Kontratat per themelimin e marrdhenjes se punes dhe kontratat per qiran [e drejta biznesore (13.12.12)]

Universiteti Publik “Haxhi Zeka” Pejë Fakulteti I Biznesit

Punim Seminarik

Lënda: E Drejta BiznesoreDepartamenti: Kontabilitet dhe FinancaTema: Kontratat e themelimit te marrdhenjeve te Punes

Punuan: Arbenita Mulaj Egzone Shala Elsa Morina Ligjeruese : MSc. Majlinda Belegu Asistente : MSc. Krenare Vokshi

Peje, Dhjetor 2012

Përmbajtja

Hyrje...................................................................................................................................3

Kontratat........................................................................................................................... 4

Llojet e kontratave............................................................................................................7

Kontrata e punes................................................................................................................9

Zgjedhja e kontrates se punes..........................................................................................13

Kontrata individuale e punes, forma dhe llojet e saj.....................................................15

Kontratat me qira………………………………………………………………………..17

Llojet e Kontratave me qira…………………………………………………………….20

Perfundimi………………………………………………………………………………..22

Literatura…………………………………………………………………………………23

2

Hyrje

Ne boten e Bizesit përdoret shumë fjala “Kontrat”, këtë fjalë e dëgjojmë shumë shpesh, kur ne aplikojmë dhe pranohemi në punë ne nënshkruajmë një kontratë, mirëpo jo të gjithë e dijmë arsyen pse e nënshkruajmë këtë kontratë, apo qka përmbanë ajo, per të t’u ikur konflikteve dhe gabimeve do të ishte mirë sikur të kishim njohuri të dinim se qka nënshkruajm, gjithashtu qdo themelim i një biznesi, japja me qira e objekteve bëhen me anë të kontrarave d.m.th., qdo veprim në biznes ndërmjet njerëzve është i bazuar në kontratë.

Lindë pytja pse është e rëndesishme? – Kontratat janë pjesë e rëndesishme e jetës së biznesit ato krijojnë një marrëveshje në mes jush dhe punonjësit tuaj, pronareve apo qiramarrësit, furnizuesit, konsumatorët dhe me biznese tjera.

P.sh. nëse ju jeni shefi apo personi përgjegjes për rezultatet kontraktuale, ju duhet të kuptoni kontratat dhe kuptimin e tyre, d.m.th., kur ju e kuptoni se qfarë do të thot kontrata, ju do te rrisni kontrollin tuaj mbi situatën, këshilltarët tuaj, pala tjetër, këshilltarët e tyre dhe rezultatet e negociuara.

3

Kontratat 1

Kontrata është një marrëveshje në mënyrë vullnetare në mes dy ose më shumë paleve, ku secila prej palëve synon të krijoj një ose më shumë detyrime ligjore ndërmjet tyre.Kontratat zakonisht janë të shkruara, mirëpo ato mund të jenë edhe të thëna apo të nënkuptuara, në përgjithësi ato kanë të bëjnë me punësim, shitje, qiradhënje apo qiramarrje, secila palë në një kontratë fiton të drejta dhe detyrime të afërta me të drejtat dhe detyrimet e palëve tjera, ndërsa të gjitha palët mund të presin një përfitim të drejtë nga kontrata, gjykatat (mund të vëne atë mënjeanë si të padrejtë) nuk do të thotë se secila nga palet do të përfitojnë në masë të barabartë. Ekzistenca e marrëdhënieve kontraktuale nuk do të thote se kontrata është e detyrueshme, apo se ajo është e pavlefshme.Kontratat zakonishtë janë të zabtueshme pa marrë parasysh a janë të shkruara apo jo, edhe pse një kontratë me shkrim mbron të gjitha palët në të, disa kontrata (të tilla si për shitjen e pasuris së patundshme, planet me këste ose politikat e sigurimit) duhet të jenë ligjërisht në formë të shkruar, kurse kontratat e tjera supozohet se mund të jenë të zbatuara nga ligji apo jo varësisht nga dëshira e palëve të përfshira në kontratë.

Origjina dhe Fushëveprimi

Kontrata si ligj është e bazuar në parimin e shprehur nga fraza latine “Pacta Sunt Servada” e cila është përkthyer zakonishtë “Marreveshjet duhet te mbahen”, për më shumë kjo fjalë do të thotë “Paktet duhet të mbahen”.Kontrata si ligj mund të klasifikohet si e përhershme në sistemet e së drejtës civile, si pjesë e një ligji të përgjithshem të detyrimeve, së bashku me dhimbje, pa sqarim të padrejtë dhe kthim.Si mjet pë sygjerim ekonomik, kontrta mbështetet ne këmbim konsesual dhe është diskutuar gjerësisht në kupëtime më të gjëra ekonomike, sociologjike dhe antropologjike.Ne anglisht termi “Kontrat” shtihet pertej kuptimit ligjor te perfshije nje kategori te gjere te marreveshjeve.

1 http://legal-dictionary.thefreedictionary.com/Lease+Agreement

4

Kushtet e vlefshmëris së Kontratës

Vullneti kontraktor kusht thelbësor të ekzistencës së një kontrate palët në kontratë përcaktojnë lirisht përmbajtjen e saj brenda kufijve të vendosur nga legjislacionet.

Kontrata duhet të mbështetet në një shkak të ligjeshëm, pra duhet të jetë një nga tipet e parashikuara me ligj ose përmbajtja e saj të përputhet me ligjin, parimet politike dhe morale.

Objektivi I kontratës duhet të jetë: I përcaktuar, I përcaktueshëm dhe I mundshëm për atë dihet që me lidhjen e kontratës objekti, karakteristikat e tij, sasia cilësia, lloji përmasat kufijt, përmbajtja e kontratës është e përcaktuar kur dihet që në momentin e lidhjes dihen karakteristikat e saj.

Elementet e Kontratave

Elementet e kontratës janë: oferta, pranimi dhe synimi të cilat shërbejnë për të krijuar marrëdhënje ligjore dhe konsiderata.

