Kok Kömürü

T.C. BAŞBAKANLIK DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI MÜSTEŞARLIĞI YAYIN NO:DPT : 2440 – ÖİK: 496

MADENCİLİK

ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU

ENERJİ HAMMADDELERİ ALT KOMİSYONU

KÖMÜR

ÇALIŞMA GRUBU RAPORU

MAYIS 1996

Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Madencilik ÖİK Enerji Hammaddeleri Alt Komisyonu Kömür Çalışma Grubu Raporu

http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/enerjiha/oik496.pdf

ISBN 975 – 19 – 1374-8- (basılı nüsha)

Bu Çalışma Devlet Planlama Teşkilatının görüşlerini yansıtmaz. Sorumluluğu yazarına aittir. Yayın ve referans olarak kullanılması Devlet Planlama Teşkilatının iznini gerektirmez; İnternet adresi belirtilerek yayın ve referans olarak kullanılabilir. Bu e-kitap, http://ekutup.dpt.gov.tr/ adresindedir.

Bu yayın 1000 adet basılmıştır. Elektronik olarak, 1 adet pdf dosyası üretilmiştir





İÇİNDEKİLER

ÖZET...................................................................................................................................1 1. GİRİŞ .............................................................................................................................. 7 1.1. Kömürlerin Tanım ve Sınıflandırılması......................................................................... 8 1.2. Sektörde Faaliyet Gösteren Uluslararası Organizasyonlar ..........................................15 2. DÜNYADA MEVCUT DURUM........................................................................................18 2.1. Kömür Rezervleri .........................................................................................................18 2.2. Kömür Tüketimi............................................................................................................20 2.2.1. Kömür Tüketiminin Sektörel Dağılımı ....................................................................... 21 2.3. Kömür Üretimi .............................................................................................................. 23 2.3.1. Üretim Yöntemi ve Teknolojisi .................................................................................. 23 2.3.1.1. Açık İşletme Yöntemi ve Teknolojisi ...................................................................... 23 2.3.1.2. Yeraltı İşletme Yöntemi ve Teknolojisi ................................................................... 25 2.3.1.3. Kömür Hazırlama Teknolojileri............................................................................... 26 2.3.2. Kömür Standartları .................................................................................................... 29 2.3.3. Dünyada Kömür Üretimi............................................................................................ 31 2.3.4. Stok Durumu .............................................................................................................32 2.4. Uluslararası Kömür Ticareti ......................................................................................... 34 2.4.1. Gümrük Vergileri, Tavizler ve Sübvansiyonlar .......................................................... 34 2.4.2. İthalat ve İhracat........................................................................................................ 35 2.4.2.1. İthalat ..................................................................................................................... 35 2.4.2.2. İhracat .................................................................................................................... 43 2.4.3. Fiyatlar...................................................................................................................... 49 2.4.4. AT ve EFTA Ülkeleri Kömür Ticareti ......................................................................... 51 2.4.5. Komşu Ülkelerin Kömür Ticaretleri ........................................................................... 54 2.5. Kömür Madenciliğinde İstihdam ve Verimlilik............................................................... 55 2.6. Kömür Madenciliği ve Çevre Sorunları......................................................................... 60 3.TÜRKİYE'DE MEVCUT DURUM ..................................................................................... 68 3.l. Kömürün Türkiye'de Bulunuş Şekilleri........................................................................... 68 3.2. Kömür Rezervleri ......................................................................................................... 71 3.3. Kömür Tüketimi............................................................................................................79 3.4. Kömür Üretimi .............................................................................................................. 81 3.4.1. Üretim Yöntemi ve Teknoloji ................................................................................... 81 3.4.1.1. Tüvenan Kömür Üretim Yöntemleri........................................................................ 81 3.4.1.1.1. Açık İşletme Yöntem ve Teknolojileri .................................................................. 81 3.4.1.1.2. Yeraltı İşletme Yöntemi ve Teknolojisi ................................................................ 83 3.4.1.2. Kömür Hazırlama Teknolojileri............................................................................... 83 3.4.1.3. Koklaştırma, Gazlaştırma ve Sıvılaştırma.............................................................. 87 3.4.2. Ürün Standartları....................................................................................................... 87 3.4.3. Sektörde Üretim Yapan Önemli Kuruluşlar ...............................................................103 3.4.4. Mevcut Kapasiteler ve Kullanım Oranları..................................................................103 3.4.5. Kömür Üretim Miktarları ............................................................................................106 3.4.6. Birim Üretim Girdileri .................................................................................................107 3.4.7. Üretim Maliyetleri.......................................................................................................108 3.4.8. Stok Durumu .............................................................................................................109 3.5. Dış Ticaret....................................................................................................................109 3.5.1. Gümrük Vergileri, Tavizler ve Teşvikler ....................................................................109 3.5.2. İthalat ve İhracat........................................................................................................110 3.5.2. Fiyatlar.......................................................................................................................114 3.5.4. AT ve EFTA Ülkeleri ile Kömür Ticareti ....................................................................116 3.6. İstihdam........................................................................................................................116 3.7.2. Türkiye'deki Mevzuat.................................................................................................121


http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/enerjiha/oik496.pdf 2

4. MEVCUT DURUMUN DEĞERLENDİRİLMESİ...............................................................123 4.1 Altıncı Plan Dönemindeki Gelişmeler............................................................................123 4.2. Sorunlar........................................................................................................................126 4.2.1 Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK)'nun Sorunları:.....................................................126 4.2.2 Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ)'nin Sorunları: ...........................................................127 4.2.3. Sektörel Sorunlar ......................................................................................................129 4.3. Dünyadaki Durum ve Diğer Ülkelerle Kıyaslama .........................................................131 4.3.1. Linyit ..........................................................................................................................131 4.3.2. Taşkömürü ................................................................................................................132 5. YEDİNCİ PLAN DÖNEMİNDE BEKLENEN GELİŞMELER VE ÖNERİLER...................133 5.1. Talep Projeksiyonu.......................................................................................................133 5.2. Üretim Projeksiyonu.....................................................................................................135 5.1.3. İhracat Projeksiyonu..................................................................................................137 5.1.1. İthalat Projeksiyonu...................................................................................................137 5.2. Teknolojik Alanda Beklenen Gelişmeler ......................................................................138 5.2.1 Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) .................................................................................138 5.2.2 Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) ............................................................................140 5.3. Yatırımlar......................................................................................................................141 5.3.1 Linyit Yatırımları .........................................................................................................141 5.3.2 Taşkömürü Yatırımları ...............................................................................................142 5.3.3 Asfaltit Yatırımları.......................................................................................................142 5.3.4 Arama Yatırımları .......................................................................................................142 6. POLİTİKA ÖNERİLERİ....................................................................................................143



MADENCİLİK ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU

Başkan : Dr. M. Ziya GÖZLER - MTA Gen.Müd. Başkan Yrd. : Fuat KARAYAZICI - ENTES İsmet KASAPOĞLU - TÜRKİYE Madenciler Der. Raportör : A. Kemal IŞIKER - MTA Raportör Yrd. : Gönül ÇETİNEL - MTA Koordinatör : Ergün YİĞİT - DPT

ENERJİ HAMMADDELERİ ALT KOMİSYONU

Başkan : Cemil ÖKTEN - MİLTEN Madencilik Başkan Yrd. : Orhan BAYKARA - AYDIN Linyitleri Raportör : Çiğdem ERKOL - YERKÜRE Mad.San.

KÖMÜR ÇALIŞMA GRUBU

Başkan : Rahmi NARİN - MTA Başkan Yrd. : Necdet BİÇER - TTK Raportör : Tuğyan AHISKA - TKİ Üyeler : Veli ÜNAL - TKİ Necmettin ERMİŞOĞLU - TKİ Turhan ÜNVER - TKİ Mustafa YÖRÜKOĞLU - TKİ Mücella ERSOY - TKİ Ayhan KÖSEBALABAN - TKİ Mustafa BOZOĞLAN - TKİ Nejat TAMZOK - TKİ Ali ÖZDER - TKİ Perihan KAYNAK - TKİ Ömür GÜRKAN - Aydın Linyitleri Sabahaddin BİBER - GEMAD Nuri KARA - ETKB Tayfun ÖZUSLU - DİSK S. KUMKUMOĞLU - TÜRK-İŞ





ÖZET

Nüfus artışı ve teknolojik gelişmenin dünya enerji talebini hızla artırması sonucunda, kömür ve petrol

gibi yakıtların kullanımı günümüze kadar önemini korumuştur. Petrol rezervlerinin dünyanın bellibaşlı

yerlerinde ve kömüre göre sınırlı olması, zaman zaman dünya ekonomisinde politik pazarlıklara ve

dolayısıyla krizlere neden olmuş, bu da haklı olarak dünya milletlerinin daha güvenilir enerji

kaynaklarına veya kendi öz kaynaklarına yönelmelerine neden olmuştur.

Bu çerçevede ülkemizde de enerji taleplerini önemli ölçüde karşılayabilecek olan kömür, en yaygın

doğal kaynak olarak ekonomik biçimde işletilebilmelidir. Bu incelemede durum, ulusal ekonomimize

uygun bir kömür madenciliği politikası oluşturulmasına yönelik olarak, rezerv, üretim ve yatırım

başlıkları itibariyle ve ana hatlarıyla ele alınmıştır.

Rezervlerin sahalara göre dağılımı, teknolojik özellikleri (kül,nem,kalori), ruhsatlar itibarıyla dağılımı,

sektörel üretim ve yatırım trendleri irdelenmiştir. Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı'nda öngörülecek

üretim artışının gerçekleştirilebilmesi için alınması gereken teknik, yönetsel, mali politika ve tedbirleri

önerilmiştir.

Kömür madenciliği sürekli yatırım gerektiren ve yoğun sermaye isteyen bir madencilik türüdür. Uzun

vadeli planlama, arama ve hazırlık, etkin ve verimli üretim, hızlı pazarlama zorunludur. Özellikle son

yıllarda kömür madenciliğinin gelişimine bakıldığında, dışa bağımlı alternatif yakıtların ülkemize

girmesi (ithal kömür, doğalgaz gibi) kamu sektöründe yaşanan yönetsel ve özelleştirme politikalarının

belirsizliğinden kaynaklanan sorunlar kömür madenciliğinin gelişme dinamiğinin kaybolmasına yol

açmıştır. Bunların yanısıra özellikle son yıllarda hızlı kentleşmenin sonucu olarak büyük şehirlerimizde

yaşanan hava kirliliği, yerli kömürlerimizin yakılmasına getirilen kısıtlamalar, ithal kömür ve doğalgaz

gibi yakıtların yaşantımıza girmesi, üretim ve yatırım düşüşleri meydana getirmiştir.

Bugün varolan ve önümüzdeki yıllarda giderek büyük boyutlara tırmanacak olan kömür (özellikle linyit)

açığının azaltılabilmesi için üretim seviyesinin arttırılması zorunluluğu vardır. Bu, kendi

özkaynaklarımıza dayalı bir enerji üretim-tüketim dengesinin kısa ve orta vadede kurulabilmesi, başka

bir deyişle dışarıdan karşılanan kömür, gaz, petrol ve ticari olmayan (odun, tezek gibi) yakıtların

tüketimdeki paylarının azaltılması açısından önemlidir.

Ülkemiz enerji hammaddeleri rezervlerinin aranması, işletilmesi ve tüketimlerine yönelikhedeflerin

oluşturulmasında; taş kömürü, linyit, asfaltit, bitümlü şist ve turba rezervlerinin durumu, kullanım

alanları ve tüketim talepleri, işletmecilik koşuları, yatırım olanakları ve kurulu üretim kapasiteleri

değerlendirilmelidir.



Linyit sahalarının büyük kısmı TKİ Kurumuna ait olup yeraltı ve açık ocak madencilik metodlarıyla

üretim yapılmaktadır. Üretilen linyitin yaklaşık % 80' inin termik santrallarda tüketildiği, ülkemiz enerji

üretiminin % 35-40' nın termik santrallardan karşılandığı gözönüne alındığında, linyit madenciliğinin

elektrik enerjisi sektöründeki payı ve vazgeçilmezliği görülmektedir. Kömür madenciliğinde önemli

yatırımlar ve büyük ölçekli işletmeler linyit ve taşkömürü işletmeciliğinde yoğunlaşmıştır. Taş kömürü

rezervi ülkemizde yalnızca belirli bir bölgede yer almaktadır. Linyit rezervleri ise geniş yayılım

göstermesine karşın rezerv miktarı, işletilebilir kalınlık, yataklanma tipi, kalite, üretim ve yatırım

boyutları itibariyle işletmecilik yapılabilecek havza sayısı düşüktür. Bilinen rezervlerin büyük bir

kısmının düşük kalorili olması tüketim ve üretim miktarlarını sınırlamaktadır.

Linyite dayalı termik santrallarımızın yıllık toplam tüketim kapasiteleri 51,7 milyon ton olmasına karşın

üretimleri 1990 yılında 28,7 milyon ton, 1991 yılında 30,3 milyon ton, 1992 yılında ise 33,5 milyon ton

olarak gerçekleşmiştir. Bu değerler Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planında belirtilen tüketim tahminleriyle

karşılaştırıldığında 1990 yılında %40,8, 1991 yılında % 41,4, 1992 yılında ise % 40,7 yanılma olduğu

görülmektedir. Linyit rezervlerimizin değerlendirilerek ekonomiye kazandırılması mevcut termik

santralların tam kapasite çalışmaları, yeni termik santralların kurulması, endüstride ve ısınmada

kullanım olanaklarının arttırılmasıyla, tüketim yerleri ve miktarlarının yaygınlaştırılmasına yönelik

politika ve hedeflerin geliştirilmesiyle olasıdır.

Termik santrallarla entegre olarak çalışan TKİ sahalarında toplam 2,75 milyar ton rezerv mevcut olup

bu rezervin yaklaşık 1,6 milyar tonu halen işletmede olan termik santrallarda tüketilecektir.

Asfaltit dahil TKİ ruhsatlarındaki toplam rezerv yaklaşık 6,0 milyar tondur. Bu rezervin 3,32 milyar

tonluk kısmında işletme faaliyeti sürdürülmektedir. TKİ Kurumu, Müesseseler itibarıyla mücavir

durumdaki sahaları tek bir ruhsat kapsamına almıştır. Linyit olarak 27 adet işletmede, 20 adet

rodövanslı ve 41 adet işletilmeyen olmak üzere toplam 88 adet saha mevcuttur. Asfaltit olarak ise 2

adet işletme, 4 adet rodövans ve 200 adet de işletilmeyen olmak üzere toplam 206 adet saha

bulunmakta olup linyit ve asfaltit toplamı olarak 294 adet ruhsatlı saha bulunmaktadır.

İşletilmeyen sahaların toplam rezervinin 2,6 milyar tonu Elbistan sahalarındadır. Bunun tamamı termik

santralda tüketilecek nitelikte kömürlerdir.

Linyit madenciliğimizde bugün için en önemli sorun, Soma ve Tunçbilek santralları hariç Kapasite

Kullanım Oranlarının çok düşük olmasıdır. Ayrıca, 1986-1989 yıllarında TKİ sahalarından santrala

verilen kömürün kalitesi (AID=Kcal/Kg) çok değişken olup, bu değişkenlik kömürün kül içeriğini ve

kül bileşenlerini de (CaO,silis vb gibi) değiştirdiğinden termik santrallarda kül atım problemini

(curuflaşma) ortaya çıkartmakta ve sonuç olarak santralin verimliliğini ve kapasite kullanım

oranını etkilemektedir.Protokolde bağlanan kriteler itibariyle homojen bir kömür verebilme yönünde

çalışmalar bu güne kadar yapılmamış olup kömürün santrale verilmesi ile ilgili kuruluşların



sorumlulukları da her santrala göre farklılık göstermektedir. Şüphesiz KKO ve verimdeki sadece

kömür kalitesi ile ilgili olmayıp santral kazan teknolojisi ve santraldeki diğer makina - ekipmanlarla da

doğrudan ilişkilidir.

Santralları besleyen TKİ sahalarında yapılan üretim ve satışlar irdelendiğinde genelde kapasite

kullamım oranı % 61, santralda ise %63'tür. Dolayısı ile kömürün nihai kullanımındaki sorunlar kömür

üretim ve satışını da etkilemekte, kapasite kullanım oranını düşürmektedir. Sonuçta ortaya çıkan atıl

kapasiteden dolayı hiç bir yatırım kaynak yaratamaz duruma gelmekte ve maliyetler aşırı derecede

artmakta, yapılan yatırımın geri dönüş süresi uzamaktadır.

Termik santral ile kömür işletmeciliği tamamen farklı organizasyon yapısına, farklı işletme teçhizatına

ve farklı işletme sistemlerine göre yapılmaktadır. Bunun sonucu olarak bazı ortak yatırımlar ( nakliyat,

kömür hazırlama gibi ) hariç, yapılan tüm idari, sosyal, sınai ve makina- ekipman yatırımları her

kuruluş için ayrı olarak ele alınmakta ve yapılmaktadır. Dolayısıyla, ortak olarak gerçekleştirilebilecek

bazı yatırımlar ayrı ayrı yapıldığından ( sosyal tesisler, sınai tesisler gibi ) gerek kömür gerekse

elektirik üretim girdilerinde ( başta istihdam olmak üzere ) ve maliyetlerde artışlar olmaktadır. Ayrıca,

kuruluşların birindeki üretim, kömür temin ve kalitesindeki bir aksaklık her iki işletmeyi de olumsuz

yönde etkilemektedir.

Verimlilikte artışlar olmasına karşın bu artışların gelişmiş ülkeler düzeyinde olmadığı bilinmektedir. TKİ

' de 1980 yılında 550 ton / kişi olan üretim, 1991 yılında 1250 ton /kişi seviyesine çıkmıştır. Kişi başına

üretimdeki bu artışın temel nedeni, 1980'lerde termik santralların arka arkaya devreye girmiş olması,

santral talebini karşılamak için yüksek kapasiteli iş makinalarının kullanılmasıdır. Nitekim, 1983

yılından itibaren aralıklarla devreye giren 10-15-17-20-25yd3'lük ekskavatörler, 30-40-65 yd3'lük

dragline'lar 1981' den itibaren aralıklarla devreye giren 3000m3/h kapasiteli döner kepçeli

ekskavatörlerin yanısıra, yeraltı üretim sistemlerinde de tam mekanazisyona geçilmiş, 1300 mm ve 36

dev./ dakikalık çift tamburlu kazıcı-yükleyiciler devreye sokulmuştur. Toprak ve kömür naklinde de,

üretim teknolojisine paralel olarak, gelişmeler olmuş, 85-120-150 short ton'luk kamyonlar, yüksek hızlı

ve kapasiteli bant konveyörler, zincirli konveyörler kullanılmaya başlanmıştır.

Görüldüğü gibi, yüksek kapasiteli iş makinaları vasıtasıyla sağlanan kişi başına üretim artışı söz

konusudur. Bu artışın, büyük oranda verimlilikten kaynaklandığını söylemek mümkün değildir.

Çünkü, organizasyon yapısı özellikle son yıllarda belki de olumsuz yönde değişmiş, elemanların

moral değerleri olumsuzlaşmış, nitelikli eleman alımına gidilememiş, makinaların amortisman

süreleri dolmuş, idame ve/ veya yenileme yatırımları yeterince yapılamamış, ocaklarda uzaktan

kontrolü bilgisayar iletişim hatları kurulamamış, mevcut elemanların meslek içi eğitimleri istenen



seviyede gerçekleşememiş, malzeme alım prosedürlerinde ve mevzuatlarda karar mekanizmalarında

etkinlik sağlayacı değişikliklere gidilememiştir.

Türkiye'nin giderek artan enerji talebi özellikle elektirik enerjisi talebi dikkate alındığında enerji

kaynaklarının makro ekonomik seviyede optimum şekilde kullanılması gerektiği açıktır. Ayrıca birincil

enerji kaynaklarının ( kömür, doğalgaz, petrol vb.) yerli veya ithal kaynaklar olması ekonomik

dengeleri değiştirecek niteliktedir. Enerjinin ekonomik açıdan stratejik öneme sahip olması nedeniyle,

mümkün olduğu ölçüde, yerli kaynaklara yönelmek zorunluluğu vardır.

1 000 - 1 500 KCal/kg kalorifik değerdeki kömür rezervleri toplam rezervin %58'ini, 3000 KCal/kg

değeri altındaki rezervler ise toplam rezervin % 87'sini oluşturmaktadır. Önemli bir miktar tutan düşük

kalorili bu rezervin etkin kulanımının sağlanabilmesi başarılmalıdır. Bilindiği üzere düşük kalorili

linyitlerin değerlendirilmesinde termik santraller ve akışkan yatak teknolojili sanayi tesisleri önemli bir

yere sahiptir. Bu kapsamda dünyada akışkan yatak teknolojili termik santraller ve endüstriyel tesislerin

mevcut durumu, uygulama verimliliği ve ekonomisi, teknolojisi ve uygulama sorunları yakından takip

edilip ülkemizde uygulanabilirlik çalışmalarına hızla başlanmalıdır. İlgili bakanlık ve kuruluşlarca

akışkan yatak teknolojili kazanların merkezi ısıtma tesisleri, endüstriyel tesisler ve termik santrallerde

uygulanabilirliği çalışmaları teşvik edilmeli ve desteklenmelidir. Bu teknolojinin kullanılması ile düşük

kalorili linyitler ve toz kömürler değerlendirilecek ve çevre kirliliği etkisi de önemli miktarda

düşürülecektir.

Isınmada ve endüstriyel tesislerde linyit kullanımının artırılması için, mevcut linyitlerin kalitesinin

gelişmiş kömür hazırlama ve zenginleştirme teknolojileri kullanılarak yükseltilmeli ve talep artışları

sağlanmalıdır. Linyit üretimlerinin %90'ı açık işletme %10'u ise yeraltı işletmelerinden sağlanmaktadır.

Üretim artışlarında rezervlerin dengeli kullanımında yeraltı üretiminin artırılmasında büyük ölçüde

mekanizasyona ve modernizasyona gerek duyulmaktadır. Rekabet, serbest piyasa ekonomisi ve

işletme karlılığı koşullarında gerek açık işletme gerekse yeraltı işletmelerinde; kurulu kapasite

kullanım oranı, işgücü verimliliği, iş organizasyonu ve nitelikli personel istihdamı dünya standartlarına

çıkarılmalıdır.

Linyit üretimimizin 1980'de 13,6 milyon ton, 1985'de 31 milyon ton, 1989'da 43 milyon ton olarak

gerçekleşmesi, 1980'li yıllarda termik santrallerin kurularak peşpeşe devreye girmesi ile artan

kömür talebini karşılamak için büyük ölçekli modern açık işletme ve mekanize yeraltı işletmeleri

yatırımların gerçekleştirilmesi ile sağlanmıştır. 10 yıldır faaliyette bulununan maden makina ve

ekipmanlarının etkin kullanımları ve faydalı ömürleri kademeli olarak tükenmektedir. Çok yakın

gelecekte bu işletmelerde yenileme yatırımları ve ilave kapasite arttırma yatırımları

gerçekleştirilemezse büyük üretim düşüşleri kaçınılmazdır. 1993-2000 ve 2000-2010 yılları üretim

hedeflerine ulaşmak bir yana bugünkü yıllık üretim programına ulaşmak güçleşecektir. TKİ



Kurumunun ve özel sektörün önümüzdeki yıllardaki üretim hedeflerini gerçekleştirmesi, yatırım

yapabilmesine ve kaynak yaratmasına bağlıdır.

Taşkömürü rezevleri TTK 'na ait olup yalnızca Zonguldak yöresinde yeralmakta ve üretim tamamen

yeraltı işletmecilik yöntemleri ile gerçekleşmektedir. Havza'daki kömür damarları özellikle kazı

işlemlerinde mekanizasyona uygun değildir. Bu ise üretim maliyetlerini olumsuz yönde etkilemektedir.

Ancak havzada uygulamaya konan yeni rehabilitasyon, reorganizasyon ve konsantrasyon projeleri ile

işçilik, enerji ve malzeme maliyetlerinde önemli azalmalar beklenmektedir.

Taşkömüründe, dünyada bir arz fazlası söz konusudur. İthal edilen taşkömürlerinin fiyatı FOB 30-70

$/ton arasında değişmektedir. Fiyatların bu kadar değişkenlik göstermesinde, Güney Afrika'nın politik

amborgo nedeni ile birçok ülkede kaybettiği pazarı yeniden ele geçirme çabası, Rusya' nın ekonomik

dar boğazdan kurtulmaya çalışması, henüz pazara önemli ölçüde girmemiş Çin ve Avustralya' nın

üretim fazlalıklarından dolayı fiyat kırmaya istekli olması rol oynamıştır.

Havza üretiminin yurt içi talebi karşılamaması ve dampingli fiyatlarla ithal yapılması işletmecilik

sorunları ve yüksek maliyette üretim, özelleştirme, ücret ve istihdam politikaları, varolan sorunlara yeni

sorunlar eklenmiştir. 1 milyar tona yakın taşkömürü rezervi ülkemiz ekonomisine kazandırılmalıdır.

Alınacak radikal tedbirlerle; mevcut işletmecilik ve yönetim alt yapısının iyileştirilmesi, yönetim,

danışmanlık, uzmanlık, mühendislik ve işçilik hizmetlerinde nitelik ve verimin yükseltilmesinde;

reorganizasyon ve verimsiz ocakların kapatılmasıyla küçültme ve etkenlik sağlanmalıdır.

Asfaltit rezervleri Şırnak ve Silopi yöresinde yer almaktadır. TKİ Kurumuna ait sahalarda 80 milyon ton

rezerv bulunmaktadır. Günümüzde asfaltitler teshinde, boya, vernik, otomobil lastiği, matbaa

mürekkebi, genleştirilmiş kauçuk, zemin karoları, su geçirmez kablolar, paslanmayı önleyici örtü

boyaları yapımında kullanılmaktadır. Kalorisi yüksek, işlenildiğinde gaz elde edilebilen, külünde nadir

minareller bulunan asfaltitin ısınmada kullanımının azaltılması, endüstriyel hammaddeler üretiminde

hammadde olarak ve asfaltitin yeraltı üretim metodu ile üretilebilmesi imkanları araştırılmalıdır.

Bitümlü şistlerin teknolojik olarak kullanım alanları henüz tam olarak belirlenememekle beraber bu

güne kadar yapılan çalışmalar sonucunda bitümlü şistler alternatif enerji hammaddesi olarak

görülmektedir. Bitümlü şistlerden dünyada özellikle katı yakıt olarak kullanılmakla beraber sentetik

petrol eldesi çalışmaları da sürmektedir.



Turba ve bitümlü şist rezervlerinin araştırılmasına ve değerlendirilmesine yönelik dikkate değer

çalışmalar bulunmamaktadır. Turbanın Finlandiya, İrlanda ve Rusya Federasyonunda gübre

hammaddesi olarak da kullanıldığı bilinmektedir.

Ülkemizde bugünkü enerji tüketim hızı ile kömür rezervlerinin önemli bir kısmının 30 yıl sonra

tükenebileceği gözönüne alındığında bu tüketimin bir bölümünü karşılamak için bile olsa bitümlü şist

ve turba rezervlerinden yararlanmak gerekecektir. İleride bu yönde yürütülecek çalışmaların ön koşulu

olarak bitümlü şist ve turba rezervlerinin araştırılması ve teknolojik etüt çalışmaları sürdürülmelidir.



1. GİRİŞ

Kömür, birçok ülkede madencilik çalışmalarının en önemli ürünü olmasının yanısıra, birincil enerji

kaynakları içerisinde de ilk sıralarda yer almaktadır.

1991 yılı istatistiklerine göre, dünyada ve Türkiye'de birincil enerji kaynaklarının üretimi, kullanımı ve

kömür cinslerinin (linyit, taşkömürü, asfaltit) bunlar içindeki yeri ton petrol eşdeğeri (TEP) olarak

TABLO-1 ve 2'de verilmiştir.

TABLO-1: Dünya birincil enerji kaynakları üretim ve tüketimi (1991) (Milyon TEP) B. ENERJİ KAYNAĞI ÜRETİM % PAY TÜKETİM % PAY Taşkömürü 2.238 7,8 6.427 11,4 Linyit 9.107 31,5 10.284 18,2 Asfaltit 60 02 59 0,1 Doğal Gaz 182 0,6 3.854 6,8 Petrol 4.255 14,7 22.840 40,4 Hidrolik 5.067 17,6 5.067 9,0 Odun 5.391 18,7 5.391 9,5 Hayvan, Bitki Artıkları 2.518 8,7 2.518 4,5 Jeotermal 18 0,06 18 0,03 Diğer 41 0,14 41 0,07 TOPLAM 28.877 100,0 56.499 100,0

TABLO-2: Türkiye birincil enerji kaynaklarının üretim ve tüketimi (1991) (1000 TEP) B. ENERJİ KAYNAĞI ÜRETİM % PAY TÜKETİM % PAY Taşkömürü 1.827 7,1 2.205 5,2 Linyit 9.117 35,3 4.881 11,4 Asfaltit 60 0,2 59 0,1 Doğal Gaz 185 0,7 1.217 2,9 Petrol 4.674 18,1 19.610 45,9 Hidrolik 1.951 7,5 4.113 9,6 Odun 5.391 20,9 5.391 12,6 Hayvan, Bitki Artıkları 2.530 9,8 2.530 5,9 Jeotermal 70 0,3 - - Diğer 28 0,1 2.730 6,4 TOPLAM 25.833 100,0 42.736 100,0

Dünya' da ve Türkiye' de 1991 yılı itibariyle taşkömürü ve linyit rezervleri şöyledir;

TAŞKÖMÜRÜ (TON) LİNYİT (TON)

DÜNYA 710.796.200.000 328.613.000.000

TÜRKİYE 1.126.493.000 8.374.372.000



Bu değerlere göre dünya taşkömürü rezervinin % 0,0034' ü linyit rezevinin ise % 0,012'si Türkiye' de

bulunmaktadır.

Özellikle 1970' li yıllarda yaşanan petrol krizinden sonra, elektrik açığını kapatmak üzere Türkiye' de

termik santral yatırımlarına ağırlık verilmiş; buna paralel olarak da kömür üretim kapasitesinde önemli

artışlar yaratılmıştır. Ancak, 1980'li yılların sonundan itibaren termik santrallere yönelik elektrik

talebinde beklenen gelişmenin olmaması nedeniyle kömür üretim kapasitesi yeterince

kullanılamamıştır. Altıncı 5 yıllık plan döneminde (1990-1994) devreye giren toplam 690 MW

gücündeki linyite dayalı termik santrallerle toplam kurulu güç 5.283 MW'a ulaşmış, buna paralel olarak

da linyit üretimi ivme kazanmıştır. 1992 yılı değerlerine göre toplam 51 milyon ton olan linyit üretiminin

42 milyon tonu Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) tarafından üretilmiştir. TKİ üretiminin % 77' si ise

termik santrallerde tüketilmiştir. Geriye kalan % 23'lük üretim ile özel sektörce üretilen linyitlerin

tamamı ısınma ve sanayi amaçlı olarak tüketilmiştir. Bunlara ek olarak 5 milyon ton civarında da

değişik cinslerde kömür yurdumuza ithal edilmiştir.

Taşkömürü, ağırlıklı olarak Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) tarafından üretilmekte olup, gerek

fiziksel koşulların zorluğu, gerekse diğer idari ve finansal sorunlar nedeniyle, TTK' da istenen üretim

düzeyine ulaşılamamaktadır. Üretilen taşkömürü demir - çelik endüstrisinin yanısıra, ağırlıklı olarak

elektrik üretimi ve kısmen de sanayi ve teshinde tüketilmektedir.

Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yeralan asfaltit yataklarının işletimi, bizzat TKİ' nin yanısıra TKİ'nin

rodövansla verdiği özel kuruluşlarca yapılmaktadır.

Türkiye'nin VII. 5 Yıllık Kalkınma Planına esas teşkil etmek üzere hazırlanan bu raporda, kömürün

tanım ve sınıflandırması yapılmış; bu tanımlamaya göre dünyada ve Türkiye' de cinsler itibariyle

kömür üretimi, teknolojisi, tüketimi, rezervi ve stok durumları hakkında bilgiler verilmiştir. Ayrıca,

kömürlerin - temin edilen kaynaklarla sınırlı kalarak - dünya ithalat ve ihracat miktarları, fiyatları,

sektörel istihdam durumu gibi konulara yer verilmiştir.

Raporun son bölümü ise, VII. 5 Yıllık Plan döneminde kömür sektöründe beklenen gelişmelere paralel

olarak, izlenmesi gereken politikalarla ilgili görüş ve önerileri içermektedir.

1.1. Kömürlerin Tanım ve Sınıflandırılması

Kömür; çoğunlukla karbon, hidrojen ve oksijenden oluşan az miktarda kükürt ve nitrojen içeren,

kimyasal ve fiziksel olarak farklı yapıya sahip maden ve kayaçtır. Diğer içerikleri ise kül teşkil eden

inorganik bileşikler ve mineral maddelerdir. Bazı kömürler ısıtılınca ergir ve plastik hale gelirler.

İşlemler sonucunda katran, likör ve çeşitli gazlar elde edilebilmektedir.



Enerji hammaddeleri içinde önemli bir yere sahip olan kömür dünyada geniş rezervlere ve yaygın

tüketim alanlarına sahiptir. Kömürleşme süreci ve yataklanma, nem içeriği, kül ve uçucu madde

içeriği, sabit karbon miktarı, kükürt ve mineral madde içeriklerinin yanısıra jeolojik, petrografik, fiziksel,

kimyasal ve termik özellikler yönünden kömürler çok çeşitlilik gösterirler. Bu durum bir çok ülkede

kömürlerin birbirine benzer özellikler ve yakın değerler temelinde sınıflandırılmasını zorunlu kılmıştır.

Kömür üretimi, kullanımı ve teknolojisinde ileri ülkeler öncelikle kendi kömürlerinin özelliklerine göre

bir sınıflama yaptıkları gibi uluslararası genel bir sınıflama için ortak standartlar da geliştirmişlerdir.

Değişik tipte kömürlerin kullanım amaçlarına göre uluslararası sınıflandırılmasında; ilk olarak 1957

yılında çeşitli ülkelerden üyelerin oluşturduğu Uluslararası Kömür Kurulu`nca birçok ülkeden temin

edilen numuneler üzerinde yapılan çalışmalar, Uluslararası Standartlar Örgütü (ISO) tarafından da

desteklenerek genel bir sınıflama yapılmıştır. Bu sınıflamada; kalorifik değer, uçucu madde içeriği,

sabit karbon miktarı, koklaşma ve kekleşme özellikleri temel alınarak sert ve kahverengi kömürler

olarak iki ayrı sınıfa ayrılmıştır:

a) Sert kömürler; ıslak ve külsüz bazda 5700 KCal/Kg`ın üzerinde kalorifik değerdedir. Uçucu madde

içeriği, kalorifik değer ve koklaşma özelliklerine göre alt sınıflara ayrılırlar.

b)Kahverengi kömürler; ıslak ve külsüz bazda 5700KCal/Kg'ın altında kalorifik değerdedir. Toplam

nem içeriği ve kalorifik değere göre alt sınıflara ayrılırlar.

Uluslararası Genel Kömür Sınıflaması TABLO-3'de gösterilmiştir.

TABLO-3: Uluslararası Genel Kömür Sınıflaması A.SERT KÖMÜRLER B.KAHVERENGİ KÖMÜRLER 1.KOKLAŞABİLİR KÖMÜRLER (Yüksek fırınlarda kullanıma uygun kok üretimine izin veren kalitede) 2.KOKLAŞMAYAN KÖMÜRLER a)BİTÜMLÜ KÖMÜRLER b)ANTRASİT

1.ALT BİTÜMLÜ KÖMÜRLER (4165-5700 KCal/Kg arasında kalorifik değerde olup topaklaşma özelliği göstermez) 2. LİNYİT (4165 Kcal/Kg'ın altında kalorifik değerde olup topaklaşma özelliği göstermez)

KAYNAK:Coal Information Report, OECD/IEA, Paris, 1983

Uluslararası kömür sınıflamasında kabul edilen diğer bir sınıflama işlemi ise Kömür Rank

Sınıflamasıdır (Kömürleşme Derecesi Sınıflaması). Bu sınıflandırmada karbon içeriği temel

değişkendir. Yüksek ranklı (kömürleşme derecesi yüksek) kömürlerde uçucu madde içeriği, düşük

ranklı (kömürleşme derecesi düşük) kömürler de ise kalorifik değer baz alınarak sınıflandırılmıştır.

TABLO-4'de kömür rank sınıflaması ve özellikleri, TABLO-5'de Genel sınıflandırmada yeralan



kömürlerin tanıtıcı özellikleri, TABLO-6, 7 ve 8'de ise, Fransız, İngiliz ve Amerikan kömür sınıflamaları

gösterilmiştir.

Sınıflandırılmış kömürlerin içerdikleri nem, uçucu madde, sabit karbon ve kül miktarları kaba analizle;

kükürt, hidrojen, karbon, azot ve oksijen miktarları detay analizle, ısıl değerler ise kalorimetre

cihazları ile belirlenir. Amerikan kömürlerinden alınan numunelerin kaba ve detay analiz değerlerinin

bir örneği TABLO-9`da verilmektedir.

