Studia Regionalne i Lokalne Nr 3(25)/2006 ISSN 1509–4995 Marek W. Kozak* KONKURENCYJNOœÆ TURYSTYCZNA POLSKICH REGIONÓW Gospodarka turystyczna to dynamicznie rozwijający się sektor, zdolny do wchłonięcia znacz- nych i zróżnicowanych zasobów ludzkich, także na obszarach słabo rozwiniętych. Szanse jego rozwoju zależą nie tylko od zasobów naturalnych i kulturowych, lecz także od niezbędnej in- frastruktury i odpowiedniej polityki rozwoju. Polskie zasoby naturalne były dotychczas na ogół przeceniane, kulturowe zaś nie w pełni wykorzystywane. Większa część polskiego terytorium nie dysponuje zasobami pozwalającymi na rozwój turystyki jedynie w oparciu o nie, co oznacza, że tereny te zależne są od zdolności do wykreowania produktów turystycznych i włączenia się we wspólne projekty z ośrodkami w nie zasobniejszymi. Działania państwa winny się koncentrować na obszarach już aktywnych turystycznie, wzmacniając ich pozycję konkurencyjną i wspierając tworzenie sieci współpracy (dyfuzję na pozostałe tereny). Polska stoi w obliczu konieczności zdynamizowania rozwoju gospodarczego i wykorzystania wszelkich możliwości mobilizacji jego czynników 1 . Wydaje się, iż jednym z kierunków tych działań może być turystyka. By tak się jednak stało, konieczne jest zarówno rozpoznanie tendencji jej rozwoju, jak i analiza społecz- nych i gospodarczych czynników, które powinny zostać uruchomione, żeby pol- skie regiony i układy lokalne zwiększyły swoją turystyczną atrakcyjność. Upatrywanie szans w rozwoju turystyki wynika z kilku przesłanek. Po pierw- sze, w skali globalnej obserwuje się dwa sektory gospodarki wykazujące sta- łą tendencję rozwojową: jest to szeroko pojmowana rozrywka oraz opieka nad osobami starszymi. Turystyka jest szczególnym przypadkiem sektora potencjal- nie łączącego te dwie dziedziny, dzięki czemu dynamika usług turystycznych może być szczególnie wysoka, a popyt na nie wyjątkowo stabilny. Po wtóre, turystyka wykazuje wyjątkowe zdolności dostosowawcze. Powstają dynamicznie rozwijające się rodzaje turystyki związanej z ochroną zdrowia (przyrodolecznictwo, sanatoria, dentystyka, operacje plastyczne itd.), osiedla dla emerytów na obszarach oferujących spokój i odpoczynek od wielkich miast. Starsze pokolenie wykazuje dużą aktywność, bywa zamożne, pragnie korzystać z możliwości, jakie daje wolny czas i stałe dochody emerytalne. Zakres usług turystycznych ponadto stale się poszerza – specjalizując się, sięga po rozmaite zainteresowania, od wydarzeń historycznych (np. odtwarzanie wielkich bitew) * Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych, Uniwersytet Warszawski. 1 W artykule wykorzystano materiały ekspertyzy „Szanse polskich regionów na światowym rynku turystycznym” (Kozak 2005).
17
Embed
konkuRenCyjnoœæ tuRyStyCzna PolSkiCh Regionó · atrakcyjność turystyczna regionów – kultura materialna To, co przyciąga większość turystów poszukujących możliwości
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Studia Regionalne i LokalneNr 3(25)/2006
ISSN 1509–4995
Marek W. Kozak*
konkuRenCyjnoœæ tuRyStyCzna PolSkiCh Regionów
Gospodarkaturystycznatodynamicznierozwijającysięsektor,zdolnydowchłonięciaznacz-nych i zróżnicowanych zasobów ludzkich, takżenaobszarach słabo rozwiniętych.Szanse jegorozwoju zależą nie tylko od zasobów naturalnych i kulturowych, lecz także od niezbędnej in-frastrukturyiodpowiedniejpolitykirozwoju.Polskiezasobynaturalnebyłydotychczasnaogółprzeceniane,kulturowezaśniewpełniwykorzystywane.Większaczęśćpolskiegoterytoriumniedysponujezasobamipozwalającyminarozwójturystykijedyniewoparciuonie,cooznacza,żeterenytezależnesąodzdolnościdowykreowaniaproduktówturystycznychiwłączeniasięwewspólneprojektyzośrodkamiwniezasobniejszymi.Działaniapaństwawinnysiękoncentrowaćnaobszarach jużaktywnych turystycznie,wzmacniając ichpozycjękonkurencyjną iwspierająctworzeniesieciwspółpracy(dyfuzjęnapozostałetereny).