Lidhja e kontratës kalon në dy faza kryesore:

Oferta dhe PranimiOferta- duhet të jetë:e plotë ,pra, të përmbajë të gjitha kushtet thelbësore për lidhjen e kontratës që propozimi të jetë i vlefshëm duhet që propozimi t’i drejtohet një personi të caktuar dhe pikërisht palës më të cilën duhet lidhur kontrata nga propozimi duhet të dalë gatishmëria e propozuesit për lidhjen e kontratës, kjo do të thotë që propozuesi mbetet i lidhur me propozimin e tij derisa të kalojë koha që zakonisht duhet që të vijë përgjigjja nga pala tjetër periudha e kohës brenda së cilës duhet të vijë përgjigjja, ka rëndësi sepse mund të ndodh që pala së cilës i është drejtuar propozimi të mos jetë korrktë në kthimin e përgjigjes mund të ndodh që propozuesi mos të ketë vend afat për propozimin e tij në këtë rast kodi civil fut nocionit e të qënit i pranishem në qastin kur merr propozimin, të pranishëm quhen dy persona qe ndodhen fizikisht në të njejtin vend sepse ata kanë mundësi të shprehen aty për aty për lidhjen e kontratës pranimi duhet të bëhet me po ato mjete që është bëre propozimi, psh., me e-mail si pranimi, si propozim nëse popozuesi vdes, propozimi sjell pasoja juridike tek trashëgimtarët e tij.

5

Pranimi – është marrëveshja e pakushtëzuar për një ofertë, kjo krijon kontratën.Para pranimit, çdo ofertë mund të tërhiqet, por nëse kontrata pranohet atëher ajo është e detyrueshme për të dyja palët. Çdo kushtë ndikon në efektin e një oferte që duhet të pranohet nga pala tjetër.Pranimi duhet të jetë:

I plotë duke dhënë përgjigje te të gjitha kushteve thelbësore të kontratës. Ai duhet t’i drejtohet një personi të caktuar dhe pikërisht propozuesit ose përfaqësuesit të

tij Ai duhet t’i drejtohet një personi të caktuar tek propozuesi dërgimi me vones i lë të drejtë

propozuesit që t’a quajë të vlefshëm pranimin.Pranimi duhet të jetë në të njejtën formë si propozimi.

Konsiderata- Konsiderata është diqka me vlerë të dhënë nga një promisor ne nje promis ne këmibim për diqka më vlerë të dhënë nga një promis për një promisor.Në mënyrë tipike është një pagesë edhe pse mund të jetë një akt ose durimi për të vepruar kur është e privilegjuar për t’a bëre këtë, p.sh., kur një I rritur përmbahet nga pirja e duhanit. Konsiderata përbëhet nga një dëm ligjor dhe një ujdi. Një dëm ligjor është një premtim për të bëre diqka ose për të mos bëre diqka që ju keni të drejten ligjore për të bërë ,ose të përmbahet nga kjo në kontekstin e një marrëveshjeje, kurse një ujdi është diqka promisor (partia bënë premtimin apo ofertën ) dëshiron, zakonisht duke qëne një nga përcaktuesit ligjor.D.m.th., elementet të cilët e përbejnë kontratën janë: oferta, pranimi nga personat kompetent që kanë zotësi juridike të cilët kanë konsideratë për të krijuar reciprocitetin e detyrimit.

Subjekt i kontratës – i quajmë fjalët e përdorura në dokumentet e shkëmbyera nga palët gjatë negociatave të kontratës, ata tregojnë se dokumenti nuk është një ofertë apo pranim dhe se negociatat janë duke vazhduar. Shpesh shprehja pa paragjykime është përdorur kur subjekti i kontratës është menduar.

Kontrata e shërbimit- drejtorët dhe zyrtarët e një kompanie zakonisht përdorin kontratat e shërbimit të cilat janë të ndryshme për një kontratë të shërbimit apo kontratë pune, kjo është për shkak se drejtorët dhe zyrtarët nuk janë gjithmonë të punësuar dhe efekti i ligjit të punësimit është e ndryshme.

Marrëveshja Aksioner- eshte një marrëveshje midis të gjithë aksionarëve për mënyrën se si shoqëria duhet të kandidojë dhe si duhet te behet zbatimi i të drejtave të aksionarëve, kjo vepron si një kontratë midis aksionarëve. Kompania në vetvete nuk është i detyruar nga ajo, pasi ajo nuk është palë në këtë marrëveshje.

Mosnjohja- ka dy kuptime në ligjin kontratës. E para është ajo ku një palë refuzon të pajtohet me një kontratë dhe kjo shkon deri në shkelje të kontratës dhe e dyta është kur një kontratë është bërë nga një person i moshës së mitur (nën moshën 18 vjeçare) të cilët pastaj e hedhin poshtë atë menjëherë.

Shkelja e kontratës- është dështimi nga njëra palë në një kontratë për të mbështetur pjesën e tyre të marrëveshjes. Shkelja e kontratës do të bëjë të pavlefshëm gjithë kontratën dhe mund të çojë në dëmtim të dhënë kundër palës e cila është në kundërshtim.

Llojet e Kontratës 2

Liria e rregullimit të marrëdhënieve kontraktuese ka mundësuar kerkimin e kontratave të shumta dhe të llojlojshme.Kriteret për klasifikimin e kontratave janë të ndryshme. Duke pasur parasysh faktin se një kontrate është e paraparë sipas ligjit atëher, kontratat klasifikohen në:

1. Në kontrata me emër2. Kontrata pa emër

Sipas kushteve te domosdoshme që nevojiten për krijmin e tyre eshte se kontrata lidhet në bazë të vullnetit të palëve (solo consensus) apo në bazë të formës së caktuar kontratat ato klasifikohen:

1. Kontrata Konsensuale2. Kontrata Formale

Duke pasur parasysh se njëra palë për atë që ka dhëne a merr kundërvlerë adekuate apo jo, kontratat klasifikohen:

1. Kontrata me Shpërblim2. Kontrata pa Shpërblim

Sipas të drejtave dhe detyrave që krijohen midis palëve kontraktuese, kontrata klasifikohen:

