JACEK KORSKI FAMUR S.A. WOJCIECH KORSKI Instytut Technik Innowacyjnych EMAG Kopalnia podziemna w ujęciu procesowym Kopalnia podziemna jest systemem mieszanym, w którym realizowany jest złożony system procesów w celu pozyskiwania kopaliny. W artykule przedstawiono uogól- niony model systemu procesów w kopalni podziemnej spójny z modelami procesów przemysłowych realizowanych w innych rodzajach przedsiębiorstw przemysłowych. słowa kluczowe: górnictwo, węgiel kamienny, procesy produkcji węgla 1. WPROWADZENIE Górnictwo węgla kamiennego w Polsce to współcześnie przedsiębiorstwa górnicze prowadzą- ce działalność górniczą w dwóch zagłębiach wę- glowych: górnośląskim i lubelskim. Transformacja gospodarcza Polski w 1989 roku sprawił a, że przemysły wydobywcze innych krajów stały się konkurencją dla polskiego przemysłu węglowego, a jednocześnie zdecydowanie zmniejszyły się moż- liwości ochrony krajowego rynku węgla kamie n- nego przed jego importem. Systematycznie maleje także zapotrzebowanie krajowej gospodarki na węgiel kamienny. Możliwości zwiększenia ekspor- tu jako alternatywa dla malejącego popytu kraj o- wego ograniczone są konkurencją ze strony i n- nych, pozaeuropejskich dostawców, którzy rozb u- dowywali przemysły wydobywcze w zagłębiach węglowych o bardziej dogodnych warunkach jego eksploatacji . Zmieniły się także wymagania wobec węgla kamiennego jako towaru rynkowego i ba r- dzo często konkurencyjni dostawcy lepiej trafiali w oczekiwania odbiorców (klientów) jakością, ale także ceną i, czasami , wolumenem dostaw. W pe- wnym uproszczeniu można zauważyć, że warunki prowadzenia działalności górniczej w wielu współ- cześnie eksploatowanych zagłębiach węglowych odpowiadają warunkom eksploatacji w Górnoślą- skim Zagłębiu Węglowym przełomu XVIII i XIX wieku przy innych oczywiście możliwościach technicznych. Istotne ograniczenie możliwości konkurowania na krajowym rynku węglowym stanowią zaszłości wy- nikające z poprzedniego sposobu gospodarowania oraz procesy realizowane w polskich kopalniach węgla kamiennego, a właściwie warunki, w jakich procesy te są realizowane, oraz techniczne systemy służące ich realizacji. Ważnymi uwarunkowaniami wpływającymi na wa- runki realizacji procesu wydobycia węgla kamienne- go w polskich kopalniach są: wiek kopalń, wielopokładowa eksploatacja, głębokość eksploatacji, wynikające częściowo z rosnącej głębokości eks- ploatacji występowanie licznych, często skojarzo- nych zagrożeń naturalnych, zurbanizowanie i bogata infrastruktura na po- wierzchni terenów górniczych (zwłaszcza w GZW). W podobnych warunkach, a nawet łatwiejszych, starych zagłębi węglowych Europy wydobycie węgla kamiennego zostało już zaniechane albo nie jest w stanie funkcjonować bez pomocy państwa. Przez dłuższy czas działające w Polsce przedsię- biorstwa wydobywające węgiel kamienny stanowi- ły pewien wyjątek, ale jednym z powodów tego stanu była swoista renta geograficzna i techniczna spowodowana nastawieniem krajowej infrastruktu- ry logistycznej na eksport węgla, a nie jego import. Rozwój infrastruktury rozładunków masowych, w tym węgla kamiennego, w polskich portach mo r- skich oraz modernizacja tzw. portów lądowych
9
Embed
Kopalnia podziemna w ujęciu procesowym - yadda.icm.edu.plyadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.baztech-9fb3b4de... · 3. PROCESY W KOPALNI PODZIEMNEJ Stefan Trembecki [6]
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
JACEK KORSKI
FAMUR S.A.
