Łuck, 03.11.2011 r . Projekt współfinansowany w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2011 r.Publikacja wyraża wyłącznie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Dokumenty, opracowania i dane wykorzystane do realizacji pracy:- Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r.,ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej; - Ustawa Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (tj. Dz. U. z 2005 r., Nr 239, poz. 2019 ze zm.),
wraz z aktami wykonawczymi;
- dokumenty wynikające z projektu „Budowa polsko – białorusko – ukraińskiej politykiwodnej w zlewni Bug”;
- Kodeks Wodny Ukrainy, Ustawy Ukrainy "Państwowy Program Rozwoju Wody",Koncepcja Gospodarki Wodnej;
- System ekologicznej klasyfikacji jakości wód powierzchniowych Ukrainy; - wytyczne KE w ramach wspólnej strategii wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej (CIS) ;
- wytyczne KE w zakresie identyfikacji znaczących oddziaływań antropogenicznych wraz zoceną wpływu tych oddziaływań na wody powierzchniowe i podziemne: Guidance No 03
- pressures and impacts – IMPRESS ;- „Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w
szczegółowym ujęciu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych dla
potrzeb opracowania programów działań i planów gospodarowania wodami”, Konsorcjum IMGW, PIG, IOŚ, Kraków 2007 r.
punktów monitoringu jakościowego, użytkowania wód, zagospodarowaniaobszaru);
- dane dotyczące zużycia nawozów mineralnych oraz liczebności zwierząthodowlanych (na poziomie obwodów);
- dane dotyczące ludności nieobsługiwanej przez oczyszczalnie ścieków (napoziomie obwodów);
- dane dotyczące liczby podłączeń ludności do systemów wodociągowych ikanalizacyjnych (na poziomie obwodów);
- dane hydrologiczne - wartości przepływów SSQ i SNQ z wielolecia 1981 – 2000 dla
sześciu wodowskazów w ukraińskiej zlewni Bugu (trzy wodowskazy na rz. Bug i trzyna dopływach);
- wyniki monitoringu jakości wód w zlewni Bugu (rzeki i jeziora);- informacje/ wyjaśnienia dot. przekazanych warstw tematycznych, uzyskane zZachodnio- Bużańskiego Zlewniowego Zarządu Zasobów Wodnych w Łucku(ZBZZZW w Łucku), m.in. kodyfikacja warstw tematycznych użytkowania wód(poborów wody i zrzutów ścieków).
AGREGACJA I ZESTAWIENIE INFORMACJI OPISUJĄCYCH NATURALNĄ WRAŻLIWOŚĆ WÓD Wskaźniki wrażliwości zostały opracowane dla: - jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP) – 199 obiektów,- jezior - 23 obiekty,- sztucznych zbiorników – 8 obiektów.Analiza dostępnych informacji pozwoliła na opracowanie następującychwskaźników wrażliwości:
Wskaźniki dla jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP)
Grupa wskaźników potencjału ochronnego zlewni przed wpływempresji hydromorfologicznych (2 wskaźniki); Pobory wód powierzchniowych (3 wskaźniki); Inne presje (1 wskaźnik).
DLA ANALIZY PRESJI PRZYJĘTO NASTĘPUJĄCE WYDZIELENIA GŁÓWNYCH GRUP
PRESJI ANTROPOGENICZNYCH NA WODY PODZIEMNE: Presje punktowe – zanieczyszczenia (1 wskaźnik); Presje obszarowe – zanieczyszczenia (5 wskaźników), w tym:
o użytkowanie terenu, o rozproszone zanieczyszczenia komunalne,
o presje rolnicze; Pobory wód podziemnych (4 wskaźniki).
Podstawowymi jednostkami odniesienia, przyjmowanymi wanalizach presji dla wód podziemnych, są jednostki wskazujące
zasięg występowania poszczególnych pięter wodonośnych, umownie przyjęte jako jednolite części wód podziemnych(JCWPd), z uwagi na brak dotychczasowego wyznaczeniaJCWPd. W ukraińskiej zlewni Bugu w ramach tej pracywydzielono 12 takich jednostek.