1. Në detyruese të njëanshme2. Në detyruese të dyanshme

Sipas asaj se me rastin e lidhjes së kontratës a I dinë palët kontraktuse, të drejtat dhe detyrat e tyre dhe se a varet kjo nga nje rrethanë e ardhshme dhe e pasigurtë kontratat klasifikohen në :

1. Komutative2. Aletore

Sipas kohëzgjatjes së prezentimit që duhet të përmbushet, kontratat klasifikohen me:

1. Prestime të përhershme2. Prestime të përkohëshme

Sipas asaj se në një kontrate a janë elementet e një kontrate apo ka elemente të disa kontratave, kontratat klasifikohen në:

2 http://www.businessdictionary.com/definition/contract.htm

7

1. Te thjeshta 2. Te përziera

Në bazë të mënyrës së lidhjes së tyre klasifikohen në:

1. Te përgjithshme2. Te veqanta

Duke pasur parasysh faktin se një kontratë a mund të ekzistojë pavarësisht nga ekzistimi i saj varet nga ndonjë kontratë tjetër, këto kontrata klasifikohen në :

1. Te Pavarura2. Aksecore

Duke u bazuar në faktin se një kontrat lidhet me qëllim që të lidhet një kontrat tjetër, kontratat klasifikohen në :

1. Në parakontratë2. Kontrata kryesore

Se a merren parasysh cilësit e veqanta të palës kontraktuese apo jo kontratat klasifikohen në:

1. Kontrata intuite personale2. Jo intuite personale (Personale dhe jo Personale)

Se në lidhjen e kontrates a marrin pjesë drejtpërdrejt të gjithë subjektet që e kan shprehur vullnetin apo një person lidhë kontratën në emër të tyre, kontratat klasifikohen në:

1. Individuale2. Kolektive

Sipas teknikës dhe mënyres së lidhjes së tyre, kontratat klasifikohen në kontrata me :

1. Përmbajtje të caktuar 2. Kontrata të Adezionit

Varësisht se në një kontratë a duket baza apo nuk duket, kontratat klasifikohen në :

1. Kazuale2. Abstrakte

8

Kontratat e Punës 3

Kontrat e punës quhet ai veprim juridik i dyanshëm që krijon të drejta dhe detyrime reciproke mes punëdhënësit dhe punëmarrësit dhe që kanë të bëjnë me raportin e punës.Kontrata e punës quhet e lidhur kur punëmarresi pranon kryerjen e punës për një kohë të caktuar ose të pacaktuar, në kuadrin e organizimit dhe nën urdhërat e tij dhe që në bazë të këtyre rrethanave kryhet vetëm kundrejt pagesës. Kontrata e Punës mund të lidhet dhe të ndryshohet në mënyrë gojore ose me shkrim, ajo mund të ndryshohet vetëm me marrëveshje midis palëve, qdo ndryshim i kontratës së shkruar duhet të përfundohet me shkrim.

Kontrata e punës e lidhur me shkrim duhet të përmbajë :

Identitetin e Palëve

Vendin e Punës

Përshkrimin e përgjithshem të punës

Daten e fillimit të punës

Kohëzgjatjen kur palët lidhin kontratë me afat të caktuar

Kohëzgjatjen e pushimeve të paguara

Afatin e njoftimit për zgjidhjen e kontratës

Elementet përbërëse të pages dhe datën e dhënjes së saj

Kohën normale javore të punës

Kontrata e punës duhet të përmbajë dhe kontratën kolektive në fuqi

Nëse Kontrata e Punës lidhet gojarisht, punëdhënësi është i detyruar që brenda 30 ditëve nga data e lidhjës së kontratës të hartojë, me shkrim dokumentin përkatës, të nënshkruar prej tij dhe punëmarrësit, ku duhet të përfshihen elementet e cekura më lartë, mos’hartimi i këtij dokumenti me shkrim nuk cenon vlefshmërin e kontratës, por sjell vetëm përgjegjësin e punëdhënësit, sipas nenit 202 pika 2 e Kodit te Punës.

Kontrata e Punës lidhet:

3 http://jusufzimeri.com/?p=803

9

Për një kohëzgjatje të pacaktuar

Për një kohëzgjatje të caktuar

Si rregull, Kontrata e Punës lidhet për një periudhë të pacaktuar. Lidhja e kontratës së punës për një periudhë të caktuar duhet të justifikohet me arsye objektive, që lidhen me natyrën e përkohëshme të detyrës, në të cilën punëmarrësi do të punësohet, nëse kohëzgjatja nuk përcaktohet me saktësi nga palët gjatë lidhjes së kontratës atëher ajo trajtohet si kontratë me periudhë të pacaktuar.Për zgjedhjen e Kontratës së Punës do të marrin në konsiderat nëse kontrata është e lidhur me kohëzgjatje të pacaktuar apo kohëzgjatje të caktuar.

Kontrata me kohëzgjatje të pacaktuar përfundon kur zgjidhet njëra palë dhe ka perfunduar afati I njoftimit. Ndërsa në rastin e kontratës me kohëzgjatje të caktuar, moment I përfundimit është ai I cili eshte paracaktuar nga palet ne lidhjen e saj. Ne momentin qe lidhet kontrata e punes 3 muajt e pare te punes, konsiderohet si kohe prove, me perjashtim te rasteve kur palet kane lidhur nje kontrate per kryerjen e se njejtes pune. Koha e proves mund te reduktohet ose hiqet me marreveshje me shkrim ose me kontrate kolektive. Gjate kohes se marrjes ne prove, secila nga palet mund te zgjidhe kontraten duke I njoftuar vendimin e saj pales tjeter te pakten 5 dite perpara.

Kontrata e punës- eshte një kontratë mes punëdhënësit dhe punëmarrësit, kjo ndryshon nga kontrata të tjera në atë që është i qeverisur nga legjislacioni i punës e cila merr përparësi mbi ligjin e kontratës normale.

