UVOD Predmet komparativne istorije države i prava Komparativna istorija države i prava je pravno istorijska nauka kojaomogućava objektivan uvid u strukturu i evoluciju državnih aparatai pravnih poredaka vodećih zemalja u pojedinim epohama razvojacivilizacije. Komparativna istorija države i prava kao uopštavajuća naučnadisciplina izučava istorijski najuticajnije države i prava od njihovog postanka do savremenosti. Komparativna istorija države i prava kaokonkretno pravna nauka proučava konkretne države i prava uodređenom vremenu-prostoru. Upoređuje različite pravne sisteme što omogućava donošenje opštih zaključaka.Drevne civilizacije nemoguće je izučavati bez korištenja pomoćnihistorijskih disciplina: paleografija(izučavanje starih pisama),hronologija (proučavanje načina računanja vremena), diplomatika(ispitivanje autentičnosti povelja), numizmatika( proučavanje novca),heraldika (pručavanje grbova) i istorijska geografija (utvrđivanjegeografskih oblasti i mesta u istorijskim izvorima). Razvoj istorijskog mišljenja o pravu Istorija je jedna od najstarijih nauka koja od Herodota opisuje i pripoveda o događajima iz prošlosti. Aristotel je preteča opšte pravneistorije. Srednjovjekovna istorija kao i antička opisivala događaje i vladare ali im je davala vjersku i pragmatičnu poruku. Škola prirodnog prava od XII veka širi ideje da pored pozitivnog postoji i prirodno pravo koje kao univerzalno važi sve ljude i za sva vremena. Hugo Grocijus- polazio od ideje da je rimsko pravo kao pisani razum približilo idealima prirodnog prava Žan Žak Ruso-stvorio sliku plemenitog divljaka Lajbnic-pravnik mora da izučava istoriju prava kako bi spoznao njegove uzroke.
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
UVOD
Predmet komparativne istorije države i pravaKomparativna istorija države i prava je pravno istorijska nauka kojaomogućava objektivan uvid u strukturu i evoluciju državnih aparatai pravnih poredaka vodećih zemalja u pojedinim epohama razvojacivilizacije.
Komparativna istorija države i prava kao uopštavajuća naučnadisciplina izučava istorijski najuticajnije države i prava od njihovog postanka do savremenosti.
Komparativna istorija države i prava kaokonkretno pravna nauka proučava konkretne države i prava uodređenom vremenu-prostoru. Upoređuje različite pravne sisteme što omogućava donošenje opštih zaključaka.Drevne civilizacije nemoguće je izučavati bez korištenjapomoćnihistorijskih disciplina:paleografija(izučavanje starih pisama),hronologija (proučavanje načina računanja vremena), diplomatika(ispitivanje autentičnosti povelja), numizmatika( proučavanje novca),heraldika (pručavanje grbova) i istorijska geografija (utvrđivanjegeografskih oblasti i mesta u istorijskim izvorima).
Razvoj istorijskog mišljenja o pravu
Istorija je jedna od najstarijih nauka koja od Herodota opisuje i pripoveda o događajima iz prošlosti.Aristotel je preteča opšte pravneistorije. Srednjovjekovna istorija kao i antička opisivala događaje i vladare ali im je davala vjersku i pragmatičnu poruku. Škola prirodnog prava od XII veka širi ideje da pored pozitivnog postoji i prirodno pravo koje kao univerzalno važi sve ljude i za sva vremena.
Hugo Grocijus- polazio od ideje da je rimsko pravo kao pisani razum približilo idealima prirodnog pravaŽan Žak Ruso-stvorio sliku plemenitog divljakaLajbnic-pravnik mora da izučava istoriju prava kako bi spoznao njegove uzroke.Fihte i Savinji-odbacili su postojanje univerzalnog prava koje stvara razum i ustvrdili da je pravo plod narodnog duha i kao takvo podložno evoluciji.Ogist Kant-je insistirao na anlizi tačno utvrđenih činjenica i korištenja uporedne metode.Marksističko učenje– Pravo je istovremeno volja vladakuće klase irelativno autonoman deo nadgradnje koji povratno utiče proizvodne snage i odnose.
Jering– Pravo je sredstvo za regulisanje društvenih odnosa.Hantington– ističe da Zapad promoviše zapadne političke vrednosti i institucije vršeći pritisak na ostala društva i usvoje zapadni model.
Periodizacija komparativne istorije države i prava
Vremenska podjela istorije je najznačajnija
Hronološka periodizacija-uzeta je iz političke istorijeAntički istoričari-dijele poznatu istoriju na: asirsko, persijsko, grčko- persijsko i rimsko carstvoHrišćanski istoričari-koristili su na Bibliji zasnovanu podelu: od Adama do Noja, od Noja do Avrama, od Avrama do Davida, od Davida do vavilonskog ropstva, od vavilonskog ropstva do Hristovogrođenja, od Hristovog rođenja do kraja sveta.Tipološka periodizacija: prvobitna zajednica, robovlasnički period,feudalno doba, kapitalizam i savremeno doba globalizacijeNikolo Makijaveli-prvi je primenio podelu na stari, srednji i novi vek.Dominira podela na četiri osnovne epohe: 1.prvobitna zajednica, 2stari vijek i od nastanka prvih država (do 5. veka n.e.), srednji vijek (od 5do 16), novi vijek (od 16 i još traje)
Istorijski izvoriIstorijski izvori se razlikuju od izvora prava.
Izvori saznanja istorije su: tekstovi, predmeti i činjenice iz kojih možemo da spoznamo prošlost.
Pisani izvori su najvažniji izvori jer pružaju najviše informacija.Falsifikati-su namerno krivotvoreni istorijski dokumenti.Pravni spomenici su najvažniji izvori saznanja o istorijskoj evoluciji prava Spomenici opšteg karaktera obuhvataju:Zakon-su najznačajniji pravni spomenici koji sadrže pravne normeZakonike (kodifikacije)-predstavlja kompleksne pravne spomenikekoji široko obuhvataju razne grane pravaStatute-koji su regulisali autonomni pravni život srednjovjekovni gradova do 12 vijeka.Ustavi-predstavljaju novovekovne izvore prava kao najviši pravni akt modernih državaPosebni spomenici-su presude, sudske besede, ugovori i povelje.Utvrđivanje autentičnosti izvora predstavlja jedan od bitnih pretpostavki naučne objektivnosti.
Prvobitna zajednica
Periodizacija prvobitne zajednice
Prvobitna zajednica označava zajednice zasnovane na krvnom srodstvu u kojima su ljudi živjeli od nastanka najstarijih država.
Prvobitna zajednica može se podijeliti na dvije osnovne etape:divljaštvo i varvarstvo
Luis Morgan smatrao je da pripitomljavanježivotinja i uzgoj žitarica označava prelazak iz divljaštva u varvarstvo.Viši stepen varvarstva počeo je izradom oružja i oruža od gvožđa azavršio pronalaskom pisma i prelaskom u civilizaciju. Civilizacija serađa u znaku metalnog mača-srpa i pisma.Brak, porodica srodstvo-Institucije braka, porodice i srodstva bitno su uticali na izgled prvobitnih zajednica
Krvnosrodnička porodica- je na srednjem stupnju divljaštva nastalauvođenjem prvih polnih zabrana. Polni odnosi su bili dozvoljeni samou okviru iste generacije što isključuje incest. Brak je bio grupni(poligamni), polni odnos unutar jedne iste grupe.Porodica punalua- Brak je egzogami (polni odnosi različitih grupa)Sindijazmička porodica –Razvoj privrede i društva uticao je nastalno sužavanje broja članova braka i porodice. Ova porodica sezasnivala na braku jednog muškarca i jedne žene koji nisu biliobavezni da obrazuju posebno domaćinstvo.Individualne porodice –čine muž i žena sa decomOd lične do privatne svojine-Ljudi su u prvobitnoj zajednici neposredno prisvajali plodove prirode.Ovo prisvajanje se svodilo na držanje i korišćenje. Lična svojina je početni vid prisvajanja prema oruđu i oružju.Kolektivna svojina-pripadala je grupi ljudi i mogli su je koristiti samonjeni pripadnici (njive, šume, pašnjaci)Porodična svojina-je predstavljala prelazni oblik od kolektivne ka privatnojPrivatna svojina-pojedinaca razlikuje se od lične svojine jer sesvojinska ovlašćenja ne odnose samo na predmete za ličnu upotrebu.(domaće životinje, nakit, novac)
Društvena organizacija i začeci državne vlasti
Nepostojanje državne vlasti i pravnog sistema predstavljaju jedno od glavnih obilježa prvobitne zajednice. Podjela društvene uloge između polova uticala je na društvenu organizaciju.Period matrijahata-nije bio vladavina žena- žene su samo imale veću društvenu uloguPeriod patrijahat– starešine rodova i porodica bili su samo muškarciRodovska organizacija– starešina roda je zastupao rod a političku vlast je imala rodovska skupština.Bratstva– starešina bratstva i skupštinaPleme- demografsko širenje dovodi do povezivanja većeg broja srodnih bratstava u pleme kao viši oblik političke organizacije. Organi: plemena Starešina, veće starešina i plem. Skupština. Poglavica je često bio vrhovni vojskovođa, sudija i svještenik.Rodovska aristokratija– Rodovsko plemenske starešine dobijaju na značaju u vrijeme osvajanja i pljački teritorija. Stvara se uslov za uspon vojne aristokratije.Ekonomska nejednakost se produbljuje. Plemenske starešne su zamjenili vladari , plemenske organe su zamjenili državni koji donose pravila o organizaciji vlasti.
Primitivno pravo – norme i sankcije
Primitivna društva su stvarala norme o dozvoljenom i zabranjenom ponašanju kao oblik društvene kontrole koj je omogućavala da mnoga od tih društava izuzetno dobro funkcionišu.
Običaji-su kao nepisana pravila regulisali ponašanje unutar grupa. Svakodnevna praksa postala je model normalnog ponašanja. Običaji su prerastali uobičajno pravo-kao sredstvo dominacije vladajućih elita. Raznitabui predstavljaju prva pravila ponašanja koja zabranjuju određena ponašanja prema označenim stvarima, mestima, licima i riječima. Religijske norme zamenjivane su običajnim pravilima koje štite organizovane sankcije.Ublažavanje sankcija predstavljalo je sistem kompozicije u kome krivac otkupljuje svoj život i sigurnost.Kompozicija i krvna osveta dugo su se primjenjivali istovremeno.
Religija u prvobitnoj zajednici-Religija kao duhovna tvorevina koju objašnjava svijet bila je uz magiju jedan od prvih oblika društvene svesti. Religijom su uspostavili duhovnu nadmoć nad stvarnošću. Magijski obredi su bili usmereni na izazivanje određenih posljedica u stvarnom životu: dobar lov,izlečenje..
Animizam-kao oblik religijske svesti zasniva se na verovanju da sve prirodne pojave poseduju dušu (biljke, životinje). Verovanje usrodstvo sa životinjama naziva setotemizam. Božanstava-poprimaju ljudske likove. Mnogobožački oblik religijenaziva sepoliteizam-koji je postepeno evoluirao u monoteizam.Troni oltar-ostali su u mističnoj vezi sve do novovjekovnog konstituisanja modernih država u kojima se ustavno odvajaju religija i država.
II STARI VIJEKPostanak civilizacija i tipovi starovekovnih država
Simbioza različitih etničkih grupa stvarala je državu kao izraz prevazilaženja etničkih suprotnosti.Najstarije države , orijentalne despotije nastale su kao rezultat potrebe izgradnje mreža nasipa i kanala oko velikih rijeka.
Starovekovne države se dele na:istočne despotije-predstavljaju teokratske države sa izmešanim religioznim i političkim funkcijama. Religiozna funkcija bila je izvor zakonodavne, sudske i izvršne vlastii zapadne robovlasničke države-grčke državice polisi i Rim nastajukasnije sa naglašenom ulogom pojedinaca.Sumerska civilizacija-prvi put je povezala tako veliki broj ljudi istim jezikom, pismom, tehnologijom, religijom, etikom i društvenomstrukturom. Velike religije su određujuće karakteristike velikihcivilizacija.
SUMER I AKADMesopotamija, međurečje Tigrisa i Eufrata, predstavlja rodno mjesto najstarije civilizacije.Prvobitna zajednica raspala se sredinom IV milenijuma p.n.e. kada su se obrazovali prvi samostalni gradovi: Ur,Uruk, Kiš, Lagaš, Eridu, Um i dr. Centralno mesto u gradu imao je hramboga (svetilište, osmatračnica, sud, škola..).Patesije-gradovi bili su zaštićeni zidovima i kanalima. Upravnici gradova(patesi)sunosili titulu lugal(car). Vladar je bio vrhovni vojskovođa,zakonodavac i sudija. Hramovi su posedovali veliku imovinu. Oko 2350pne.
Saragonova imperija(Akadski osvajač Sargon) bila je prva jedinstvena sumersko-akadska država koja je obuhvatala Mesopotamiju. Ur-namu je prvi zakonik koji je delimično sačuvan.
