Κουνούκλας Π., 2015, 'Ο Κύνος στην ΥΕΙΙΙΓ Μέση και Νεώτερη περίοδο', 4ο ΑΕΘΣΕ, Βόλος, 15-18.03.2012, 829-839

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΚΑΙΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

42012

Πρακτικά επιστημονικής συνάντησηςΒόλος 15.3 - 18.3.2012

Τόμος ΙΙ: Στερεά Ελλάδα

ΒΟΛΟΣ2015

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

828 829

Ο ΚΥΝΟΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΟΕΛΛΑΔΙΚΗ ΙΙΙΓ ΜΕΣΗ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

Πέτρος Κουνούκλας

Η συστηματική ανασκαφή της ΙΔ΄ ΕΠΚΑ στη θέση Πύργος ή Παλαιόπυργος στην παραλία Λειβανατών ανέδειξε έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της ανατολικής Λοκρίδας, ο οποίος ταυτί-ζεται με την ομηρική πόλη Κύνος1. Η ανασκαφική δραστηριότητα στο ΒΔ τμήμα του λόφου έφερε στο φως λείψανα ενός από τους μακροβιότερους προϊστορικούς οικισμούς της κεντρικής Ελλάδος.

Από τις πλέον ενδιαφέρουσες παραμέτρους αυτής της ανασκαφής είναι η αδιάλειπτη χρήση του χώρου και η διατήρηση όλων των αλλεπάλληλων οικοδομικών φάσεων, που αποδεικνύονται με αδιάψευστα αρχαι-ολογικά τεκμήρια. Η παρουσίαση μέχρι σήμερα των αποτελεσμάτων της μελέτης του υλικού έχει οργανωθεί σύμφωνα με την διαδοχή των ανασκαφικών οριζόντων, που περικλείονται μεταξύ δαπέδων και στρωμάτων καταστροφής και παρουσιάζουν διακριτά χαρακτηριστικά των περιόδων που εκπροσωπούν.

Η αρίθμηση των φάσεων κατοίκησης του οικισμού ακολουθεί τη σειρά αποκάλυψης των αντίστοι-χων οικοδομικών οριζόντων και για λόγους διευκόλυνσης της μελέτης έχουν χαρακτηριστεί με αραβικούς αριθμούς2.

Στο 3ο ΑΕΘΣΕ παρουσιάστηκε η φάση Κύνος 5, που διαθέτει χαρακτηριστικά της μετάβασης από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου3.

Ακολουθεί ο ανασκαφικός ορίζοντας Κύνος 6, ο οποίος αντιστοιχεί με ότι χαρακτηρίζεται ΥΕ ΙΙΙΓ ύστε-ρη περίοδος και εν συνεχεία ο ορίζοντας Κύνος 7, που έχει χαρακτηριστικά της ΥΕ ΙΙΙΓ μέσης.

Τα οικοδομικά λείψανα της φάσης Κύνος 7 (εικ. 1) εκτείνονται επάνω στο στρώμα καταστροφής προ-γενέστερης φάσης (Κύνος 8) της οποίας τα χαρακτηριστικά, κυρίως της κεραμεικής, αντιστοιχούν με αυτά της ΥΕ ΙΙΙΓ πρώιμης περιόδου4. Ανήκουν σε τρία διαφορετικά κτήρια (Ο10, Ο11, Ο12), που χωρίζονται με-ταξύ τους από στενούς δρόμους (ΔΡΙΙ, ΔΡΙΙΙ). Λείψανα θεμελίων στη ΒΑ γωνία του ανασκαφέντος χώρου κατά μήκος ενός δρόμου (ΔΡΙV) αποδίδονται σε τέταρτο οικοδόμημα (Ο13), που εκτείνεται πέραν των ορί-ων της ανασκαφής, ωστόσο η ύπαρξή του επιβεβαιώνεται και από την γεωφυσική διασκόπηση του χώρου5.

Τα αρχιτεκτονικά λείψανα αυτών των κτηρίων συνίστανται σε χαμηλά θεμέλια από αργούς λίθους με συνδετικό υλικό λάσπη επάνω στα οποία υψώνονταν τοίχοι από ωμές πλίνθους. Δάπεδα από πατημένο χώμα διαπιστώθηκαν στους περισσότερους χώρους.

Με δεδομένο ότι σε κανένα από τα τέσσερα οικοδομήματα δεν έχει αποκαλυφθεί πλήρως η κάτοψη, δεν είναι δυνατό να τα εντάξουμε με ασφάλεια σε κάποιο τύπο. Από τα διαθέσιμα στοιχεία είναι δυνατό να υπο-θέσουμε, ότι τα κτήρια της φάσης Κύνος 7 υπακούουν στο μοντέλο του οικοδομήματος πολλών αξόνων με δωμάτια ποικίλων μεγεθών χωρίς όμως να αποκλείεται και ο τύπος του κτηρίου με δωμάτια τοποθετημένα κατά έναν άξονα6. Κι οι δύο περιπτώσεις αντιστοιχούν σε τύπους κτηρίων, που συναντώνται σε οικισμούς της ΥΕ ΙΙΙΓ περιόδου τόσο στην ηπειρωτική Ελλάδα, όσο και στο Αιγαίο7.

Δεν έχουμε ασφαλείς ενδείξεις σχετικά με τον τρόπο στέγασης αυτών των κτηρίων. Η ξυλεία φαίνεται

1. Oldfather 1925, 29-32. Burr 1944, 34. Συριόπουλος 1968, 113. French 1972, figs. 14, 16c-d, 17. Simpson – Dickinson 1979, 263. Pritchett 1985, 181-183. Φ. Δακορώνια, ΑΔ 34, 1979, Χρονικά, Β1, 186-187. Dakoronia 1993, 115-127. Fossey 1990, 81-84.