10

Kontrata për themelimin e marrdhënjes së punës

Sipas kontrates per themelimin e marrdhenjes se punes, punedhenesi dhe puntori i rregullojnë marrdhenjet e tyre, te drejtat dhe detyrimet si te punetorit ashtu edhe te punedhenesit, themelimi i marrdhenjes se punes eshte akt i rendesishem ne jeten e individit, per tu themeluar nje marrdhenje pune – punetori duhet ti kete keto karakteristika:

Të jetë mbi moshën 15 vjeqare

Të ketë aftësi të përgjithshme shëndetsore

T’i plotësoj kushtet për punë në detyra të caktuara

Kurse të drejtat dhe detyrimet e të punësuarit janë:

E drejta per shperblim (page)

Mbrojtja ne pune

Mbrojtja shendetsore

E drejta ne rast te semundjes

I punesuari ka detyre qe me pergjegjesi ti ushtroj punet qe punon

T’a respektoj procesin e organizimit te punes

Punedhenesi eshte i detyruar qe punetorit per punen e tij ta paguaj ne fund te muajit

11

Kontratat e punës në Kosovë (sipas ligjit të ri, Janar 2011) 4

Ne Kosovë shumë Biznese e kompani nuk janë të lidhur me punonjësit e tyre me kontrata pune por vetëm me marrëveshje gojore.Ne Kosove ka funksionuar deri me tani kultura e besimit pasi qe te shqiptaret eshte e lart ( ketu kanuni ka bere punen e vet dhe traditat shekullore te beses se fjales etj.).

Me këtë ligj Qeveria e Kosoves ka nje qëllim :

1. Qe te rritet numri i bizneseve qe lidhin kontrata pune me puntoret e tyre

2. Kur te arrihet kjo do te thote qe luftohet shum informaliteti i ekonomis ne Kosove

3. Rritje e te hyrave buxhetore nga tatimi ne page

4. Stabilizimin e gjendjes juridike te puntoreve ne Kosove

5. Kalimin e krizave afatshkurtera te bizneseve dhe ekonomis ne kosove pasi ky ligj favorizon bizneset ne kosove si p.sh. nje kompani nese deshiron shume lehte mundet qe ta largon nje puntor nga puna

6. T’a rris mireqenien sociale dhe humane t’a stabilizoj orarin e punes ne Kosove

7. Te joshe investitoret e huaj qe te investojne ne kosove pasi ka disa joshje siq jane: Papunesia e madhe- (do te thote, te zgjedhesh punetore dhe nuk ankohen shum per kushte ne pune po per mbijetes ne vendin e punes sepse duhet te ushqej familjen).Niveli i pages- pagesa minimale ne kosove eshte 170euro (mesatare 200euro).Te mund t’i largosh me leht punetoret nga puna (sipas ketij ligji)etj.

4 http://www.shqiptariiitalise.com/component/content/article/45-udhezues/911-kontratat-e-qiradhenies.html?directory=94

12

Zgjedhja e Kontratave të Punës

Pas kohes se marrjes ne prove, per te zgjidhur kontraten me periudh te pacaktuar, palet duhet te respektojn nje afat njoftimi prej:

Nje muaji, gjate vitit te pare te punes

Dy muajsh per dy deri ne pese vjete pune

Tre muajsh per me shume se pese vjet pune

Keto afate mund te ndryshohen me marreveshje me shkrim ose me kontraten kolektive te punes, kur punemarresi ka kryer deri ne gjashte muaj pune, afati i njoftimit nuk mund te jete me pak se dy jave. Afati eshte jo me pak se 1 muaj kur punemarresi ka kryer me shume se gjashte muaj pune.

Procedura e zgjidhjes së kontratës se punës nga punëdhënësi

Pas kohes se marrjes ne prove,punedhensi mendon te zgjidhe kontraten e punes ,ai duhet te njoftoje me shkrim punemarresin te pkaten 72 ore para takimit dhe te bisedoje me te.punedhenesi ,gjate kesaj bisede,I parashtron punemarresit arsyet e vendimit te parashikuar per t’u marr dhe I jep atij mundesi per t’u shprehur.Zgjidhja njoftohet me shkrim,Brenda nje afati nga 48 ore deri ne nje jave pas takimit.Kjo procedure zabatohet edhe ne rastet e zgjidhjes se mjenjehershme te kontratave.Punedhensi qe nuk e respekton procedure e percaktuar,detyrohet t’I jape punemarresit nje demshperblim prej dy muajsh page,qe I shtohet demshperblimeve te tjera te mundshme.Zgjedhja e kontrates ne kundershtim me kete procedure mbetet e vlefshme.I takon punedhensit te vertetoje qe procedura e percaktuar larte eshte respektuar.Pra, ka dy kushte qe duhet te plotesohen per ta pasur zgjidhjen e kontrates:

Shprehja e vullnetit te njeres pale Respektimi i afatit te njoftimit

Formulimi „zgjidhet nga njera pale“ nenkupton se cilado prej paleve, si punedhenesi ashtu edhe punemarresi, ne menyr te njeaneshme mund ta zgjidhin kontraten, por ka dy moment shume te rendesishme qe duhet te sqarohen. Se pari, a kerkon ligji nje forme te caktuar te shprehjes se vullnetit te pales qe kerkon zgjidhje? Se dyti, a kerkon ligji paraqitjen e nje shkaku per zgjidhjen e kontrates?

13

Shp ë rblimi p ë r vjet ë rsin ë

Punëmarrësi përfiton shpërblim për vjetërsi, kur kontrata është zgjidhur nga punëdhënësi dhe marrëdhëniet e punës kanë zgjatur jo më pak se tre vjet. Punëmarrësi e humb të drejtën e shpërblimit për vjetërsi, nëse është pushuar me efekt të menjëhershëm, për shkaqe të arsyeshme. Shpërblimi për vjetërsi është të paktën sa paga e një 15 ditëshi, mbi çdo vit pune të plotë, që llogaritet në bazë të pagës që ekziston në përfundim të marrëdhënieve të punës.Kur paga është e ndryshueshme, shpërblimi llogaritet mbi mesataren e pagës të vitit paraardhës dhe indeksohet.