Zmieniająsięoczekiwania,awrazznimiturystyka.Rozwójjejnowychformtostałytrend,dającyszansewielumiejscomiobszarom.Zpunktuwidzeniapoli-tykirozwojuoznaczatopojawianiesięmożliwościinisz,któremożnawyko-rzystywaćdladynamizowaniaaktywnościekonomicznejobszarówczęstodo-tądnieuznawanychzaatrakcyjnedlatradycyjniepojmowanejturystyki.Polskaipolskieregionypowinnyskorzystaćzsytuacjiiprzygotowywaćsiędoużyciaposiadanychzasobównapotrzebytychwłaśnietrwałychtrendów.Przemiany zachodzące w świecie pod wpływem globalizacji, innowacji
i konkurencyjności wywołują różne zjawiska społeczne i kulturalne, w tymm.in.wzrostzamożności,mobilności iczasuwolnego, łączniewpływającychna szybki rozwój turystyki. Turystyka jest złożonym, wielopłaszczyznowymzjawiskiem owymiarze społeczno-kulturowym, ekonomicznym i przestrzen-nym.Turystyka–awłaściwieściślezniąpowiązanagospodarkaturystyczna–tojedenzgłównychsektorówgospodarkiświatowej:wpływyzturystykimię-dzynarodowejw2004rokuszacowanoglobalniena622mldUSD(„Sektor…”2006).WpływyfinansowezzagranicznejturystykiprzyjazdowejwUSAprzekro-
stycznych), osiągnęły poziom przeszło 80mlnwizyt rocznie.Od roku 1997odnotowano zahamowanie trendu, stagnację, a następnie spadek przyjazdówturystycznychdoPolskiorazspadekwydatkówturystówzagranicznych(z351USDnaosobęw2000rokudo310USDw2001;ibidem,s.9).Polskamado-datnibilans, jeślichodziosaldoobrotówturystycznych,lecztylkowokresie2000–2001saldowpływówzmalałoażo54%(z2,5mlddo1,15mldUSD;ibidem,s.9).Danezostatnichdwóch lat świadcząozahamowaniunegatywnego trendu
wPolscedo327USDnaosobę.Wstępneinformacjeonapływieturystówza-granicznychdowodzą,żezarównoakcesdoUniiEuropejskiej,jakiekspansjatanich linii lotniczychprzyczyniły się do znacznegowzrostu liczby turystówzagranicznychodwiedzającychPolskę,aczkolwiekwzrosttenkoncentrujesięwmiejscachszczególnieatrakcyjnych(np.Kraków).Potwierdza toprezento-wanądalejtezę,żesilnymmagnesemjestwspółcześniezwłaszczadziedzictwohistorycznepołączonezkorzyściamiaglomeracyjnymi(wtymzrozwiniętąin-frastrukturąturystyczną).Szacujesię,żegospodarkaturystycznadajewPolscezatrudnienie6,4%–8,9%
pracy oraz dochodu jako element sektora usług i ma spore szanse dalszegorozwojuwprocesierestrukturyzacjiirozwojugospodarki.Wostatnimokresieobserwujesięszybkiwzrostinwestycjiwgospodarceturystycznej,aledalszyrozwój wymaga zwiększenia nakładów.W świetle postępującej globalizacjikonkurencjamiędzynarodowa–takżewturystyce–będziesiępogłębiać(zob.Gorzelak2006).Szansewykorzystania turystykimiędzynarodowej jako jednegozważnych
3 Polska Agencja Rozwoju Turystyki, www.part.com.pl/news_show.php?id_newsa=77, 23grudnia2004.Dlaporównaniapolskierolnictwowytwarza2,9%dochodunarodowego,zatrudnia-jąc–zależnieodsposobuliczenia–17%–20%pracującychogółem.
