KPSS Tarih Notları

8/8/2019 KPSS Tarih Notlar

1/87

OSMANLININ GENEL YAPISI

Merkeziyeti bir ynetim anlayna sahiptir.

Teokratik ( dini karakterli) bir devlettir. En uzun mrl Trk devletidir. ok uluslu bir devlettir. ktaya yaylan tek Trk devletidir. Tek bir hanedan tarafndan ynetilmitir. Hunlardan sonra a ap a kapatan ikinci Trk devletidir. Son Trk slam devletidir.

OSMANLI DEVLETNN KISA ZAMANDA BYME SEBEPLER

Bizans'n snrlarnda kurulmu olmas (Corafi Konum) Hakimiyetin tek elde toplanmas (Merkeziyeti yap) Balangta gl Anadolu Beylikleri ile mcadele etmemesi. Bizans'n zayf duruma olmas. Balangta yetenekli padiahlar tarafndan ynetilmesi. Anadolu ve Balkanlarn siyasi birlikten yoksun oluu. Youn Trkmen gleriyle nfusun ve askeri gcn artmas. Baarl bir iskan siyaseti uygulamalar. Devlet tekilatlanmasnn baarl temellere oturtulmas. Hogry devlet politikas haline getirmeleri. Tmar sisteminin olumlu katklar. Baarl bir fetih politikas izlemeleri.(Gaza ve cihad anlay)

OSMANLI DURAKLAMA DNEM ISLAHATLARI (XVII.YY)

Sokullu'nun lmnden (1579) Karlofa Antlamasnn imzalanmasna (1699) kadar geen dnemdir.

Duraklama dnemi i ve d nedenleri unlardr :

NEDENLER

Devlet Ynetiminin Bozulmas

Padiahlarn ynetimde yetersiz olmas ynetimin sadrazam ve saray kadnlarna kalmas Tahta geen padiahlarn kk yata ve tecrbesiz olmas. Sancak usulnn braklarak kafes usulne geilmesi. Devlet grevlerine rvet ve iltimasla yeteneksiz kiilerin getirilmesi. mparatorluun

Genel Yaps mparatorluun ok uluslu bir karaktere sahip olmas. Duraklama dneminden sonra Osmanl maliyesinin bozulmas sonras milliyetilik akmnn da etkisi ile

Osmanlya bal uluslarn ayaklanmas.

Ordu ve Donanmann Bozulmas III. Murattan itibaren Yenieri Ocana usulne uygun olmayan askerlerin alnmas Yenieri Ocann

bozulmas. Tmarlarn datlmasmdaki adaletsizlik, tmarl sipahilerin bozulmasna yol aar. (Yerini daha sonra iltizam

sistemi alr.)


2/87

Padiahn ordularnn banda sefere katlmamas. Avrupada'ki askeri teknik gelimelerin takip edilmemesi, donanmaya gereken nemin verilmemesi.

Maliyenin Bozulmas Uzun sren savalardan dolay masraflarn artmas. Gelirlerin azalmasna karn israfn ve masraflarn artmas. Ulufe ve clus bahilerinin artmas (saray masraflarnn artmas) pek ve Baharat yollarnn nemini kaybetmesi. Kapitlasyonlarn olumsuz etkisi. Kapkulu askerlerinin saysnn artmas, Tmarl sipahi saysnn azalmas. Osmanl parasnn deer kaybetmesi.

lmiye Tekilatnn Bozulmas lmi makamlara iltimasla atama yaplmas. Pozitif bilimlere nem verilmemeye balanmas (I. Ahmet sonras)

Beik ulemalnn ortaya kmas. Ulema snfnn siyasi entrikalara karmas. Medreselerin yozlamas.- ( Sadece dini eitime nem verilmesi)

DI NEDENLER

mparatorluun doal snrlarna ulamas. Avrupallarn Osmanlya kar ittifak oluturmalar. Avrupa'nn gelien bilim ve teknolojisine Osmanlnn ayak uyduramamas. Kapitlasyonlarn ngiltere,Fransa'ya tannan) olumsuz etkisi (Ticaret yollarndaki yn deitirme

kapitlasyon verilmesine yol aar) Corafi keiflerin olumsuz etkisi. Avrupa da gl merkezi krallklarn olumas.

DURAKLAMA DEVR (XVII YY) ISLAHATLARI GENEL ZELLKLER

Islahatlarn temel amac bozulan eski dzeni tekrar kurmakt. Islahatlar dnce aamasnda kalmtr. Avrupa'nn etkisi yoktur. Bask ve iddet uyguland iin benimsenmemitir.(yzeysel)

Kkl zm yollan aranmam geici zmler alnmtr. Islahatlar devlet politikas olmam ahslara bal kalmtr. Islahatlar duraklamay durduramamtr. Islahatlara karlar zedelenen devlet adamlar ve yenieriler kar kmtr. Dnemin slahatlar ; I.Ahmet, II. Osman, Kuyucu Murat Paa, IV. Murat, Tarhuncu Ahmet Paa (Lks

yasaklar,denk bte yapar, ldrlr. IV. Mehmet dnemi) IV. Murat, dneminde Koi Bey Risalesinde sorunlara kkl zmler sunulmu, kuvvet ve iddet yoluyla

devlet otoritesi salanmtr.(iki,ttn ve gece sokaa kma yasa,kahvehanelerin kapatlmas) I.Ahmet dneminde "Ekber ve Erad" sistemi getirilmitir. Kuyucu Murat Paa, bask ve iddetle devlet

otoritesini salam. (Celali isyanlarn bastrm) II. Osman, Yenieri Ocan kaldrmak istemi, saray devlenmek istemi, ama ldrlmtr.

Kprller (Kprl Mehmet Paa ,Fazl Ahmet Paa,Fazl Mustafa Paa) askeri vemali dzenlemeler yapm, devlet otoritesini salamtr.

DURAKLAMA DNEM (XVII.YY) SYANLARI


3/87

stanbul (Merkez) syanlar Nedenleri: Kapkulu askerlerinin ve yenierilerin maalarnn zamannda denmemesi ve maalarn deeri dk

akelerle denmesi. Yenieri Ocana uygun olmayan kiilerin alnmas. Clus datmndaki aksaklklar. Devlet adamlar ve karlar zedelenen ulemalarn orduyu kkrtmas.

Sonular: Merkezi otorite zayflamtr. Ynetimde ordunun etkisi artmtr.

Halkn orduya gveni azalmtr. stanbul'un huzur ve gvenlii bozulmutur.

Celali syanlar (Anadolu- Tara) Nedenleri: Halktan alman vergilerin artmas. Tmar sisteminin bozulmas. Vergi toplanmasndaki usulszlkler. Kylnn ekonomik zorluklar yaamas. Eyalet sisteminin bozulmas. Sonular: Anadolu da halkn can ve mal gvenlii kalmamtr.

Eyalet ynetimi bozulmutur. Devletin geliri azalmtr. Anadolu halknn devlete olan gven ball azalmtr.

Eyalet syanlar XVIII. yy'da devlet otoritesinin zayflamas ile Erdel, Bodan, Eflak gibi bal

beyliklerle Yemen, Badat, Basra, Trablusgarp gibi uzak eyaletlerde kan isyanlar.Ama Osmanldan ayrlarak bamsz olmak.

GERLEME DNEM (XVIII. YY)

Karlofa Anlamasndan (1699) ,Ya Anlamasna kadar geen dnemdir. Karlofa Anlamas ile yitirilen topraklar geri alnmaya allm ama baarl

olunamam daha ok toprak kayb olmutur. lk kez batnn bilim ve teknolojisinden yararlanlmaya allmtr. Batnn her alandaki stnl kabul edilmitir. Askeri yenilgilerin zerinde durularak askeri alanda slahatlar yapld. Dnemin slahatlarndan; Lale Devri Islahatlar (1718-1730)

1718 Pasarofa Anlamasndan 1730 Patrona Halil isyanna kadar geen sredir. Dnemin padiahlar III. Ahmet,sadrazam Damat brahim Paadr. Dnemin

yenilikleri: brahim Mteferrika ve Sait Efendi tarafndan ilk Trk matbaas ald.(1727) Matbaa'da dini kitaplarn

basm yasaklanmtr. Baslan ilk eser "Vankulu Lgat'dr. Matbaa Avrupa'dan alman ilk teknik yeniliktir. Matbaann kat ihtiyac iin Yalova'da kat fabrikas ald. Yenierilerden oluan itfaiye tekilat kuruldu.(Tulumbaclar) lk iek as uygulamas yapld. Kuma fabrikas ve ini imalathanesi ald. Avrupa'nn nemli merkezlerine ilk geici elilikler kuruldu.(ilk eli elebi Mehmet) Dou klasiklerinden baz eserler Trke'ye evrildi .(Tercme brosu) Klasik Osmanl tarz mimari terk edildi. Avrupa tarznda Rokoko ve Barok tarz mimari eserler yapld.

Askeri alanda nemli bir slahat yaplmamtr. Ktphaneler ald. Resim,minyatr,edebiyat ,azda olsa bilim alannda gelimeler oldu. Avrupa tarznda ilk slahatlar yaplmtr. Dnem Patrona Halil syan ile son bulmutur.

I.Mahmut dneminde : Humbarac (topu) oca oluturuldu, ordu onlu sisteme gre dzenlendi,Mhendishane-i Berri-i Hmayun (Kara Mhendishanesi Avrupa tarznda ilk teknik okul) ald. Kont de


4/87

Bonneval(Humbarac Ahmet Paa) ocan bana getirildi. III.Mustafa dneminde : Mhendishane-i Bahri-i Hmayun(Deniz Mhendishanesi) ald.

borlanmaya gidildi(Esham senedi). Gereksiz masraflar ksld. Hazine a kapatld. Srat topular ocakuruldu.(Baron de Tott) Sadrazam Koca Ragp Paa slahatlara destek oldu.

I.Abdlhamit devrinde : Srat topular geliti, yenieri saym yapld, istihkam okulu ald. SadrazamHalil Hamit Paa slahatlar desteklemitir.

III. Selim Dnemi (1789-1807): III. Selim dnemi slahatlarna genel anlamda Nizam- Cedid denir. Budnem slahatlarnn arlk merkezi askeri slahatlar olmutur.Yapt yenilikler gerek anlamda reformnitelii tayan ilk Padiahtr. Yenierilerin yetersizlii zerine Nizam- Cedid ad verilen ordu kurulur. Bu

ordunun ihtiyalarn karlamak iin rad Cedid hazinesi oluturulur. Nizam- Cedid ordusu yabancsubaylarla eitildi.(ilk baars Napolyon'a kar Akka Kalesi)

Kara ve deniz mhendishanelerinde yeni dzenlemeler yapld. Yenierilere baz gnlerde eitim zorunlu hale getirildi. Avrupa'daki gelimeleri takip etmek amac ile daimi elilikler kuruldu. (Paris,Londra,Berlin,Viyana'ya

eliler gnderildi) lkenin parasnn deerini korumak iin yerli mal zendirildi. Franszca devletin ilk yabanc dili oldu. Askeri okullara Franszca dersi konuldu. Pek ok eser Trkeye

evrildi. Resmi devlet matbaas kuruldu.

Eyalet ynetiminde dzenlemeler yapld. eyhlislamn yetkileri kstland. III. Selimin slahatlar, yenierilerin tepkisi, rad Cedid iin konulan vergilerin honutsuzluu, devlet

adamlarnn lks ve israfa dalmalar nedeni ile baarl olamam Kabak Mustafa isyan ile sonbulmutur.

GERLEME DNEM (XVIII. YY) ISLAHATLARININ GENEL ZELLKLER

Yaplan slahatlar genelde askeri alanda olmutur. Avrupa'nn gerisinde kalnd anlalm Avrupa rnek alnarak yenilikler yaplmtr. (lk kez bat ile

ilikilere girilmitir)

Duraklama dnemi slahatlarna gre daha kalc slahatlar yapld. Islahatlar padiahlar ve devlet adamlar tarafndan yaplm halkn destei ve istei olmamtr. Islahatlar ulemalarn ve yenierilerin tepkisi yznden devaml olamamtr.

XIX. Y.Y ISLAHATLARI : II. MAHMUT DNEM (1808-1839)

Osmanl Devletinin her alanda slahatlar yapt dnemdir. Rusuk ayan Alemdar Mustafa Paann, Kabak Mustafa isyann bastrmas sonucu II.Mahmut padiah

olur.

Sened-i ttifak (1808): Padiah ile ayanlar arasnda yaplan szleme .Devlet otoritesine uymayanayanlar zerinde devlet otoritesini glendirmek amac ile yaplm,ayanlar devlet denetimine alnmayaallm.Bu szleme ile:

Ayanlar devlet otoritesini tanyacak slahatlar destekleyecek. Buna karlk aynanlar da halka adil davranacak bulunduklar yerde devlet adna vergi ve

asker toplayacak.

nemi ve zellikleri: lk demokratikleme hareketidir. lk defa padiahn yetkileri snrlandrlm ve padiah kendi otoritesi yannda bir gc kabul etmitir.

(Magna Cartaya benzer) Osmanl ayanlar tanyarak hukukiletirmitir. Anayasal monariye ilk adm olarak nitelendirilebilir. Devletin kendi ayanlarna bile sz geiremeyecek kadar gsz bir durumda olduunu gsterir. Alemdarn lm ve merkezi otoritenin glenmesi ile gndemden dmtr.


5/87

ASKER ALANDA ISLAHATLAR

Alemdar Mustafa Paa Nizam- Cedid'in devam olarak Sekban- Cedit adyla yeni bir ocak kurdu. Bu ocaa karyenieriler ayaklanp, Alemdar ldrr ve ocak kaldrd.(1808) kinci Oca (1825) : Yenierileri disiplin

altna almak amac ile II. Mahmud'un yeni mlerden belli bir grup alarak oluturduu ordudur. Baarlolamam, padiah kendi kurduu iin kendi kaldrmtr.Vaka-y Hayriye (1826) : II. Mahmut'un halk, renci, esnaf ve topu birlikleri ile yenieriocana son vermesidir. Bu olay ile merkezi otorite glenmi, padiah ynetime egemenolmutur. Ayrca yeniliklere engel olan bir kurum ortadan kaldrlm, Bektailik tarikat'dayasaklanmtr.Asakir-i Mansure-i Muhammediye (1826): Yenieri ocann yerine kurulan askeri ocaktr.Redif Birlikleri: Eyaletlerde tmarl sipahilerin kalkmas ile doan boluu doldurmak amac ilekurulmu, daha sonra Mirliklere balanmtr.

Ordu ynetimi iin seraskerlik( bakomutanlk) makam olutu. Tbbiye ve Harbiye adnda bat tarznda askeri okullar ald.

Mzka-y Hmayun (bando) okulu ald.