WOJCIECH KORSKI
Instytut Technik Innowacyjnych EMAG
Kopalnia podziemna w ujęciu procesowym
Kopalnia podziemna jest systemem mieszanym, w którym realizowany jest złożony
system procesów w celu pozyskiwania kopaliny. W artykule przedstawiono uogól-
niony model systemu procesów w kopalni podziemnej spójny z modelami procesów
przemysłowych realizowanych w innych rodzajach przedsiębiorstw przemysłowych.
słowa kluczowe: górnictwo, węgiel kamienny, procesy produkcji węgla
1. WPROWADZENIE
Górnictwo węgla kamiennego w Polsce to
współcześnie przedsiębiorstwa górnicze prowadzą-
ce działalność górniczą w dwóch zagłębiach wę-
glowych: górnośląskim i lubelskim. Transformacja
gospodarcza Polski w 1989 roku sprawiła, że
przemysły wydobywcze innych krajów stały się
konkurencją dla polskiego przemysłu węglowego,
a jednocześnie zdecydowanie zmniejszyły się moż-
liwości ochrony krajowego rynku węgla kamien-
nego przed jego importem. Systematycznie maleje
także zapotrzebowanie krajowej gospodarki na
węgiel kamienny. Możliwości zwiększenia ekspor-
tu jako alternatywa dla malejącego popytu krajo-
wego ograniczone są konkurencją ze strony in-
nych, pozaeuropejskich dostawców, którzy rozbu-
dowywali przemysły wydobywcze w zagłębiach
węglowych o bardziej dogodnych warunkach jego
eksploatacji. Zmieniły się także wymagania wobec
węgla kamiennego jako towaru rynkowego i bar-
dzo często konkurencyjni dostawcy lepiej trafiali
w oczekiwania odbiorców (klientów) jakością, ale
także ceną i, czasami, wolumenem dostaw. W pe-
wnym uproszczeniu można zauważyć, że warunki
prowadzenia działalności górniczej w wielu współ-
cześnie eksploatowanych zagłębiach węglowych
odpowiadają warunkom eksploatacji w Górnoślą-
skim Zagłębiu Węglowym przełomu XVIII i XIX
wieku przy innych oczywiście możliwościach
technicznych.
Istotne ograniczenie możliwości konkurowania na
krajowym rynku węglowym stanowią zaszłości wy-
nikające z poprzedniego sposobu gospodarowania
oraz procesy realizowane w polskich kopalniach
węgla kamiennego, a właściwie warunki, w jakich
procesy te są realizowane, oraz techniczne systemy
służące ich realizacji.
Ważnymi uwarunkowaniami wpływającymi na wa-
runki realizacji procesu wydobycia węgla kamienne-
go w polskich kopalniach są:
wiek kopalń,
wielopokładowa eksploatacja,
głębokość eksploatacji,
wynikające częściowo z rosnącej głębokości eks-
ploatacji występowanie licznych, często skojarzo-
nych zagrożeń naturalnych,
zurbanizowanie i bogata infrastruktura na po-
wierzchni terenów górniczych (zwłaszcza
w GZW).
W podobnych warunkach, a nawet łatwiejszych,
starych zagłębi węglowych Europy wydobycie węgla
kamiennego zostało już zaniechane albo nie jest
w stanie funkcjonować bez pomocy państwa.
Przez dłuższy czas działające w Polsce przedsię-
biorstwa wydobywające węgiel kamienny stanowi-
ły pewien wyjątek, ale jednym z powodów tego
stanu była swoista renta geograficzna i techniczna
spowodowana nastawieniem krajowej infrastruktu-
ry logistycznej na eksport węgla, a nie jego import.
Rozwój infrastruktury rozładunków masowych,
w tym węgla kamiennego, w polskich portach mor-
skich oraz modernizacja tzw. portów lądowych
Nr 2(522) 2015 65
spowodowały konieczność konfrontacji z silną
konkurencją zagraniczną, zdolną do rywalizacji
u każdego końcowego użytkownika węgla kamien-
nego w Polsce.
Pośrednim potwierdzeniem rosnącej złożoności
systemów procesów w polskich podziemnych kopal-
niach węgla kamiennego jest pokazana na rys. 1.
statystyczna liczba pracowników dołowych załogi
własnej kopalń przypadająca na jedną ścianę wydo-
bywczą. Pomiędzy 1988 i 2013 rokiem liczba ta
wzrosła istotnie, co jest jedną z przyczyn pogarszają-
cej się zdolności konkurencyjnej wielu polskich ko-
palń węgla kamiennego.