atrakcyjność turystyczna regionów – kultura materialna
To,coprzyciągawiększośćturystówposzukującychmożliwościwypoczyn-kuizwiedzania,towdużymstopniu–jakpokazujądaneświatowe,zwłaszczawpółnocnejstrefieklimatycznej–zabytkikulturymaterialnej(pałace,muzea,obiektysakralne,zespołyurbanistyczne).Przykładowomotywkulturywprzy-jazdach do Polski wymienia 43% brytyjskich turystów4. Również pod tymwzględempolskiewojewództwasązróżnicowane.Ryc. 1 przedstawiam.in. dane o liczbie odwiedzającychmuzea i ich od-
działywg podregionów.Wynika z niej, że najczęściej są odwiedzanemuzeawMałopolsce,stosunkowonajrzadziejzaśwpodregionachPolskiwschodnio--środkowej. Co interesujące, podregionwarszawski, przyciągający najwięcejturystów,niezajmujeczołowychmiejscpodwzględemliczbyodwiedzającychmuzea, co sugeruje, żewskaźnik ten samoistnieniewyjaśniadystrybucji ru-chu turystycznego zorientowanego na dobra kultury. Dobór takich wskaźni-kóww ogóle jest problemem, aczkolwiek terytorialna dystrybucja zabytkówkulturymaterialnejzapewnelepiejoddajepotencjałkulturowyregionów.Tenczynnik zaś przejawia sięwprzestrzeni dwojako.Popierwsze, chodzi o po-siadanielubnieposiadanieprzezregionaglomeracji:townichkoncentrująsięzabytkikulturymaterialnej,jakteżinstytucjekulturalne.PodtymwzględemnaczołowysuwająsięKraków,Wrocław,Poznań,Gdańsk,ToruńiWarszawa.Podrugie,zewzględunanasycenietakimiobiektamiobszarówpozaaglomeracja-mi:jestichnajwięcejwregionachPolskizachodniejipołudniowo-zachodniej(Wielkopolska,DolnyŚląsk;Kozak2005).Rycinata,napodstawiedanychsta-tystykipaństwowej,pokazuje,żewPolscewschodniejniemaznaczącowięcejobszarówchronionych(utożsamianychprzezwielu,niedokońcasłusznie,zob-szaramiowysokiejatrakcyjnościturystycznej),acałkiemsporeobszarylokująsięnaostatnichmiejscachwkraju.Obateczynnikidowodzą,żepotencjałtury-stycznytylkodopewnegostopniadajesięmierzyćwskaźnikamiilościowymi.Bezuwzględnieniaczynnikówjakościowych(obejmującychobokoczywistych,jakstandardbazyhotelowej,takżetakniemierzalneizmiennekwestie,jaknp.modanadanemiejscelubsposóbspędzaniaczasu)ocenazarównopotencjału,jakiatrakcyjnościniemożebyćpełna.
kowporównaniuztakimikrajami,jakHolandiaczyWielkaBrytania(średniawUniito36%).NajwiększekompleksyleśnetoBoryTucholskie(2800km2),PuszczaNadnotecka(1200km2),PuszczaAugustowska(1100km2),PuszczaPiska(900km2;Stępień,Zielony2004).Zwyłączeniemniewielkichfragmen-tów, polskie lasymają charakter nasadzeń przemysłowych, a zewzględu naznaczneobszarymonokultury(główniesosnowej,wgórachteżświerkowej)sąmałoodpornenachorobyihuragany.ZasobywodnelokująPolskęnaostatnichmiejscachpośródkrajóweuropej-
szary rolne, częstouważane za atrakcyjne turystycznie (fragmentacja, różno-rodność).DotyczytozwłaszczaPolskiwschodniej.Polskierolnictwowchodzijednakwokresnieuchronnychzmian.Zjednejstronyobejmąoneprzyspieszo-newyłączaniezprodukcjirolnejznacznychobszarówgruntównajniższejklasy.Zdrugiejjednakstronywkrótcenależysięspodziewaćprzyspieszeniaprocesukoncentracji własności ziemskiej i intensyfikacji produkcji rolnej, co zmieniPolskikrajobraz.Trzebasensownejpolitykirozwojuobszarówwiejskich,któramodernizując rolnictwo i czyniąc je bardziej konkurencyjnym, przyczyni siędozachowaniatychwalorówwiejskich,którewprzyszłościmogąwzbogacićofertęturystycznąkraju.Politykareintrodukcjilicznychgatunkówzwierzątprowadzonajestostatnio
wójinfrastrukturypowiązanej(transportowej,bankowej,medycznej;Komornicki2004).Pierwszymświadectwembardziejracjonalnegospojrzenianazasobyprzy-rodnicze jest ichumiarkowanaocenawZaktualizowanej koncepcji przestrzen-nego zagospodarowania kraju orazStrategii rozwoju kraju (Zaktualizowana…2005;Strategia...2006).Turystykamogłabybyćdużąszansądlasłabiejrozwi-niętych regionów wschodnich. Niedorozwój nowoczesnej infrastruktury, brakkapitałuibrakrealistycznejkoncepcjirozwojuturystyki,dostosowanejdomoż-liwości tejczęścikraju,stwarzarealnezagrożeniewpostacipogorszeniastanuiwizerunkupoprzezturystykętanią,rozwijanąwoparciuoniskiejjakościinfra-strukturę.Wistocieprzyniekorzystnymzbieguokolicznościibrakustrategiiwa-loryprzyrodniczePolskiwschodniejmożespotkaćlosnp.częściMazur,KaszubczyMałopolski,gdzierozległeatrakcyjnekrajobrazowoobszaryzabudowanobezżadnegoplanu.Zagrożenietojestpoważne–dowodemchaotycznierozwijającasięBiałowieżaiokolicznewsie.Totylkojedenzprzypadkówzderzeniaracjonal-nościkrótko-idługookresowej(Krzysztofek2004).