2. Kounouklas 2011, 15.3. Κουνούκλας – Δακορώνια 2012, 1159-1169.4. Kounouklas 2011, 19.5. Kounouklas 2011, 18, 55, fig. 14.6. Hiesel 1990, 59, 69.7. Για εκτενή αναφορά αντιστοίχων παραδειγμάτων βλ. Κounouklas 2011, 85-94.

830


831

ότι αποτελούσε ένα βασικό οικοδομικό υλικό, όπως μαρτυρούν τα πλούσια κατάλοιπα καμένων ξύλων, που βρίσκονται παντού μέσα στα κτήρια. Οι στέγες δεν αποκλείεται να ήταν ξύλινες με επίστρωση από καλάμια και πηλό, όπως μας υποδεικνύουν μάζες καμένου πηλού με αποτυπώματα φυτικών υλών, που βρέθηκαν κατά τη διάρκεια της ανασκαφής μεταξύ των καμένων στρωμάτων καταστροφής8.

Η είσοδος στα οικοδομήματα επιτυγχανόταν από τους δρομίσκους. Η διατήρηση των λειψάνων μας πα-ρέχει μία τουλάχιστον ασφαλή ταύτιση διαμορφωμένης εισόδου στο κτήριο Ο12, η θέση της οποίας σαφώς εξασφαλίζει προστασία από τους ισχυρούς βορείους ανέμους.

Σύμφωνα με τα ανασκαφικά δεδομένα, όπως η διατήρηση τμήματος εξωτερικής κλίμακας σε ένα εκ των οικοδομημάτων (Ο10), οι ισχυρές θεμελιώσεις που διατρέχουν τον κεντρικό άξονα των κτισμάτων, και κυ-ρίως η διασπορά των κινητών ευρημάτων συνηγορούν στην άποψη ότι τα οικοδομήματα της φάσης Κύ-νος 7 διέθεταν δύο ορόφους, όπου ο κατώτερος χρησιμοποιούνταν κυρίως για την αποθήκευση γεωργικών προϊόντων, ενώ ο υπερκείμενος αποτελούσε το χώρο κατοίκησης και οικοτεχνικής παραγωγής9. Αδιάψευ-στους μάρτυρες αποτελούν τα σύνολα μεγάλων αποθηκευτικών πίθων καθώς και οι αμφορείς και οι υδρί-ες, που αποκαλύφθηκαν μαζί τους (εικ. 10). Σε ορισμένους πίθους διατηρούνταν ακόμη σπόροι δημητρια-κών και οσπρίων10.

Η φάση Κύνος 7 αντανακλά ένα οργανωμένο πολεοδομικά οικισμό και φαίνεται ότι ήταν η μακροβιώτε-ρη σε σύγκριση με τις μεταγενέστερες 6, 5 και 4 κρίνοντας από το πάχος της επίχωσης και το ύψος διατήρη-σης των τοίχων, που σε κάποιες περιπτώσεις υπερβαίνει το μέτρο κατατάσσοντάς τους μεταξύ των καλύτερα διατηρουμένων δειγμάτων πλινθοδομής της Ύστερης Εποχής του Χαλκού στον ελλαδικό χώρο.

Εκτός όμως από μακροβιώτερη, η περίοδος της φάσης Κύνος 7 αποδεικνύεται η πιο πλούσια και παρα-γωγική, όπως μαρτυρούν η πληθώρα και η ποικιλία των κινητών ευρημάτων. Εργαλεία για διάφορες εργα-σίες, όπως κοπής, διάτρησης, λείανσης, θραύσης, τριβής, εξαρτήματα και κατασκευές παραγωγικών εγκατα-στάσεων, όπως υφαντικά βάρη, αγγεία κυπέλλωσης και λάκκος μαλάγματος πηλού11, αποτελούν μάρτυρες μιας κοινωνίας ανθηρής. Οι κάτοικοι του Κύνου διαμένουν σε έναν παράλιο, οργανωμένο πολεοδομικά, οι-κισμό και εκμεταλλεύονται παραγωγικά το περιβάλλον του θαλάσσιο και επίγειο ασκούντες έντονη γεωρ-γία, κτηνοτροφία, οικοτεχνία, όπως υφαντική και βαφική, αλλά και κάποιας κλίμακας βιοτεχνία, όπως κερα-μεική, πιθανόν ναυπηγική και μεταλλοτεχνία.

Η θέση του οικισμού επάνω σε ένα κομβικό σημείο της κεντρικής Ελλάδος από όπου διέρχονται άξο-νες επικοινωνίας, θαλάσσιος και επίγειος, καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό το είδος και το επίπεδο διαβίωσης.

Εξαρτήματα αλιείας αλλά και οι περίφημες απεικονίσεις επάνω σε κρατήρες που έχουν βρεθεί στον Κύνο και χρονολογούνται με βεβαιότητα στην ΥΕ ΙΙΙΓ μέση εποχή είναι αδιάψευστοι μάρτυρες, ότι μεγάλο μέρος των δραστηριοτήτων των κατοίκων του οικισμού ήταν προσανατολισμένο προς τη θάλασσα είτε σαν πηγή τροφής είτε για την ανταλλαγή προϊόντων μέσω θαλασσίου εμπορίου12.

Όστρακα αγγείων διαφορετικού χαρακτήρα και σύνθεσης πηλού, που συγκεντρώθηκαν στις επιχώσεις της φάσης Κύνος 7 φανερώνουν εμπορικές δραστηριότητες με άλλες περιοχές του Αιγαίου (Κέα, Κως, Σκύ-ρος)13. Επίσης αντίστοιχες παρουσίες αγγείων ασφαλούς προέλευσης από το εργαστήριο του Κύνου σε γει-τονικές θέσεις, όπως το Καλαπόδι14 ή η Ελάτεια15, απηχούν εξαγωγικές εμπορικές δραστηριότητες των κα-τοίκων του οικισμού.