Zbornici klinopisnog pravaMesopotmaija je bila kolevka najstarijih pravnih spomenika sačuvanih u obliku klinopisnih tekstova na glinenim pločicama. Pronađeno je na hiljade pločica sa sačuvanim zakonima i presudama.Slava najstarijeg pravnog teksta na svijetu pripada zakoniku Ur-namudonetom oko 2100pne.Klinopisni zakonici predstavljaju zbornike zapisanog ili izmenjenog običajnog prava. Iza zakonika Ur-namu doneti su sledeći klinopisni kodeksi:
Zakonik Ur-namu-ističe božansko porijeklo zakonika i nameru vladara da očisti zemlju od otimača i varalica da spreči da „sirotinja ne postane žrtva bogatih“.Zakonik Lipit-ištar- 1930pne.-napisan je sumerskim jezikom.Ešnunski zakonik-1720-predstavlja prvi pravni zbornik napisan na akadskom jezikuHamurabijev zakonik-1680pne. Hetitski zakonik- XVI vek-Imovinske kazne su dominiraleAsirski zakonik – VIII pne.-bio je nerazvijeniji zbog široke upotrebe taliona, čak i za krivično djelo silovanja
**** VAVILONSKO CARSTVO****
Grad-država Vavilon na obali Eufrata postao je u prvoj polovini II milenijuma p.n.e. državnopravno jezgro sumersko-akadske civilizacije.Amoriti-semitski osvajači, preobrazili su ga u grad 2000 pne.Staro vavilonsko carstvo stvarno je utemeljio šesti vladar amoritske dinastije – zakonodavac Hamurabije (1709-1669 pne).Bog Marduk postao je vrhovni bog na cijeloj državnoj teritoriji.Vavilonska privreda zasnivala se na irigacionoj poljoprivredi. Država je potisnula ulogu hramova i sveštenstva. Kolelktivna svojina i dalje je dominirala. Žito i srebro bili su glavna sredstva razmene. Bankarski poslovi su cvjetali. Svijetovna i hramovska aristokratija bila je na vrhu.Državni činovnici i vojnici raspolagali su velikim posedima kaonagrada za služenje. Broj slobodnih ljudi nadmašivao je broj robova.Osobonost vavilonskog prava-čini podjele slobodnih ljudi na dvije kategorije: privilegovani avilumi i niži sloj muškeni dok su najniži sloj su bili vardumi(robovi).Starovavilonsko carstvo-izgradilo je snažnu vojnu organizaciju.Hamurabijeva četrdesetogodišnja vladavina integrisala je prostor koji kao jedinstveno carstvo postoji nešto više od jednog vijeka.Hetiti-su osvojili Vavilon u XVI veku pne. Da bi potomKasiti-su uništili carstvo.Asirci su kontrolisali te prostore do VII – VI veka pne. Kada je stvoreno novo vavilonsko carstvo.Najznačajniji vladar bio je Nabukodonosor graditelj visećih vrtova.Vavilonsku državnost dokrajčio je persijski car Kir krajem VI veka pne. Hamurabijev megapolis pretvoren je u gomilu pečenog blata i pretvoren u provincijski grad Asur po kome je Asirija dobila ime.
****Hamurabijev zakonik****
Hamurabijev zakonik predstavlja najvažniji pravni tekst starih istočnih civilizacija.
Crna kamena Stela pronađena je u Suzi 1901.otkrila je 282 propisa uklesana na steli. Hamurabi stoji pred bogom Šamašom koji mu daje zakonik kao simbol neraskidive veze religije sa davnopravnim poretkom.Većina propisa zakonika uzimajući uvod i zaključak, bila je svjetovnog karaktera.Odredbe se mogu grupisati u pet grupa:o sudu, o svojini, o braku i porodici, o zaštiti ličnosti i odredbe o radu.Prevladavaju građanskopravni i krivičnopravni propisi. Hamurabi je svjesno uveo stroge kazne tipa:oko za oko, kost za kost, zub za zub. Primitivni sistem sankcija predstavlja tamnu stranu visokorazvijenog pravnog života i velike kodifikacije.
Imovinsko pravo– Vavilonsko pravo poznaje različite oblike svojine.Kolektivna svojina ostala je glavni svojinski oblik, ali je njen značaj relativno umanjen u odnosu na sumerske patesije.Obligaciono pravo–prvenstveno reguliše odnose dužnika i poverioca u robononovčanim odnosima. Širenje privatne svojine uslovilo je viši stepen razvoja obligacionog prava.Ugovor-o kupoprodaji zaključivao se saglašnošću prodavca i kupca o predmetu i cijeni.Zajam- je bio jedan od najdetaljnije regulisanih instituta u zakoniku.Siromasi su često pretvarani u dužničke robove.Ugovor o korišćenju tuđih stvari-uz naknadu (zakup) je bio široko korišćen. Najčešći predmet zakupa bila je zemlja.Porodično i nasledno pravo –u starovavilonskom pravu karakteriše bogastvo i razvijenost ustanova. Običajno pravo je regulisalo formu braka. Bračni odnosi su bili stabilni. Muškarci su bili podstaknutivraćanjem miraza. Preljuba je kažnjavanja bacanjem u vodu.Roditeljska vlast nad decom pripadala je ocu. Regulisan je nasleđivanja u većem dijelu prepušteno običajnom pravu.Krivično pravo –Starovavilonsko krivično pravo karakteriše mješanje primitivnih reliktasa inoviranim institucijama. Zastarelost krivičnog prava zakonika ogleda se u velikoj zastupljenosti smrtne kazne i taliona. Izvršioci delikta su kažnjavani bez utvrđivanje krivice. Najbrojnija krivična djela su delikt protiv ličnosti i ličnog integriteta.Zakonik je štitio porodični moral i integritet osnovne ćelije. Krađa je bila najčešće i najvažnije krivično djelo protiv imovine.Sudski postupak –je bio istovetan u građanskim i krivičnim stvarima. Hamurabijev zakonik je predstavljao samoopšti orijentir za sudove koji su presuđivali u ime vladara a sudovi nisu bili odvojeni od uprave. Postupak je bio usmen uz korištenje svedoka i raznih pismenih isprava kao dokaza. Sudski postupak se završavao donošenjem presude
EGIPATEgipatska civilizacija-država (3000 pne.) trajala je u kontinuitetu od više hiljada godina za razliku od kratkovječnih mesopotamskih carstava. Agrarno egipatsko društvo nije sagradilo zatvorene gradove opasane zidinama. Egipatski gradovi su bili kratkovečni. Okruženje pješčanih pustinja sa svih strana dugo je štitilo egipatski prostor. Svaki faraon je gradio svoju prestonicu. Živi bogovi (faraoni) veću su pažnju posvećivali posmrtnom životu nego gradovima živih podanika.Od faraona ujedinitelja Narmera (Menesa) istorija egipatske države sedeli na tri osnovna perioda:Staro carstvo –nastalo je u znaku dominacije Gornjeg Egipta. Noma Teba je bila obnovitelj državnog jedinstva.Srednje carstvo-je proširilo granice države na jugu i zapadu. Egipćani nisu voljeli vojni poziv. Srednje carstvo nije propalo zbog političkih nego zbog naraslih socijalnih sukoba oko poreza.Prva društvena pobuna ličila je na savremene socijalne revolucije(bogataši suubijani). Plemenski organizovani Hiksi iskoristili su društveni haos.Novo carstvo -Posle proterivanja Hiksa osnovano je novo carstvo koje je obnovilo egipatsku državnost u XVI veku pne. Sledila suosvajanja Libijaca, Persijanaca, Grka, Rimljana.Vizantijska vlast bila je okončana 642 n.e. islamsko arapskom invazijomKolektivna pobožnost karakteriše obnovu religioznog života. Raniji pacifizam zamenio je patriotski militarizam. Faraon Tutmos III stvorio je egipatsko-azisku državu dugu 3200km. U XIV veku pne.Sunčani disk je proglašen za vrhovnog boga Atona, što predstavlja prvi istorijski pokušaj uvođenja monoteizma. Faraon kao živi bog izražava teokratsku suštinu države. Civilizacija Egipta propada sa rastom religioznog pesimizma. Manipulacija voljom bogova iscedila je sokove Egipta.
Egipatsko pravo-Egipatska tradicija zabeležila je kao prvog zakonodavca faraona ujedinitelja Menesa. Pisanje na papirusu uslovilo je težim očuvanje pravnih tekstova. Grčki izvori propisuju Bokihorisu zbornik prava od 8 knjiga.Egipatsko pravo je bilo nerazvijenije od klinopisnog prava zbog jačeg uticaja običajnog prava. Staro i srednje carstvo potpuno je u znaku stare plemenske običajnosti. Faraon je smatran stvaraocem prava. Za vrijeme helenističkih vladara paralelno se primjenjivalo egipatsko i grčko pravo, a pod rimskom vlašću nastao je hibridnirimsko grčko egipatski pravni sistem.Imovinsko pravo-bilo je nerazvijeno. Faraon je smatran formalnim vlasnikom sve zemlje. Zemlju su dijelili na korišćenje (hramovima,vojnicima, činovnicima). U novom carstvu hramovi i slobodni seljaci raspolažu zemljom kao vlasnici. Faraon Bokhoris je ukinuo dužničko ropstvo. Pravni položaj žena je bio mnogo povoljniji. U odnosu na druge istočne civilizacije. Osnovna ženina obaveza je bila staranje o kući i djeci. Poligamija je dozvoljena samo faraonima i prinčevima.Žene su mogle biti od pisara do faraona.Nasleđivanje-je po pravilu bilo zakonsko. Nasljednici su mogli da budu ćerke i sinovi ostavioca.Krivično-pravo je bilo obilježeno reliktima prošlosti.Krivična djela protiv države (izdaja pobuna, zavera) podrazumijevala su kolektivnu odgovornost cijele porodice izvršioca. Kazne su bile smrtna, tjelesna i imovinska.Osuđenici najvišeg sloja mogli su da izvrše samoubojstvo ispijanjem otrova kao Sokrat.Sudski postupak su obavljali činovnici.Iznad sudija bio je faraon koji je mogao da sudi po svojoj volji.
STARA GRČKA i STARI RIM
Grčka istorija je dio istorije mediterana. Grčke kolonije su prekrilesve obale i ostrva. Vedro nebo i mirne vode omogućili su razvoj pomorstva. Grčka civilizacija je koristila prednost najjeftinijeg i najbržeg saobraćaja.Kritska protocivilizacija-nastala je na velikom ostrvu.Ljudi su se okretali ribarstvu, pomorstvu i trgovini.Minoska civilizacija-na Kritu cvjetala je od sredine III milenijuma p.n.e. Bila je obilježena raskošnim dvorskim životom koju su srušili mikenski Grci koji Krit pretvaraju u središte kritsko mikenske najstarije grčke civilizacije.Ahajsko doba je zapamćeno po trojanskom ratu u XIII veku p.n.e.Mračno doba-trajalo je do VIII veka pne. Homerovi epovi pjevajući o trojanskom ratu opisuju stvarnost mračnog doba. Zemljoradnja i stočarstvo predstavljaju glavne privredne grane. Raširena je krvna osveta. Plemenski organi vlasti-basileus,veće starešine –bule,skupština –agora, ograničeni su religijskim normama i običajnim pravom.Kriza plemenskog uređenja u arhajskom VII i VI veku i klasičnogdoba u VI i IV veku stvorila je najraznovrsnije oblike političkog organizovanja. Aristokratija, demokratija, monarhija, oligarhija, putokratija i tiranija.Većina polisa imala je 3-4 hiljade stanovnika. Makedonsko osvajanje prekinulo je politički kontinuitet, ali je od druge polovine IV vijeka pne, u helenističkom dobu, produženo trajanje grčke civilizacije u nizu helenističkih država.Rimska imperija-je do kraja stare ere progutala helenističke države i stvorila grčko rimsku civilizaciju zasnovanu na prožimanju rimskogdržavno pravnog poretka i visokorazvijene grčke kulture. Rimske legije su pobjeđene od grčke kulture. Rimska republika je trajala pet vijekova i zasnivala se na jakoj vojsci i politici osvajanja. Prvo je zagospodarila latinskim gradovima a posle osvajanja Etrurije okrenula se prema grčkim kolonijama i Kartagini.Pad Rima 476 .nije značio kraj rimske državne ideje koju nastavlja Novi Rim – Kostantinopolis koji je od svog osnivanja bio hrišćanski centar helenističke civilizacije
SPARTASparta je jedan od najstarijih polisa. Pobjednička dorska plemena naselili su središnji dio Peloponeza koji je predstavljao prirodnu tvrđavu polis. Sparta nije nikada bila ograđena zidovima. Bila je agrarna država sastavljena od pet jedinica.Spartijativladajući sloj,Heloti-državni robovi. Rodovsko-plemensko uređenje je izraslo u jaku vojnu državnu organizaciju-stalni vojni logor. Spartijati su činili grupu jednakih koja je od države dobijala deonicu zemljezvanu Kler iodređeni broj helota. Muškarci su se stalno spremali za rat i nisu bili u svojim kućama nego u grupama od 15 članova-sistijamaVojni poziv je bio osnovna obaveza za koju su se pripremali od malena. Dječaci su u sedmoj godini odvajani od majke i počinjali s vojnim vježbama i čitanjem. Sparta je sve vrijeme postojanja bila aristokratska republika. Postojala su četiri državna organa: dva kralja, skupština i vijeće staraca. Glavni organ oligarhijske vlasti bio je pet efora.Efori su sazivali i rukovodili sednicama skupština i veća staraca.Teba je učinila kraj spartanskoj vojnoj moći u bici kod Leuktre.
Spartansko pravo-Spartijansko pravo karakteriše strogost koju su kasnije atinski pisci idealizovali. Neizvjesno je da li je legendarni zakonodavac Likurg zaista tvorac spartanskog pravnog sistema. Zakoni nisu bili sastavljeni i objavljeni u pisanom obliku pa su nazivani retra govorom inspirisanim od bogova. Sparta je bila obilježena kolektivnim državnim vlasništvom na zemlji. Klerove su nasljeđivali prvorođeni sinovi spartijata.
U porodičnom i bračnom pravu-karakteristična je popustljivost prema ženama. Brak je bio monogaman. Spartanke su uživale punu polnu slobodu nesputana zabranama. Preljuba nije bila sankcionisana.Spartansko naslijedno pravo-dalo je povoljan položaj ćerci-naslednici.Za vrijeme ratnih pohoda žene su živele raskalašeno , a među muškarcima bio je raširen homoseksualizam.
ATINANeplodna Atinska zemlja nije privlačila osvajače, pa je njeno kasnije bogatstvo“plod mora“ pomorstva i trgovine. Poluostrvo Atikana kom su živjeli 12 nezavisnih rodovskih zajednica se objedinjavala u dugom procesu koji je predvodila atinska aristokratija. Atinska država oblikovana je kao aristokratska republika oligarhijskog tipa. Devet Arhonata-preuzelo je vlast basileusa.Drakonovo-zakonodavstvo je najvećim dijelom predstavljalo zapisivanje usmene tradicije običajnog prava. Drakonovi zakoni predstavljaju prvi popis atinskih zakonodavnih običaja. Drakonovo zakonodavstvo je postalo sinonimza strogost. Smrtna kazna je pretila i za najsitniju krađu. Razvoj robnonovčane privrede produbljivao je politički jaz između zemljišne aristokratije-eupatrida, i demosa (geomora- seljaka idemijurga-zanatlija i trgovaca).Arhont Solon-je tvorac reformi koje su duboko promjenile oblik atinske državnosti(Ukidanje dužničkog ropstva i poništenje svih zemljišnih dugova). Solon je sve slobodne građane razvrstao u četiri klase prema njihovom godišnjem prihodu. Atina je tada uz već postojeće organe (arhonte, areopag, i sud efeta) dobila još tri organa(ekleziju-narodna skupština, bule i helieju-vrhovni sud). Klisten-je podigao politički značaj gradskog stanovništva i izvršio promjenu u političkim institucijama.Demokratski prevrat u Atini izazvao je neprijateljske reakcije susjednih zemljoposjedničkih oligarhija i krajem VI veka p.n.e. do neprijateljskih odnosa sa Persijom.Atinska demokratija osnažena pobjedama nad unutrašnjim i spoljnim suparnicima u grčkom
svijetu, postala je predvodnik helenskecivilizacije.