Shpërblimit për vjetërsi i shtohet shpërblimi që jepet në rastin e zgjidhjes së kontratës pa shkaqe të arsyeshme ose të zgjidhjes me efekt të menjëhershëm pa shkaqe të arsyeshme.

Zgjidhja e kontratës pa shkaqe të arsyeshme

Zgjidhja e kontratës nga punëdhënësi, konsiderohet pa shkaqe të arsyeshme kur:

punëmarrësi ka pretendime që rrjedhin nga kontrata e punës;b. punëmarrësi ka përmbushur një detyrim ligjor;c.bëhet për motive të pandashme nga personaliteti i punëmarrësit, por që nuk kanë lidhje legjitime me raportet e punës. Konsiderohen si motive të tilla raca, ngjyra, seksi, mosha, gjendja civile, detyrimet familjare, shtatzënia, besimi fetar, bindjet politike, kombësia, gjendja shoqërore;d. për motive që lidhen me ushtrimin nga punëmarrësi, të një të drejte kushtetuese, por që nuk sjell shkeljen e detyrimeve që rrjedhin nga kontrata e punës;

e. bëhet për motive të antarësimit ose jo të punëmarrësit në sindikatë të krijuar në bazë të ligjit ose për shkak të pjesëmarrjes së tij në veprimtari sindikale në bazë të ligjit.

Nëse kontrata zgjidhet pa shkaqe të arsyeshme, punëmarrësi ka të drejtë të ngrejë padi kundër punëdhënësit në gjykatë, brenda 180 ditëve nga dita e përfundimit të afatit të njoftimit. Në rastin kur motivi abuziv është zbuluar pas kalimit të këtij afati, punëmarrësi duhet të ngrejë padinë brenda 30 ditëve nga dita e zbulimit të këtij motivi.

Zgjidhja e kontratës pa shkaqe të arsyeshme është e pavlefshme. Punëdhënësi që ka zgjidhur kontratën pa shkaqe të arsyeshme, detyrohet t’i japë punëmarrësit një dëmshpërblim deri në një vit pagë, që i shtohet pagës që ai duhet të marrë gjatë afatit të njoftimit . Për punëmarrësit në administratën publike, kur ka një vendim gjykate të formës së prerë për kthimin në vendin e mëparshëm të punës, punëdhënësi është i detyruar të zbatojë këtë vendim.

14

Kontrata individuale e punës, forma dhe llojet 5

Kontrata e punes eshte marveshja mes punedhensit dhe punmarresit, ky I fundit merr persiper te ofroje sherbimet e tij per nje kohe te caktuar ose te pacaktuar, ndersa punedhenesi merr persiper te paguaje shperblimin. Kushtet e kontrates individuale te punes dallohen ne kushte objektive dhe ato subjektive. Kushti subjektiv jane subjektet e kesaj kontrate per te lidhur nje kontrate vlefshme, duhet te kene zotesi per te vepruar. Si kushte objektive te kontrates se punes kuptohen:

a) Marrveshja midis paleve – kontrata e punes quhet e lidhur ne qastin ne te cilen palet arrijne ne nje marveshje ndermjet tyre, d.m.th ai qe ka bere propozimin merr dhe pelqimin e pales tjeter.

b) Shkaku I kontrates – eshte qellimi per te cilen behet shprehja e vullnetit ne kontrate dhe konsiston ne dyanesine sherbim-shperblim. Ky shkak duhet te jete gjithmone I ligjshem.

c) Objekti – eshte sherbimi personal I punes, dmth ato energji pune ose intelektuale qe punemarresi eshte I detyruar te permbushe kundrejt shperblimit. Objekti mund te jete: 1. I mundshem: 2. I ligjshem: 3. I percaktueshem ose qe mund te percaktohet.

d) Kontrata- mund te perfundohet ose te ndryshohet me goje ose me shkrim. Me shkrim duhet te permbaje identitetin e paleve, vendin e punes, pershkrimin e pergjithshem te punes, daten e fillimit te punes, kohezgjatjen kur palet lidhin kontrate me afate te caktuara, kohezgjatjen e pushimeve te paguara, afatin e njoftimit te zgjidhjes se kontrates, elementet perberes te pales dhe dhenies se saj, kohen normale javore te punes, sipas rastit dhe marveshje kolektive te punes se zbatueshme.

Llojet e kontratave te punes:

-          kontrata pune per nje kohzgjatje te pacaktuar.

-          Kontrate pune per nje kohzgjatje te caktuar.

-          Kontrate pune qe lidhet per kohzgjatjen e nevojshme per kryerjen e nje pune te caktuar.

-          Kontrate pune me prove.

-          Kontrate e punes me kohe te pjesshme.

-          Kontrate grupi.

-          Kontrata e mesimit te profesionit.

-          Kontrata e punes ne shtepi.

-          Kontrata e punes e agjentit tregtar.

- Kontratat grupore te punes (CCT)

5 http://www.businessdictionary.com/definition/contract.htm 15

Kontratat Kolektive të punës (CCT)

Në shumë degë dhe disa ndërmarje të mëdha qëndrojnë kontratat kolektive të punës, të cilat rregullojnë të drejtat dhe detyrimet e punonjësve për të tërë degën ose tërësinë e ndërmarjes. Këto marrëveshje janë negociuar mes shoqatave të degës ose ndërmarjet nga njëra anë dhe sindikatat nga ana tjetër. Në parim ato zbatohen vetëm për anëtarët e sindikatave dhe ndërmarjet nënshkruese të organizuar në degën e shoqatës.

Marrëveshja kolektive - term i përdorur për marrëveshjet e bëra midis punonjësve dhe punëdhënësve, zakonisht përfshijnë sindikata. Ata shpesh të mbulojë më shumë se një organizatë, edhe pse këto mund të shihen si kontrata, ata janë qeverisur nga ligji për punësim, jo kontrata të ligjit

Kontratat standarte të punës (CTT)

Për disa grupe profesionesh, autoritetet mund të miratojnë Kontratat standarte të Punës. Kjo aktualisht është rasti për forcën e punës bujqësore dhe për të punësuarit dhe të punësuarat shtëpiake. Disa aktivitete në fushën e shëndetësisë, arsimit, punës sociale, të tregtisë me shumicë dhe tregtisë me pakicë qeverisen gjithashtu nga kontratat standarte të punës. Shumica e kontratave standarte të punës janë të vendosura në nivelin kantonal.