Rys. 1. Statystyczna wielkość średniej liczby pracowników dołowych kopalń przypadających na jedną ścianę
czynną z produkcją w polskich kopalniach węgla kamiennego w latach 1988-2013
(opr. wł. w oparciu o dane z www.mg.gov.pl)
Pewną szansę poprawy tej zdolności konkurencyj-
nej polskich kopalń węgla kamiennego stanowi do-
skonalenie systemu procesów realizowanych w celu
wydobycia węgla kamiennego pod kątem racjonali-
zacji ich kosztów, poprawy niezawodności przy wy-
sokim poziomie bezpieczeństwa pracy.
Inne dokonujące się w przedsiębiorstwach górni-
czych procesy mogą być urzeczywistniane według
standardów realizowanych w przedsiębiorstwach
prowadzących działalność w innych obszarach go-
spodarczych. Procesy związane wprost z wydoby-
ciem kopaliny (np. węgla kamiennego) muszą
uwzględniać specyficzne uwarunkowania realizacji
systemu procesów wydobywczych w kopalni pod-
ziemnej.
W artykule podjęto próbę ujęcia systemu procesów
związanego z wydobywaniem węgla kamiennego
w sposób jak najbardziej zbliżony do poglądów pre-
zentowanych przez badaczy zajmujących się proce-
sowym podejściem do zarządzania (zarządzaniem
procesowym i organizacją procesową) [1, 2, 8]. Tekst
przedstawia rezultaty badań i analiz polskich oraz
zagranicznych kopalń, nie tylko węgla kamiennego,
w kontekście wcześniej prowadzonych obserwacji,
eksperymentów i publikacji [3, 5, 6].
2. PROCESY W PRZEDSIĘBIORSTWIE
Słownik wyrazów obcych określa „proces” jako
przebieg następujących po sobie i powiązanych przy-
czynowo określonych zmian, stanowiących stadia,
etapy rozwoju, przebieg, rozwijanie się, przeobraża-
nie czegoś [10]. Jan Zieleniewski postrzega proces
jako każde działanie, które jest ciągiem jakichś zda-
rzeń [5].
Mining – Informatics, Automation and Electrical Engineering
66
Sięgając do pierwotnego, łacińskiego znaczenia te-
go słowa, można określić „proces” (processus – po-
stępowanie) jako:
przebieg regularnie następujących po sobie zja-
wisk pozostających ze sobą w związku przyczy-
nowym,
powtarzającą się działalność ludzką,
kolejno następujące po sobie przemiany fizyko-
chemiczne.
W metodzie ABC zarządzania kosztami (ang. Activi-
ty Based Costs – koszty działań) „proces” definiuje się
jako celowy ciąg działań powiązanych przyczynowo.
Proces w gospodarce [6] definiowany jest często jako
sekwencja lub częściowo uporządkowany zbiór po-
wiązanych ze sobą działań zintegrowanych przez:
czas,
koszty,
łączną ocenę wykonania
i realizowanych dla osiągnięcia określonego celu
przedsiębiorstwa. W tego typu procesach gospodar-
czych powstaje nowa wartość ekonomiczna. Jej
miernikiem jest tzw. wartość dodana, której źródłem
jest wzrost wartości użytkowej w postaci dobra mate-
rialnego lub usługi. Jeżeli proces gospodarczy reali-
zowany jest w wielkiej skali ilościowej oraz w po-
wtarzających się cyklach, to określa się go mianem
„przemysłowego procesu gospodarczego”. Taki cha-
rakter mają procesy realizowane w polskich kopal-
niach węgla kamiennego i przedsiębiorstwach górni-
czych wydobywających węgiel kamienny.
2.1. Rodzaje przemysłowych procesów gospodarczych
W procesach przemysłowych realizowanych
w przedsiębiorstwie może występować proces seryj-
ny, w trakcie którego każda kolejna czynność lub
działanie są uwarunkowane zakończeniem poprzed-
niej czynności (działania) – taśma produkcyjna jest
najlepszym przykładem.
W przypadku równoczesnej realizacji kilku procesów
(czynności, działań) mogą one funkcjonować jako [6]:
działania i procesy synchroniczne realizowane
z okresową koordynacją w czasie (synchronizacją),
działania i procesy krzyżujące się, czyli takie,
w których warunkiem rozpoczęcia nowego działa-
nia jest zakończenie kilku działań poprzedzających
lub zachodzi zbieżność miejsca i czasu realizacji
działań i czynności albo zakończenie jednego dzia-
łania jest warunkiem uruchomienia kilku innych.