Atinska demokratija trajala je od 509 pne do 322 pne.Efijalt, Temistokle i Perikle-su slijedili ideale jednakosti pred zakonom slobode. Skupština je organ neposredne demokratije u kome učestvuju svi slobodni atinski građani stariji od 20 godina.Agora-je bilo mjesto sretanja seljaka, zanatlija, trgovaca, političara i filozofa.Akropolj je bio simbol veličine grada. Atinska demokratija je bila zasnovana na suverenitetu skupštine koja je mogla da smijeni i jednog Perikla. Kriza demokratije u IV veku pne. Uslovila je negativan stav Platona i Aristotela prema demokratiji.Atinsko pravo-Atinsko pravo nije doseglo visoki nivo politike, umjetnosti i filozofije klasičnog doba. Način pisanja,na drvenim pločama, nije omogućio da se sačuvaju celoviti pravni tekstovi i sudske presude. Privatna svojina na zemlju počela je da potiskuje kolektivnu tek od Solona, da bi konačno prevladala u V veku p.n.e. Solon je ukinuo zalaganje ličnosti pa je to nadomješteno zalaganjem stvari –hipotekaObligacioni odnosi-su bili široko rasprostranjeni. Obligaciono pravo je poznavalo ugovore i delikte, naknade štete.Porodično i bračno pravo-nose tragove rodovskih običaja Individualne porodice su zadržale mnoga patrijahalna obilježja.Obespravljene žene nisu imale ni pravnu ni poslovnu sposobnost. Ženi je bilo namjenjeno rađanje potomstva i čuvanje kuće, morala je pripadati nekoj porodici da bude pod pravnom zaštitom.Naslijedno pravo-nije poznavalo testament. Zakonski naslijedni red predviđao je da ostavu oca nasleđuju sinovu.Krivično pravo-je dugo nosilo primitivna obilježja. Polis je često prepuštao građanima da odluče o krivičnom gonjenju. Relativno retko izricanje smrtne kazne i nepostojanje bilo kakve kazne sakaćenja govori da građani polisa nisu bili skloni varvarskim brutalnostima. Najčuveniji atinski proces je suđenje Sokratu. Atina, Rim i Jerusalim su se privremeno „okupili“ u Kostantinopolisu gradu careva, čije podizanje predtavlja početak kraja starog vijeka.
SREDNJI VIJEK
Postanak feudalizma i tipovo srednjovijekovnih država
Početak srednjeg veka istoričari smještaju između proglašenja Konstantinopolisa za prestonicu rimskog carstva 330. i Justinijanove smrti 565. Najčešće se uzima 476. kada je
palo zapadno rimskocarstvo.Germanska plemena su preplavila zapadnorimska područja.Vojskovođe kraljevi su članovima svoje pratnje davali zemljišta koja su ranije pripadala državi ili latifundistima. Nastaje feudalizam, oblik zavisnosti, kao posebna lična veza između seniora (povlašćenih) i vazala (zavisnih). Istočno rimsko carstvo je opstalo pa su procesi feudalizacije zakasnili. Na zapadu je tek započeo proces izgradnje tvrđave i zapadnoevropske civilizacije. Rimska hrišćanskacrkva bila je čuvar antičkih tradicija i jedina nedržavna institucija.Feudalna hijerarhijska piramida : vladar je imao vrhovno pravo svojine formalnog karaktera, njegov vazal neposrednu kontrolu i prihode, dok je kmet neposredno koristio zemljište i sabirao plodove.Zapadni feudalizam je imao naturalnu privrednu osnovu dok jeVizantija sačuvala gradsku privredu robnonovčanog karaktera.Različiti modeli feudalnih odnosa obilježavaju srednjovekovne civilizacije i države. Zapadnoevropski feudalizam predstavlja gotovo idealan tip feudalnog društva zasnovanog na hijerarhiji od pape dokmeta. Religija će poslužiti za moralno opravdanje velikih osvajačkih prodora na jugoistočne centre pravoslavno vizantijske i islamskoarabljanske.
VIZANTIJSKO CARSTVO
Vizantija predstavlja kontinuitet civilizacijskog razvoja helenizma,rimske državnosti i hrišćanstva. Hrišćanska crkva je uzdigla Konstantinopolis u novi drugi Rim koji je boravište hrišćanskogrimskog cara. Proces vizantinizacije je predstavljao postepenu helenizaciju rimske birokratije i rimskog prava. Konstantinopolis je od 330 bio političko-rimski centar, a Aleksandrija kulturno-grčkosedište imperije u periodu koji možemo da zovemopoznoantički Srednje vizantijski period-počinje vladavinom isavrijskih careva – ikonoboraca (717-820). Latinsko osvajanje Carigrada 1204. znači kraj srednje vizantijske epohe (udar katoličkih krstaša).Prvi pad Carigrada 1204. označava početak kasnovizantijskog perioda.Koji traje do 1453. kada drugim padom Kostantinopolisa nestaje vizantijsko carstvo. Krstaško latinsko carstvo je bilo kratkovječno. Onovljeno carstvo 1261. brzo je svedeno na prostor od Carigrada do Soluna. Italijanski gradovi-republike Venecija i Đenova preuzimaju trgovinu istok-zapad i marginalizuju Carigrad.Sultan Mehmed II Osvajač je osvojio Carigrad 1453. i pretvorio ga u prestonicu. Simbol grada Aja Sofija postala je džamija iz koje su uklonjeni mozaici, freske i ikone.Vizantijski carevi su bili autokrati – samodršci sa apsolutnom vlašću koja povremeno prelazi u oblik teokratske monarhije. Senat i državni savet bili su samo savetodavni organ. Odluke ovih organa važile su samo uz carevu potvrdu. Istorija vizantijskog društva pokazuje da je bogatstvo bilo važnije od ugleda. Pad Soluna 1430. u turske ruke bio je kraj varljivih nada u preživljavanje Grčke Vizantije. Katoličkizapad nije pokrenuo veliki krstaški rat za spas Kostantinopolisa.Sultan Mehmed II je na konju ujahao u crkvu Svete Sofije.
Rimsko – Vizantijsko pravoJustinijanova kodifikacija stvara jedinstven pravni sistem u kome nestaju razlike između starog prava sadržana u djelima rimskih pravnika i novog prava carskih konstitucija.Vizantijsko pravo-se razvijalo preko novela kasnijih careva koje su postepeno modifikovale rimske institucije.Car Lav II donio je Eklogu zbornik priručnik namjenjen sudovima i administraciji.Ekloga-sadrži propise građanskog i krivičnog prava.Zemljoradnički zakon poznat je kao slavenski zakon.Ozakonio je običajno pravo vizantijskog sela.Pomorski zakon-poznat i kao rodski sadržavao je propise: o pomorstvu i pomorskoj trgovini, pomorskom zajmu, odgovornosti brodara za teret.Vojnički zakon-regulisao je vojnodisciplinsku odgovornost.Makedonska dinastija donijela je epohu velikih kodifikacija. Osnivač dinastije Vasilije I proklamovao je povratak Justinijanovom pravuProhiron– priručnik predstavljao dvostruko obimniji zbornik od Jeretičke Ekloge. Vasilije I zakonodavac donio je zbornik Epanagoga koje čvrsto oslonjen na ProhironLav VI Mudri izdao je najveću zbirku vizantijskog prava nazvanuVasilike (Justinijanova kodifikacija, Prohiron i neke carske novele).Osnovna prednost Vasilika bila je u daleko lakšoj preglednosti koja nije tražila vještinu dešifrovanja a osnovni problem je bio preobimnost koja je bila često iznad aktuelnih potreba.Svetogorski monah-Matija Vlastar sastavio je 1335. u Solunu zbornik pod nazivomSintagma(kompilacija crkvenih propisa, Prohirona i vasilika). Skraćena sintagmaHeksabiblos– Šestoknjižje (Vasilike i sudska praksa) je u Solunu1345 sastavio sudija Konstantin Armenopulos.
Srbija i Bosna u doba feudalizmaProdor Slavena u prvoj polovini VI veka promjenilo je etnički sastav Balkana. Vizantijsci su oblast u kojima su Sloveni bili brojniji nazvali Sklavinijama.Postanak snažne državne organizacije u Srbiji vezan je za velikog župana Stefana Nemanju.Nemanjićka država širila se vojnim i diplomatskim sredstvima. Vrhunac moći dostigla je u vrijeme kralja i cara Stefana Dušana.Stefan Dušan je vodio ambicioznu politiku da preuzme baštinu Vizantije. Početkom 1346. na saboru u Skoplju kralj Dušan je krunisan za cara Srba i Grka. Srpsko Grčko carstvo je značilo napuštanje tradicionalne vladarske ideologije i prihvatanje ideje univerzalne države.
Bosnaje kao posebna zemlja prvi put pomenuta u X vijeku. Postepena izgradnja državnosti bila je ograničena zavisnošću od Ugarske i Vizantije. Krajem XII veka ban Kulin storio je samostalnu državu. Ugarska je ponovo zavladala Bosnom sredinom XIII vijeka. Ban Tvrtko I proširio je bosansku državu, krunisan je 1377 godine za kralja Srba, Bosne , Pomorja i Zapadnih strana.Osmanlijsko carstvo osvojilo je Bosnu 1463.Dušanovo zakonodavstvo-Sadržaj Dušanovog zakonika do oko dijve trećine preuzima odredbeVasilike, a ostatak su odredbe srpskog srednjovekovnog prava.Zakonik i Skraćena sintagma se dopunjavaju, pa su najverovatnije zajedno usvojene na saboru 1349. Dušanov zakonik je nesistematičani djeluje kao dopuna Skraćenoj Sintagmi. Car Dušan je sledio vizantijsku pravnu političku ideologiju da car treba da bude i zakonodavac. Napustio je tradicionalnu nemanjićku ideologiju„samostalne kraljevine“ i prihvatio ideju svjetskog carstva i carskog bazičnog prava. To potvrđuje odredba koja traži da sudije sude po kodeksu a ne u strahu od cara.
*ARABLJANSKI KALIFAT (Islamsko carstvo)*U srednjem vijeku objedinjavanjem arapskih plemena oko poslanika Muhameda i religije islama stvorena je imperija koja je zagospodarila većim dijelom kulturnog svijeta i nova islamskacivilizacija( od.Atlantika do Kine)Predislamski period: rodovsko plemensko uređenje. Kolektivno rodovsko plemenska svojina, nomadsko stočarstvo.Vjerski vođa uspostavio je politički poredak u Medini kao proširenoj islamskoj zajednici u kojoj on obavlja i vjerske i državne najviše funkcije.Muhamedovo iseljenje naziva se hidžra a 630 je ujahao uMeku i srušio kamene idole. onje umro 632.Medinska opština bila je model islamske teokratske vlasti koja se proširila na cijelu Arabiju.Arabljani su 635 osvojili Damask novu prestonicu islamskogcarstva.Od sredine VII vijeka kalifat – kraljevstvo prelazi u ruke dinastije Abasida. Bagdadski kalifi već od X veka nisu imali stvarnu političku moć ni u samom gradu.Mongoli pod vođstvom Hulaga kana 1258. su osvojili Bagdad. Kalif je bio čuvar vjerske ortodoksije i vrhovni nadzornik državnih poslova od vojske do kažnjavanja.
***Šerijatsko pravo****Sama reč šerijat znači pravac ili put koji Alah ukazuje ljudima u životu. Kuran i suna su dva osnovna izvora šerijata.Kuran jes astavljen od 114 sura -poglavlja.Sura predstavlja sve ono što je Muhamed kao vođa islamske zajednice rekao, načinom života uobičajio i prećutno odobrio. Islamsko shvatanje svojine zasniva se na vjerovanju da je Alah vrhovni vlasnik svih stvari.Kuran je predviđao samo pet krivičnih dijela: krađa, razbojništvo, preljuba,lažna optužba za preljub, i upotreba vina – alkohola.
***OSMANLIJSKO CARSTVO***
.Od početka XIV do početka XVI vijeka izrasla je u vodeću državu islamskog svijeta.Osmanlijski imperijalizam je ubrzao konstituisanje nacionalnih monarhija u Evropi u XVI i XVIIveku.Najmoćniji sultan Sulejman Zakonodavac.Vrhovno pravo svojine na zemlju pripadalo je sultanu. Timari i zijameti (veći posedi) predstavljali su osnove ekonomske i vojne moći carstva do početka 18 vijeka Sultan Mehmed II je još 1454 osnovao pravoslavno –grčki milet i jevrejski milet.Osmanlije su proširile pravnu autonomiju zimija iz šerijata i uključili milete u državnu strukturu.Država je ostale vjere smatrala jeretičkim. Opadanje osmanlijskog carstva u XVII vijeku bilo je uslovljeno ekonomskim zaostajanjem. Poraz od Beča 1683. bio je kraj vojne ekspanzije i gubljenje teritorija. Dotrajalo carstvo živilo je sve do 1923. kada je Mustafa Kemal Ataturk proglasio Tursku Republiku.Osnovni principi bliskoistočne teokratije ostali su nepromenjeni uprkosuticaju šerijata i grčke političke teorije.