Askeri amal ilk nfus saym yapld.

Askerlik ilerini dzenlemek iin Dar- ura-y Askeri kuruldu.

lk silah fabrikas ald.

DAR(YNETM) ALANDAK ISLAHATLAR

Divan rgt kaldrlarak yerine Bakanlklar( Nazrlklar) kuruldu. Devlet memurlarna rtbe ve nian verilmesi kabul edildi Devlet memurlar dahiliye ve hariciye diye ayrld. Tmar ve zeamet kaldrlarak devlet memurlarna maa baland. Msadere usul ( lnce kiilerin mallarna devletin el koymas) kaldrld, miras hakk tannd zel

mlkiyetilik iin adm atld. Osmanl uyruundaki herkese din ve mezhep zgrl tannd. ller merkeze baland ayanlk kaldrld. Valiler grevlendirildi. Posta ve polis rgtleri kuruldu. Karantina servisleri ald.(Toplumsal) Memurlara fes ve pantolon giydirildi.(Toplumsal)

Ky ve mahalle muhtarlar kuruldu. Yurtdnda pasaport uygulamas balatld.(Toplumsal) Devlet dairelerinde padiah portresi asmak zorunlu oldu.(Toplumsal) Adalet ilerini dzenlemek, kanunlar karmak iin Meclis-i Vala-y Ahkam Adliye kuruldu.

Maliye ilerini dzenlemek iin Dar- ura-i Bab- Ali kuruldu.(Dantay)

ETM ALANINDAK ISLAHATLAR

Medreseler yannda Avrupa tarz eitim kurumlar ald.(ikilik)

stanbul'da ilkretim zorunlu oldu. Rtiye mektebi (ortaokul) ve Mekteb-i Ulum-u Edebiye ald.(Orta dereceli okul) lk kez Avrupa'ya renci gnderildi. Takvim-i Vekayi adl ilk resmi gazete karld. Devlet memuru yetitirmek iin okullar ald.(Mektebi Maarifi Adliye)

EKONOMK ISLAHATLAR


6/87

Yerli mal elbiseyi giymek zorunlu hale getirildi uha imalathanesi kuruldu Vergi sistemi dzenlendi, herkesten gelirine gre vergi alnd. II. Mahmut lkeyi tanmak iin yurt gezisine kan ilk padiahtr.

Sonu: Yenilikleri kabul ettirmek iin bask kullanlm, yinede yenilikler ekilden teye gidememi, eskiylebirlikte yaamas halk tarafndan iyi karlanmamtr. Ayrca yeniliklere sahip kacak kadroda yoktur. YeniliklerTanzimat Fermannn olumasna ortam hazrlamtr.

TANZMAT DNEM (1839-1876)

Padiah Abdlmecit dneminde Mustafa Reit Paa tarafndan hazrlanan ve Glhane parknda okunan (GlhaneHatt-I Hmayunu) Tanzimat Ferman (3 Kasm 1839) u esaslar ierir: Mslman, hristiyan herkesin can mal gvenlii salanacaktr. ( Osmanl tarihinde ilk defa mslman

hristiyan eitlii kabul edilmitir.) Vergiler herkesin gelirine gre alnacak. (Sosyal adalet salanmak istenmi) Askerlik ileri dzene konacak, askerlik meslek deil vatan grevi olacak. Mahkemeler halka ak olacak, herkes yasa nnde eit saylacak .Kimse yarglanmadan

cezalandrlmayacak, haksz idam kalkacak. Herkese mlkiyet ve miras hakk tannacak. Rvet ve iltimas kaldrlacak. Padiah dahil herkes yasalara uyacak. (Buna gre padiah kendinden stn bir yasa kuvvetini kabul

etmitir)

Tanzimat Fermannn lan Edilme Sebepleri : mparatorluu dalmaktan kurtarmak ve devamn salamak. Avrupal devletlerin i ilerimize karmasn engellemek. Devleti toplumu demokratik yapya kavuturmak istei. Aznlklarn Osmanl'dan ayrlmasn engellemek. Avrupal devletlerin desteini (ngiltere-Fransa) salamak.(Msr sorunu zm iin)

nemi ve Sonular: Padiahn kararlara uyacana dair sz vermesi kanun gcinn stnln gsterir.

Anayasacla geiin ilk aamasdr. Ferman anayasa tasla olarak kabul edilmektedir.(ama anayasa deildir) Padiah kendi istei ile ferman yaynlamtr. (Padiah ile halk arasnda yaplan szleme deildir) En ok hukuk ve ynetim alannda slahat yaplmtr.

Tanzimat Dnemi Yenilikleri : Yasalar hazrlama grevi Meclis-i Ahkam- Adliyeye verildi. Avrupa hukukundan yararlanarak ceza, memurlar ve ticaret yasalar karld. lk banka

Bank- Derseadet (stanbul bankas) adyla alm, bunu takiben Bank- Osmani (Osmanl Bankas) ald. Askerlik herkes iin zorunlu hale getirildi. ltizam kaldrld, vergiler tahsildar denilen memurlar tarafndan toplanmaya baland.

1873'te Bank- ahane-i Osmani (Merkez Bankas) ald. Eyalet kaldrld. Memleket ynetim bakmndan il, sancak, kaza, nahiye ve ky birimlerine ayrld.

(Vilayet Nizannamesi) l meclisleri kuruldu.( Valiye yardmc) Mahkemeler herkese ak hale getirildi. Arazi kanunu ile toprak mlkiyeti yaygnlat. Avrupa'dan ilk bor para alnd.(1854) lk niversite, kz retmen okulu, sanat okulu, idadi (lise) mlkiye mektebi, (ynetici yetitirmek iin )

ald. Ceride-i Havadis, Tasvir-i Efkar ve Tercman- Ahval gazeteleri karld. lk defa kat para basld. (Kaime)

lk kez telgraf kullanld. Mecelle hazrland. Vatan, millet, eitlik gibi kavramlar yaygnlat. Trke sadeletirildi.Tiyatro ,roman,makale trleri edebiyata girdi. Yabanc devletlere okul ama izni verildi.(Robert Koleji) lk demir yollan yapld. irketi Hayriye denilen deniz yolu iletmesi kuruldu.


7/87


8/87

meclisine , yrtme yetkisi padiah,sadrazam ve bakanlara yarg yetkisi, mahkemelereverilmitir.

Kanuni Esasiye Gre Padiahn Yetkileri: Meclisi ama kapama, ayan meclisi yeleriniatama, dilediklerini srgne gnderme, meclise kabul edilen yasalar veto etme hkmeti denetleme(hkmet padiaha kar sorumlu)

nemi ve Sonular: I. Merutiyetle dolaylda olsa halk ilk kez ynetime katlmtr. lk kez anayasal dzene geilmitir.

I. Merutiyetin en nemli zaaf padiahn milli iradenin zerinde olmasdr. II. Abdlhamit 1877-1878 Osmanl-Rus savan bahane ederek meclisi kapatr ve

anayasay askya alr. Mithat paay ve Jn Trkleri srgne gnderir.

BASKI DNEM VE NEML OLAYLARI

II. Abdlhamit'in 93 Harbini bahane ederek Meclis-i Mebusan kapatt 1878'den II.Merutiyetin ilannakadar geen dneme verilen addr.(1908)

Jn Trkler srgne gnderilmi basna sansr getirilmi. Donanma halite rmeye terk edilmi. Demiryolu yapmna hz verilmi.

Halk zerinde monarik bask uygulanm. Mecelle Ahmet Cevdet Paa tarafndan hazrlanm lk Osmanl Medeni kanunu yrrle girmitir. Avrupallar alacaklarn tahsil iin (Muharrem Kararnamesi sonras) Duyun-u Umumiye idaresini

kurmulardr. Meruti idareyi salamak iin ttihat-Terakki Cemiyeti kurulmutur. 1881 Tunus'u Franszlar , 1878'de Kbrs' ngilizler, 1882'de Msr' ngilizler igal ettiler. 1883'te Sanayi-i Nefise Mektebi(Gzel sanatlar), 1900'da yeni bir niversite(Darlfnun) ald.

Halepa ferman ile Rumlara birtakm haklar verilmi, 1897'de Giritli Rumlarn ayaklanmas zerineyaplar Dmeke Meydan savaylada Yunanllar yenilmi ve stanbul antlamas imzalanmtr.Bu anlamaile : Girit'in ynetimi Yunan ailesinden bir prense verilmitir.(zerklik) Yunanllar Osmanlya tazminatdemitir.

Berlin Antlamas ile Dou Rumeli'ye Hristiyan vali atanmt. Bulgarlar valiyi uzaklatrp DouRumeli'yi topraklarna kattlar.

lk kez Ermeni sorunu ortaya kar.(Berlin Anlamas)

OSMANLININ DAILMASINI NLEME ABALARI (FKR AKIMLARI)

Osmanlclk: Tanzimat dnemi sonlarnda Gen Osmanllar tarafndan ortaya atlan fikirakmdr. Amac; Osmanl snrlar iinde yaayan btn milletleri dil, din, rk farkgzetmeksizin ayn hak ve yetkilere sahip klarak birlik ve btnl salamaktr.Osmanl

indeki aznlklarn bamszlk faaliyetleri ile Osmanldan ayrlmas ve Milliyetilik akmlarbu akmn etkisini kaybettirmitir. I. Merutiyet dneminde etkili olmutur.slamclk ( mmetilik) : 93 Harbi srasnda nem kazanmtr. Btn Mslmanlarnhalifenin etrafnda birlemesi gerektiini savunmutur. II. Abdlhamit taraftardr. XIX. yy'msonlarna doru etkili olmu. I. Dnya Savanda Araplarn ngilizlerin yannda yer almas ileetkisini kaybetmitir.Turanclk: Dnya zerindeki btn Trkleri bir bayrak altnda birletirmeyi amalar. Enbyk savunucusu Ziya Gkalp'tir. II. Merutiyet dneminde taraftar bulmu ttihat-Terakkidesteklemitir. I. Dnya Savann kaybedilmesi ile etkisini kaybetmitir. Kurtulu Savasonras tamamen reddedilir.Trklk ( Milliyetilik) : Bu akm milletleri dil ,din soy, kltr ve lk birliinin

oluturduunu savunur. Misak- Milli snrlar esastr. Kurtulu Savann kazanlmasnda roloynamtr. Halen geerlilii devam etmektedir.Irk deildir.Batclk: II. Merutiyet dneminde dnce akm haline geldi. Batllama, batnn bilim veteknolojisini alma ve yenilikler akmn amacdr.Adem-i Merkeziyetilik (Federalcilik) Merkezi hkmetin yetkilerinin azaltlmas yerelynetimlerin yetkilerinin artnlmasdr.(Temsilcisi Prens Sabahattin)


9/87

XIX. YZYIL SYAS OLAYLARI

Srp syan: Milliyetilik akmlar, Ruslarn kkrtmalar, Osmanllarn Srplar zerindeki basks nedeni ile kan

Srp isyan sonras Srplar Bkre Anlamas ile ayrcalk elde etmi, Edirne Anlamas(1892) ile zerk durumagelmi, Berlin Anlamas ile bamsz olmutur. Bamszlk amac ile Osmanlya kar ayaklanan ilk milletSuplardr.

Yunan syan : Milliyetilik akmlar ve Ruslarn kkrtmalar, Etniki Eterya Cemiyetinin almalar, Avrupaldevletlerin yardmlar sonucu ayaklanan Rumlar ngiltere, Fransa ve Rusya'nn desteiyle Edirne Anlamas ilebamszln kazanrlar.(1829) Anlama ncesi Navarin olay ile Osmanl donanmas yaklmtr. (1827)

Msr Sorunu-Mehmet Ali Paa syan: Nedeni ; Mora ve Yunan isyann bastran Mehmet Ali Paaya Morave Girit valiliklerinin verilmemesi.Sonucu: syan kar .Mehmet Ali Paann Anadolu'ya girmesi ve stanbul'utehdit etmesi zerine II. Mahmut Rus donanmasn stanbul'a arr. Bunun zerine ngiltere Fransa devreye

girer ve Osmanl ile Mehmet Ali Paa arasnda Ktahya Anlamas imzalanr. Bu anlama ile Msr, Suriye, Giritvalilii Mehmet Ali Paaya Cidde ve Adana valilii olu brahim Paaya verilir.(1833)

Hnkar skelesi Anlamas: Ktahya Anlamas sonras Mehmet Ali Paa tehlikesine kar kendisine destekarayan Osmanl ngiltere-Fransa'ya gvenmeyerek Rusya ile anlaarak Hnkar skelesi Antlamasn imzalar. Buanlamayla ; sava zaman iki lke yardmlaacak, Osmanl saldrya urarsa Rusya asker gnderecek Rusyasaldrya urarsa Osmanl boazlan kapatacaktr. Bu anlama ile Boazlar sorunu ortaya kar.

1838 Balta Liman Ticaret Anlamas: Osmanlnn ngiltere'nin desteini almak iin ingiltere'ye tand ticariayrcalk anlamasdr. Bu anlama ile gmrk vergisi ihracatta artm, ithalatta azalm, bunun sonucu yabancmallar Trk pazarna egemen olmu, Trk tccarlar iflas etmi, Osmanl ak pazar ve smrge olmu, da

baml hale gelmitir.

Londra Konferans (1840) :Msr sorununu zmek amacyla imzalanan anlamadr. Bu anlamayla; MsrOsmanlya bal kalm, ynetimi Mehmet Ali Paaya braklm, Msr Osmanlya her yl vergi vermeyi kabuletmi, Suriye, Adana ve Girit Osmanl'da kalmtr.

Londra Boazlar Szlemesi (1841) : Hnkar skelesi Anlamas ile Rusya'nn boazlar zerindekihakimiyetini engellemek isteyen ngiltere ve Fransa'nn istei ile Londra Boazlar Szlemesi imzalanmtr. Buanlama ile boazlar Osmanlnn egemenliine verilerek bar zaman boazlar sava gemilerine kapal olmutur.Bu anlama ile boazlar uluslar aras stat kazanm, Rusya boazlar zerindeki haklarn kaybetmitir.

Krm Sava (1853-1856) : Nedenleri : Rusya'nn Hnkar skelesi Anlamas ile elde ettiihaklar geri istemesi, Rusya'nn ngiltere'ye Osmanly paylama teklifi gtrmesi,ngiltere'nin bu teklifi kabul etmemesi. Kutsal yerler sorunu.( Fransa'nn Katoliklere Ruslar'nOrtodokslara haklar istemesi)Rus elisi Menikofun Ortodoks idaresini istemesi.ngiltere ve Fransa Rus'larn Dou Akdeniz'de stnlk kurmasn engellemek iin Osmanl ileanlaarak Rusya'ya sava ilan eder ve sava Avrupa'nn desteini alan Osmanl kazanr.