Metoda Wielowymiarowej Analizy Porównawczej (WAP) – metoda
stosowana często w badaniach przestrzenno – ekonomicznych doporównania i porządkowania obiektów opisanych przez wiele cechdiagnostycznych.
Obiektami są jednostki badania (zlewnie elementarne, jednolite części wód), cechami właściwości jednostek badania (dane charakteryzujące
presje) dobranymi pod kątem zjawiska będącego kryterium klasyfikacji(wpływ na środowisko wodne).
Zdecydowano się na wybór tej metody również z uwagi na jejzastosowanie z powodzeniem w analizach wpływu presji na stanzasobów wodnych w Polsce w 2007 r., w pracy „Opracowanie analizy
presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych dlapotrzeb opracowania programów działań i planów gospodarowaniawodami”, zrealizowanej przez Konsorcjum IMGW, PIG, IOŚ.
Wykorzystując WAP przeprowadzono trzy odrębne analizy identyfikacjiznaczących oddziaływań antropogenicznych i oceny ich wpływu dlazlewni elementarnych, jednolitych części wód jeziornych oraz części wód podziemnych położonych w ukraińskiej części zlewni rzeki Bug.
Procedura analizy w każdym przypadku była jednakowa i obejmowała:1. Ustalenie wskaźników wejściowych (destymulant i stymulant) doanalizy taksonomicznej na podstawie badania, w oparciu o kryteriawyznaczone przez WAP, wartości diagnostycznych dostępnych wskaźników.
2. Obliczenie wskaźników i zestawienie w formie macierzy informacjiwskaźników zestandaryzowanych;
3. Ustalenie współrzędnych wzorca na poziomie minimalnej (dladestymulant) lub maksymalnej (dla stymulant) wartości macierzy przyuznaniu za wzorzec zestawu wartości cech charakteryzujących najmniejsze zagrożenie ze strony czynników presji;
4. Obliczenie odległości do wzorca (im wartość bliższa 1, tym mniejsze
zagrożenie dla środowiska) i hierarchizacja jednostek przestrzennychpod względem stopnia zagrożenia (od najmniejszego do największego);
5. Pogrupowanie metodą k–średnich (minimalizacja zmienności wewnątrz grupy i maksymalizacja zmienności między grupami)jednostek przestrzennych ze względu na stopień zagrożenia ze strony
czynników presji do 4 klas (przeanalizowano statystycznie podział narożną liczbę klas i stwierdzono, że ta liczba klas najlepiej oddajepodobieństwo pomiędzy jednostkami przestrzennymi) o różnym stopniu zagrożenia ze strony czynników presji: niska (1), średnia (2),wysoka (3), bardzo wysoka (4);
6. Obliczenie dla każdego wskaźnika procentowego udziału wkwadracie odległości Euklidesowej (większy procent - większy udział wodległości do wzorca, większy poziom zagrożenia dla wód ze stronyanalizowanej presji).