Infrastruktura turystyczna w regionach
Wyposażenie infrastrukturalne rozpatrywane z punktu widzenia turystykiobejmujezarównoobiektyhotelowei inne(np.muzea), jak i teelementy in-frastruktury,którewyznaczajądostępnośćatrakcjiturystycznych(awzakresieturystykibiznesowejumożliwiająrealizacjęjejcelów).ZróżnicowaniewPolscepodtymwzględemjestznacząceinależyjerozpatrywaćwkilkuwymiarach,któreniezawszemajątakisamwpływnaposzczególnerodzajeturystyki.W2002rokuPolskadysponowała7050„turystycznymiobiektaminoclego-
wymizbiorowegozakwaterowania”i595087miejscaminoclegowymi,zczegozaledwie1478obiektów(dysponujących127559miejscaminoclegowymi)tohotele,moteleipensjonatyźródło:RocznikStatystycznyWojewództwa,2003,s. CLXX. Brak w statystyce danych o strukturze jakościowej hoteli, moteliipensjonatówuniemożliwiaocenęichprzydatnościdlawzrostukonkurencyj-nościturystycznejPolski.Zpewnymuproszczeniemmożnaprzyjąć,żeobiektyponiżej standardu trzechgwiazdeknie są zasobem,naktórymwXXIwiekumożnabudowaćprzewagikonkurencyjne.Trzy najlepiej wyposażone w hotele, motele i pensjonaty województwa
(dolnośląskie,małopolskie iwielkopolskie) dysponują łącznie538obiektami(36,4%).Trzynajgorzejwyposażone(opolskie,podlaskieilubelskie)mają93obiekty(6,3%ogółu).W sumie spośród wszystkich turystów zagranicznych z noclegów w wo-
jewództwachmazowieckim,małopolskim i dolnośląskimkorzysta1469 tys.(46,7%),podczasgdynazajmującemiejscanakońcuskaliwojewództwaopol-skie, świętokrzyskie ikujawsko-pomorskieprzypada119 tys.noclegówtury-stówzagranicznych(3,8%ogółu).Z danych statystycznych dotyczących podregionów wynika, że w 2002
wychw hotelach,motelach i pensjonatach, czyli 12,8% ogółu). Znaczącymizasobamidysponują także:podregionmiastoKraków(9288), jeleniogórsko--wałbrzyski(9137)oraznowosądecki(8102).Tetrzyrazemmają26527,czyli21%miejscwPolsce.Trzeciągrupępodregionówtworzą:olsztyński(6187),miastoWrocław(5181),szczeciński(4808),podregionGdańsk–Sopot–Gdynia(4782),miastoPoznań(4480)ipodregiongdański(4193).Razemgrupatadysponuje29631,costanowi23,1%miejscogółem.Pozostałych 35 podregionów dysponuje łącznie tylko 55 111 miejscami
(43,1%),podczasgdyczteryczołoweposiadają33,6%miejsc.Wartozwrócićuwagę, żewśród tych 35 podregionów są też takie, które położone sąw re-gionachuznawanychzaatrakcyjneturystycznie,anawettakie,któregranicząz podregionami o rzeczywiściewysokich zasobach turystycznych (np.wroc-ławski czyelbląski;Rocznik…2003).W takiej sytuacjinaciskpowinienbyćpołożonynatworzenieprzewagkonkurencyjnychwoparciuosieciwspółpracy,pozwalające zarazem zarówno wykorzystać potencjał ośrodków sąsiedzkich,jakiurozmaicićofertędlaturystów.Wsparciebudowysiecitoważnedziałaniedlawładz.Wwojewództwiemałopolskim76,8%obiektówjestskupionychwzaledwie
turystyki,którarozwijasięwłaściwiewyłącznienaobszarachwysoceatrakcyj-nychturystycznie(pomimozwolnieniarolnikówprowadzącychagroturystykęodpodatkudochodowego,pozatymiobszaramiwzasadzieniemagospodarstwagroturystycznych). Absolutnie dominuje Małopolska i region warmińsko--mazurski (38% ogółu). Wbrew potocznym wyobrażeniom, wieś może byćw dzisiejszych warunkach atrakcyjna turystycznie wtedy i tylko wtedy, gdydysponujeistotnymiwaloramiprzyrodniczymi(góry,lasy,jeziora,rzeki)orazinfrastrukturą(Żelazna2004).Ustaleniatepokrywająsięzwynikamipogłębio-nychbadańprzeprowadzonychwlatachwcześniejszych(Jałowiecki1995).Naodrębnąuwagęzasługujeszczególniedynamicznierozwijającasięczęść