Paris Anlamas (1856): Maddeleri: Osmanl Avrupa devletler hukukundan yararlanacak ve Avrupa devleti saylacak. (Osmanl ilk kez Avrupa

devleti saylm) Bu karar Osmanl lehine bir karardr. Osmanl toprak btnl Avrupa'l devletlerin gvencesi altna almayacak.( Rusya'nn Osmanly

paralamas engellenmi ve Osmanl devletinin gszl ve kendi topraklarn koruyamayacak durumdaolduu grlmtr.)

Karadeniz tarafsz olacak sava gemilerine kapal, ticaret gemilerine ak olacak. Osmanl ve Rusya Karadeniz'de sava gemisi bulundurmayacak ve tersane aamayacak. (Osmanl galip

geldii halde yenik duruma dmtr)


10/87

Eflak ve Bodan' a zerklik verilecek.(Osmanlnn i ilerine karmasna neden olmu) Savata alman yerler karlkl geri verilecek. Avrupal devletler Osmanlnn Islahat Fermann kabul edecek. Boazlarla ilgili olarak 1841 Londra anlamas geerli olacak.

Sonu: Rusya birok hakkn kaybetmitir.

Osmanl Avrupal devletlerle yaknlam. Osmanlnn XIX. yy'da galip olarak imzalad son anlamadr. Osmanl ilk defa dardan(ngiltere'den) bor almtr. ngiltere ve Fransa Akdeniz de ki karlarn gvence altna almtr. Bu sava Avrupa devletlerinin Osmanlya topluca fiili destek saladklar bir anlamadr

1877-1878 Osmanl Rus Sava Nedenleri: Rusya'nn Paris Anlamasndaki Karadeniz'in tarafszl ilkesini tanmamas. Rusya'nn Panslavizm politikas. Rusya'nn Bulgaristan' istemesi.

Osmanlnn stanbul konferans kararlarn (i ilerine karma olarak grerek) kabul etmemesi. Savata ngiltere ve Fransa'nn desteini alamayan Osmanl ar yenilgi alr. Ayestefanos ve Berlin

Anlamalar imzalanr. Ayestefanos Anlamasnda Byk Bulgaristan kurulmas Rusya'nn lehine bir durum yaratm bu durum

dier devletler tarafndan kabul edilmeyerek Berlin Anlamas imzalanmtr.

Berlin Anlamas (1878): Bulgaristan e ayrlacak, Bulgaristan zerindeki Rusya hakimiyeti snrlandrlacak. Bosna Hersek Osmanl topra saylacak ama Avusturya tarafndan ynetilecek, (zerk) Srbistan, Karada, Romanya bamsz olacak. Kars, Ardahan, Batum Rusya'ya Dou Beyazt Osmanlya verilecek. Girit ve Ermenistan da slahat yaplacak. ( Ermeni sorunu) Osmanl Rusya'ya sava tazminat deyecek. Teselya Yunanistan' a verilecek. Bu anlama ile ; Osmanl byk toprak kaybna uramtr. Osmanlnn dalmas hzlanmtr. Osmanlnn denge politikasnda ngiltere'nin yerini Almanya almtr.

II.MERUTYET DNEM (1908-1918)

23 Temmuz 1908'den Osmanlnn I. Dnya savan kaybetmesine kadar (1918 Ekim)

geen dnemdir.lan Edilme Nedenleri: ttihat ve Terakkinin almalar. 1908 Reval Grmeleri ile ngiltere ve Rusya'nn Osmanly paralamas ve Makedonya'nn

zerkliinin istenmesi. II. Abdlhamit' in baskc ynetimine son vermek. Reval grmeleri haberini alan ttihat Terakkiciler ( Niyazi Bey, Enver Bey) ayaklanr, isyan kar. Bunun

zerine II.Abdlhamit 23 Temmuz 1908' de II.Merutiyeti ilan eder.

II. Merutiyet dneminde : Padiahn yetkileri daha ok snrlandrld. Padiahn meclisi datma yetkisi kaldrld. Meclisin stnl kabul edildi. Padiah ve Hkmet Meclise kar sorumlu oldu. Cemiyet ( dernek) kurma, toplant hakk verildi. lk defa ok partili yaama geildi.(ttihat Terakki, Ahrar Frkas, Hrriyet ve tilaf par.) II. Merutiyette ttihat ve Terakki en gl siyasi tekilat oldu.


11/87

II. Merutiyet lan Sonras: Bulgaristan bamszln ilan eder. Avusturya Bosna Hersek'i topraklarna katar. Yunanistan Girit'i topraklarna katar.

31 MART OLAYI

Nedenleri:

II. Merutiyetin getirdii zgrlk ortamndan yararlanan merutiyet kartlar Ahrar Partisini kurarlar. Gericiler (Merutiyet kartlar) merutiyete son vererek eski ynetime dnmek iin isyan karrlar. (Temel

neden) (13 Nisan 1909) Ayaklanma Mahmut evket Paa ve Mustafa Kemalinde grev ald Hareket ordusu tarafndan bastrlr.

Sonular: II. Abdlhamit tahttan indirilerek yerine V. Mehmet Reat getirilir. Padiahn yetkileri snrlandrld. ttihat Terakkinin etkinlii ve gc artt. 31 Mart olay sistemi deitirmeye ynelik ilk gerici ayaklanmadr.( eyh Sait syan ve Menemen olay ile

benzerlii var)

TRABLUSGARP SAVAI (1911-1912)

Sebepleri: Birliini ge tamamlayan talya'nn smrge elde etmek istemesi. Osmanlnn Trablusgarb' karadan ve denizden savunacak durumda olmamas. Trablusgarb'n ticaret blgesi olmas( yol zerinde) Blgenin talya'ya olan corafi yaknl. ngiltere ve Fransa'nn talya'ya onay vermesi( Tampon blge) talya'nn daha nceki Habeistan yenilgisini unutturmak istemesi.

Yukarda saylan nedenlerden Trablusgarb'a saldran talyan'lara kar blge gnll subaylar tarafndansavunulmutur. (Enver Bey- Mustafa Kemal) Osmanlnn zaten blgeye karadan ve denizden asker gnderme imkan yoktu.(Msr ngiltere'de, donanma

Halite rmeye terk edilmi) Baarl savunma savalar zerine talyanlar Osmanly bara zorlamak iin anakkale boazn topa

tutarlar. 12 aday igal ederler. Fakat bu srada Balkan Savalarnn kmas Osmanlnn bar istemesineneden olur. Ui Anlamas imzalanr. Bu anlamaya gre:

Trablusgarb ve Bingazi talya'ya braklr. Rodos ve 12 ada Balkan Savalar sonunda Osmanlya verilmek artyla geici braklr. (Adalar sava

sonras geri verilmedi ve II. Dnya sava sonras Yunanistan adalar ald) (1947)

Sonular: Osmanlnn Kuzey Afrika da ki son topra elinden kt. Osmanl Trablusgarpla dini yndenkltrel ban devam ettirdi. Bu sava Mustafa Kemal'in smrgecilie kar yapt ilk savatr.

BALKAN SAVALARI (1912-1913)

I.BALKAN SAVAI: Genel Nedenleri: Rusya'nn Panslavizm politikas. Fransz ihtilali sonras Milliyetilik akmlar. Osmanlnn zayflamas ve bu durumun Trablusgarpta ortaya kmas.

Balkan devletlerinin Osmanlnn Balkanlardaki topraklarn alarak paylamak istemesi. Avrupallarn Balkan uluslarn desteklemeleri.

Osmanlnn batya ayak uyduramayp bilim ve teknolojik adan an gerisinde kalmas. Trablusgarb Savadevam ederken Rusya'nn gayretleriyle Bulgaristan, Yunanistan, Srbistan ve Karada Osmanly Balkanlardaatmak iin ittifak kurarlar. Yaplan sava Osmanl ar bir yenilgi alarak kaybeder. Osmanlnn I. Balkan Savankaybetme nedenleri:


12/87

Orduda particilik ve ikicilik olmas.(En nemli neden) Ordunun terhis edilmi olmas. Osmanlnn bir ok cephede savam olmas. Cepheler aras haberleme imkannn salanamamas. Ordunun ihtiyacnn karlanamamas ve gerekli destein verilmemesi.

Sava ynetiminde hatalar yaplmas. ( Savunma yerine gereksiz saldrlarn yaplmas) Sava sonundaBulgarlar atalca'ya kadar ilerler, Osmanl bar ister, sonunda Londra Anlamas imzalanr.

Bu anlama ile ;

Midye-Enez izgisinin batsndaki tm Balkan topraklan kaybedildi.(Osmanlnn Balkan varl sona erdi) Osmanlnn sava ncesi elinde bulunan Arnavutluk, Bat Trakya, Makedonya ve Ege adalar elinden kt. Arnavutluk bamsz devlet oldu.Bab- Ali Baskn : Londra Konferans sonras ttihat Terakki Partisi konferans bahane ederek askeri bir darbele Hrriyet ve tilaf partisine ait Kamil Paa hkmetini devirip ttihat Terakki partisine ait Mahmut evket Paahkmetini kurmutur.( Darbe nitelii tar) Bu olayla ttihat Terakki iktidar ve arl I. Dnya Sava sonunakadar devam eder.

ILBALKAN SAVAI

Nedeni:Osmanly Balkanlardan karan Balkan devletleri ele geirdikleri topraklan paylaamayarak LondraAnlamas ile en byk pay ald dnlen Bulgaristan'a saldnr. Osmanl durumdan yararlanr Edirne veKrklareli'yi geri alr. Sava sonunda u anlamalar imzalanr:

Bkre Anlamas Balkan devletlerinin kendi aralarnda imzalad anlamadr. Bu anlamayla Londra Anlamasnda Bulgaristan'n ald topraklar dier Balkan devletleri arasnda

paylalr.

stanbul Anlamas Osmanl ile Bulgaristan arasnda imzalanmtr. Edirne ve Krklareli Osmanlya braklm( Dimetoka dahil) Meri snr kabul edilmi. Bu anlamayla Bulgaristan da ki Trk aznla mlkiyet, Trke renim hakk ve din zgrl tannd.

Atina Anlamas Osmanl ile Yunanistan arasnda yaplmtr. Girit, Selanik ve Yanya Yunanistan'a braklr.

Gkeada ve Bozcaada hari dier adalar Yunanistan'a braklr. Yunanistan da ki Trklere aznlk stats tannmtr.

stanbul Anlamas: Osmanl ile Srbistan arasnda imzaland. Srbistan'da yaayan Trk ve Mslman aznln haklarn korumak iin yaplm ve Mslmanlara aznlk

stats tannmtr.

Sonular: Osmanlnn Balkan hakimiyeti sona erdi. Osmanlnn Ege Denizi hakimiyeti sona erdi. Osmanlclk fikri nem kaybetti Trklk fikri nem kazand. Aznlk sorunlar ortaya kt. Osmanl Almanya yaknlamas balad. Ordudaki bozulma grlerek orduda yenilemeye gidildi.


13/87

I. DNYA SAVAI (1914-1918)

Genel Nedenler : Sanayi inklab sonras smrgecilik yans. Fransz ihtilali sonras Milliyetilik akmlar. Devletler aras ekonomik yar. Hammadde ve pazar aray.

zel Nedenler : Almanya ve ngiltere arasndaki ekonomik yar.(En nemli neden) Rusya'nn Panslavizm politikasnn Avusturya Macaristan' rahatsz etmesi. Fransa'nn Almanya'dan Alsas Loren'i almak istemesi.

Japonya'nn Asya da yaylmak istemesi. Silahlanma yar ve bloklama. Avusturya Macaristan'n Srbistan'n i ilerine karmas.

I. Dnya savandaki bloklaritilaf Devletleri ittifak (Balama) Devletleri

ingiltere Fransa Rusya Sonradankatlanlar Srbistan Romanya

Yunanistan Japonya ABD talya

Almanya Avusturya Macaristan italyaSonradan katlanlar Osmanl ve

Bulgaristan

Not: talya sava srasnda tarafsz olur daha sonra itilaf grubuna girer. Avrupa da gler dengesinin bozulmasna Almanya ve talya'nn ortaya k neden olmutur. I.

Dnya savan Avusturya-Macaristan veliahdnn Srpl bir milliyeti tarafndan ldrlmesibalatmtr.

Avusturya-Macaristan'n Srbistan'a sava amas zerine dier devletler (itilaf-ittifak gurubu)birbirlerine sava ilan eder. nce Fransa'y saf d etmek isteyen Almanya Marn SavandaFransa'ya yenilir. Almanlar bundan sonra Rusya zerine yrr. Savaa en son Yunanistan katlr.

Osmanlnn Savaa Girme Nedenleri: Kaybettii topraklan geri alma dncesi. ttihat Terakkinin Alman hayranl. Osmanlnn kapitlasyonlardan, borlardan kurtulma istei. Osmanlnn siyasi yalnzlktan kurtulma istei. ttihat Terakkicilerin Turanclk dncesini gerekletirmek istemesi. Alman hayranl ve sava Almanlarn kazanaca dncesi. ngiltere ve Fransa'nn Osmanlya gven vermeyen politika izlemesi. Emperyalist devletlerin smrgesindeki Trk ve Mslman lkelerin bamszlnakavuturabilecei dncesi.

Osmanl sava ncesi tarafszln ilan etmi, boazlan kapatm, kapitlasyonlar tek tarafl kaldrm, genelseferberlik ilan etmitir. Bu srada 2 Alman sava gemisinin Osmanlya snmas( Goben ve Breslav) ve bu gemilerin Ya\"uz ve Midilli adn alarak Rus limanlarn topa tutmasyla Osmanlsavaa girer. ( Kasm 1914)

Almanya'nn Osmanly Kendi Yannda Savaa Sokma Nedenleri: Yeni cepheler aarak savan kendi zerindeki ykn hafifletmek.


14/87

Osmanlnn jeopolitik konumundan yararlanmak ( En nemli neden) Halifelik gcnden yararlanmak ngiltere'yi smrgelerinde zor durumda brakmak. Osmanlnn Orta Dou petrollerinden yararlanmak. (Musul- Kerkk) Osmanlnn insan ve asker gcnden yararlanmak. ngiltere'nin smrge yollarn kesmek, boazlan kapatmak. tilaf devletlerinin Rusya ile balantsn kesmek.

OSMANLININ SAVATII CEPHELER

SALDIRI CEPHELERKafkas Cephesi: Osmanlnn at ilk cephedir. Al nedeni:

Almanya'nn doudaki ykn hafifletmek. Enver Paann Turanclk dncesini gerekletirmek istemesi. Baku petrollerini ele geirmek. Kaybedilen topraklar alma (Kars, Ardahan, Batum) Rus saldrlarn nlemek.