Detyrimi në pagë minimale

Në branozhet pa kontratë kolektive, pas keqpërdorimeve të përsëritshme, mundet të zvogëlohet paga në kontratë normale me detyrim të rrogës minimale.

16

Kontratat me Qira 6

Nje qira eshte nje marreveshje kontraktuale, thirrje per qiramarresit (perdoruesit) per ti paguar pronarit per perdorimin e nje aktivi. Ne kuptimin e ngushte termi qira mund te perdoret per te pershkruar nje kontrate ne te cilen pasuria eshte prona e prekshme.

-Qirat e Tokes-“Qiramarrje” eshte termi I ngushte I cili pershkruane nje kontrate ne te cilen prona e prekshme eshte toka (duke perfshire, ne qdo seksion vertikale te tilla se hapesira ajrore, ndertesa shume kateshe apo miniera). Nje qira bruto apo qiramarrje percakton nje qira qe eshte per Shumen globale duke perfshire te gjitha pagesat e sherbimeve.Nje qira mund te anulohet nderpritet vetem nga qiramarresi ose vetem nga qiradhenesit pa denim.Zakonisht “me qira”mund te nenkuptojm nje kontrate qe nuk mond te anulohet,ndersa”marreveshja e qirase” mund te tregoje nje kontrate me qira qe anulohet.Qirat ose do te sigurojne dispozita te veqanta ne lidhje me pergjegjesit deh te drejtat e qiramarresit dhe qiradhenesit,ose dote kete dispozita automatike si pasoje e ligjit vendor.Ne pergjithesi,duke paguar tarifen qiramarresi ka posedimin dhe perdorimin(me qira ) e prones me qira per perjashtimin e qiradhenesit dhe gjithe te tjereve,perveq atyre me ftese te qiramarresit. Forma me e zakonshme e qirase se prones vertete eshte nje marreveshje banimi me qira ne mes qiradhenesit dhe qiramarresit.Si te marredhenit ne mes te qiramarresit dhe pronarit qe jane quajtur qiramarrje, ky term eshte perdorur ne pergjithesi edhe per qirate informale dhe ajo e shkurter.E drejta per posedim nga qiramarresi eshte qajtur nganjeher nje interes i qirase.Nje qira mund te jete per nje periudhe te caktuar kohe(te quajtur afati I qirase),Nje qira mund te perfundoj me shpejte se data e saj nga:

Pushim/Anulim (kjo varet nga kushtet e qiras)

Nje veper per te negociuar dorezimin ose e japin

Konfiskimi

Me funksionimin e statusit

Nje qira duhet te jete ne kontraste me nje license, e cila mund te jete nje person I lecensuar per te perdorur pronen,por I cili eshte subject I perfundimit ne vullnetin e pronarit te prones I quajtur licensori,Nje shembull I nje marredhenie midis licensedhenesit dhe licensuarit eshte nje parking dhe nje person I cili paraqet nje automjet ne parking. Nje licence mund te shihet ne formen e nje bilete ne nje loje basketbolli .Nese nje kontrate nuk ka asnje date qe mbaron ateher ajo mund te jete ne forme te nje license te panderprere dhe ende nuk mund te jete nje qira.Nen rrethanat normale,pronaret e prones jane ne liri per te bere ate qe ata duan me pasurin e tyre(per qellime te ligjshme),duke perfshire edhe ata qe kane te bejne me dorezimin e posedimit te prones te nje qiramarres per nje periudhe te kufizuar kohore.Nese nje pronar ka dhene

6 http://www.webcrawler.com/info.wbcrwl.301.1/search/web?q=renting+contract+form&cid=131812316

17

posedimin e prones nje qiramarresi,ateher qdo nderhyrje ne shfrytezimin e qete te prones nga qiramarresi ne posedim te ligjshem eshte I paligjshem.Parime te ngjashme zbatohen per pronaret e prones se paluajtshme si dhe te pasuris personale,edhe pse terminologjia ndryshon.Nje trasferim I nje interesi te mbetur ne nje kontrate qiraje,eshte nje lloj tjetersimi qe shpesh eshte e mundur.Ndarja apo ikja me posedim mund te jete nje shkelje e qirave te caktuara qe rezultojne ne veprim per konfiskim.

Historia e Qirave te Tokes

Gjate shekujve,qirate kane sherbyer per shume qellime dhe natyra e rregullimit ligjor ka ndryshuar ne perputhje me keto qellime dhe kushte sociale dhe ekonomike te kohes.Qirat,per shembull ,jane perdorur kryesisht per qellime bujqesore derin ne fund te shekullit te 18-te dhe ne fillim te shekullit te 19-te,kur rritja e qyteteve ne vendet e industrializuara te cilat bene qe qirate te jene nje forme e rendesishme e lokacionit ne zonat urbane.Afati-kontrata e qiras nuk te lidhet per nje periudhe me te gjate se 30 vjet perveq rasteve kur ne ligj eshte e parashikuar ndryshe.Qiraja e tokes e ka kufirin 99 vjet ,qiraja e ndertesave te destinuara per banim 5 vjet,nqs palet do te parashikojn ne kontrate nje afat me te madhe se 30 vjet ateher pjesa e contrates qe e kalon kete afat do te quhet e pavlefshme.

Karakteristikat:

Ne kontraten e qirase pasuria jepet ne gezim te perkohshem.pra mbas afatit ajo do te perseri. perseri

Objekti i kontrates mund te jene vetem sendet qofshin te luajtshme apo te paluajtshme,kusht kryesor eshte qe te jete nje send individualisht i percaktuar dhe ne te njejten kohe i pakonsumueshem.