TABLO-4: Çeşitli Ranklarda ( Kömürleşme Derecelerinde ) Kömür Özellikleri RANK (Kömürleşme Derecesi)

UÇUCU MADDE İÇERİĞİ % Ağırlık,

Islak - Külsüz

KARBON İÇERİĞİ % Ağırlık,

Islak - Külsüz

KALORİFİK DEĞER Btu/Lb, Mineral

maddesiz

NEM İÇERİĞİ % Ağırlık

1. LİNYİT 69 - 44 76 - 62 8300 - 6300 52 - 30 2. ALT BİTÜMLÜ 52 - 40 80 - 71 11500 - 8300 30 - 12 3. BİTÜMLÜ a) Yüksek Uçuculu-B b) Yüksek Uçuculu-C c) Yüksek Uçuculu-A d) Orta Uçuculu e) Düşük Uçuculu

50 - 29

49 - 31 31 - 22 22 - 14

86 - 76

88 - 78 91 - 86 91 - 86

13000 - 10500

14000 14000 14000

15 - 2

5 - 1 5 - 1 5 - 1

4. ANTRASİT 14 - 2 99 - 91 14000 5 - 1 KAYNAK: Tsai, S.C., Fundamentals of Coal Beneficiation and Utiliziation, Elsevier, New York, 1982.

TABLO-5: Genel sınıflandırmada yeralan kömürlerin tanıtıcı özellikleri LİNYİT

ALT BİTÜMLÜ KÖMÜRLER

BİTİMLÜ KÖMÜRLER ANTRASİT

Kahverengi Siyah Koyu siyah Parlak siyah Kırılgan, çabuk toz halinde ufalanma

Oksidasyonla veya kurutma sonucunda ince parçalar ve toz halinde ufalanma

Bloksu kırılma Merceksi kırılma

Masif, odunsu veya üniform kilsi doku

Masif Bantlı ve kompakt Sert ve dayanıklı

Isıl değer; 4610 KCal/Kg'ın altında

Isıl değer; 4610-6390 KCal/Kg arasında

Isıl değer; 5390-7700 KCal/Kg arasında

Isıl değer; 7000 KCal/Kg'ın üzerinde

Uçucu madde miktarı ve nem içeriği yüksek

Uçucu madde ve nem içerikleri bitümlü kömürlerden daha yüksek

Uçucu madde miktarı ve nem içeriği düşük

Uçucu madde ve nem içerikleri düşük

Düşük sabit karbon içeriği

Sabit karbon içeriği Bitümlü kömürden düşük

Sabit karbon içeriği yüksek

Sabit karbon içeriği yüksek

KAYNAK: Mervit, Roy D., Coal Exploration, Mine Planning and Development.

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

M

aden

cilik

ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

11

TABL

O-6

: Fr

ansı

z s

tand

ardı

nda

ulus

lara

rası

sınıfl

ama

(FS,

197

2)

SIN

IF N

O:

0 1

2 3

4 5

6 7

8 9

Uçu

cu M

adde

Mik

tarı

(%)

0-3

3-10

10

-14

14-2

0 20

-28

28-3

3 >3

3 >3

3 >3

3 >3

3

Isıl

Değ

er (K

Cal

/Kg)

-

- -

- -

- >4

305

4000

-430

533

90-4

000

3160

-339

0Ka

ynak

: El

liott,

Mor

tin, A

., C

hem

istry

of C

oal U

tiliz

atio

n



TABLO-7: İngiliz standardı sınıflaması KÖMÜR SINIFLAMA KODU Uçucu Madde Gray-King Ana Sınıf Sınıf Alt Sınıf Miktarı (%) Kok Tipi Genel Tanımlama ve Sınıflar 100 <9,1 A 101 Error!

Reference source not found.6,1

A Antrasit

102 6,1-9,1 A 200 9,1-19,5 A-GB Düşük uçuculu buhar kömürleri 201 9,1-13,5 A-C 201-A 9,1-11,5 A-B Kuru buhar kömürleri 201-B 11,6-13,5 A-C 202 13,6-15,0 B-G 203 15,1-17,0 E-G4 Koklaşabilir buhar kömürleri 204 17.1-19.5 G1-G8 300 19,6-32,0 A-G9 Orta uçuculu kömürleri 301 19,6-32,0 301-A 19,6-27,5 G4 En iyi koklaşabilir kömürleri 301-B 27,6-32,0 302 19,6-32,0 G-G3 Orta veya zayıf koklaşabilir

kömürler 303 19,6-32,0 A-F Çok zayıf veya koklaşmayan

kömürler 400 >32,0 A-G9 Yüksek uçuculu kömürler 401 32,1-36,0 G9 Çok kuvvetli kekleşebilen

kömürler 402 >36,0 500 >32,0 G5-G8 Yüksek uçuculu ve kuvvetli 501 32,1-36,0 G5-G8 kekleşebilen kömürler 502 >36,0 600 >32,0 G1-G4 Yüksek uçuculu ve orta 601 32,1-36,0 G1-G4 derecede kekleşebilen 602 >36,0 kömürler 700 >32,0 E-G Yüksek uçuculu ve zayıf 701 32,1-36,0 E-G kekleşebilen kömürler 702 >36,0 800 >32,0 C-D Yüksek uçuculu ve çok 801 32,1-36,0 C-D zayıf kekleşebilen kömürler 802 >36,0 900 >32,0 A-B Yüksek uçuculu ve 901 32,1-36,0 A-B kekleşemeyen kömürler 902 >36,0 NOT: İngiltere Yakıt Araştırma Kurumu araştırmacılarından T.Gray ve J.G. King tarafından kömürlerin koklaşabilme özelliklerinin tesbit edilmesine yönelik olarak laboratuvar ölçeğinde düşük sıcaklık altında karbonizasyon (Koklaştırma) çalışmalarında elde edilen test sonuçlarına göre yaptıkları sınıflama Gray-King kok tipi olarak kabul edilmektedir. Gray- King kok tipinde belirtilen harfler aşağıda açıklanmıştır: A: Yumuşama yok, B-D : Yalnızca Büzülme, E-G: "O" Genleşme, G: Genleşme Kapasitesi, G1- G4:0-%50 Genleşme, G5- G8:%50-%140 Genleşme,> G8: > %140 Genleşme. KAYNAK: Elliott, Mortin, A., Chemistry of Coal Utilization, Wiley-Interscience, 1981, U.S.A.



TABLO-8: Amerikan standardı kömür sınıflaması (ASTM, 1981) Sabit Karbon

Sınırları* (%)

Uçucu Mineral Madde Sınırları*

(%)

Isıl Değer (KCal/Kg)

SINIF ALT GRUP > = < > < = > = < ANTRASİT 1.Meta-antrasit 98 2 7780 2.Antrasit 92 98 2 7780 3.Semi-Antarasit 86 92 8 14 7780 BİTÜMLÜ 1.Düşük uçuculu 78 86 14 22 7780 KÖMÜRLER 2.Orta uçuculu 69 78 22 31 7780 3.Y. uçuculu-A 69 31 7780 4.Y. uçuculu-B 69 31 7220 7780 5.Y. uçuculu-C 69 31 5835 7220 ALT 1.Alt Bitümlü A 69 31 5835 6390 BİTÜMLÜ 2.Alt Bitümlü B 69 31 5275 5835 KÖMÜRLER 3.Alt Bitümlü C 69 31 4610 5275 LİNYİT 1.Linyit A 69 31 3500 4610 2.Linyit B 69 31 3500 (*): Kuru mineral maddesiz bazda

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

M

aden

cilik

ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

14

TABL

O-9

: Am

erik

an k

ömür

lerin

den

alın

an n

umun

eler

in k

aba

ve d

etay

ana

lizle

rinde

n bi

r örn

ek

KA

BA A

NAL

İZ (%

) D

ETAY

AN

ALİZ

(%)

ISIL

DEĞ

ER

KÖM

ÜR

TÜ

RLE

Rİ

N

EM

UÇ

UC

U

MAD

DE

SABİ

T KA

RBO

N

KÜ

L S

H

C

N

O

BTU

/LB

KCal

/Kg

ANTR

ASİT

LER

AN

TRAS

İT

4,4

4,8

81,8

9,

0 0,

63,

479

,8

1,0

6,2

13.1

30

7.29

5 SE

Mİ-A

NTR

ASİT

2,

8 11

,975

,2

10,1

2,

23,

778

,3

1,7

4,0

13.3

60

7.42

0 Bİ

TÜM

LÜ K

ÖM

ÜR

LER

D

ÜŞÜ

K U

ÇU

CU

LU

2,3

19,6

65,8

12

,3

3,1

4,5

74,5

1,

4 4,

213

.220

7.

345

OR

TA U

ÇU

CU

LU

3,1

23,4

63,6

9,

9 0,

84,

976

,7

1,5

6,2

13.5

30

7.51

5 YÜ

KSEK

UÇ

UC

ULU

-A

3,2

36,8

56,4

3,

6 0,

65,

679

,4

1,6

9,2

14.0

90

7.83

0 YÜ

KSEK

UÇ

UC

ULU

-B

5,9

43,8

46

,5

3,8

3,0

5,7

72,2

1,

3 14

,013

.150

7.

360

YÜKS

EK U

ÇU

CU

LU-C

14

,8

33,3

39,9

12

,0

2,5

5,8

58,8

1,

0 19

,910

.550

5.

860

ALT

BİTÜ

MLÜ

KÖ

MÜ

RLE

R

A 13

,9

34,2

41,0

10

,9

0,6

6,2

57,5

1,

4 23

,410

.330

5.

740

B2

2.2

22,2

32

,240

,3

4,3

0,5

6,9

53,9

1,

0 33

,49.

610

5.34

0 C

25

,8

31,1

38,4

4,

7 0,

36,

350

,0

0,6

38,1

8.58

0 4.

765

Lİ

NYİ

T KÖ

MÜ

RLE

Rİ

LİN

YİT

36,8

27

,830

,2

5,2

0,4

6,9

41,2

0,

7 45

,66.

960

3.86

5



1.2. Sektörde Faaliyet Gösteren Uluslararası Organizasyonlar

Uluslararası Kuruluşlar:

• ISO-International Standardization Organization

• OECD- International Energy Agency (I.E.A.)

ABD:

• National Coal Association

• US Bureau of Mines

• Coal Exporters Association

• ( Mining Safety and Health Administration) (MSHA)

• Bureau of Land Management (BLM)

• Hazen Research Inc.

• Jacobs Engineering Co.

İngiltere:

• British Coal Corporatıon

• İnternational Mining Consultants Limited

• The Institution of Mining Engineers

• British Mining Consu Hants

• Anderson Stratchylde

• Birtly Engineering

Fransa:

• Cdf

Almanya:

• Ruhrkohle AG

• Saarberg Interplan

• Monton Consulting

• Rheinbraun Consulting

Kanada:

• The Coal Association of Canada

Avustralya:

• Australian Mining Industry Council

• Commonwealth scientific and ındustrial

• CSIRO Rescarch organization.

Güney Afrika:

• South African ınstitute of Mining and Metallurgy-Dep,of Natural Resources



Ukrayna:

• Ukrainian Coal Corporation-Donetskugol

• Donetsk research ınstitute on coal

Macaristan:

• Coal Mining Restructurcng Cento

• Hungarian Trade Union Of Miners

• Nikex-Hungary

İspanya:

• Endesa-(ür) Puentes de Garcia doriguez y(kamu)

• İnion-Fenosa(ür)The Lignitos de meirama (ÖZEL)

• institution Technologico Geo Minero de Espana

Japonya:

• Jıca

• MITI-Ministry of ınternational Trade and industry (kamu)

• Mining and Materials Processing institute of japan (Kamu)

• Hokkaido Coal impart Centre

• The institute of Energy Economics

• Japan Energy institute

• Mitsui Mining Co.

• Coal Mining Research Centre-Tokyo

Rusya:

• Ministry of Fuel and Energy (Kamu)

• Machinoexport-SOMAK (Kamu)

• Ministry of coal ındustry (Kamu)

• Rusogol (Kömür Acentası) (Kamu)

• Ugol Rossi Corporation

• Skochinsky Mining lnstitute

Belçika:

• Belgian Mining Engineers

• lnstitut National des lndustries extractives

• Lurgi

Polonya:

• Cenral Mining lnstitute (Kamu)

• Upper Silesian Mining Chamber (Kamu)

• State Coal Agency (Kamu)

• KOPEX (Kamu)



Çin:

• Central Mining Research institute (Kamu)

• China National Coal Çorporation (Kamu)

• North East and İnner-Mongolia United Coal Corporation (Kamu)

• China Local Coal Mines Corporation (Kamu)

• China Coal lmport. Export Corporation (CCIEC) (Kamu)

Fransa:

• Sofremines

• Sytramines

• CdF

Kömür Madenciliği, Kullanımı ve İş Güvenliği Konularında Araştırmacı

Kuruluşlar:

Belçika:

• lnstitut Scientifigue De Service Public (l.S.S.ep)

• lnstitut Voor Reddingswezen, Ergonomie En Arbeidshgene V.Z.W (IREA)

Kanada:

• Canada Centre For Mineral and Energy Research (CANMET) (Coal Reseurch)

• Cape Breton Coal Research Laboratory

• Canadian Explosive Atmospheres Laboratory

• Geolagicial Survey of Canada (Energy, Mines and Resources Canada)

• lnstitute of Sedimentary and Petroleum Geolgy

• Center for Resource Studies- Queen's University

• Coal and Mineral Processing Laboratory (University Of British Columbia)

• Department of Geological Sciences (University of British Columbia)

• Coal Science Group (University Of Regina)

• Energy Research Unit (University of Regina)

• Alberta Research Councıl

• British Colambia Research Corporation

• Canadian Energy Researgh lnstitutew

• Loring Laboratories Ltd.

• Research and Productivity Council

Macaristan:

• Central lnstitute For the Development of Mining

Portekiz:

• Museu Elboratoria Mineralogico Egeologico Faculdade de Ciencias da Universidade d

Porto. (Cmineralogecal and Geological Museum and Laboratory, Faculty of the Universty

of Porto.)



Romanya:

• Mining Research lntitute S.C lPROMINS A. BUCURESTI

• Mining Research and Prajections lnstitute S.C ICPM S.A. PETROSA

• lnstitute for Scientific, Enginerig and Technological Research and Mining Projections for

Lignite S.C. ICPML S.A. CRAIOVA

• National lnstitute for Mining Safety and Projection againist Explosions S.C INSEMEMX

S.A PETROSANI

İspanya:

• OCICARBON-Ocicoal

• lnstutito Technologico Geominero De espana (ITGE) (Technological spanish Geomining

lnstitute)

• lnstituto De Carbon (INCAR)Coal lnstitute

• lnstituto Carbmoquuimico de Zaragoza

2. DÜNYADA MEVCUT DURUM

2.1. Kömür Rezervleri

Dünya kömür rezervlerinin ülkeler ve kömür türleri itibariyle dağılımı 1991 yılı değerleriyle

TABLO-10'da verilmiştir.

Tablodan görüleceği gibi 1.039.409,2 milyon tonluk toplam dünya kömür rezervinin % 31,6'sı

linyit, % 50,2'si bitümlü ve % 18,2'si ise alt-bitümlü kömürlere aittir. Yine toplam 328.613 milyon

tonluk linyit rezervinin %70'i 4 ülkede (Almanya % 17,1 eski SSCB %30,4 , ABD % 97 ve

Avustralya % 12,8 ) toplanmıştır. 521.920,2 milyon tonluk bitümlü rezervlerin ise % 84,3'ü 6

ülkede (Eski SSCB % 19,9, Çin % 11,9, Hindistan % 11,6, ABD % 21,6 Güney Afrika

Cumhuriyeti % 10,6 ve Avustralya % 8,7 ) bulunmaktadır. Alt bitümlü kömürlere baktığımızda

toplam 188.876 milyon tonluk rezervin % 88,22'si eski SSCB ( % 19,6 ), Çin (% 17,8 ) ve ABD

(% 50,8) olmak üzere üç ülkeye dağılmaktadır. Dünya linyit rezervi içerisindeki Türkiye'nin %

2,23'lük payı dikkat çekmektedir.



TABLO-10: Ülkeler itibariyle dünya kömür rezervleri (1991) (1000 Ton) ÜLKELER Linyit Bitümlü Alt-Bitümlü TOPLAM AVRUPA 206.278.000 165.483.600 40.748.000 412.709.600 Almanya 56.150.000 23.919.000 - 80.069.000 Avusturya 59.000 - - 59.000 Belçika - 410.000 - 410.000 Bulgaristan 3.700.000 30.000 - 3.730.000 Çekoslavakya 3.500.000 1.870.000 - 1.870.000 Danimarka - - - - Finlandiya - - - - Fransa - 178.000 32.000 210.000 Hollanda - 497.000 - 497.000 İngiltere 500.000 3.300.000 - 3.800.000 İrlanda - 14.000 - 14.000 İspanya 200.000 850.000 400.000 1.450.000 İsveç - - 1000 1000 İsviçre - - - - İtalya 7.000 - 27.000 34.000 İzlanda - - 183.000 183.000 Lüksemburg - - - - Macaristan 2.883.000 596.000 982.000 4.461.000 Norveç - - 13.000 13.000 Polonya 11.600.000 29.600.000 - 41.200.000 Portekiz 33.000 3.000 - 36.000 S.S.C.B. 100.000.000 104.000.000 37.000.000 241.000.000 Romanya 2.307.000 600.000 810.000 3.117.600 Türkiye 7.339.000 146.000 - 7.485.000 Yunanistan 3.000.000 - - 3.000.000 Yugoslavya 15.000.000 70.000 1.500.000 16.570.000 ASYA 45.481.000 126.179.600 41.398.000 213.058.600 Afganistan - 66.000 - 66.000 Burma - 2.300 - 2.300 Çin 18.600.000 62.200.000 33.700.000 114.500.000 Endonezya 24.047.000 962.000 7.054.000 32.063.000 Filipinler 88.000 300 174.000 262.300 Hindistan 1.900.000 60.648.000 - 62.548.000 İran - 193.000 - 193.000 Japonya 17.000 827.000 - 844.000 Kore (Kuzey) - 300.000 300.000 600.000 Kore (Güney) - 203.000 - 203.000 Malezya - 4.000 - 4.000 Moğolistan - - - - Pakistan - 524.000 - 524.000 Tayvan - 100.000 - 100.000 Tayland 829.000 - 170.000 999.000 Vietnam - 150.000 - 150.000



TABLO-10: Ülkeler itibariyle dünya kömür rezervleri (1991)-DEVAM (1000 Ton) ÜLKELER Linyit Bitümlü Alt-Bitümlü TOPLAM AMERİKA 34.941.000 124.077.000 101.495.000 260.513.000 A.B.D. 31.963.000 112.668.000 95.929.000 240.560.000 Arjantin - - 130.000 130.000 Brezilya - - 2.359.000 2.359.000 Ekvator - - 24.000 24.000 Kanada 2.827.000 4.509.000 1.287.000 8.623.000 Kolombiya - 4.240.000 199.000 4.439.000 Meksika 51.000 1.252.000 417.000 1.720.000 Peru 100.000 960.000 - 1.060.000 Şili - 31.000 1.150.000 1.181.000 Venezuella - 417.000 - 417.000 AFRİKA 4.000 60.811.000 1.256.000 62.069.000 Botswana - 3.500.000 - 3.500.000 Cezayir - 43.000 - 43.000 Etopya - - - - Fas - 45.000 - 45.000 Güney Afrika - 55.333.000 - 55.333.000 Malawi - 12.000 - 12.000 Mısır - 13.000 40.000 53.000 Mozambik - 240.000 - 240.000 Nijer - 70.000 - 70.000 Nijerya - 21.000 160.000 181.000 Orta Afrika 4.000 - - 4.000 Swazland - - 999.000 999.000 Tanzanya - 200.000 - 200.000 Zaire - 600.000 - 600.000 Zambia - - 55.000 55.000 Zimbabwe - 734.000 - 734.000 OKYANUSYA 41.909.000 45.369.000 3.781.000 31.059.000 Avustralya 41.900.000 45.369.000 3.781.000 91.059.000 Yeni Kaledonya - 2.000 - 2.000 Yeni Zelanda 9.000 27.000 81.000 117.000 TOPLAM 328.613.000 521.920.200 118.876.000 1.039.409.200 KAYNAK: WEC Survey of Energy Resources, 1992.

2.2. Kömür Tüketimi

Dünya kömür tüketiminin ülkeleler ve kömür türleri itibariyle dağılımı, 1991 yılı değerleriyle

TABLO-11'de verilmiştir.

1991 yılı dünya kömür tüketimi değerlerine bakıldığında, taşkömürünün %52,4' lük, kahverengi

kömürün ise %47,6' lık paya sahip oldukları görülmektedir. Tabloda verilen toplam tüketim

değerlerinin kıtalar bazına dağılımında ise, Avrupa, Amerika ve Asya sırasıyla %50,2 , %39,7 ve

%10,1'lik paylarla ilk üç sırayı almaktadırlar. Linyit ve alt-bitümlü kömür tüketiminde 613.236.000

ton ve taşkömür tüketiminde 468.457.000 ton ile Avrupa kıtası birinci sırada yer almaktadır.



Toplam kömür tüketiminde, Türkiye'nin payı ise %2,7 düzeyindedir. Tablo'dan en büyük

taşkömürü tüketicisinin %43,6 pay ile ABD, en büyük kahverengi kömür tüketicilerinin ise, %

30,4 pay ile ABD ve % 27,7 pay ile Almanya oldukları görülmektedir.

TABLO-11: Ülkeler ve kömür türleri itibariyle dünyada kömür tüketimi (1991) (1000 Ton) ÜLKELER

Kokluk Kömürler

(a)

Bitümlü Kömürler

(b)

Taşköm.

(a+b)

Linyit

(c)

Alt-Bitümlü

Kömürler (d)

Kahverenk Kömürler

(c+d)

TOPLAM (a+b+c+d)

AVRUPA 109.040 269.174 378.214 607.098 6.138 613.236 991.450 Almanya 39.770 46.358 86.128 283.806 - 283.806 369.934 Avusturya 2.185 2.002 4.187 2.739 - 2.739 6.926 Belçika 6.322 7.956 14.278 275 1.368 1.663 15.941 Bulgaristan 979 3.466 4.445 27.408 - 27.408 31.853 Çekoslavak 11.707 9.248 20.955 63.884 - 63.884 84.839 Danimarka - 13.546 13.546 - - - 13.546 Finlandiya 631 5.105 5.736 - - - 5.736 Fransa 9.010 21.717 30.727 2.081 - 2.081 32.808 Hollanda 4.630 7.566 12.196 2 - 2 12.194 İngiltere 10.011 97.471 107.482 - - - 107.482 İrlanda 32 3.088 3.120 70 - 70 3.190 İspanya 4.759 22.954 27.713 15.477 4.445 19.931 47.644 İsveç 1490 2.073 3.563 - - - 3.563 İsviçre - 396 396 - - - 396 İtalya 8.287 11.448 19.735 972 - 972 20.707 İzlanda 19 41 60 - - - 60 Macaristan 979 2.210 3.189 13.382 - 13.382 16.571 Norveç - 682 682 - - - 682 Polanya - - 90.243 67.721 - 67.721 157.964 Portekiz 362 4.009 4.371 - 296 296 4.667 Romanya 2.652 3.031 5.683 28.710 - 28.710 34.393 Rusya Fed. - - - - - - - Türkiye 5.215 3.272 8.487 49.024 - 49.024 57.511 Yunanistan - 1.535 1.535 51.551 - 51.551 53.086 ASYA 75.328 73.858 249.186 49.605 19.061 68.666 217.852 Avustralya 5.818 26.361 32.179 49.386 17.316 66.702 98.881 Japonya 69.510 47.355 116.865 - - - 116.865 Yeni Zelanda - 142 142 219 1.745 1.964 2.106 AMERİKA 35.618 476.971 512.589 89.502 253.744 343.246 855.835 A.B.D. 30.712 462.512 493.224 80.432 231.624 312.056 805.280 Kanada 4.906 14.459 19.365 9.070 22.120 31.190 50.555 TOPLAM 219.986 820.003 1.130.322 746.205 278.943 1.025.148 2.155.380 KAYNAK: 1- Annual Bulletin of Coal Statistics, 1993, 2- Energy Statistics of OECD Countries 1990-1991,1993.

2.2.1. Kömür Tüketiminin Sektörel Dağılımı

Dünya kömür tüketiminin ülkeler itibariyle sektörel dağılımı 1991 yılı değerleriyle TABLO-12'de

verilmiştir.



TABLO-12: Ülkeler itibariyle dünyada kömür tüketiminin sektörel dağılımı (1991) (1000 Ton) TERMİK SANTRAL SANAYİ TESHİN+ DİĞER ÜLKELER

TOPLAM TÜKETİM

Taşköm.

Kahverenk Kömür

Taşköm.

KahverenkKömür

Taşköm.

KahverenkKömür

AVRUPA 1.117.037 421.410 578.780 40.998 23.310 35.748 16.791 Almanya 369.934 77.705 268.542 7.254 11.497 1.169 3.767 Avusturya 6.926 3.767 2.340 252 198 168 201 Belçika 15.941 11.877 912 1.602 751 799 - Bulgaristan 32.698 4.402 27.408 75 198 48 567 Çekoslavakya 85.942 20.955 63.884 298 805 - - Danimarka 13.546 12.823 - 567 - 156 - Finlandiya 5.736 4.723 - 1.004 - 9 - Fransa 32.587 23.275 1.860 5.724 - 1.728 - Hollanda 12.245 11.163 - 980 44 53 5 İngiltere 107.842 95.641 - 4.997 - 6.844 - İrlanda 3.229 1.934 - 499 39 687 70 İspanya 47.600 24.285 19.877 2.716 - 707 15 İsveç 3.563 2.693 - 835 - 35 - İsviçre 396 4 - 385 - 7 - İtalya 20.692 17.921 940 1.735 32 64 - İzlanda 60 - - 60 - - - Macaristan 19.846 3.189 13.382 74 124 756 2.321 Norveç 682 21 - 649 - 12 - Polonya 186.759 90.598 67.735 7.446 87 20.769 124 Portekiz 4.667 3.517 280 852 16 2 - Romanya 36.359 5.683 28.710 42 187 349 1.388 Rusya Fed. - - - - - - - Türkiye 57.061 5.177 32.294 1.475 8.900 1.385 7.830 Yunanistan 53.086 57 50.616 1.477 432 1 503 ASYA 218.314 131.710 64.242 19.699 1.938 301 244 Avustralya 99.163 29.548 64.134 5.016 325 139 1 Japonya 116.865 102.162 - 14.625 - 78 - Yeni Zelanda 2.106 - 108 58 1.613 84 243 AMERİKA 869.455 452.345 328.070 53.565 21.586 13.727 162 A.B.D. 818.900 434.331 297.150 52.430 21.374 13.511 104 Kanada 50.555 18.014 30.920 1.135 212 216 58 TOPLAM 2.204.626 1.005.46

5 971.092 114.262 46.834 49.776 17.197

NOT:1-Taşkömürü olarak koklaşabilir kömür ve diğer bitümlü kömürler ile antrasit toplamı alınmıştır. 2-Kahverengi kömür olarak linyit ile sub-bitümlü kömürlerin toplamı alınmıştır. KAYNAK:1- Annuall Bulletin of Coal Statics. 1993. 2- Energy Statistics of OECD Countries 1990-1991, 1993.

Yukarıdaki tablodan 1991 yılı için kömür tüketiminin sektörel dağılımına bakıldığında, termik

santralların ağırlıklı olduğu görülmektedir. Kömür tüketiminin sektörel dağılımında Termik

Santrallar, Sanayi ve Teshin+Diğer sektörlerin payları sırasıyla %89,7, %7,3 ve %3

hesaplanmaktadır.



Bu tablo içerisinde termik santral tüketimi açısından ABD ( %37,0 ), Almanya (%17,5) ve

Polonya (%8 )'nın payları dikkat çekicidir. Türkiye'nin termik santral amaçlı tüketimi açısından

dünya toplamı içindeki payı ise, %1,9 düzeyindedir.

2.3. Kömür Üretimi

2.3.1. Üretim Yöntemi ve Teknolojisi

Üretim yöntemleri genel olarak açık işletme ve yeraltı işletme yöntemleri olarak ikiye

ayrılmaktadır. Dünyada enerji talebi artışının kömüre olan talebi büyük miktarda arttırması, açık

işletmecilik makina ve ekipmanları tenolojisinde önemli gelişmeler yaratmıştır. Bu gelişmeler de

kömür üretiminde açık işletmecilik yöntemlerinin payını yüksek oranlara çıkarmıştır. Bu oranlar

linyit üretiminde %95, taşkömürü üretiminde ise %45 düzeylerindedir.

Üretim yöntemlerinin seçiminde; örtü tabakası kalınlığı, kaya formasyonlarının sertlik-basma

dayanımı-kazılabilirlik parametreleri, ilk yatırım sermayesi ve birim üretim maliyetleri belirleyici

olmaktadır. Her üretim yöntemi de kendi içinde farklı üretim sistemlerinin uygulanmasını

içermektedir.

2.3.1.1. Açık İşletme Yöntemi ve Teknolojisi

a)Sürekli Madencilik Sistemi:

Bu sistemde hem örtü kazısı hemde kömür kazısı döner kepçeli ekskavatörler ve/veya zincirli

kovalı ekskavatörlerle yapılmaktadır. Örtü malzemeleri ve kömür nakliyatı ise bantlı konveyör,

tren veya nadiren kamyonlarla yapılmaktadır. Bant konveyör nakliyatında uç noktalarda dökücü

makinalar kullanılmaktadır. Tren ve kamyon uygulamasında ise, direk döküm yanında, işletme

yakınında ara tumbalar oluşturulmakta ve buradan tekrar bant konveyörle nakliyat da

yapılmaktadır.

Döner kepçeli ekskavatörlerde ulaşılan kapasite 240.000m3 (yerinde)/gün olmuştur (Almanya).

Bantlı konveyörler de ise bant genişliği 2.8 metreye, taşıma kapasitesi 37.500 ton/saat değerine

ulaşmıştır. Döner kepçeli ekskavatörlerin bir bant köprüsü ile veya Croos-pit aktarıcıyla döküm

sahasına doğrudan döküm yapma uygulamaları giderek yaygınlaşmaktadır. Bu sistemde bantlı

konveyör ünitelerinin enerji tüketiminde, montaj-tamir-bakım işçiliğinde büyük tasarruf

sağlanmaktadır.



Döner kepçeli ekskavatörler genellikle yumuşak formasyonlarda tercih edilmektedir.

Kepçesinde özel kesici uçlarla orta sert formasyonlarda da kullanılmaktadır. Döner kepçeli

ekskavatör-bant konveyör sistemi yumuşak ve yapışkan olmayan formarmasyonlarla yüksek

kazı verimliliği sağlamaktadır. Formasyonların yapısına göre riperleme veya patlatmayla

gevşetme işlemleri de randımanı arttıran uygulamalardır. Gerekli önlemlerin alınmasıyla, çok

zor işletme şartlarında (-40oC'de- Rusya-; 2040mm'lik yağış ve oluşan çamurda-İspanya-;

yaklaşık 500m ocak derinliğinde-Almanya-) başarıyla uygulanmaktadır. Özellikle Almanya'da

geliştirilen Döner kepçeli ekskavatör-bant konveyör sistemi giderek yaygınlaşmış olup bugün

ABD, Kanada, Rusya, Endonezya, İspanya, Yunanistan, Türkiye ve Hindistan'da

kullanılmaktadır. Bu sistemin ilk yatırım tutarı diğer açık işletme sistemlerinden (Dragline

ekskavatör- Şovel ekskavatör- Hidrolik ekskavatör- Kamyon)daha yüksektir.

b)Süreksiz İşletme Sistemi:

Sistemin ana makinaları dragline ekskavatör, Elektrikli ve hidrolik ekskavatör, yükleyici ve

kamyonlardır. Dragline uygulaması daha çok örtü kalınlığı ince olan açık işletmelerde yaygın

olup bu amaçla geliştirilmiştir. ABD, Avusturalya ve G.Afrika'daki uygulama bu türdendir.

Dragline kepçe kapasitesi ve bum uzunluğu işletme şartlarına göre değişiklik göstermektedir.

220 yd3 kepçe kapasiteli Dragline ekskavatörler geliştirilmiş bulunmaktadır.

Dragline ile hem kazı hem taşıma-dökme işlemi birlikte yapılabildiğinden Ekskavatör/Kamyon

sistemine göre kazı maliyeti daha düşüktür. Ekskavatör (Elektrikli) ile kazılan örtü malzemesi

kamyonlarla taşınarak döküm yapılmaktadır. Gerektiğinde kazı aynasında patlatmayla

gevşetme yapılmakta ve yardımcı yükleyici kullanılmaktadır. Hidrolik ekskavatörlerin

elektriklilere göre hareket kabiliyeti ve koparma gücü daha yüksektir. Hidrolik ekskavatörde

kepçe kapasitesi 50m3'e, şovelde 61m3'e, kamyonlarda taşıma kapasitesi ise 350sTon'a

ulaşmıştır. İşletme koşullarına göre kamyonlar, mekanik ve elektrik tahrikli olarak seçilmektedir.

Süreksiz açık işletme yönteminde dragline-şovel ekskavatör-kamyon ve yükleyici-kamyon

sistemleri kombine olarakta kullanılmaktadır. Açık işletmecilik faaliyetlerinde sistem ve uygun

makina-ekipman seçiminde; yıllık kazı ve kömür üretim miktarları, topoğrafya, kömür damarının

eğimi, yapısı ve kalınlığı, örtü tabakası ve arakesme tabakalarının kalınlığı ve mekanik

özellikleri, iklim (yağış ve sıcaklık) ve drenaj durumu belirleyicidir.Kazı planına uygun basamak

boyutları, şev açıları, döküm sahası yeri seçimi ve kapasitesi, yollar ve rekültivasyon

çalışmalarının maden planlaması aşamasında mutlak dikkate alınması gerekmektedir.

Açık işletmecilikte verimlilik gün geçtikçe artmaktadır. Verimlilikteki bu artış, yüksek kapasiteli

makina ve ekipmanların geliştirilmesi ve işletme faaliyetlerine bilgisayarlı ölçme- izleme-kontrol

sistemlerinin uygulanmasıyla gerçekleşmiştir. Bu uygulamalarda ekskavatörlerin ve kamyonların



kazı-yükleme ve taşıma-boşaltma süreleri optimum şekilde düzenlenmekte, çalışan

makinalardan yağ numuneleri alınarak analizler yapılmakta ve makinaların bakım-onarım

süreleri ile yağ tüketiminde önemli tasarruflar sağlanmaktadır.

Makina kapasitelerindeki gelişmenin verimdeki artışına Kanada-Fordig Coal Ltd. ocağından

örnek verilirse; 11.5 m3 kapasiteli şovel yerine, 23 m3 lük ve 46 m3 lük şovel kullanıldığında

yükleme maliyetlerinde sırasıyla %45 ve % 70 oranında düşme saptanmıştır.

Kamyonla taşıma maliyetinde de benzer durum yaşanmış olup 110 tonluk kamyon yerine 155

ve 218 tonluk kamyonlar kullanılmış, taşıma maliyetlerinde sırasıyla % 37 ve % 63 düşme

saptanmıştır. Avustralya ve ABD açık işletmelerinde, gerek makina kapasitelerindeki artış

gerekse bilgisayarlı izleme-kontrol sistemleriyle, verimlilikte önemli artışlar kaydetmişlerdir.

Avustralya'da 1983 yılında 5020 ton/işçi-yıl olan satılabilir üretim, 1991 yılında 7539 ton/işçi-yıl

düzeyine çıkmıştır. ABD de ise budeğer 11.595 ton/işçi-yıl düzeyindedir.

2.3.1.2. Yeraltı İşletme Yöntemi ve Teknolojisi

Yeraltı işletme yöntemleri de, açık işletmecilikte olduğu gibi, kömür damarının yapısı (kalınlık,

eğim, sertlik uzunluk vb.) yankayaçların yapısı, tektonizma, hava sıcaklığı, metan gazı içeriği,

günlük üretim, drenaj vb. kriterler yönünden çeşitlilik gösterir.En yaygın olarak kullanılan yeraltı

işletme yöntemlerini şöyle sıralayabiliriz.

a.Uzun kazı arınlı üretim yöntemi,

b.Kısa kazı arınlı üretim yöntemi

c.Topuklu üretim yöntemi

d. Oda üretim yöntemi

Bu yöntemlerde kendi aralarında alt gruplara ayrılmakta veya bunların kombinasyonları olarak

uygulanabilmektedir.Dünya yeraltı madencilğinde en yaygın olarak uzun kazı arınlı üretim

yöntemleri uygulanmaktıdır. Yeraltında kömür kazısı şartlara göre konvensiyonel kazı (kazma,

delme-patlama ve martöpikör) ve mekanize kazı hidrolik burgu, pnömatik kazma, saban ve

tamburlu kesici-yükleyici) şeklinde yapılmaktadır. Nakliye ise ayak içinde zincirli konveyörlerle,

taban ve anayollarda band konveyörlerle ve duruma göre vagonlarla yapılmaktadır. Diğer

yaygın yeraltı işletme yöntemi oda yöntemi olup, A.B.D de çok yaygındır.



Yeraltı işletmelerinde verimlilik ve günlük üretim kapasiteleri kazı-nakliyat-tahkimat

ünitelerindeki mekanizasyon ve otomasyon bağlı olarak artmıştır. Taban yolları hazırlanmasında

galeri açma makinaları, kömür kazı ve yüklemede çift tamburlu kesici-yükleyiciler, ayakiçi

tahkimatında kalkan tipi yürüyen tahkimatlar, ayakiçi kömür nakliyatında panzer tip zincirli

konveyörlerin yaygınlaşması, daha geniş ayak boylarında (180-300 m), daha uzun panolar

(1800-2200 m) hazırlanarak üretim yapılmasını sağlanmıştır. Satılabilir üretimin ton/işçi-yıl

değeri Almanya'da 1980 de 647 iken, 1990 da 723, Avustralya'da 1982'de 2145 iken 1991'de

3888 olmuştur.ABD de ise 1990 yılında 4566 ton/işçi-yıl seviyesinde ulaşmıştır.