W przypadku realizacji procesów synchronicznych
lub krzyżujących się zwiększa się niepewność wyni-
ku, wyższe są wymagania w zakresie zarządzania
procesem przemysłowym. Dalszą konsekwencją
może być opisane wcześniej nieosiągnięcie celu,
przekroczenie czasu realizacji lub kosztów. W więk-
szości współczesnych polskich kopalń węgla ka-
miennego realizowany jest bardzo złożony system
działań stwarzających wysokie ryzyko gospodarcze-
go niepowodzenia. Analizując zmiany wskaźników
techniczno-organizacyjnych w polskich kopalniach
węgla kamiennego, można z niepokojem zauważyć
wzrost pracochłonności systemu procesów wydo-
bywczych (rys. 1).
Podkreślić należy także, że niewłaściwie zaprojek-
towany proces przemysłowy może być źródłem –
nieujmowanych w rachunku wyników przedsiębior-
stwa – utraconych korzyści.
2.2. Proces w przedsiębiorstwie a budowa wartości przedsiębiorstwa
W przedsiębiorstwie przemysłowym, także
w przedsiębiorstwie górniczym, budowę wartości
firmy i wypracowywanie zysków osiąga się w róż-
nych obszarach jego funkcjonowania. Za M. Porte-
rem przedstawiono to schematycznie na rys. 2.
Rys. 2. Łańcuch wartości wg M. Portera [7]
Nr 2(522) 2015 67
W zakładach przemysłowych, także górniczych,
zarządzanie w obszarach innych niż logistyka wejścia
i wyjścia, a przede wszystkim podstawowy proces
operacyjny realizowane są z poziomu przedsiębior-
stwa. W wielozakładowych przedsiębiorstwach gór-
niczych na poziomie kopalń realizowany jest pod-
stawowy system procesów operacyjnych w postaci
wydobycia i (nie zawsze) wzbogacania kopaliny (np.
oczyszczania węgla kamiennego).
2.3. Proces przemysłowy a koszty
Wynik działalności przedsiębiorstwa to, w pewnym
uproszczeniu, różnica pomiędzy przychodami a kosz-
tami we wszystkich obszarach jego funkcjonowania.
W przedsiębiorstwach górniczych, gdzie proces
przemysłowy realizowany jest w kopalniach pod-
ziemnych, podstawowy obszar kosztów i przycho-
dów operacyjnych stanowią procesy związane z wy-
dobywaniem kopaliny oraz z przygotowaniem i zasi-
laniem tego procesu.
W polskich kopalniach węgla kamiennego proces
przemysłowy zarządzany jest głównie przez kierow-
ników o technicznym przygotowaniu zawodowym,
ale to oni, planując działania, decydują o zużyciu
zasobów, a w konsekwencji o zasadniczym obszarze
kosztów podstawowej działalności operacyjnej. Na-
leży przy tym zaznaczyć, że obszar wyboru rozwią-
zań, tak jak w innych rodzajach aktywności, pozosta-
je istotnie ograniczony przez:
czynniki formalno-prawne (wtym przepisy),
możliwości ekonomiczne, czyli dostępne zasoby
(pracy, materiałów, energii oraz informacji),
miejscowe warunki realizacji zamierzeń (w tej
grupie mieszczą się tzw. zaszłości, czyli skutki
podejmowanych wcześniej działań i decyzji w sta-
rych kopalniach z wieloletnią i wielopokładową
eksploatacją);
fakt, że wiedza oraz doświadczenie osób podejmu-
jących decyzje (a właściwie niedostatek wiedzy
i doświadczenia) mogą znacząco wpłynąć na po-
ziom zużycia zasobów, a tym samym koszty dzia-
łalności gospodarczej.
Na rys. 3. schematycznie pokazano proces powsta-
wania kosztu. Należy zwrócić uwagę, że podstawą
uruchomienia działań powinny być zadeklarowane
lub wysoce prawdopodobne działania klientów.
W przypadku procesów przemysłowych realizowa-
nych w podziemnych kopalniach węgla kamiennego,
gdzie czas pomiędzy decyzją o zmianie lub urucho-
mieniu procesu a jej zrealizowaniem jest długi (czę-
sto wieloletni), jest to kolejne istotne ograniczenie