turystyki biznesowej, tzw. turystyka kongresowa.Na rynkuwewnętrznym toszybkowzmacniającysięsegmentwwersjikonferencyjnej,jednakżezupełnienieliczący sięna rynkueuropejskim i światowym.Podstawowaprzyczyna tocałkowitybraknowoczesnychcentrów,któremogłybyobsłużyćświatowykon-gres,stądteżincydentalneichprzypadki.Biurapodróżysąskoncentrowanegłówniewośrodkachnajczęściejodwie-
dzanych i generujących największy ruch turystyczny (mazowieckie, głów-nie Warszawa, to 20%). Przykładowo województwo lubuskie to tylko 2%(Strategia…2002).
dernizacjairozbudowazajmiewielelat(Raport…2004).Drogąlotnicząnajle-piejdostępna jest–conaturalne–stolicaorazpograniczeŚląska iMałopolski(dzięki dwómpołożonymobok siebie i konkurującym lotniskomwKrakowieiKatowicach).PerspektywyrozwojumająteżportylotniczewGdańsku,PoznaniuiWrocławiu(Narodowy…2003,s.27).Pozakrakowskimiwrocławskimżadenzpolskichportówlotniczychniemadostępudoautostrady.Dostępnośćdrogąmorskąjestograniczonazkilkuwzględów,wtymm.in.
Państwoodgrywawielkąrolęwstymulowaniurozwojugospodarkiturystycz-nej(Mason2006).Turystykaigospodarkaturystycznapojawiająsięwróżnychkontekstachwkilkuoficjalnychdokumentachpolitykirozwoju.Rozwójtury-stykijestujętyw„Koncepcjipolitykiprzestrzennegozagospodarowaniakraju”(Monitor Polski,nr26z16sierpnia2001,poz.432),gdziewskazujesię,żeot-wartysystemdynamizującyprzekształceniaprzestrzenikrajumogłybytworzyćm.in.metropolia stołeczna i innekształtujące się europole orazniższej rangiośrodkirównoważeniarozwojukreowanewstrefachopóźnionychcywilizacyj-nie,strefyiośrodkigospodarkiturystycznejonajwyższychwkrajuwalorachkulturymaterialnejiprzyrodniczych.
Turystykajestwymienionawopisiedwóchspośródwytyczonychkierunkówpolitykiprzestrzennegozagospodarowaniakraju:– dynamizacji polskiej przestrzeni (podpunkt „zagospodarowanie w oparciuo popytmiędzynarodowy polskiej przestrzeni rekreacyjnej oraz ośrodkówiobiektówpolskiejkulturymaterialnej”);
– wielofunkcyjnegorozwojuobszarówwiejskich(podpunkt„zdynamizowanierozwojugospodarkiturystycznejwstrefachonajwyższychwalorachrekrea-cyjnychikrajobrazowych”).Pośród omawianych w dokumencie celów gospodarowania przestrzenią
kwestiedotycząceturystykiujętesąbezpośredniotylkowjednym(kształtowa-niestrukturprzestrzennychumożliwiającychochronękrajobrazukulturowegoipojedynczychzabytkówprzedzniszczeniem,degradacją,dewaloryzacjąorazpodjęciedziałańmającychnaceluudostępnieniedziedzictwakulturowegospo-łeczeństwu).Wpozostałychcelachturystykaniejestwymieniana,aczkolwiekichosiągnięcieniewątpliwiepoprawiwarunkirozwojuturystyki.Znaczenietu-rystykieksponujetakżeZaktualizowana koncepcja przestrzennego zagospoda-rowania kraju,wwyważonysposóbcharakteryzującjakośćpolskiejprzestrzenizpunktuwidzeniaturystycznejkonkurencyjnościmiędzynarodowej.Ogólnie rzecz biorąc, turystyka i gospodarka turystyczna stanowiąw obu
koncepcjachważnyelementrozwojuekonomicznegoodużymznaczeniuwgo-spodarowaniuprzestrzenią, a ich rolęwnimogranicza siędo tychobszarówiośrodków,którejużreprezentująniezbędnydlajejwzrostupotencjał.GłównydokumentpolitykiturystycznejtoStrategia rozwoju turystyki w la-