2.3.1.3. Kömür Hazırlama Teknolojileri

Günümüzde hala önemini koruyan kömür, sanayi devriminin gerçekleşmesinde ana faktör

olmuştur. Kömür kaynaklarını yeterince değerlendiren ülkeler, bugünün gelişmiş ülkeleri

konumuna gelmişlerdir.

Gelişmiş ülkelerde bugün, kömür üretildikten sonra doğrudan kullanılmamaktadır. Kömürlerin

nitelikleri, uygulanan fiziksel, kimyasal ve ısıl işlemlerle değiştirilmekte, sanayi ve ısınma amaçlı

kullanıma en uygun, havayı en az kirleten, külü, kükürtü ve rutubeti azaltılmış ve kalorisi

yükseltilmiş olarak kullanıma sunulmaktadır. Kömürlerin iyileştirilmesine yönelik fiziksel,

kimyasal ve ısıl işlem yöntemleriyle yıkanmış kömür, kok, gaz, semikok, biriket, pülverize kömür

ve sıvı yakıt gibi ürünler elde edilmektedir.

a) Fiziksel Yöntemlerle Zenginleştirme (Lavvarlar)

Fiziksel yöntemlerle zenginleştirme, yıkama tesislerinde (Lavvar), düşük mineral madde ihtiva

eden kömür parçacıklarının, yüksek mineral madde ihtiva eden parçacıklardan, yoğunluk

farkına dayanarak ayrılması işlemidir.

Kömür zengileştirme tesislerinin, kömür madenciliğinin hizmetine girmesinden bu yana 160 yılı

aşan bir süre geçmiştir. 1830'da çalışan ilk kömür zenginleştirme tesisinde pistonlu jigler

kullanılmıştır. 1860'larda sabit ağır ortam sistemleri, 1890'larda havalı Baumjig ve sarsıntılı

masa, 1915'lerden itibaren flotasyon, 1927'lerde pnömatik jig ve masalar, 1935'ten itibaren ağır

ortam tamburları, 1960'lı yıllardan sonra ağır ortam siklonları ve 1970'den sonrada büyük

kapasiteli havalı jigler, 1980 sonrasında Reichert konileri kömür zanginleştirme tesislerinde

ayırıcı makinalar olarak kullanılmıştır. Bu degişik teknikler içinde, havalı jigler, iri boyutlarda

kullanılan ağır ortam sistemleri (tambur ve tekne) ve ince boyutlarda kullanılan flotasyon

sistemleri geniş ölçüde uygulama alanı bulmuştur.



Günümüzde modern kömür zenginleştirme tesislerinde, 150-0,5 mm boyut aralığında kömürler

büyük kapasiteli havalı jiglerde ve ağır ortam yıkayıcılarında, 0,5 mm altı kömürler ise flotasyon

ve spiral sistemlerinde zenginleştirilmektedir. Otomasyon uygulanmasıyla günümüz

zenginleştirme tesislerinde işçi sayısı minumuna indirilmiş, tesis performansları maksimuma

çıkarılmıştır.

Son yirmiyıl içinde, Batı Avrupa'da ve özellikle Almanya'da, düşük kapasiteli çok sayıdaki eski

kömür zenginleştirme tesisinin yerine, büyük cihazlar içeren, otomatik kontrol sistemleriyle

teçhiz edilmiş yıkama tesisleri inşa edilmiştir. Kömür hazırlama, kırma, iri kömürün

temizlenmesi, ince kömürün temizlenmesi, şlamın temizlenmesi ve mikslerin kırılarak

temizlenmesi olmak üzere beş seviyede yapılmaktadır. Özellikle son yıllarda iri kömür yıkama

sistemlerinde 900t/h kapasiteli jig, tekne ve tambur tiple gelişmiş ayırıcılar kullanılmaya

başlamıştır. Ayrıca,100 mm boyutlu kömürü temizleyebilen ve 100 ton/h kapasiteli ağır ortam

siklonları geliştirilerek endüstride kullanılmaktadır.

Son yıllarda ince kömürlerin zenginleştirilmesinde, 10-12 dönümlü, 8-16 adetlik bataryalar

halinde, geliştirilmiş spiraller kullanılmaya başlanmıştır. Zenginleştirme tesislerinde yoğunluk,

seviye, parça boyutu, ağırlık, tesise beslenen ve elde edilen kömürlerin özellikleri, bugün

tamamen bilgisayar sistemleriyle tespit edilip değerlendirilmektedir. Kömür teknolojisindeki bu

gelişmeler maliyetleri büyük ölçüde düşürmüş ve zenginleştirme tesislerini kullanım yönünden

basitleştirmiştir. 1980 yılında Güney Afrika'da 2500 t/h, 1991 yılında Çin'de 2000 t/h jig ayırma

sistemli; Belçika ve Amerika'da 1400 ton/h kapasiteli kömür yıkama tesisleri en son teknolojiye

göre tesis edilmiştir.

b)Biriketleme

Katkı maddeli ilk briket tesisi 1842 yılında Fransa'da kurulmuştur. Briket yapımı sonucu, linyit

kömürünün ev yakıtı olarak kullanımı hızla artmıştır. 1955 yılında yalnızca Almanya'da 50

milyon ton briket üretilmiştir. İkinci Dünya Savaşına kadar briket üretimi önemini korumuş daha

sonra ise katkı maddesi olarak kullanılan katranın hava kirliliğine yol açarak insan sağlığını

olumsuz etkilemesi,, petrol ve doğal gazın gittikçe yaygın olarak kullanılmaya başlanması

nedenleriyle briket üretimi azalmış, briket üretim teknolojisindeki gelişme durmuştur.

1965'lerde dünyanın en büyük briket üretici ülkesi, yıllık 68 milyona ton ile Almanya olmuştur.

Halen Almanya, Ukrayna, Polanya, Bulgaristan, Fransa, Moğolistan, Çekolovakya, Çin, Güney

Kore, Avusturalya ve Hindistan gibi ülkelerde briket üretimi sürmektedir.

Briketler, organik ve inorganik bağlayıcılarla ve bağlayıcısız olarak yapılabilmektedir.



Kömür katranı ve zifti, petrol bitümü ve asfaltı, odun katranı, sentetik ve doğal reçine, nişasta,

sülfit likörü, şekerler, melaslar, selüloz bileşikleri ve zamk gibi katkı maddeleri kömür

briketlemede bağlayıcı olarak yaygın kullanım alanı bulmuşlardır.

Organik bağlayıcılara karşın daha ekonomik olan inorganik bağlayıcılar arasında çimento, kil,

kireç, mağnezyum oksit, jips, sodyum ve diğer alkali silikatlar bulunmakta olup kömür

briketlemede yaygın kullanım alanları bulunmamaktadır. Ayrıca organik ve inorganik

bağlayıcıların günümüzde müştereken kullanıldığı görülmektedir. Briketleme, uygulanan

sıcaklığa göre sıcak ve soğuk, kullanım amacına göre sanayi ve ev yakıtı, uygulanan yönteme

göre katkılı ve katkısız olarak yapılmaktadır.

c)Koklaştırma, Gazlaştırma ve Sıvılaştırma

Demir-Çelik endüstrisinde yüksek fırınlarda kullanılan kok, taşkömürünün havasız bir ortamda

ısıtılarak uçucu maddelerinin atılmasıyla sert ve gözenekli yapıda, karbon oranı yüksek ürünler

haline getirilmesiyle elde edilmektedir. Koklaştırma 55oC-900oC arasında yüksek ısıl işlem

uygulamasıyla gerçekleştirilmektedir. Koklaştırma işleminde ana ürün kok, yan ürünler ise kok

gazı, amonyak, katran ve hafif yağlardır.

Gazlaştırma teknolojileri ile kömür, buhar, hava, oksijen ve hidrojen ile tepkimeye sokularak gaz

ürünler elde edilmektedir. Üretilen gazların bileşim ve miktarı, kömürün cinsi ve aktivitesine,

kullanılan gazların türüne ve uygulanan gazlaştırma işlemine (basınç, sıcaklık, v.b) bağlıdır.

Gazlaştırma işleminde gazlaştırma süreçlerine göre çok çeşitli metodlara dayalı tesisler

geliştirilmiş bulunmaktadır.

Sıvılaştırma işlemi, kömürün gerek sıvı yakıt, gerekse kimyasal hammadde gereksinimlerini

karşılamak üzere, yüksek enerji yoğunluğu olan, kolayca depolanıp taşınabilecek ve çevre

kirliliği yaratmayacak sıvılara dönüştürülmesidir.

Sıvılaştırma işleminde uygulanan prosesler ayağıda sıralanmıştır.

a-Dolaylı sıvılaştırma

b-Doğrudan sıvılaştırma

c-Çözücü ekstraksiyonu

d-Piroliz

Kömürün sıvılaştırılmasıyla çeşitli petrol ürünleri ve endüstriyel kimyasalların elde edilmesine

yönelik bilimsel araştırma ve çalışmalar yaygın olarak sürdürülmektedir.



2.3.2. Kömür Standartları

Kömürlerin kullanımında genel olarak tane boyutu önemli bir faktördür. Kömürler, eleme

sistemindeki üst ve alt elek açıklıkları ile belirtilen boyut gruplarına ayrılır. Çeşitli boyut

grubundaki kömürler değişik tüketim yerlerinde kullanılırlar. Piyasa arz edilen ürünler, tane

boyutunun yanısıra kül, kükürt ve nem içerikleri, mineral madde içerikleri, kalorifik değerler ile

yıkanabilirlik, kurutulabilirlik, briketlenebilirlik ve koklaşabilirlik paratmetreleri bazında

sınıflandırılırlar.

Kömürler, maden işletmelerinde üretildiği şekilde (tüvenan) çeşitli kullanım yerlerinde

tüketilebildikleri gibi krible kömür, kurutulmuş kömür, yıkanmış kömür, briket kömür ve kok

kömürü olarak zenginleştirme işlemine tabi tutulmuş ürünler şeklinde de piyasaya arz

edilmektedir. Ürün boyutları, kullanım yerlerine ve yakma sistemine göre tercih edilirler.

Isınmada kalorifer ve ızgaralı sobalarda +18/-50 mm boyutları, termik santrallar ve sanayi

tesislerinde pulvarize yakıt olarak 0-18 mm boyutları tercih edilir. Kömürlerin fiziksel ve kimyasal

özelliklerinin çok değişkenlik göstermesi nedeniyle ürünler için bir standart geliştirilmemiştir.

Kömür ticaretinde, kullanım amaçlarına göre istenen kalite için limitler düzenlenmektedir.

Metalurji, cam ve porselen endüstrisinde, yüksek fırınlarda kullanılan kömürlerde, kaba analizle

kuru, mineral maddesiz bazda tesbit edilen uçucu madde, sabit karbon, nem ve kül miktarları;

detay analizle kuru bazda veya nem ve külsüz bazda hidrojen, karbon, nitrojen, oksijen ve kükürt miktarlarına dair limit değerler önemlidir. Ayrıca kül mineral analizlerinde SiO2, Al203,

Fe203, TİO2, CaO, MgO, Na2O, K2O, SO3, ve P2O5 gibi çok önemli mineral oksitlerin

miktarları belirlenmektedir. Ticari anlaşmalarda, kömür külündeki mineral oksitlerinin limit

değerleri, özel spesifikasyonlar olarak kontratlara konulmaktadır.

Bölüm 1.1 de "Tanım ve Sınıflandırma başlığı altanda ayrıntılı olarak açıklanmış olmakla

beraber, kömürün maden işletmelerinde üretiminden sonra çeşitli zenginleştirme tesislerinde

işleme tabi tutulmasıyla elde edilen ticari anlamda kömür türleri piyasaya sunuluş şekillerine

göre TABLO-13'de verilmiştir.

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

M

aden

cilik

ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

30

TA

BLO

-13:

Kul

lanı

m Y

erle

ri Ba

zınd

a Ü

rünl

er

ÜR

ÜN

LER

TA

NIM

VE

ÖZE

LLİK

LER

KU

LLAN

IM Y

ERLE

Rİ

Tuve

nan

köm

ür

Oca

ktan

çı

karıl

dığı

şe

kild

e pi

yasa

ya

arze

dile

n ür

ün...

H

içbi

r ze

ngin

leşt

irme

yapı

lmamış

... 0

-100

mm

boy

utta

. Te

shin

Krib

le k

ömür

El

enm

iş v

e bo

yutla

ndırı

lmış

ürü

n, tü

vena

n kö

mür

den

daha

düş

ük

küllü

dür.

Boyu

tları;

+10

mm

, +20

mm

, +30

mm

Te

shin

Toz

köm

ür

0/-1

0 ve

ya 0

/-18

boyu

tların

da e

lek

altı

ürün

ler,

pulv

ariz

e ya

kmay

a uy

gun.

..

Term

ik S

antra

l ve

Sana

yi T

esis

leri

Kuru

tulm

uş k

ömür

O

rjina

l bü

nye

nem

i ku

rutu

cula

rla d

üşür

ülm

üş,

ürün

ısı

l değe

ri tü

vena

n kö

mür

den

ve k

rible

köm

ürde

n yü

ksek

. Te

shin

ve

Sana

yi

Lave

köm

ür

Yıka

nmış

ve

boyu

tlandırı

lmış

ürü

n, d

üşük

kül

lü,

düşü

k ne

mli

ve

ısıl

değe

ri yü

ksek

. Te

shin

ve

Sana

yii

Mik

st k

ömür

İri

yık

ama

devr

esin

in y

an ü

rünü

. Te

rmik

San

tral v

e Akış

tan

Yata

klı T

esis

ler

Şlam

köm

ür

İnce

yık

ama

devr

esin

in y

an ü

rünü

. Sa

nayi

Bi

riket

köm

ürü

Toz

köm

ürün

ka

tkılı

ve

ya

katkısız

ol

arak

pr

esle

değişi

k bo

yutla

rda

brik

etle

nmes

i hal

i. Te

shin

Kok

köm

ürü

Taşk

ömür

lerin

in d

öner

li ve

har

eket

li ız

gara

lı fırın

lard

a ısıl

işle

me

tabi

tut

ulm

asıy

la e

lde

edile

n, z

engi

n ür

ün. U

çucu

mad

de d

üşük

, sa

bit k

arbo

n yü

ksek

, ısıl

değe

r yük

sek

...

Met

alur

ji, C

am v

e Po

rsel

en S

anay

ii



2.3.3. Dünyada Kömür Üretimi

Dünya kömür üretiminin ülkeler ve kömür türleri itibariyle dağılımı, 1991 yılı değerleriyle TABLO-

14'de verilmiştir.

TABLO-14: Dünya kömür üretimi (1991) (1000 Ton) ÜLKELER

KOKLUK KÖMÜR

1

DİĞER

BİTÜMLÜ KÖMÜR

VE ŞİSTLER

2

TAŞ-KÖMÜRÜ TOPLAMI

(1+2) 3

LİNYİT 4

SUB- BİTÜMLÜ KÖMÜR

5

KAHVE-RENGİ KÖMÜR

TOPLAMI (4+5)

6

GENEL TOPLAM

(3+6) 7

AVRUPA - - 776.000 851.000 - 855393 1.631.393 Almanya 40.668 32.076 72.744 279.578 - 279.578 352.322 Avusturya - - - 2.081 - 2.081 2.081 Belçika - 634 634 - - - 634 Bulgaristan 64 105 169 28.323 - 28.323 28.492 Çekoslovakya

12.704 6.818 19.522 80.812 - 80.812 100.334

Fransa 1.600 8.529 10.129 1.963 - 1.963 12.092 Hollanda - - - - - - - İngiltere 800 91.177 91.177 - - - 91.177 İrlanda - 1 1 - - - 1 İspanya 55 13.744 13.799 15.523 4.123 19.646 33.445 İsveç - 28 28 - - - 28 İtalya - 21 21 940 - 940 961 İzlanda - - - - - - - Macaristan 85 1.578 1.663 15.294 - 15.294 16.957 Norveç - 339 339 - - - 339 Polonya - - 140.027 69.406 - 69.406 209.433 Portekiz - 270 270 - 270 270 540 B.D.T 69.772 169.793 239.565 136.359 - 136.359 375.924 Romanya 1.058 2.778 3.836 28.758 - 28.758 32.594 Türkiye 1.722 1.040 2.762 43.416 - 43.416 48.940 Yunanistan - - - 52.695 - 52.695 52.695 Yugoslavya - - - - - - - Diğer Avrupa Ülkeleri

- - 179.314 95.852 - 95.852 275.166

ASYA OKYANUSYA

66.146 91.614 1.396.600 167.100 17.316 184.416 1.581.016

Avustralya 65.537 81.791 147.328 49.386 17.316 66.702 214.030 Japonya - 8.053 8.053 - - - 8.053 İran - - 1.300 - - - 1.300 Yeni Zelanda 609 1.770 2.379 173 - 173 2.552 Diğer Ülkeler - - 1.237.540 117.541 - 117.541 1.355.081



TABLO-14: Dünya kömür üretimi (1991)- DEVAM (1000 Ton) ÜLKELER

KOKLUK KÖMÜR

1

DİĞER

BİTÜMLÜ KÖMÜR

VE ŞİSTLER

2


(1+2) 3

LİNYİT 4


5


TOPLAMI (4+5)

6

GENEL TOPLAM

(3+6) 7

AMERİKA - - 679.600 324.100 253.866 577.966 1.257.566A.B.D. 88.854 504.589 593.443 78.491 231.624 310.115 903.558Kanada 29.284 10.627 39.911 8.982 22.242 31.224 71.135Diğer Amerika Ülkeleri

- - 46.246 236.627 - 236.627 282.873

AFRİKA - - 184.000 - - - 184.000Güney Afrika - - 178.200 - - - 178.200Zimbawe - - 5.000 - - - 5.000Diğ. Afrika Ül. - - 800 - - - 800DÜNYA TOPLAMI

- - 3.036.200 1.342.200 - 1.617.775 4.653.975

KAYNAK: 1) Annual Buletin of Coal Statistics 1993 2) Statistical review of World Energy 1992

2.3.4. Stok Durumu

Dünyadaki toplam kömür stok miktarları hakkında bilgi bulunamamıştır. Bununla birlike ülkeleler ve

kömür türleri itibariyle dünyadaki kömür stok miktarlarının değişimi 1991 yılı değerleriyle TABLO-

15'de verilmiştir. Tablonun incelenmesinden görüleceği gibi, 1991 yılında taşkömür stokları, 1990

yılına göre 7.235.000 tonluk bir azalış gösterirken, aynı dönemde kahverengi kömür stokları ise

4.518.000 ton artış göstermiştir. Bu tablo içerisinde Türkiye, taşkömüründe 358.000 ton'luk stok

azalışı ve linyitte ise 5.423.000 tonluk stok artışı ile yer almaktadır.



TABLO-15: Ülkeler ve kömür türleri itibariyle dünyada kömür stoku değişimleri (1991) (1000Ton) ÜLKELER

KOKLUK KÖMÜR

1

DİĞER

BİTÜMLÜ KÖMÜR

VE ŞİSTLER

2


(1+2) 3

LİNYİT 4


5


TOPLAMI (4+5)

6

GENEL TOPLAM

(3+6) 7

AVRUPA 430 -2.911 -4.542 4.096 376 4.472 -70 Almanya 189 1.634 1.824 803 - 803 2.627 Avusturya - 399 399 638 - 638 1.037 Belçika -104 -139 -243 -1 4 3 -240 Bulgaristan 173 258 431 145 - 145 576 Çekoslovakya -44 -558 -602 931 - 931 329 Danimarka - 785 785 - - - 785 Fransa - -1.094 -1.094 128 - 128 -966 Finlandiya - 453 453 - - - 453 Hollanda 201 -448 -248 - - - -248 İngiltere -66 -5.509 -5.575 - - - -5.578 İrlanda - 18 18 - - - 18 İspanya 52 757 809 -46 346 300 1.109 İsveç 45 317 362 - - - 362 İsviçre - 37 37 - - - 37 İtalya 147 -262 -115 972 - 972 857 İzlanda - - - - - - - Macaristan 11 89 100 -578 - -578 -478 Norveç - 21 21 - - - 21 Polonya - - -2.061 -183 - -183 -2.244 Portekiz 56 61 117 - 26 26 143 Rusya Fed. - - - - - - Romanya -17 287 270 581 - 581 851 Türkiye -213 -145 -358 5.423 - 5.423 5.065 Yunanistan - 128 128 -1.144 - 1.144 -1.016 Yugoslavya - - - -3.573 - -3.573 -3.573 ASYA- OKYANUSYA

458 -1.847 -1.389 46 -25 21 -1.368

Avustralya 411 -2.378 -1.967 - - - -1.967 Japonya 47 515 562 - - - 562 Yeni Zelanda - 16 16 46 -25 21 37 AMERİKA 21 -1.325 -1.304 146 -121 25 -1.279 A.B.D. 504 -2.987 -2.483 - - - -2.483 Kanada -463 1.662 1.179 146 -121 25 1.204 DÜNYA TOPLAMI

909 -6.083 -7.235 4.288 230 4.518 -2.717

NOT: Polonya için taşkömürünün, koklaşabilir kömür ve diğer bitümlü-Antrasit bazında stok değişimleri bulunamadığından toplam olarak verimli olup bu nedenle genel toplamlar tutmamaktadır. KAYNAK: 1) Annual Bulletin of Cool Statistics, UN, 1993 2) Energy Statistics of OECD Countries 1990-1991, IEA, 1993



2.4. Uluslararası Kömür Ticareti

2.4.1. Gümrük Vergileri, Tavizler ve Sübvansiyonlar

Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) ülkelerinden bazılarında, toplam ve birim başına kömür üretiminde

uygulanan sübvansiyon miktarları TABLO-16 ve 17'de verilmiştir.

TABLO-16: Bazı IEA ülkelerinde kömür üretimine sağlanan toplam sübvansiyon miktarları (1990 fiyatlarıyla Milyon ABD Doları) ÜLKELER 1988 (r) 1989 (r) 1990 (r) 1991 (g) Belçika 238 223 104 74 Almanya 7.277 7.088 6.945 6.941 Japonya 1.292 1.008 870 860 İspanya 704 693 634 (t).955 İngiltere 4.062 9.085 2.142 (t) 2.062 (r) : Revize (g) : Geçici (t) : Tahmini KAYNAK: Energy Policies of IEA Countries, 1992

TABLO-17: Bazı IEA ülkelerinde kömür üretimine sağlanan birim sübvansiyon miktarları (1990 fiyatlarıyla ABD Doları/Ton) ÜLKELER 1988 (r) 1989 (r) 1990 (r) 1991 (g) Belçika 96 118 100 93 Almanya 99 98 99 105 Japonya 116 105 109 105 İspanya 37 36 33 (t) 52 İngiltere 38 92 24 (t) 22 (r) : Revize (g) : Geçici (t) : Tahmini KAYNAK: Energy Policies of IEA Countries, 1992



2.4.2. İthalat ve İhracat

2.4.2.1. İthalat

Ülkeler ve kömür türleri itibariyle dünyadaki kömür ithalat miktarları 1991 yılı değerleriyle TABLO-

18'de verilmiştir. Tablodan, toplam 209.717.000 ton' luk toplam ithalat içinde koklaşabilir kömür,

antrasit ve diğer bitümlü kömürlerin %92,5' luk paya sahip olduğu görülmektedir.

Toplam ithalatın kıtalar bazında dağılımında ise, Avrupa ve Amerika'nın payları, sırasıyla % 92 ve

% 8' dir. Tablodan görüldüğü gibi, Fransa, Belçika, İtalya ve İngiltere, toplam ithalatın % 40,5'i gibi

büyük bir bölümünü gerçekleştirmektedirler. Türkiye' nin toplam ithalat içindeki payı ise % 4,9

seviyesindedir.



TABLO-18: Ülkeler ve kömür türleri itibariyle dünya kömür ithalatı (1991) (1000 Ton) İTHALATÇI ÜLKE

İHRACATÇI ÜLKE

KOKLUK KÖMÜR

ANTRASİT VE DİĞER BİTÜMLÜ KÖMÜR.

LİNYİT

KOK KÖMÜRÜ

TOPLAM İTHALAT

AVRUPA 66.239 112.317 4.598 9.791 192.945Avusturya 2185 1.603 23 893 4.074 Belçika - - - 5 Kolombiya - 1 - - Çekoslovakya 774 - - 287 Fransa - 23 - 8 Almanya - - - - İtalya - - - 32 Polonya 739 1.410 - 225 Rusya Fed. - - - - Güney Afrika - 30 - - A.B.D. 298 - - - Yugoslavya - - - - Diğerleri 374 150 23 336 Belçika 6.426 14.648 276 731 22.081 Avusturya 1.126 582 - 2 Kanada 344 - - 24 Çin - 344 - 13 Kolombiya - 7.995 - - Çekoslovakya - - - - Fransa - 11 - 16 Almanya - - - - Endonezya 115 17 - - Hollanda - 3 - 268 Yeni Zelanda - 6 - - Polonya 199 267 - 311 Portekiz - - - - Rusya Fed. - - - - Güney Afrika - 4.308 - - Ispanya - - - - İngiltere 44 86 - 29 A.B.D. 4.208 1.017 - - Venezuella - 12 - - Yugoslavya - - - - Bilinmiyor 390 - 276 67 Bulgaristan 742 3.226 - 124 4.092 Bulgaristan 40 - - - Çekoslovakya - - - - Fransa - - - 7 İtalya - 9 - - Polonya - - - - Rusya Fed. - - - - İsviçre 46 10 - 20 İngiltere 42 - - 10



TABLO-18: Ülkeler ve kömür türleri itibariyle dünya kömür ithalatı (1991)-DEVAM (1000 Ton) İTHALATÇI ÜLKE

İHRACATÇI ÜLKE

KOKLUK KÖMÜR


LİNYİT

KOK KÖMÜRÜ

TOPLAM İTHALAT

Bulgaristan A.B.D. 176 - - - 176 Yugoslavya - - - - - Bilinmiyor 438 3.207 - 81 3.726Çekoslovakya 1.381 4.462 - 34 5.887Danimarka - 12.809 4 50 12.863 Avustralya - 2.091 - - Belçika - - - 1 Kanada - 773 - - Çin - 115 - - Kolombiya - 2.633 - - Çekoslovakya - 8 - - Fransa - - - 10 Almanya - - - - Endonezya - 173 - - Hollanda - . - - 2 Norveç - - - - Polonya - 692 - - Rusya Fed. - - - - Ispanya - - - - İsveç - - - - İngiltere - 172 - 27 A.B.D. - 4.434 - - Venezuella - 101 - - Bilinmiyor - 1617 4 11 Finlandiya 631 4.542 - 705 5.878 Avustralya - 7 - 25 Belçika - - - 16 Çin - 200 - - Kolombiya - 619 - - Çekoslovakya - - - 23 Fransa - - - 14 Almanya - - - - İtalya - - - 1 Japonya - - - 25 Hollanda - - - 177 Polonya 172 2.431 - 219 Rusya Fed. - - - - İspanya - - - 2 İsveç - - - 32 İngiltere - 41 - 37 A.B.D. 385 109 - - Venezuella - 219 - - Bilinmiyor 74 875 - 134 Fransa 7.660 14.148 - 695 22.503 Avustralya 2.134 2.263 - 10 Belçika - 50 - 128 Kanada 560 36 - -




İHRACATÇI ÜLKE

KOKLUK KÖMÜR


LİNYİT

KOK KÖMÜRÜ

TOPLAM İTHALAT

Fransa Çin - 1.712 - - Kolombiya - 2.052 - - Almanya - - - - İrlanda - - - - İtalya - - - 31 Hollanda - 1 - 218 Norveç 69 - - - Polonya 176 38 - 16 Portekiz - - - 3 Rusya Fed. - - - - - Güney Afrika - 934 - - İspanya - - - 10 İngiltere - 389 - - A.B.D. 4.128 4.620 - - Venezuella - 410 - - Yugoslavya - - - - Bilinmiyor 593 1.648 - 16.8 Hollanda 4.272 10.453 51 323 15.109 Avustralya 404 3.616 51 323 Avusturya 15 - - - Belçika 362 215 - 58 Kanada - - - - Çin 5 28 - 1 Kolombiya 4 1.607 - - Finlandiya - - - - Fransa - 2 - 56 Almanya - - - - Endonezya - 196 - - İtalya - - - 1 Yeni Zelanda - 1 - - Norveç - - - 4 Polonya 25 731 - 84 Portekiz - 1 - 3 Rusya Fed. - - - - Güney Afrika - 110 - - İsviçre - 3 - - Türkiye - - - - 41 İngiltere - - - 10 A.B.D. 3.130 2.852 - - Venezuella - 32 - - Bilinmiyor 327 70 51 65 İngiltere 9.140 10.351 - 323 19.814 Avustralya 4.044 610 - - Belçika - 231 - 45 Kanada 743 17 - - Çin - 294 - 4 Kolombiya - 2.447 - -




İHRACATÇI ÜLKE

KOKLUK KÖMÜR


LİNYİT

KOK KÖMÜRÜ

TOPLAM İTHALAT

İngiltere Çekoslovakya - 5 - - Danimarka - 2 - - Finlandiya - 5 - - Fransa 3 9 - 17 Almanya - - - - Endonezya - 97 - - İrlanda - 46 - 2 Japonya - - - - Hollanda - 6 - 47 Norveç - 7 - - Polonya 238 318 - 45 Rusya Fed. - - - - Güney Afrika 1 577 - 24 İspanya - - - 10 İsveç - 3 - - İngiltere - 7 - - A.B.D. 4.107 4.025 - 30 Venezuella - 230 - - Bilinmiyor 4 1.412 - 78 İrlanda 32 3.093 75 1 3.216 Belçika 6 17 2 5 Çin - 6 - - Kolombiya - 3 - - Danimarka - - 3 - Fransa - 22 - - Almanya - - - - Endonezya - 6 - - Hollanda 1 96 20 7 Polonya 6 488 - - Rusya Fed. - - - - Güney Afrika 2 78 - 2 İsveç - - - - İngiltere - 307 2 2 A.B.D. l3 1.272 - - Venezuella - 5 - - Bilinmiyor 4 793 48 - İspanya 4.652 8.336 - 140 13.128 Avustralya 725 232 - - Belçika 1 169 - 1 Kanada 261 - - - Çin - - - 1 Kolombiya - 762 - - Çekoslovakya - 6 - - Fransa - 26 - 31 Almanya - - - - Endonezya - 41 - - İrlanda - 2 - -




İHRACATÇI ÜLKE

KOKLUK KÖMÜR


LİNYİT

KOK KÖMÜRÜ

TOPLAM İTHALAT

İspanya İtalya - - - 1 Hollanda - 109 - - Norveç - - - - Polonya 39 24 - 21 Portekiz - - - 4 Rusya Fed. - - - - Güney Afrika - 4.823 - - İsveç - - - - İngiltere - 315 - 1 A.B.D. 3.342 1.471 - 49 Venezuella - 6 - - Bilinmiyor 284 350 - 31 İsveç - 3.119 31 301 3.431 Avustralya - 598 11 - Belçika - 1 - 33 Kanada - 31 - - Çin - 47 - - Kolombiya - 10 - - Çekoslovakya - 16 - 8 Danimarka - 5 - 2 Fransa - - - 25 Almanya - - - - Endonezya - 4 - - İrlanda - - - 2 İtalya - - - 12 Japonya - - - 12 Hollanda - - - 51 Norveç - - - 1 Polonya - 487 - 8 Rusya Fed. - - - - İspanya - - - 7 İngiltere - 29 - 49 A.B.D. - 1.068 - 14 Venezuella - 284 - - Bilinmiyor - 539 - 12 İsviçre - 362 - 33 395 Fransa - 2 - 11 Almanya - - - - İtalya - - - 1 Polonya - 1 - - Güney Afrika - 344 - - A.B.D. - - - - Bilinmiyor - 15 - 21 İtalya 8.140 11.797 32 598 20.567 Avustralya 1.225 - - - Belçika - 5 - - Kanada 331 - - -




İHRACATÇI ÜLKE

KOKLUK KÖMÜR


LİNYİT

KOK KÖMÜRÜ

TOPLAM İTHALAT

İtalya Çin - 310 - - Kolombiya - 290 - - Fransa - 143 - 25 Almanya - 109 - - Endonezya - - - - Hollanda - - - 19 Polonya 88 507 - 60 Rusya Fed. - 609 - - Güney Afrika 59 4.884 - - İspanya - - - 7 İngiltere 5.681 4.800 - 249 Venezuella - 140 - - Bilinmiyor 756 - 32 238 İzlanda 19 41 - 37 97 Kanada 14 1 - - Çin - - - 3 Danimarka - - - - Fransa - - - 4 Almanya - - - - İsveç - - - - İngiltere 5 - - - A.B.D. - 40 - - Bilinmiyor - - - 30 Lüksemburg - 203 9 1.344 1.556 Belçika - 19 - 213 Çin - 2 - - Almanya - - - - Hollanda - - - - Polonya - - - - Rusya Fed. - - - - Güney Afrika - - 118 - A.B.D. - - - 84 Bilinmiyor - 64 9 1.047 Macaristan 887 647 - 478 2.012 Çekoslovakya 876 - - 194 Macaristan Almanya - - - - Polonya - - - 48 Rusya Fed. - - - - Yugoslavya 11 - - - Bilinmiyor - 647 - 196 Norveç - 601 - 486 1.086 Avustralya - 13 - 17 Avustralya - - - - Belçika - 22 - 6 Kanada - - - 2 Çin - 2 - 2 Kolombiya - - - -




İHRACATÇI ÜLKE

KOKLUK KÖMÜR


LİNYİT

KOK KÖMÜRÜ

TOPLAM İTHALAT

Norveç Çekoslovakya - 28 - - Danimarka - 1 - - Fransa - 75 - 73 Almanya - - - - Endonezya - 2 - - Hollanda - 20 - 15 Polonya - 81 - 44 Rusya Fed. - - - - İsveç - 2 - - İsviçre - - - - İngiltere - 101 - 189 A.B.D. - - 178 - Venezuella - 7 - 4 Bilinmiyor - 69 - 118 Polonya 560 - - - 560 Portekiz 306 3948 - 5 4.259 Avustralya - 60 - - Kanada 115 - - - Kolombiya - 419 - - Fransa - - - 3 Hollanda - 2 - - Polonya 80 - - - Rusya Fed. - - - - Güney Afrika - 1693 - - İspanya - 3 - 2 İngiltere 11 140 - - A.B.D 100 1536 - - Bilinmiyor - 92 - - Rusya Fed. 8.727 134 55 1.847 10.763 Japonya - 3 - - Polonya 46 131 - - Bilinmiyor 8.681 - 55 1847 Romanya 2.745 - 3877 574 7.196 Yunanistan - 1.407 - 26 1.433 Çekoslovakya - - - 4 Fransa - - - - İtalya - - - - Polonya - - - 10 Rusya Fed. - - - - Güney Afrika - 1.162 - - A.B.D. - - - - Yugoslavya - - - - Bilinmiyor - 245 - 12 AMERİKA 4.906 10.562 - 1.301 16.722 A.B.D. - 3.075 - 997 4.072 Avustralya - 28 - 172 Kanada - 849 - 47




İHRACATÇI ÜLKE

KOKLUK KÖMÜR


LİNYİT

KOK KÖMÜRÜ

TOPLAM İTHALAT

A.B.D. Kolombiya - 1.707 - - İtalya - - - - Japonya - - - 759 İngiltere - - - 19 Venezuella - 485 - - Bilinmiyor - 6 - - Kanada 4.909 7.487 - 304 12.700 Almanya - - - - A.B.D. 4.906 7.487 - 304 Venezuella - - - - Bilinmiyor 3 - - - DÜNYA TOPLAMI

71.148 122.879 4.598 11.092 209.717

KAYNAK: Annual Bulletin of Coal Statistics, 1993.

2.4.2.2. İhracat

Ülkeler ve kömür türleri itibariyle dünyadaki kömür ihracat miktarları, 1991 yılı değerleriyle TABLO-

19'da verilmiştir. Tablodan, toplam 147.149.000 tonluk ihracat içerisinde koklaşabilir kömür,

antrasit ve diğer bitümlü kömürlerin % 96,1'lik paya sahip olduğu görülmektedir.Toplam ihracatın

kıtalar bazında dağılımında ise, Avrupa, Asya, Amerika ve Afrika'nın payları sırasıyla %15,5, %

3,3, % 66,7 ve % 14,5'dir. Tablodan da görüldüğü gibi, A.B.D. % 45,9, Güney Afrika %14,5 ve

Polonya % 9,5 ile ihracatın önemli bir bölümünü gerçekleştirmektedirler.