Osmanlijsko zakonodavstvo .Stare turske tradicije su sultanu davale pravo da donosi ukaze pa su sultanovi kanuni postali dio osmalijskog pravnog sistema. Kanunsko pravo je za razliku od šerijata svjetovno i promenjivo. Većina kanuna čine pojedinačni dekreti. Svojeručno pismo sultana koje reguliše neko pitanje predstavlja kanun-hatišerif.Tursko islamske i vizantijske tradicije činile su od sultana središte Porte i izvor sve vlasti
KIJEVSKA KNEŽEVINA I RUSKO CARSTVO
Istočnoslovenska plemena su kasno stupila na istorijsku scenu.Normanska teorija o postanku staroruske države zasniva se na Nestorovom letopisu iz XI vijeka. Legendarni knez Rjurik je u Novgoradu osnovao državu. Novgorodu i Kijev predstavljajunajvažnije političko i trgovačke centre rusko slovenskog svijeta.Blizina Carigrada uticat će na postepenu koncentraciju političke i ekonomske moći u Kijevu što se označava kao Kijevska Rusija.Veliki knez Vladimir je proširio svoju vlast na sve istočnoslovenske gradove. Drevnoruske tradicije otežavale su recepciju vizantijskog shvatanja države i ona je u suštini ostala varvarska država – baština.Jaroslav Mudri (1019 – 1054) uspostavio je političko jedinstvo ruske zemlje ali je posle njegove smrti država podjeljenaizmešu pet sinova. Opadanje Kijevske kneževine ubrzano je
nakon što je u jednom sukobu osvojena i opljačkana. Unuk Džingis Kana Batuosvojio je Kijev 1240.Novogordski knez Aleksandar Nevski istovremeno je 1240 pobedio šveđane i 1242 njemačke vitezove teutonskog reda.Pad Carigrada 1453. podstakao je moskovskog vladara da preuzme ostavinu vizantijskih imperatora.Zvanično proglašenje carstva desilo se 1547.kada je veliki knez Ivan IV krunisan za cara od moskovskog mitropolita.Car Ivan IV Grozni je iskoristio mongolsko tatarsko rasulo i proširio carstvo do granice Persije i Kine. Ruska revolucija 1917. označit će kraj carstva. Reformator Petar I Veliki premestio je prestonicu u Sankt Petersburg.Petrove reforme predstavljale susvojevrsnu „revoluciju odozgo“ i predstavljale su prvi oblik modernizacije jedne države carstva sa civilizacijom različitom od zapadnoevropske.Petrovu reformsku politiku produžila je KatarinaVelika (1762 – 1796). Učvrstila je feudalizam na selu.Ukidanje kmetstva označilo je novi polet Rusije u posljednjoj trećini XIX vijeka kada je ojačala uticaj na Balkanu i zaposela dio srednje Azije.Prvi svetski rat srušio je oslabljeni autoritet samodržavlja i februarska revolucija 1917 stavila je tačku na carisam. Ruski seljak je zamenu za pravoslavnog cara našao unovim „crvenim carevima“ u Kremlju. Ideja velike i jake države povezuje srednjovekovnu i novovekovnu rusku istoriju.
Rusko pravoOd drevnog slovenskog do carskog evropskog prava
Drevnorusko pravo je do X vijeka bilo pretežno običajno pravo.Ruska Pravda predstavlja najvažniji pravi spomenik kijevske Rusije. Konzervativni car Nikola I odlučio je da se sistematski srede svi zakonski dekreti u jednom zborniku zakona. Potpuni zbornik zakona obuhvatio je 35993 zakonske odluke od kojih su mnoge bile zastarele ili ukinute. Zbirka ruskih zakona 1833 sadržala je samo zakone koji su bili na snazi. Uredba o seljacima 1861. označila je prodor modernih pravnih ideja u ruski pravni sistem.Sve do 1917 ruski pravni sistem je zadržao brojna obilježja srednjovekovnog samodržavlja i polufeudalne elemente u odnosima na selu.
ZAPADNO CARSTVOod državne baštine do prosvećenog apsolutizma
Evropski zapad su u V vijeku preplavila germanska plemena čija vojno- plemenska organizacija predstavlja osnov za organizovanje varvarskih država.Franačko-rimska integracija dovela je ne samo do etničkeko egzistencije germansko – romanskog stanovništva nego i dokulturnog prožimanja.Apsolutne monarhije od XVI do XVIII vijeka ojačale su državnu vlast centra nacionalnih država koje potiskuju ideju univerzalnog carstva. Gradovi su od XII vijeka postali vrlo uticajni u ekonomskom, političkom i pravnom životu.Staleško- predstavnička monarhija bila je kompromis između feudalizma i monarhizma. Nasledni feudalizam se približio privatnoj svojini, ali je stalno prijetila opasnost oduzimanja posjeda.Rimski papa je dao svoj duhovni blagoslov, a franački vladar jerimskoj crkvi dao državnu teritoriju. Relativno brz raspad franačkog carstva konačno je odvojio Francusku od Njemačke.Teoretski su car i Papa bili ravnopravni, ali je stvarno bio nadmožan svetovni vladar.
Vestfalski mir-je 1648. razdijelio zapadno carstvo na preko trista samostalnih jedinica podeljenih na prostestantske sjever i katolički jug.Njemačka nije uspostavila nacionalno carstvo , ali je postala zajednica većih i manjih apsolutnih monarhija koje suvereno upravljaju svojim teritorijem ali vode samostalnu vjersku i spoljnu politiku.Srednjovekovno Njemačko pravo – od germanskog prava do pandektnog pravaGermansko pravo je običajno pravo. Varvarski zbornici rimskog prava primjenjivani su na galorimskom stanovništvu. Vulgarizovano rimsko pravo opstalo je samo na jugu Francuske. Salijski zakonik sadržao je oko 70 odredbi koji regulišu veliki broj krivičnih dijela.Kraljevski edikt i kapitulari su predstavljali nove propise.Kolektivna obeležja svojine prisutna su kako na opštinskoj zemlji tako i u porodičnoj svojini.Do XV vijeka zakonodavna djelatnost bila je slaba i usmerena na pojedinačna pitanja , ali je carska podrška recepciji rimskog prava bila značajna.Saksonsko ogledalo 1225. predstavlja pravni spomenik, koji je nastao zapisivanjem običaja i sudske prakse te saksonskog feudalnog prava.Gradsko pravo je razvijenije i od zemaljskog prava i od feudalnog prava. Opšte pravo je bilo supsidijarno i njegova primena je zavisilaod volje stranaka. Krivični zakonik Karolina donet 1532. Predstavlja vrhunac carskog zakonodavstva.U toku XVIII i XIX vijeka najvažniji zakonici su Opšte zemaljsko pravo za pruske države iz 1794., bavarskikrivični zakonik iz 1780. Opšti građanski zakonik iz 1811 i Saksonskigrađanaki zakonik iz 1863.
SREDNJOVEKOVNA ENGLESKAod varvarsko feudalne do nacionalno apsolutne monarhije
Pad rimske imperije u V vijeku koriste germanska plemena koja su naseljavala Britaniju.Anglosaksonci su osnovali pet državica koje su postepeno prešle na hrišćanstvo u toku VI i VII vijeka.Do stvaranja jedinstvene anglosaksonske države došlo je u toku druge polovine IXveka.Alfred Veliki (871-899)-nije bio kralj cijele Engleske ali je bio jedini vladar sa kraljevskom titulom. (šerifi su nadzornici grofovija, episkopii opati kraljevska administracija, skupštinaVitan okupljala jevelikaše)Danski kraljević Knut (1016-1035)-postao je kralj cijele Engleske.Vitan je 1066. izabrao Harolda za kralja. Papstvo je podržalo Vilijema Osvajača koji u bici kod Hestinga 14. oktobra 1066 osvojio Englesku.Vilijam Osvajač stvorio je snažnu vojno feudalnu organizaciju.Svojim baronima dodelio je čitave grofovije. U XII vijeku u Engleskoj je bilo 1200 zamkova. Mreža zamkova je onemogućila ponavljanje uspjeha neke nove invazije.Henri II Plantaženet, vojvoda Normandije i grof Anžua preuzeo je Englesku krunu 1154. u vrijeme rasula.Najveći doprinos Henrija II srednjovekovnoj engleskoj državi bilo je širenje ovlašćenja kraljevskih sudova koji udaraju temelj unifikaciji engleskog opštegobičajnog prava.Ričard Lavljeg Srca-nastavio je očevu politiku ali je bio loš vladar i dobar vojskovođa.Jovan Bez Zemlje (1199-1216)-bio je sposoban vladar posvećenu većanju moći i prihoda. Zavodio je žene i kćerke svojih vazala što je preraslo u pobunu barona koji su uz pomoć građana zauzeli London inaterali kralja Jovana da prihvati pisani program reformi „baronske odredbe“ koji su pravnici uobličili u čuveni dokument„Velika povelja slobode“.
Jovan Bez Zemlje je prvi zapadnoevropski vladar koji je priznao da je zakon iznad kralja. Edvard I je obnovio autoritet kraljevskog sudstva i sprečio prisvajanje
kraljevskih prava od strane feudalaca.
Dozvoljena je kupoprodaja zemlje. Usitnjavanje feuda je bilo zaustavljeno sve dokonačnog ukidanja feudalizma 1660. Edvard I je1295je ozvaničio zajedničko tijelo – skupština koja se smatrala„modernim parlamentom“.Veza kralja i naroda se ostvaruje u parlamentu.Odnosi Engleske i Francuske-bili su uglavnom neprijateljski između1066-1815. Stogodišnji rat 1337-1453. predstavlja niz ratova povezanih načinom ratovanja i formalnim ratnim ciljevima.Francuski kralj Karlo V- 1364-1380 smislio je novu ratnu taktiku i preoteo većinu engleskih utvrđenja.Francuska vojska je 1450 i 1452. uz pomoć artiljerije razbila ostatke engleske vojske.Stogodišnji rat-je završen predajom Bordoa.Propadanje srednjovekovnih ustanova u drugoj polovini XIV veka jeubrzano.Kralj Ričard II-je težio uspostavljanju apsolutne vlasti i izazvao je široki otpor baronima i u narodu.Parlament je 1399 je svečano objavio da svrgava Ričarda zbog kršenja zakona.Bio je to prvi slučajda se kralj liši prestola zbog nezakonitih postupaka. Protjerivanje Ričarda izazvalo je građanski rat poznat kao rat ruža.Rat ruža je bio završen 1485-Novovijekovni razvoj se zasnivao na uspješnom razvoju poljoprivrede iindustrije.Kralj Henri VIII (1509-1547)-uspeo je da učvrsti dinastiju Tjudora i da ojača međunarodni položaj Engleske. Papa nije udovoljio kraljevoj molbi da mu odobri razvod. Kralj je 1536. počeo prisvajanje crkvenih posjeda i zatvaranje samostana.Parlament je 1571. ozakonio kralja kao vrhovnog poglavara u crkvenim i državnim pitanjima. Dinastija Stjuarta-nije imala strpljenja posle 1603 da sačuva vjersko- politički mir. Sukobi kralja i parlamenta učiniće istoriju Engleske uXII vijeku različitim od kontinentale povesti apsolutnih monarhija.Proces oslobađanja kmetova je završen.
Velika povelja slobode postala je od feudalnog dokumenta pravno političko uporište ideje vladavine prava
Pravni sistem EngleskeRano anglosaksonsko pravo je predstavljalo zapisano običajno pravo.Common law je u XIII vijeku vladao nad partikularnim običajnim pravom. Centralni kraljevski sud odlučujuće je uticao na razvoj sudske prakse – precendenta.Mertonski statut-je u prvoj polovini XIII veka zabranio primenu rimskog prava.Common low-sadrži i opšte običajno pravo stvoreno delatnošću kraljevskih sudova(zakone donete od kralja, parlamenta i sistem pravičnosti).Velika povelja sloboda 1215-Stranke nezadovoljne lokalnom pravdom obraćale su se kralju koji je izdavao nalog (rit) sa pravnom uputom. Zvanični protokoli svih presuda kraljevskih sudova vode se od kraja XIII vijeka. Pravilo oobaveznosti presedana pojavilo se u XIV a postalo je opštepriznato uXVI veku. Presude su dobile snagu zakona koji obavezuje sve sudove u svim budućim takvim slučajevima sudije – tvorci presedana postali su stvaraoci novog precedentnog prava.Zakonsko pravo (statute law)-nastaje u XIV veku ozakonjenjem peticija donjeg doma od strane kralja.Sistem pravičnosti-nastao je na traženje kraljevske milosti na presude sudova opšteg prava.Opšte pravo ne govori o svojini na zemljištu (kralj je jedini zakonizi titular svojine na zemlji) nego o vlasništvu prava na zemlju.
SREDNJOVEKOVNA FRANCUSKAod staleške monarhije doprosvećenog apsolutizma
Potomci Karla Ćelavog vladali su zapadnim delom bivše francuske države do kraja X vijeka. Skupština crkvenih i svetovnih feudalaca je 987. Izabrala Huga Kapeta, predstavnika Robertinga za kralja.Hugo Kapet je krunisan za kralja u vrijeme kada je prestao izgubio nekadašnji značaj. Dinastija Kapeta je trajala tri vijeka i uspela je da sačuva teritorijalnu cjelovitost u borbi sa feudalcima.Monarhija se učvrstila početkom XII vijeka.Luj VI-(1108-1137) je doneo zaokret. Kralj je uspeo da povrati domeni da poruši feudalne zamkove čiji su gospodari nezakonito naplaćivali dažbine od putnika i trgovaca.Vladar je počeo da se cijeni po dobrim djelima koje učini za narod.Početkom XIII vijeka kralj Filip II August-je uspješnim ratovanjem oduzeo francuske posjede engleskom kralju Jovanu bez zemlje.Politički brakovi su učvrstili ratne tekovine. Vrhunac dinastije Kapeta predstavlja vladavina Luja IX Svetog(1226-1270).Uspešan krstaški rat protiv katarskih jeretika doveo je do prevlasti severnih nad južnim oblastima Francuske.Filip IV Lepi (1285-1314) izvršio je pritisak na papu da Luja IX 1297. proglasi za svetca. Moć francuskog kralja je toliko narasla da je papa BonificijeVIII bio prinuđen da abdicira. Loza Kapeta se ugasila 1328. kada je na vlast došao Filip VI Valoa (1328-1350) koji je bio izborni monarh-kralj bez moći.Dinastija Valoa se suočila sa engleskom invazijom i pokušaja stvaranja prinčevskih država. Karlo V Mudri (1364-1380) je koristio rađe diplomatiju od rata i postavio je državu na čvrstu osnovu.Uzdizanje vojvodstva Burgundije ugrozilo je moć francuskih kraljeva.Kralj Luj XI-je uz podršku švajcarskih gradova i Hasburga slomio burgundsku moć.Stogodišnji rat-učinio je ratovanje dijelom svakodnevnog života Francuske. Osnovni politički problem je bio prekid vazalnog odnosa engleskog kralja prema francuskom. Pobjeda nad Engleskom 1453.učvrstila je međunarodnu poziciju kuće Valoa koja je do 1500.zaokružila teritorijalni identitet novovjekovne Francuske.Luj XI (1461-1483)-stvorio je kraljevsku vojsku i ugušio pobunu plemstva. Francuski mislilac Žan Boden razvio je u drugoj poloviniXVI vijeka teoriju da suverenu vlast ne mogu da ometaju ljudski zakoni, pa je kralj podređen samo božanskim i prirodnim zakonima.Pokolj hugenota u vartolomejskoj noći 1572-Vjerski mir i bezbedne granice omogućile su da Francuska u XII vijeku postane postane dominantna evropska država.Francuska Luja XIV 1661-1715-predstavlja spoj veličine države i bijede većine stanovništva.. Luj XIV bio je inteligentan i obrazovan vladar. Iako verovatno nije izrekao riječi „država to sam ja“ one izražavaju njegov prenaglašeni ego. Posle Kolberove smrti 1683. LujXIV je poništio Nantski edikt. Dvor Versaj na kome je živelo 10000 bio je izraz moći i sjaja kraljevstva. Luj XIV je mogao da izjavi:nacija u Francuskoj, nije nezavisno tijelo, već je u cjelini sadržana u osobi kralja.Luj XV 1715-1774-nije imao volje da vlada i umrtvio je politički život. Madam Pompadur postala je najuticajnija ličnost na vođenju državnih poslovaLuj XVI 1774-1792-je bio kolebljiv vladar, bio je pod velikim uticajem supruge Marije Antonete.Apsolutna monarhija morala je da se reformiše. Sjaju prosvećenog apsolutizma prijetila je prosvetiteljska ideja narodnog suvereniteta.