5. Zwiększenie rentowności majątku państwowego poddawanego procesowiprzekształceńwłasnościowych(...).
6. Wzmocnienie roli dziedzictwa kulturowego, środowiska cywilizayjnegoiprzyrodniczegowedukcji(...).
MAREKW.KOZAK60
7. PoprawawizerunkuPolski i jejmieszkańcówna areniemiędzynarodowej(...)”(ibidem,s.20–21).Takszerokiezadaniastawianeprzedturystykąświadcząotym,żejestona
postrzeganaraczejjakojedenzinstrumentówpaństwawrozwiązywaniuprob-lemówspołecznych,amniejjakobiznesprzynoszącykrajowidwukrotniewię-cejdochoduniżnp.rolnictwo.Sektorprywatnywłaściwieniegraw„Strategii”rolipartneraczywspółdecydenta.Stosowniedo rozległości celów rozproszone są takżeprezentowanewdo-
kumencie intstrumenty,conajwyraźniej jest skutkiemprzyjęciazałożenia,że„podstawowymźródłemfinansowania(...)będziewykorzystanieśrodkówfinan-sowych,przewidzianychnarealizacjęwybranychprogramówrządowych,aniedodatkowychśrodkówzbudżetupaństwa”(ibidem,s.32).Niestety,wzwiązkuztymwniemałymstopniuStrategiajestjedyniezbioreminformacjizestawio-nychnapodstawieinnychprogramówidziałań.Bezpriorytetyzacjizadań,ty-pównakładów,delimitacjiobszarówopierwszorzędnymznaczeniudlarozwojuturystyki,nieuchronnieskończysiętorozpraszaniemśrodków.Temuostatnie-mu sprzyjać też będzie uporczywemieszanie kryteriów socjalnych z ekono-micznymiwprocesiealokacjiśrodkówpublicznychnaturystykę.Strategiarozwojuturystykijestszczególniepotrzebnainależymiećnadzieję,
żejaknajszybciejzostaniezmodernizowanaiposłużyjakopodstawakoordyna-cjiprzedsięwzięćwskalikraju.Stan dzisiejszy poważnie ogranicza szanse promocji polskiego produktu
Dogrupywojewództwo stosunkowonajmniejszympotencjale turystycznymnależy zaliczyć świętokrzyskie, kujawsko-pomorskie, lubelskie i podlaskie.Generalniewidaćsporązbieżnośćpomiędzyogólnympoziomemrozwojuda-negoregionuajegoatrakcyjnościąturystyczną,copotwierdzatezę,żewaloryprzyrodniczesamewsobienieodgrywająwiększejroli(Gorzelak1998).
Uwaga: drewniane kościółki Małopolski wschodniej na liście UNESCO zaznaczono umownie jednym znakiem w województwie małopolskim oraz podkarpackim.
Ryc. 2. Potencjał turystyczny polskiej przestrzeni z punktu widzenia konkurencyjności międzynarodowejŹródło: Zaktualizowana koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju, RCSS, październik 2005.