Η κεραμεική παραγωγή του Κύνου της φάσης 7 είναι εξαιρετικής ποιότητας, τροχήλατη και αντιπρο-σωπεύεται από ευρύ φάσμα σχημάτων και διακοσμητικών θεμάτων. Αντιπροσωπευτικά δείγματα ανοικτών σχημάτων αναγνωρίζονται ο σκύφος (εικ. 3α, β), ο ημισφαιρικός κύαθος (εικ. 3γ, δ), το κύπελλο (εικ. 3ε), ο μόνωτος κάνθαρος (εικ. 3στ), η κωνική κύλικα (εικ. 3ζ, η), ο υψίπους σκύφος (εικ. 3θ), ο κρατήρας (εικ. 4α, 9α-δ), το πινάκιο (εικ. 4δ), ο κάλαθος (εικ. 4γ), η λεκάνη (εικ. 4β), το πώμα (εικ. 3ι), η αρύταινα (εικ. 3ια),

8. Hänsel 1989, 176, fig. 68. Iakovidis 1990, 160.9. Popham – Evely – Sackett 2006, 45, fig. 1.19, 46, 65, 66, fig. 1.23.10. Βλ. Γκοτσίνας – Καραθάνου – Halstead – Ισαακίδου – Τζεβελεκίδη, ΑΕΘΣΕ 4 (περιλήψεις ανακοινώσεων). 11. Βλ. Δακορώνια στον παρόντα τόμο.12. Δακορώνια – Κωτούλας – Μπαλτά – Συθιακάκη – Τόλιας 2002, 46, fig. 6. Kounouklas 2011, 105, 113, fig. 89. Dakoronia –

Kounouklas (υπό έκδοση).13. Dakoronia 2007, 120-121.14. W.D. Niemeier, AR 55, 2008-2009, 44, fig. 72. 15. Deger-Jalkotzy 2007, 132-133, figs. 1.5, 1.6. Kounouklas 2011, 121.

830 831

ΠΕΤΡΟΣ ΚΟΥΝΟΥΚΛΑΣ

και η τριποδική χύτρα (εικ. 3ιβ). Τα κλειστά σχήματα αγγείων είναι η υδρία (εικ. 5α), ο στάμνος (εικ. 5β), η πρόχους (εικ. 5γ), ο αμφορίσκος με οριζόντιες λαβές (εικ. 5δ), το πολλαπλό αγγείο (εικ. 5ε), ο αμφορέας με κάθετες (εικ. 6α) ή αγκύλες λαβές (εικ. 6β), ο ψευδόστομος αμφορέας (εικ. 6γ), το αλάβαστρο (εικ. 6δ), το φλασκί (εικ. 6ε), και το θήλαστρο (εικ. 6στ). Η διακόσμηση, εκτός από τις ολόβαφες επιφάνειες και τις ταινί-ες κυρίως στο σώμα των αγγείων, χαρακτηρίζεται ιδιαιτέρως πλούσια με ποικιλία μοτίβων, όπως το κεντρικό τρίγλυφο, η μετόπη, η τρέχουσα σπείρα, το εξηρημένο τρίγωνο, τα ομόκεντρα ημικύκλια, το διαποίκιλτο τρί-γωνο, ο εξηρημένος δίσκος, οι αμείβοντες, οι κυματοειδείς γραμμές, οι γλωσσοειδείς καμπύλες, η σκακιέρα, ο θύσανος, οι αντιθετικές θηλειές, τα σταγονόσχημα κρόσσια, και το ελικοειδές κόσμημα16.

Παγκοσμίως γνωστές είναι οι εικονιστικές παραστάσεις των αγγείων από τον Κύνο με ναυμαχίες, σκη-νές αλιείας, διάφορα είδη του ζωικού και φυτικού βασιλείου, η πλειοψηφία των οποίων αποτελεί δείγματα μοναδικά και πρωτόφαντα στη μυκηναϊκή τέχνη (εικ. 9α-δ)17.

Το τέλος του οικισμού προκλήθηκε από σεισμό, όπως έχει αποτυπωθεί πολλαπλά στα κτήρια σύμφωνα με τις μετατοπίσεις τοίχων και τις αποκλίσεις τους από την κάθετο καθώς και την πτώση πλινθοδομών εντός των αποθηκευτικών πίθων18.

Αμέσως μετά την καταστροφή επάνω στα ισοπεδωμένα κτηριακά λείψανα οικοδομείται ξανά ο οικισμός και η ζωή συνεχίζεται19.

Τα οικοδομικά κατάλοιπα της φάσης Κύνος 6 (εικ. 2), συγκρινόμενα με εκείνα της ΥΕ ΙΙΙΓ μέσης περιό-δου εμφανίζουν σημαντικές ομοιότητες ως προς τον τρόπο δόμησης, τις κατόψεις, τον προσανατολισμό και τη χρήση των οικοδομημάτων αλλά κυρίως ως προς τη χωροταξική οργάνωση καθώς αναγνωρίζονται δύο κτήρια (Ο8 και Ο9) εκατέρωθεν ενός δρόμου (ΔΡΙ), γεγονός που μαρτυρεί ένα οργανωμένο σχέδιο οικισμού και κατά την ΥΕ ΙΙΙΓ ύστερη περίοδο. Ωστόσο στην παρούσα οικιστική φάση παρατηρείται μία αξιοσημείω-τη διαφοροποίηση, εκείνη της απουσίας των διώροφων οικοδομημάτων. Οι οικίες στη φάση Κύνος 6 διαθέ-τουν οργανωμένους χώρους αποθήκευσης, παρακείμενους στους χώρους ενδιαίτησης. Με τα μέχρι σήμερα ανασκαφικά δεδομένα, δεν έχουν διευκρινιστεί πλήρως τα αίτια, που επέβαλαν αυτή την αλλαγή στην αρ-χιτεκτονική του οικισμού. Ωστόσο η πιθανότητα η συγκεκριμένη διαφοροποίηση να αποτελεί απόρροια της εμπειρίας του έντονου σεισμικού φαινομένου, που βίωσαν οι κάτοικοι της προγενέστερης οικοδομικής φά-σης, είναι ιδιαιτέρως θελκτική20.