Geliimi: Ruslarn saldrs sonucu cephe alr. Osmanl bu saldrlar durdurduktan sonra kar saldrya geer.(22 Aralk 1914) Sarkam Harekat ad verilen bu saldr baarszlkla nulanr. ( Ulam yetersizlii,hastalklar, uygunsuz hava koullan) Bunun zerine Ruslar ckrar saldrya geerek Erzurum, Mu, Bitlis,Trabzon ve Erzincan' ahrlar.(1916 balar) .kkale savandan sonra Dou cephesine grevlendirilen MustafaKemal Ruslardan Mu ve 3tlsi geri alr.(1916) Ayrca anakkale cephesinden beklenen yardm alamayan Rusarl 1917 Ekimde kan Bolevik ihtilali somas yklr. Bunun zerine 3 Mart 1918'de Birest Litovvskanlamas imzalanr. Bu anlamaya gre ; Rusya I. Dnya savandan ekilmi, Kafkas cephesi kapanm, Osmanl 1878 de Berlin anlamasyla kaybettii Kars,Ardahan,Batum'u geri almtr. Tehcir Kanunu(1915): Rus igali ile birlikte Ermeniler Dou Anadolu da byk bir katliama pr.tiler. Osmanl bu katliamnlemek iin Tehcir Kanununu kararak Ermenileri Suriye'ye zorunlu ge tabi tuttu.

Kanal (Msr) Cephesi: Al nedenleri ; Almanya'nn istei ile almtr. ngilizlerin smrgeleri ile balantsn kesmek, Msr' geri almak,

Geliimi: Cemal paa komutasndaki Trk birlikleri Svey Kanalna saldnr.Ancak erekli Alman desteiningelmemesi sonucu yaplan saldnlar ngilizler tarafndan durduruldu.

SAVUNMA CEPHELERanakkale Cephesi: tilaf Devletlerinin saldrs sonucu almtr. Nedenleri:

stanbul ve Boazlar ele geirerek Osmanly sava d brakmak. Sava ksa srede bitirmek.

Rusya'ya askeri ve teknik yardm gtrerek Rusya'nn savaa devamn salamak. Savaa girmeyen Balkan devletlerini kendi yanlarna ekmek.

Geliimi: tilaf devleti 1915 ubat'mda anakkale Boazna saldrr. Baarl olamaz. Daha sonra karadanGelibolu yarmadasna asker karr. Bu savata 19.Tmen Komutan Mustafa Kemal, Anafartalar, Arburnu,Kiretepe, Conkbayn, Seddlbahir mevkilerinde baarl olur. tilaf Devletleri anakkale'yi geemeyeceklerinianlaynca Ocak 1916'da geri ekilir.

Sonular: I. Dnya savann sresi uzamtr.( Ksaltan ABD'nin savaa girmesi) Bolevik ihtilaline zemin hazrlam, Rus arlnn ykl hzlanmtr. Osmanl tarihindeki en byk savunma savan yapmtr. Bulgaristan ittifak grubunda savaa girmi, Osmanlnn Almanya ile kara balants salanmtr.

Yarm milyona yakn insan lmtr. Mustafa Kemal'in ite ve dta tannmasn salamtr. Bu sava Kuvay-i Milliyenin domasnda etkili olmutur. stanbul ve Boazlar igal tehlikesinden kurtuldu. Irak Cephesi:

Nedeni * Kara yolu ile Rusya ile birlemek ve yardm gtrmek.


15/87

Irak ( Abadan-gney ran) petrollerini ele geirmek. Osmanlnn Hindistan'a ulamasn engellemek. ( Smrge yollarn koruma) Geliimi: ngilizler Basra'ya

asker karr. Osmanl Kt'l Amare de baarl olur vengiliz tmenini esir alr. Bunun zerine ngilizler blgeye kalabalk yedek kuvvetler gnderirler ve Badat'akadar ilerlerler. Cephe ngilizlerin stnl ile sonulanr. ngilizler bu cephe ile Musul harici btn Iraktopraklarn ele geirirler. Mondros sonrasmdada Musul'u igal ederler.

Suriye-Filistin Cephesi: Kanal cephesinde yenilen Osmanl geri ekilerek Suriye-Filistin hattnda

savunmaya geer. Bu cephe Mustafa Kemal'in I. Dnya savanda grev ald son cephedir. Mustafa Kemal bublgede 7. ordu komutan olarak ngilizleri Halep nlerinde durdurmutur. Cephe Mondros'la kapanmtr.Hicaz Yemen Cephesi: Trk kuvvetleri bu cephede kutsal yerleri korumak amacyla ngilizler ve Mekke

erifi Hseyin ile savamlar ama baarl olamamlardr.

YARDIMCI CEPHELEROsmanl snrlar dnda mttefikleri olan Avusturya Macaristan, Almanya ve Bulgaristan'a yardm etmek

amacyla Galiya, Makedonya ve Romanya' da mcadele etmilerdir.

I. DNYA SAVAINDA YAPILAN GZL ANLAMALAR

stanbul (Boazlar) Anlamas (Nisan 1915): ngiltere, Fransa ve Rusya arasnda yaplmtr. ;.-.giltere veFransa'nn anakkale Boaz'na saldrmas zerine Rusya'nn istei ile yaplm bir gizli anlamadr. Bu anlamale boazlar ve evresi Ruslara braklmtr. Londra Anlamas (Nisan 1915): tilaf Devletleri'nin talya'ykendi yanlarnda savaa :nek iin yaptklar anlamadr. Bu anlama ile talya'ya; Rodos, Oniki Ada, AntalyaKonya, Libya ve Somali verilir.Mac Mahon Anlamas ( Ocak 1916): ngiltere'nin Msr valisi Mac Mahon ve Hicaz Emiri >erifi Hseyinarasnda imzalanmtr. Bu anlama ile ngiltere Araplara bamszlk vaat ederek Araplar kendi yannaekmitir. >aint Petersburg ( Petograd Szlemesi) Anlamas ( Mart 1916) : Bu protokolle ngiltere

E Fransa boazlara ek olarak Dou Karadeniz kylarn da (Trabzon'a kadar ) Rusya'ya - rakt. Rusya da SykesPicot Anlamas'n kabul etti.^\kes Picot Anlamas (Nisan 1916) : ngiltere ve Fransa arasnda yapld. Bu anlama ile Arap topraklar ve

petrol blgeleri ngiltere ve Fransa arasnda paylald Saint Jean Maurienne Anlamas ( Nisan 1917) :talya ile ngiltere, Fransa arasnda lm. Bu anlamayla talya'ya; zmir, Aydn, Antalya ve Konya verildi. talyaSykes Picot --.iamasn kabul etti. Sonu: Gizli anlamalar Rusya'nn savatan ekilmesi sonras 1918lkbaharnda Bolevikler-rafndan dnya kamuoyuna aklanmtr. Bu durum ngiltere'nin, Araplar ve batl devletlerle masn amtr.Ayrca ngiltere'nin yapt igaller anlamalar geersiz klmtr.

I. DNYA SAVAI SONULARI

Dnya haritas (Avrupa) yeniden ekillendi. Osmanl, Almanya, Avusturya Macaristan ve Rus arl paraland. Polonya, ekoslovakya, Yugoslavya, Avusturya, Macaristan gibi yeni devletler kuruldu. Cemiyet-i Akvam kuruldu. Yani siyasal rejimler ortaya kt. (Cum. Sos.) Savatan en karl kan devlet ngiltere oldu. Avrupa ekonomik ynden zayflad, enflasyon ve isizlik artt.


16/87

Yenilen devletlere uygulanan ve ar artlar ieren bar anlamalar II. Dnya Sava'nm balamasnaneden oldu.

lk kez kimyasal silahlar, denizalt ve tank kullanld. Smrgecilik ekil deitirdi; manda himaye oldu.

WLSON LKELER ( 8 OCAK 1918)

ABD bakan Wilson'un, I. Dnya Sava sonlarna doru yaplacak olan bar anlamalarnn esaslarnbelirlemek amacyla yaynlad programdr.

lkelerin Yaynlan Amalar: ABD'yi dnya politikasnda n plana karmak. Emperyalist devletlerin yeni smrgeler elde etmelerine engel olmak. (Glenmelerini nlemek) Dnyada kalc bir bar salamak.

Sava ksa srede bitirmek (Bu bildiri ile ttifak Devletleri'ne gvence vererek sava bitirmek).

tilaf Devletleri aleyhine olan bu maddeleri ABD'nin desteini almak iin kabul etmiler, sava sonrasilkeleri karlarna uygun olarak deitirmiler ve uygulamlar. ABD savaa girmek iin bu artlar (ilkeleri) ne srmtr.

lkeler: Yenen devletler yenilen devletlerden toprak ve tazminat almayacak. Devletler aras, gizli anlamalar yaplmayacak, (ak diplomasi) Sava sonras dnya barn korumak amacyla Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti) kurulacak. Boazlar btn devletlerin gemilerine ak olacak. (komisyon var) Uluslararas ekonomik engeller kaldrlacak. Silahlanma braklacak smrgecilik yaplmayacak.

Belika ve Rusya'ya ait topraklar boaltlacak. Almanya Alsas Loren'i Fransa'ya geri verecek. Polonya Devleti kurulacak. Osmanl'da Trk nfusunun ounlukta bulunduu blgelere egemenlik hakk tannacak Her millete kendi devletini kurma hakk verilecek (ounlukta olduu yerlerde) Yenen devletler yenilen devletlerden toprak ve tazminat almayacak maddesi smrgecilie kar bir madde

olup emperyalist devletlerin glenmesini nlemeye yneliktir. Her millete (aznlklara) ounlukta olduu yerlerde devlet kurma hakk verilmesi Osmanl'y paralamaya

yneliktir. Boazlarla ilgili madde Osmanl'nn boazlar zerindeki hakimiyetini sona erdirmeyi amalamtr.

MONDROS ATEKES ANLAMASI (30 EKM 1918)

Osmanlnn I. Dnya savan kaybetmesi zerine Talat Paa hkmeti 8 Ekim'de istifa eder. (ttihat terakkidnemi sona erer) Yerine ttihat olamayan Ahmet zzet Paa hkmeti kurulur. Wilson ilkelerine gvenerekBahriye Nazn Rauf Orbay atekesi imzalamakla grevlendirilir. Osmanl Egemenlik Haklarn KstlayanHkmler anakkale ve stanbul Boazlar itilaflara braklacak( stanbul ve Osmanlnn varl tehdit altna girmitir.

Ayrca Anadolu ve Trakya'nn balants kesilmitir) tilaf devletleri gvenliklerini tehlikede grdkleri herhangi bir stratejik blgeyi igal edebilecekler^

Atekesin en tehlikeli maddesidir. Zaten igallerde bu maddeye dayanlarak yaplmtr. Wilson'a tersdmemek iin gvenlii salamay gereke gstermiler Trk ulusuna hayat hakk tanmamlardr. Doudaki alt vilayette (Van, Bitlis, Sivas, Elaz, Erzurum, Diyarbakr) karklk karsa itilaf devletleri bu

illeri igal edebileceklerdir.(24.madde)(Bu madde ermeni devleti kurulmasna ortam hazrlar)

Tm haberleme istasyonlar ( telsiz, telgraf vb.) itilaf devletlerinin denetiminde braklacak (tilaf


17/87

Devletleri haberleme hatlarn ele geirerek kendilerine kar hareketleri ve direnileri bastrmay amalar.Trk halknn rgtlenmesi nlenmeye allr.)

Osmanlnn dier devletlerle ilikilerine tilaf Devletleri mdahale edecek Askeri Hkmler Snrlarn korunmas ve i gvenliin salanmas dndaki birliklerin harici terhis edilecek Btn sava

gemilerine, ordunun tat ara gere silah ve cephanesine el konulacak. (Osmanl askeri yndensavunmasz braklmak istenmitir. Bu durum igalleri kolaylatrr.)

Osmanlnn elindeki sava esirleri serbest kalacak, buna karlk Trk tutsaklar tilaf Devletlerincetutuklanacak.(sava sulusu) (Devletlerin eitlii ilkesine uyulmam bar anlamas gibi hareketedilmitir.)

ran ve Kafkasya'ya giren Osmanl birlikleri derhal geri ekileRek, terhis edilecek Anadolu dndakiOsmanl birlikleri en yakn tilaf Devletleri komutanlklarna teslim olacak Tm askeri malzemelere elkonacakEkonomik Hkmler:

tilaflar tm liman ve tersanelerden yararlanacaklar. lkenin ihtiyalar karlandktan sonra geri kalan kmr, akaryakt ve deniz gereleri dar satlmayacak.

tilaflar bu kaynaklan Osmanldan karlayacak. Demiryollar denetim altna alnacak.

Bu maddeler ile tilaf devletleri ar ekonomik ykmllkler koyarak Osmanlnn ekonomik bamszlnelinden almlardr.)

Sonular: Osmanl fiilen sona ermitir.( Egemenlik haklarn kstlam) tilaf Devletleri Mondros'un 7. maddesine dayanarak igale balarlar. Osmanlnn tamamnn igal edilebilmesine ortam hazrlamtr. Kaytsz artsz teslimiyeti ieren bir anlamadr. Atekesten ok bar anlamas nitelii tar. galler Kuvayi Milliyenin domasna neden olmutur. 24. madde ile Ermeni Devleti kurulmasna ortam hazrlanmtr.

MONDROS SONRASI GALLER

Mondros sonras anlamaya itiraz eden Mustafa Kemal 13 Kasm 1918'de stanbul'a gelir.

Ayn tilaf Devletleri filosu stanbul limanna demirledi. Boazlar ngilizlere teslim edildi.galler ngiltere: Musul (ilk igal edilen yer) daha sonra Urfa, Antep, Mara (Fransa'ya verilir)Giresun, Merzifon, Batum, Kars, zmit, Boazlar, skenderun, (asker gndermiler) Batum ve Kars'n igaliErmeni devletini kurulmasn salamak.Fransa: Trakya demiryolunun nemli istasyonlar, Adana, Drtyol, Mersin ve Afyon (Hatay)talya:Antalya, Konya , Bodrum, Kuadas, Fethiye, MarmarisYunanistan: Paris bar konferans kararlan gereince zmir ve evresi Dou Trakya da baz yerler.

PARS BARI KONFERANSI( 18 OCAK 1919)

Konferansn toplanma amalar: I. Dnya Sava sonras yaplacak ban anlamalarnn temel ilkelerini belirlemek. Osmanlnn paylamn grmek.Konferansa 32 lke katlmtr. ngiltere ve Fransa Konferansa Yunanllar, Ermenileri ve araplar ararakounlukta olduklar blgeleri iddia ettikleri yerlerde haklarn . savunmalarn istedi. Bu uluslarngetirdikleri sahte belgeleri gerek gibi kabul ettiler.