Srednjovekovno francusko pravoRazvoj feudalizma u X-XI vijeku uklonio je važenje varvarskih zakonika i kapitularija. Prevagnulo je običajno pravo i to lokalnog značaja. Pravni izvori se dijele na : običaje , kraljeve ukaze, odluke krupnih feudalaca, rimsko pravo, kanonsko pravo i kraljevske ordonanse. Sudska praksa od XVI vijeka postaje izvor prava.Monteskje je ukazao na
poteškoće nametanja jedinstvenog prava.Počev od XIII vijeka pokušavalo se da se običajno pravo sakupi u vidu zbornika običajnog prava.Oko 1253 sastzavljen je„Veliki zbornik običajnog prava Normandije“. „Ustanove svetog Luja“ Filip de Bomonoarpriredio je knjigu „običajno pravo Bonoazisa“1281. koja je uživala veliki ugled.Veliki zbornik običajnog prava Francuske od 1389 predstavljao je privatnu neoficijelnu zbirku. U drugoj polovoini XV vijeka kralj KarloV podstakao je rad na ozakonjenju ovog zbornika. Objavljeno je oko 700 zbornika običajnog prava.Rimsko pravo je dominiralo na jugu Francuske. Najzaslužnija zaočuvanje rimskog prava bila je crkva. U ranom srednjem vekukorišten je„Alarikov brevijar“ali se od kraja XVII veka širi upotreba„Digesta“- Justinijanovog prava. U XIII vekuKanonsko pravo je predstavljalo jedinstvenu cjelinu koje je bilo jedino unificirano pravo udržavi.Od XVI vijeka kraljevski zakoni se primenjuju na cijeloj državi.Ordonanse Luja XIV-predstavljale su prave zakonike: ordonansa ograđanskom postupku 1667, ordonansa o krivičnom postupku 1670,ordonansa o trgovini 1673, Ordonansa o pomorstvu predstavljala je pravničko remek-djelo KOLBERA-Napoleon ju je uneo u svoj Trgovački zakonik 1807.Francusko pravo je razlikovalo alodijalnu i feudalnu svojinuDržavnina je predstavljala centralnu instituciju stvarnog prava u srednjovekovnoj Francuskoj. Porodično i nasljedno pravo je gotovo u cjelini pripadalo pod jurisdikcije crkve. Kraljevske ordonanse proširiće u vrijeme apsolutizma uticaj kraljevskoj jedinstvenog prava na krivičnopravni režim.Suđenja i izvršenja kazni obično su bila javna i često su prerastala ukrvave spektakle. Ordonansa iz 1670. propisala je hijerahiju kazni:smrt, istražna tortura do saznanja istine, robijanje na galijama uodređenom trajanju, bičevanje javno pokajanje i progonstvo. (Ubica kralja Anrija IV, 1610. kažnjen na najsvirepiji način.
KATOLIČKA CRKVA I PAPSKATEOKRATIJA
Kada je hrišćanstvo u IV vijeku postalo zvanična religija privuklo je mnoge novovjernike.Hrišćanska pracrkva izrasla je u crkvu sa široko razgranatom organitzacijom.Srednjovjekovno hrišćanstvo se postepeno udaljavalo od pravovjernog hrišćanstva IV – VI veka.Papa Grgur Veliki (590-604) bio je istovremeno branilac pravovjernoghrišćanstva i vesnik buduće evolucije crkvenih institucija. Grgur Veliki je bio prvi papa koji je preuzeo političku odgovornost zadruštvena i vojna pitanja u srednjoj Italiji.Franačko carstvo IX vijeka nije moglo da se mjeri sa savremenim urbanim i trgovačkim civilizacijama Vizantije i Arabljanja. Franački biskupi su se često ponašali kao germanski plemići a veći deo nižeg sveštenstva kao germanski seljaci. Uspostavljen je crkveni monopol uobrazovanju.Oton I (936-973), obnovitelj carstva, tražio je podršku crkve kao velikog zemljoposednika i kao rasadnik obrazovnih i pouzdanih upravljača. Papa Lav IX 1048-1056 preuzeo je papsku tiaru saambicijama da preobrazi papstvo u aktivnu silu u crkvenim poslovima Papa Grgur VII 1073-1085 vjerovao je da rimska crkva treba da vodi sve druge crkve i zabranio sveštenicima da ih laici uvode u zvanja.Papske reforme su dovele do priznanja pape za poglavara katoličkoghrišćanstva. Pape su do početka XVI vijeka potpuno kontrolisale crkvene ljude, finansije i zakon. Papska monarhija je svoj vrhunav doživjela u XIII vijeku. Posle krstaškog osvajanja Carigrada 1204.Inoćentije III se nametnuo kao vođa hrišćanskog svijeta. Papske finansije zasnivale su se na prihodima od papskih vazala, prihodimacrjvene države i godišnjeg poreza zvanog petrov novčić.Prodaja oproštajnica za grehove bila je unosan, iako moralno sumnjiv izvor papskih prihoda. Jubilejni sistem je usavršen 1390. Prodajomo proštajnica. Opadanje papske teokratije počelo je u XIV veku sakrizom u zapadnoevropskoj hriptćanskoj zajednici. Avinjonski period1306-1375 poznat je kao vavilonsko ropstvo papa. Veliki raskol je potrajao do sabora u Konstanci 1415.
Papska teokratija se održala u papskoj državici do ujedinjenja Italije 1871. Doba vjere od XIV vijeka polako prolazilo i italijanski trgovci podstiču novi sijmer razvoja civilizacije kao dostignuća ovozemaljskog života bez srednjovekovne religiozne strasti.Čovek je u Firenci u XIV i XV vijeka postao merilo svih stvari.Sabor u Ferari i Firenci 1438-1445 okupio pored već one katoličkih biskupa i veliko vizantijsko poslanstvo od oko 700 članova.Prividni uspjeh firentinske unije podigao je autoritet papstva nazapadu. U XV i prvoj polovini XVI vijeka unutrašnja reformakatoličke crkve nije uspjela. Erazmo Roterdamski 1469-1536 bio je oštar kritičar spoljašnjih oblika crkvenog života.Španska inkvizicija je stvorena 1478., uz papskop odobrenje usmerena iskorenjivanju jevreja, muslimana, jeretika i kritičara. Vodeći reformator Martin Luter 1483-1546 otvorio je svojim pozivom zaraspravu povodom oproštajnica 1517 najdublju krizu u zapadno i evropskom hrišćanstvu koja je okončala vjerski monopolkatoličke crkve i završila srednjovekovno i doba vjere.
Kanonsko pravo i crkvena prava
Konstantinovo pokrštavanje dovelo je do ubrzane histrijanizacije pa je 380. car Teodosije 379-395 proglasio pravovjerno hrišćanstvo zvaničnom vjerom rimskog carstva.
Vodeće episkopije bile su Rim,Aleksandrija, Antiohija, Kartagina i jerusalim.Monarh Dionisije Mali počeo je početkom VI veka da sakuplja i sređuje propise crkvenog prava.Pravoslavna crkva smatra da je kanonsko pravo završilo svoj razvitak usvajanjem Nomokanona od XIV naslova, odnosno grana – kada 883. izvršena druga redakcija. Pravila donijeta poslije 883. nazivaju se crkveno pravo. Kanonsko pravo je jezgro crkvenog prava. Do IV vijeka crkva-je bila jedna, svijeta, saborna i apostolska i isključivo se vodila svetim pismom. Običaji su bili važniji od crkvenog zakonodavstva a volji države do Milanskog edikta 313 nije imala uticajna crkveno pravoU periodu od IV do IX-vijeka nastaju kanonski zbornici . Najstariji su bili Pontijski zbornik, Sinopsis kanona Stefana EfeskogIstočna hrišćanska crkva uvažavala je zakone istočnih hrišćanskih careva – prije svega Justinijanov zakonik. Nomokanon u 50 naslova nastao je u VII vijeku od nepoznatog autora.„Fotijev nomokanon“ je istisnuo sve kasnije zbornike nakon što ga je920. sabor u Carigradu potvrdio proglasio opšteobaveznim za sveautokefalne crkve.Pravoslavna crkva posle 1054. priznaje kao obavezne odluke svih sedam vaseljenskih sabora, rimokatolička sve, dok protestanske crkve posle 1517. priznavale su kao izvor crkvenog prava samo odluke prva četiri.Rivalstvo Rima i Carigrada stvaralo je konflikte. Karlo Veliki je u ime franačke crkve prihvatio kanonski zbornikDionisijev –Hadrijanov.Ovaj zbornik je postao zvaničan u karolinškoj državi.Pojavljivali su se i falsifikati kao što je Pseudo-Isidorove dekretalije.Ovi falsifikati su doprinjeli produbljavanju razlika i definitivnom rascjepu na istočnu i zapadnu crkvu 20. juna 1054.Katoličko crkveno pravo stavljeno je u XII vijeku u funkciju papskogoruđa vladavine.Decretumje slaganje neskladnih kanona.Corpus Iuris canonici ostao je glavni izvor prava rimokatoličke crkve od 1917, tj proglašen je za zvanični zbornik i važio je do 1983.Od 1983. na snazi je novi Codex iuris canonici koji je podeljen na sedam knjiga i sadrži 1752 kanona.
VENECIJA 726-1797
Stanovnici Venecijanske lagune su se 726. pobunili protivikonoboračke politike vizantijskog cara.
Prvi nevizantijski dužd zvao seOrso. Uspon venecije kao pomorsko- trgovačke sile početkom IX vijeka vezan je za trgovinu sa vizantijskim svijetom. Ugarska opasnost dovela je do izgradnje gradskog bedema koji će označiti ono što će postati najljepši i najmoćniji grad Mediterana.Venecija je u XI i XII vijeku slijedila politiku dužda Orsola da održava dobrosusjedske odnose sa zapadnim carevima i da sačuva tradicionalne odnose saVizantijom. Vizantijski car je 1082. izdao hrisovulju kojom su venecijanski trgovci dobili povlašćeni položaj koji je preobrazio Veneciju u vodeću svetsku trgovačku velesilu. Venecijanska država uspjela je da razdvoji crkvene i državne poslove.Venecija nije postala monarhija jer je 1143 aristokratska oligarhija uspostavilo vijeće mudrih buduće veliko vijeće i uskoro se pojavilo malovijeće od aristokrata bliskih duždu.Od 1177. Venecija je potčinjena samo bogu.Franci i venecijanci su zajednički osvojili i opljačkali Carigrad aprila 1204. Posle pobjede nad italijanskim konkurentom Đenovom 1381. ona za više od jednog stoljeća izbija u prvi plan iznad svih ostalih država u Evropi.Venecijanska administracija se zasnivala na na čelima regionalizmai centralizma.Venecija je u XV vijeku imala hiljade brodova i desetinehiljada mornara.Venecijanski način poslovanja omogućio je da se uz metalnu, pojavi moneta u obliku pisanih dokumenata i knjigovodstva. Venecijanska Sinjorija je od 1286. isključila narod iz izbora dužda kao vrhovnog državnog poglavara. Dužd nije samo donosio odluke, ali je prisustvovao svim sjednicama i vršio snažan uticaj na kratkotrajne sazive vijeća. Veliko vijeće je imalo poslednju riječ u izglasavanju zakona. Od 1506. imenovao je savjetnike. Vijeće desetorice je u tajnosti kontrolisalo bezbednost i moral podanika.Veliki kancelar upravljao je brojnim činovništvom koje je pripremalo i sprovodilo odluke vrha države. Njeno opadanje od XVI do XIII vijeka marginalizovalo je njeno iskustvo. Već u XVIII vijeku Venecija je postala odredište prvih turista „ najveseliji grad evrope“. Venecija kao regionalna državanije uspjela da reformiše svoj anahronični upravni sistem koji je sada bio daleko iza evropskih dostignuća. Francuska i Austrija su se 1797. o međusobnoj podeli mletačkih teritorija. Hiljadugodišnji uticaj Venecije, posebno od početka XIII vijeka znatno se odrazio na istorijske tokove razvoja srpskog i drugih balkanskih naroda.
DUBROVNIK
Dubrovnik je osnovan u VII vijeku kao grad pod Vizantijskom vlašću.Slabljenje vizantije povećalo je slobodu ovog grada. Krajem XII i početkom XIII po mletcima, sredinaXIV pod zaštitom Ugarske, od sredine XV pod zaštitom osmanlijskih sultana, dubrovačka republika je 1684 dobila austrijsku zaštitu. Napoleon je ukinuo Dubrovačku republiku 1808.Gradom je upravljala aristokratska oligarhija, Vlast kneza ograničena od strane malog vijeća, velikog vijeća i vijeća umoljenih.Dubrovnik je doneo statut 1272. koji reguliše pitanja državne organizacije privatnog prava, javnog prava krivičnog i pomorskog prava. Dubrovčani su upamćeni ne samo kao dobri trgovci nego i uspešne diplomate.