Ο αποσπασματικός χαρακτήρας των θεμελιώσεων του οικιστικού συνόλου της φάσης Κύνος 6, ο οποί-ος σε ένα βαθμό οφείλεται στη μεταγενέστερη οικοδομική δραστηριότητα, δεν επιτρέπει τον εντοπισμό με ακρίβεια των θυρών ή των ανοιγμάτων επικοινωνίας των χώρων. Είναι πιθανόν, όπως και στη φάση Κύνος 7, να επικράτησαν οι ίδιες αρχές ως προς την τοποθέτηση των θυρών σύμφωνα με τους κλιματολογικούς πα-ράγοντες. Το γεγονός ότι ο προσανατολισμός και των δύο φάσεων είναι κοινός υποστηρίζει την παραπάνω άποψη. Επίσης άγνωστος παραμένει και ο τρόπος στέγασης των οικοδομημάτων.

Τα κινητά ευρήματα, που συλλέχθηκαν, φανερώνουν ότι ο τρόπος ζωής και οι δραστηριότητες των κα-τοίκων δε διέφεραν δραματικά από περίοδο σε περίοδο, καθώς τα ευρήματα ομοιάζουν με τα αντίστοιχα της ΥΕ ΙΙΙΓ μέσης περιόδου και διαφοροποιούνται μόνο ως προς την ποσότητα. Παραδείγματος χάρη στη φάση Κύνος 6 εμφανίζονται λιγότερα πήλινα πηνία και μικρότερος αριθμός σφονδυλιών σε σχέση με τη φάση Κύ-νος 721. Το ρεπερτόριο των κινητών ευρημάτων συμπληρώνεται από εργαλεία κατασκευασμένα από οστό ή λίθο, αλιευτικά βάρη, λιγοστά ειδώλια και ελάχιστα μετάλλινα αντικείμενα.

Η κεραμεική, η οποία συγκεντρώθηκε από τον ορίζοντα Κύνος 6 αποτελείται κυρίως από όστρακα, αρ-κετά των οποίων συγκολλήθηκαν σε αγγεία. Σε σύγκριση με την οικοδομική φάση Κύνος 7 το κεραμεικό υλι-κό, παρουσιάζει δύο χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Το πρώτο είναι η μείωση ως προς την ποικιλία των σχη-μάτων. Η πλειονότητα των αναγνωρίσιμων οστράκων ανήκει σε ανοικτά σχήματα με επικρατέστερα εκεί-να του σκύφου (εικ. 7α, β), του ημισφαιρικού κυάθου (εικ. 7γ), της κωνικής κύλικας (εικ. 7δ), του κρατήρα (εικ. 7ε, 9ε), του πινακίου (εικ. 7στ), του καλάθου (εικ. 7ζ), της λεκανίδας (εικ. 7η, θ), του πώματος (εικ. 7ι),

16. Dakoronia 2003, 45-47, figs. 24-37, 2007, 121-123. Kounouklas 2011, 94-122. 17. Dakoronia 1990, 117-122, 1995, 147-148, 2006α, 23-29, 2006β, 171-175, 2007, 118. Dakoronia – Kounouklas (υπό έκδοση).

Δακορώνια – Κωτούλας – Μπαλτά – Συθιακάκη – Τόλιας 2002, 46, fig. 6. Kounouklas 2011, 104-105, 120-121.18. Dakoronia 1996, 42-43, figs. 3a, 4.19. Dakoronia 2003, 38.20. Kounouklas 2011, 138, 238.21. Κounouklas 2011, figs. 13, 17.

832


833

της αρύταινας (εικ. 7ια), και της τριποδικής χύτρας (εικ. 7ιβ). Τα κλειστά σχήματα είναι η υδρία (εικ. 8α), ο στάμνος (εικ. 8στ), η πρόχους (εικ. 8γ), ο αμφορίσκος με κάθετες λαβές (εικ. 8β), ο ψευδόστομος αμφορέας (εικ. 8δ), και το θήλαστρο (εικ. 8ε). Το δεύτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα αφορά στη διακόσμηση των αγ-γείων, η οποία είναι ιδιαιτέρως λιτή, περιοριζόμενη κυρίως σε ταινίες στο σώμα ή σε μεγάλες ολόβαφες επι-φάνειες. Η κυματοειδής γραμμή, ο εξηρημένος δίσκος, ο θύσανος, η τρέχουσα σπείρα, τα ημικύκλια, οι αντι-θετικές θηλειές, και τα σταγονόσχημα κρόσσια αποτελούν τα συνήθη μοτίβα22.

Ανάλογη λιτότητα χαρακτηρίζει και την εικονιστική κεραμεική (εικ. 9ε), της οποίας το θεματολόγιο πε-ριορίζεται μόνον σε φυτικά μοτίβα (π.χ. δένδρα)23.