MAREKW.KOZAK62
Analizaprowadzonanapoziomiewojewództwwoczywistysposób„uśred-nia” rzeczywistość.Analizaprzedstawionanapoziomiepodregionów, jak teżpowiatów, dobitnie ukazuje, że rzeczywisty potencjał bazy turystycznej jestskupionywzaledwiekilkupodregionachiniecoponaddwudziestupowiatach.Porównując dane o noclegach turystów zagranicznych oraz o ilości miejscwhotelach,motelachipensjonatachw10najwyżejnotowanychpodregionach,zauważymy,żew7przypadkachna10sątotesamepodregiony(Warszawa,Kraków,Wrocław, Poznań, Gdańsk-Gdynia-Sopot, szczeciński i olsztyński).W pozostałych 3 przypadkach dany podregion zajmujemiejscew pierwszejdziesiątce tylkopodwzględemmiejscwhotelach (jeleniogórsko-wałbrzyski)lubliczbynoclegówturystówzagranicznych(centralnyśląskiilubelski).Kiedy jednak zaczniemy analizować rzecz na poziomie podregionów (po-
mijającpoziompowiatów), okaże się, żenajwiększypotencjał prezentuje10wspomnianychpodregionów,zajmującychzaledwie16,1%powierzchnikraju.Wziąwszypoduwagę,żewśródnichaż6toaglomeracje,nienależydotejin-formacjiprzywiązywaćnadmiernejwagi,pokazujeonajednakdobrzestopieńdzisiejszegoskoncentrowaniazasobówturystycznych.Każdypoziomanalizyniesiezasobąspecyficznezniekształceniaobrazukon-
loramiprzyrodniczymi i/lubkulturowymi, jednakżeniedysponujązadowala-jącąbaząturystycznąoprzyzwoitymstandardzie.Zaliczyćmożnadonichnp.podregionybielsko-bialski,koszaliński,świętokrzyski,krośnieńsko-przemyski,Łódź,zielonogórskiitoruńsko-włocławski.Wkażdymztychregionówjednązwidocznych przeszkódw rozwoju turystyki są braki infrastrukturalne: sła-badostępnośćkomunikacyjnakoszalińskiego,świętokrzyskiego,krośnieńsko--przemyskiegoczyŁodzi iniedogodnepowiązaniakomunikacyjneznajbliż-szymi ośrodkami aglomeracyjnymi,wobec którychmogłyby budować ofertę
KONKURENCYJNOŚćTURYSTYCZNAPOLSKICHREGIONóW 63
komplementarną.Alezauważmy,żewkażdymznichtrudnomówićoprzygo-towanymwyrazistymprodukcieturystycznym.Wsparcie rozwoju turystyki przez państwo winno zatem służyć przede
wszystkimtworzeniusiecioferującejliczneizróżnicowane,azarazemteryto-rialnieskupioneproduktyturystyczne.Obszarytakietoprzedewszystkimaglo-meracje, kurorty i nieliczne inne ośrodki turystyczne reprezentujące średniejiwyższej jakości infrastrukturę turystycznąorazobszarygranicznezzamoż-niejszymiodPolskipaństwami(potencjalnymirynkami).Generalnie o realnych szansach konkurowania na rynkachmiędzynarodo-
wychdecydujeprzedewszystkim jakośćofertykraju i regionów,całościowoobejmującejzasobygospodarkiturystycznej,walorykulturoweiprzyrodniczeorazichogólneotoczenie.Takacałościowaoferta,nazwijmyjązaTadeuszemMarkowskim(1999)„megaproduktem”,wpraktycedopierosiętworzy,niebeztrudu.Wbadaniachpoświęconychprzewagomkonkurencyjnympolskiejtury-styki stwierdzono, że pod każdymwzględem z analizowanychPolskaw po-równaniuzgrupąwybranychpaństweuropejskichzajmujeostatniepozycje9.Stosunkowonajlepiej,bodzielącostatniąpozycjęzeSłowacją,lokujesiępodwzględemwalorówzasobównaturalnych,najgorzejzaś:jakościpolityki,orga-nizacjiizarządzaniaturystyką(Grabowski,Barteczko2003,s.20).„Wszystkowskazujenato–pisząautorzyprzywoływanychbadań–żedzisiejszapozycjakonkurencyjnaPolskijesttaka,żegotowisądoPolskiprzyjeżdżaćubodzytu-ryści, zmałą ilościąpieniędzy inakrótko,a tooznacza, żePolska jakokrajipolskiefirmy turystycznebędązarabiałymniejniżkonkurencizewszystki-minegatywnymikonsekwencjami, jakiez tegowynikajądlapolskiegoPKB,wartościdodanejfirmizatrudnienia”(s.18).Nawiasemmówiąc,ustaleniatewczęścidotyczącejpolityki,organizacjiizarządzaniapokrywająsięzpocho-dzącymisprzed15latustaleniami„StudiumpodstawprzemysłuturystycznegowPolsce”10.Tymbardziejzatemnależyskoncentrowaćwysiłektam,gdzieist-niejąpodstawygospodarkiturystycznejomożliwiewysokimpoziomieoferty.Zagłównyproblemdlakonkurencyjnościpolskichregionów–nietylkowod-
niesieniudoturystyki–należyuznaćichjakość:jakośćzasobów,infrastruktu-ry,produktów,koncepcji,organizacjiizarządzania.Bezwprowadzeniaostregokryteriumjakościowegodoplanowaniaizarządzaniaproduktamiturystyczny-miszansepoprawynienajlepszejsytuacjisąniewielkie.Wkwestiiprzeznacze-niaśrodkówpublicznychnainwestycjewsektorzeturystycznym(iotoczeniu)należy się stanowczo przeciwstawiać rozpraszaniu środkówwukładzie tery-torialnymiwydatkowaniu ichnaprzedsięwzięcianiereprezentującewysokie-gostandardu.Jednocześnie,żebydaćwprzyszłościszansęrozwojupotencjałuturystycznegowobszarach,któreobecnienimniedysponują,należydołożyćstarań,byzarównokoncepcjezagospodarowaniaprzestrzennego,jakipolityka
Bartoszewicz W., Borne-Januła H., Skalska T., 2005, Turystyka biznesowa w Polsce,Warszawa:InstytutTurystyki.