TABLO-19: Ülkeler ve kömür türleri itibariyle dünya kömür ihracatı (1991) 1000 Ton) İHRACATÇI ÜLKE

İTHALATÇI ÜLKE

KOKLUK KÖMÜR


LİNYİT

KOK KÖMÜRÜ

TOPLAM İHRACAT

AVRUPA 5.411 13.560 27 3.824 27.823Avusturya 15 - - - 15 Hollanda 15 - - - Belçika 3.69 725 2 511 1.607 Avusturya - - - 5 Danimarka - - - 1 Finlandiya - - - 16 Fransa - 50 - 128 İrlanda 6 17 2 5 İtalya - 1 - - Lüksemburg - 18 - 213 Hollanda 362 215 - 58 Norveç - 22 - 6 İspanya 1 169 - 1 İsveç - 1 - 33 İngiltere - 231 - 45 Çekoslavakya 2.235 1.650 63 522 2.235 Avusturya 774 - - 287 Bulgaristan - - - 6 Danimarka - - 8 - Finlandiya - - - 23 Yunanistan - - - 4 Macaristan 876 - - 194 Norveç - 28 - - Ispanya - 6 - - Norveç - 16 - 8 İngiltere - 5 - - Danimarka - 8 3 2 13 İrlanda - - 3 - Norveç - 1 - - İsveç - 5 - 2 İngiltere - 2 - - Finlandiya - 2 - - 2 İngiltere - 2 - - Fransa 3 172 - 300 475 Avusturya - 12 - 8 Belçika - 11 - 16 Bulgaristan - - - 7 Danimarka - - - 10 Finlandiya - - - 14 İzlanda - - - 4 İrlanda - 22 - - İtalya - 13 - 25 Hollanda - 2 - 56 Norveç - 75 - 73



TABLO-19: Ülkeler ve kömür türleri itibariyle dünya kömür ihracatı (1991)-DEVAM (1000 Ton) İHRACATÇI ÜLKE

İTHALATÇI ÜLKE

KOKLUK KÖMÜR


LİNYİT

KOK KÖMÜRÜ

TOPLAM İHRACAT

Fransa Portekiz - - - 3 İspanya - 26 - 31 İsveç - - - 25 İsviçre - 2 - 11 İngiltere 3 9 - 17 Hollanda 1 237 20 804 1.062 Belçika - 3 - 268 Danimarka - - - 2 Finlandiya - - - 177 Fransa - 1 - 218 İrlanda 1 96 20 7 İtalya - - - 19 Norveç - 20 - 15 Portekiz - 2 - - İspanya - 109 - - İsveç - - - 51 İngiltere - 6 - 47 İngiltere 58 1.501 2 344 1.905 Bulgaristan 42 - - 10 Danimarka - 172 - 27 Finlandiya - 41 - - Fransa - 389 - - İzlanda 5 - - - İrlanda - 307 2 2 Hollanda - - - 10 Norveç - 101 - 189 Portekiz 11 140 - - İspanya - 315 - 1 İsveç - 29 - 49 İngiltere - 7 - - A.B.D. - - - 19 İrlanda - 46 - 5 51 İspanya - - - 1 İsveç - - - 2 İngiltere - 46 - 2 İspanya - 3 - 38 41 Finlandiya - - - 2 Fransa - - - 10 İtalya - - - 7 Portekiz - 3 - 2 İsveç - - - 7 İngiltere - - - 10 İsveç - 5 - 32 37 Finlandiya - - - 32 Norveç - 2 - - İngiltere - 3 - -




İTHALATÇI ÜLKE

KOKLUK KÖMÜR


LİNYİT

KOK KÖMÜRÜ

TOPLAM İHRACAT

İsviçre 46 46 - 41 103 Bulgaristan 46 10 - 20 Hollanda - 3 - - İngiltere - 3 - 21 İtalya - 9 - 84 93 Avusturya - - - 32 Bulgaristan - 9 - - Finlandiya - - - 1 Fransa - - - 31 Hollanda - - - 1 İspanya - - - 1 İsveç - - - 12 İsviçre - - - 1 Türkiye - - - 5 Norveç 69 669 - 5 773 Danimarka - 692 - - Fransa 69 - - - Hollanda - - - 4 İsveç - - - 1 İngiltere - 7 - - Polonya 3.189 9.605 - 1.125 13.900 Avusturya 739 1.410 - 225 Belçika 199 267 - 311 Çekoslavakya 1.381 1.919 - 34 Danimarka - 682 - - Finlandiya 172 2.431 - 219 Fransa 176 38 - 16 Yunanistan - - - - Macaristan - - - 48 İrlanda 6 488 - - İtalya 88 587 - 60 Hollanda 25 731 - 84 Norveç - 81 - 44 Portekiz 80 - - - Rusya Fed. 131 - - İspanya 39 24 - 21 İsveç - 487 - 8 İsviçre - 1 - - İngiltere 238 318 - 45 Portekiz - - - 11 11 Belçika - - - 1 Fransa - - - 3 Hollanda - - - 3 İspanya - - - 4 Rusya Fed. - 469 - - 469 Kıbrıs - 469 - -




İTHALATÇI ÜLKE

KOKLUK KÖMÜR


LİNYİT

KOK KÖMÜRÜ

TOPLAM İHRACAT

Yugoslavya - - - - 11 Macaristan 11 - - - ASYA 121 3.659 20 1.003 4.803Çin 5 2.989 - 135 3.129 Belçika - 344 - 13 Danimarka - 115 - - Finlandiya - 200 - - Fransa - 1.712 - 111 İzlanda - - - 3 İrlanda - 6 - - İtalya - 239 - - Lüksemburg - 2 - - Hollanda 5 28 - 1 Norveç - 2 - 2 İspanya - - - 2 İsveç - 47 - - İngiltere - 294 - 4 Endonezya 116 667 20 7 810 Belçika 115 17 - - Danimarka - 173 - - İrlanda 1 96 20 7 İtalya - 41 - - Hollanda - 196 - - Norveç - 2 - - İspanya - 41 - - İsveç - 4 - - İngiltere - 97 - - Japonya - 3 - 861 864 Finlandiya - - - 25 İsveç - - - 77 A.B.D. - - - 759 Rusya Fed. - 3 - - AMERİKA 38.425 58.903 - 842 98.170A.B.D. 32.243 34.544 - 760 67.547 Avusturya 298 - - - Belçika 4.208 1.017 - - Bulgaristan 176 - - - Kanada 4.906 7.487 - 304 Danimarka - 4.434 - - Finlandiya 385 109 - - İzlanda - 40 - - İrlanda 13 1.272 - - İtalya 5.681 4.435 - 249 Lüksemburg - - - 84 Hollanda 3.130 2.852 - - Norveç - 178 - 15




İTHALATÇI ÜLKE

KOKLUK KÖMÜR


LİNYİT

KOK KÖMÜRÜ

TOPLAM İHRACAT

A.B.D. Portekiz 100 1.536 - - İspanya 3.342 1.471 - 49 İsveç - 1.068 - 14 Türkiye 1.769 - - 15 İngiltere 4.107 4.025 - 30 Kanada 2.472 1.748 - 48 4.302 Belçika 344 - - 24 Danimarka - 773 - - Finlandiya - 41 - - Fransa 560 36 - - İzlanda 14 1 - - İtalya 331 - - - Norveç - - - 2 Portekiz 115 - - - İspanya 261 - - - İsveç - 31 - - Türkiye 104 - - 9 İngiltere 743 17 - - A.B.D. - 849 - 47 Kolombiya 20.511 - - - 3.710 Avusturya - 1 - - Belçika - 7.995 - - Danimarka - 2.663 - - Finlandiya - 619 - - Fransa - 2.052 - - İrlanda - 3 - - İtalya - 226 - - Hollanda 4 1.607 - - Portekiz - 419 - - İspanya - 762 - - İsveç - 10 - - Türkiye 3.706 - - - İngiltere - 2.447 - - A.B.D. - 1.707 - - Venezuella - 2.100 - - 2.100 Belçika - 12 - - Danimarka - 101 - - Finlandiya - 219 - - Fransa - 410 - - İrlanda - 5 - - İtalya - 309 - - Hollanda - 32 - - Norveç - 7 - - İspanya - 6 - - İsveç - 284 - -




İTHALATÇI ÜLKE

KOKLUK KÖMÜR


LİNYİT

KOK KÖMÜRÜ

TOPLAM İHRACAT

Venezuella İngiltere - 230 - - A.B.D. - 485 - - AFRİKA 62 21.266 - 26 21.354Güney Afrika 62 21.266 - 26 21.354 Avusturya - 30 - - Belçika - 4.308 - - Fransa - 934 - - Yunanistan - 1.162 - - İrlanda 2 78 - 2 İtalya 59 4.904 - - Hollanda - 1.110 - - Portekiz - 1.696 - - İspanya - 4.823 - - İsviçre - 344 - - Türkiye - 1.300 - - İngiltere 1 577 - 24 DÜNYA TOPLAMI

44.019 97.388 47 5.695 147.149

KAYNAK: Annual Bulletin of Coal Statistics, l993.

2.4.3. Fiyatlar

Kömür fiyatları, kömürlerin spesifikasyonlarına bağlı olarak itlatçı ve ihracatçı arasında pazarlık

yoluyla belirlenmektedir. Bu nedenle, standart bir kömür fiyatından söz etmek mümkün değildir.

Bununla birlikte, çeşitli ülkelerin yıllar itibariyle ortalama kömür ithal maliyetleri kömür fitalarının

gelişimi hakkında yeterince fikir verebilmektedir. Bu kapsamda, Türkiye'nin yıllar itibariyle ortalama

CIF ithal fiyatları kömür türleri bazında TABLO-20'de verilmiştir.

TABLO-20: Yıllar ve kömür türleri itibariyle Türkiye'nin CIF kömür ithal fiyatları (ABD Doları/ Ton) KÖMÜR CİNSİ

1989

1990

1991

1992

1993 (6 Ay)

Antrasit ( Diğerleri) - 30 39 63 71 Kokluk taşkömürü 60 63 63 56 51 Diğer bitümenli taşkömürü 46 41 39 36 41 Diğer taşkömürleri 53 61 64 65 57 Linyit (Aglomera edilmemiş) 46 45 41 38 40 KAYNAK: Hazine ve Dışticaret Müsteşarlığı



Buhar Kömürü Fiyatları:

Bellibaşlı IEA ülkelerinin ( AT ülkeleri ve Japonya), buhar kömürü ithalatlarının ithalatın yapıldığı

ülkeler ve yıllar itibariyle ortalama fiyatları TABLO-21 ve 22'de verilmiştir.

TABLO-21:Japonya'nın, buhar kömürü ortalama ithal fiyatları (CIF) (ABD Doları/Ton) İHRACATÇI ÜLKE 1988 1989 1990 1991 1992 Avustralya 43,34 49,78 52,23 51,68 49,30 Kanada 42,95 45,38 48,26 46,76 46,30 A.B.D. 48,01 52,78 53,17 52,36 51,22 G. Afrika 41,16 44,68 47,95 48,36 46,93 Eski S.S.C.B. 40,23 45,43 46,54 44,93 43,74 Çin'den 38,51 45,74 47,59 47,69 46,05 ORTALAMA 42,63 48,76 50,97 50,43 48,48 KAYNAK: IEA/ OECD Energy Prices and Taxes TABLO-22: AT Ülkelerinin, buhar kömürü ortalama ithal fiyatları (CIF) (ABD Doları/Ton) İHRACATÇI ÜLKE 1988 1989 1990 1991 1992 Avustralya 44,33 48,24 51,18 47,99 49,10 A.B.D. 53,92 53,46 54,73 51,52 50,91 G. Afrika 37,47 42,68 45,21 45,36 42,60 Polonya 51,51 56,65 60,86 58,10 52,92 Çin 39,49 47,18 49,28 47,13 46,41 Kolombiya 39,44 47,39 52,59 49,78 49,81 Eski S.S.C.B. 38,61 44,13 44,66 42,64 39,95 ORTALAMA 44.94 48,72 51,25 49,44 47,77 KAYNAK: IEA/ OECD Energy Prices and Taxes

Koklaşabilir Kömür Fiyatları:

Japonya ve AT Ülkeleri'nin koklaşabilir taşkömürü ithalatlarının, ithalatın yapıldığı ülkeler ve yıllar

itibariyle ortalama CIF fiyatları TABLO-23 ve 24'de verilmiştir.

TABLO-23: Japonya'nın koklaşabilr taşkömürü ortalama ithal fiyatları (CIF) (ABD Doları/Ton) İHRACATÇI ÜLKE 1988 1989 1990 1991 1992 Avustralya 48,30 52,58 55,27 56,64 53,56 Kanada 67,36 69,73 71,27 71,85 70,99 A.B.D. 60,34 63,34 66,90 66,16 63,69 G. Afrika 42,55 47,68 50,51 51,94 52,36 Eski S.S.C.B. 50,13 54,65 57,45 56,86 55,80 Çin 46,05 52,08 54,38 53,22 51,67 ORTALAMA 55,05 58,39 60,72 61,10 57,87 KAYNAK: IEA/ OECD Energy Prices and Taxes



TABLO-24: AT Ülkeleri'nin koklaşabilr taşkömürü ortalama ithal fiyatları (CIF) (ABD Doları/Ton) İHRACATÇI ÜLKE 1988 1989 1990 1991 1992 Avustralya 53,14 54,32 67,25 60,70 61,08 Kanada 52,86 57,29 64,72 60,44 61,66 A.B.D. 57,28 58,54 63,07 61,57 61,35 G.Afrika 44,17 36,49 58,89 51,61 50,20 Polonya 54,78 56,78 64,29 59,18 59,70 Eski S.S.C.B. 50,68 53,53 57,48 51,32 47,66 ORTALAMA 55,64 57,26 64,07 61,07 61,03 KAYNAK: IEA/ OECD Energy Prices and Taxes

Antrasit Kömür Fiyatları:

Antrasit fiyatlarına örnek olarak ise, 1992 yılında, Japonya'nın çeşitli ülkelerden yaptığı ithalatlara

ilişkin ortalama fiyatlar TABLO-25'de verilmiştir.

TABLO-25: 1992 Yılı, Japonya antrasit ithal fiyatları İHRACATÇI ÜLKE

FİYAT TÜRÜ

FİYAT (ABD Dolar/ Ton)

G. Afrika' dan CIF *40,05 Vietnam' dan FOB 60,90-65,84 Çin' den FOB 55,00 Rusya' dan FOB 45,71 K. Kore' den CIF 46,96 Avustralya' dan CIF 50,68 (*): Ortalama KAYNAK : Tex Report, Coal Manual, 1992

2.4.4. AT ve EFTA Ülkeleri Kömür Ticareti

AT ülkelerinin 1991 yılındaki kömür ticaretleri, kömür türleri itibariyle TABLO-26'da, EFTA

ülkelerinin 1991 yılındaki ticaretleri ise TABLO-27'de verilmiştir.

TABLO-25'den görüldüğü gibi, AT ülkelerinin 1991 yılında toplam ithalatları 136.529.000 ton,

toplam ihracatları ise 5.258.000 ton olmuştur. Böylece AT ülkelerinin bu alandaki dış ticaret açıkları

131.271.000 ton olarak gerçekleşmiştir. EFTA ülkelerinin ise, 1991 yılı toplam ihracatları

15.591.000 ton, toplam ihracatları 1.930.000 ton olup, dış ticaret açıkları 14.661.000 ton'dur. Buna

göre, AT ve EFTA ülke grupları kömür alanında net ithalatçı durumundadırlar.



AT ülkelerinin toplam ithalatında antrasit ve diğer bitümlü kömürlerin payı % 75,4 ve koklaşabilir

kömürlerin payı % 20,8 iken, ihracatlarında antrasit ve diğer bitümlü kömürler % 51,4 ve kok

kömürleri ise % 39,9' luk paya sahiptir. EFTA ülkelerinin ise, ithalatları % 65,9, ihracatları %89,9

oranında antrasit ve diğer bitümlü kömürlerden oluşmaktadır.

TABLO- 26: AT Ülkeleri kömür ticareti (1991) (1000 Ton) ÜLKE KÖMÜR CİNSİ İTHALAT İHRACAT FARK ALMANYA

Koklaşabilir kömür Antrasit ve diğer bitümlü köm. Linyit Kok kömürü TOPLAM

- - - - -

- - - - -

-----

BELÇİKA


6.426 14.648 276 731 22.081

369 725 2 511 1.607

-6.057-13.923

-274-220

-20.474 DANİMARKA


- 12.809 4 50 12.863

- 8 3 2 13

--12.801

-1-48

-12.850 FRANSA


7.660 14.148

- 695 22.503

3 172

- 300 475

-7.657-13.976

--395

-22.028 HOLLANDA


4.272 10.463 51 323 15.109

1 237 20 804 1.062

-4.271-10.226

-31+481

-14.047 İNGİLTERE


9.140 10.351

- 323 19.814

58 1.501 2 344 1.905

-9.082-8.850

+2+21

-17.909 İRLANDA


32 3.093 75 16 3.216

- 46

- 5 51

-32-3.047

-75-11

-3.165



TABLO- 26: AT Ülkeleri kömür ticareti (1991)- DEVAM (1000 Ton) ÜLKE KÖMÜR CİNSİ İTHALAT İHRACAT FARK İSPANYA


4.652 8.336

- 140 13.128

- 3

- 38 41

-4.652-8.333

--140

-13.087 İTALYA


8.140 11.797 32 598 20.567

- 9

- 84 93

-8.140-11.788

-32-514

-20.474 LÜKSEMBURG


- 203 9 1.344 1.556

- - - - -

- -203

-9-1.344-1.556

PORTEKİZ


306 3.948

- 5 4.259

- - -

11 11

-306 -3.948

- +6

-4.248 YUNANİSTAN


- 1.407

- 26 1.433

- - - - -

--1.407

--26

-1.433AT TOPLAM 136.529 5.258 -131.271KAYNAK: Annual Bulletin of Coal Statistics, 1993,UN



TABLO-27: EFTA Ülkeleri kömür ticareti (1991) (1000 Ton) ÜLKE KÖMÜR CİNSİ İTHALAT İHRACAT FARK AVUSTURYA


2.185 1.603 23 893 4.704

15 - - -

15

-2.170 -1.603

-23 -893

-4.689 FİNLANDİYA


631 4.542

- 705 5.878

- 2

- -

2

-631 -4.540

- -705

-5.876 İSVEÇ


- 3.119 11 301 3.431

- 5

- 32 37

- -3.114

-11 -269

-3.394 İSVİÇRE


- 362

- 33 395

46 16

- 41 103

+46 -346

- +8

-292 İZLANDA


19 41

- 37 97

- - - - -

-19 -41

- -37 -97

NORVEÇ


- 601

- 485 1.086

69 1.699

- 5 773

+69 +98

- -480 -313

EFTA TOPLAM 15.591 930 -14.661 KAYNAK: Annual Bulletin of Coal Statistics, 1993,UN

2.4.5. Komşu Ülkelerin Kömür Ticaretleri

Komşu ülkelerin kömür ticaretlerinin yapısı 1991 yılı itibariyle TABLO-28'de verilmiştir. Tablo'dan

görüldüğü gibi, komşu ülkelerin 1991 yılında toplam ithalatı 23.484.000 ton, toplam ihracatı ise

469.000 ton olup, dış ticaret açıkları 23.025.000 ton olarak gerçekleşmiştir. Bu ülkelerin toplam

ithalatı içerisinde koklaşabilir kömürün payı % 52'dir. İhracatın ise tümü antrasit ve diğer bitümlü

kömürlerden oluşmaktadır.



TABLO-28: Komşu ülkelerin kömür ticaretleri (1991) (1000 Ton) ÜLKE KÖMÜR CİNSİ İTHALAT İHRACAT FARK BULGARİSTAN


742 3.226

- 124 4.092

- - - - -

-742 -3.226 - -124

-4.092 ROMANYA


2.745 -

3.877 574 7.196

- - - - -

-2.745 -

-3.877 -574

-7.196 RUSYA


8.727 134 55 1.847 10.763

- 469

- -

469

-8.727 +335

-55 -1.847

-10.294 YUNANİSTAN


- 1.407

- 26 1.433

- - - - -

- -1.407 -

-26 -1.433

KOMŞU ÜLKELER

TOPLAM

23.484

469 -23.015

KAYNAK: Annual Bulletin of Coal Statistics, 1993,UN

2.5. Kömür Madenciliğinde İstihdam ve Verimlilik

Kömür madenciliğinde verimliliğe ilişkin çeşitli göstergeler, kömür madenciliği açısından önem

taşıyan ülkeler itibariyle TABLO-29 ve 30'da verilmiştir.

TABLO-29'dan görüldüğü gibi, taşkömüründe ABD, 1991 yılında, yeraltında 4.525 ton, genelde

ise 7.149 ton işçi başına ortalama yıllık üretimle en yüksek değerlere sahiptir. Türkiye için ise, bu

değerler sıarsıyla 217 ton ve 128 ton düzeyindedir.

TABLO-30'dan görüldüğü gibi linyit alanında ise, 1991 yılında genelde işçi başına ortalama yıllık

üretimde, Yunanistan'da 7.422 ton, yeraltı üretiminde ise Estonya, 3.044 ton ile en yüksek

değerlere sahiptir.

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

Mad

enci

lik ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

56

TA

BLO

-29:

Ülk

eler

itib

ariy

le, t

aşkö

mür

ü ür

etim

inde

istih

dam

ve

verim

lik g

öste

rgel

eri

A.

B.D

. FR

ANSA

PO

LON

YA

19

89

1990

19

91

1989

19

90

1991

19

89

1990

19

91

1.Ü

RET

İM- G

ENEL

(100

0 TO

N)

811.

296

853.

648

825.

071

11.417

10.4

87

10.1

29 17

7.36

5 14

7.49

3 14

0.02

1.1.

ÜR

ETİM

- YER

ALTI

35

7.281

385

.142

36

9.42

89.

960

9.07

3 8.

766

177.

365

147.

493

140.

021.

2.Ü

RET

İM- A

ÇIK

İŞLE

TME

454.

015

468.

505

455.

629

1.511

1.41

4 1.

363

- -

-2.

YILL

IK O

RTA

LAM

A KA

YITL

I İŞÇ

İ SA

YISI

- GEN

EL (1

000)

131,

5 131,

3 121,

010

,18,

5 7,

3 36

6,5

341,

4 22

2,0

2.1.

YILL

IK O

RTA

LAM

A KA

YITL

I İŞÇ

İ SA

YISI

- YER

ALTI

(100

0)

84,0

84

,1

78,0

9,5

7,8

6,8

254,

6 23

8,5

216,

0

3. Y

ILLI

K O

RTA

LAM

A VA

RDİY

A/İŞ

Çİ-

GEN

EL

214

,0

216,

0 22

4,0

--

- 23

9,8

221,

9 21

2,0

3.1.

YILL

IK O

RTA

LAM

A VA

RDİY

A/ İŞ

Çİ-

YER

ALTI

2

09,0

21

2,0

222,

0-

- -

232,

9 21

6,7

-

4.O

RTA

LAM

A VA

RDİY

A SÜ

RES

İ/ İŞ

Çİ-

GEN

EL (S

aat)

8,6

8,

6 9,

0-

- -

- -

-

4.1.

OR

TALA

MA

VAR

DİY

A SÜ

RES

İ/ İŞ

Çİ-

YER

ALTI

(Saa

t) 8

,3

8,4

8,0

7,8

7,5

7,5

- -

-

5.O

RTA

LAM

A YI

LLIK

ÜR

ETİM

/ İŞÇ

İ- G

ENEL

(Ton

/İşçi

) 6

.146

,0

6.501,

5 7.14

9,0

--

- 48

3,9

432,

0 681,

3

5.1.

OR

TALA

MA

YILL

IK Ü

RET

İM/ İŞÇ

İ- YE

RAL

TI (T

on/İş

çi)

4.2

53,3

4.

579,

6 4.

525,

0-

- -

696,

6 61

8,4

843,1

6.O

RTA

LAM

A YI

LLIK

ÜR

ETİM

/ KİŞİ

VAR

DİY

A- G

ENEL

(Ton

/Kiş

i-V)

28,

8 30

,7

32,0

3,5

3,8

4,6

2,0

1,9

3,3

6.1.

OR

TALA

MA

YILL

IK Ü

RET

İM/ K

İŞİ

VAR

DİY

A-YE

RAL

TI (T

on/K

işi-V

) 2

0,4

21,6

20

,05,

66,

0 6,

9 3,

0 2,

9 4,1

7. Ü

RET

İM KİŞİ/

SAAT

- GEN

EL

(Kg/

Kişi

-Saa

t) 3

.348

,8

3.56

9,8

3.55

5,6

--

- -

- -

7.1.

ÜR

ETİM

KİŞİ/S

AAT-

YER

ALTI

(K

g/Kişi

-Saa

t) 2

.232

,0

2.571,

4 2.

440,

071

8,6

781,1

727,

0 -

512,

0 541,

0

KA

YNAK

: Ann

ual B

ulle

tin o

f Coa

l Sta

tistic

s, 1

993,

UN

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

Mad

enci

lik ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

57

TA

BLO

-29:

Ülk

eler

itib

ariy

le, t

aşkö

mür

ü ür

etim

inde

istih

dam

ve

verim

lik g

öste

rgel

eri-

DEV

AM

AL

MAN

YA

İNGİL

TER

E TÜ

RKİ

YE

19

89

1990

19

91

1989

19

90

1991

19

89

1990

19

91

1.Ü

RET

İM- G

ENEL

(100

0 TO

N)

77.4

51

76.5

53

72.4

44

98.2

85

91.0

3391

.977

3.

308

2.74

5 2.

762

1.1.

ÜR

ETİM

- YER

ALTI

77

. 451

76

.553

72

.444

98

.285

91

.033

91.9

77

3.30

8 2.

745

2.76

2 1.

2.Ü

RET

İM- A

ÇIK

İŞLE

TME

- -

- -

--

- -

- 2.

YILL

IK O

RTA

LAM

A KA

YITL

I İŞÇ

İ SA

YISI

- GEN

EL (1

000)

11

2,0

105,

3 -

75,0

63

,055

,0

35,5

34

,3

21,6

2.1.

YILL

IK O

RTA

LAM

A KA

YITL

I İŞÇ

İ SA

YISI

- YER

ALTI

(100

0)

94,

8 88

,5

80,7

63

,0

53,0

47,0

21

,9

15,0

12

,7

3. Y

ILLI

K O

RTA

LAM

A VA

RDİY

A/İŞ

Çİ-

GEN

EL

173,

0 17

4,9

- 241,

0 24

6,0

255,

0 27

5,0

244,

0 25

3,0

3.1.

YILL

IK O

RTA

LAM

A VA

RDİY

A/ İŞ

Çİ-

YER

ALTI

16

7,3

169,

8 -

237,

0 24

3,0

251,

0 27

8,0

249,

0 25

3,0

4.O

RTA

LAM

A VA

RDİY

A SÜ

RES

İ/ İŞ

Çİ-

GEN

EL (S

aat)

7,6

7,6

- -

--

7,5

8,0

7,5

4.1.

OR

TALA

MA

VAR

DİY

A SÜ

RES

İ/ İŞ

Çİ-

YER

ALTI

(Saa

t) 7,

5 7,

5 -

- 7,

77,

7 7,

5 8,

0 7,

5

5.O

RTA

LAM

A YI

LLIK

ÜR

ETİM

/ İŞÇ

İ- G

ENEL

(Ton

/İşçi

) 68

5,0

723,

0 -

1.31

0,5

1.11

0,5

1.30

2,0

85,6

11

6,0

128,

0

5.1.

OR

TALA

MA

YILL

IK Ü

RET

İM/ İŞÇ

İ- YE

RAL

TI (T

on/İş

çi)

813,

0 86

0,0

- 1.

560,1

1.30

9,0

1.52

4,0

138,

5 18

7,0

217,

0

6.O

RTA

LAM

A YI

LLIK

ÜR

ETİM

/ KİŞİ

VAR

DİY

A- G

ENEL

(Ton

/Kiş

i-V)

4,0

4,1

- 5,

4 4,

55,1

0,3

- 0,

5

6.1.

OR

TALA

MA

YILL

IK Ü

RET

İM/ K

İŞİ

VAR

DİY

A-YE

RAL

TI (T

on/K

işi-V

) 4,

9 5,1

- 6,

6 5,

46,1

0,5

1,0

0,9

7. Ü

RET

İM KİŞİ/

SAAT

- GEN

EL

(Kg/

Kişi

-Saa

t) 52

6,3

539,

5 -

- -

- 40

,0

- 68

,0

7.1.

ÜR

ETİM

KİŞİ/S

AAT-

YER

ALTI

(K

g/Kişi

-Saa

t) 64

5,0

673,

0 681,

0 681,

0 70

4,0

794,

0 41

,5

100,

0 11

4,0

KA

YNAK

: Ann

ual B

ulle

tin o

f Coa

l Sta

tistic

s, 1

993,

UN

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

Mad

enci

lik ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

58

TA

BLO

-30:

Ülk

eler

itib

ariy

le,li

nyit

üret

imin

de is

tihda

m v

e ve

rimlik

gös

terg

eler

i

BULG

ARİS

TAN

ES

TON

YA

İSPA

NYA

1989

19

90

1991

19

89

1990

19

91

1989

19

90

1991

1.

ÜR

ETİM

- GEN

EL (1

000

TON

) 34

.105

31.5

3228

.323

-

22.4

86

19.612

21.9

26

21.0

7019

.646

1.1.

ÜR

ETİM

- YER

ALTI

3

.562

--

- 11

.224

10

.045

3.56

6 2.

780

2.15

5 1.

2.Ü

RET

İM- A

ÇIK

İŞLE

TME

30.5

43-

- -

11.2

62

9.56

718

.360

18

.290

17.4

91

2.YI

LLIK

OR

TALA

MA

KAYI

TLI İŞÇ

İ SA

YISI

- GEN

EL (1

000)

11

,012

,0-

- 4,

6 4,

8-

6,0

-

2.1.

YILL

IK O

RTA

LAM

A KA

YITL

I İŞÇ

İ SA

YISI

- YER

ALTI

(100

0)

24,0

--

- 3,

2 3,

33,

0 3,

0-

3. Y

ILLI

K O

RTA

LAM

A VA

RDİY

A/İŞ

Çİ-

GEN

EL

14,0

--

- 21

3,0

204,

0-

--

3.1.

YILL

IK O

RTA

LAM

A VA

RDİY

A/ İŞ

Çİ-

YER

ALTI

-

--

- 20

4,0

198,

0-

--

4.O

RTA

LAM

A VA

RDİY

A SÜ

RES

İ/ İŞ

Çİ-

GEN

EL (S

aat)

--

- -

7,5

7,6

- -

-

4.1.

OR

TALA

MA

VAR

DİY

A SÜ

RES

İ/ İŞ

Çİ-

YER

ALTI

(Saa

t) -

--

- 7,

2 7,

2-

--

5.O

RTA

LAM

A YI

LLIK

ÜR

ETİM

/ İŞÇ

İ- G

ENEL

(Ton

/İşçi

) 1.

421

--

- 4.

888

4.08

5-

3.74

4-

5.1.

OR

TALA

MA

YILL

IK Ü

RET

İM/ İŞÇ

İ- YE

RAL

TI (T

on/İş

çi)

254

--

- 3.

508

3.04

41.18

9,0

1.06

6,0

-

6.O

RTA

LAM

A YI

LLIK

ÜR

ETİM

/ KİŞİ

VAR

DİY

A- G

ENEL

(Ton

/Kiş

i-V)

--

- -

23,0

20

,0-

--

6.1.

OR

TALA

MA

YILL

IK Ü

RET

İM/ K

İŞİ

VAR

DİY

A-YE

RAL

TI (T

on/K

işi-V

) -

--

- 17

,0

15,0

- -

-

7. Ü

RET

İM KİŞİ/

SAAT

- GEN

EL

(Kg/

Kişi

-Saa

t) -

--

- 3.

054,

4 2.

649,

0-

--

7.1.

ÜR

ETİM

KİŞİ/S

AAT-

YER

ALTI

(K

g/Kişi

-Saa

t) -

--

- 2.

361,

0 2.

083,

370

0,0

734,

0-

KA

YNAK

: Ann

ual B

ulle

tin o

f Coa

l Sta

tistic

s, 1

993,

UN

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

Mad

enci

lik ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

59

TA

BLO

-30:

Ülk

eler

itib

ariy

le,li

nyit

üret

imin

de is

tihda

m v

e ve

rimlik

gös

terg

eler

i-DEV

AM

PO

LON

YA

YUN

ANİS

TAN

TÜ

RKİ

YE

19

89

1990

19

91

1989

19

90

1991

19

89

1990

19

91

1.Ü

RET

İM- G

ENEL

(100

0 TO

N)

71,81

67,5

8 69

.406

51

.886

51

.896

52

.695

42.0

00

39.9

2943

.416

1.1.

ÜR

ETİM

- YER

ALTI

71

,81

67,5

8 69

.406

-

- -

4.62

0 4.

339

3.50

0 1.

2.Ü

RET

İM- A

ÇIK

İŞLE

TME

--

- 51

.866

51

.896

52

.695

37.3

80

35.5

9034

.199

2.

YILL

IK O

RTA

LAM

A KA

YITL

I İŞÇ

İ SA

YISI

- GEN

EL (1

000)

18

,117

,9

14,7

-

6,9

7,1

29,0

28

,026

,1

2.1.

YILL

IK O

RTA

LAM

A KA

YITL

I İŞÇ

İ SA

YISI

- YER

ALTI

(100

0)

--

- -

- -

9,0

8,0

7,4

3. Y

ILLI

K O

RTA

LAM

A VA

RDİY

A/İŞ

Çİ-

GEN

EL

--

- -

266,

0 25

5,0

273,

0 27

3,0

273,

0

3.1.

YILL

IK O

RTA

LAM

A VA

RDİY

A/ İŞ

Çİ-

YER

ALTI

-

- -

- -

-28

0,0

280,

028

0,0

4.O

RTA

LAM

A VA

RDİY

A SÜ

RES

İ/ İŞ

Çİ-

GEN

EL (S

aat)

--

- -

8,0

8,0

7,5

8,0

7,5

4.1.

OR

TALA

MA

VAR

DİY

A SÜ

RES

İ/ İŞ

Çİ-

YER

ALTI

(Saa

t) -

- -

- -

-7,

5 8,

07,

5

5.O

RTA

LAM

A YI

LLIK

ÜR

ETİM

/ İŞÇ

İ- G

ENEL

(Ton

/İşçi

) 3.

997,

03.

773,

0 4.

721,

5 -

7.52

3,0

7.42

2,0

1.44

8.3

1.42

6,0

1.44

4,0

5.1.

OR

TALA

MA

YILL

IK Ü

RET

İM/ İŞÇ

İ- YE

RAL

TI (T

on/İş

çi)

--

- -

- -

513,

3 52

4,0

473,

0

6.O

RTA

LAM

A YI

LLIK

ÜR

ETİM

/ KİŞİ

VAR

DİY

A- G

ENEL

(Ton

/Kiş

i-V)

--

- -

28,3

29

,15,

3 5,

05,

3

6.1.

OR

TALA

MA

YILL

IK Ü

RET

İM/ K

İŞİ

VAR

DİY

A-YE

RAL

TI (T

on/K

işi-V

) -

- -

- -

-1,

8 2,

01,

7

7. Ü

RET

İM KİŞİ/

SAAT

- GEN

EL

(Kg/

Kişi

-Saa

t) -

- -

- 3.

573,

5 3.

637,

570

6,7

625,

070

5,3

7.1.

ÜR

ETİM

KİŞİ/S

AAT-

YER

ALTI

(K

g/Kişi

-Saa

t) -

- -

- -

-70

3,7

249,

022

5,2

KA

YNAK

: Ann

ual B

ulle

tin o

f Coa

l Sta

tistic

s, 1

993,

UN



2.6. Kömür Madenciliği ve Çevre Sorunları

İnsanoğlunun her eylemi çevresinde bir değişime yol açmaktadır. Eylemleri belli bir noktada

yoğunlaştırarak büyük çaplı üretimlerin gerçekleştirildiği endüstriyel faaliyetlerin çevreye olan

etkisi ise diğer iktisadi faaliyetlere oranla daha büyük olmaktadır. Sonuçta, endrüstrileşme

beraberinde konfor, refah, gelişme ve toplumsal zenginleşme getirirken, diğer taraftan çevresel

sorunların ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

Bütün dünyada hızla gelişen çevre bilinci doğal çevrenin korunması konusunda ciddi atılımların

yapılmasını zorlamaktadır. Ayrıca ülkemizin de taraf olduğu ve imza atmayı planladığı

uluslararası sözleşmeler de bu gelişmeyi bir zorunluluk haline getirmiştir.

Genelde, çevre sorunlarının ana nedeni doğadaki mevcut dengenin insanoğlu tarafından

bozulmasıdır. Kömür madenciliği de diğer endüstriyel faaliyetlerin yanında, çevrenin

bozulmasında rol oynamaktadır. Kömür madenciliği faaliyetlerinde özellikle maden ocaklarının

işletilmesinde, alternatif yer seçimi şansı olmadığından, çoğu durumda, tarım ve orman

alanlarının içinde, yerleşim ve endüstri alanlarının altında veya yanıbaşında madencilik yapılması

zorunlu olabilmektedir.

A. Kömür Madenciliğinin Olumsuz Çevresel Etkileri

Kömür madenciliği faaliyetlerinin çevreye olan olumsuz etkilerini dört ana başlıkta incelemekte

yarar vardır.

a) Arama Safhası: Genel olarak, prospeksiyon, sondaj, galeri, kuyu, yarma ve jeokimyasal

örnekleme gibi çalışmaları kapsayan, kömür madeni arama faaliyetlerinin çevre üzerindeki

olumsuz etkisi boyutu ihmal edilebilir düzeydedir. Bu etkiler şu şekilde belirtilebilir.

- Arama galerisi açılması sırasında çevreye olan etki en çok faaliyetin yapılacağı lokasyona

ulaşmak için açılan yollarla olmaktadır. Yol açımı esnasında bitki ve toprak örtüsü tahrip

olmakta, topoğrafya değişmekte, gürültü oluşmaktadır.

- Küçük ölçekli açık işletme faaliyeti olan yarma açımının meydana getirdiği tahribat, bitki ve

toprak örtüsü kaybı, topoğrafya değişimi ve gürültü şeklinde olmaktadır.