NOVI VIJEK
POSTANAK MODERNIH DRŽAVA I RANE GRAĐANSKE REVOLUCIJE 1517-1688
Novovjekovni humanizam je izazvao oko 1500. ideološko vjerska previranja na severozapadnim rubovima katoličanstva.Severni reformatori spojili su latentnu germansku silovitost sa novom protestantskom etikom. Vjerski sukobi su prerasli u vjerske ratovene viđenih razmera. Pravi predstavnik ranomoderne Evrope je Nizozemska.Nizozemska je obuhvatala više provincija koje su bile privredno najrazvijenije u Evropi u XVI vijeku. Na čelu Nizozemskog pokreta stao je 1568.Vilijem od Oranža. Sjeverne provincije brže su se oslobodile španske uprave. Prvi sporazum protestantskog sjevera i katoličkog juga nazvan je Gansko umirenje od novembra1576. Sjeverne provincije su proglasile u Hagu nezavisnost 1581. Vestfalskim mirom 1648.ujedinjene provincije uključene u poredak evropskih država.Nizozemska revolucija je obliku rata za nezavisnost istakla pravo na opredeljenje naroda. Protestantske države su uspostavile državnu crkvu i sekularizovale crkvena imanja što je ubrzalo potiskivanje feudalizma.Ideja evropske ravnoteže sila potisnula je srednjovjekovnu ideju katoličkog jedinstva, a male moderne države – konfederacije Holandije i Švicarske postale važan činilac moderne Evrope tj. Ideje tolerancije i republikanski oblik uređenja.Uspon Evrope od XVI do XVIII vijeka karakteriše nestajanje stare društvene hijerarhije i opšta degradacija statusa sveštenstva i plemstva.Proširilo se shvatanje o narodu kao izvoru vlasti predate vladaru.Boden 1530-1596 bio je hugenot i pristalica ideje o vjerskoj toleranciji. Po njemu cilj države je uspostavljanje poretka pravne sigurnosti kao ostvarenje pravde. Engleskakao nedovršena apsolutna monarhija doživljava u prvoj polovini XVII vijeka ozbiljnu političku krizu. Krajem 1641 izglasan je veliki prigovor u kome se tražilo da se na visoke državne položaje biraju samo lica koja imaju podršku parlamenta.Puritanska revolucija 1642-1649 pobedila je zahvaljujući vojsci „novog modela“ koju je vodio Oliver Kromvel.Kralj je uhapšen i 1649. javno pogubljen.Parlament je proglasio 1649. Englesku republikom“bez kralja i doma lordova“ .Revolucionarni komonvelt konfiskovao je kraljevska i crkvena imanja. Poslije propasti malog parlamenta proglašen je pisani ustav Instrument of governement 1653. Smrt Olivera Kromvel 1658. je povećala sukobe parlamenta i vojske pa je1660. kriza revolucionarnog režima okončana restouracijaom monarhije.Nizozemska i engleska revolucija nisu imale presudan uticaj na istoriju svijeta, ali su dovele do pomorske prevlasti Holandije i Engleske.Ove revolucije zajedno sa američkom i francuskom su duboko izmijenile svijet. Nadmoćna tehnologija zapada promenila je izgled svijeta.
AMERIČKA REVOLUCIJA I DRŽAVNOPRAVNI RAZVITAK SAD 1776-2000
Prva engleska kolonija u Americi bila je Virdžinija osnovana 1607.Američke kolonije su brzo stekle samosvest izraženu osnivanjem univerziteta i pragmatičnom primjenom znanja koju nisu sputavale okoštale tradicije.Grupa radikalnih protestanata koja je u ljeto 1620.stigla sastavila je ugovor kojim je obrazovana politička zajednica zasnovana na demokratskom načelu većine -Mejflauerski sporazum(stapa religiju i politiku kao oblik društvenog ugovora).U XVIII Španija je slabila dok su Velika Britanija i Francuska ulaze u sedmogodišnji ratza kontinentalnu prevlast 1751-1763.Pariski mir-osigurao je Velikoj Britaniji dominaciju. Američki patriotizam iskazan u ratu protiv Francuske stvarao je američku naciju. Zakon o šećeru od 1764. i zakon o pečatu 1765 probudili su proteste. Američki protesti su 1770. ugušeni od britanske vojske koja je u Bostonu ubila nekoliko amerikanaca. Sukobi su obnovljeni kada je donijet zakon očaju(Bostonska čajanka). Oružani sukob je izbio u aprilu 1775.Američke milicije su se suprostavile britanskoj vojsci sa dosta uspeh. Drugi kontinentalni kongres sastao se u Filadelfiji, maja 1775. sa ubeđenjem da se vodi borba protiv britanske vojske i uprave. DžordžVašington, veleposednik iz Virdžinije, izabran je za glavnog zapovednika američke vojske. Kongres je doneo 1771. čuvenu dekleraciju o nezavisnosti.Odluka o stvaranju konfederacije SAD donijeta je 1777, ali je ratifikovana tek 1781. Rat za nezavisnost je doneo željeni cilj- priznanje nezavisnosti potpisivanjem ugovora o miru u Parizu 1783. Virdžinija je bila preteča kontinentalne nezavisnosti od 4 jula 1776. proglas je djelo Tomasa Džefersona.Konfederalna faza razvoja ustavnosti i državnosti SAD trajala je od 1777. do 1789.Kongres je bio jedini zajednički organ. Kongres je1787. donio odluku o sazivanju ustavotvorne skupštine.Ustavotvornaskupština se sastala u Filadelfiji krajem maja 1787. u atmosferi sukobljavaja malih i velikih država. Stvoren je predsednički sistem vlasti u kome je dominantna institucija šefa države.Ustav od 7 članovausvojen je od skupštine u septembru 1787.Ustavom je ustanovljena federalna država. Zakonodavnu vlast vrši Kongres kao organ kome je ustav povjerio sva ovlašćenja zakonodavca.Kongres SAD sastavljen je od predstavničkog doma i senata. Građani su predstavljeni u predstavničkom domu a države u senatu. Senat ima veću političku moć. Predsednik SAD je šef države, šef izvršne vlast, vrhovni komandant, šef obavještajne službe (primjer Linkona 7 članova Ne – odluka glasi DA). Vrhovni sud je ustavna kategorija a ostali savezni sudovi su zakonska . Predesnik SAD imenuje sudije vrhovnog suda doživotno.Tragično iskustvo građanskog rata sjever i juga 1861-1865, duboko je obeležilo istoriju SAD.U četverogodišnjem ratu poginulo je 600000 ljudi. Linkoln je pobjedu unije proglasio za pobjedu demokratije.Dva svjetska rata su preobrazile SAD u vodeću ekonomsku vojnu i političku silu savremenog svijeta. Zaštita slobode ličnosti i imovine postala je osnovna doktrina pravnog sistema SAD.
PROSVETITELJSKA MISAO o državi i pravu – tvorci,naslednici i protivnici
Holandska revolucija i puritanska revolucija podstakle su nova razmišljanja o državi i pravu u drugoj polovini XVII vijeka.Džon Lok 1632-1704-engleski državnik, filozof i politički teoretičar prihvatio je racionalno i sekularno shvatanje politike i države.Individualnu slobodu ljudi koji slijede svoje interese može da osigura i ustavna vlada ograničena sporazumom. Lok je začetnik misli o parlamentarnoj vladi pod vladavinom zakona koja štiti privatnu svojinu.Dejvid Hjum- škotski skeptik, upoređuje vjerske principe sa „bolesnim snovima ljudi“Volter 1694-1778-vođa francuskog prosvetiteljstva, živeo je više od dijve godine u Velikoj britaniji i divio se engleskoj slobodi, trgovini,nauci i vjerskoj toleranciji. Poštovanje prema razumu podstiče ga na oštru osudu vjerskog praznovjerja, a posebno crkve kao protivnika razuma. Volter je kao deista želeo da religiju svede na samu suštinu – vjeru u najviše biće i njegove moralne norme.Deni Didro 1713-1784-kritikovao je hrišćanstvo zbog zabranjivanja strasti i uskraćivanja ljudske sreće.Šarl Monteskje-je u velikom djelu Duh zakona 1748 povezao ustavne oblike sa karakterom naroda. Kritikovao je francuski apsolutizam i slavio englesku parlamentarnu vladu.najbolja zaštita slobode od despotizma je podjela vlastiŽan Žak Ruso 1712-1778 francuski mislilac, rođen u Ženevi razlikovao se od ostalih prosvetitelja po ubeđenju da intelektualni progres vodi moralnoj korupciji čovečanstva.Privatna svojina uništila je prirodu jednakosti i stvorila građansko društvo kao sredstvo bogatih i pametnijih da ovladaju drugima. Čuvena misao Rusoa kojo počinje Društveni ugovor 1762 „Čovjek se rađa slobodan a svuda je u okovima“. Rusova država predstavlja neposrednu demokratiju u kojoj građani kao kolektivno tijelo postavljaju vladara. Ruso je postao vodeći teoretičar demokratske misli u XVIII vijeku.Prosvetiteljske ideje su pokrenule revoluciju, tako što su oblikovale revolucionarni duh – „pokretačku snagu nove strasti“po Aleksisu deTokvilu.Maksimilijan Robespjer 1758-1794-sumirao je vezu prosvetiteljstva i revolucije: „ nije dovoljno srušiti presto, naša briga je da njegovim ruševinama podignemo svetu jednakost i sveto pravo čovjeka“.Imanuel Kant 1724-1804 pokušao je pomiriti prosvetiteljstvo i religiju na osnovu moralnog dokaza.Georg Vilhelm Fridri Hegel 1770-1831 smatrao je da ljudski um može da nađe smisao u prirodi i istoriji.Sama francuska revolucija je nazvana od Edmunda Berka„satanskim djelom“ Žozef de Mestr 1796 nazvao ju je „ustanak protiv boga“.Dilema nauka ili vjera – odgovara političkom izboru između ljudske slobode ili hrišćanske monarhije. Slobodni i samosvjesni pojedinci su zatečnici i cilj prosvetiteljsko – revolucionarnih promjena društva.Odbacivanje konzervativaca da prihvate apstraktan pojam društva kao skupa individua, zasnivalo se na srednjovjekovnoj teološko- političkoj viziji hrišćanske zajednice kao živog organizma savjekovima starim organima – porodicom, esnafom, staležom, gradom, državom ili crkvom.Američka i francuska revolucija su politički uobličile teoretske postavke prosvetitelja.Prirodna prava, podjela vlasti, zaštita ličnosti i prava pojedinaca, zaštita privatne svojine su iz teoretskih rasprava ušla u liberalno-revolucionarne dekleracije i ustave.
FRANCUSKA REVOLUCIJA I POSTREVOLUCIONARNAFRANCUSKA 1789-2000
Francuska revolucija je najveća građanska revolucija koja se odigrala na svijetu. U Francuskoj se građanstvo 1789. stavilo na čelo socijalne revolucije u kojoj narod iskorenjuje ustanove monarhije, aristokratije i vladajuće crkve. Seljaštvo i građanstvo povezuje sve vijeće nezadovoljstvo starim režimom. Vlada je učinila ustupak trežćem staležu kao najbrojnijem da izabere 600 predstavnika, dok su aristokratija i sveštenstvo izabrali po 300. Opšti staleži su počeli sa radom 5. maja 1789. u Versaju. Neuspjeh međustranačkih pregovora podstakao je predstavnike trećeg staleža da se sredinom juna proglase za narodnu skupštinu. Luj XVI pokušao je da stiša erupciju nezadovoljstva promjenom vlade 11. jula 1789. Pariz je bio zahvaćen neredima. Parižani na vijest da se kraljeva vojska okuplja u Versaju,napali 14. jula tvrđavu Bastiju.Pad Bastijeje zapalio Francusku. Konstituanta je između 4 i 5 avgusta 1789 donijela odluku o definitivnom ukidanju feudalnog režima. Konstituanta je u avgustu pristupila ustavotvornoj radnji u vidu racionalističko-prosvetiteljske deklaracije-Proglas prava čovjeka i građanina od 26 avgusta 1789.Ustav iz 1791 proglasio je slobodu i ravnopravnost, građansku jednakost, jednaku dostupnost državnih službi i jednake poreske obaveze. Francuska je postala ustavna monarhija.Izbijanje rata 1792 dovelo je do buđenja antirojalističkog patriotizma.Skupština je privremeno udaljila kralja sa prestola i zatvorila ga.Konvent je doneo odluku o ukidanju monarhije, a u januaru 1793 presudio je Luju XIV. Kralj je osuđen na smrt sa jednim glasom većine giljotiniranjem 21. januara 1793.Jakobinski ustav proglasio je načelo opšteg prava glasa na neposrednim izborima ali nije primjenjen.Francuska je u avgustu 1795 dobila novi ustav koji je izradila komisija od jedanaest članova. Poglavar države i šef izvršne vlasti bilo je petočlano kolegijalno tijelo – direktorijum.Direktorijum je oblikovan po ugledu na američkog predsjednika kao kolektivni šef države sa ovlašćenjima vrhovnog komandanta, imenovanje diplomata i vođenja međunarodne politike.Vojni udar je izveden 9. novembra 1799. Direktorij je ukinut, a revolucionarni režim u formi republike zamjenjen ličnim režimomNapoleona Bonaparte. Ustav je za prvog konzula imenovao Napoleona Bonapartu. Prvi konzul je 1804 ojačao da je mogao da uzme naslov- cara Francuza. Ogromna politička energija Francuske nacije usmeriula se od unutrašnjih sukoba na spoljne ciljeve-vojnu i teritorijalnu ekspanziju imperije.„Bajonetima se može učiniti sve, ali se na njima ne može sedeti“.Napoleonovo zakonodavstvo predstavljalo je natrajniji dio njegove ostavštine.Luj XVIII stupio je na presto 1814.ali se učvrstio na vlasti tek poslije Napoleonovog poraza 1815. kod VaterloaKralj Luj-Filip-(Orleanski) shvatio je da nije moguće obnoviti potpunu dominaciju krune.Revolucija 1848. obnovila je republiku, a konačno je Druga republika konstituisana ustavom od 4. novembra iste godine. Vraćeno je biračko pravo svim građanima. Drugo carstvo je bilo rođeno, a Luj – Napoleon Bonaparta je postao car Francuza, pod imenom Napoleon III.Pruska pobeda kod Sedana 1870. i zarobljavanje samog cara doveli su do proglašenjaTreće republike 4. septembra 1870.Ustav od 1946.ustanovio jeČetvrtu republikukao parlamentarnu republiku. Vlade su smenjivane velikom brzinom pa je zemlja došla na ivicu propasti.Novi ustav je 1958. stvorioPetu republiku. Predsednik je dobio pravo da postavlja premijera i raspušta parlament.De Golova vizija ujedinjene Evrope „od Atlantika do Urala“ predstavlja refleks nekadašnje imperijalne moći i traženje izlaza iz američkog globalnog sistema zasnovanog na ekonomskoj, političkoj,vojnoj i kulturnoj dominaciji.