KOD Nazwa wskaźnika Jednostka SC_N_OCZ Zrzuty ścieków nieoczyszczonych i niedostatecznie
oczyszczonych tys. m3/km2 SC_KOM Zrzuty ścieków z przedsiębiorstw użyteczności publicznej tys. m3/km2 SC_PRZ Zrzuty ścieków z przedsiębiorstw przemysłowych tys. m3/km2
LUDN_N_OCZ Ludność nieobsługiwana przez oczyszczalnie osoby/ km2 LASY_PR Użytkowanie terenu – lasy %
ZABUD_PR Użytkowanie terenu – zabudowa % STAWY_PR Stawy rybne (jako wskaźnik presji jakościowej – zrzuty wód
hodowlanych, zasobnych w biogeny) % MELIOR Melioracje rolnicze nie uwzględniające drenowania km/ km2
MOKR_PR Użytkowanie terenu – mokradła (jako wskaźnik
minimalizacji presji jakościowej i hydrologicznej % ZBIORNIKI_PR Użytkowanie terenu – zbiorniki wodne (jako wskaźnik
minimalizacji presji hydrologicznej % WODA_OG Pobór wody ogółem w roku tys. m3/km2
WODA_ROL Pobór wody na potrzeby rolnictwa w roku tys. m3/km2 GEST_ZALUD Gęstość zaludnienia osoby/ km2
NAW_OG Całkowity poziom nawożenia (nawozy naturalne i
Dla powyższych wskaźników przeprowadzono analizę WAP, w
wyniku której uzyskano wyniki dla każdej zlewni elementarnej wpostaci: Odległość do wzorca – ODL_W; Numeru w hierarchii (wartości od 1 do 108 począwszy od zlewni el.
najmniej zagrożonej) – HIER;
Klasy zagrożenia ze strony czynników presji: niska (1),średnia (2), wysoka (3), bardzo wysoka (4) – KLASA; Procentowy udział wskaźnika w kwadracie odległości
Euklidesowej jako poziom zagrożenia dla wód ze stronyanalizowanej presji – do kodu wskaźnika dopisane p.
WYNIKI:Trzy zlewnie elementarne będące pod największa presją to: Bila owysokim zużyciu wody na cele rolnicze oraz Zahidnyj Bug vidSlotvyna do Jasenyz'kyj i Poltva_gorna o wysokich zrzutach ścieków nieoczyszczonych i komunalnych.
ROLN_PR Użytkowanie terenu – obszary rolnicze % ZABUD_PR Użytkowanie terenu – zabudowa % MELIOR_UR Melioracje rolnicze nie uwzględniające drenowania km/ km2
MOKR_PR Użytkowanie terenu – mokradła (jako wskaźnik minimalizacji presjijakościowej i hydrologicznej) %
Dla powyższych wskaźników przeprowadzono analizę WAP, w wyniku której uzyskanowyniki dla każdej JCWP jeziornej w postaci:- Odległość do wzorca – ODL_W;
- Numeru w hierarchii (wartości od 1 do 23 począwszy od JCWP jeziornej najmniejzagrożonej) – HIER;- Klasy zagrożenia ze strony czynników presji: niska (1), średnia (2), wysoka (3), bardzowysoka (4) – KLASA;- Procentowy udział wskaźnika w kwadracie odległości Euklidesowej, jako poziomzagrożenia dla wód ze strony analizowanej presji – do kodu wskaźnika dopisane p.
Wskazanie sektorów mających największy wpływ na klasyfikację JCWPjeziornych – na podstawie stwierdzenia co najmniej 10% udziału wskaźników zaklasyfikowanych do danego sektora w kwadracie odległości Euklidesowej
KOD Nazwa wskaźnika Jednostka SC_ZIEM Zrzuty ścieków do ziemi (pola filtracyjne) tys. m3/km2 LUDN_N_OCZ Ludność nieobsługiwana przez oczyszczalnie osoby/ km2 LASY_PR Użytkowanie terenu – lasy % ROLN_PR Użytkowanie terenu – obszary rolnicze % ZABUD_PR Użytkowanie terenu – zabudowa % WODA_OG Pobór wody ogółem w roku tys. m3/km2 WODA_ROL Pobór wody na potrzeby rolnictwa w roku tys. m3/km2
Dla powyższych wskaźników przeprowadzono analizę WAP, w wyniku której uzyskanowyniki dla każdej JCWPd w postaci:- Odległość do wzorca – ODL_W;
- Numeru w hierarchii (wartości od 1 do 12 począwszy od JCWPd najmniej zagrożonej) – HIER;- Klasy zagrożenia ze strony czynników presji: niska (1), średnia (2), wysoka (3), bardzowysoka (4) – KLASA;- Procentowy udział wskaźnika w kwadracie odległości Euklidesowej, jako poziomzagrożenia dla wód ze strony analizowanej presji – do kodu wskaźnika dopisane p.