- Lokasyon hazırlığı ve sondaj esnasında yapılan çalışmalar sırasında da sondaj çamuru

havuzu, makina gürültüsü gibi etkiler oluşabilmektedir.



b) Açıkocak kömür işletmeciliği: Açıkocak işletmeciliğinin çevreye olan en önemli etkisi,

faaliyet alanındaki bitki ve hayvan toplulukları üzerinde olmaktadır. Bunun yanında,

- Arazinin doğal görünümünün bozulması (topoğrafyanın değişimi),

- Verimli üst toprağın kaybolması,

- İşletme sahasındaki drenajı nedeniyle yeryüzü su kaynaklarının kirlenmesi,

- Dekapaj ve üretim sırasında yapılan patlatmanın ve iş makinalarının oluşturduğu toz, gürültü ve

titreşimlerin etkisi,

- Kömür sahası üzerindeki yerleşim yerlerinin başka yere taşınması,

- Açıkocak su seviyesinin düşmesi ve buna bağlı olarak ocak yakınlarındaki tarım arazilerinde

oluşan verim kaybı,

- Deniz kıyısındaki açıkocak faaliyetleri sırasında dekapaj malzemesinin denize dökülmesi ve

bunun sonucu deniz canlılarının olumsuz etkilenmesi ve topoğrafya değişimi, açık ocak kömür

işletmeciliğindeki en önemli çevre sorunlarını oluşturmaktadır.

c) Yeraltı Kömür İşletmeciliği: Yeraltı işletmeciliğinin çevreye olan olumsuz etkileri,

- Yeraltı boşluklarının neden olduğu tasmanlar nedeniyle tarım alanlarının bozulması, yüzeydeki

yapıların çatlaması veya yıkılması,

- Ocak suyu drenajı ile su ekolojisinin bozulması, yeraltı su seviyesinin düşmesi ve yerüstü su

kaynaklarının kirlenmesi ve kuruması,

- Yeraltından çıkan yan kayaçların stoklanmasının yarattığı etkiler olarak belirtilebilir.

d) Cevher Zenginleştirme (Yıkama Üniteleri): Yıkama faaliyetlerinin çevreye olan olumsuz

etkileri şu şekilde belirtilebilir.

- Özellikle, kırma-eleme faaliyetleri sırasında toz ve gürültü oluşmaktadır.

- Proses sonucu oluşan sıvı atık, askıda katı madde, çözünmüş madde iyonları ve proses

esnasında kullanılan maddeleri içermektedir.

- Yıkama ünitesi faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan katı atıkların (şlam gibi) düzensiz

depolanmasının yarattığı etkiler,



- Şlam havuzlarının (Dinlendirme havuzları) yeraltı ve yüzeysel sulara etkileri sözkonusudur.

Orta ve Doğu Avrupadaki Uygulamalar

Açıkocak İşletmeciliği:

- Maden sahasındaki yerleşimin yer değiştirmesi l0-l5 yıl önceden planlanmaktadır. Bu

planlamada sosyal yapının, komşulukların, iş ilişkilerinin mümkün olduğunca yeterli finansal

destekler yardımıyla olabildiğince aynı kalmasına özen gösterilmektedir.

Ocaklardan pompalanan drenaj suları aşağıda belirtildiği şekliyle kullanılmaktadır.

- Açık ocak yakınlarındaki değerli bataklıkların korunmasında,

- İçme suyu eldesinde,

- Yakınlardaki termik santralde soğutma suyu olarak,

- Diğer sanayi dallarında kullanılmak üzere su temininde,

- Doğal su kaynaklarının tekrardan beslenmesinde,

- Kurak mevsimlernde ocak içinde oluşan tozlanmayı önlemede.

Kömürü alınan sahalar, tekrar doldurularak ağaçlandırılmaktadır. Yapılan dolgu, tarımsal amaçlı

ise sadece toprak, ağaçlandırma amaçlı ise de toprak ve çakıldan oluşmaktadır. Bu sahalara

dikilecek bitkiler, dikilmeden önce bir veya iki büyüme sürecinden geçtikten sonra dikilmektedir.

- Ayrıca kömür madenciliği sırasında önceden, drenaj sularının özel olarak süzülmesiyle yüksek

su ihtiyacı olan bölgeler ile sulak alanlar korunmaktadır.

Yeraltı Kömür İşletmeciliği:

- Galerilerin açıldığı bölgelerdeki kayaçların çatlaklarından veya su kaynaklarından yeraltı

açıklıklarına sızan sular yerüstüne pompalarla çıkarılarak, katı maddelerinden ayrıştırılır. Bunun

yanında, yüzey sularına zarar vermeyecek kalitede saflaştırmaya tabi tutulduğu yerler de

mevcuttur.

- Tasman zararlarına karşı alınan önlemler kapsamında, yaygın olarak Pnömatik dolgu (ramble)

kullanılmaktadır. Bu sistemde dolgu malzemesi, ocaktan veya kömür hazırlama tesisinden çıkan

atık malzemedir. Günümüzde ise, hala Polonya'da kullanılmakta olan hidrolik dolgu dikkatli

uygulandığında daha iyi sonuç vermektedir. Bu sistemde, dolgu malzemesi ocak faaliyetlerinden



bağımsız olarak kum ocaklarından sağlanan malzeme ile yerüstünde hazırlanıp yüksek miktarda

su ile karıştırılarak yeraltındaki açıklıklara pompalanmaktadır. Karışımın suyu daha sonra aşağı

katlardaki seviyelerde toplanarak temizlenmekte ve tekrardan yüzeye basılmaktadır.

Almanya, Essen'de tasman zararlarının önlenmesine yönelik olarak yeni bir ramble sistemi

geliştirilmiştir. Bu sistemle, yerüstünde kömür yıkanması ve yakılması sonrası çıkan atıklardan

yüksek katı konsantrasyonlu pasta kıvamındaki malzeme ve stabil şlam yeraltında ramble

yapılacak yere 20 m'ye kadar uzunlukta olan borularla pompalanmaktadır. Göçüğe gönderilen

bu şlam, çimento gibi bağlayıcı özelliğe sahip olduğundan göçükteki kuru mineraller arasına

sızarak bu mineralleri kompakt bir kütle haline getirmektedir.

Kömür Yıkama Ünitesi (Cevher Zenginleştirme):

Almanya'da ki kömür yıkama ünitelerinden çıkan atık su, dinlendirme tanklarına alınmakta,

böylece dinlendirilen su hem tekrar tesiste kullanılmakta, hem de bu suyun içerebileceği

partiküllerin çevreye olan olumsuz etkileri önlenebilmektedir. İnce parçacıkların ayrıştırılmasında

kullanılan flotasyon işleminden çıkan çamur da yeraltında ramble işleminde kullanılmaktadır.

B. Mevzuat Durumu

AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD):

Açık işletmelerin olumsuz etkisinden çevreyi korumak üzere ilk kanun West Virginia eyaletinde,

l939'da çıkarılmıştır. l939-l970 yılları arası 20 den fazla eyalette benzer kanunlar uygulamaya

konmuştur. Bütün bu kanunlarda maden ruhsatı verilmesi için arazi, arazinin kullanılımı, önerilen

yeniden düzenleme planı hakkında bilgi verilmesi gerekli kılınmış, işletmeye başlandığında

yeniden düzenleme standardı ve su kirliliği kontrol altında tutulmuştur. Ayrıca dönemsel faaliyet

raporu verilmesi de zorunlu tutulmuştur. Çalışmanın uygun bir şekilde yapılmasını sağlamak için

teminat alınmakta ve işin yapılmaması veya eksik yapılması halinde cezai müeyyideler

öngörülmüştür.

3.8.l977'de "Açık İşletme Kontrolu ve Yeniden Düzenleme Kanunu" uygulamaya konmuştur. Bu

kanunda, açık ocak kömür madenciliğinin kontrolu için bütün eyaletlerin programlarının, Açık

İşletme Yeniden Düzenleme ve Uygulama Dairesi tarafından incelenmesi, onaylanması veya

reddedilmesi öngörülmektedir.

Bu ülkede kömür madenciliğini ilgilendiren çevre ile ilgili diğer mevzuat ise aşağıda belirtilmiştir.

- Temiz Hava Kanunu, l975; (l977'de revize edilmiştir)



- Federal Su Kirliliği Kontrol Kanunu,

- Milli Çevre Politikası Kanunu,

- Federal Kömür işletme Ruhsatı Tadilat Kanunu,

- Çevre Politikası Kanunu Çerçevesinde çıkarılan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği,

İNGİLTERE:

Bu ülkede, çevreyi koruma konusunda ilk kapsamlı mevzuat 1947 yılında çıkarılan "Kent ve Ülke

Planlama Kanunu"dur. Bu kanun diğer birçok faaliyetle birlikte, madencilik faaliyetlerine de

uygulanmaktadır. 1951 yılında Tarım, Balıkçılık ve Gıda Bakanlığı, çiftçilerin topraklarına verilen

zararı ödeme yaparak karşılama yerine, bu sahaların yeniden düzenlenmesini gerekli kılan bir

karar almıştır. 1958'de "Açık Ocak kömür Madenciliği Kanunu" ve 1975'de "Kömür Endüstrisi

Kanunu" çıkartılmıştır.

Kent ve Ülke Planlama Kanununa göre, British Coal Şirketinin, açık işletme yöntemiyle kömür

ocağı işletebilmesi için Mineral Planlama İdaresi ve Eyalet Çevre Sekreterinden izin alması

gerekmektedir. Planlama izni için, müracaat öncesi 20 resmi ve 10 dolayında da özel kuruluşla

konu detaylı müzakere edilip olumlu görüşleri alınmaktadır.

Yeniden düzenleme planları, işletme izni alınacağı zaman ilgili organların onayına

sunulmaktadır.

ALMANYA:

Federal Almanya'da 1920'de Ruhr havzasında bölgesel planlama ile ilgili bir kanun çıkarılmıştır.

1962'de "Bölgesel Planlama Kanunu" ile atıkların depolanması ve arazi kullanımı politikası,

kanun hükmüne bağlanmıştır. Bu kanun, arazi ıslahını kontrol altına da almıştır.

1980 tarihli "Federal Maden Kanunu" bir maden işletme faaliyetine başlanmadan önce, maden

planı yapılmasını ve onay alınmasını hükme bağlamıştır. Onay mercii uzman kuruluşlarla işbirliği

yaparak, madencilik faaliyetlerinin kamuya ve çevreye olacak etkilerini incelemektedir.

Kuzey Ren Vestfalya eyaletinde, 1979 yılında "Eyalet Planlama Kanunu"na göre linyit açık

işletmelerinin onaylanmış bir plana göre çalışmaları hükme bağlanmıştır.

Maden Dairesi, maden işletmelerinin onaylanmış plana göre çalışıp çalışmadıklarını sürekli

olarak denetlemektedir. Bu kapsamda çevresel etkilere özel önem verilmektedir.



Bir işletme ruhsatı talebinde, madencinin vermekle yükümlü olduğu genel işletme projesinde,

işletmeyi müteakip yapılacak yeniden düzenleme çalışması için öneriler ve olabilirlilikler

belirtilmektedir. Yeniden düzenleme nihai projesi yetkililerle daha sonra müzakere edilerek

yapılmaktadır.

AVUSTRALYA:

Avustralya'da maden firmalarının da uymak zorunda oldukları bir çok çevre koruma mevzuatı

bulunmaktadır. Maden kanunları yeniden düzenlemeyi gerekli kılmaktadır. Her eyalet kendi

kanunları ile idare edilmekte ve bu kanunlarda eyaletten eyalete önemli farklılıklar

bulunmaktadır.

New South Wales Eyaleti: Yeniden düzenleme konusunda gerekli hükümler "Kömür Madenleri

İdaresi Kanunu (1912) "ve "Kömür Madenciliği Kanunu (1973)"nun Çevre Koruma bölümünde

yeralmaktadır.1974 yılında Çevresel Etki Değerlendirme Yönetmeliği çıkarılmıştır. Çevresel Etki

Değerlendirmesi uygulanacak faaliyetler önem ölçüsüne göre iki gruba ayrılmıştır. Açık

işletmeler ikinci grupta yer almıştır.

Queensland Eyaleti: Bu eyalette kömür madenciliği "Maden Kanunu (1968-76)"na göre

yürütülmektedir. Bu kanun yeniden düzenlemeyi ve çevre korunmasını gerekli kılmıştır. 1975

yılında Çevresel Etki Değerlendirme Yönetmeliği yürürlüğe konulmuştur.

South Australia Eyaleti: Bu eyalette kömür madenciliği konusunda özel bir mevzuat

bulunmamaktadır. Fakat maden işletmelerini kapsayan çevre ile ilgili alınması gereken önlemleri

içeren genel mevzuat bulunmaktadır. Bir maden işletme ruhsatı verildiğinde, Bakan ve Madenler

Baş Müfettişi tarafından kiralama sözleşmesine çevreyi koruyucu hükümler konulmaktadır.

Maden ve Enerji Dairesi, madencilikle ilgili bütün müracaatlarda Çevre Dairesinin önerilerini

almaktadır.

Victoria Eyaleti: Bu eyalette madencilik, bir kamu kuruluşunun açık ocak yöntemiyle linyit üretip

santrallere vermesi ile sınırlıdır. Yeniden düzenlemeyle ilgili yasal bir mevzuat bulunmamaktadır.

Western Australia Eyaleti: Bu eyalette yeniden düzenlemeyi öngören mevzuat aşağıda

belirtilmiştir.

. Maden Kanunu (1904-1973)

. Çevresel Koruma Kanunu (1971)

. Endüstriyel Uzlaşma Kanunu



İlk iki kanunda sadece, "Madencilik faaliyetleri sona erdiğinde açıkocaklar yeniden düzenlenir."

hükmü bulunmaktadır. Son kanun ise yeniden düzenleme kontrolu konusunda hükümler

içermektedir.

KANADA:

Kanada'da madencilik şirketlerinden, bu iş için görevlendirilmiş kamu kuruluşları ile işbirliği

yaparak yüksek standartta yeniden düzenleme istenmektedir.

Çevresel koruma konusunda maden firmalarınca uyulması gereken bir çok federal kanun

bulunmaktadır. Önemli sayıda federal kuruluş, çevresel işlerle görevlendirilmiştir. Bu kuruluşlar

konuları ile ilgili araştırmalar ve çalışmalar yapmaktadır. Firmaların ihtiyaç duyacakları, harita,

döküman ve bilgiyi kendilerine vermektedir.

Madencilik faaliyetleri nedeniyle bozulan sahaların yeniden düzenlenmesi ile ilgili mevzuat

doğrudan eyaletler tarafından çıkartılmıştır. Eyaletlerin konu ile ilgili kanunları ve çevreyi

korumanın hangi kısmı ile ilgili olduğu aşağıda verilmiştir.

Nova Scotia Eyaleti: Mineral Kaynakları Kanunu, 1975 (Yeniden düzenleme ve iyileştirme)

New Brunswic Eyaleti: Maden Kanunu, 1961 (Atıklar)

Quebec Eyaleti: Maden Kanunu, 1965 (Atıklar)

Ontario Eyaleti: Maden Kanunu, 1970 (Atıklar)

Manitoba Eyaleti: Maden Kanunu, 1973 (Yeniden düzenleme ve iyileştirme)

Soskatcheewan Eyaleti: Madencilik İdaresi Kanunu, 1971 (Yeniden düzenleme ve iyileştirme)

British Columbia Eyaleti: Kömür Madenleri İdaresi Kanunu, 1967 (Yeniden düzenleme ve

iyileştirme), Maden İdare Kanunu, 1967 (Yeniden düzenleme ve iyileºtirme)

FRANSA:

Ülkedeki konuyla ilgili mevzuat aşağıda belirtilmiştir.

. Tabiatı Koruma Kanunu (1976); Bu kanunun 2. maddesinde yeralan etki değerlendirmesi

tanımı ve uygulaması için , 1977'de bir yönetmelik çıkarılmıştır.

. Madenlerin ve taş ocaklarının kontrolu konusunda 1980 yılında çıkarılan yönetmeliğin 10, 11,

12 ve 13. maddeleri.



.Maden Kanunu (Özellikle, yönetmeliğin 18. maddesi)

Bir İşletmeye başlamak için etki değerlendirmesi raporu ile birlikte Cumhuriyet Komiserliğine

başvurulmaktadır.

Çevresel etki değerlendirmesi bir çok kuruluşla ortak hazırlanmakta, çevreye olacak etkiler

belirlenmekte ve olumsuz etkilerin giderilmesi için alınacak önlemler tavsiye edilmektedir.

İşletme sırasında Endüstri ve Araştırma Bakanlığı elemanlarınca çevresel etki değerlendirmesi

yapılmakta ve verilen projeye göre çalışmanın yapılıp yapılmadığı denetlenmektedir.

Yukarıdaki örneklerden görüldüğü gibi, gelişmiş ülkelerde kömür madenciliği faaliyetleri

nedeniyle bozulan sahaların yeniden düzenlenmesi ve iyileştirilmesi çeşitli mevzuat çerçevesinde

yapılmaktadır. Mevzuatların en önemli unsurlarını, özel olarak bu konu ile ilgili yasa ve

yönetmelikler, Maden ve/veya Çevre Kanunları, Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmelikleri

oluşturmaktadır.

Uygulamada ise genel olarak;

. Üst toprak korunmaktadır (ya doğrudan veya önce bir yerde depolanıp, döküm tamamlandıktan

sonra döküm sahasının en üstüne serilmektedir.),

. Gerekli düzenleme gerçekleştirilip ve ekim/dikim yapıldıktan sonra yeniden düzenleme işi

tamamlanmış sayılmamaktadır. Ülkelere ve yapılan iyileştirmeye bağlı olarak 2-10 yıl arasında

bir yeniden düzenleme dönemi öngörülmektedir.

. Bazı ülkelerde (ABD, Rusya gibi) faaliyeti tamamlanmamış eski maden sahaların da

madencilerden alınan harçlarla ve devletin katkısı ile yeniden düzenlemesi yapılmaktadır.



3.TÜRKİYE'DE MEVCUT DURUM

Ülkemiz linyit rezervleri ve üretim miktarları açısından dünya ölçeğinde orta düzeyde,

taşkömüründe ise alt düzyde değerlendirilebilir. Linyit üretimi hem yeraltı hem açıkocak işletmecilik

yöntemleriyle gerçekleştirilmektedir. Linyit rezervleri ve üretimlerinin % 90 kamu sektörünün

kontrolünde olup özel sektör payı ise %10'dur. Kömür rezervlerinin bulunduğu yerler ve miktarları,

üretim işletmeleri ve geliştirilen yıllık üretim miktarları, satış miktar ve hasılatlar, ürün standart ve

özellikleri, ürün satışının sektörel dağılımı, üretim yapan kamu ve özel kuruluşlar, üretim maliyetleri

ve satış fiyatları aşağıda açıklanmaktadır.

3.l. Kömürün Türkiye'de Bulunuş Şekilleri

Kömürün milattan önce Çinlilerce bulunup kullanıldığı söylenir. Daha sonra Marko Polo Çin'i

ziyaretinde kömürden gördüğü en enterasan şey olarak bahsetmektedir. Kömür işletmeciliğine ait

ilk dökümanlar 12. yüzyıla aittir. Kömürün yoğun olarak kullanımı ise 18. ci yüzyılın ikinci yarısında

başlamıştır.

Ülkemizde ise, taşkömürü II. Mahmut zamanında 1822 yılında gemici Hacı İsmail tarafından

Zonguldak'ta bulunmuştur. Bu tarihten 7 yıl sonra Bahriye erlerinden Uzun Mehmet'in aynı köyde

taşkömürünü yeniden bulması üzerine, 1848 yılında havzada ilk kez üretime başlanmıştır. Daha

sonraları çeşitli yabancı sermayeli şirketler tarafından işletilen havza, 1936 yılında devletleştirilmiş

ve 1957 yılında, işletmecilik yeni kurulan "Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu" na devir edilmiştir.

Son olarak 1983 yılında ise, yalnızca Zonguldak Havzası'ndaki taşkömürü yataklarını işletmek

üzere "Türkiye Taşkömürü Kurumu" oluşturulmuştur.

Linyit kömürünün ülkemizde ilk bulunuşuna ilişkin kesin bilgi bulunmamaktadır. Buna karşılık, l9l4-

1918 yılları arasında, harp ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla başta Soma olmak üzere Anadoluda

birçok işletmenin açılmış olduğu da bilinmektedir.

Asıl arama faaliyetlerine 1935 yılında MTA'nın kurulmasıyla başlanmıştır. Etüd ve arama

çalışmaları, 1950 yılına kadar genel jeolojik etüdler şeklinde yürütülmüş olup, bu tarihten sonra

çalışmalar, sondajlı aramalarla, sistemli ve uzun vadeli projeler şeklinde yürütülmüştür. 1967 yılına

kadar nisbeten iyi kaliteli kömürlerin etüt ve arama çalışmaları yapılmıştır. 1967 yılında ülkemizin

en büyük kömür yatağı olan Elbistan Havzasının ortaya çıkması, düşük kaliteli kömürlerin termik

santrallarda kullanılmasının gündeme gelmesi ile kömür arama çalışmaları aniden hızlanmıştır.



M.T.A. Genel Müdürlüğü tarafından 1965 yılında 8.351m, 1966 yılında 7.686m, sondaj yapılmasına

karşın 1967 yılında 39.959m, 1968 yılında 53.776m, 1969 yılında 85.800m sondaj yapılmıştır.

Arama faaliyetleri 1984 yılına kadar aynı hızla devam etmiştir. 1985 yılında yayınlanan 3213 sayılı

Maden yasasının yürürlüğe girmesiyle sondaj faaliyetlerinde hızla düşüş olmuştur. 1985 yılında

49.560m sondaj yapılmasına karşın, 1986 yılında durumun biraz daha gerilediği görülmektedir.

Yapılan 33.577m sondajın 13.933m'si ücretli olarak yapılmıştır. 1992 yılında ise bu değer

940m'dir.

M.T.A. Genel Müdürlüğünün kuruluşundan bugüne kadar yapmış olduğu kömür ve bitümlü şist

arama faaliyetleri ile ilgili bilgiler TABLO-31'de verilmiştir.

TABLO-31: MTA tarafından yapılan kömür arama amaçlı çalışmalar KÖMÜR TÜRÜ

PROSPEKSİYON (Km2)

DETAY ETÜD (Km2)

SONDAJ (Metre)

Linyit 190.622 40.308 1.262.433Taşkömürü - - 299.178Asfaltit - 47.782 -Bitümlu Şist - 4500 -KAYNAK : MTA Genel Müdürlüğü

A. LİNYİT:

Türkiye'de linyit yatakları Alp Orojenezinin etkisiyle oluşmuş dağ silsilerinin arasında sıkışan

çöküntü havzalarında gelişmiştir. Linyitlerimizin çökelim yaşları genellikle Miosen ve Pliosendir.

Ancak Eosen ve Oligosen de çökelmiş linyit yataklarında bulunmaktadır.

Linyit sahaları ülkemizde bütün bölgelere yayılmış olup ısıl değerleri 1000-5000 KCal/kg arasında

değişmektedir. Toplam linyit rezervlerimizin yaklaşık %8'i 3000 KCal/kg'ın üzerinde, %17'si 2500-

3000 KCal/kg arasında, %75'i ise 2500 KCal/kg ın altında ısıl değerdedir.

Bölgeler bazında linyit rezervleri ve ortalama kimyasal özellikleri TABLO-32'de gösterilmektedir.

B. TAŞKÖMÜRÜ:

Ülkemizin en önemli taşkömürü rezervleri Zonguldak ve civarındadır. Zonguldak havzasında

bugüne kadar yapılan çalışmalar sonucunda 1.4 milyar ton rezerv saptanmıştır. Bu rezervin

yaklaşık 150 milyon tonu görünür niteliktedir. Havza, Karadeniz Ereğli'den başlayarak Kandilli,

Zonguldak, Amasra, Pelitovası, Azdavay ve Söğütözüne kadar uzanan bölgeyi kapsamaktadır.

Bölge karbonifer devrinde çökelmiş, Hersiniyen ve Alpin Orojenezlerinin etkisiyle kıvrılmış, kırılmış



ve çok karmaşık bir yapı kazanmıştır. Havzada çok sayıda kömür damarı olmakla beraber 22

damar işletilebilmektedir. Damar eğimleri 0-90 derece arasındadır. Üretim, +284 ve -560 kotlarında

tamamen yeraltı işletmeciliğiyle yürütülmektedir. Ortalama kimyasal özellikleri %55 sabit karbon,

%26 uçucu madde, %11 kül, %8 nem, ısıl değeri ise, 6000 KCal/kg düzeyindedir.

Zonguldak taşkömür havzasının dışında rezerv açısından önemsiz iki taşkömürü yatağı daha

bulunmaktadır. Bunlar Antalya-Pamucak yaylası ve Akseki ilçesi Güzelsu ve Çukurköy mevkiinde

yaklaşık l milyon ton görünür rezervli sahalar ile Diyarbakır-Hazro ilçesindeki yaklaşık 400.000 ton

rezervli sahadır.

TABLO-32: Türkiye'de linyit rezervlerinin bölgesel dağılımı ve ortalama kimyasal özellikleri BÖLGELER

REZERV (109 Ton)

NEM (%)

KÜKÜRT

(%)

KÜL (%)

ISIL DEĞER

(KCa1/Kg) KUZEY-BATI ANADOLU BÖLGESİ (Kütahya-Balıkesir-Bursa-Manisa-Çanakkale)

1,8 20 1,7 20 3.500

GÜNEY-ORTA ANADOLU BÖLGESİ (Adana-K.Maraş)

3,7 50 2,0 20 1.200

İÇ ANADOLU BÖLGESİ (Ankara-Konya-Çankırı-Çorum-Yozgat-Sivas)

1,4 30 3,2 25 3.000

GÜNEY BATI ANADOLU BÖLGESİ (Aydın-Muğla-Denizli-Isparta-Burdur- Afyon)

0,9 30 2,0 20 2.500

TRAKYA BÖLGESİ (Tekirdağ-Edirne-Kırklareli-İstanbul)

0,35 30 3,0 20 2.500

DOĞU ANADOLU BÖLGESİ (Bingöl-Erzincan-Erzurum-Van)

0,15 20 1,2 20 3.000

TOPLAM 8,3 36,5 2,1 21 22.330

C. ASFALTİT:

Asfaltit, petrol kökenli bir kayaç olup, derinlerde bulunan sıvı veya yarı sıvı durumdaki asfalt

maddesinin hidrostatik basınç, gravitasyon, sıcaklık gibi etkenlerle taşınarak yarık, çatlak ve

boşluklara yerleşmesiyle oluşmuştur. Ekonomik kalınlıkta filon tipi yataklar Şırnak ve Silopi

bölgelerindedir. Yapılan etüd ve sondajlarla 82 milyon ton asfaltit rezervi belirlenmiştir. Bu rezervin

45 milyon tonu görünür niteliktedir. Güney Doğu Anadolu Bölgesi'nde bulunan iki asfaltit sahasının

önemli özellikleri TABLO-33'de verilmiştir.



TABLO 33: Türkiye'de asfaltit rezervleri ve kimyasal özellikleri SAHALAR

NEM (%)

KÜL (%)

KÜKÜRT

(%)

UÇUCU MADDE

(%)

ISIL DEĞER (KCal/Kg)

Şırnak 0,1- 5,4 38- 52 4,0- 6,7 19,4- 44,9 3.100- 4.500 Silopi 1,0- 8,3 33- 47 4,3- 7,9 24,0- 48,0 5.000

D.BİTÜMLÜ ŞİST:

Bitümlü şistler veya bitümlü şeyller, kerojen kapsayan ince taneli tortul kayaçlardır. Kerojen, kömür

ile petrol arasında yeralan organik bir madde olup hidrojen, oksijen, azot ve kükürt içerir. Kerojen

içeren ince taneli kayaçlar başlıca karbonat, feldspat, kuvars, kil, pirit ve nadir elementlerden

oluşur.

Bitümlü şistler çeşitli ortamlarda çökelirler. Kömür oluşumu ile ilgili bataklıklar, lagünler, kıta

platformları ve çanaklar bitümlü şeyllerin oluşumuna uygun ortamlardır. Oluşumları belirli bir

jeolojik zamana bağlı değildir. Yaşları Paleozoik, Mesozoik ve Senozoik olabilir.

Yurdumuzda Bolu-Göynük, Ankara-Beypazarı, Niğde-Ulukışla, Kütahya-Seyitömer, İzmit-Bahçecik

ve Bilecik-Gölpazarında toplam 5 milyar ton rezerv tahmin edilmektedir. Ekonomik bir işletmecilik

yapılmamaktadır. Ortalama ısıl değerleri 800-ll00 Kcal/kg. arasındadır.

3.2. Kömür Rezervleri

Türkiye linyit rezervleri toplam olarak TABLO-33'de, işletilebilir linyit rezervleri ise TABLO-34'de

saha bazında ayrıntılı olarak verilmiştir. Tablolardan görüldüğü gibi, Türkiye'nin toplam linyit rezervi

8 Milyar Ton seviyesindedir. Buna karşılık işletilebilir rezerv miktarı ise, 3,9 Milyar Ton düzeyinde

bulunmaktadır.

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

Mad

enci

lik ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

72

TABL

O- 3

4: T

ürki

ye li

nyit

reze

rvle

ri

(100

0 To

n)

NO

İLİ

İLÇ

E/ S

AHA

G

ÖR

ÜN

ÜR

MU

HTE

MEL

MÜ

MKÜ

N

TO

PLAM

KA

YNAK

+ PO

TAN

SİYE

L G

ENEL

TO

PLAM

İŞ

LETİ

LEBİ

LİR

R

EZER

V 1

Adan

a Tu

fanb

eyli

284.

247

50.2

34

334.

481

33

4.481

2

Adıy

aman

G

ölbaşı

53

.094

53.0

94

53.0

94

3

Afyo

n S.

Dum

lupı

nar

3.

870

3.87

0

3.87

0

4 Ağ

rı El

eşki

rt- H

ayra

ngöl

42

43

85

85

5 Am

asya

M

erzi

fon-

Yen

içel

tek

2.73

6 17

.055

19

.791

19

.791

6 Am

asya

Su

luov

a- A

rmut

lu

76

9 76

9

769

7

Amas

ya

Sulu

ova-

Oğu

lbağı

3.

483

3.48

3

3.48

3

8 An

kara

Be

ypaz

arı-

(A) S

ektö

rü

186.

000

18

6.00

0

186.

000

136.

000

9 An

kara

Be

ypaz

arı-

(Alt

dam

ar)

63.4

79

63

.479

63

.479

10

Anka

ra

Beyp

azarı-

(B) S

ektö

rü

142.

000

14

2.00

0

142.

000

100.

000

11

Anka

ra

Ş. K

oçhi

sar

4.

300

4.30

0

4.30

0

12

Anka

ra

Göl

başı

- Bah

çekö

y 19

.542

11.2

9030

.832

30

.832

13

Anka

ra

Göl

başı

- Kar

aged

ik

17.9

75

17

.975

17

.975

11

.147

14

Ay

dın

Sahn

alı

14.1

92

14

.192

14

.192

8.

510

15

Aydı

n Sö

ke

1.45

5 1.

000

2.45

5

2.45

5

16

Aydı

n Kü

çük

çavd

ar

2.44

02.

440

2.

440

17

Ba

lıkes

ir D

ursu

nbey

- Çakırc

a 5.

255

5.

255

5.

255

18

Ba

lıkes

ir D

ursu

nbey

- H

amza

cık

15.3

35

15

.335

15

.335

19a

Balık

esir

Dur

sunb

ey- O

dakö

y 3.

594

3.

594

3.

594

19

b Ba

lıkes

ir D

ursu

nbey

- Oda

köy

10.5

00

10

.500

10

.500

20a

Bing

öl

Karlı

ova

29.7

78

29

.778

29

.778

25

.902

20

b Bi

ngöl

Ka

rlıov

a 58

.884

58.8

84

58.8

84

21

Bo

lu

Salıp

azarı

23.5

89

39.7

36

14.6

9078

.015

78

.015

22

Bolu

M

erke

sler

9.

051

12.2

36

21.2

87

21.2

87

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

Mad

enci

lik ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

73

TABL

O- 3

4: T

ürki

ye li

nyit

reze

rvle

ri- D

EVAM

(1

000

Ton)

N

O

İLİ

İLÇ

E/ S

AHA

G

ÖR

ÜN

ÜR

MU

HTE

MEL

MÜ

MKÜ

N

TO

PLAM

KA

YNAK

+ PO

TAN

SİYE

L G

ENEL

TO

PLAM

İŞ

LETİ

LEBİ

LİR

R

EZER

V 23

Bo

lu

Göy

nük

41.9

54

1.50

0 43

.454

43

.454

24

Burd

ur

Tefe

nni-

Başpın

ar

5.

000

10.0

0015

.000

15

.000

25

Burs

a Ke

les-

Har

man

alan

34

.000

34.0

00

34.0

00

29.9

00

26a

Burs

a Ke

les-

Dav

utla

r 18

.314

14

.215

32

.529

32

.529

26b

Burs

a Ke

les-

Dav

utla

r 1.

219

1.

219

1.

219

27

Bu

rsa

Dev

ecik

onağı

7.

609

7.80

615

.415

15

.415

28

Burs

a So

ğukpın

ar

1.

222

1.22

2

1.22

2

29a

Burs

a O

rhan

eli-

G.pın

ar

28.3

30

28

.330

28

.330

25

.500

29

b Bu

rsa

Orh

anel

i- G

.pın

ar

5.57

0

5.57

0

5.57

0 3.

900

30a

Burs

a O

rhan

eli-

Çiv

ili 2.11

0

2.11

0

2.11

0 1.

900

30b

Burs

a O

rhan

eli-

Çiv

ili 4.

000

4.

000

4.

000

2.80

0 31

a Bu

rsa

Orh

anel

i- Sa

ğırla

r 1.

900

1.

900

1.

900

1.70

0 31

b Bu

rsa

Orh

anel

i- Sa

ğırla

r 4.14

2

4.14

2

4.14

2 2.

900

32a

Çan

akka

le

Çan

85

.387

85.3

87

85.3

87

73.7

00

32b

Çan

akka

le

Çan

1

.500

1.50

0

1.50

0

33

Çan

akka

le

Yeni

ce- Ö

renc

ik

2.82

5

2.82

5

2.82

5

34

Çan

akka

le

Karlı

köy

5.

596

5.59

6

5.59

6

35

Çan

akka

le

Çırpıla

r 39

.200

39.2

00

39.2

00

36

Ç

ankı

rı O

rta

123.16

5

123.16

5

123.16

5 10

8.32

9 37

Ç

orum

Al

pagu

t- D

odur

ga

21.7

58

2.46

5 24

.223

24

.223

38

Çor

um

Alpa

gut-

Ayva

köy

7.43

0 6.

820

14.2

50

14.2

50

39

Ç

orum

N

arlı

2.50

0 2.

500

40

Ç

orum

O

sman

cık

2.56

5

2.56

5

2.56

5

41

Den

izli

Çiv

ril- T

okca

50

2

502

50

2

42

Den

izli

Kale

- Kur

balık

8.18

48.18

4

8.18

4

43

Edirn

e D

emirh

anlı

18

.397

18

.397

56.8

74

75.2

71

44

Ed

irne

Küçü

kdoğ

anca

5.

755

5.75

5

45

Edirn

e Ka

rayu

suflu

1.

000

1.00

0

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

Mad

enci

lik ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

74

TABL

O- 3

4: T

ürki

ye li

nyit

reze

rvle

ri- D

EVAM

(1

000

Ton)

N

O

İLİ

İLÇ

E/ S

AHA

G

ÖR

ÜN

ÜR

MU

HTE

MEL

MÜ

MKÜ

N

TO

PLAM

KA

YNAK

+ PO

TAN

SİYE

L G

ENEL

TO

PLAM

İŞ

LETİ

LEBİ

LİR

R

EZER

V 46

Ed

irne

Uzu

nköp

rü-

Har

man

lı

13

.556

13

.556

47

Erzi

ncan

Al

akilis

e 75

0 25

0 2.

450

3.45

0

3.45

0

48

Erzi

ncan

Ba

şpın

ar

405

258

392

1.05

5

1.05

5

49

Erzi

ncan

Ç

ilhor

oz

1.98

01.

980

1.

980

50

Er

zuru

m

Aliç

eyre

k 59

.000

59.0

00

59.0

00

51

Er

zuru

m

Aşka

le- K

ükür

tlü

753

2.49

9 3.

252

3.

252

52

Er

zuru

m

Oltu

- Bal

kaya

1.

277

2.09

4 3.

371

3.

371

53

Er

zuru

m

Hınıs

- Zırn

ak

33.0

00

33.0

00

54

Er

zuru

m

İspi

r- Pe

keci

k 4.

238

4.14

5 8.

383

8.

383

55

Er

zuru

m

Oltu

- Süt

kans

, K.

Kütü

k 1.

086

722

2.62

04.

428

4.

428

56

Eskişe

hir

Koyu

nağı

lı 57

.430

57.4

30

57.4

30

33.4

24

57

İçel

N

amru

n- Ç

anlıy

ayla

4.

747

4.

747

4.

747

58

Is

parta

Ya

rıkka

ya

4.

500

3.60

08.10

0

8.10

0

59

Ispa

rta

Akbe

lenl

i

278

278

27

8

60

İsta

nbul

Şi

le- K

irazlıy

atak

1.12

3

1.12

3

1.12

3 79

4 61

İs

tanb

ul

Şile

- Üve

zli

4.

868

4.86

8

4.86

8

62

İsta

nbul

Şi

le- A

vcık

oru

6.

282

6.28

2

6.28

2

63

İsta

nbul

Si

livri-

Sin

ekli

114.