GUS,2003,Rocznik Statystyczny Województw 2003,Warszawa.GorzelakG.,1998,Regional and Local Potential for Transformation in Poland,Warszawa:EUROREGUW.
Gorzelak G., 2006, „Zróżnicowania regionalne w Polsce i Europie” (w:)G.Gorzelak,A.Tucholska(red.),Rozwój – region – przestrzeń,Warszawa:MinisterstwoRozwojuRegionalnego.
Grabowski J. (koordynator), Barteczko K. i in., 2003, Synteza opracowania „Analiza przewag konkurencyjnych Polski na międzynarodowym rynku tury-stycznym”,Warszawa:InstytutKoniunkturiCenHandluZagranicznego.
Jałowiecki B. (red.), 1995, Turystyka na obszarach wiejskich Polski: raport z badań,Warszawa:EUROREGUW.
KassenbergA.,2004,Środowisko naturalne Polski, jego kształtowanie i ochro-na,Warszawa:InstytutnaRzeczEkorozwoju.
Komornicki T., 2004, Nowe uwarunkowania współpracy międzynarodo-wej polskich regionów (wersja robocza), Warszawa: Instytut GeografiiiPrzestrzennegoZagospodarowaniaPAN.
Koncepcja rozwoju turystyki morskiej w Polsce, 2003, Warszawa: PolskaOrganizacjaTurystyczna,marzec.
KozakM.W.,2005,Szanse polskich regionów na światowym rynku turystycz-nym,ekspertyzawykonanadlaRCSS.
Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności bio-logicznej wraz z programem działań,2003,MinisterstwoŚrodowiska,doku-mentzatwierdzonyprzezRadęMinistrów25lutego.
KrzysztofekK.,2004,Międzynarodowa i wewnętrzna promocja przyrodniczo- -kulturowych walorów Polski,ekspertyzadlaRCSS.
Mason P., 2006, Tourism Impacts, Planning and Management, Butterworth-Heinemann.
Narodowy plan rozwoju 2004–2006,2003,RadaMinistrów,styczeń.Raport o spójności ekonomicznej i społecznej, 2004, Luksemburg: KomisjaEuropejska.
Sektor turystyki – definicje, analizy, dane liczbowe i prognozy,2004,Warszawa:InstytutTurystyki,listopad,http://www.intur.com.pl/statystyka.htm.
KONKURENCYJNOŚćTURYSTYCZNAPOLSKICHREGIONóW 65
Sektor turystyki – definicje, analizy, dane liczbowe i prognozy,2006,Warszawa:InstytutTurystyki,14marca,http://www.intur.com.pl/statystyka.htm.
Strategia Rozwoju Kraju,2006,RadaMinistrów,czerwiec.Strategia rozwoju turystykiw latach 2001–2006,2002,Warszawa:MinisterstwoGospodarki (dokument zatwierdzony w 2001, zmodyfikowany w 2002roku).
StępieńE.,ZielonyR.,2004,„Rolalasówwzagospodarowaniuprzestrzennymkraju” (w:)A.Stasiak (red.),Wieś polska w świetle wyników NSP 2002 r.i PSR 2002 r.,BiuletynKomitetuPrzestrzennegoZagospodarowaniaKrajuPAN,z.213,Warszawa.
Zaktualizowana koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju, 2005,RCSS,październik.
ŻelaznaK., 2004, „Rola agroturystykiw rozwojuwielofunkcyjnymwsi pol-skiej” (w:)A. Stasiak (red.),Wieś polska w świetle wyników NSP 2002 r. i PSR 2002 r.,BiuletynKomitetuPrzestrzennegoZagospodarowaniaKrajuPAN,z.213,Warszawa.