Alman Kararlar:

Bat Anadolu da gl bir talya istemeyen ngiltere Fransa'yla anlaarak sahte belgelerle ABD'yikandrarak zmir ve evresini Yunanllara brakmtr. Bu durum talya'y rahatsz etmi ve tilaflar arasndailk ayrlklar balamtr.

Milletler Cemiyetinin kurulmas kararlatrld. I. Dnya Savanda malup olan devletlerle yaplacak anlama artlan belirlendi. Sava onarm (tazminat yerine) manda himaye (smrgecilik yerine) sistemi ngiltere ve Fransa tarafndan


18/87


19/87

Rum zcilik Okullar Fener Rum Patrikhanesi Kordos Cemiyeti Yunan Trakya KomitesiCemiyet Rum Aznlklar tarafndan stanbul'da kurulmutur.

Pontus Rum Cemiyeti:Dou Karadeniz'deki eski Pontus Rum Devletini yeniden kurma amac tayordu.(Fatih - 1 "de almt)

Etnik-i Eterya Cemiyeti:1814'te kuruldu. Yunanistan'n bamszln kazanmasnda rol oynad. Bir sre almalarna Tverdi. 1894'teYunan subaylar tarafndan tekrar kuruldu. Yunanllarn tarihi cemiyetidir. Rumlarn yaad btn topraklan( Rum-Bizans mparatorluu) Yunanistana balamak amac tar.Rum dernekleriyle ortak almtr.

Kordos Cemiyeti:Amalarn gizlemek iin "Rum Gmenleri Merkez Komutanl" adn kullanmlardr, Amac dzeni bozmakYunanistan'dan gelen grevlileri gmen gibi gsterip Karadeniz'e yerletirip Rum aznln saysnarttrmaktr.

Ermeni Tanak ve Hmak CemiyetleriWilson ilkelerinden yararlanarak Dou Anadolu'da bamsz bir Ermeni Devleti kurma amac tar.Ermeni Patrii Zaven Efendi himayesinde kurulmutur

Musevi Alyans( srailit) CemiyetiAmac; Osmanlnn yklmas durumunda Filistin'de kurulacak olan srail Devletine yardmc olmaktr. Fazla etkiliolmamtr. stanbul'da Yahudilere haklar istemitir.

Aznlk Cemiyetlerinin zellikleri: tilaflar tarafndan kkrtlm ve desteklenmitir. Osmanlnn paralanmasn amalamlardr. Trk topraklarnn igallerini kolaylatrmlardr. ete faaliyetleri ile halkmz zor durumda brakmlardr. Bamsz devlet kurmay amalamlardr. Wilson ilkelerini kendilerine temel almlardr.

TRK VE MSLMANLARIN KURDUU ZARARLI CEMYETLER

Sulh ve Selameti Osmaniye FrkasOsmanlnn kurtuluunun padiah ve halifeye sk skya uyulmas ile salanacan savunmulardr. Damat Ferit

Hkmetine tam destek vermilerdir. ttihat ve Terakki kart olup Hrriyet ve tilaf Frkasyla uyum iindeolmulardr. Bar yanldrlar.

Teali slam Cemiyetieriat ve slam birliini savunmu Kurtuluun dini esaslara bal kalmakla mmkn olacan ileri srmlerdir.

Krt Teali Cemiyeti:Wilson ilkelerine dayanarak bamsz Krt Devleti kurmay amalar. Bu amac ile dier cemiyetlerden ayrlr.Blcdr.

ngiliz Muhipler Cemiyeti:

ngiliz mandasn savunmulardr. ngiltere ile Osmanl arasndaki dostluu kuvvetlendirmek amac ilekurulmutur. Cemiyetin gizli amac milli bilinci yok etmek, yabanc mdahalesini kolaylatrmaktr. Rahip Frewdesteklemitir. Vahdettin ve Damat Ferit yeleridir.

Wilson Prensipleri CemiyetiAmerikan mandasn savunan gazeteci ve yazarlar kurmutur. yelerin bir ksm daha sonra Milli Mcadelecilere


20/87

katlmtr. Sivas kongresinde tam bamszln kabul edilmesi karsnda etkili olamamtr.

Hrriyet ve tilaf Frkas:ttihat ve Terakkiye kar kurulmu partidir.(1911) Amac lkede ok partili bir ynetim oluturmaktr. Millimcadelenin karsnda yer almtr.zellikleri Bu cemiyetlerden bazlar itilaf devletleri ile i birlii yapmlar. gallere kar sessiz kalmlar, igalleri kolaylatrmlar. Bamszlk mcadelesine zarar vermilerdir.

Saltanat ve halife yanldrlar. Manda ve himaye taraftardrlar.MLL CEMYETLER

Trakya Paaeli Cemiyetigaller sonra kurulan ilk yararl cemiyettir. Merkezi Edirne, amac Trakya'daki Rum taknln nlemek,Trakya'nn Yunanistan'a katlmasn nlemektir. Osmanlnn yklmas durumunda bamsz bir devlet kurmayamalamlardr. Daha sonra Anadolu ve Rumeli Mdafai Hukuk cemiyetinin ubesi olmutur.

zmir Mdafai Hukuk-u Osmaniye Cemiyetizmir ve evresinin Yunanistan'a verileceinin duyulmas zerine kurulmutur. Amac zmir ve Bat Anadolu'nun

Yunanistan'a katlmasn nlemek, basn yayn yolu ile seslerini duyurmaktr.

zmir - Reddi lhak Cemiyeti:zmirin igalinden bir gn nce (14 Mays 1919) kurulmutur. galden sonra silahl direnie gemitir.Balkesir ve Alaehir Kongrelerinin toplanmas ve Kuvayi Milliyenin olumasnda

Kilikyallar Cemiyeti:Fransz ve Ermenilerin Adana ve evresindeki igallerine kar kurulmutur.

Trabzon Mdafai Hukuk-u Milliye CemiyetiPontusRum Cemiyetinin kurulmasn engellemek amacyla kurulmutur.

Dou Anadolu Mdafai Hukuk CemiyetiDou Anadolu'da Ermeni Devleti kurulmasn engellemek amacyla kuruldu. Erzurum . esini dzenledi. DouAnadolu'nun Trk yurdu olduunu ispatlamaya alt. Bunun iin lmeyecek, Dou Anadolu'nun Trk yurduolduu duyurulacak, Dou vilayetlerinin urayaca bir saldrya kar direnilecek.

Milli Kongre CemiyetiAmac:Trkler aleyhine yaplan propagandalara basn yayn yolu ile kar koymak, Trklerin savunmakt.Kuvayi Milliye tabirini ilk defa kullanan siyasi tekilat Milli Kongre Cemiyetidir. Cemiyetleri tek at altndatoplamay da amalar.

Cemiyetlerin Ortak zellikleri Blgesel amalarla kurulmulardr. Milliyetilik dncesi n plandadr. Trk milletinin hak ve hrriyetini koruyan milli bir harekettir. Basn yayn yoluyla

haklarn savunmular. Gerektiinde silahl direnie bavurmulardr. igal gleri aznlklar ve stanbul Hkmetiyle mcadele etmilerdir.

Birbirinden kopuk olan bu cemiyetler Sivas kongresinde Anadolu ve Rumeli Mdafai Hukuk Cemiyeti adaltnda birletirildi.

KUVAY-I MLLYE

Oluma Nedenleri: Osmanlnn I.Dnya savandan yenik kmas. Mondros'a gre Trk ordusunun terhis edilmi olmas. Osmanlnn igallere tepkisiz kalmas tilaf Devletlerinin Anadolu'yu igal etmesi.


21/87

Kuvay- Milliye (Milli Kuvvetler) dzenli ordunun kurulmasna kadar igal glerine kar silahl mcadeleeden direni kuvvetidir.

gallere kar ilk silahl direni Gney cephesinde Franszlara kar (Hatay Drtyol) balad. gallere kar ilk cephe ise Bat Anadolu'da(Ayvalk, Soma, Akhisar, Nazilli) kurulan Bat cephesidir. zmir'in igali sonras milli kuvvetler arasndaki beraberlii salamak amacyla Balkesir'de kongre topland.

( Ali Fuat Paa bakanlnda) Kongrede milli mcadelenin ete sava grnmnden karlmaskararlatrld.

Alaehir ve Nazilli'de yaplan kongrelerde bat cephesinde tekilatlanma almalar 'yaplmtr. Kuvay-i Milliyenin grevi dzenli ordunun kurulmas ile sona erdi.

Kuvay- Milliyenin Yararlan ve zellikleri: Yunanllarn rahata ilerlemelerini engellemitir. Trk kylerini Ermeni ve Rum etelerine kar korumulardr. ayaklanmalar bastrmlardr. Dzenli orduya zaman kazandrmlardr. galci glere kayplar verdirmilerdir. Gney cephesinde Urfa, Antep, Mara' Ermeni ve Franszlardan alrlar. htiyalarn kendi imkanlar ile karlamlardr.

Kendi blgelerini kurtarmaya almlardr. Ulusal bilincin uyanmasna yardmc olmulardr. Dzenli ordunun temelini oluturmulardr.

Kuvay- Milliyenin Kaldrlmasnn Nedenleri:

galleri kesin olarak durduramamalar,

htiyalar iin halka bask yapmalar,

Hukuk d davranmalar,

Dzenli ve disiplinli olmamalar,

Anadolu'nun kesin igalden kurtarlmak istenmesi,

KURTULU SAVAI HAZIRLIK DNEM

M. Kemal'in stanbul'a Gelii: Son olarak Suriye cephesinde grev yapan M. Kemal Mondrosun imzalanmas sonras 13 Kasm 1918'de

stanbul'a gelir. Ayn tarihte ngiliz donanmas stanbul'a gelmitir. (Geldikleri gibi giderler) M. Kemal A. zzet Paa kabinesinde Harbiye nazn olup, ordunun terhisine silah ve cephanenin itilaf

Devletlerine teslimine engel olmak istemi ama bu istei gereklememitir. M. Kemal'in stanbul'da vatann kurtulmas ile ilgili giriimleri, Padiah ve evresinin kurtuluu ngiliz

mandasnda grmeleri nedeni ile baarl olamam ve kurtulu iin arad destei bulamamtr.

M. Kemal'in Samsun'a k: Dou Karadeniz'de (Samsun ve evresi) Pontusu Rumlarla Trkler arasnda atma olmu, ngilizler

atmalarn durdurulmasn ve bu olaylar hakknda inceleme yaplmasn Osmanl'dan istemilerdir. M. Kemalin giriimleri ile bu grev 9. Ordu mfettilii ile kendisine verilir. Grevin M. Kemale

verilme nedenleri unlardr:

I. Dnya savama girilmesine kar kmas. ttihatlardan ayrlmas. I. Dnya sava ve anakkale'de gsterdii basanlar. Vahdettin'in Almanya gezisinde M. Kemalin yannda gtrmesi ve onu tanmas, Askeri ve sivil yetkilere

de emretme yetkisi alarak 19 Mays 1919'da (Kurtulu Savann balang tarihi) Samsun'a kanM. Kemal'in gerek amac, ulusu uyandrp, ulusal bilinci salayarak vatann bamszlngerekletirmektir.Halk rgtlemek)

stanbul hkmetinin M. Kemal'e verdii grevler unlardr: Grev blgesinde asayii salamak,


22/87

Trk ordusunun terhisini tamamlamak, Trk halknn elindeki silah ve cephaneyi toplamak," gallere kar milli kurulular ortadan kaldrmak,

Samsun Raporu (22 Mays 1919) :Kemal'in Samsuna ktktan sonra genel durumu stanbul hkmetine bildirmek amacyla stanbul'a

gnderdii rapordur. Bu raporda M. Kemal unlar dile getirmektedir: Karadeniz'de Rumlar siyasi isteklerinden vazgeerse olaylar nlenebilir. zmirin igali ordu ve milleti derinden yaralamtr. Ulus bu igali kabul etmeyecektir.

Trkln yabanc gdmne ve kontrolne tahamml yoktur. Trk milleti hakimiyeti ve Trk milliyetiliini kabul etmitir.Samsun raporu ile M. Kemal hem stanbul hkmetiyle hem de ngiltere ile ilk defa gr ayrlna dmfakat stanbul Hkmeti ve ngilizler henz M. Kemal'e kar herhangi bir tepki gstermemitir.

HAVZA GENELGES (28-29 MAYIS 1919)

Samsun'un ngiliz igalinde olmas, Rum ete faaliyetleri ve gvenliinin yetersiz olmas nedeniyle M. Kemal 25Mays'ta Samsun'dan Havza'ya geer.

Yaynlanma Amac: zmir'in igalini Anadolu'nun her tarafna duyurarak milli bilinci _> andrmak, ulusalbilinci salamak. Genelgede yer alan esaslar unlardr:

zmir'in igaline kar protesto ve mitingler yaplmaldr.

Yaplacak mitingler de aznlklara kt davranlmamaldr.( Bu madde ile artan igallerin durdurulmas amalamtr.)Anadolu'nun her yannda direni cemiyetleri oluturulmaldr.

nemi ve Sonulan: Ulusal bilincin olumasnda atlan ilk admdr. Trk Milletinin Kuvayi Milliye etrafnda btnlemesi istenmitir. Ulusal birliin salanmasna katks olmutur. Genelge sonras ilk miting 30 Maysta Havza'da daha sonra da stanbul ve Anadolu'nun her tarafnda

yaplmtr. Genelgenin yaynlanmas ( tilaf devletinin stanbul Hkmetine bask yaparak) M. Kemal'e stanbul'a geri

dnmesi emri verdirtmi, ama M. Kemal bu arya uymayarak Amasya'ya gemitir(12 Haziran 1919)

AMASYA GENELGES( 22 HAZRAN 1919)

M. Kemal Havza'dan Amasya'ya getikten sonra genelgeyi yakn arkadalar Ali Fuat (Cebesoy), Rauf Bey(Orbay), Refet Bey (Bele)'e imzalatmtr. ( Kazm Karabekir bilgilendirilmi) Ama Trk Kurtulu Hareketinikiisellikten kurtarmak, milli bir hareket haline getirmektir. Genelgenin ok imzal olmasndaki dier bir amatahalk zerindeki etkisinin arttrlmak istenmesidir. Genelgenin yaynlanmasndaki bir amata Mdafai Hukuk cemiyetlerini tek at altnda toplamak, ulusal

kongre dzenlemektir.

Genelgenin Kararlan:1. Vatann btnl milletin bamszl tehlikededir.

Yorum: Kurtulu savann gerekesi belirtilmitir.

Resmi bir belgeyle vatann kt durumu millete duyurulmutur. Blgesel kurtuluu arayanlar uyarlmtr. Kurtulu iin birlik ve beraberlik ans yaplmtr.

2. stanbul hkmeti zerine ald grev ve sorumluluklar yerine getirememektedir. Budurum milletimizi yok olmu gstermektedir.