215

69.4

64

183.

679

18

3.67

9

64

Kast

amon

u To

sya

195

117

312

31

2

65

Kars

D

igor

- Kilit

taş

38

0 38

0

380

66

Ka

yser

i Ka

rapı

nar

48

0 48

0

480

67

Kı

rkla

reli

Topç

uköy

34.2

06

34.2

06

34.2

06

68

Ko

nya

Beyş

ehir-

Kar

adik

en

107.

000

10

7.00

0

107.

000

79.0

00

69a

Kony

a Be

yşeh

ir- A

vdan

cık

52.0

00

52

.000

52

.000

36

.000

69

b Ko

nya

Beyş

ehir-

Avd

ancı

k

8.00

0 8.

000

8.

000

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

Mad

enci

lik ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

75

TABL

O- 3

4: T

ürki

ye li

nyit

reze

rvle

ri- D

EVAM

(1

000

Ton)

N

O

İLİ

İLÇ

E/ S

AHA

G

ÖR

ÜN

ÜR

MU

HTE

MEL

MÜ

MKÜ

N

TO

PLAM

KA

YNAK

+ PO

TAN

SİYE

L G

ENEL

TO

PLAM

İŞ

LETİ

LEBİ

LİR

R

EZER

V 70

a Ko

nya

Seyd

işeh

ir- A

kçal

ar

59.0

00

59

.000

59

.000

45

.000

70

b Ko

nya

Seyd

işeh

ir- A

kçal

ar

10

.000

10

.000

10

.000

71

Kony

a Ak

buru

n- Eği

rler

140.

000

140.

000

72

Ko

nya

Ilgın

- Har

amik

öy

12.2

69

763

13.0

32

13.0

32

9.52

7 73

Ko

nya

Ilgın

- Kur

ugöl

9.14

2

9.14

2

9.14

2

74

Kony

a Er

men

ek- B

oyalık

1.70

0 1.

700

1

.700

75

Kony

a Er

men

ek- T

epeb

aşı

2.01

0 3.

908

5.91

8

5.91

8

76

Küta

hya

Ged

iz- A

yçatı

145

12.3

00

11.5

0023

.945

23

.945

77

Küta

hya

Seyi

töm

er

198.

666

19

8.66

6

198.

666

78

a Kü

tahy

a Tu

nçbi

lek

52.8

76

46.8

82

99.7

58

99.7

58

39.6

57

78b

Küta

hya

Tunç

bile

k 94

.174

94.1

74

94.1

74

84.7

56

78c

Küta

hya

Tunç

bile

k- Ö

mer

ler

15.8

00

15

.800

15

.800

11

.850

78

d Kü

tahy

a Tu

nçbi

lek-

D

erin

sah

a 10

8.00

0

108.

000

10

8.00

0 81

.000

79

Man

isa

Som

a- E

ynez

271.10

9 14

.314

22

.794

308.

217

30

8.21

7

80

Man

isa

Som

a- E

vcile

r 46

.461

46.4

61

46.4

61

34.8

46

81a

Man

isa

Som

a- M

erke

z 27

.450

4.

800

32.2

50

32.2

50

22.5

67

81b

Man

isa

Som

a- M

erke

z 2.

926

2.

926

29

26

1.14

7 82

M

anis

a So

ma-

Dar

kale

7.

339

18.5

03

25.8

42

25.8

42

5.03

4 83

a M

anis

a So

ma-

Işıla

rder

e 41

.081

41.0

81

41.0

81

36.2

30

83b

Man

isa

Som

a- Işık

lard

ere

29.2

00

29

.200

29

.200

84

Man

isa

Som

a- T

ürkp

iyal

e

3.21

6 3.

216

3.

216

85

M

anis

a Ak

çaav

lu, D

uala

r

9.34

5 9.

345

9.

345

86

M

anis

a G

örde

s- Çıta

k

5.00

0 5.

000

5.

000

87

M

anis

a So

ma-

Den

iş l

48.4

76

48

.476

48

.476

43

.263

88

M

anis

a So

ma-

Den

iş 2

10

3.66

3

103.

663

10

3.66

3 91

.183

89

M

anis

a So

ma-

Koz

luör

en

3.61

4 4.

393

1.00

018

.007

18

.007

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

Mad

enci

lik ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

76

TABL

O- 3

4: T

ürki

ye li

nyit

reze

rvle

ri- D

EVAM

(1

000

Ton)

N

O

İLİ

İLÇ

E/ S

AHA

G

ÖR

ÜN

ÜR

MU

HTE

MEL

MÜ

MKÜ

N

TO

PLAM

KA

YNAK

+ PO

TAN

SİYE

L G

ENEL

TO

PLAM

İŞ

LETİ

LEBİ

LİR

R

EZER

V 90

K.

Mar

aş

Elbi

stan

3.

357.

340

3.

357.

340

3.

357.

340

2.11

5.00

0 91

M

uğla

M

ilas-

Kar

acah

isar

85

.770

85.7

70

85.7

70

49.0

00

92a

Muğ

la

Mila

s- E

kizk

öy

37.6

23

37

.623

37

.623

20

.314

92

b M

uğla

M

ilas-

Eki

zköy

53

.357

53.3

57

53.3

57

36.8

20

93a

Muğ

la

Mila

s- S

ekkö

y 70

.500

70.5

00

70.5

00

48.6

70

93b

Muğ

la

Mila

s- S

ekkö

y 13

.180

13.1

80

13.1

80

8.35

0 94

M

uğla

M

ilas-

Hüs

amla

r 88

.846

88.8

46

88.8

46

79.9

61

95a

Muğ

la

Mila

s- A

laki

lise

9.01

3

9.01

3

9.01

3 6.

720

95b

Muğ

la

Mila

s- A

laki

lise

1.07

9

1.07

9

1.07

9 971

96

Muğ

la

Mila

s- Ç

akıra

lan

15.6

21

15

.621

15

.621

12

.415

97

M

uğla

Ya

tağa

n- Tın

az

41.7

52

41

.752

41

.752

35

.600

98

M

uğla

Ya

tağa

n- B

ağya

ka

11.8

97

11

.897

11

.897

10

.800

99

a M

uğla

Ya

tağa

n- E

skih

isar

89

.664

89.6

64

89.6

64

84.4

00

99b

Muğ

la

Yatağa

n- E

skih

isar

10

.616

10.616

10

.616

100

Muğ

la

Yatağa

n- T

urgu

t 70

.000

60

.000

13

0.00

0

130.

000

101

Muğ

la

Yatağa

n- B

ayır

109.

063

10

9.06

3

109.

063

10

2 M

uş

Ziya

retk

öy, Y

aygı

n 7.

019

7.281

14.3

00

14.3

00

10

3 Sa

msu

n H

avza

4.121

4.121

4.121

10

4 Sa

msu

n H

avza

- Bey

vira

n

600

600

60

0

105

Siva

s U

luça

yır

1.12

2 26

81.

390

1.

390

10

6 Si

vas

Kang

al- K

albu

rçayırı

14

2.70

0

142.

700

14

2.70

0 12

6.00

0 10

7 Si

vas

Kang

al- E

tyem

ez

30.6

37

30

.637

30

.637

108

Siva

s Ka

ngal

- Ham

al

29.2

70

29

.270

29

.270

109a

Te

kird

ağ

Sara

y- S

afaa

lan

23.8

20

23

.820

23

.820

21

.438

10

9b

Teki

rdağ

Sa

ray-

Saf

aala

n 23

.227

23.2

27

23.2

27

11

0a

Teki

rdağ

Sa

ray-

Küç

ükyo

ncalı

41.8

57

41

.857

41

.857

37

.672

11

0b

Teki

rdağ

Sa

ray-

Küç

ükyo

ncalı

31.7

22

31

.722

31

.722

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

Mad

enci

lik ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

77

TABL

O- 3

4: T

ürki

ye li

nyit

reze

rvle

ri- D

EVAM

(1

000

Ton)

N

O

İLİ

İLÇ

E/ S

AHA

G

ÖR

ÜN

ÜR

MU

HTE

MEL

MÜ

MKÜ

N

TO

PLAM

KA

YNAK

+ PO

TAN

SİYE

L G

ENEL

TO

PLAM

İŞ

LETİ

LEBİ

LİR

R

EZER

V 111a

Te

kird

ağ

Sara

y- E

dirn

eköy

4.

865

4.

865

4.

865

111b

Te

kird

ağ

Sara

y- E

dirn

eköy

15

.684

15.6

84

15.6

84

14.115

11

2 Te

kird

ağ

Ahm

etpaşa

3.10

8 3.10

86.

908

10.016

113

Teki

rdağ

Ka

ram

urat

14

.400

14

.400

114

Teki

rdağ

İb

rice

8.

487

8.48

725

.383

33

.870

115

Van

Erciş-

Zila

n 1.

271

1.

271

1.

271

1.03

2 11

6 Yo

zgat

So

rgun

13

.206

13.2

06

13.2

06

8.42

4 11

7 Yo

zgat

Kü

çükk

öhne

4.

208

4.

208

4.

208

2.79

0 TO

PLAM

7.

339.

046

625.

936

110.

014

8.07

4.99

629

9.37

6 8.

374.

372

3.90

7.95

8 KA

YNAK

: MTA

Gen

el M

üdür

lüğü



Türkiye taşkömürü rezervleri TABLO-35'de verilmiştir. Tablo'dan görüldüğü gibi, taşkömürü rezerv

hesabında yalnızca Zonguldak Havzası esas alınmış, Antalya ve Diyarbakır yörelerindeki rezervler,

miktarların önemsizliği nedeniyle dikkate alınmamıştır. Zonguldak Havzası'ndaki toplam taşkömürü

rezervi 1,1 Milyar Ton, buna karşılık görünür rezerv ise 0,4 Milyar Ton düzeyinde bulunmaktadır.

TABLO-35: Türkiye taşkömürü rezervleri (1000 Ton) MÜESSESELER GÖRÜNÜR MUHTEMEL MÜMKÜN TOPLAM ARMUTÇUK 18.800 11.000 9.000 38.800 KOZLU 63.679 55.921 47.973 167.573 ÜZÜLMEZ 161.125 94.439. 74.020 329.584 Asma 88.124 - - 88.124 Dilaver 21.120 - - 21.120 Çaydamar 51.881 32.157 - 84.038 İnağzı-Bağlık - 62.282 74.020 136.302 KARADON 154.125 154.362 118.864 427.428 AMASRA 29.804 - 133.304 163.108 Amasra-A 29.804 - - 29.804 Amasra-B - - 133.304 133.304 TOPLAM 427.610 315.722 383.161 1.126.493 NOT: Üretilen miktarlar mevcut rezervlerden düşülmüştür. KAYNAK: TTK Genel Müdürlüğü (1993 verileri)

Türkiye asfaltiti rezervleri TABLO-36'da verilmiştir. Tablo'dan görüldüğü gibi, Türkiye'deki asfaltit

sahaları tümüyle Güney Doğu Anadolu Bölgesi'nde bulunmaktadır. Bölgedeki toplam asfaltit 82

Milyon Ton, buna karşılık işletilebilir rezerv 14 Milyon Ton olarak hesaplanmaktadır.

TABLO-36: Türkiye Asfaltit Rezervleri (1000 Ton) SAHA ADI

Görünür

Muhtemel

Mümkün

Toplam

İşletilebilir

AID (Kcal/kg)

Silopi- Harbul 17.914 7.851 - 25.765 7.000 5.536Silopi- Silip 3.071 1.335 - 4.408 - 5.485Silopi- Üçkardeşler 9.472 10.861 - - - Şırnak- Aygamasya 7.481 673 - 8.154 7.000 4191Şırnak- Milli 2.000 2.900 1.600 6.500 - 3.400Şırnak- Karatepe 500 2.000 2.500 5.000 - 3.695Şırnak- Seridahlı 3.534 1.254 1.279 6.067 - 3.174Şırnak- Nivekara 300 1.000 700 2.000 - 3.400Şırnak- İspindoru 100 500 500 1.100 - 3.300Şırnak- Segürük 550 450 - 1.000 - 4.500Şırnak- Rutkekubat 551 53 - 604 - 2.876TOPLAM 45.473 28.897 7.579 81.948 14.000 KAYNAK: MTA Genel Müdürlüğü



3.3. Kömür Tüketimi

Türkiye kömür tüketim miktarları termik santral tüketimleri dışında, sabit stok varsayımı altında

hesaplanmıştır. Buna göre, yıllık tüketim miktarları yurtiçi üretimden yurtiçine yapılan satışlarla

ithalatın toplamından oluşmaktadır. Hesaplamada ayrıca, kömür ithalatının tümü taşkömürü olarak

kabul edilmiş, dış ticaret istatistiklerinde linyit ithaltı olarak yer alan değerler taşkömürüne ilişkin

değerlere ilave edilmiştir.

Türkiye'de yıllar itibariyle linyit tüketim miktarları TABLO-37'de verilmiştir. Termik santrallarda linyit

tüketim miktarlarına ilişkin bilgiler TEK'den temin edilmiştir. Tabloda yer alan özel sektör kaynaklı

termik santral tüketimi, Sivas- Kangal Termik Santralı'ndaki tüketimi ifade etmektedir. Diğer termik

santral tüketimleri TKİ kaynaklıdır. Teshin ve sanayi amaçlı tüketimlerin birbirlerinden ayırt

edilmesindeki güçlük nedeniyle, bu iki tüketim kategorisi birlikte verilmiştir. TKİ kaynaklı teshin ve

sanayi amaçlı tüketim, kurum istatistiklerindeki teshin ve sanayi amaçlı satış değerlerinin yanısıra

serbest satışa ilişkin değerleri de içermektedir.

TABLO-37: Yıllar itibariyle Türkiye sektörel linyit tüketim miktarları (1000 Ton) 1989 1990 1991 1992 1993

TERMİK SANTRAL 29.049 29.632 32.018 35.043 31.672 TKİ 28.994 28.423 29.237 33.033 30.019 Özel Sektör 55 1.209 2.781 2.010 1.653

TESHİN+SANAYİ 18.644 16.329 16.941 16.339 13.200 TKİ 11.296 9.854 9.293 9.503 8.796 Özel Sektör 7.348 6.475 7.648 6.836 4.404

TOPLAM 47.693 45.961 48.959 51.382 44.872

KAYNAK: TEK, TKİ, DİE

Tablo'dan görüldüğü gibi, linyit tüketiminin büyük bir bölümü termik santrallarda

gerçekleştirilmektedir. 1993 yılı hariç, termik santrallarda tüketilen linyit miktarları devamlı olarak

arttığı gibi, termik santrallardaki tüketimin toplam içindeki payı da, dönem içinde sürekli olarak

yükselmiştir. Diğer taraftan termik santrallarda tüketilen linyitlerin yüzde 90'dan daha büyük bir

bölümü TKİ tarafından karşılanmaktadır.

Termik santral tüketimlerindeki yükselişe karşılık, teshin ve sanayi amaçlı linyit tüketiminde dönem

boyunca sürekli bir düşüş gözlenmektedir. Tablo'dan da görüldüğü gibi 1989 yılında 18 milyon ton

düzeyinde olan söz konusu amaçlı tüketim, 1993 yılında, 5 miyon ton'dan daha büyük bir

gerilemeyle 13 milyon ton seviyesine inmiştir. Bu durum esas olarak, doğal gaz petro-kok ve ithal

kömür rekabetinden kaynaklanmıştır.



Yıllar itibariyle, Türkiye taşkömürü tüketim miktarları TABLO-38'de verilmiştir. Tablo'daki termik

santral tüketimi, kömür ihtiyacı TTK tarafından karşılanan Çatalağzı termik santralındaki gerçek

tüketim miktarlarını ifade etmekte olup, değerler TEK kaynaklarından alınmıştır. Demir- çelik

sanayii tüketimleri ile teshin ve sanayi amaçlı tüketimler ise sabit stok varsayımı ile hesaplanmıştır.

TTK kaynaklı demir- çelik sanayii tüketimi, TTK'nın demir- çelik sanayiine yaptığı satışları ifade

etmektedir. İthal kaynaklı demir- çelik sanayii tüketim değerleri, kokluk taş kömürü ithalatını ifade

etmekte olup, değerler dış ticaret istatistiklerinden alınmıştır. TTK kaynaklı teshin ve sanayi amaçlı

taşkömürü tüketimi, TTK tarafından Çatalağzı Termik Santralı'na ve demir- çelik fabrikalarına

yapılan satışların dışındaki satış miktarlarını, ithal kaynaklı tüketim ise, kokluk taşkömürü ithalatı

dışındaki kömür ithalat miktarlarını içermektedir. Özel sektör kaynaklı tüketim ise, TTK sahalarında

rödövans karşılığı üretim yapan özel sektör firmalarının üretim miktarlarından oluşmaktadır.

TABLO-38: Yıllar itibariyle Türkiye sektörel taşkömürü tüketim miktarları (1000 Ton)

1989 1990 1991 1992 1993 TERMİK SANTRAL 212 444 749 1.316 1.275 TTK 212 444 749 1.316 1.275

DEMİR- ÇELİK SAN. 4.283 4.465 4.194 3.159 4.059 TTK 1.559 1.295 850 710 691 İthal 2.724 3.170 3.344 2.449 3.368

TESHİN+ DİĞER SAN. 2.563 3.042 3.383 3.131 3.520 TTK 946 895 1.021 997 746 Özel Sektör 44 99 79 88 37 İthal 1.573 2.048 2.283 2.046 2.737

TOPLAM 7.058 7.951 8.326 7.606 8.854

KAYNAK: TEK, TTK, DİE

Tablo'dan görüldüğü gibi, Türkiyede taşkömürü tüketiminin %50'ye yakın bölümü demir- çelik

sanayii tarafından gerçekleştirilmektedir. Demir- çelik sanayii tüketimi içinde TTK kaynaklı

kömürlerin payı sürekli olarak gerilerken, ithalatın payı sürekli olarak artmaktadır. 1993 yılında,

toplam demir çelik sanayii tüketimi içinde TTK kaynaklı kömürlerin payı %17 olurken, ithal

kömürlerin payı %83 olarak gerçekleşmiştir. Termik santrallarda tüketim ise tümüyle Çatalağzı

Termik Santralı'nın kapasite kullanımına bağlı olup, söz konusu tüketim son yıllarda düzenli olarak

artmaktadır. Teshin ve sanayi amaçlı tüketimde ise, genel bir artış eğilimi gözlenmektedir. Teshin

ve sanayi amaçlı taşkömürü tüketimindeki artış esas itibariyle, hava kirliliğinin önlenmesi amacıyla

ithal kömüre yönelişden kaynaklanmaktadır.

Türkiye'de yıllar itibariyle asfaltit tüketimi TABLO-39'da verilmiştir. Tablo'da yer alan tüketim

miktarları sabit stok varsayımı altında üretilmiştir. TKİ kaynaklı tüketimler kurum tarafından



yapılan satış miktarlarını, özel sektör kaynaklı tüketimler ise özel sektörün üretim miktarlarını ifade

etmektedir.

Türkiye'de asfaltit yalnızca Güney-Doğu Anadolu Bölgesi'nde ve bölgesel talebi karşılamak

amacıyla üretilmektedir. Söz konusu bölgesel talep ise tümüyle teshin ve sanayi sektörlerinden

kaynaklanmaktadır. Türkiye'de yasa gereği, asfaltitletin tek üreticisi TKİ olmakla birlikte, son

yıllarda bölgedeki asfaltit sahalarının büyük bölümünde üretim, rödövans karşılığı özel sektör

firmaları tarafından gerçekleştirilmektedir. Tablo'da yer alan özel sektör kaynaklı tüketim miktarları,

bu yöntemle gerçekleştirilen üretimi ifade etmektedir.

TABLO-38: Yıllar itibariyle Türkiye''de asfaltit tüketim miktarları

1989 1990 1991 1992 1993 TESHİN+SANAYİ 405 512 400 456 323 TKİ 405 249 139 193 99 Özel Sektör - 263 261 263 224

TOPLAM 405 512 400 456 323

KAYNAK: TKİ

Tablo'dan görüldüğü gibi, son yıllarda asfaltit tüketiminde düzensiz bir gelişme gözlenmektedir. Bu

durum tümüyle üretim koşullarındaki düzensizlikten kaynaklanmaktadır.

3.4. Kömür Üretimi

3.4.1. Üretim Yöntemi ve Teknoloji

Tüvenan kömür üretiminde uygulanan yöntemler başlıca, açık işletme yöntemleri ve yeraltı işletme

yöntemleri olarak ikiye ayrılmaktadır. Kömür hazırlama ve zenginleştirme alanında ise kömür

yıkama, briketleme, koklaştırma, gazlaştırma ve sıvılaştırma başlıca yöntemleri oluşturmaktadır.

3.4.1.1. Tüvenan Kömür Üretim Yöntemleri

3.4.1.1.1. Açık İşletme Yöntem ve Teknolojileri

Türkiye Linyit üretiminin yaklaşık %90'ı açık işletme yöntemiyle gerçekleştirilmektedir. Üretilebilir

kömür rezervlerimizin de %90'ı açık işletmeciliğe uygundur. Yüksek kapaiteli iş makinaları

teknolojisindeki gelişmeler ülkemiz açık işletme üretimlerinde de büyük gelişmeler sağlamıştır.



Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu üretimleri dikkate alındığında, açık işletmelerin toplam

üretimdeki payı 1991 de %90,4, 1992 de %92 olmuştur. Dünyada uygulanan açık işletme

yöntemleri ve gelişmiş iş makinaları ülkemizde de önemli düzeyde kullanılmaktadır.

a) Sürekli Sistem;

TKİ, Elbistan açık işletmesinde herbiri 300 m3/saat kazı- yükleme kapasitesinde 6 adet döner

kepçeli ekskavatör ile herbiri 5600 m3/saat malzeme dökme kapasitesine sahip 5 adet dökücü,

teorik kapasitesi 10500 ton/saat olan 30 km uzunlukta bant konveyör hattı bulunmaktadır.

b) Süreksiz Sistem;

Dragline ekskavatör-Şovel ekskavatör-Kamyon ve hidrolik ekskavatör-yükleyici-kamyon sisstemleri

TKİ açık işletmelerinde uzun süredir uygulanmaktadır. Dragline ekskavatör kullanılan açık

işletmeler ve kepçe kapasiteleri TABLO-40'da verilmiştir.

TABLO-40: Türkiye'deki dragline ekskavatörler ve kapasiteleri İŞLETME KAPASİTELER Tunçbilek 20 yd3 ve 40 yd3 Seyitömer 70 yd3 Yatağan 65 yd3 Sekköy 32 yd3 (2 adet) Tınaz 30 yd3 Orhaneli 33 yd3 Kangal 65 yd3

TKİ'nin çeşitli üretim bölgelerinde kepçe kapasiteleri l-25 yd3 arasında değişen ekskavatörler

(elektrikli ve hidrolik) 0,7-l0,3 m3 arasında değişen yükleyiciler ve 22-l50 s-ton kapasiteli, çeşitli

marka çok sayıda kamyon çalışmaktadır. Özel sektörde kullanılan iş makinaları düşük

kapasitelidirler.

Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu madencilik faaliyetlerinde l99l yılında ll0 milyon m3 örtü kazısına

karşın 39 milyon ton kömür üretimi, l992 yılında l3l,4 milyon m3 örtü kazısına karşın 42,7 milyon

ton kömür üretimi gerçekleştirmiştir. Yeraltı üretimi dahil kişi başına üretim l980 yılında 550 ton

iken l99l yılında l250 tona ulaşmıştır. Üretim miktarı ve verim artışında yüksek kapasiteli iş

makinalarının etkisi büyüktür.



3.4.1.1.2. Yeraltı İşletme Yöntemi ve Teknolojisi

Ülkemizde uzunayak işletmecilik yöntemi yaygın olarak kullanılmakta olup, oda-topuk yöntemi

kullanılmamaktadır. Damar koşullarına göre uzunayak yöntemleri de farklı şekiller almaktadır.

Örnek olarak, TKİ işletmelerinde arkadan blok göçertmeli geri dönümlü uzunayak (Tunçbilek),

arakat göçertmeli uzunayak (Sütkans) gibi değişik yöntemeler uygulanmaktadır.

Taşkömür üretimi tamamen yeraltı işletme yöntemleriyle yapılmaktadır. Linyit üretiminde GLİ-

Tunçbilek, ELİ-Soma, OAL-Çayırhan büyük üretim kapasiteli yeraltı işletmeleridir. Çayırhan

İşletmesi tam mekanize yeraltı işletme sistemiyle üretim yapmaktadır. Bu işletmde 220 m genişlik,

1200-1800 metre uzunlukta panolar hazırlanmaktadır. Her pano 2 ayaktan oluşmaktadır. İşletmede

tam mekanize 2 pano (4 ayak) dan 7500 ton/gün üretim yapılabilmekte, tam mekanize 1 pano (2

ayak) yedek olarak üretime hazır tutulmaktadır. Ayrıca, 1 ayaklık makina- teçhizat, yedeklerle

birlikte toplam 6 ayak için yedek olarak bulundurulmaktadır. Yeraltı madenciliğinde ileri teknoloji

uygulamaları ülkemizde yürütülmekte ve geliştirilmektedir. ELİ ve GLİ Müesseselerinde tam

mekanize kalın damar işletme sistemi kurulması ve işletilmesi için uluslararası ihale açılmış ve

değerlendirme aşamasındadır. Kalın damar işletmeciliğinde yüksek üretim miktarları ve arkadan

göçertmede kömür kaybının enaz olması hedeflenmektedir.

Ayrıca tam mekanize yeraltı uzunayak madenciliğiyle üretimi yapılacak 4.000.000 ton/yıl kapasiteli

Çayırhan Tevzii Projesi de hazırlanma aşamasındadır. Yeraltı madenciliğinde mekanizasyon ile,

üretim miktarının yükseltilmesi, maliyet içinde işçilik payının azaltılması, genel randıman ve

emniyet koşullarının iyileştirilmesi amaçlanmaktadır.

3.4.1.2. Kömür Hazırlama Teknolojileri

A. TAŞKÖMÜRÜ:

Türkiye'de Taşkömürlerinin zenginleştirilmesi için 4 adet yıkama tesisi bulunmaktadır. Bu

tesislerde iri kömür yıkama 100-6 mm, ince kömür yıkama ise, 6-0,5 mm, 18-0,5 mm, 0,5-10 mm

ve 0-0,5 mm boyutlarında yapılmaktadır.

1957 yılında kurulan Zonguldak merkez lavvarının girdi kapasitesi l000 ton/h'dır. Üç ünite olarak

çalıştırılan tesisin iri ve ince devrelerinde sığ ve 0-0,5 mm şlamların kazanılması için flotasyon

devreleri mevcuttur. 1975 yılında tesiste proses değişikliği yapılarak ince yıkama devrelerine ağır

ortam siklonları ilave edilmiş ve flotasyon devresi iptal edilmiştir.



Karadon Bölgesi kömürlerinin zenginleştirilmesi için Çatalağzı lavvarı, Zonguldak merkez

lavvarının bir benzeri olarak iki ünite halinde tesis edilmiş ve merkez lavvarında yapılan

değişiklikler bu lavvarda da yapılmıştır.

220 ton/h kapasiteli Armutçuk lavvarında l00-6 mm boyutlu kömürler sığda, ince kömürler

sarsıntılı masada ve şlam kömürler ise flotasyonda zenginleştirilmektedir.

Amasra lavvarında 100-10 mm iri kömürler ağır ortam tamburlarında, 10-0.5 mm kömürler ağır

ortam siklonlarında, şlamları ise flatosyon sisteminde ayırıma tabi tutulmaktadırlar. Tesisin girdi

kapasitesi 210 ton/h'dır.

Bu tesislerde, kullanılan yıkama cihazlarının genel yıkama hassasiyeti, gerek kapasite ve gerekse

otomasyonu günümüz teknolojilerinin gerisinde kalmış olup tesislerin rehabilite edilmesi

gerekmektedir.

B. LİNYİT:

Bugüne kadar gerek üniversitelerce, gerek araştırma kuruluşlarınca gerekse TKİ imkanlarıyla bir

çok kömür sahasından üretilen kömürlerin yıkanabilirlik ve biriketlenmesine yönelik bir dizi

teknolojik araştırma yapılmıştır. 1950,li yıllarda TKİ kömürlerine yönelik teknolojik araştırmalar

çerçevesinde Soma-Merkez kömürlerinin yıkandığı Lavvar 1952 yılında, Tunçbilek açık ve kapalı

ocak kömürlerinin yıkandığı lavvar tesisi 1958 yılında kurulmuştur. Bu tesis 1968 yılında tevsii

edilmiş ve 1984 yılında da atık sular içindeki kömürlerin kazanılması için arıtma tesisi devreye

alınmıştır. 1993 yılında ise, Tunçbilek-Ömerler yıkama tesisi işletmeye alınmıştır.

SOMA LAVVARI:

165 ton/h kapasiteli tesis, 0-100 mm ebadındaki kömürleri yıkamaktadır. 18-100 mm ve 0-18 mm

ebatta kömürler iri ve ince yıkama devrelerindeki sığ sistemlerinde işleme tabi tutulmaktadır. 0-0.5

mm boyutundaki şlamlar ise dinlendirme havuzlarında çöktürülerek termik santrallara

verilmektedir. Tesis, ekonomik ömrünü doldurmuş olup, yıkama devrelerinin ayırma hassasiyeti

azalmıştır. Dolayısıyla, tesis randımanı %50 seviyesine düşmüştür. Tesisin yıkama devrelerinde

yapılacak iyileştirme ile uzun yıllar verimli şekilde çalıştırılması mümkün olacaktır. Tesisten elde

edilen 18-l00 mm temiz kömür ısınmaya, 0,5-18 mm temiz kömür sanayiye ve Soma A santralına

ve 0,1-0,5 mm şlam kömürler ise Soma-B santralına verilmektedir.



TUNÇBİLEK LAVVARI:

0-150 mm ebadındaki açık ve kapalı ocak kömürlerinin yıkandığı 700 ton/h kapasiteli tesiste, l8-

150 mm ebatlı kömürlerin temizlendiği ağır ortam tamburu, 8-18 mm ebatlı kömürlerin

temizlendiği ağır ortam siklonları ve bir adet jig yıkama devreleri mevcuttur. Tesis, l958 yılından

beri işletmede olup yıkama, kırma, nakil ve elektrik sistemlerinin iyileştirilmesi gerekmektedir.

Tesisin bugünkü yıkama randımanı %45 seviyesindedir. Tesisten elde edilen 18-150 mm temiz

kömür ısınmaya; 0,5-18mm temiz kömür sanayi ve Tunçbilek- A santralına ve 0,1-0,5 mm şlam

ise Tunçbilek-B santrala verilmektedir.

TUNÇBİLEK,ÖMERLER LAVVARI:

1992 yılında inşasına başlanan tesis 18 ay gibi bir sürede tamamlanarak, 1993 yılında işletmeye

alınmıştır. 0-1000 mm tüvenan kömürler 0-150 mm boyutuna düşürüldükten sonra tesise

beslenmekte olup, tesis girdi kapasitesi 600 ton/h'dir. Tesiste 18-150 mm boyutlu kömürlerin

yıkandığı Ağır ortam teknesi, 0,5-18 mm kömürlerin yıkandığı ağır ortam siklonları ve 0,1-0,5 mm

kömürlerin zenginleştirildiği spiral devreleri mevcuttur. Tesis tamamen merkezi kontrol odasından

çalıştırılmakta olup, yıkama devrelerindeki yoğunluk ayarları, tanklardaki su seviyeleri, elektrik

devreleri, tesisin giriş ve yıkama devrelerinin kapasiteleri nakil sistemleri tamamen izleme ve

kontrol odasından otomatik olarak yapılabilmektedir. Tesisin yıkama randımanı %58'dir. Tesisten

elde edilen 18-150 mm temiz kömürler ısınmaya, 0,5-18 ve 0,1-0,5 mm temiz kömürler sanayiye

ve 0,5-150 mm mikstler termik santrala verilmektedir.

Tunçbilek Merkez ve Soma lavvarlarında teknolojilerin emek yoğun ve tesislerin ekonomik

ömürlerini doldurmuş olmaları nedeniyle kömür yıkama maliyetleri yüksek olmaktadır. Tunçbilek-

Ömerler lavvarının ileri teknolojiye göre tesis edilmiş olması, tek bir merkezden lavvarın tüm

devresinin kumanda edilebilmesi ve çok az işçilik gerektirmesi nedeniyle, tesiste kömür yıkama

maliyeti mevcut tesislere göre çok düşük olarak gerçekleşmektedir.

MOBİL LAVVAR:

1993 yılında tüvenan ve stok kömürlerin müteahhit imkanlarıyla yıkattırılarak değerlendirilmesi

amacıyla, yap-işlet sistemine göre, 500.000 ton/yıl kapasiteli bir yıkama tesisi yüklenici tarafından

Tunçbilek'te tesis edilmiştir.

Tesis, 18-150 mm ebatlı ağır ortam tamburu ve 0,5-18 mm ebatlı ağır ortam siklonları

devrelerinden oluşmaktadır. Tesis küçük boyutlu olup 0.5 mm kömürlerin kazanımını



sağlayamamaktadır. Tesisten elde edilen 200.000 ton 0.5-150 mm boyutundaki temiz kömürler

ısınma ve sanayiye verilmekte olup, temiz kömür özellikleri, mevcut lavvarlardan elde edilen temiz

kömür özellikleri ile aynıdır. 1993 yılı Kasım ayı içinde, 0-100 mm ebatlı kömürlerin yıkattırılması

amacıyla, 1.500.000 ton/yıl kapasiteli Soma, 250.000 ton/yıl kapasiteli Çorum-Dodurga

lavvarlarının yap-işlet sistemine göre yaptırılması için ihaleye çıkılmıştır.

Özel sektör kömür üreticileri, genellikle 30 mm altındaki toz kömürlerin temizlenerek daha kaliteli

olarak piyasaya sunulması amacıyla, jig sistemlerinde münferit olarak yıkama işlemi

yapmaktadırlar.

Mobil yıkama tesisleri gerek çevreye etkileri yönünden, gerek işçi yoğun sistemler olması ve

gerekse yeni teknolojiler içermemesi nedeniyle yıkama randımanları düşük ve kömür kayıpları

fazla olan sistemlerdir.

C. BİRİKETLEME:

1954 yılında, 22.000 ton/yıl kapasiteli Ankara biriket tesisi linyit, taş kömürü ve kok tozunun

değerlendirilmesi amacıyla kurulmuştur. Tesiste %10 zift ve %90 toz kömürün karıştırılarak

preslenmesi ve ısıl işlemiyle biriket yapılmaktadır. Tesis, ekonomik ömrünü doldurduğundan ve

Ankara'da TKİ'nin kömür dağıtım biriminin kaldırılmasından sonra 1992 yılında devre dışı

bırakılmıştır.

1969 yılında işletmeye alınan Erzurum biriket fabrikası, Aşkale ve Oltu toz kömürlerinin

değerlendirilmesi amacıyla kurulmuştur. 30.000 ton/yıl kapasiteli tesiste %10 zift ve %90 toz

kömür karıştırılarak biriket elde edilmektedir.

Özel sektörce, devletin biriketlemeyi vergi indirimiyle teşvik etmesi sonucu 1982 yılında, 150.000

ton/yıl kapasiteli Vize (top kömür) biriket fabrikası tesis edilmiş ve bu tesiste Vize kömürleri zift

bağlayıcı, sülfitlikörü gibi bağlayıcılarıla biriketlenmiştir. Ancak, maliyetlerin yüksekliği ve işletme

sorunları nedeniyle tesis 1985 yılında kapatılmıştır.

1989 Ekim ayında TÜRKOK'un bu tesisi satın almasından sonra Romanya ve Amerika'dan ithal

edilen petrokoka zift ve kireç ilave edilerek biriketleme faaliyetleri sürdürülmüştür. Çorum, Konya,

Muğla gibi illerde de değişik bağlayıcılarla küçük ölçekli biriketleme çalışmaları yapılmaktadır.



Taşkömüründe ise, 1939 yılında, Zonguldakta, 0-0,5 mm boyutlu yıkanmış kömürlerin zift

bağlayıcı kullanılarak biriketlenmesi amacıyla, 134.000 ton/yıl kapasiteli biriket tesisi yapılmıştır.

Tesis 1987 yılına kadar çalıştırılmış ve bu tarihten sonra devre dışı bırakılmıştır.

Biriket tesislerinin ilk yatırım maliyetleri yüksek olup, ısıl işlem devresi en önemli yatırım kalemini

oluşturmaktadır. Türk linyitlerinin katkılı ve katkısız biriketlenmesi yönünde MTA, Üniversiteler ve

yurt dışından bazı kuruluşlarca çeşitli araştırmalar yapılmış olmakla birlikte, yatırım maliyetlerinin

yüksekliği nedeniyle önemli bir gelişme sağlanamamıştır.

3.4.1.3. Koklaştırma, Gazlaştırma ve Sıvılaştırma

Kok, taş kömürünün 700 0C üzerinde havasız bir ortamda ısıtılarak uçucu maddelerini kaybetmesi

neticesi elde edilmektedir. Ülkemizde, Ankara, İstanbul, İzmir'de bulunan beş adet havagazı

fabrikasında ve Karabük, Ereğli, İskenderun demir çelik kok fabrikalarında kok üretimi yapılarak

sanayi ve ısınma amaçlı olarak tüketime sunulmaktadır. Zonguldak merkez ve Çatalağzı lavvarı

ürünleri 0,5-6 mm ve 0-10 mm boyutlu kömürler, demir çelik fabrikalarına verilmekte ve bu

kömürlerin uçucu maddelerinin alınması neticesinde kok elde edilmektedir. Demirçelik

fabrikalarında kullanılan koklaşabilir taşkömürünün %60-65'i dış kaynaklardan temin edilmektedir.