Αιτία για την καταστροφή του οικισμού κατά την ΥΕ ΙΙΙΓ ύστερη περίοδο στάθηκε πιθανότατα ισχυ-ρός σεισμός, τον οποίο ακολούθησε πυρκαγιά, όπως μαρτυρούν οι έντονες αλλοιώσεις στις θεμελιώσεις και στην τοιχοποιία των οικοδομημάτων και τα έντονα ίχνη καύσης εντός των οικιών24. Το γεγονός όμως αυτό δεν στάθηκε ικανό να συντελέσει στην εγκατάλειψη του οικισμού, ο οποίος ανοικοδομείται25.

Τα ανασκαφικά δεδομένα από τον Κύνο παρέχουν σημαντικές πληροφορίες, προκειμένου να ανασυνθέ-σουμε την εικόνα ενός παράκτιου οικισμού του τέλους της Ύστερης Εποχής του Χαλκού στην κεντρική Ελ-λάδα. Οι κάτοικοι της θέσης αξιοποιώντας κοινές παραγωγικές διαδικασίες και πλουτοπαραγωγικές πηγές εξασφάλισαν την ευημερία και μακροβιότητα του οικισμού. Μία εξ’ αυτών ήταν η θάλασσα, η οποία καθό-ρισε το χαρακτήρα της εγκατάστασης και τον προσανατολισμό των ανθρώπων σε δραστηριότητες, που εί-χαν άμεση σχέση με το υγρό στοιχείο και την εκμετάλλευσή του, καθώς πλέον ανατέλλει μία νέα περίοδος: η Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου.

22. Dakoronia 2003, 43, 45, 47, figs. 18-23. Kounouklas 2011, 144-160. 23. Kounouklas 2011, 149-150, figs. 144-145.24. Dakoronia 1996, 42.25. Dakoronia 2003, 38. Dakoronia – Kounouklas 2009, 64, 66. Κουνούκλας – Δακορώνια 2012, 1159.

832 833


SUMMARY

KYNOS IN THE LATE HELLADIC IIIC MIDDLE AND LATE PERIOD

Petros Kounouklas

One of the most important results of the study of the archaeological material, recorded at the excavation of Kynos, is the remarkable continuity of occupation attested at the site during the Late Bronze Age. The ar-chitectural remains, spatial organization, distribution of finds and pottery, associated with two occupation-al horizons of the site (LH IIIC middle and late) are presented in this paper, aiming at offering a contribution towards a better understanding of the character of the settlement, its overall organization, and the main ac-tivities that occurred there.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Burr V., 1944. Νεῶν Κατάλογος: Untersuchungen zum homerische Schiffskatalog, Leipzig.Dakoronia F., 1990. War-ships on LH IIIC sherds from Kynos, στο Η. Tzalas (επιμ.), 2rd International Sympo-

sium on ship Construction in Antiquity, Delphi, 27, 28, 29 August 1987, Tropis II, Athens, 117-122.Dakoronia F., 1993. Homeric towns in East Lokris: Problems of identification, Hesperia 62, 115-127.Dakoronia F., 1995. War-ships on LH IIIC sherds from Kynos?, στο Η. Tzalas (επιμ.), 3rd International Sym-

posium on ship Construction in Antiquity, Athens, 24, 25, 26, 27 August 1989, Tropis III, Athens, 147-148.Dakoronia F., 1996. Earthquakes of the Late Helladic IIIC Period (12th century BC) at Kynos (Livanates, Cen-

tral Greece), στο S. Stiros & R.E. Jones (επιμ.), Archaeoseismology, Athens, 41-44.Dakoronia F., 2003. The Transition from Late Helladic IIIC to the Early Iron Age at Kynos, στο S. Deger-

Jalkotzy & M. Zavadil (επιμ.), LH IIIC Chronology and Synchronisms. Proceedings of the International workshop held at the Austrian Academy of Sciences at Vienna, May 7th, and 8th, 2001, Wien, 37-51.

Dakoronia F., 2006α. Mycenaean Pictorial Style at Kynos, East Lokris, στο Rystedt E. & B. Wells (επιμ.), Pic-torial pursuits: Figurative painting on Mycenaean and Geometric pottery. Papers from two International Round-Table Conferences on Mycenaean Pictorial Pottery at the Swedish Institute at Athens in 1999 and 2001, Stockholm, 23-29.

Dakoronia F., 2006β. Bronze Age Pictorial Tradition on Geometric Pottery, στο E. Rystedt & B. Wells (επιμ.), Pictorial pursuits: Figurative painting on Mycenaean and Geometric pottery. Papers from two Internation-al Round-Table Conferences on Mycenaean Pictorial Pottery at the Swedish Institute at Athens in 1999 and 2001, Stockholm, 171-175.

Dakoronia F., 2007. LH IIIC Middle Pottery Repertoire of Kynos, στο LH IIIC Chronology and Synchronisms II, 119-127.

Dakoronia F. – Kounouklas P., 2009. Kynos’ Pace to the Early Iron Age, στο LH IIIC Chronology and Synchro-nisms III, 61-76.

Dakoronia F. – Kounouklas P. (υπό έκδοση). Fishing Technology: The Kynos contribution, Festschrift for Prof. Dr.Dr.h.c Wolf-Dietrich Niemeier, Director of the German Archaeological Institute at Athens.

Δακορώνια Φ. – Κωτούλας Δ. – Μπαλτά Ε. – Συθιακάκη Β. – Τόλιας Γ., 2002. Λοκρίδα Ιστορία και Πολιτισμός, Αθήνα.

Deger-Jalkotzy S., 2007. Defining LH IIIC middle at the cemetery of Elateia-Alonaki in Central Greece, στο LH IIIC Chronology and Synchronisms II, 129-159.