Trzy JCWPd zdecydowanie odbiegają od pozostałych.Najmniej zagrożona ze strony czynników presji jest JCWPd nr 2o wysokim stopniu zalesienia i słabym zaludnieniu. Najbardziejzagrożone to JCWPd nr 1 i 9 o intensywnej zabudowie oraz zrzutachścieków i poborach wody.
Wskazanie sektorów mających największy wpływ na klasyfikację JCWPd – napodstawie stwierdzenia co najmniej 10% udziału wskaźników zaklasyfikowanychdo danego sektora w kwadracie odległości Euklidesowej
Wyniki analiz dla polskiej zlewni Bugu w, której wyznaczono 89 SCWPzestawiono w tabeli atrybutów do warstwy Bug_Polska.Objaśnienia kodów tabeli atrybutów:- ODL_WZ – odległość od wzorca,
- KLASA – klasa zagrożenia bardzo niska (1), niska (2), średnia (3),wysoka (4), bardzo wysoka (5),- CZ_SP – główny czynnik sprawczy (K – gospodarka komunalna, R – rolnictwo),- OC_RYZ – ocena ryzyka nieosiągnięcia celów RDW przez SCWP (Z-
- Bilans jakościowy wykonano w postaci statycznego bilansu jakościowego wód powierzchniowych. Podstawą bilansu ładunków były stężenia
wskaźników zanieczyszczeń reprezentatywne (najbardziej niekorzystne zuwagi na brak możliwości zastosowania wartości percentyla 90) dlaposzczególnych przekrojów monitoringowych, w których prowadzonobadania jakości wód w roku 2010;
- Za dotychczasowymi metodykami bilansowania przyjęto, iż udział źródeł zanieczyszczeń obszarowych i rozproszonych w całkowitej pulizanieczyszczeń trafiających do wód, będzie obrazowany jako różnica między poziomem ładunku ustalonego w przekroju bilansowym, a
ładunkiem wnoszonym w zidentyfikowanych miejscach punktowegoodprowadzania ścieków;
- Metodyka bilansu jakości wód powierzchniowych opierała się na bilansie
„Identyfikacji presji i oddziaływań antropogenicznych na stan wód,czyli realizacja podstawowego zadania w gospodarowaniu wodami
w ukraińskiej części zlewni rzeki Bug” - pierwszy etap prac wzakresie planowania gospodarowania wodami wg Dyrektywy2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23października 2000 r.
I.Rekomenduje się realizację dalszych etapów planowaniagospodarowania wodami dla ukraińskiej zlewni rzeki Bug wg
wskazówek RDW.
II. Realizację działań w procesie planowania gospodarowaniawodami w ukraińskiej zlewni Bugu, proponuje się oprzeć na
europejskich doświadczeniach, z uwzględnieniem pracprzeprowadzonych w Polsce w ramach pierwszego cyklu
Zgodnie z przebiegiem procesu planistycznego w Polsce, w dalszejkolejności rekomenduje się realizację następujących elementów
planistycznych:1) Określenie celów cyklu planistycznego – realne cele, w zależności oduwarunkowań lokalnych i naturalnych cech wód w zlewni, cele te mogą być odmienne dla różnych jednostek odniesienia.
2) Opracowanie wykazu zadań koniecznych do realizacji w procesieplanistycznym wraz z harmonogramem i wskazaniem instytucji
odpowiedzialnych i zaangażowanych w proces ich realizacji - konsultacjewykazu z instytucjami odpowiedzialnymi i zaangażowanymi w proces, zespołeczeństwem.