Linyitler üzerinde yapılan koklaştırmaya yönelik araştırmalardan olumlu bir sonuç alınamamıştır.

Türkiye'de taşkömürü ve linyitlerin gazlaştırılması ve sıvılaştırılmasına yönelik endüstriyel çapta bir

tesis bulunmamaktadır. Buna karşılık, amonyak üretiminde kullanılmak üzere, linyitler azot

sanayiinde kullanılan gazlaştırıcılarda gazlaştırılarak, sentez gazlar elde edilmektedir.

3.4.2. Ürün Standartları

Ülkemizde kömürler tabi tutuldukları zenginleştirme işlemlerine göre aşağıdaki şekilde

sınıflandırılmaktadırlar.

a) Tüvanan Kömür: Hiç bir zenginleştirme işlemine tabi tutulmaksızın, ocaktan üretildiği şekilde

piyasaya arz edilen kömürdür.

b) Krible Kömür: Eleme işleminden geçirilerek boyutlandırılmış kömürdür.

c) Lave Kömür: Elenmiş ve yıkama işlemine tabi tutulmuş kömürdür.



Kömürlerin kimyasal özellikleri, üretildikleri ocaklara göre farklılaştığı gibi, tabi tutuldukları

zenginleştirme işlemlerine göre de farklılıklar göstermektedirler. Yıkanmış kömürlerin kalorifik

değerleri krible ve tüvenan kömürden daha yüksek, kül ve kükürt içerikleri ise daha düşüktür.

Örnek olarak, TKİ'nin değişik ocaklarından üretilen kömürlerin özellikleri, TABLO-41, 42 ve 43'de,

lavvar çıkışları itibariyle TTK kömürlerinin özellikleri ise, TABLO-44'de verilmiştir.

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

M

aden

cilik

ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

89

TA

BLO

-41:

TKİ

köm

ürle

rinin

öze

llikle

ri (O

RİJİN

AL K

ÖM

ÜR

DE)

M

ÜES

SESE

-İŞLE

TME

VE

KÖM

ÜR

TÜ

RÜ

N

EM

(%)

KÜ

L

(%)

UÇ

UC

U

MAD

DE

(%)

SABİ

T KA

RBO

N

(%)

YAN

AR

KÜKÜ

RT

(%)

TOPL

AM

KÜKÜ

RT

(%)

ALT

ISIL

D

EĞER

(K

g/KC

al)

ÜST

ISIL

D

EĞER

(K

g/KC

al)

GLİ

MÜ

ESSE

SESİ

Tu

nçbi

lek

Bölg

esi

Açık

Oca

k-Tu

vena

n 15

,78

35,21

25,4

8 23

,53

1,14

1,

88

2.71

02.

950

Yera

ltı- T

uven

an

11,6

2 46

,02

22,9

6 19

,40

0,75

1,

38

2.25

42.

450

Öm

erle

r Yer

altı-

Tüv

. 1

5,96

39

,28

25,1

3 19

,63

1,05

1,

78

2.521

2.75

0+3

0 m

m K

rible

16

,37

35,6

729

,02

28,9

41,

58

2,36

3.

750

4.02

0-5

0 m

m L

ave

16,5

4 18

,95

31,3

5 33

,16

1,26

1,

88

4.45

94.

750

18-5

0 m

m L

ave

17,2

7 17

,56

31,3

0 33

,87

1,23

1,

80

4.55

34.

850

10-1

8 m

m L

ave

18,1

4 17

,75

30,6

2 33

,49

1,16

1,

84

4.851

5.15

00-

18

mm

Lav

e- P

iyas

a 21,

21

17,31

29,1

5 32

,33

1,26

1,

84

4.24

04.

550

0-30

mm

Tüv

.- Pi

yasa

17

,10

32,9

725

,24

24,6

91,

32

2,09

2.

999

3.25

0Arıtm

a Te

sisi

26

,06

31,6

922

,22

20,0

30,

86

1,48

2.

432

2.71

4SL

İ MÜ

ESSE

SESİ

+1

00 m

m- P

iyas

a 39

,05

14,9

827

,77

18,2

06,

66

1,08

2.

669

3.04

00-10

0 m

m- T

ügsaş

38,

57

19,0

226

,92

15,4

90,

62

1,04

2.

403

2.76

00-

200

mm

- Ter

mik

S.

32,0

6 36

,24

21,1

2 10

,58

10,51

1,03

1.

600

1.88

7Tu

vena

n 3

2,87

32

,58

22,7

9 11

,76

0,63

1,

04

1.75

52.

055

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

M

aden

cilik

ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

90

TA

BLO

-41:

TKİ

köm

ürle

rinin

öze

llikle

ri (O

RİJİN

AL K

ÖM

ÜR

DE)

- DEV

AM

MÜ

ESSE

SE-İŞ

LETM

E VE

KÖ

MÜ

R T

ÜR

Ü

N

EM

(%)

KÜ

L

(%)

UÇ

UC

U

MAD

DE

(%)

SABİ

T KA

RBO

N

(%)

YAN

AR

KÜKÜ

RT

(%)

TOPL

AM

KÜKÜ

RT

(%)

ALT

ISIL

D

EĞER

(K

g/KC

al)

ÜST

ISIL

D

EĞER

(K

g/KC

al)

ELİ M

ÜES

SESE

Sİ

Som

a Bö

lges

i Açık

Oca

k- T

uven

an

16,0

8 32

,53

26,1

9 25

,20

0,59

0,

92

2.871

3.12

0Ye

raltı

- Tuv

enan

16

,19

33,5

525

,48

24,7

80,

61

0,97

2.

819

3.06

5+1

8 m

m L

ave

16,8

4 12

,08

33,3

9 33

,69

0,46

0,

73

4.38

84.

700

10-1

8 m

m L

ave

18,5

9 14

,07

32,5

2 34

,82

0,47

0,

74

4.13

84.

450

10-1

8 m

m K

rible

17

,54

17,5

231

,23

33,71

0,51

0,

81

3.94

24.

240

0-10

mm

Lav

e 23

,05

15,8

232

,02

29,11

0,47

0,

74

3.61

33.

933

+30

mm

Krib

le

16,1

8 1,

3832

,59

37,8

50,

51

0.80

4.

374

4.68

00-

30 m

m K

rible

18

,52

21,2

430

,08

30,1

60,

53

0.83

3.

610

3.90

00-

200

mm

Krib

le

18,4

3 38

,98

23,2

6 19

,33

0,54

0,

86

22.4

32.

480

0-0.

5 m

m Ş

lam

42

,00

27,3

521

,70

8,95

0,44

0,

70

1.37

01.

713

Eyne

z Bö

lges

i Açık

Oca

k- T

uven

an

15,41

26,8

234

,72

23,0

50,

57

0,91

3.

218

3.48

2Açık

O.+

30 m

m K

rible

12

,52

14,0

631

,93

41,4

90,

49

0,77

4.

607

4.90

0Açık

O.1

0-18

mm

Kr

ible

13

,53

17,2

331

,13

38,11

0,50

0,

79

4.26

34.

550

Açık

O.0

-10

mm

Krib

le

15,2

4 18

,00

30,9

7 35

,79

0,50

0,

79

4.07

84.

368

Açık

O.0

-30

mm

Krib

le

15,8

0 21

,28

29,8

2 33

,10

0,50

0,

79

3.83

841

.120

Açık

O.0

-200

mm

Krib

. 17

,13

31,0

827

,83

23,9

60,

54

0,85

2.

820

3.07

7Ye

raltı

- Tuv

enan

15

,45

25,2

529

,31

29,9

90,

59

0,92

3.

421

3.69

0Ye

raltı

+30

mm

Krib

le

13,14

16

,65

31,1

2 39

,09

0,49

0,

77

4.35

74.

464

Yera

ltı 1

0-18

mm

Kr

ible

1

4,41

21

,64

28,7

0 35

,25

0,50

0,

78

3.98

44.

260

Yera

ltı 0

-30

mm

Krib

le

17,

01

22,0

729

,41

31,51

0,50

0,

79

3.70

73.

990

Yera

ltı 0

- 10

mm

Krib

le

17,

28

21,1

829

,92

31,6

20,

49

0,78

3.

684

3.97

0

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

M

aden

cilik

ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

91

TA

BLO

-41:

TKİ

köm

ürle

rinin

öze

llikle

ri (O

RİJİN

AL K

ÖM

ÜR

DE)

- DEV

AM

MÜ

ESSE

SE-İŞ

LETM

E VE

KÖ

MÜ

R T

ÜR

Ü

N

EM

(%)

KÜ

L

(%)

UÇ

UC

U

MAD

DE

(%)

SABİ

T KA

RBO

N

(%)

YAN

AR

KÜKÜ

RT

(%)

TOPL

AM

KÜKÜ

RT

(%)

ALT

ISIL

D

EĞER

(K

g/KC

al)

ÜST

ISIL

D

EĞER

(K

g/KC

al)

Işık

lar B

ölüm

ü Tu

vena

n 18

,05

34,2

525

,23

22,4

70,

62

1,07

2.

550

2.80

0+3

0 m

m K

rible

15

,12

14,2

831

,80

38,8

00,

55

0,87

4.

350

4.65

00-

30 m

m K

rible

19

,12

20,61

29,7

9 30

,48

0,57

0,

92

3.62

63.

920

10-1

8 m

m K

rible

16

,67

17,11

31,81

34,41

0,57

0,

90

4.05

34.

350

0-20

0 m

m K

rible

18

,39

36,7

324

,67

20,21

0,63

1,

01

2.35

62.

600

0-10

mm

Krib

le

18,8

0 16

,31

30,0

4 34

,85

0,51

0,

80

3.97

44.

280

Dar

kale

Böl

ümü

Tuve

nan

17,3

4 41

,00

25,6

6 16

,00

0,68

1,17

1.

822

2.05

0+3

0 m

m K

rible

17

,63

22,4

730

,72

29,1

80,

63

0,99

3.

432

3.71

60-

30 m

m K

rible

21

,00

33,9

725

,69

19,3

40,

61

0,96

1.

986

2.24

610

-18

mm

Krib

le

18,0

0 29

,63

30,0

3 22

,34

0,56

0,

87

2.64

42.

908

0-20

0 m

m K

rible

17

,58

40,9

025

,30

16,2

20,

70

1,10

1.

855

2.08

4D

eniş

Böl

gesi

Tu

vena

n 19

,62

41,3

824

,50

14,5

00,

86

1,35

1.

706

1.94

0+3

0 m

m K

rible

19

,40

14,6

633

,40

32,5

40,

64

1,01

3.

873

4.18

50-

30 m

m K

rible

20

,91

19,5

231

,68

27,8

90,

64

1,06

3.

378

3.68

00-

200

mm

Krib

le

19,8

2 42

,50

23,9

6 13

,72

0,81

1,

27

1.61

91.

850

10-1

8 m

m K

rible

21

,70

18,0

832

,27

27,9

50,

63

1,00

3.

403

3.71

20-10

mm

Krib

le

18,0

0 29

,52

30,1

2 22

,35

0,74

1,16

2.

594

2.85

8AD

L M

ÜES

SESE

Sİ

+18

mm

Par

ça

22,2

2 18

,83

35,1

9 23

,76

- 1,

47

3.74

24.

050

10-1

8 m

m K

rible

22

,02

22,7

231

,20

24,0

6-

1,52

3.

404

3.70

00-18

mm

Toz

22

,44

25,8

429

,49

22,2

3-

1,54

3.18

73.

475

Tuve

nan

23,6

5 21

,69

31,1

7 23

,29

- 1,

51

3.49

63.

800

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

M

aden

cilik

ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

92

TA

BLO

-41:

TKİ

köm

ürle

rinin

öze

llikle

ri (O

RİJİN

AL K

ÖM

ÜR

DE)

- DEV

AM

MÜ

ESSE

SE-İŞ

LETM

E VE

KÖ

MÜ

R T

ÜR

Ü

N

EM

(%)

KÜ

L

(%)

UÇ

UC

U

MAD

DE

(%)

SABİ

T KA

RBO

N

(%)

YAN

AR

KÜKÜ

RT

(%)

TOPL

AM

KÜKÜ

RT

(%)

ALT

ISIL

D

EĞER

(K

g/KC

al)

ÜST

ISIL

D

EĞER

(K

g/KC

al)

OAL

MÜ

ESSE

SESİ

Ç

ayırh

an İş

letm

esi

+30

mm

Par

ça

27,1

3 28

,02

24,8

8 19

,97

3,08

4,10

2.

654

2.95

00-

30 m

m T

oz

28,5

4 28

,43

24,51

18,5

22,

85

4,00

2.

541

2.84

0G

öynü

k Bö

lges

i Pa

rça

31,1

0 19

,31

24,2

9 25

,30

0,90

1,

55

2.86

63.

200

Toz

27,0

8 32

,20

21,3

2 19

,40

0,81

1,

61

2.31

72.

600

MLİ

MÜ

ESSE

SESİ

O

rhan

eli B

ölge

si

Parç

a 29

,90

17,4

930

,59

22,0

21,

69

2,56

3.

004

3.34

0To

z 25

,27

30,3

726

,27

18,0

91,

42

2,61

2.

257

2.54

0Ke

les

Bölg

esi

Parç

a 39

,95

9,02

29,4

8 21

,55

1,02

1,

82

2.71

93.11

0To

z 32

,64

17,31

30,0

2 20

,03

1,16

2,18

2.

668

3.03

2Sa

ray

Bölg

esi

Parç

a 40

,47

16,5

224

,53

18,4

82,16

3,14

2.

089

2.46

0To

z 35

,42

26,6

521

,72

16,21

1,67

2,

68

1.77

52.10

0

NO

T: D

eğer

ler 1

992

yılı

anal

iz d

eğer

lerid

ir.

KA

YNAK

: TKİ

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

M

aden

cilik

ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

93

TABL

O-4

2: T

Kİ k

ömür

lerin

in ö

zellik

leri

(KU

RU

KÖ

MÜ

RD

E)

MÜ

ESSE

SE-İŞ

LETM

E VE

KÖ

MÜ

R T

ÜR

Ü

KÜ

L

(%)

UÇ

UC

U

MAD

DE

(%)

SABİ

T KA

RBO

N

(%)

YAN

AR

KÜKÜ

RT

(%)

TOPL

AM

KÜKÜ

RT

(%)

ALT

ISIL

D

EĞER

(K

g/KC

al)

ÜST

ISIL

D

EĞER

(K

g/KC

al)

GLİ

MÜ

ESSE

SESİ

Tu

nçbi

lek

Bölg

esi

Açık

Oca

k-Tu

vena

n 41

,81

30,2

527

,94

1,35

2,23

3.33

0 3.

503

Yera

ltı- T

uven

an

52,0

725

,98

21,9

5 0,

851,

562.

630

2.77

2 Ö

mer

ler Y

eral

tı- T

üv.

46,7

429

,90

23,3

6 1,

252,12

3.11

4 3

.272

+3

0 m

m K

rible

30

,69

34,7

034

,60

1,89

2,82

4.601

4.80

7 -5

0 m

m L

ave

22,71

37,5

639

,73

1,51

2,25

5.46

2 5.

691

18-5

0 m

m L

ave

21,2

337

,83

40,9

4 1,

492,18

5.62

8 5.

862

10-1

8 m

m L

ave

21,6

837

,41

40,91

1,42

2,25

6.05

9 6.

291

0- 1

8 m

m L

ave-

Piy

asa

21,9

737

,00

41,0

3 1,

602,

345.

543

5.77

5 0-

30 m

m T

üv.-

Piya

sa

39,7

730

,35

29,7

8 1,

592,

523.

742

3.92

0 Arıtm

a Te

sisi

42

,86

30,

0527

,09

1,16

2,00

3.501

3.671

SLİ M

ÜES

SESE

Sİ

+100

mm

- Piy

asa

24,5

845

,56

29,8

6 1,

081,

774.

764

4.98

8 0-10

0 m

m- T

ügsaş

30,9

643

,82

25,2

2 1,

011,

694.

288

4.49

3 0-

200

mm

- Ter

mik

S.

53,3

431

,09

15,5

7 0,

751,

522.

639

2.77

7 Tu

vena

n 48

,53

33,9

517

,52

0,94

1,55

2.90

8 3.

061

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

M

aden

cilik

ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

94

TABL

O-4

2: T

Kİ k

ömür

lerin

in ö

zellik

leri

(KU

RU

KÖ

MÜ

RD

E)-D

EVAM

M

ÜES

SESE

-İŞLE

TME

VE

KÖM

ÜR

TÜ

RÜ

KÜ

L

(%)

UÇ

UC

U

MAD

DE

(%)

SABİ

T KA

RBO

N

(%)

YAN

AR

KÜKÜ

RT

(%)

TOPL

AM

KÜKÜ

RT

(%)

ALT

ISIL

D

EĞER

(K

g/KC

al)

ÜST

ISIL

D

EĞER

(K

g/KC

al)

ELİ M

ÜES

SESE

Sİ

Som

a Bö

lges

i Açık

Oca

k- T

uven

an

38,7

631

,21

30,0

3 0,

70

1,10

3.53

6 3.

718

Yera

ltı- T

uven

an

40,0

330

,40

29,5

7 0,

73

1,16

3.47

9 3.

657

+18

mm

Lav

e 14

,53

40,1

5 45

,32

0,55

0,

885.

398

5.66

2 10

-18

mm

Lav

e 17

,28

39,9

5 43

,77

0,58

0,

915.

220

5.46

6 10

-18

mm

Krib

le

21,2

537

,87

40,8

8 0,

62

0,98

4.90

8 5.14

2 0-10

mm

Lav

e 20

,56

41,61

37,8

3 0,

61

0,96

4.87

5 5.111

+30

mm

Krib

le

15,9

638

,88

45,1

6 0,

61

0,95

5.33

4 5.

583

0-30

mm

Krib

le

26,0

736

,92

37,0

2 0,

65

1,02

4.56

7 4.

786

0-20

0 m

m K

rible

47

,79

28,5

2 23

,70

0,66

1,

052.

885

3.04

0 0-

0.5

mm

Şla

m

47,1

637

,41

15,4

3 0,

76

1,21

2.79

6 2.

953

Eyne

z Bö

lges

i Açık

Oca

k- T

uven

an

31,71

41,0

5 27

,25

0,67

1,

083.

913

4.11

6 Açık

O.+

30 m

m K

rible

16

,07

36,5

0 47

,43

0,56

0,

885.

352

5.601

Açık

O.1

0-18

mm

Kr

ible

19

,93

36,0

0 44

,07

0,5

8 0,

915.

024

5.26

2

Açık

O.0

-10

mm

Krib

le

21,2

436

,54

42,2

3 0,

59

0,93

4.91

9 5.15

3 Açık

O.0

-30

mm

Krib

le

25,2

735

,42

39,31

0,59

0,

944.

761

4.89

3 Açık

O.0

-200

mm

Krib

. 37

,50

33,5

8 28

,91

0,65

1,

033.

527

3.71

3 Ye

raltı

- Tuv

enan

29

,86

34,6

7 35

,47

0,70

1,

094.15

6 4.

365

Yera

ltı +

30 m

m K

rible

19

,17

35,8

3 45

,00

0,56

0,

895.10

6 5.

347

Yera

ltı 1

0-18

mm

Kr

ible

25

,28

33,5

3 41

,18

0,58

0,

914.

755

4.97

7

Yera

ltı 0

-30

mm

Krib

le

26,5

9 3

5,44

37

,07

0,60

0,

954.

590

4.80

8 Ye

raltı

0- 1

0 m

m K

rible

25

,60

36,1

7 38

,23

0,59

0,

944.

578

4.79

9

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

M

aden

cilik

ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

95

TABL

O-4

2: T

Kİ k

ömür

lerin

in ö

zellik

leri

(KU

RU

KÖ

MÜ

RD

E)-D

EVAM

M

ÜES

SESE

-İŞLE

TME

VE

KÖM

ÜR

TÜ

RÜ

KÜ

L

(%)

UÇ

UC

U

MAD

DE

(%)

SABİ

T KA

RBO

N

(%)

YAN

AR

KÜKÜ

RT

(%)

TOPL

AM

KÜKÜ

RT

(%)

ALT

ISIL

D

EĞER

(K

g/KC

al)

ÜST

ISIL

D

EĞER

(K

g/KC

al)

Işık

lar B

ölüm

ü Tu

vena

n 41

,79

30,7

9 27

,42

0,76

1,

313.

244

3.41

7 +3

0 m

m K

rible

16

,82

37,4

6 45

,71

0,65

1,

025.

231

5.47

8 0-

30 m

m K

rible

25

,48

36,8

3 37

,69

0,70

1,14

4.62

5 4.

847

10-1

8 m

m K

rible

20

,53

38,1

7 41

,29

0,68

1,

084.

984

5.22

0 0-

200

mm

Krib

le

45,01

30,2

3 24

,76

0,77

1,

243.

023

3.18

6 0-10

mm

Krib

le

20,0

937

,00

42,9

2 0,

63

0,99

5.03

4 5.

271

Dar

kale

Böl

ümü

Tuve

nan

49,6

031

,04

19,3

6 0,

82

1,42

2.33

0 2.

480

+30

mm

Krib

le

27,2

837

,30

35,4

3 0,

76

1,20

4.29

5 4.

511

0-30

mm

Krib

le

43,0

032

,52

24,4

8 0,

77

1,22

2.67

4 2.

843

10-1

8 m

m K

rible

36

,13

36,6

2 27

,24

0,67

1,

063.

357

3.54

6 0-

200

mm

Krib

le

49,6

230

,70

19,6

8 0,

85

1,33

2.37

9 2.

529

Den

iş B

ölge

si

Tuve

nan

51,4

830

,48

18,0

4 1,

07

1,68

22.6

9 2.

414

+30

mm

Krib

le

18,1

941

,44

40,3

7 0,

79

1,25

4.94

9 5.19

2 0-

30 m

m K

rible

24

,67

40,0

6 35

,26

0,81

1,

344.

429

4.65

3 0-

200

mm

Krib

le

53,01

29,8

8 17

,11

1,01

1,

582.16

8 2.

307

10-1

8 m

m K

rible

23

,09

41,21

35,7

0 0,

80

1,28

4.51

2 4.

741

0-10

mm

Krib

le

36,0

036

,74

27,2

6 0,

90

1,41

3.29

5 3.

486

ADL

MÜ

ESSE

SESİ

+1

8 m

m P

arça

24

,21

45,2

4 30

,55

- 1,

894.

982

5.20

7 10

-18

mm

Krib

le

29,1

440

,01

30,8

5 -

1,95

4.53

4 4.

745

0-18

mm

Toz

33

,32

38,0

2 28

,66

- 1,

994.

282

4.48

0 Tu

vena

n 88

,41

41,0

9 30

,50

- 1,

984.

764

4.97

7

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

M

aden

cilik

ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

96

TAB1

O-4

2: T

Kİ k

ömür

1erin

in ö

zellik

leri

(KU

RU

KÖ

MÜ

RD

E)-D

EVAM

M

ÜES

SESE

-İŞLE

TME

VE

KÖM

ÜR

TÜ

RÜ

KÜ

L

(%)

UÇ

UC

U

MAD

DE

(%)

SABİ

T KA

RBO

N

(%)

YAN

AR

KÜKÜ

RT

(%)

TOPL

AM

KÜKÜ

RT

(%)

ALT

ISIL

D

EĞER

(K

g/KC

al)

ÜST

ISIL

D

EĞER

(K

g/KC

al)

OAL

MÜ

ESSE

SESİ

Ç

ayırh

an İş

letm

esi

+30

mm

Par

ça

38,4

534

,14

27,5

04,

23

5,63

3.86

6 4.

048

0-30

mm

Toz

39

,78

34,3

0 25

,92

3,99

5,

603.

795

3.97

4 G

öynü

k Bö

lges

i Pa

rça

28,0

335

,25

36,7

21,

31

2,25

4.431

4.64

4 To

z 44

,16

29,2

4 26

,60

1,11

2,

213.

400

3.56

6 M

Lİ M

ÜES

SESE

Sİ

Orh

anel

i Böl

gesi

Pa

rça

24,9

543

,64

31,41

2,41

3,

654.

542

4.76

5 To

z 40

,64

35,1

5 24

,21

1,90

3,

493.

223

3.39

9 Ke

les

Bölg

esi

Parç

a 15

,02

49,0

9 35

,89

1,70

3,

034.

927

5.17

9 To

z 25

,70

44,5

7 29

,74

1,72

3,

244.

284

4.501

Sara

y Bö

lges

i

Pa

rça

27,7

541

,21

31,0

43,

63

5,27

3.91

8 4.13

2 To

z 41

,27

33,6

3 25

,10

2,59

4,15

3.07

7 3.

252

NO

T: D

eğer

ler 1

992

yılı

anal

iz d

eğer

lerid

ir.

KAYN

AK: T

Kİ



TABLO-43: TKİ kömürlerinin özellikleri (SAF KÖMÜRDE) MÜESSESE-İŞLETME VE KÖMÜR TÜRÜ

UÇUCU MADDE

(%)

SABİT KARBON

(%)

ALT ISIL DEĞER

(Kg/KCal)

ÜST ISIL DEĞER

(Kg/KCal) GLİ MÜESSESESİ Tunçbilek Bölgesi Açık Ocak-Tuvenan 51,99 48,01 5.722 6.019Yeraltı- Tuvenan 54,20 45,80 5.487 5.784Ömerler Yeraltı- Tüv. 56,14 43,86 5.847 6.144+30 mm Krible 50,07 49,93 6.639 6.936-50 mm Lave 48,60 51,40 7.066 7.36318-50 mm Lave 48,03 51,97 7.145 7.44210-18 mm Lave 47,76 52,24 7.736 8.0330- 18 mm Lave- Piyasa 47,41 52,59 7.104 7.401 0-30 mm Tüv.- Piyasa 50,55 49,45 6.212 6.424Arıtma Tesisi 52,59 47,41 6.127 6.424SLİ MÜESSESESİ +100 mm- Piyasa 60,41 39,59 6.316 6.6130-100 mm- Tügsaş 63,48 36,52 6.211 6.5080-200 mm- Termik S. 66,62 33,38 5.656 5.953Tuvenan 65,96 34,04 5.656 5.953ELİ MÜESSESESİ Soma Bölgesi Açık Ocak- Tuvenan 50,96 49,04 5.774 6.071Yeraltı- Tuvenan 50,70 49,30 5.801 6.098+18 mm Lave 46,98 53,02 6.315 6.61210-18 mm Lave 48,29 51,71 6.311 6.60810-18 mm Krible 48,09 31,91 6.232 6.5290-10 mm Lave 52,38 47,62 6.137 6.434+30 mm Krible 46,27 53,73 6.347 6.6640-30 mm Krible 49,93 50,07 6.177 6.4740-200 mm Krible 54,61 45,39 5.526 5.8230-0.5 mm Şlam 70,80 29,20 5.292 5.589Eynez Bölgesi Açık Ocak- Tuvenan 60,10 39,90 5.730 6.027Açık O.+30 mm Krible 43,49 56,51 6.377 6.674Açık O.10-18 mm Krible

44,96 55,04 6.274 6.571

Açık O.0-10 mm Krible 46,39 53,61 6.246 6.543Açık O.0-30 mm Krible 47,39 52,61 6.251 6.548Açık O.0-200 mm Krib. 53,74 46,26 5.644 5.941Yeraltı- Tuvenan 49,43 50,57 5.926 6.223Yeraltı +30 mm Krible 44,32 55,68 6.317 6.614Yeraltı 10-18 mm Krible

44,88 55,12 6.364 6.661

Yeraltı 0-30 mm Krible 48,28 51,72 6.253 6.550Yeraltı 0- 10 mm Krible 48,62 51,38 6.154 6.451



TABLO-43: TKİ kömürlerinin özellikleri (SAF KÖMÜRDE)- DEVAM MÜESSESE-İŞLETME VE KÖMÜR TÜRÜ

UÇUCU MADDE

(%)

SABİT KARBON

(%)

ALT ISIL DEĞER

(Kg/KCal)

ÜST ISIL DEĞER

(Kg/KCal) Işıklar Bölümü Tuvenan 52,89 47,11 5.573 5.870 +30 mm Krible 45,04 54,96 6.289 6.5860-30 mm Krible 49,43 50,57 6.207 6.50410-18 mm Krible 48,04 51,96 6.272 6.5690-200 mm Krible 54,97 45,03 5.496 5.7930-10 mm Krible 46,29 53,71 6.299 6.596Darkale Bölümü Tuvenan 61,59 38,41 4.624 4.921+30 mm Krible 51,29 48,71 5.907 6.2040-30 mm Krible 57,05 42,95 4.691 4.98810-18 mm Krible 57,34 42,66 5.266 5.5530-200 mm Krible 60,93 39,07 4.722 5.019Deniş Bölgesi Tuvenan 62,82 37,18 4.677 4.974+30 mm Krible 50,65 49,35 6.050 6.3470-30 mm Krible 53,18 46,82 5.881 6.1780-200 mm Krible 63,59 36,41 4.613 4.91010-18 mm Krible 53,59 46,41 5.867 6.1640-10 mm Krible 57,41 42,59 5.149 5.446ADL MÜESSESESİ +18 mm Parça 56,69 40,31 6.573 6.87010-18 mm Krible 56,46 43,54 6.399 6.696 0-18 mm Toz 57,02 42,98 6.422 6.719Tuvenan 57,39 42,61 6.655 6.952OAL MÜESSESESİ Çayırhan İşletmesi +30 mm Parça 55,47 44,53 6.280 6.5770-30 mm Toz 56,96 43,04 6.303 6.600Göynük Bölgesi Parça 48,98 51,02 6.156 6.453Toz 52,36 47,64 6.088 6.385MLİ MÜESSESESİ Orhaneli Bölgesi Parça 58,14 41,86 6.052 6.349Toz 59,22 40,78 5.429 5.726Keles Bölgesi Parça 57,77 42,23 5.797 6.094Toz 59,98 40,02 5.761 6.058Saray Bölgesi Parça 57,03 42,97 5.423 5.720Toz 57,26 42,74 5.240 5.537NOT: Değerler 1992 yılı analiz değerleridir. KAYNAK: TKİ



Tablo- 44: TTK kömürlerinin özellikleri ARMUTÇUK LAVVARI (ARMUTÇUK MÜESSESESİ)

NİTELİKLER +50 mm l8 -50 mm l0-l8 mm 0-l0 mm Rutubet (ar) % 2±1 2±1 5+1 14+2 Kül (ar) % 9±2 9±2 9±2 14±2 Uçucu Madde (ar) % 34±1 34±1 33±1 29±1 Sabit Karbon (ar) % 54±1 53±1 52±1 47±1 Üst Isıl Değer (ar) KCal/Kg. 7.250 7.200 7.000 6.250 Üst Isıl Değer (ar) Btu/lb 13.000 12.900 12.500 11.250 Alt Isıl Değer (ar) KCal/Kg. 7.050 7.000 6.800 6.050 Alt Isıl Değer (ar) Btu/lb 12.690 12.600 12.240 10.690 Kül (d) % 9±2 9±2 9±2 11±2 Uçucu Madde (d) % 35±1 35±1 35±1 34±1 Sabit Karbon (d) % 65±1 65±1 65±1 54±1 Üst Isıl Değer (d) Kcal/Kg 7.400 7.400 7.400 7.250 Üst Isıl Değer (d) Btu/lb 13.320 13.320 13.320 13.053 Alt Isıl Değer (d) Kcal/Kg 7.200 7.200 7.050 6.250 Alt Isıl Değer (d) Btu/lb 12.960 12.960 12.960 12.960 Uçucu Madde (daf) % 38±1 38±1 38±1 38±1 Sabit Karbon (daf) % 61±1 61±1 61±1 61±1 Üst Isıl Değer (daf) Kcal/Kg 8.150 8.150 8.150 8.150 Üst Isıl Değer (daf) Btu/lb 14.670 14.670 14.670 14.670 Uçucu Madde (dmmmf) % 38±1 38±1 38±1 38±1 Sabit Karbon (Dmmf) % 62±1 62±1 62±1 62±1 Isıl Değer (Mmmf) Btu/lb 14.800 14.800 14.800 14.800 Karbon- C (ad) % 75±1 75±2 75±2 75±2 Hidrojen- H (ad) % 4±1 1±1 4±1 4±1 Kükürt- S (ad) % max 0,9 max0,9 max 0,9 max 0,9 Azot- N (ad) % 1,1±0,3 1,1±0,3 1,1±0,3 1,1±0,3 Kül Ergime Noktası En Az °C 1270 ISO ULUSLARARASI SINIFLAMASI ISO Kod No. 622 ISO Sınıf VIA Koklaşma Durumu Orta-Zayıf ASTM RENK SINIFLAMASI ASTM Renk Skalası 62 - 143 ASTM Renk Sınıfı II Bölümlü ASTM Renk Grubu HvAb GB NATIONAL COAL BOARD SINIFLAMASI CB-NCB-Grup 700 CB-NCB Sınıf 702 GB-NCB Sınıflandırma : Yüksek uçuculu, hafif koklaşır



Tablo- 44: TTK kömürlerinin özellikleri- DEVAM AMASRA LAVVARI (AMASRA MÜESSESESİ)

NİTELİKLER +50 mm 13 -50m m

10 - 18 mm

0 - 10 mm

Rutubet (ar) % 3±1 4±1 6±1 14±2 Kül (ar) % 14±2 12±2 14±2 12±2 Uçucu Madde (ar) % 35±2 35±2 34±2 32±2 Sabit Karbon (ar) % 47±2 46±2 45±2 41±2 Üst Isıl Değer (ar) KCal/Kg. 6,250 6,200 6,050 5,650 Üst Isıl Değer (ar) Btu/lb 11,250 11,160 10,890 10,170 Alt Isıl Değer (ar) KCal/Kg. 6,050 6,000 5,650 5,450 Alt Isıl Değer (ar) Btu/lb 10,890 10,800 10,530 9,810 Kül (d) % 15±2 15±2 15±2 15±2 Uçucu Madde (d) % 36±2 36±2 36±2 37±2 Sabit Karbon (d) % 46±2 43±2 48±2 48±2 Üst Isıl Değer (d) Kcal/Kg 6,450 6,450 6,450 6,550 Üst Isıl Değer (d) Btu/lb 11,610 11,610 11,610 11,700 Alt Isıl Değer (d) Kcal/Kg 6,250 6,250 6,350 Alt Isıl Değer (d) Btu/lb 11,250 11,250 11,250 11,410 Uçucu Madde (daf) % 43±2 43±2 43±2 43±2 Sabit Karbon (daf) % 56±2 56±3 56±2 56±2 Üst Isıl Değer (daf) Kcal/Kg 7,600 7,600 7,600 7,600 Üst Isıl Değer (daf) Btu/lb 14,670 13,680 13,680 13,680 Uçucu Madde (dmmmf) % 42±1 42±1 42±1 42±1 Sabit Karbon (Dmmf) % 58±1 58±1 58±1 58±1 Isıl Değer (Mmmf) Btu/lb 13,900 13,900 13,900 13,900 Karbon- C (ad) % 70±3 70±3 70±3 70±3 Hidrojen- H (ad) % 4±1 4±1 4±1 4±1 Kükürt- S (ad) % max 1,5 max 1,5 max 1,5 max 1,5 Azot- N (ad) % 1,2±0,4 1,2±0,4 1,2±0,4 1,2±0,4 Kül Ergime Noktası En Az °C 1270 ISO ULUSLARARASI SINIFLAMASI ISO Kod No. 711 ISO Sınıf VIA Koklaşma Durumu Pek-Zayıf ASTM RENK SINIFLAMASI ASTM Renk Skalası 58 - l30 ASTM Renk Sınıfı II Bölümlü ASTM Renk Grubu HvAb GB NATIONAL COAL BOARD SINIFLAMASI CB-NCB-Grup 900 CB-NCB Sınıf 902 GB-NCB Sınıflandırma : Yüksek uçuculu, koklaşmaz.