23/87

Yorum: stanbul Hkmetine ilk defa kar klarak grevini yerine getiremedii millete duyurulmutur. Kurtulu Savann gerekesidir. Kurtulu Savann ihtilal safhas balatlmtr.

3. Ulusun bamszln yine ulusun azmi ve karar kurtaracaktr.Yorum:

Kurtulu Savann yntemi belirlenmitir. Kurtulu Savann amac belirlenmitir.

syan nitelii tamaktadr.(Padiah ve gal glerine kar) Cumhuriyet rejiminin kurulaca (dolayl olarak) anlalmaktadr. Ulusal egemenlikten ilk kez bahsedilmitir. Kurtarc olarak millet ve milliyetilik duygusu grlmtr. Bu karar Trk inklabnn evrensel olduunu

gsterir. htilal nitelii tar yeni dzeni n grr.

4. Ulusun sesini tm dnyaya duyuracak her trl etki ve denetimden uzak milli bir kurulun .oluturulmasgereklidir.

Yorum: lk kez Erzurum'da oluturulan ve Sivas'ta geniletilen Temsil Kurulundan (oluturulmasndan) ilk kez sz

edilmitir. Kurtulu mcadelesi kiisellikten karlarak kurumsallatrlmaya allmtr. Milli mcadeleyi tek elden yrtmek amalanmtr.

5 Anadolu'nun en gvenilir yeri olan Sivas'ta Ulusal bir kongrenin toplanmas kararlatrlmtr.Yorum:

Ulusal bir kongre olan Sivas Kongresine ar Amasya Genelgesinde yaplmtr. Mili bir kongre toplayarak milli birlik ve beraberlii salamak cemiyetleri birletirmek dnlmtr. stanbul Hkmetine kar milli bir hkmet oluturulmas dnlm, nitekim Sivas Kongresinde Temsil

Heyeti Ali Fuat Paay bat cephesine atayarak hkmet gibi hareket etmitir.

Bunun iin (kongre iin) btn illerden halkn gvenini kazanm delegenin mmkn olduunca sratleyola karlmas ve bu durumun ulusal bir sr olarak saklanmas gerekmektedir, (kimlikler gizlenecek)Yorum:

Kararlar halkn istekleri dorultusunda alnmaya allmtr. Milli mcadelenin ilk aamada zarar grmemesi iin gizli tutulmutur.

Dou illeri adna 10 Temmuz'da Erzurum'da bir kongre toplanacaktr. Kongreye katlan :^eeler daha sonraSivas Kongresine de katlacaklar.

Delege seimlerini Mdafa-i Hukuk , Reddi lhak dernekleri ve belediyeler yapacaktr. Yorum: Milli cemiyetler ve yerel idareler etkin duruma getirilmitir. Milli cemiyetlerin gvenini kazanm milli mcadele yanls kiilerin seilmesine allmtr.

Askeri ve ulusal birlikler datlmayacaktr. Yorum: Alnan kararlarn uygulanmas iin ordu grevlendirilmitir. Mondros sonras igallere kar klmtr.

nemi ve Sonular: Kurtulu Savann amacn gerekesini ve yntemini bildirmitir(en nemli zelliklerden) Milli egemenlik kavramndan ilk kez sz edilmitir. Ulusal egemenlie dayal yeni bir Trk devleti kurulmas yolunda atlan ilk admdr. (Zemin hazrlama var) Bir isyan ve ihtilal bildirgesidir.(Anadolu ihtilalini balatr)

MLL CEMYETLER

Trakya Paaeli Cemiyeti


24/87

gallerden sonra kurulan ilk yararl cemiyettir. Merkezi Edirne, amac Trakya'daki Rum taknln nlemek,Trakya'nn Yunanistan'a katlmasn nlemektir. Osmanlnn yklmas durumunda bamsz bir devlet kurmayamalamlardr. Daha sonra Anadolu ve Rumeli Mdafai hukuk cemiyetinin ubesi olmutur.

zmir Mdafai Hukuk-u Osmaniye Cemiyetizmir ve evresinin Yunanistan'a verileceinin duyulmas zerine kurulmutur. Amac zmir ve Bat Anadolu'nunYunanistan'a katlmasn nlemek, basn yayn yolu ile seslerini duyurmaktr.

zmir Reddi lhak Cemiyeti:

zmir'in igalinden bir gn nce (14 Mays 1919) kurulmutur. galden sonra silahl direnie gemitir. Balkesirve Alaehir Kongrelerinin toplanmas ve Kuvayi Milliyenin olumasnda etkili oldu.

Kilikyahlar Cemiyeti:Fransz ve Ermenilerin Adana ve evresindeki igallerine kar kurulmutur.

Trabzon Mdafai Hukuk-u Milliye CemiyetiPontus Rum Cemiyetinin kurulmasn engellemek amacyla kurulmutur.

Dou Anadolu Mdafai Hukuk CemiyetiDou Anadolu'da Ermeni Devleti kurulmasn engellemek amacyla kuruldu. Erzurum Kongresini dzenledi. DouAnadolu'nun Trk yurdu olduunu ispatlamaya alt. Bunun iin g edilmeyecek, Dou Anadolu'nun Trkyurdu olduu duyurulacak, Dou vilayetlerinin urayaca bir saldrya kar direnilecek.

Milli Kongre CemiyetiAmac; Trkler aleyhine yaplan propagandalara basn yayn yolu ile kar koymak, Trklerin -aklarnsavunmakt. Kuvayi Milliye tabirini ilk defa kullanan siyasi tekilat Milli Kongre Cemiyetidir. Cemiyetleri tek ataltnda toplamay da amalar.

Milli Cemiyetlerin Ortak zellikleri Blgesel amalarla kurulmulardr. Milliyetilik dncesi n plandadr. Trk milletinin hak ve hrriyetini koruyan milli bir harekettir. Basn yayn yoluyla haklarn savunmular. Gerektiinde silahl direnie bavurmulardr. gal gleri aznlklar ve stanbul Hkmetiyle mcadele etmilerdir. Birbirinden kopuk olan bu cemiyetler Sivas kongresinde Anadolu ve Rumeli Mdafai Hukuk Cemiyeti ad

altnda birletirildi. stanbul Hkmetinin Trk milletine kar grevini yerine getirmedii ilk kez belirtilmi ve Trk milleti isyana

davet edilmi. Genelgeden sonra stanbul Hkmeti M. Kemal'i bir kez daha stanbul'a arm dnmeyince de grevinden

almtr. Zaten M. Kemal de 7-8 Temmuz'da grevinden istifa etmitir.(stanbul Hkmeti onu grevdenalmadan hemen nce)

Genelge sonras M. Kemal stanbul'a ektii telgraflarda "Artk stanbul, Anadolu'ya egemen deil balolmak zorundadr" demitir.

Amasya Genelgesi M. Kemal'in resmi grevle yapt son almadr. Amasya Genelgesi, yeni bir Trk devleti kurulmasnda nemli bir katks olan hukuki ve siyasi bir belge

deeri tar.

ERZURUM KONGRES (23 TEMMUZ -7 AUSTOS 1919)

Kongrenin Toplanma Amalan: Dou Anadolu'yu Ermenilere kar savunmak. Dou illerinin gvenliini salamak. Dou Anadolu da ki Trkleri aznlklara oranla daha gl hale getirmek.

Kongre Dou Anadolu Mdafa-i Hukuk Cemiyeti'nin almalar sonucu toplanr. (Blgesel olaraktoplanmtr)

Kongre ncesi tutuklanma emri karlan M. Kemali, Kazm Karabekir "Emrinizdeyim Paam" diyerek


25/87

karlam ve onun Kurtulu Sava lideri olmasna nclk etmitir. Kongrede 2 sorun ortaya kar. M. Kemal'in ve Rauf Orbay'm kongreye katlm ve bakan seilme sorunu.

ki delegenin istifas ve M. Kemalin bakan seilmesi ile sorunlar zmlenmitir.Kongre 54 delegenin katlmile almaya balamtr.

Kongrede Alnan Kararlar:1. Ulusal snrlar iinde vatan bir btndr blnemez.

Yorum: Milli snrlardan ilk kez sz edilmi, Misak Milli kararlarna nclk etmitir.

Trk vatannn blnmezliini bildiren ulusal bir karardr.

2. Her trl yabanc igali ve yabanc mdahalesine kar Osmanl dalacak olursa, millethep birlikte savunma yapacak hakkn savunacakYorum:

Ulusal kurtulu iin ulusal direni ilkesi belirlenmitir. Kurtulu Savaann balatlmas gerei Amasya'dan sonra bir kez daha belirtilmitir.

3. Vatann ve bamszln korunmasnda stanbul Hkmeti baarsz olursa geici birhkmet kurulacaktr. Bu hkmet milli kongre tarafndan seilecek kongre

toplanmamsa seimi Temsil Kurulu yapacaktr.Yorum:

lk defa geicide olsa yeni bir hkmetin kurulmasndan sz edilmitir. stanbul Hkmeti yok saylmtr. Ulusal hkmetin kurulmas iin ilk adm atlmtr.4. Kuvayi Milliyeyi etken, milli iradeyi hakim klmak esastr.

Yorum: Saltanatn kaldrlarak yerine millet egemenliine dayal yeni bir devletin kurulaca aklanmtr. Amasya Genelgesindeki "Ulusun bamszln yine ulusun azmi ve karan kurtaracaktr" maddesi karar

haline dnmtr. Ulusal irade kavram yerletirilmeye allmtr.

5. Hristiyan aznla siyasi hakimiyetimizi ve sosyal dengemizi bozan ayrcalklar verilemezYorum:

Tam bamszlk amalanmtr. Tanzimat ve Islahat fermanyla aznlklara verilen haklara tepkidir.

6. Manda ve himaye kabul olunamaz.Yorum:

Tam bamszlk hedeflenmitir. Manda ve himaye ilk kez reddedilmitir.

7. Ulusal meclisin (Mebusan Meclisi) hemen toplanmas ve hkmet ilerinin meclisin denetimine alnmasnaalacak.Yorum:

Bu karar ulus egemenliine nem verildiini gsterir. Mebusan Meclisinin almas kararlatrlm, hkmetin faaliyetlerinin denetim altna alnmasna allmtr.8. Ulusal irade ve ulusal gler padiahlk ve halifelik makamn kurtaracaktr.

Yorum: Ulusal egemenlie ters den bu kararn alnmasnn temel nedeni ortamn byle bir

deiiklie hazr olmamasdr.

nemi ve Sonular: Toplan as bakmndan blgesel alman kararlar asndan ulusaldr. Kararlar Sivas Kongresi ve Misak Milliye nclk etmitir. ilk kez Temsil Kurulu oluturulmu bakanlna M. Kemal seilmitir.

(Dou illeri adna blgesel 9 kiilik heyet) Milli egemenliin koulsuz olarak gerekletirilmesi kararlatrlmtr.(2.madde)


26/87

Ulusal mcadelenin kararlan belirlenmitir. (Kararlarn onaylanmas ile)M.Kemal'e Kurtulu Sava nderliini aan yoldur.

Douda birlik salanmtr. (Doudaki tm cemiyetler birleti) Dier direni cemiyetlerine olumlu etki yapmtr. Cumhuriyet rejiminin kvlcmlarn sezmek mmkndr. Yeni Trk Devletinin kurulmas fikri ortaya atlmtr. Milli mcadele hareketi tekilatlanmaya balam.( Temsil Kurulu) tilaf Devletleri ve stanbul Hkmeti kongrenin engellenmesi ve M. Kemal'in

tutuklanmas iin giriimlerde bulunduysa da baarl olamamtr.

BALIKESR KONGRES(26-30 TEMMUZ 1919)

Erzurum Kongresinin devam ettii gnlerde Bat Anadolu'daki vatanseverlerde Yunansaldrlarna kar koymak, direnmeleri birletirmek, Kuvayi Milliye'ye yardmc olmakve bu birliklerin dzenli hale getirilmesini salamak iin toplanmtr.Alman Kararlar ve nemi:

Yunan hareketi srdke seferberlik devam edecek. Blgesel bir kongredir. Bat Anadolu'yla ilgili kararlar alnmtr. Amasya Genelgesini benimsemi, padiaha ball bildirmi.( fark) Bat Anadolu direni hareketlerinin rgtlenmesi ve Bat cephelerinin olumasnda nemli rol oynamtr. Kuvayi Milliyeye yardmc olmutur.

ALAEHR KONGRES (16-25 AUSTOS 1919)

Erzurum ve Balkesir kararlarn gzden geirmek blgedeki direnii geniletmek, askeri tekilat gelitirmekamacyla toplanmtr.

nemi ve zellikleri: Amasya Genelgesi kararlar onaylanmtr. Blgeseldir. Gerekirse Yunanllara kar itilaf devletlerinden yardm istenecektir.(Bu madde yunanllarn zulm yaptn

ayrca bamszlk bilincine ulalmadn gsterir) Bat cephesinin tekilatlanmasnda etkili olmutur. Kuvayi Milliyeyi desteklemitir.

SVAS KONGRES(4-ll EYLL1919)

Amasya Genelgesinde yaplan ar dorultusunda ulusal gleri birletirmek vemcadeleyi tek elden yrtmek amacyla toplanmtr. Kongrede baz sorunlarlakarlald.Bu sorunlar unlardr:

Kongre ncesi stanbul Hkmeti kongrenin toplanmasn engellemek ve M. Kemal'i tutuklatmak iin ElazValisi Ali Galip'i grevlendirmi, bu giriim M. Kemal'in ald tedbirlerle engellenmitir.

M. Kemal'in kongre bakanlna bir grup kar km ama M. Kemal oylarn ounluunu alarak yine kongrebakan seilmitir.

Manda ve himaye bir kez daha gndeme getirilmi ama M. Kemal'in tam bamszlk (ya istiklal ya lm)parolas dorultusunda kesin olarak reddedilmitir.Kongrede Alnan Kararlar:

1. Erzurum Kongresi kararlar baz deiiklik ve ilavelerle kabul edilerek tm ulusa mal edilmi.Yorum:

Erzurum Kongresi kararlan milli bir kongre tarafndan onaylanarak tm ulusa mal edilmitir. Erzurum Kongresi kararlan blgesellikten kurtarlm.


27/87

2. Yurttaki btn milli cemiyetler "Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti" adaltnda birletirilmilerdir.

Yorum: Ulusal gler birletirilerek tek elde toplanmtr. Blgesel savunmann yerine millete savunma ve direnme karar alnmtr.

3. Manda ve himaye kesin olarak reddedilmitir.Yorum:

Tam bamszlk amalanmtr.

Ulusal bamszla ters dm reddedilmitir.