Preference-qiramarresi aktual gezon te drejten per ti preferuar ne krahasim me personat e tret qe pretendojne te lidhin kontrate qiraje

Perteritja –do te thote kontrate e perteritur kur megjithse ka mbaruar afati qiramarresi vazhdon ta mbaje ne perdorim sendin dhe qiradhenesi nuk paraqet ndonje kundershtim

Ligji modern i qiradhenesit dhe qiramarresit ne juridiksione te se drejtes zakonore ruan ndikimin e ligjit te perbashket dhe ne ,veqanti, te filozofi Laissez qe dominoi ne ligjin e kontrates dhe ligjit te prones ne shkekullin e 19-te.

Me rritjen e kunsumimit ,mbrojtja e konsumatorit bene te njohur se parimet e se drejtes zakonore,te cilat marrin fuqi te barabarte gjate bisedimeve midis paleve kontraktuese,ato krijojn veshtiresi kur supozimi eshte i pasakte,rrjedhimisht reformatoret kane theksuar nevojen per te vleresuar ligjet e qiramarrjes per banim ne aspektin e mbrojtjes qe ata ofrojne per qiramarresit.Një kontratë qiraje mund të përfshijë çdo pronë . 18

Kontratat e qirasë së zakonshme përfshijnë marrëveshje për dhënien me qira te pasurive të patundshme dhe apartamenteve, prodhimit ne bujqësi, pajisjeve dhe mallrave të konsumit të tilla si automobila, televizorë, stereos, dhe pajisje.Qiratë janë qeverisur nga ligjet dhe nga Ligji Përbashkët( rastet precedentiale) .Shumica e qirave janë subjekt i ligjeve të shtetitNjë qiramarrjeje është krijuar kur një pronari pronë e tij (ofertuesi) bën ofertë tek një palë tjetër i cili e pranon ofertën. Oferta duhet të autorizojë qe qiramarresit të posedojnë dhe të përdorin pronën në pronësi nga ofertuesi për një periudhë të caktuar kohe por pa e fituar pronësinë. Një qira duhet të përmbajë edhe te kete ne konsideratë, se ofertat duhet të japin diçka me vlerë për ofruesit. Konsiderata zakonisht përbëhet nga paratë, por gjërat tjera me vlerë mund të jepen për ofruesit. Së fundi, ofertuesi duhet të dorëzojë pasurinë që i bëhet nga oferta ose të vëjë pronën në dispozicion të ofertës. Kur një kontratë qiraje është formuar, pronari i pronës quhet qiradhënësi, dhe shfrytëzuesi i pronës quhet qiramarrës .Në përgjithësi, një qira mund të jetë me shkrim ose me gojë, por një qira për lloje të caktuara të pronës duhet të jetë me shkrim dhe nënshkruhet nga të dyja palët. Për shembull, nëse një qiramarrësi kërkon të japë me qira pasuri të paluajtshme (toka ose ndërtesa) për më shumë se një vit, qiraja duhet të jetë me shkrim. Disa qira duhet të jenë të shkruara, të nënshkruara, dhe të regjistrohen në një regjistër të veprave. Qira tilla zakonisht bëjnë pronë të patundshme që do të jete me qira për një periudhë prej më shumë se tre vjet.Një term qira fillon kur qiramarrësi merr një kopje të qirasë. Megjithatë, qiraja nuk ka nevojë të jepet direkt me qiramarrësit, por është e mjaftueshme që qiramarrësi e di se qiraja është në duart e një personi të tretë që vepron në emër të qiramarrësit. Një qira mund të hyjë në fuqi kur qiramarrësi merr kontrollin mbi pronën.Në të gjitha shtetet, që kanë të bëjnë me qira të mallrave komerciale dhe shërbimeve janë të rregulluara rreptësisht nga statuti. Ligjet komerciale me qira qeverisin të drejtat dhe detyrimet e qiradhënësit dhe qiramarrësit më qiratë që përfshijnë mallra komerciale. Shumica e shteteve kanëmiratuar Seksionin e Kodit Uniform Tregtare, e cila është një grup i ligjeve shembullore të formuluara nga Konferenca Kombëtare e Komisionerëve mbi ligjet e shtetit uniformë dhe nga Instituti Amerikan i Ligjit. Ligjet që rregullojnë qirat komerciale nuk zbatohen edhe për qiranë e pasurive të patundshme, të cilat janë të mbuluara nga qiradhënësit dhe ligjet e qiramarrësit.Në të gjitha shtetet një gjykatë mund të anuloj një kontrate te qirase se paarsyeshme. Një qira është e pafalshme në qoftë se ajo favorizon padrejtësisht një parti mbi tjetrin. Për shembull, supozojmë se ne njëbiznes te vogel pronari merr me qira pronën për 30 vjet në mënyrë që të ndërtojë një stacion gazi. Qiraja përmban një klauzolë ku thuhet se qiradhënësi mund të revokojë marrëveshjen pa arsye dhe pa njoftim.. Një përcaktim i kontrates duhet të bëhet nga një gjyqtar apo juria, bazuar në faktet e rastit. Gjykatesi mund të marrë parasysh faktorë të tillë si fuqia negociuese relative e palëve, kushtet e tjera në qira, qëllimi i qirasë, dhe humbje të mundshme të secilës palë, si pasojë e kushteve të qirasë.

19

Lojet e Kontratave me Qira 7

Marre parasysh natyren e kontrates se qirase konkludohet se kontrata e qirase eshte e dy lloje:

1. Qiraja per shfrytezimin e dobive qe dalin nga sendi i dhene me qira se p.sh dhenia e shtepise per banim me qira,dyqaneve te ndryshme,makinave transportuese etj.

2. Qiraja per pune,meditje qe subjekti i kontrates eshte puna.

Kontrata e qirase financiare (leasing)

Qellimi i qirase financiare se per qdo kontrate tjeter qiraje eshte perdorimi i nje sendi te caktuar te luajtshem ose te paluajtshem ne ndryshim nga kontrata trancizionale e qirase tek qiraja financiare ,ku rezulatati perfundimtar i marreveshjes se paleve eshte e drejta e qiramarresit per tu bere pronar i sendit.Gjate gjithe harkut kohor te marre ne dorezim te sendit dhe deri ne momentin kur do te behet pronar do te vishet nga ana juridike me

petkun e nje kontrate qiraje dhe palet do te jene kundrejt njeratjetres se nje marredhenie qiradhenie.