Popham M.R. – Evely D. – Sackett H., 2006. The site and its excavation, στο D. Evely (επιμ.), Lefkandi IV. The Bronze Age. The Late Helladic IIIC Settlement at Xeropolis, BSA Suppl. 39, Oxford.

Fossey J., 1990. The Ancient Topography of Opountian Lokris, Amsterdam.French D.H., 1972. Notes on Prehistoric Pottery Groups from Central Greece, Athens.

834


835

Hänsel B., 1989. Kastanas. Ausgrabungen in einem Siedlungshügel der Bronze-und Eisenzeit Makedoniens 1975-1979. Die Grabung und der Baubefund, vol. 7.I and II, Berlin.

Hiesel G., 1990. Späthelladische Hausarchitektur. Studien zur Architekturgeschichte des griechischen Festlandes in der späten Bronzezeit, Mainz.

Iakovidis S.E., 1990. Mycenaean roofs: form and construction, BCH 19, 147-160.Kounouklas P., 2011. The Late Helladic IIIC Middle-Early Protogeometric Settlement at Kynos, East Lokris,

Greece: Architecture, Spatial Organisation, Pottery, and Function, Bristol (αδ. διδ. διατριβή).Κουνούκλας Π. – Δακορώνια Φ., 2012. Από το χαλκό στο σίδηρο: το ρεπερτόριο κεραμικής στον Κύνο, ΑΕΘ-

ΣΕ 3, 1159-1169.Pritchett W.K., 1985. Studies in Ancient Greek Topography, Part V, Berkeley.Oldfather W.A., 1925. Kynos, Real-Enzyclopädie der klassischen Altertumswissenschaft 12, Stuttgart.Ηope Simpson H. – Dickinson O.T.P.K., 1979. A Gazetteer of Aegean Civilisation in the Bronze Age I: The

Mainland and the Islands, SIMA 52, Göteborg.Συριόπουλος K., 1968. Η προϊστορία της Στερεάς Ελλάδος, Αθήνα.

834 835


Εικ. 2. Η κάτοψη των οικοδομικών καταλοίπων της φάσης Κύνος 6 (ΥΕ ΙΙΙΓ νεώτερη).

Εικ. 1. Η κάτοψη των οικοδομικών καταλοίπων της φάσης Κύνος 7 (ΥΕ ΙΙΙΓ μέση).

836


837

Εικ. 4. Τροχήλατα ανοικτά αγγεία της φάσης Κύνος 7.


836 837


Εικ. 6. Τροχήλατα κλειστά αγγεία της φάσης Κύνος 7.


838


839



838 839


Εικ. 10. Ο αποθηκευτικός χώρος ΧΜΒ΄ στο κτήριο Ο10. Φάση Κύνος 7.

Εικ. 9. Εικονιστική κεραμεική: φάση Κύνος 7 (α-δ), φάση Κύνος 6 (ε).

1024 1025

ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ

AN Aρχαιότερη ΝεολιθικήAN Aρχαιότερη ΝεολιθικήΓ Γεωμετρικός -ή, -όΜΓ Μέσος (ή-ο) Γεωμετρικός -ή, -όΠΓ Πρωτογεωμετρικός -ή, -όΠΕ ΠρωτοελλαδικήΠΕΧ Πρώιμη Εποχή του ΧαλκούΜΕ ΜεσοελλαδικήΜΕΧ Μέση Εποχή του ΧαλκούΜΝ Μέση ΝεολιθικήΝΝ Νεότερη ΝεολιθικήΤΝ Τελική ΝεολιθικήΥΓ Ύστερος (-η, -ο) Γεωμετρικός (-ή, -ό)ΥΕ ΥστεροελλαδικήΥΕΧ Ύστερη Εποχή του ΧαλκούEH Early HelladicEIA Early Iron AgeG GeometricLBA Late Bronze AgeLH Late HelladicLG Late GeometricMBA Middle Bronze AgeMH Middle HelladicSM SubmycenaeanSPG Sub-protogeometric

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ

διάμ. διάμετροςεκ. εκατοστάμ. μέτραμέγ. μέγιστος, -η, -ομήκ. μήκοςπάχ. πάχοςπλ. πλάτοςσωζ. σωζόμενος, -η, -οτ.μ. τετραγωνικά μέτραύψ. ύψοςχιλ. χιλιοστάχλμ. χιλιόμετρα

cm. centimeterkm. kilometerm. metresq m. square metre

ΛΟΙΠΕΣ ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ

(αδ.) διδ. διατριβή (αδημοσίευτη) διδακτορική διατριβήαι. αιώναςαρ. αριθμόςαρ. ευρ. αριθμός ευρετηρίουαρ. κατ. αριθμός καταλόγουΒλ. Βλέπεδηλ. δηλαδήΕΑΜ Εθνικό Αρχαιολογικό ΜουσείοΕΒΑ Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτωνεικ. εικόναεκδ. εκδότηςεπιμ. επιμέλειαΕΠΚΑ Εφορεία Προϊστορικών και

Κλασικών ΑρχαιοτήτωνΙΑΚΑ Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας

Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

ιδιαίτ. ιδιαίτερακ.ά. και άλλοι, και άλλακ.ε. και εξήςλ. λήμμαλ.χ. λόγου χάρινμτφρ. μετάφρασημ.Χ. μετά Χριστόνκεφ. κεφάλαιοό.π. όπως παραπάνωπαραπ. παραπάνωπάχ. πάχοςπερ. περίπουπίν. πίνακαςπρβλ. παράβαλεπ.χ. παραδείγματος χάρινπ.Χ προ Χριστούσελ. σελίδασημ. σημείωση