4. Temsilciler Kurulunun yetkileri btn vatan temsil edecek ekilde geniletildi.Yorum:

Erzurum Kongresi sonucu kurula 6 yeni ye ilave edilmi ve say 15'e karlmtr. Temsilciler Kurulu yrtme yetkisini alarak Ali Fuat Paa'yi Kuvayi Milliye komutanlna tayin etmitir.

(Hkmet gibi) Temsilciler Kurulu TBMM alncaya kadar hkmet gibi grev yapmtr. TBMM'nin almas ile grevleri sona

erer. Sivas Kongresi sonras kurul stanbul Hkmetine bal olmadn gstermek iin Anadolu'ya atanan

komutan ve valileri kabul etmemi stanbul ile ilikileri ve haberlemeyi kesmitir.

5. Misak Milli esaslar ve ulusal snr belirlenmitir.

6. Devletin ve milletin bamszl zedelenmemek kaydyla herhangi bir devletten ekonomik yardm alnabilir.

7. rade-i Milliye gazetesinin karlmas kararlatrld.

Yorum: Bu gazete stanbul basnn aleyhte yaynlarna kar Temsil Kurulunun Ankara'ya gelii

sonras "Hakimiyet-i Milliye" adyla yayn hayatna balamtr.

8. Osmanl Mebusan Meclisi derhal toplanmaldr.Yorum:

Milli iradeyi temsil iin bu zorunluydu. Osmanl ile ulusal irade birletirilmeye allm. Ulusal egemenlie nem verilmi. stanbul Hkmetinin keyfi kararlar kstlanmak istenmi.

Kongrenin nemi ve Sonular

Kongrenin en nemli zellii her ynyle ulusal bir kongre olmasdr. Ulusal bir temsil kurulu oluturulmutur. Temsil kurulu bakanlna bir kez daha seilen M. Kemal ulusal lider olmutur. Padiahn izniyle deil, halkn kendi arzusuyla lkenin eitli yerlerinden gelen delegelerin katlm ile

toplanm milli bir kongredir. Ulusal egemenlik ilkesinin saltanat ve hilafeti kurtaraca gr saltanatn stnde milli egemenlik ilkesinin

olduunu gsterir. Sivas Kongresi kararlarnn izlerini Misak- Millide, TBMM'de milli mcadelenin tm aamalarnda grmek

mmkndr. Kongrenin ald kararlar ve stanbul'la ilikinin kesilmesi sonucu Damat Ferit Paa Hkmeti ykld. Yerine

milli mcadele yanls Ali Rza Paa hkmeti kuruldu. Bu olay Temsil Kurulunun stanbul Hkmetine karilk siyasi baarsdr.(2 Ekim 1919)

Kongreden sonra M. Kemal Anadolu da millet temsilcilerinden oluan meclis toplamak, bu meclisin hkmetiile milli mcadeleyi tek merkezden idare etmek iin almalarna balamtr.

AMASYA GRMELER (PROTOKOL) (20-22 EKM 1919)


28/87

Temsil Kurulu adna M. Kemal ile stanbul Hkmeti adna Salih Paa arasnda yaplm. Temsil Kurulunun amac, siyasi varln stanbul Hkmetine kabul ettirmek ve vatann bamszln

salamak iin i birlii yapmakt. stanbul Hkmetinin amac, Temsil Kurulunu denetim altna alarak almalarna engel olmakt.

Protokolde Alman Kararlar:1. stanbul Hkmeti Sivas Kongresi kararlarn kabul edecek.2 Hkmetle Temsil Kurulu arasnda uyuma olmu ve hibir anlamazlk kalmamtr.3. Trk illeri dmana terk edilmeyecek,Trk vatannn bamszl ve btnl korunacak4. Manda ve himaye kabul edilmeyecek.

5. Mslman olmayan aznlklara siyasi ve sosyal dengemizi bozacak ayrcalklar verilmeyecek.

6. Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti ve Temsil Kurulu hukuki bir kurulu olarak stanbulHkmetince tannacak.

7. tilaf Devletleri ile Osmanl arasnda yaplacak bar grmelerine Temsil Kurulu tarafndan uygun grlenkiilerde katlacak. Temsil Kurulunun rzas olamadan bar grmeleri yaplmayacak.Yorum:

Temsil Kurulu vatann gelecei ile ilgili kararlarda Trk milletinin temsilcisi olarak katlmak istemitir. stanbul Hkmeti merkezi otoriteyi korumak iin bu maddeyi kabul etmemitir.8. Mebusan Meclisi derhal toplanmal ve millet vekili seimleri serbest ve mdahalesiz

yaplmaldr.

Yorum: stanbul Hkmeti bu karar kabul etmitir. tilaf Devletleri seimlerin yaplmasna ses karmamtr.9. Mebusan Meclisinin gvenlikte olmayan stanbul'da toplanmas uygun deildir.

Yorum: Meclisin nerede toplanaca anlama salanamayan tek sorundu. M. Kemal stanbul'da toplanacak meclisin grlerini zgrce ortaya koyamayacan dnyordu. Ayrca

stanbul gvenilir deildi. M. Kemal'in bu konudaki hakll stanbul'un gali ile ortaya kar. M. Kemal ileSalih Paa arasnda gizli kararlarda alnmtr bunlar:

zmir'in kurtarlmasna allacak. ngiliz Muhipler Cemiyetinin almalar snrlandrlacak. Zararl cemiyetlerin ve gazetelerin almalarna son verilecek.

Salih Paa kararlan stanbul Hkmetine kabul ettireceini kabul edilmezse grevindenistifa edeceini syler. Mebusan Meclisinin stanbul'da toplanmas dnda hibir kararkabul ettiremez grevinden de istifa etmez.

Protokoln nemi ve Sonular: stanbul Hkmeti Temsil Kurulunu resmen ve hukuken tanmtr. Taraflar ilk defa birlikte hareket etmilerdir. Artk stanbul Hkmeti tavrn Anadolu'ya gre dzenlemeye balar.

Meclisin stanbul'da toplanmas dndaki kararlar kabul edilmemitir. tilaf Devletleri seimlere karmamtr sebebi ise; seimleri saltanat taraftarlarnn kazanaca

dnmeleridir. Seimleri Mdafaa-i Hukukular kazanmtr. M. Kemal Mebusan meclisine Erzurum'dan millet vekili seilmitir.

TEMSL KURULUNUN ANKARA'YA GELMES (27 ARALIK 1919)

M. Kemal ve Temsil Kurulu stanbul'da toplanacak Mebuslar Meclisinin almalarnyakndan izlemek iin Ankara'ya geldi.(27 Aralk 1919)

Ankara'nn merkez seilmesinin nedenleri unlardr: stanbul'daki gelimeleri yakndan izlemek. Ankara'nn Anadolu'nun ortasnda merkezi bir yerde olmas. stanbul'la iletiim ve ulam imkannn olmas. Ankara'nn igal edilmemi gvenli bir yer olmas. stanbul'a ve Bat cephesine yakn olmas.


29/87

Ankara'nn Ali Fuat Paann kontrolnde olmas. Ankara halknn milli mcadele hareketini desteklemi olmas.

Ankara bundan sonra milli mcadelenin ve milli egemenliin merkezi durumuna gelmitir. 10 Ocak 1920'den sonra Temsil Kurulu rade-i Milliye gazetesini Hakimiyet-i Milliye adyla karmaya balad. Milli mcadele yanls dier gazeteler unlardr: t, Aksz, Albayrak, Tasviri Efkar, Vakit, ldam,

leri,Yenign. Milli Mcadele kart gazeteler: Alemdar, Peyam- Sabah, Aydede, mit Amasya Grmesi sonras seimlerin yaplmasnn ardndan M. Kemal Mdafaa-i Hukuk yanls millet vekilleri

ile Ankara'da meclis aldnda izleyecekleri politikalar kararlatrmtr.

Bu politikalar dorultusunda alnan kararlar unlardr:Millet vekilleri stanbul'a gittiklerinde Mdafaa-i Hukuk grubunu kuracaklar ve M.Kemal'i bakan seecekler.Yorum:

Millet vekilleri stanbul'a gidince szlerini tutmamlar, Padiahn ve tilaf Devletlerinin etkisinde kalarakMdafaa-i Hukuk grubu yerine Felah- Vatan grubunu kurmular M. Kemal'ide bakan sememilerdir.

M. Kemal'in bakan seilmeyi isteme nedeni Meclisin datlmas halinde bakan sfat ile meclisi baka bir ildetoplamaktr.

Mdafaa-i Hukuk grubu oluturma nedeni vatann bamszl ynnde gruba kararlar aldrmakt.

Misak- Milli kararlar meclise onaylatlacak.

SON OSMANLI MEBUSAN MECLSNN AILMASI(12 OCAK 1920) MSAKI MLL (ULUSAL YEMN) (28 OCAK 1920)

Amasya Grmelerinde alman kararlar gerei Osmanl Mebusan Meclisi 12 Ocak 1920'de stanbul'datoplanr.

Mebusan Meclisi 28 Ocak 1920'de gizli bir oturumda vatann btnlyle ilgili olarak Misak- Milliyi kabuletmitir.

Temeli Erzurum ve Sivas Kongresine dayanan Misak- Milli tam bamszlk bilincini yanstan ve raz

olunabilecek asgari artlar belirlediinden bir bar tasla nitelii tar. Yaklak olarak bugnk yurt snrlarmz belirleyen Misak- Millide alman kararlar unlardr:Misak- Milli Kararlar:

1. Mondros'un imzaland gn igal altndaki Arap memleketlerinin durumu yre halknnverecei oya gre belirlenecektir. Bunun dnda kalan o gn igal edilmemi Trk veMslman ounluun bulunduu topraklar bir btndr, paralanamaz.Yorum:

Mondros sonras igaller reddedilmitir. Ulusal snrlar ierisinde vatann blnmez bir btn olduu Erzurum ve Sivas Kongresinden soma bir kez

daha onaylanmtr. Vatann blnmez btnl Mebusan Meclisince onaylanmtr ve igalci devletlerle mcadele edilecei

ortaya konulmutur. Trk devletinin milli snrlar belirlenmitir.2. Halk oyu ile anavatana katlan sancakta (Kars-Ardahan-Batum) gerekirse halk oyuna

tekrar bavurulabilir.Yorum:

Bu ehirlerde Trk nfusunun stn olduunu kantlar.3. Bat Trakya'nn hukuki durumunun belirlenmesi halkn tam bir serbestlikle verecekleri

oylarla belirlenecektir.4. stanbul ve Marmara'nn gvenlii salanrsa Boazlar uluslar aras ticaret gemilerine

ak tutulabilir. Boazlarn Trklerin denetiminde olmas gerektii vurgulanm.5. Aznlk haklar komu lkelerdeki Mslmanlara tannan haklar kadar olacaktr.

Yorum: Devletin ve milletin eitlii ortaya konulmu. Trkiye'deki aznlklara verilecek haklarn ls belirlenmi. Komu lklerdeki Mslmanlarn haklan korunmaya allm.6. Siyasi, adli ve mali gelimemize engel olan snrlandrlmalar kaldrlmas gerekir.


30/87

(Ekonomik gelimeyi salamak iin) Paymza den d borlarn denmesi de bu esasabal olacaktr.Yorum:

Kapitlasyonlara tepkidir. Trkiye'nin gelimesini engelleyen faktrler ortadan kaldrlmaya allmtr.

nemi ve Sonular Milli ve blnmez Trk vatannn snrlan izilmitir. Misak- Milli Osmanl parlamentosundan geen son karardr.

Erzurum ve Sivas Kongresi kararlan Osmanl Mebusun Meclisi'nce kabul edilmitir. Trk milletinin en temel hakk istenmi. Kapitlasyonlar, boazlar, d borlar, snrlar, aznlk haklar ile ilgili sorunlar gndeme getirilmitir. lkenin gelecei ile ilgili nemli kararlar alnmtr. Trk ulusu tam bir bamszlk uuruna ulamtr. Trk milletinin kabul edebilecei asgari bar artlan belirlenmi. Misak- Milli, milli mcadelenin siyasi programdr. tilaf Devletleri hkmete (Ali Rza Paa Hkmeti) ve meclise bask yaparak Misak- Milli kararlarndan

vazgeilmesini istemiler kabul edilmeyince Ali Rza Paa Hkmeti istifa eder Salih Paa Hkmeti kurulur.

STANBUL'UN GAL (16 MART 1920)

Salih Paa hkmetinde de Misak- Milli kararlarnn iptal edememesi zerine tilaf Devletleri stanbul'u igalederler.(16 Mart 1920)

Mebuslar Meclisi datlr. Bir ok millet vekili tutuklanr ve srgne gnderilir. gal M. Kemal'in doruluunu ortaya koyar. M. Kemal Ankara'da meclis amak zere harekete geer. gali

protesto ederek halk durumdan haberdar etmeye alr.

Ald nlemler unlardr:

stanbul'la telefon ve telgraf grmeleri kesildi. Anadolu'daki itilaf devleti subaylar tutukland. Eskiehir ve Afyondaki ngiliz'lerin karlmas

kararlatrld. tilaf Devletlerinin askeri sevkyatlarn nlemek iin Geyve ve Ulukla demiryollar ve kprler havaya

uuruldu. Osmanl'ya ait Anadolu'daki para pul ve kymetli eyalarn stanbul'a gnderilmesi yasakland. (Resmi

zel btn mali kurulularn gelirleri) gal sonras stanbul'daki milletvekillerinin haklarnn sabit tutulaca ve Ankara'daki

meclise katlacaklar bildirilmitir.(Birlik beraberlik salanmak istenmi.)

galin Sonular:

stanbul'un igali M. Kemal'e ulusal mcadeleyi padiah adna yrtt olanan salamtr. gal stanbul'dan kaan aydn asker ve milletvekillerinin milli mcadeleye TBMM'ye katlmn artrmtr. Salih Paa Hkmeti de istifa etmi yerine 5 Nisan 1920'de Damat Ferit Paa Hkmeti kurulmutur. Mebusan Meclisinin kapatlmas milli iradenin yok sayldn gsterir. Damat Ferit Paa eyhlislam fetvasyla Kuvayi Milliye aleyhinde faaliyetlere balar. stanbul Hkmeti ve Padiah igalle tamamen tilaf Devletleri denetimine girer. Btn bu gelimeler TBMM'nin kurulmasna zemin hazrlar. gal Kuvayi Milliye hareketinin glenmesine neden olur. Osmanl'nn hibir fonksiyonu kalmamtr.