Shfrytezimi i dobise nga sendi i marre me qira

D,m,th sikurse qe e diskutuam edhe me pare se me kontraten e qirase behet e drejta e pronesimit te ndersjell mes paleve kontraktuese.Kjo nenkupton se qiramarresi posedon te drejten e shfrytezimit maksimal te dobive qe dalin prej sendit te marre me qira.Menyra e shfrytezimit duhet te behet me mjete dhe metoda adekuate..Nese nje njeri merr me qira nje shtepi per banim,ai ka te drejten ne ate shtepi per banim.Gjithashtu në të ka të drejtë tëinstaloj mjetët dhe orendite e tija shtepiake,mirpo nese shtepia është per banim,personi qe e ka marre me qira nuk ka te drejte qe ne te te fusë dikë i cili e dëmton shtepinë,qe te hape ndonje punetori e cila e demton ate si psh,farketar apo minifabrike tjeter qe e demton shtene,nga kjo nenkuptohet se ajo duhet te shrytezohet ne baze te tradites se vendit per shfrytezim per banim.Meqe dobia nga sendi i marre me qira, shendrrohet ne prone te qiramarresit ,ai posedon te drejten qe te ta shfrytezoje vete,por gjithashtu ka te drejte qe t’ja jape edhe dikujt tjeter me qira me qmim te ngjashem apo me te vogel.Mirpo,nuk ka te drejte qe ta jape me qira me qmim me te madh per shkak te demtimit me te madh te sendit te dhenë me qira.

7 http://drejtesiashqiptare.com/?p=1264

20

Shitja e sendit te dhenë me qira

Kontrata e qirase per sendin e dhenë me qira nuk shproneson nga pronesimi pronarin e saj te pare.por gjate kohes kur sendi eshte i dhene me qira ,pronari a ka te drejte ta shese ate?shumica e dijetareve jane te mendimit se pronari i sendit te dhene me qira,ruan te drejten e tij per shitje te sendit personit qe e ka marre me qira ,apo ndonje pale tjeter

Perfundimi dhe Anulimi i kontrates se qirase:

Kontrata e qirase sado qe te zgjase kohen e saj,ajo perseri eshte kontrate e perkohshme,andaj edhe sikur qdo kontrate tjeter, ajo ka fillimin dhe perfundimin e saj,Kontrata e qirase sipas mendimit te dijetareve mund te perfundoj ne keto raste:

Me perfundimin e afatit te kontrates se qirase,

Kontrata e qirase mund te perfundoj apo te anulohet me kontrate tjeter per anulimin e kontrates se arritur me pare,per ndonje arsye apo aksident qe demton ndonjeren pale.valideti i kesaj kontrate varet nga pelqimi i dy paleve kontraktuese.

Shkaterrimi apo prishja e sendit te dhene me qira nga e cila duhet shfrytezuar dobite e saja,shpien ne perfundimin e kontrates se qirase,per shkak te mos arritjes se frytit nga kontrata e qirase.

Vdekja e ndonjeres nga palet kontraktuses shkakton perfundimin e kontrates se qiras.kurse sipas nje mendimi tjeter vdekja e ndonjeres nga palest kontraktuese nuk shpien ne perfundimin e kontrates ,por ajo ngele valide nga trashegimtaret e tij.

Kontrata mund te prishet nese per te ekzistojne arsye.arsye konsiderihet qdo sen aksidental qe e demton palen konrtaktuese nese kontrata ngele ne fuqi, e ky demtim nuk evitohet pa prishjen e kontrates.

21

Përfundimi

Pra ne kete punim seminarik shtjelluan temen per kontratat,llojet e saj ,per kontraten e marredhenis se punes dhe kontratat me qira.

Per ne kontratat e punes kane nje rendesi te madhe,nje dite ne do te jemi punonjes apo edhe ne pozita me te larta,do te kemi te bejme me kontrata,prandaj sa me shume njohuri te kemi rreth tyre,aq me te vogla do te jene veshtiresit dhe gabimet nga ana jone.

Kontrata eshte veprim juridik me ane te cilit nje ose disa pale kriojne ndryshojn ose shuajn nje marredhenie juridike.Ajo eshte elemente kryesor I marreedhenieve biznesore.ajo duhet te mbeshtet ne nje shak te ligjshem.objekti i kontrates duhet te jete i percaktuar dhe i percaktueshem.Kontrata duhet te kete formen e saj ligjore.Qiraja eshte kontrata me te cilen njera pale detyrohet ti jape pales tjeter nje send te caktuar me gezim te perkohshem kundrejt nje shperblimi te caktuar.Qira lidhet me marreveshje dhe me ligjQiraja regjistrohet kur ka objekt sende te paluajtshme me afat mbi 9 vjet uzufritki duhet te regjistohet gjithmone.(uzufrikti-eshte e drejte reale e perdorimit ten je aktivi apo jo,si ne rastin e qirase,nje e drejte e padise kunder pronarit.

22

Literatura

1) http://legal-dictionary.thefreedictionary.com/Lease+Agreement

2) http://www.businessdictionary.com/definition/contract.htm 3) http://jusufzimeri.com/?p=803 4) http://www.shqiptariiitalise.com/component/content/article/45-udhezues/911-kontratat-e-

qiradhenies.html?directory=94 5) http://www.businessdictionary.com/definition/contract.htm 6) http://www.webcrawler.com/info.wbcrwl.301.1/search/web?

q=renting+contract+form&cid=131812316 7) http://drejtesiashqiptare.com/?p=1264 8) http://legal-dictionary.thefreedictionary.com/Lease+Agreement 9) http://www.slideshare.net/esihasko/e-drejta-e-detyrimeve-llojet-e-kontratave-esi-hasko

23