FRANCUSKO REVOLUCIONARNO I POSTREVOLUCIONARNO PRAVO
Francuska revolucija je radikalno mijenjala pravo, pa je moderno krivično pravo nastalo u Francuskoj usvajanjem prosvetiteljskokrivičnopravnih ideja od strane države. Prosvetitelji su tražili ukidanje torture i surovih kazni, jednakkost pred zakonom, zakonsko određenje krivičnog djela i individualizaciju krivične odgovornosti. Prosvetitelji su osuđivali rat, ropstvo i trgovinu robljem. Ljudska prava i slobode postaju vodeće načelo revolucijeFrancuska deklaracija prava je u dva člana izrazila glavna načela modernog materijalnog i procesnog krivičnog prava.Član 8 formulisao je načelo legaliteta – „ da neko može biti kažnjen samo na osnovu zakona donetog i proglašenog pre krivičnog djela.Član 9 – formulisao je načelo nevinosti „ svaki čovek se smatra nevinim, sve dok se ne utvrdi da je kriv“.Uspostavljanje zatvora kao opšteg oblika kažnjavanja predstavlja složen proces eliminacije živopisnih kazni i širenja svih oblika zatvaranja.Krivični zakonik od 1791. podelio je sadržaj na dva dijela, prvi put u istoriji, koji će kasnije biti označen kao opšti i posebni dio.Krivični zakonik iz 1810. prilagođen je potrebama bonapartizma.Vojna disciplina i militaristički duh uticali su na vraćanje surovostima feudalnog krivičnog prava. Veliki broj krivičnih djela se kažnjavao smrtnom kaznom.Napoleonov građanski zakonik 1804. konačno je uklonio pravni partikularizam u privatnopravnoj sferi. Napoleon je 1800 obnovio radna izradi projekta građanskog zakonika. Kombinacija kodifikovanih običaja na sjeveru i recepranog rimskog prava na jugu prilagođena je idejama jednakosti i slobode. Zakonik je oslobođen od nepotrebnih konstrukcija i razumljiv kako pravnicima tako i običnim čitaocima. Napoleonov građanski zakonik sastoji se od uvoda i tri knjige. Prva knjiga sadrđi statusno pravo, druga-stvarno pravo, a treća se odnosi na različite vrste sticanja svojine. Francuski zakonodavci su pravili zakonik po diktatu razuma. Elastičnost normi osigurala je dugovječnost zakoniku.Jedinstvo važenja na čitavoj državnoj teritorije jačalo je osežaj pripadnosti državi-naciji. Centralna pravna institucija je svojina.Vlasništvo je „sveto pravo“ , sa malim ograničenjima, koje predstavlja apsolutnu vlast na stvari – najpotpunije pravo korišćenja, uživanja i raspolaganja stvarima. Preobražaji prava pratili su glavne tokove društvenog razvoja.
ŠVAJCARSKA - OD PRAKANTONA DO MODERNE SAVEZNE DRŽAVE
Švajcarski savez tri prakantona – Uri, Švic i Untervalden obnovljen je i učvršćen 1291. Kada je Francuska vojska zaposjela Švajcarsku 1798 Švajcarska je proglašena za Helvetsku republiku sa ustavom urađenim po uzoru na francuski od 1795. tzv. Ustav direktorijuma. Izvršni direktorijum od pet članova vršio je izvršnu vlast u cjelini. Napoleonov lični režim posredovao je između unitarista i federalista.Savezni ugovor od avgusta 1815. predstavlja međusobni sporazum dvadeset i dva švajcarska kantona.Ustav od 1848. je usvojio načelo demokratskog jedinstva vlasti.Savezna skupština je najviši organ vlasti konfederacije. Savezno veće od sedam članova bilo je organ izvršne vlasti.Ustavna revizija od 1874. stvorila je osnovni zakon koji uz stalne popravke važi i danas. Prava kantona su precizirana i smanjena.Stvaranje federacije u periodu 1848-1874, omogućilo je kodifikaciju i inifikaciju švajcarskog prava. Šaroliki sistem kantonalnih prava je prvo kodifikovan na nivou samih kantona.
Ustav od 1874. stavio je obligaciono, trgovačko i menično pravo u nadležnost savezne države. Umjesto donošenja cjelovitog zakonika na mah donijet je Švajcarski zakonik o obligacijama od 1881. koji je stupio na snagu 1883.Švajcarski građanski zakonikod 1907. usvojen je jednoglasno od savezne skupštine, ali je stupio na snagu tek 1. januara 1912.Švajcarske kodifikacije su izvršile veliki uticaj na razvoj prava u XX vijeku, širom sveta.
HAZBURŠKA MONARHIJA(Austrija i Austro-Ugarska 1711-1918)
Podunavska monarhija bila je osobena državna tvorevina. Najšire granice dobila je 1526. kada su pridružene Češka i Ugarska. Njemačka loza Hasburga ukrstila se sa španskom i italijanskom lozom.Hazburška monarhija je u XVI vijeku zaustavila turski prodor svojim vojnim krajinama. Hazburzi su svoj prestiž evropske sile izgradili na mitu odbrane hrišćanstva od osmanlijskog carstva, ali su se ove dvije imperije zajedno uzdizale, slabile i propadale. Poslije hrišćanske pobede kod beča 1683. buntovno ugarsko plemstvo je 1711. prihvatilo hazburške vladare pod uslovom priznanja tradicionalnog ugarskog uređenja i privilegija.Josip II-je svoj projekat centralizovane države počeo negiranjem privilegija Ugarske i katoličke crkve. Odbio je da se kruniše za kralja Ugarske i katoličku crkvu stavio pod strogu državnu kontrolu.Hazburzi su u spoljnoj politici bili bliži Pruskoj, a u socijalnoj Francuskoj. Radijalne reforme Josipa II zaustavila je francuska revolucija na čiju pojavu je reagovao riječima „ Ja sam po profesiji car“.Građanstvo je stavljeno u službu njemačke prevlasti nezavisno od etničkog porijelkla, a plemstvo je čuvar pokrajinsko-nacionalne raznolikosti.Revolucija 1848.donijela je principe slobode i jednakosti i u hazburšku monarhiju.Sporazum Franje Josipa i Ugarske je 1867.-stvorio dualističku monarhiju koja je sačuvala veliku jedinstvenu državu samo u vojnim i spoljnopolitičkim poslovima. Austro-ugarska nagodba se zasnivala na postojanju dvije ustavne države: Austrije i Ugarske. Nova Ugarska je bila unitarna država od Karpata do Jadrana koja nije poštovala nacionalna prava nemađara.Austrougarska i Rusija su se 1897. dogovorile o podjeli sfera uticaja na Balkanu koji se poštovao do 1908. Austrija nije mogla da opstane kao nacionalna država Njemaca, ali ni kao monopol vlasti Hazburga.Ugarska je provodila politiku mađarizacije manjina. Od 1905.- do1914. vodi se antisrpska politika uz često spominjanje preventivnograta.Poraz u I svjetskom ratu koji je uništio vojnu snagu koja se i raspala1918. Smrt Franje Josipa u novembru 1916. uklonila je poslednji ostatak tvrdog Hazburškog jezgra.Nestanak dualističke države je uklonio poslednji pravno-politički nanahronizam moderne Evrope u vidu dvije zasebne države sa zajedničkim vladarom i nekim zajedničkim poslovima.Austrijsko i Ugarsko pravo Marija Terezija i Josip II su počeli proces unifikacije orava koji nikada nije dovršen do kraja.Osnovnu inspiraciju za izraduopšteg građanskog zakonikapredstavlja prirodno i rimsko pravo. Vekiki broj normi potiče iz rimskog prava umotanog u prirodnopravne oblike. Pokrajinska prava Hazburških zemalja su postala dodatni izvor normi. Prvi deo zakonika posvećen je ličnim pravima: statusno i porodično pravo, drugi dio:stvarno, nasledno i obligaciono a treći sadrži: zajedničke odredbe za lična prava i prava na stvari. Svojina se definiše u tri paragrafa.Josip II je 1788. Reformisao krivično pravo i uveo princip legaliteta da nema krivičnog djela ako nije predviđeno zakonom. Orde Josephina iz 1788. ukinula je torturu i ublažila kazne.Ugarska je poslije 1867. donijela posebne krivične propise.
OD VELIKE PRUSKE I NJEMAČKOG CARSTVA PREKOVAMARSKE REPUBLIKE I HITLERA DO SAVEZNE REPUBLIKE NJEMAČKE
Pruska je od 1815. bila najmoćnija država u njemačkom savezu.Pruski sistem se zasnivao na vlasti kralja kome se ministri pokoravaju.Gvozdeni kancelar Otto Fon Bizmark suzbio je opoziciju i stvorio model realne politike koji će dovesti do njemačke prevlasti u srednjoj Evropi. Njemačko ujedinjenje proglašeno je u Versaju 18. januara 1871.Bizmark je pripojio Alzas i Lorenu bez izjašnjavanja volje građana na osnovu „objektivnog kriterijuma jezičke pripadnosti“. Ustav sjevernonjemačkog saveza od 1867. postao je 16. aprila ustavnjemačkog carstva.. Sve do XIX vijeka prusko društvo je bilo podeljeno na plemićki, građanski i seljački stalež. Njemačka nije bila demokratska država.Nemački car Vilhem II se uklanjanjem Bizmarka 1890. opredelio za strazegiju pangermanske dominacije nad svijetom. Savezništvo Njemačke i Austrougarske dovelo je do francusko-ruskog saveza.Stvorena je Antanta Francuske i Velike Britanije 1904. koja je 1907. prerasla u englesko-francusko-ruski blok. Antagonizam Njemačke i Austrougarske sa Antatom se zaoštrio do kraja. Prva je krenula Austrugarska agresijom na Srbiju .Neposredni povod ratu bio je atentat na austrougarskog prijestolonasljednika, nadvojvodu Franju Ferdinanda u Sarajevu 28. juna1914. koji je izvršio Gavrilo Princip. Počeo je prvi svjetski ratVajmarska republika-proistekla je iz ratnog poraza njemačkog Rajha. Njemački revizionizam i revanšizam postao je stožer evropskih nezadovoljnika – pobjeđenih država. Vajmarski ustav definiše Njemačku kao parlamentarnu, federalnu republiku sastavljenu od 17 zemalja. Ustav je izglasan u Vajmaru 1919. a ustavom je proglašena jednakost muškaraca i žena, ukinute privilegije po rođenju.Od 1930-1933 Hitler se korak po korak približavao vrhovnoj vlasti.Klatno vajmarskog sistema se od parlamentarnog pomjerilo ka predsedničkom uzoru. Kriza 1930-1933. slomila je parlamentarne i demokratske institucije pa je1933. na mjesto kancelara došao Adolf Hitler.Nacistička većina u rajhstagu je 22. marta 1933. Izglasala Hitleru specijalna ovlaštenja čime je izvršena radikalna revizija ustavnog poretka Vajmarske republike. Spaljivanj Rajhstaga poslužilo je kao izgovor za uvođenje nacističke diktature. Adolf Hitler je postao njemački odlučujući čovjek-Firer(vođa). Sve stranke su ukinute dvočlanim zakonikom koji je glasio:„u nemačkoj postoji samo jedna politička stranka Nacionalsocijalistička njemačka radnička partija. Drugi član je prijetio teškim kaznama svima koji prekrše prvi član.Treći Rajh je predstavljao najverovatnije najsavršeniju totalitarnu državu XX veka. Nacistički režim nije mogao preživiti smrt vože1945.Denacifikacija Njemačke sprovedena je od saveznika SSSR, SAD,Velika Britanija i Francuska koji su podjelili njemačku na pet dijelova četiri okupacione zone i Berlin. Monetarna reforma 1948. i članstvo u Maršalovom planu pripremili su ekonomsko čudo pedesetih.Njemačka se ponovo ujedinila oktobra 1990.pod „kancelarskom palicom“ Helmuta Kola i ponovo je postala najjača država Evrope.
Njemačko pravo u XIX i XX vijeku
Pruska , Bavarska ili Saksonija imale su prije ujedinjenja kodifikovano sopstveno zemaljsko pravo.Prvi plan nacrta jedinstvenog građanskog zakonika za Njemačku uradila je petočlana komisija 1874.Za pet godina rada 1875-1880.održano je 78 sjednica. Menger je ocjenio nacrt suviše buržoaski, tražio poboljšanja položaja neposedničkih klasa. Druga komisija za izradu nacrta građanskog zakonika počela je rad 1890. a završila i objavila drugi nacrt 1895.Obimna i dugo priptremana kodifikacija stupila je na snagu 1. januara 1900, da bi se u međuvremenu javnost pripremila za njegovu primenu.Jezik zakonika je ostao previše stručan i nedostupan laicima. Prednost modernijeg njemačkog zakonika u odnosu na francuski je uvođenje o propisa o pravnimlicima. Krivični zakonik od 1871. nastao je pod presudnim uticajem pruskogkrivičnog zakonika od 1851.Nirnberški rasni zakoni su jednoglasno usvojeni od plebiscitarnog izabranog nacističkog Rajhstaga na zasjedanju u septembru 1935.Poslije 1938. nakon „kristalne noći“ organizovano je masovno ubijanje jevreja i uništavanje njihove imovine. Hitler je obećavao budućnost bez Jevreja. Sam Firer je kao nosilac sve vlasti, praktično.-stajao iznad zakona. Sudstvo je pretvoreno u organ nacističke strahovlade. Nirnbeško suđenje vođama Hitlerovskog režima obuhvatilo je 403 javna saslušanja. Međunarodni sud je stavio na optuženičku klupu 24 optužena i 8 hitlerovskih organizacija.Denacifikovana Njemačka se okrenula socijalnom liberalizmu uobnovi svog ustavnog i pravnog sistema
POSTANAK I RAZVOJ NACIONALNIH DRŽAVA NABALKANU
Samovolja janičara-dahija dovela je do srpske revolucije 1804.Državna organizacija bila je sažeta i jednostvana. Centralni organi vlasti bili su starešinska skupština vrhovni vožd i praviteljstvujuščisovjet. Pokušaj starešina da ograniče ličnu Karađorđevu vrhovnu vlastnisu bili uspješni. Centralistički uređena država je bila balkanskavarijanta nacije-države. Knez Miloš Obrenović vrhovni vožd drugogustanka krenuo je putem kompromisa koji je omogućio stvaranje autonomne kneževenine Srbije 1830. Kneževina Srbija je dobila ustavno uređenje ustavima od 1835 i 1839 godine. Srbija je konačno stekla potpunu nezavisnost1878. na kongresu u berlinu .Grčka revolucija 1821. omogućila je stvaranje nezavisne Grčke1831 . Stvaranje nezavisnih država Grčke , Srbije, Crne Gore, Rumunije i Bugarske ugrozilo je opstanak osmanlijskog carstva u Evropi. Prv balkanski rat 1912. sveo je „tursku evropu“ na Istambul sa okolinom.Raspad Osmanlijskog carstva i Habzburške monarhije omogućio je stavranje Jugoslovenske države 1918.