3) Realizacja charakterystyki obszaru objętego planowaniem, w tym:- przegląd wyznaczonych jednolitych części wód powierzchniowych –
wyznaczone obecnie JCWP wydają się zbyt małe, możliwość agregacji;- wydzielenia JCWP jeziornych (zlewnie jezior) i JCWP zbiorników wodnych(zlewnie zbiorników zaporowych) - JCWP rzeczne i zbiorników na ciekachpowinny zostać opracowane w wersji liniowej i obszarowej;
- wyznaczenie jednolitych części wód podziemnych (JCWPd) - oparte oszczegółowe informacje hydrogeologiczne, dane nt. jakości wód orazwystępujących presjach (np. na podstawie niniejszego opracowania);
- wyznaczanie silnie zmienionych, bądź sztucznych części wód – może zostać oparte o zastosowanie szeregu wskaźników zmian hydromorfologicznych,jednak ich zastosowanie wymaga dostępu do informacji o zabudowiei hydrologii cieków;4) Opracowanie wykazów obszarów chronionych - RDW wskazuje nakonieczność opracowania tzw. wykazów wód, czyli wskazania JCWP, dla
których powinien zostać ustalony specjalny sposób użytkowania, wręcz ochrony, z uwagi na ich znaczenie:- wykaz wód przeznaczonych do poboru wody w celu zaopatrzenia ludności wwodę przeznaczoną do spożycia;- wykaz wód przeznaczonych do ochrony gatunków wodnych o znaczeniugospodarczym,- wykaz wód przeznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych, - wykaz wód wrażliwych na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniamipochodzącymi ze źródeł komunalnych,- wykaz wód wrażliwych oraz obszarów szczególnie narażonych nazanieczyszczenia związkami azotu pochodzącymi ze źródeł rolniczych,- wykaz wód przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków, dla którychutrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie.
5) Opracowanie przeglądów istotnych problemów gospodarki wodnej wzlewni Bugu - zidentyfikowane problemy, będą w dalszych etapach cyklu,zagadnieniami, które w pierwszej kolejności należy uwzględnić w
planowanych do podjęcia działaniach, mających na celu poprawę stanuzasobów wodnych, konieczność konsultacji listy IP;6) Ocena stanu wód oraz analiza presji antropogenicznych na wody – obecniezrealizowane zadanie, w przypadku zastosowania nowego podziału na JCWPi JCWPd oraz rozłożenia cyklu planistycznego w czasie, należałoby dokonać
aktualizacji zadania, z wykorzystaniem obecnych wyników.7) Ocena ryzyka nieosiągnięcia założonych celów – w zależności odharmonogramu realizacji oraz założonych celów, należy dokonać oszacowania ryzyka nieosiągnięcia tych celów w perspektywie wytyczonejdaty, biorąc pod uwagę obecny stan i poziom presji oraz planowane i mogące
wystąpić zmiany w zakresie występowania presji antropogenicznych, np. naskutek realizacji inwestycji i zjawisk mogących pogorszyć stan wód lubplanowanych programów/ działań zmierzających do ograniczeniawystępowania presji na wody.
8) Opracowanie programu wodno- środowiskowego zlewni Bugu wraz z
konsultacjami tego dokumentu - program powinien wskazywać konkretne
działania konieczne do podjęcia na obszarze zlewni;9) Opracowanie planu gospodarowania wodami w zlewni Bugu wraz zkonsultacjami tego dokumentu – Plan gospodarowania wodami jestpodstawą do podejmowania decyzji mających wpływ na stan zasobówwodnych, a ponadto określa zasady gospodarowania wodami w trakciecyklu planistycznego.
10) Opracowanie bilansów wodno- gospodarczych dla zlewni – zastosowaniebilansów dynamicznych, gwarantuje identyfikację konkretnychproblematycznych miejsc w zlewni, ze względu na stan zasobów wodnychoraz wskazanie przyczyn zmian ilościowych i jakościowych.
Niektóre elementy rekomendowanych prac będą musiały być realizowanewedług zasad podyktowanych lokalnymi uwarunkowaniami panującymi wukraińskiej zlewni Bugu, m.in. dostępnością danych.