1026

ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ

1027

σχ. ΣχέδιοΤΑΠ Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και

Απαλλοτριώσεωντ. τόμοςυποσ. υποσημείωσηYΠ.ΠΟ. Υπουργείο ΠολιτισμούΑbb. Abbildunga.C. after ChristA.D. anno Dominiav. J.-C. avant Jésus-ChristB.C. before Christc. centuryca. circacf. confercol. columned(s). éd(s). edited, editor(s), éditeur(s)esp. especially

et al. et aliietc. et ceterafig. figurefigs. figuresff. followingG.I.S. Geographical Information SystemsINSTAP Institute for Aegean Prehistoryinv. inventory, inventairen. noteno.(s.) number(s), numéro(s)p. pagepl. plate, plancheSuppl. SupplementTaf. Tafel(n)Tav. Tavolavol. volume

1026 1027

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΕΙΡΩΝ

AA: Archäologischer AnzeigerΑΑΑ: Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ ΑθηνώνAAustr: Archaeologia AustriacaΑΑΧ: Ανθρωπολογικά και Αρχαιολογικά ΧρονικάΑΒΜΕ: Αρχείον των Βυζαντινών Μνημείων της ΕλλάδοςABV: Beazley J.D., 1956. Attic Black-Figure Vase Paint-

ers, Oxford.ACD: Acta Classica Universitatis Scientiarium Debrece-

niensis (Debrecen)ΑΔ: Αρχαιολογικόν ΔελτίονΑΕ: Αρχαιολογική ΕφημερίςΑΕΘΣΕ 1: Αρχαιολογικό έργο Θεσσαλίας και Στερεάς

Ελλάδας 1. Πρακτικά Επιστημονικής Συνάντησης, Βόλος 27.2-2.3.2003, Βόλος, 2006.

ΑΕΘΣΕ 2: Αρχαιολογικό έργο Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδας 2. Πρακτικά Επιστημονικής Συνάντησης, Βόλος 16-19.3.2006, Βόλος, 2009.

ΑΕΘΣΕ 3: Αρχαιολογικό έργο Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδας 3. Πρακτικά Επιστημονικής Συνάντησης, Βόλος 12-15.3.2009, Βόλος, 2012.

ΑΕΜ: Αρχείο Ευβοϊκών ΜελετώνΑΕΜΘ: Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και ΘράκηΑΘΜ: Αρχείο Θεσσαλικών ΜελετώνAegaeum: Aegaeum. Annales d’archéologie égéenne de

l’Université de LiègeAJA: American Journal of ArchaeologyAM: Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Insti-

tuts, Athenische AbteilungAntiquity: Antiquity. Rivista di archeologia, architettura,

urbanistica, delle origine al medioevoAntK: Antike KunstAR: Archaeological ReportsΑρχαία Θεσσαλία: Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου για την

Αρχαία Θεσσαλία στη μνήμη του Δημήτρη Ρ. Θεο-χάρη, Αθήνα, 1992.

Αρχαιογνωσία: Αρχαιογνωσία. Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθήνας

ASAtene: Annuario della Scuola Archeologica di Atene e delle Missioni Italiane in Oriente

AW: Antike Welt. Zeitschrift für Archäologie und Kultur- geschichte

BABesch: Bulletin antieke beschaving

BAR: British Archaeological ReportsBAR-IS: British Archaeological Reports International SeriesBEFAR: Bibliothèque des Écoles françaises d’Athènes et

de RomeBCH: Bulletin de Correspondance HelléniqueBICS: Bulletin of the Institute of Classical StudiesBJB: Bonner Jahrbücher des rheinischen Landesmuseum-

sin Bonn und des Vereins von Altertumsfreunden im Rheinlande

BSA: The Annual of the British School at AthensByzantion: Byzantion. Revue Internationale des etudes

ByzantinesByzF: Byzantinische Forschungen. Internationale Zeitschrift

für ByzantinistikΒΖ: Byzantinische ZeitschriftCahArch: Cahiers archéologiquesCAJ: Cambridge Archaeological JournalChiron: Chiron. Kommission für Alte Geschichte und Epi-

graphik des Deutschen Archäologischen InstitutsClAnt: Classical AntiquityCFHB: Corpus Fontium Historiae ByzantinaeCMS: Corpus der Minoischen und Mykenischen SiegelCPh: Classical PhilologyCQ: Classical QuarterlyCR: Classical ReviewCRAI: Comptes rendus des séances de l’Académie des in-

scriptions et belles lettres (Paris)CVA: Corpus vasorum antiquorumDOP: Dumbarton Oaks PapersΔΧΑΕ: Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής ΕταιρείαςEA: Epigraphica AnatolicaΕΕΒΜ: Επετηρίς της Εταιρείας Βοιωτικών ΜελετώνΕΕΒΣ: Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών ΣπουδώνΕΕΠΣΑΠΘ: Επιστημονική Επετηρίς της Πολυτεχνικής

Σχολής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο ΘεσσαλονίκηςΕΕΦΣΠΑ: Επιστημονική Επετηρίς Φιλοσοφικής. Σχολής

Πανεπιστημίου ΑθηνώνΈργον: Το Έργον της Αρχαιολογικής ΕταιρείαςΈργο Εφορειών: 1η Επιστημονική Συνάντηση: Μάιος 1998:

Βόλος. Το έργο των Εφορειών Αρχαιοτήτων και Νεω-τέρων Μνημείων του ΥΠΠΟ στη Θεσσαλία και στην ευρύτερη περιοχή της (1990-1998), Βόλος 2000.