TBMM'NN AILMASI (23 NSANI920)

I. TBMM yeni Trk Devletini kuran (kurucu), Osmanly ykan (ihtilalci) ve bamszl salayan bir meclistir. Kurulu amalar: Ulusal birlii gelitirmek, ulusal iradeyi hakim klmak. 23 Nisan 1920'de 120 milletvekilinin katlm ile I. TBMM ald. Mecliste memur, aydn, asker, din grevlisi,

ifti, tccar, airet reisi gibi yeler bulunmaktayd. TBMM'nin ilk bakan M. Kemal'dir. M. Kemal bakan seildikten sonra yaplacak iler konusunda meclise


31/87

nerge vermitir.24 Nisan'da meclise sunulan nergede yer alan esaslar unlardr :

TBMM'nin Ald lk Kararlar:1. Hkmet kurmak gereklidir.Yorum: stanbul Hkmeti ile allamazd. Yasama yetkisi meclisteydi, yrtme yetkisini de almak gerekiyordu. Ayrca yeni hkmet milli egemenlik asndan daha yararlyd.

2. Geici olarak bir hkmet bakan tanmak ya da padiah vekili atamak doru deildir.Yorum: Meclisin kararlarnda bamsz olmas dnlmtr. Kurulacak hkmetin srekli olaca belirtilmitir.

3. Mecliste toplanm milli iradeyi vatann geleceine hakim klmak temel ilkedir.TBMM'ninstnde bir g yoktur.

Yorum: Bu karar ile saltanat iradesine kar klm TBMM'nin stnde bir g olmad belirtilerek Osmanl yok

saylmtr. Millet egemenliinin gerekletirilmesine allmtr.

4. TBMM yasama ve yrtme yetkisine sahiptir. Meclisten seilecek bir kurul hkmetilerini yrtr. Meclis bakan hkmetinde bakandr.(Bu hkmete cra VekillerHkmeti denir)Yorum:

Gler birlii ilkesi ve meclis hkmeti sistemi kabul edilmi. Demokrasiye ters dmesine ramen milli mcadelenin olaanst artlarndan ve abuk karar alabilmek

iin bu sistem seilmitir. TBMM yarg gcn stiklal Mahkemelerini kurarak kullanmtr.

5. Padiah ve Halife zerinde bulunduu baskdan kurtulduktan sonra meclisin karaca biryasa ile yerini alr.Yorum:

Vatann kurtuluuna ncelik verilmi birlik beraberlik salanmaya allmtr. TBMM'nin stnl belirtilir. nk padiahn durumunu belirleyen bir g olmutur. TBMM padiah taraftarlarnn tepkisini ekmek istememitir.

I. TBMM'nin nemi ve zellikleri: yelerinin hepsi vatanseverdir. Dman yurttan atma konusunda gr birlii ierisindedirler.

Kurucu bir meclistir. nklap ve ihtilalcidir. Ulusal egemenlie dayal yeni Trk Devletinin kurulmas salanmtr. Gler birlii esasna baldr. Meclis hkmet sistemini benimsemitir. Vatann bamszln salamtr. Kurtulu harekatnn zarar grmemesi iin padiahlk ve halifelik kurumlarna dokunulmam bu konular

tartmalarn dnda tutulmutur. Olaan st yetkilere sahiptir. Gerekletirdii tek inklap saltanatn kaldrlmasdr.

Aznlklara yer vermedii iin ulusal bir meclistir. Anayasasz kurulmu daha sonra (20 Ocak 1921) Tekilat- Esasiye Kanunu adyla yeni bir anayasa

hazrlamtr. (Kurucu sfat verilmitir) Meclis 1921 anayasas ile "eriat hkmlerinin yrrln salama grevini" kendi zerine alm ve bylece

devlet ynetimi tek organda toplanmtr. 2 Mays 1920'de TBMM hkmeti kurulmu, bu hkmet kendini tanmayanlara ve kar kanlara varln


32/87

tantmak iin 30 Nisan 1920'de Hyaneti Vataniye kanununu karmtr. TBMM'nin almasyla Temsil Heyetinin grevi sona ermitir. TBMM ad, yeni kurulan devletin milliyeti dnceler tadn Trk milletine dayandn gsterir. Kurucu meclis olduu halde bu ad kullanmamtr. 30 Nisanda TBMM'nin kurulduu tm dnyaya bildirilerek Osmanlnn yapaca anlamalarn tannmayaca

sylenmitir. I TBMM zor artlar altnda ypranm ve 1 Nisan 1923'te meclisin yenilenmesi karar alnarak, 11 Austos

1923'te II. TBMM almtr.

TEKLAT-I ESASYE KANUNU (20 OCAK 1921)

Yeni Trk devletinin ilk anayasasdr. TBMM'nin varl yasallatrlmtr. I. nn'nn kazanlmasndan sonra kabul edilmitir. 1921 Anayasasnn

Baz Maddeleri Egemenlik kaytsz artsz milletindir. Yasama, yrtme ve yarg gc TBMM'ye aittir. Trkiye devleti B.M.M. tarafndan ynetilir hkmeti de TBMM hkmeti adn alr.

Meclis hkmeti sistemi benimsenmitir.

zellikleri: Olaan st koullarda hazrlanm ihtilal anayasas olup, demokratik niteliklidir. Resmi din belirtilmemitir. Meclis hkmeti ve gler birlii sistemini benimsemitir. Ulusal egemenlik anlayn benimsemitir. Seimler 2 ylda bir yaplr seme ya 18'dir TBMM'nin varln hukuki olarak belgelemitir. Anayasaya yaplan en nemli ekleme 1923'te " Trkiye Devletinin ynetim ekli

Cumhuriyettir" maddesidir.

Anayasaya daha sonra eklenen maddeler: Dini slam'dr, Dili Trke'dir, Devletin bakan Cumhurbakandr. Cumhurbakanl sresi 4 yldr. Semen ya 22'dir. Seimler 4 ylda bir yaplr. Kabine sistemi esastr. Bakenti Ankara'dr.

1921 Anayasas din ilerini yrtme yetkisini de TBMM'ye vermitir. Bundaki amahalifeliin kt amalarla kullanlmasn engellemektir.

TBMM'YE KARI IKAN AYAKLANMALAR

1919 ylnda balayan, 1920 ylnda yaygnlaan, 1921 sonlarnda byk blm bastrlan ayaklanmalarTBMM'yi ok zor duruma drmtr.

Ayaklanmalar karanlar halkn dini duygularn, geleneklere balln, eitim dzeyinin dkln, uzunsavalarn getirdii bkknl ve halkn padiaha halifeye olan balln kullanmtr.

stanbul'un igalinden sonra kurulan Damat Ferit Paa Hkmeti halkn dini duygularn kullanarak halkTBMM'ye kar kkrtmtr.

Nedenleri Anadolu halk zerindeki egemenliini yitirmek istemeyen stanbul Hk. kkrtmalar. Milli mcadelenin

padiah ve halifeye kar yaplan bir hareket olduunun sylenmesi. ngilizlerin boazlarn her iki yannda tampon blge oluturmak istemesi(boazlar koruma) Askeri kaaklarn Anadolu'daki otorite boluundan yararlanmak istemesi.


33/87

Kuvayi Milliyenin dzenli orduya katlmak istememesi. stanbul hkmetinin milli mcadeleyi ittihat ve bolevik olarak nitelendirmesi. gallerden yararlanmak isteyen aznlklarn kendi balarna devlet kurmak istemeleri. M. Kemal ve arkadalarnn vatan haini ilan edilmeleri dinsizlikle sulanmalar ve haklarnda gyaben idam

cezas verilmesi.(Drrizade Abdullah Efendinin fetvas var) TBMM'ye kar kan ayaklanmalar drt grupta inceleyebiliriz :

1. DORUDAN STANBUL HKMETNCE IKARILAN AYAKLANMALAR Ayaklanmalarn hepsinde stanbul Hkmetinin kkrtcl vardr. Ancak bazlar

zellikle stanbul hkmeti tarafndan karlm ve yrtlmtr.Bu ayaklanmalar:

Anzavur Ayaklanmas:ngilizlerin boazlar elde tutmak iin Kasm 1919'da Manyas, Susurluk, Gnen ve Ulubat dolaylarnda kardayaklanmadr. (Ahmet Anzavur) Ama blgedeki milli kuvvetleri yok etmektir. Ayaklamay erkez Etem ve AliFuat Cebesoy bastrr.

Kuvayi nzibatiye(Halifelik Ordusu) Ayaklanmas: Boazlarn gvenliini salamak Sakarya ve Geyve'dekimilli kuvvetleri yok ederek blgenin gvenliini salamak iin karlan ayaklanmay(ngiliz yardmvar)Ali Fuat Paa bastrmtr. ngilizler her iki ayaklanmada da boazlar ve evresinde tampon blgeoluturmak istemitir.

1. STANBUL HKMET VE TLAF DEVLETLERNN KIKIRTMASIYLA IKAN AYAKLANMALAR

En yaygn ayaklanmalardr. eyhlislamn kkrtmas ve halkn dini duygularnn istismaryla kmtr.tilaf Devletleri milli mcadele hareketini yok etmek, boazlan denetim altnda tutmak, Anadolu'da karklkkarmak, aznlklardan yararlanmak amacyla stanbul Hkmetini kullanarak ayaklanmalar karmlardr.

nemlileri unlardr:

Bolu,Dzce,Hendek ve Adapazar Ayaklanmas:ngizlerin istei ve desteiyle boazlarn gvenlii iin Adapazar'ndan Bolu'ya kadar olan blgelerde "din ve

halifelik elden gidiyor" sloganyla karlan ayaklanmay Ali Fuat Paa ve Refet Bele bastrmtr.Yozgat Ayaklanmas:XVIII. yy'dan beri yar bamsz hayat sren apanolu ailesi tarafndan karlan isyan Kuvayi Milliye

tarafndan bastrlmtr.( erkez Etem'in yardm da var)Afyon Ayaklanmas:Yunanllarn kkrtmas ve Fransa'nn destei ile opur Musa tarafndan karlmtr. Ayaklanma Kuvayi

Milliye ve Refet Bele tarafndan bastrlr.(Musa Yunanllara snr)Konya Ayaklanmas:Konya halknn dini duygular istismar edilerek Yunan, Fransz ve talyan'larn desteini alan Deliba

Mehmet'in kard isyandr. Dzenli ordunun almalar ile bastrlr.Deliba Mehmet Franszlara snr.Milli Airet(Urfa) Ayaklanmas:Urfa'y Fransz igalinden kurtaran Mili Airet bamsz Krt Devleti kurmak iin ayaklanr. (Franszlarla

birlii yapar) TBMM'ye bal kuvvetler ve Kuvayi milliye tarafndan bastrlrAnadolu'da grlen dier ayaklanmalar: Ali Bat, eyh Eref, Cemil eto, Kokiri

3. AZINLIKLARIN IKARDII AYAKLANMALAR

Bu ayaklanmalar en uzun sren ayaklanmalardr. Rum isyan ubat 1923'te bastrlmtr. 1920-1923 aras )Kurtulu savann kazanlmasna paralel olarak bastrlmlardr. Bu ayaklanmalar daha ok Ermeni ve Rumlartarafndan karlmtr.

4.KUVAY MLLYE YANLISI OLUP SONRADAN AYAKLANANLAR


34/87

Dzenli ordunun kurulmasna kar kan baz Kuvayi Milliye efleri tarafndan karlmtr. nemlileri erkezEtem, Demirci Mehmet Efe, Yrk Ali Efe ayaklanmalardr. L nn'nn kazanlmasyla ayaklanmalar bastrld.

TBMM'NN AYAKLANMALARA KARI NLEMLER

Hyaneti Vataniye kanunu karld. Kanunu uygulamak ve Meclisin otoritesini salamak iin 18 Eyll 1920'de stiklal Mahkemeleri kuruldu. Kuvayi Milliye kaldrlp dzenli orduya geildi. Milli mcadele lehine fetvalar yaynland. stanbul'la haberleme kesildi. (Her trl resmi ilikide kesildi)

Ayaklanmalarn Sonulan TBMM'nin gc ve otoritesi artt. TBMM'nin Anadolu'ya hakim olmas saland.

Milli Mcadelenin baarsn geciktirdi.(Kurtulu Sava gecikti) Yunanllarn igali kolaylat. Dzenli ordunun kurulmas hzland.

lk TBMM'nin Yerine Getirdii nemli Grevler Hyaneti Vataniye kanununu karp stiklal Mahkemelerini kurarak ayaklanmalar bastrd. Kuvayi Milliyeyi kaldrp yerine Trk ulusunu zafere tayacak dzenli orduyu kurdu. Yeni Trk devletinin ilk anayasas (Tekilat Esasiye Kanunu ) hazrland. Kurtulu Savan kazand. (En nemlisi)

SEVR BARI ANLAMASI (10 AUSTOS 1920)

Bu anlama tilaf Devletlerinin I. Dnya Savandan soma Osmanl ile imzaladklar son bar anlamasdr. Sevr Anlamasnn ge imzalanma nedenleri unlardr:

tilaf Devletlerinin Osmanly aralarnda paylaamamalar, zmir'in Yunanllara verilmesi ile kan anlamazlklar, Anadolu' da kurtulu hareketinin balamas

Sevr Anlamasnn mzalanma Nedenleri I. TBMM'nin almas, yeni Trk Devletinin kurulmas ve milli mcadele hareketinin baarl bir ekilde

devam etmesi stanbul Hkmeti ve tilaf Devletlerini telaa drm bir an nce anlamayimzalayarak TBMM'yi ve milli mcadeleyi bitirmek istemiler.

stanbul Hkmetinin varln srdrmek istemesi. Yunan kuvvetlerinin 22 Haziran 1920'de Bursa-Uak izgisini aarak taarruza gemesiSan Remo Konferans (24 Nisan 1920)Sevr Anlamasnn taslan (ana hatlarn ) belirlemek amacyla tilaf Devletlerinin bir araya geldii

konferanstr. Konferansta tilaf Devletleri Osmanl ile yapacaklar barn esaslarn saptarlar. Osmanlkonferansa temsilci olarak Tevfk Paay gnderir. Tevfk Paa artlar ar bulur imzalamadan geri dner.Bunun zerine tilaf Devletleri Yunan igalini younlatmr. Telaa kaplan stanbul Hkmeti ve Padiahanlamay imzalamak iin 5 kiilik bir Saltanat uras oluturur. Saltanat urasnda alman kararla Sevr'e gidenHadi Paa bakanlndaki Osmanl Heyeti Trk tarihinin en ar anlamasn imzalar.

Anlamann Maddeleri: stanbul Osmanlnn bakenti kalacak fakat Osmanl anlama artlarna uymazsa stanbul alnacak

(Osmanly fiilen sona erdirmi) Boazlar sava zaman bile btn devletlerin gemilerine ak olacak ynetimi uluslar aras bir komisyona

braklacak. Dou Anadolu'da Ermenistan ve Krdistan devletleri kurulacak. Aznlklara her alanda geni haklar verilecek. zmir, Ege Blgesi, Dou Trakya, Bat Anadolu Yunanllara;


35/87

Mardin, Urfa, Antep, Suriye

KPSS Tarih Notları

Documents