MODERNIZACIJA PRAVNIH SISTEMA NABALKANU
Srbija je donošenjem srpskog građanskog zakonika1844, dobila„skraćeni prijevod austrijskog zakonika“ iz 1811. Srpski građanski zakonik dao je prednost muškoj djeci nad ženskom u zakonskom nasleđivanju. Srpski građanski zakonik je kao prva velika kodifikacija prethodio donošenju krivičnog, trgovačkog i dva procesna zakonikakoji su donijeti u naredne tri decenije.Gotovo potpuna recepcija austrijskog zakonika uvela je Srbiju u Germanski pravni krug.
Crna Goraje krenula drugim putem kada je, pod vladom Knjaza Nikole Petrovića, donijetOpšti imovinski zakonik 1888.Grčka je od 1831 do 1945. koristila vizantijski Heksabiblos kao građanski zakonikPravni sistem BiH predstavljao je hibrid osmanlijskog zakonodavstav, vjerskih prava i Austro-ugarskih pravnih propisa. BiH pravosuđe se postepeno približavalo Austrijskom uzoru. Tako je i BiH poslije aneksije 1908. ušla u Germanski pravni krug.
VELIKA BRITANIJA MATICA PARLAMENTARIZMA 1688-2000
Prihvatanje krune „u skladu sa željama lordova i komuna„ predstavljalo je kraj pretvaranja kralja ustavnog monarha – organa države. Kruna je zajedno sa pralamentom vršila vlast i druge poslove.Vilijem je uspostavio vjersku toleranciju donošenjem 1689.akta o vjerskoj toleranciji.Godine 1710počelo se prvi put govoriti oprvom ministru.Hanoverski kralj Džordž I sastavio je kabinet, pošto su oni bili njegove dinastčke pristalice. Kraljevo nepoznavanje Engleskih prilika i jezika dovelo je do toga da on 1717. prestao da presedava kabinetu pa je jedan od ministara morao da posreduje između krune i kabineta.Vođa kabineta Volpol je svoju moć uspostavio na osnovu poverenja krune i političke podrške donjeg doma.Vilijem Pit mlađi je 1784 opstao na čelu vlade uprkos nepoverenju parlamenta, jer je dobio podršku naroda na izborima.Parlamentarne reforme iz 1832, 1867 i 1884 stvorile su modernugrađansku državu. U XIX vijeku parlamentarni mehanizam izbornogsistema ograničenosti narodnog uticaja dovela je do političke pasivnosti birača i vrlo raširene korupcije u parlamentu. Zakon od1832. izvršio je preraspodjelu parlamentarnih mjesta, Broj birača je bio uvećan cijelu polovinu predašnjeg broja. Druga izborna reforma 1867.udvostručila je biračko tijelo, ali nije otklonila neravnopravnost u raspodjeli poslaničkih sedišta.Pretpostavljena harmonija naroda, parlamenta i vlade zavisi od narodne volje. Kruna je ostala bez faktičke mogućnosti upravljanja – kralj vlada ali ne upravljaKabinet mora da odstupi ako izgubi podršku donjeg doma. Pravo raspuštanja parlamenta kruna koristi na prijedlog kabineta pa to sistem održava u ravnoteži.Ratna koalicija konzervativaca i laburista na čelu sa Vinstonom Čerčilom bila je ovenčana slavom pobednika. Maja 1945 ratnu koaliciju je zamenila prelazna vlada.Nova Britanija se zasnivala na 75 zakonskih nacrta koji su donijeli nacionalizaciju i širenje socijalne zaštite.
SOVJETSKI DRŽAVNOPRAVNI SISTEM 1917-1991
Socijalno i političko nezadovoljstvo širokih slojeva stanovništva dovelo je do otvorenog bunta protiv carskog režima u Petrogradu. Car Nikola II je abdicirao u noći između 14 i 15 marta. Rusija se od načela carizma kretala izboru između parlamentarizma ili „revolucionarnog jedinstva partije naroda“. Vojni neuspjesi jula 1917. naglo su uvežali popularnost boljševika. Drugi sveruski kongres sovjeta objavio je 8 novembra da preuzima vlast koja prelazi na sovjete radničkih,vojničkih i seljačkih deputata. Pokušaji protu udara su energično slomljeni i boljševici su brzo preuzeli vlast širom Rusije . Vlada„diktatuire proleterijata“. Lenjin je dao predsnost partijskoj državi u službi revolucionarne ideologije nad širom koalicijom u nekoj varijanti „ sovjetskog parlamentarizma“.Treći sveruski kongeres sovjeta je prihvatio – projekat dekleracije o pravima radnog i eksploatisanog naroda kao prvi ustavni dokument.Rezolucija od 28. januara 1918. zaokružila je i legalizovala revolucionarnu
praksu u četiri tačke.Lenjinova smrt 1924. otvorila je unutar partijsku borbu za nasljeđe između Staljina i Trockog. Prvi ustav SSSR usvojen je 1924. Staljinov lični režim označio je prealaz iz „revolucionarne u administrativnuutopiju“. Čistke tridesetih godina su dovele, stvaranja Staljinovog kulta. Staljin se u godinama otadžbinskog rata 1941-1945 približio kultu Ruskih careva-Ivana Groznog i Petra Velikog.Sovjetski uticaj poslije Jalte 1945 širio se svijetom. Staljin je iskoristio vojnu premoć i političke dogovore sa Ruzveltom i Čerčilom da uspostavi sovjetsku interesnu sferu u istočnoj evropi.Ravnoteža jedne evro-aziske sile (SSSR) i jedne vanevropske sile(SAD) stavila je sudbinu Evropskog kontinenta u ruke Moskve i Vašingtona. Staljinova smrt 1953. dovela je do dolazka Nikite Sergejeviča Hruščova na čelo partije i države. Period Leonida Brežnjeva 1964-1982 zaustavio je destaljinizaciju . Totalni neuspjeh Gorbačovjevelje perestrojke na unutrašnjem planu i jednostraniustupci zapadu posebno SAD i Njemačkoj, doveli su do eksplozije dugo potiskivanog nacionalizma i secesijonizma.SSSR je konačno prestao da postoji 12.12.1991. Sovjetsko pravo je skoro 75 godina imalo za cilj uništenje privatne svojine i eksploatacije.
MODERNIZACIJA DALEKOG ISTOKA KORENI KINESKOG NEUSPEHA I JAPANSKOG REFORMATORSKOG ČUDA
Kina predstavlja jedinu živu „prvostepnu civilizaciju“ koja traje više hiljada godina, a posjeduje jedinstvenu neprekidnost cjelovite države utrajanju dužem od dva milenijuma. Konfučije, najuticajniji kineskimislilac, traži bespogovornu poslušnost i poštovanje vlasti od porodice do države. Konfučije je učio da je poslušnost glavna vrlina, aLao Ce je upozoravao „što se više zakona obznanjuje biće sve višerazbojnika i lopova“. Kina je od VII vijeka organizovala držvne ispiteza mandarine.Japan je siromašni ostrvski sused gigantske kineske imperije koji je pod kineskim uticajem izgradio sopstvenu civilizaciju i državu. Idejao kralju kao živom bogu ostala je do danas deo japanske tradicije.Marko Polo je krajem XIII vijeka obnovio vezu evropske civilizacije sa dalekoistočnim civilizacijama Kine i Japana. Kina i Japan su od XVIdo XIX vijeka odoljevali i rimokatoličkim misionarima i protestantskim trgovcima. Britanski „trgovački superintedant“ je 1833. tražio od kineskih vlasti u Kantonu da ga prime što su oni odbili. Britanskavlada je posle toga tražila povod za akciju i našla ga je u kineskomuništavanju opijuma koji je pripadao britanskim trgovcima. MoćniBritanci su na kinesko odbijanje da nadoknadi „štetu“ reagovali bombardovanjem Kantona i okupacijom Honkonga koji će biti pretvoren u britansku koloniju. Ugovor u Nankingu 1842. narušio jekineski suverenitet ustupanjem Honkonga i prisilnim otvaranjem petluka – Kanton, Šangaj, Amoj, Fučou i Ningio. Mandžurska dinastija je podstakla antizapadne pokrete. Kineski mentalitet je bio nesklon promenama i u njima je video opasnost „vesternizacije“. Japanskimentalitet duhovne radoznalosti bio je pogodniji za prodor evropskogracionalizma.Car je nosilac državne suverenosti i glava carevine. Ustav se mogao promeniti samo po carskoj inicijativi. Napad na Perl Harbur 1941.uveo je Japan u rat sa SAD. Poraženi Japan je stavljen pod vojnuupravu SAD i prisilno demokratizovan.
KINA IZMEĐU REVOLUCIJE IMODERNIZACIJE
Kinu su u XIX veku porazili i ponizili Japan i Zapad. Car Kuan Su je1898. pokušao da reformiše Kinu sa reformom odozgo, ali je taj pokušaj propao. Sun Jat Sen je 1898. proklamovao tri principa „ – nacinalizam, demokratija i socijalizam“. Borba protiv Japana nije prekinula sukobe komunista i nacionalista. Oslonac na seljaštvo predstavlja osnovu kineske revolucije. Godine 1949. stvorena je Narodna republika Kina. Osnovni uspjeh
kineske revolucije je pobjeda nad gladi i bolestima. Kinesko društvo za sada izdržavakompromis između ekonomske raslojenosti i političkehomogenizacije. Osnovni prioriteti Kine su i danas slični Sun JatSenovim principima, ali je neuporediva ekonomska, vojna i političkamoć carske Kine 1900. i Narodne Republike Kine 2000.
VELIKI PRAVNI SISTEMI SVETA U PROCESIMAMODERNIZACIJE IGLOBALIZACIJEOd starih pravnih sistema Bliskog Istoka i danas jevrejsko i šerijatsko pravo.
Ortodoksno pravoje u momentu stvaranja države Izrael 1948. ostalovažeće za jevrejsku zajednicu u statusnoj materiji. Specifičan pravnisistem je u službi cionističke ideologije o obnovi jevrejske države.Izrael nema jedinstven i celovit ustav nego niz osnovnih zakona kojiregulišu ustavnu materiju.
Šerijatsko pravoje u Saudijskoj Arabiji, Iranu i Pakistanu jedini izvor pozitivnog prava. Potpuna islamizacija je ostvarena samo u SaudijskojArabiji u kojoj su Kuran i Suna dobili status ustava. Sekularizovane islamske države su kao Turska, Albanija i bivše sovjetske republike potpuno ukinule šerijat kao izvor pozitivnog prava. U većini zemalja islamskog svijeta ne primjenjuju se odredbe šerijatskog krivičnog prava o odsecanju udova, bičevanju i kamenovanju.
Hinduizam je temelj staroindijske civilizacije zasnovane na kastinskojhijerarhiji. Primjena hinduističkog i šerijatskog prava je ograničena na porodično i nasledno pravo, a svojinsko i obligaciono pravo suregulisali propisi engleskog prava. Britanija je preduzela niz mjerakoje su vodile unifikaciji i kodifikaciji propisa. Anglo–hinduističko pravo je poslije sticanja nezavisnosti Indije 1947. postalo osnovanacionalnog prava. Indijski ustav iz 1950. je ukinuo kaste i stvorioosnovu za prilagođavanje tradicionalnih propisa modernim idejama. Nacionalno indijsko pravo je moderno i sekularizovano.
Staro kinesko pravo je vezano za Konfučijevo utemeljenje politike na porodičnoj etici. Oni koji ne slede vrline zaslužuju kazne. DinastijaHan je uzdigla konfučijanstvo na nivo zvanične ideologije carstva.Šest kodeksa Kvomintanga činili su: ustav, krivični i građanskizakonik, zakonici o krivičnom i građanskom kodeksu i trgovačkikodeks. Prisutni su uticaji francuskog, italijanskog, švajcarskog,njemačkog i japanskog prava. Politički sukobi su 60-tih godina XXvijeka doveli do pravnog haosa. Pobeda reformatora je potvrđenadonošenjem Ustava 1982 i Građanskog zakonika 1986. Ustav od1993. je zaštitio strana ulaganja ali i nepredvidivost socijalističke javne svojine.
Starojapanska šinto religija obožavala je prirodne sile i cara. Mejdžirevolucija iz 1868. je dovela do recepcije francuskog prava , ali jekrajem XIX vijeka nadvladaonjemački uticaj. Američka okupacionavlast je poslije 1945, ostavila američki uticaj. Japanski pravni sistem je uspješna kombinacija državnih propisa sa tradicionalnim socijalnim pravilima. Japanci teže vansudskom rješavanju sporova kako bi sesačuvala svačija čast. Japanske kompanije su stvorile poseban sistemdoživotnog zaposljenja koji se zasniva na posebnoj vezanosti znatnogdela radnika za kompaniju.Dva velika evropska pravna sistema: kontinentalnog i anglosaksonskog. Na vrhu složene hijerarhije državnih izvora suzakoni i zakonici. Evropsko kontinentalna prava su utemeljena na primatu pisanog prava kao pravednog prava koje primjenjuju sudijekao usta prava. Evropsko pravo je danas obeleženo donošenjem pravnih akata Evropske unije.
Angloameričko pravo
je osnova pravnog sistema Sjedinjenih Američkih Država. Američko pravo je preoblikovalo tradicije engleskog prava i prilagodilo ih posebnim uslovima nove države-nacije. Vrhovni sud je sve do Franklina Ruzvelta i Nju Dila bio konzervativni čuvar sistema. Američko radno i sindikalno pravo je poslije Nju Dil- zakona osiguralo pravo na štrajk i kolektivne ugovore. Predsjednik Ruzvelt je osigurao pravo svojoj vladi da reguliše ekonomska pitanja. Zakoni i međunarodni ugovori su ojačalikao izvor prava, ali nisu potisnuli sudske precedente. Globalni kapitalizam je pokrenuo procese slobodnog kretanja kapitala i sveveće dominacije financijskog kapitala i transnacionalnih korporacijanad nacionalnim ekonomijama
Related Documents