1028

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΕΙΡΩΝ

FD: Fouilles de Delphes, ParisFGrHist: F. Jacoby, Fragmente der griechischen Histori-

ker (Berlin 1923– )Gnomon: Gnomon. Kritische Zeitschrift für die gesamte

klassische AltertumswissenschaftHesperia: Hesperia. Journal of the American School of

Classical Studies at AthensHistoria: Historia. Zeitschrift für alte GeschichteHSCP: Harvard Studies in Classical PhilologyΘΕ: Θεσσαλική ΕστίαΘεσσαλία: Θεσσαλία. Δεκαπέντε Χρόνια Αρχαιολογικής

Έρευνας, 1975-1990. Αποτελέσματα και Προοπτι-κές, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου Λυών, 17-22 Απριλίου 1990, τ. Α-Β, Aθήνα, 1994.

ΘεσΗμ: Θεσσαλικό ΗμερολόγιοΙG: Inscriptiones GraecaeIK: Inschriften griechischer Städte aus KleinasienJArchSc: Journal of Archaeological ScienceJbRGZM: Jahrbuch des römisch-germanischen Zentral-

museums, MainzJdI: Jahrbuch des deutschen archäologischen InstitutsJFA: Journal of Field ArchaeologyJGS: Journal of Glass StudiesJHS: Journal of Hellenic StudiesJMA: Journal of Mediterranean ArchaeologyJÖAI: Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen

Institutes in WienJÖB: Jahrbuch der Österreichischen ByzantinistikJRGZM: Jahrbuch des Römisch-germanischen Zentral-

museums, MainzJRS: Journal of Roman StudiesJSA: Journal of Social ArchaeologyJSav: Journal des savantsKBE-BKM: Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών ΑΠΘ. Βυζαντι-

νά Κείμενα και Μελέτες Kernos: Kernos. Revue internationale et pluridisciplinaire

de religion grecque antiqueLH IIIC Chronology and Synchronisms Ι: Deger-Jalko-

tzy S. – Zavadil M. (επιμ.), LH IIIC Chronology and Synchronisms, Proceeding of the International Workshop Held at the Austrian Academy of Scienc-es at Vienna, May 7th and 8th, 2001, Wien, 2003.

LH IIIC Chronology and Synchronisms ΙΙ: Deger-Jalko-tzy S. – Zavadil M. (επιμ.), LH IIIC Chronology and Synchronisms II, LH III C Middle, Proceeding of the International Workshop Held at the Austrian Acad-emy of Sciences at Vienna, October 29th and 30th, 2004, Wien, 2007.

LH IIIC Chronology and Synchronisms ΙΙΙ: Deger-Jalkotzy S. – Bächle A.E. (επιμ.), LH IIIC Chronology and Syn-chronisms III, LH III C Late and the transition to the Early Iron Age, Proceeding of the International Work-shop Held at the Austrian Academy of Sciences at Vi-enna, February 23rd and 24th, 2007, Wien, 2009.

LIMC: Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae

MAA: Mediterranean Archaeology and Archaeometry MededRom: Mededeelingen van het Nederlands Histor-

isch Instituut te RomeMeditArch: Mediterranean Archaeology. Australian and

New Zealand Journal for the Archaeology of the Mediterranean World

MÉFRA: Mélanges de l’École française de Rome, AntiquitéMetMusJ: Metropolitan Museum JournalΜνημεία Μαγνησίας: Μνημεία της Μαγνησίας. Πρακτι-

κά Συνεδρίου «Ανάδειξη του διαχρονικού μνημεια-κού πλούτου του Βόλου και της ευρύτερης περιο-χής», Βόλος 11-13 Μαϊου 2001, Βόλος, 2002.

NC: Numismatic ChronicleNotSAIA: Notizie della Scuola archeologica italiana di

AteneOCP: Orientalia Christiana PeriodicaOJA: Oxford Journal of ArchaeologyOpAth: Opuscula atheniensiaΠΑΕ: Πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής ΕταιρείαςPACT: Journal of the European Study Group on Physical,

Chemical and Mathematical Techniques applied to Archaeology

PBF: Prähistorische BronzefundePCPS: Proceedings of the Cambridge Philological SocietyPharos: Pharos. Journal of the Netherlands Institute at

AthensPhW: Philologische WochenschriftPhoenix: Phoenix. Journal of the Classical Association of

CanadaPZ: Prähistorische ZeitschriftΠΜΚ 1: Φρούσσου, Ε. (επιμ.), Η Περιφέρεια του Μυκηνα-

ϊκού κόσμου, Πρακτικά Α΄ Διεπιστημονικού Συμπο-σίου, Λαμία 25-29 Σεπτεμβρίου 1994, Λαμία 1999.

ΠΜΚ 2: Κυπαρίσση-Αποστολίκα, Ν., Παπακωνσταντί-νου, Μ. (επιμ.), Η Περιφέρεια του Μυκηναϊκού κό-σμου, Β΄ Διεθνές Διεπιστημονικό Συμπόσιο, 26-30 Σεπτεμβρίου, Λαμία 1999, Αθήνα 2003.

RA: Revue ArchéologiqueRE: Paulys RealencyclopädieREG: Revue des études grecquesRM: Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Insti-

tuts, Römische AbteilungRPhil: Revue de philologie, de littérature et d’histoire

anciennesSEG: Supplementum epigraphicum graecumSIMA: Studies in Mediterranean ArchaeologySMEA: Studi micenei ed egeo-anatoliciSNG Cop: Sylloge Nummorum Graecorum. Denmark,

The Royal Collection of Coins and Medals, Danish National Museum.

Υπέρεια: Υπέρεια. Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φε- ρών-Βελεστίνου-Ρήγα

VAHD: Vjesnik za arheologiju i historiju dalmatinskuZfE: Zeitschrift für EthnologieZPE: Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik

Κουνούκλας Π., 2015, 'Ο Κύνος στην ΥΕΙΙΙΓ Μέση και Νεώτερη περίοδο', 4ο ΑΕΘΣΕ, Βόλος, 15-18.03.2012, 829-839

Documents