Tablo- 44: TTK kömürlerinin özellikleri-DEVAM

ZONGULDAK LAVVARI (KOZLU VE ÜZÜLMEZ MÜESSESELERİ ) NİTELİKLER

+50 mm

18-50 mm

10-18 mm

0-10 mm

0-0,5 mm

Mikst

Rutubet (ar) % 2±1 3±1 4±1 12±2 6±1 13±2 Kül (ar) % 13±2 13±2 12±2 11±2 15±1 39±4 Uçucu Madde (ar) % 27±1 27±1 27±1 25±1 25±1 18±2 Sabit Karbon (ar) % 57±1 56±1 56±1 52±1 53±1 29±2 Üst Isıl Değer (ar) KCal/Kg. 7,150 7,100 7,000 6,500 5,600 3,700 Üst Isıl Değer (ar) Btu/lb 12,870 12,780 12,600 11,700 11,800 6,650 Alt Isıl Değer (ar) KCal/Kg. 6,950 6,900 6,200 6,300 6,400 3,550 Alt Isıl Değer (ar) Btu/lb 12,510 12,420 12,240 11,340 11,520 6,390 Kül (d) % 13±2 13±2 13±2 12±2 15±2 45±5 Uçucu Madde (d) % 28±1 28±1 28±1 28±1 27±1 21±3 Sabit Karbon (d) % 56±1 56±1 56±1 56±1 56±1 33±3 Üst Isıl Değer (d) Kcal/Kg 7,300 7,300 7,300 7,400 7,050 4,250 Üst Isıl Değer (d) Btu/lb 13,140 13,140 13,140 13,320 12,690 7,650 Alt Isıl Değer (d) Kcal/Kg 7,100 7,100 7,100 7,200 6,050 4,100 Alt Isıl Değer (d) Btu/lb 12,780 12,780 12,780 12,960 12,330 7,360 Uçucu Madde (daf) % 32±1 32±1 32±1 32±1 32±1 39±1 Sabit Karbon (daf) % 67±1 67±1 67±1 67±2 67±2 60±2 Üst Isıl Değer (daf) Kcal/Kg 8,400 8,400 8,400 8,400 8,400 7,750 Üst Isıl Değer (daf) Btu/lb 15,120 15,120 15,120 15,120 15,120 13,850 Uçucu Madde (dmmmf) % 32±1 32±1 32±1 32±1 32±1 34±1 Sabit Karbon (Dmmf) % 65±1 68±1 68±1 68±1 68±1 65±1 Isıl Değer (Mmmf) Btu/lb 15,400 15,400 15,400 15,400 15,400 14,600 Karbon- C (ad) % 75±2 75±2 75±2 76±2 73±2 43±2 Hidrojen- H (ad) % 4±1 4±1 4±1 4±1 4±1 3±1 Kükürt- S (ad) % max0,8 max0,8 max0,8 max0,8 max0,8 max0,9 Azot- N (ad) % 1±0,2 1±0,2 1±0,2 1±0,2 1±0,2 1±0,2 Kül Ergime Noktası En Az °C 1350 ISO ULUSLARARASI SINIFLAMASI ISO Kod No. 533- 534 - ISO Sınıf VC-VD - Koklaşma Durumu Orta/iyi - ASTM RENK SINIFLAMASI ASTM Renk Skalası 68-l54 65-146 ASTM Renk Sınıfı ll-bit 11-51 ASTM Renk Grubu hvAb hvAb GB NATIONAL COAL BOARD SINIFLAMASI CB-NCB-Grup 300 - CB-NCB Sınıf 301-b - GB-NCB Sınıflandırma Yüksek uçuculu, koklaşır -



Tablo- 44: TTK kömürlerinin özellikleri-DEVAM ÇATALAĞZI LAVVARI (KARADON MÜESESESİ)

NİTELİKLER

+50 mm

18-50 mm

10- 18 mm

0-10 mm

Mikst

Rutubet (ar) % 2±1 3±1 4±1 12±2 13±2 Kül (ar) % 13±2 13±2 12±2 12±2 48±4 Uçucu Madde (ar) % 27±1 27±1 27±1 25±1 15±2 Sabit Karbon (ar) % 56±1 56±1 56±1 51±1 23±2 Üst Isıl Değer (ar) KCal/Kg. 7,150 7,100 7000 6,400 3,000 Üst Isıl Değer (ar) Btu/lb 12,870 12,870 12,600 11,520 5,400 Alt Isıl Değer (ar) KCal/Kg. 6,950 6,900 6,800 6,200 2,850 Alt Isıl Değer (ar) Btu/lb 12,510 12,420 12,240 1,160 5,130 Kül (d) % 13±2 13±2 13±2 13±2 56±5 Uçucu Madde (d) % 26±1 26±1 26±1 26±1 17±2 Sabit Karbon (d) % 56±1 58±1 58±1 56±1 27±2 Üst Isıl Değer (d) Kcal/Kg 7,300 7,300 7,300 7,300 3,400 Üst Isıl Değer (d) Btu/lb 13,140 13,140 13,140 13,140 6,120 Alt Isıl Değer (d) Kcal/Kg 7,100 7,100 7,100 7,100 3,250 Alt Isıl Değer (d) Btu/lb 12,780 12,780 12,780 12,780 5,850 Uçucu Madde (daf) % 32±1 32±1 32±1 32±1 39±2 Sabit Karbon (daf) % 67±1 67±1 67±1 67±1 60±2 Üst Isıl Değer (daf) Kcal/Kg 8,400 8,400 8,400 8,400 7,500 Üst Isıl Değer (daf) Btu/lb 15,120 5,120 15,120 15,120 13,680 Uçucu Madde (dmmmf) % 31±1 31±1 31±1 31±1 33±1 Sabit Karbon (Dmmf) % 69±1 69±1 69±1 69±1 67±1 Isıl Değer (Mmmf) Btu/lb 15,500 15,500 15,500 15,500 14,750 Karbon- C (ad) % 75±2 75±2 75±2 75±2 34±2 Hidrojen- H (ad) % 4±1 4±1 4±1 4±1 3±1 Kükürt- S (ad) % max 0,8 max 0,8 max0,8 max 0,8 max0,8 Azot- N (ad) % 1±0,2 1±0,2 1±0,2 1±0,2 1±0,2 Kül Ergime Noktası En Az °C 1350 ISO ULUSLARARASI SINIFLAMASI ISO Kod No. 534 - ISO Sınıf vc - Koklaşma Durumu Çok-iyi - ASTM RENK SINIFLAMASI ASTM Renk Skalası 69- l55 67-147 ASTM Renk Sınıfı ll-bit ll-bit ASTM Renk Grubu mvb Hvab GB NATIONAL COAL BOARD SINIFLAMASI CB-NCB-Grup 300 - CB-NCB Sınıf 301-b - GB-NCB Sınıflandırma : Yüksek uçuculu, koklaşabilir. - KISALTMALAR: Daf: Kuru, külsüz, ISO: Uluslararası Standart Birliği, mvb:Orta Uçuculu Bitümlü, ar: Teslim alındığı gibi, dmmf: Kuru, mineral maddesiz, ASTM: Amerikan Malzeme Standartı, hvAb: Yüksek Uçuculu A bitümlü, Ad: Havada kurutulmuş, Mvmmf: Rutubetli mineral maddesiz, GB-NBC: İngiliz Naional Coal Board, hvAB: Yüksek Uçucu B bitümlü d: Kuru KAYNAK: TTK



3.4.3. Sektörde Üretim Yapan Önemli Kuruluşlar

Zonguldak taşkömürü havzasının 1936 yılında devletleştirilmesi sonrasında, Türkiye'de taşkömürü

üretimi sırasıyla Etibank, TKİ ve son olarak TTK olmak üzere sürekli olarak kamu kuruluşları eliyle

gerçekleştirilmiştir. Öte yandan, 1978 yılında yürürlüğe giren 2172 Sayılı Yasa'ya dayalı olarak aynı yıl

ülkedeki linyit ve asfaltit sahalarının büyük bölümü devletleştirllmiş, böylece Türkiye'de kömür

madenciliği büyük bölümüyle devlet kontroluna geçmiştir. 1983 yılında yürürlüğe giren 2840 Sayılı

Yasa ile, devletleştirilen linyit madenlerinden bir bölümünün eski sahiplerine iadesi sağlanmışsa da

devletin kömür madenciliği alanındaki ağırlığı halen devam etmektedir. Bununla birlikte, linyit

madenciliği alanında büyük çoğunluğu küçük ölçekli olmak üzere çok sayıda özel madencilik firması

da faaliyet göstermektedir. Türkiye'de halen faaliyet gösteren ve 1991, 1992 yılları itibariyle satılabilir

üretim miktarları 40.000 Ton/yıl düzeyinin üzerinde olan, kamu ve özel sektör kuruluşları TABLO-45'de

verilmiştir.

3.4.4. Mevcut Kapasiteler ve Kullanım Oranları

Özellikle linyit madenciliği alanında, açık işletmelerde, örtükazı (dekapaj) işlerinin müteahitler

vasıtasıyla yaptırılması suretiyle, ilave yatırım yapılmaksızın, üretim kapasitelerinde önemli artışlar

sağlanması imkanı bulunmaktadır. Bu nedenle, özellikle açık işletmeler için verilecek kapasite

değerleri çoğunlukla maksimum üretim imkanını yansıtmamaktadır. Türkiye'de, kömür madenciliği

alanındaki mevcut üretim kapasiteleri ve 1989-93 dönemi yıllık kapasite kullanım oranları, TABLO-

46'da verilmiştir. Tabloda belirtilen kapasite değerleri mevcut üretim imkanları dikkate alınarak

hesaplanmıştır.



TABLO-45: Türkiye'de, kömür madencliiği alanındaki önemli kuruluşlar ve kapasiteleri YILLIK KAPASİTELER (Ton) KURULUŞLAR 1991 1992 A.KAMU KURULUŞLARI : l. TÜRKİYE KÖMÜR İŞLETMELERİ 38.977.618 42.659.6132. TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU 2.648.653 2.920.8483. TÜRKİYE ELEKTRİK KURUMU 2.781.552 2.009.7664. AMASYA İLİ ÖZEL İDARESİ 55.000 106.0005. TAVŞANLI BELEDİYESİ 55.000 75.000TOPLAM 44.517.823 47.771.227B. ÖZEL KURUMLAR : 1. KUTMAN TİC.LTD.ŞTİ. 1.800.000 1.321.3302. YENİKÖY MADEN İŞLT. 370.000 452.0923. SOYKAN MADENCİLİK 348.915 298.5454. AKÇELİK MADENCİLİK A.Ş. 254.276 330.0005. AYDIN LİNYİT LTD.ŞTİ. 234.393 301.5206. GÜROL TUR VE MADEN A.Ş. 238.303 195.4537. CANEL MADEN A.Ş. 220.500 409.6348. KÖMÜR A.Ş. 283.643 262.2619. HÜSTAŞ MADENCİLİK A.Ş. 133.900 290.28910. ERMENEK CENNE LİNYİT İŞL. 106.358 251.05211. KUT MADENCİLİK A.Ş. 20.150 320.97712. YENİ ÇELTEK KÖMÜR A.Ş. 221.008 102.45313. NURTEPE MADEN LTD.ŞTİ. 320.000 Bilgi yok14. ERYILMAZLAR MADEN LTD. 138.365 163.95415. MATEM HAM.SAN.TİC.A.Ş. 148.160 155.82116. SOMA KÖMÜR İŞL.A.Ş. 109.843 110.34717.KADİR ÖKTEN- İSTANBUL 105.155 104.80718. KUZEY ANADOLU MADENCİLİK 62.094 106.44219. LİNFA MADENCİLİK 97.172 58.47820. SÜLÜNKOÇ MADEN LTD.ŞTİ. 113.053 40.97321. ŞEN MADENCİLİK SAN.TİC. 64.229 78.73222. ŞAN MADEN VE TİC.LTD. 54.736 72.15923. ATİLAL MADEN LTD.ŞTİ. 32.578 90.31524. BAYAT LİNYİT 44.800 74.64825. YER MADEN SAN.TİC. 30.000 84.50026. İ.BİLEK MADENCİLİK 72.951 47.33427. GEDİZ MADENCİLİK 57.000 43.12028. GEDİZ SOYLU KÖMÜR A.Ş. 45.671 50.30029. DOĞAN MADENCİLİK 42.231 44.60430. POLAT MADENCİLİK 27.950 57.688TOPLAM 6.049.034 6.439.028GENEL TOPLAM 50.556.857 54.210.255NOT:1991-1992 yılları ortalama üretim miktarları 40.000 Tonun altında olan firmalar listeye dahil edilmemiştir. KAYNAK: TKİ, TKTK, ETKB- Maden Dairesi Başkanlığı

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

Mad

enci

lik ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

105

TABL

O-4

6: T

ürki

ye'd

e sa

tılab

ilir k

ömür

üre

tim k

apas

itele

ri ve

kap

asite

kul

lanı

m o

ranl

arı

1989

19

90

1991

19

92

1993

KU

RU

LUŞ

KAPA

SİTE

(1

000T

on/yıl)

Ü

RET

İM

(100

0Ton

) KK

O

(%)

ÜR

ETİM

(1

000T

on)

KKO

(%

) Ü

RET

İM

(100

0Ton

) KK

O

(%)

ÜR

ETİM

(1

000T

on)

KKO

(%

) Ü

RET

İM

(100

0Ton

) KK

O

(%)

GLİ

4.12

0 4.11

0 99

,85.

682

137,

93.

900

94,7

4.24

2 10

3,0

3.771

91,5

EL

İ 12

.490

6.

958

55,7

6.18

9 49

,67.

017

56,2

8.62

6 69

,1

9.51

976

,2

SLİ1

6.

862

6.34

7 92

,52.

418

35,2

5.60

6 81

,77.

644

111,

4 6.

743

98,3

G

ELİ

9.41

0 7.

266

77,2

6.98

8 74

,37.

271

77,3

7.16

2 76

,1

6.65

870

,8

AEL

20.0

00

12.4

91

62,5

11.2

23

56,1

9.78

0 48

,910

.311

51

,6

8.21

941

,1

OAL

2.16

0 1.

577

73,0

1.261

58,4

1.38

4 64

,11.18

8 55

,0

962

44,5

Ç

Lİ1

1.46

0 71

3 48

,8341

23,4

394

27,0

528

36,2

341

23,4

M

Lİ

2.73

0 59

4 21

,888

5 32

,458

7 21

,51.

043

38,2

77

928

,5

ADL

460

290

63,0

314

68,2

353

76,7

272

59,1

27

660

,0

DLİ

38

4 27

3 71

,124

7 64

,319

4 50

,517

7 46

,1

154

40,1

BL

İ2

450

315

70,0

367

81,6

497

110,

437

9 84

,2

314

69,8

KL

İ (ILİ)

610

650

106,

666

7 10

9,3

577

94,6

616

101,

0 541

88,7

TK

İ TO

PLAM

I 61

.136

41

.584

68

,036

.584

59

,837

.560

61

,442

.184

69

,0

38.3

0262

,7

TEK-

Siv

as-K

anga

l 3.

600

61

1,7

1.20

9 33

,62.

782

77,3

2.01

0 55

,8

1.761

48,9

Ö

zel S

ektö

r b.

y.

7.40

3 -

7.68

3 -

10.4

29

-8.

846

- 6.16

5-

LİN

YİT

b.y.

49

.048

-

45.4

76

-50

.771

-

53.0

40

- 46

.228

- TT

K

4.50

0 3.

038

67,5

2.74

5 61

,02.

762

61,4

2.82

9 62

,9

2.78

962

,0

Öze

l Sek

tör

b.y.

44

-

99

-79

-

88

- 37

- TA

ŞKÖ

MÜ

RÜ

b.

y.

3.08

3 -

2.84

4 -

2.841

-2.

917

- 2.

826

- TK

İ- G

AL

b.y.

41

5 -

276

-13

9 -

212

- 85

- Ö

zel S

ektö

r b.

y.

0 -

263

-261

-26

3 -

224

- AS

FALT

İT

700

415

59,3

539

77,0

400

57,1

475

67,9

30

944

,1

NO

T: 1

-SLİ

Müe

sses

esi G

Lİ M

üess

esin

den,

ÇLİ

Müe

sses

esi i

se M

Lİ M

üess

eses

i'nde

ayrıla

rak 19

90 yılı

nda

kuru

lmuş

tur.

Müe

sses

eler

in k

urul

uş ö

nces

i üre

tim

mik

tarla

rı iş

letm

e st

atüs

ünde

ger

çekl

eştir

ilmiş

tir. S

öz k

onus

u ür

etim

ler,

ilgili

müe

sses

eler

in to

plam

üre

tim m

ikta

rların

dan

düşü

lmüş

tür.

2- B

Lİ M

üess

eses

i 199

0 yı

lında

işle

tmey

e dö

nüşt

ürül

erek

OAL

Müe

sses

esi'n

e bağl

anmış

tır. M

üess

ese'

de b

irleş

me

sonr

ası,

işle

tme

stat

üsün

de ik

en

gerç

ekleşt

irile

n ür

etim

ler O

AL to

plamın

dan

düşü

lmüş

tür.

3-KK

O: K

apas

ite k

ulla

nım

ora

nı, b

.y.:

bilg

i yok

.KAY

NAK

: TKİ

, TTK

, DİE



Tablo'dan görüldüğü gibi, özel sektörün linyit üretim kapasitesine ilişkin herhangi bir bilgi

bulunamamıştır. Bu durum büyük ölçüde yukarıda açıklanan üretim yapısından

kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, Türkiye toplam linyit üretim kapasitesi ve kapasite kullanım

oranına ilişkin herhangi bir değer verilememiştir. TKİ toplam linyit üretim kapsitesi ise 61.136 bin

ton olarak hesaplanmaktadır. TKİ linyit üretiminin büyük bölümünün termik santarallarda tüketiliyor

olması nedeniyle, TKİ işletmelerinde kapasite kullanımı, büyük ölçüde termik santralların talebine

bağımlı bulunmaktadır. Bazı termik santarallarda, teknik vb sorunlar nedeniyle yeterli düzeyde

üretim yapılamamış olması nedeniyle, incelenen dönemde söz konusu termik santrallara kömür

sağlayan TKİ işletmelerinde kapasite kullanım oranları düşük düzeylerde kalmıştır. Bu çerçevede

AEL, OAL ve MLİ'nin durumları özellikle dikkat çekmektedir. Buna karşılık, GLİ, ELİ, SLİ ve

GELİ'de genellikle yüksek kapasite kullanım oranlarına ulaşılmıştır. 1989-93 döneminde, toplam

olarak TKİ'de kapasite kullanım oranı %60-70 değerleri arasında dalgalanmıştır.

TTK tarafından son yıllarda, bazı küçük ocaklarda taşkömürü üretiminin rödövans karşılığı özel

sektör firmalarına bırakılması uygulamasına gidilmiştir. Ancak, üretimleri genellikle sınırlı düzeyde

bulunan söz konusu firmaların üretim kapasiteleri konusunda herhangi bir bilgi bulunamamıştır.

TTK'nın üretim kapasitesi ise, 4,5 milyon ton/yıl olarak hesaplanmaktadır. Tablo'dan görüldüğü

gibi, incelenen dönemde, TTK'da kapasite kullanım oranı %60 seviyelerinde istikrarlı bir seyir

izlemiştir.

TKİ tarafından, asfaltit üretiminin giderek daha büyük bir bölümünün rödövans karşılığı özel

sektöre bırakılması yönünde bir politika izlenmektedir. Bu nedenle, toplam asfaltit üretimi içinde

TKİ'nin payı gerilerken, özel sektörün payı yükselmektedir. Ancak, 700 bin ton/yıl olarak

hesaplanan toplam asfaltit üretim kapsitesi içinde TKİ ve özel sektörün payları hakkında herhangi

bir bilgi bulunmamaktadır. Buna karşılık, TKİ tarafından, GAL bölgesindeki makina- teçhizatın bir

bölümünün diğer bölgelere kaydırılmış olması nedeniyle, gerek TKİ ve gerekse toplam asfaltit

üretim kapasitesinin fiili olarak 200 bin ton /yıl düzeyinde gerilemiş olduğu hesaplanmaktadır.

3.4.5. Kömür Üretim Miktarları

Yıllar itibariyle, Türkiye linyit, taşkömürü ve asfaltit üretim miktarları tüvenan bazda, TABLO-47'de,

satılabilir bazda ise TABLO-48'de verilmiştir.



TABLO-47: Yıllar itibariyle Türkiye tüvenan kömür üretim miktarları (1000 Ton) LİNYİT TAŞKÖMÜRÜ ASFALTİT YIL TKİ ÖZEL TOPLAM TTK ÖZEL TOPLAM TKİ ÖZEL TOPLAM 1980 15.471 1.597 17.068 6.599 - 6.599 558 - 558 1981 16.882 2.284 19.166 7.388 - 7.388 560 - 560 1982 17.935 2.880 20.815 7.223 - 7.223 860 - 860 1983 20.468 3.658 24.127 6.725 - 6.725 750 - 750 1984 24.444 5.027 29.271 7.103 - 7.103 225 - 225 1985 33.267 6.369 39.639 7.260 - 7.260 523 - 523 1986 38.938 7.197 46.184 7.015 - 7.015 607 - 607 1987 39.627 7.376 47.003 7.084 - 7.084 631 - 631 1988 32.520 6.595 39.115 6.688 - 6.688 624 - 624 1989 44.587 8.513 53.100 6.259 51 6.310 415 - 415 1990 39.653 8.835 48.488 5.629 113 5.742 276 302 578 1991 40.359 11.993 52.352 5.209 91 5.300 139 300 439 1992 44.620 10.173 55.143 4.791 101 4.892 212 302 515 1993 41.169 9.115 50.284 4.067 37 4.106 224 323 NOT:1- Özel Sektör tuvenan üretimleri, satılabilir üretimlere %15 ilave edilerek hesaplanmıştır. 2- Özel Sektör üretimlerine rödövansla işletilen kamu sahaları ile TEK tarafından işlettirilen sahalar, İl Özel İdareleri ve Belediyelerin üretimleri de ilave edilmiştir. KAYNAK : TKİ, TTK, ETKB.

TABLO-48: Yıllar itibariyleTürkiye'satılabilir kömür üretim miktarları (1000 Ton) LİNYİT TAŞKÖMÜRÜ ASFALTİT YIL TKİ ÖZEL TOPLAM TTK ÖZEL TOPLAM TKİ ÖZEL TOPLAM 1980 13.079 1.389 14.468 3.602 - 3.602 558 - 558 1981 14.490 1.986 16.476 3.970 - 3.970 560 - 560 1982 15.300 2.504 17.804 4.008 - 4.008 860 - 860 1983 17.744 3.181 20.955 3.539 - 3.539 750 - 750 1984 21.783 4.371 26.154 3.632 - 2.632 225 - 225 1985 30.470 5.538 36.008 3.605 - 3.605 523 - 523 1986 36.095 6.258 42.353 3.526 - 3.526 607 - 607 1987 36.603 6.414 43.017 3.461 - 3.461 631 - 631 1988 29.586 5.735 35.321 3.256 - 3.256 624 - 624 1989 41.584 7.403 48.987 3.038 44 3.083 415 - 415 1990 36.584 7.683 44.267 2.745 99 2.844 276 263 539 1991 37.560 10.429 47.989 2.762 79 2.841 139 261 400 1992 42.184 8.846 51.030 2.829 88 2.917 212 263 475 1993 38.687 7.926 46.614 2.789 37 2.826 99 224 323 NOT: TTK l983'te TKİ'den ayrılarak kurulmuştur. l980, l98l ve l982 yılları TTK üretimleri TKİ raporlarından alınmıştır. KAYNAK : TKİ, TTK, ETKB.

3.4.6. Birim Üretim Girdileri

1992 yılı itibariyle, TTK ve TKİ'de, taşkömürü, linyit ve asfaltit üretiminde kullanılan üretim

girdilerinin toplam ve birim tüvenan üretim başına tüketim miktarları, TABLO-48'de verilmiştir.



Kömür madenciliğinde girdi kullanım yapısının yıllar itibariyle büyük değişiklik göstermediği dikkate

alınarak yalnızca 1992 yılı değerlerinin verilmesiyle yetinilmiştir.

TABLO-49: Taşkömürü, linyit ve asfaltit üretiminde birim üretim girdileri TAŞKÖMÜRÜ

(TTK) LİNYİT (TKİ)

ASFALTİT (TKİ)

Tüvenan Üretim Miktarı(Ton) 4.791.000 44.969.690 212.360 Maden Direği- Toplam (m3) 160.587 29.532 -

Maden Direği (m3/ton tüvenan) 0,0335 0,0006 - Dinamit- Toplam (Kg) 419.341 560,286 2.424 Dinamit (Kg/ton tüvenan) 0,0875 0,012 0.011 Kapsül- Toplam (Adet) 1.526.943 704.481 1.380 Kapsül (Adet/ton tüvenan) 0,318 0,016 0,006 Tan- Toplam (Kg) - 17.247.400 96.770 Tan (Kg/ton tüvenan) - 0,383 0,46 Elektrik- Toplam (Kwh) 336.858.967 329.947.136 559.120 Basınçlı Hava- Toplam (m3) 2.180.240.370 219.545.349 -

Basınçlı Hava (m3/ton tüvenan) 455,07 4,88 - Mazot- Toplam (Kg) 4.541.583 74.025.644 853.397 Mazot (Kg/ton tüvenan) 0,948 1,65 4,02 Yağ- Toplam (Kg) 613.098 3.561.854 66.979 Yağ (Kg/ton tüvenan) 0,128 0,08 0,315 Demirbağ- Toplam (Adet) 67.743 - - Demirbağ (Adet/ton tüvenan) 0,014 - - İşçilik- Toplam (Yevmiye) 10.297.173 8.052.038 107.198 NOT: Taşkömür üretiminin tamamı yeraltı, linyit üretiminin %90'ı açık ocak, % 10'u ise yeraltı, asfaltit üretiminin ise tamamı açık işletmecilik yöntemiyle gerçekleştirilmektedir. KAYNAK: TTK ve TKİ

3.4.7. Üretim Maliyetleri

TKİ ve TTK'da, linyit, asfaltit ve taşkömürü üretim maliyetlerinin cari fiyatlarla yıllar itibariyle

gelişimi, sınai ve ticari maliyet bazında TABLO-50'de verilmiştir.

TABLO-50: TTK ve TKİ'de birim üretim maliyetleri (TL/ Ton) 1989 1990 1991 1992 1993

LİNYİT (TKİ) - Sınai Maliyet 17.785 32.356 53.535 82.614 148.282- Ticari Maliyet 24.277 41.812 79.797 287.261 211.932ASFALTİT (TKİ) - Sınai Maliyet 42.505 77.511 143.494 158.811 318.054- Ticari Maliyet 72.211 124.442 474.573 402.534 1.053.097TAŞKÖMÜRÜ (TTK) - Sınai Maliyet 170.019 333.578 651.062 107.945 -- Ticari Maliyet 246.987 503.603 1.036.779 1.630.088 3.272.583KAYNAK: TKİ, TTK.



3.4.8. Stok Durumu

1992 ve 1993 yıl sonları itibariyle, TKİ VE TTK'da kömür stokları işletmeler bazında, TABLO-

51'de verilmiştir. Özel kesim madencilik işletmeleri ile tüketici kuruluşlardaki stok miktarları

konusunda ise yeterli bilgi elde edilememiştir.

TABLO-51: TKİ ve TTK'da kömür stokları (Ton) KURULUŞ 1992 1993 TKİ (LİNYİT) 4.732.832 4.412.237 GLİ 295.000 - GELİ 32.797 314.000 ELİ 115.613 94.725 SLİ 3.280.000 3.040.000 MLİ 487.801 431.480 ÇLİ 78.500 22.580 OAL - 4.645 AEL 376.214 467.649 ADL 53.106 33.468 DLİ 13.901 3.690 ILİ - - TKİ (Asfaltit) 16.001 165 TTK (Taşkömürü) 111.400 111.608 Armutçuk 42.100 b.y. Kozlu 10.400 b.y. Üzülmez 12.100 b.y. Karadon 4.500 b.y. Amasra 42.300 b.y. b.y.: Bilgi yok KAYNAK : TKİ ve TTK yıllık faaliyet raporları

3.5. Dış Ticaret

3.5.1. Gümrük Vergileri, Tavizler ve Teşvikler

1993 yılı itibariyle, Türkiye'de kömür ithalatında uygulanan gümrük vergisi oranları ve fon kesintileri

GTİP bazında TABLO-52'de verilmiştir. Tablo'dan görüleceği gibi, mevcut düzenlemede kömür

ithalatından 7 Dolar/Ton Toplu Konut Fonu kesintisi alınması öngörülmektedir. Bununla birlikte,

ısınma amacıyla Büyükşehir Belediyeleri ve Demir- Çelik Fabrikaları tarafından yapılan ithalat söz

konusu kesintiden muaf tutulmuştur. Kömür madenciliğine sağlanan teşvikler ise, madenciliğin

diğer alanlarına sağlananlardan farklı değildir.



3.5.2. İthalat ve İhracat

Türkiye'de kömür konusunda, çok sınırlı düzeyde ihracata karşılık, önemli miktarda ithalat

yapılmaktadır. Yıllar itibariyle Türkiye kömür ithalatı TABLO-53, Türkiye kömür ihracatı ise TABLO-

54'de, kömür türleri itibariyle ve ülkeler bazında verilmiştir.

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

M

aden

cilik

ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

111

TABL

O-5

2: K

ömür

itha

latın

da g

ümrü

k ve

rgis

i ora

nları v

e fo

n ke

sint

isi m

ikta

rları

GTİ

P

TAN

IM

BİRİM

474

SAYI

LI

KAN

UN

A G

ÖR

E VE

RGİ

HAD

Dİ (

%)

19

92 Y

ILI

KAN

UN

U

VER

Gİ

HAD

Dİ (

%)

TAVİ

ZLİ

ÜLK

ELER

İÇİN

G

ÜM

RÜ

K VE

RGİSİ (

%)

AT v

e ET

FA

ÜLK

ELER

İ İÇİN

G

ÜM

RÜ

K VE

RGİSİ (

%)

DİĞ

ER

ÜLK

ELER

İÇİN

G

ÜM

RÜ

K VE

RGİSİ (

%)

TOPL

U

KON

UT

FON

U

(Dol

ar/T

on)*

27

01.111

0 An

trasi

t: U

çucu

Mad

de£

%10

kg

60

60

-

3,0

3,0

7 27

01.119

0

Antra

sit:

Uçu

cu M

adde

³%10

kg

60

60

-

3,0

3,0

7 27

01.1

2.10

Bi

tüm

enli

Taşk

ömür

ü: K

oklu

k kg

60

60

-

3,0

3,0

7 27

07.1

290

Bitü

men

li Ta

şköm

ürle

ri: D

iğer

kg

60

60

-

3,0

3,0

7 27

01.1

900

Diğ

er T

aşkö

mür

leri

kg

60

60

-3,

0 3,

0 7

2701

.2011

Taşk

ömür

ünde

n Br

iket

ler

kg

60

60

- 3,

0 3,

0 7

2701

.201

2 Ta

şköm

ürün

den

Topa

klar

kg

60

60

-

3,0

3,0

7 27

01.2

019

Taşk

ömür

ünde

n D

iğer

Yakıtl

ar

kg

60

60

- 3,

0 3,

0 7

2702

.100

0 Li

nyit

(Toz

,Agl

omer

e Ed

ilmem

iş)

kg

60

60

-3,

0 3,

0 7

2702

.200

0 Li

nyit

( Toz

, Agl

omer

e Ed

ilmiş

) kg

60

60

-

3,0

3,0

7 27

03.0

011

Turb

: Tarım

da K

ulla

nıla

n kg

60

36

36

1,5

3,0

- 27

03.0

012

Turb

: Tarım

da K

ulla

nıla

n- A

gl.

kg

60

36

361,

5 3,

0 -

2703

.001

9 Tu

rb: D

iğer

Tur

b D

ökün

tüle

ri kg

60

36

36

1,5

3,0

- (*

): H

ava

kirli

liğin

in ö

nlen

mes

i am

acıy

la y

apıla

n ith

alat

ve

dem

ir- ç

elik

üre

timin

de k

ulla

nılm

ak ü

zere

yapıla

n ith

alat

Top

lu K

onut

Fon

u'nd

a m

uaftı

r.

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

M

aden

cilik

ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

112

TABL

O-5

3: Yıll

ar v

e ül

kele

r itib

ariy

le k

ömür

itha

latı

mik

tar v

e değe

rleri

1989

19

90

1991

19

92

1993

CİN

Sİ

ÜLK

E MİK

TAR

(T

on)

DEĞ

ER

(Bin

US$

) MİK

TAR

(T

on)

DEĞ

ER

(Bin

US$

) MİK

TAR

(T

on)

DEĞ

ER

(Bin

US$

) MİK

TAR

(T

on)

DEĞ

ER

(Bin

US$

) MİK

TAR

(T

on)

DEĞ

ER

(Bin

US$

) Ko

kluk

T.K

.

2.72

4.17

716

2.28

8 3.17

0.31

2 19

8.79

63.

344.

373

210.

444

2.44

8.65

7 13

6.02

53.

368.

275

175.

078

AB

D

1.79

8.01

910

6.27

3 1.

731.

780

104.

827

1.74

8.55

9 10

7.07

5 1.

370.

808

73.6

821.15

6.66

2 55

.920

Avus

tura

lya

875.

499

52.9

30

636.

939

42.4

8576

4.71

3 49

.777

65

6.51

2 37

.535

2.00

6.12

9 10

8.38

6

Avus

tury

a -

- 50

2.53

9 32

.969

614.18

5 40

.997

49

.643

3.

387

- -

Ka

nada

45

.107

2.84

6 50

.600

3.

653

48.9

21

3.40

0 15

9.881

9.58

5-

-

Rus

ya

5.55

223

8 24

8.20

4 14

.861

167.

995

9.19

5 10

7.60

2 6.17

8141.

934

7.00

9

Diğ

er

--

250

2-

- 10

4.211

5.65

963

.550

3.

763

D

iğer

T.K

.

1.31

9.67

075

.989

1.

601.

502

89.9

761.

770.

993

101.

968

1.57

8.35

2 92

.943

2.10

4.54

9 10

4.75

2

ABD

14

5.52

98.

251

14.117

1.

463

- -

- -

- -

Av

ustu

raly

a -

- -

--

- 2.

830

9645

.597

2.

781

G

. Afri

ka

1.02

4.21

860

.815

1.

085.

453

66.0

33971.

755

63.1

43

791.

332

52.0

001.

038.

772

56.2

68

R

usya

14

6.02

36.

739

408.

612

16.8

7175

0.61

5 35

.608

651.18

4 31

.719

838.

418

37.0

83

U

kray

na

--

- -

- -

3.00

0 11

064

.659

2.

801

D

iğer

3.

900

184

93.3

20

5.60

948

.623

3.

218

130.

006

9.01

811

7.10

3 5.

819

Li

nyit

25

3.38

011

.674

44

6.16

8 20

.182

511.

646

20.8

64

467.

594

17.7

4463

2.01

3 25

.109

G. A

frika

-

- 77

.823

3.

919

- -

- -

90.2

75

4.03

5

Kaza

kist

an

--

- -

- -

9.80

0 30

333

.216

97

7

Rus

ya

253.

284

11.6

50

364.

652

16.1

99501.

641

20.4

08

352.

747

13.5

6444

2.77

9 16

.935

Ukr

ayna

-

- -

--

- 50

.949

1.

827

45.7

44

2.09

7

Diğ

er

9624

3.

693

6510

.005

45

6 54

.098

2.

049

20.0

00

1.06

6 TO

PLAM

4.29

7.22

724

9.951

5.21

7.98

2 30

8.95

45.

627.

012

333.

277

4.49

4.60

3 24

6.71

26.10

4.83

7 30

4.93

9

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

M

aden

cilik

ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

113

TABL

O-5

4: Yıll

ar v

e ül

kele

r itib

ariy

le k

ömür

ihra

catı

mik

tar v

e değe

rleri

19

89

1990

19

91

1992

19

93

CİN

Sİ

ÜLK

E MİK

TAR

(T

on)

DEĞ

ER

(US$

) MİK

TAR

(T

on)

DEĞ

ER

(US$

) MİK

TAR

(T

on)

DEĞ

ER

(US$

) MİK

TAR

(T

on)

DEĞ

ER

(US$

) MİK

TAR

(T

on)

DEĞ

ER

(US$

) Ta

şköm

ürü

1.

709

216.

507

5.23

5 71

7.70

242

.521

1.

673.

714

- -

1 25

2

Hol

land

a -

- -

-42

.521

1.

673.

714

- -

- -

Ira

k 1.

703

215.

646

5.22

3 71

5.87

4-

- -

--

-

KKTC

-

- 11

1.

279

- -

- -

1 25

2

S. A

rabi

stan

5

861

1 54

9-

- -

--

-

Liny

it

2.90

036

.620

3.

350

54.9

524.

000

91.6

72

- -

1.08

3 31

.642

KKTC

2.

900

36.6

20

3.35

0 54

.952

4.00

0 91

.672

-

-1.

083

31.6

42

TOPL

AM

4.

609

253.12

7 8.

585

772.

654

46.5

21

1.76

5.38

6 -

-1.

084

31.8

94



3.5.2. Fiyatlar

Yıllar itibariyle Türkiye taşkömürü ve linyit ortalama satış fiyatları, özel ve kamu kesimleri bazında

TABLO-55'de, TKİ kömürlerinin fiyatları, müesseler ve kömür türleri itibariyle TABLO-56'da, TTK

kömürlerinin fiyatları ise, lavvarlar bazında ve kömür türleri itibariyle, TABLO-57'de verilmiştir. TABLO-

56 ve 57'de verilen fiyatlar ilgili yılın birinci gününde geçerli olan fiyatlardır.

TABLO-55: Yıllar itibariyle ortalama kömür satış fiyatları KÖMÜR CİNSİ

YIL

FİYAT (TL/Ton)

TAŞKÖMÜRÜ KAMU 1989 143.825 1990 214.781 1991 316.831 1992 415.058 LİNYİT KAMU 1989 24.004 1990 25.776 1991 62.258 1992 98.077 ÖZEL 1989 65.510 1990 107.808 1991 202.998 1992 331.769 KOK KÖMÜRÜ KAMU 1989 267.285 1990 370.281 1991 487.611 1992 834.955 KOK TOZU KAMU 1989 117.200 1990 167.750 1991 231.529 1992 406.555 KAYNAK : DİE

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

M

aden

cilik

ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

115

TABL

O-5

6: 1

Oca

k ta

rihle

ri iti

bariy

le, T

Kİ k

ömür

lerin

in s

atış

fiya

tları

(T

L/ T

on)

1990

19

91

1992

19

93

MÜ

ESSE

SE

KÖM

ÜR

CİN

SLER

İ FO

B TE

RMİK

FO

B TE

RMİK

FO

B TE

RMİK

FO

B TE

RMİK

AE

L/ E

lbis

tan

Tüve

nan

0-10

0mm

16

.000

14.0

00

25.0

0028

.000

45.0

0035

.000

80

.000

57

.000

ELİ/

Som

a So

ma;

+18

mm

- Lav

e So

ma;

10-18

mm

- Lav

e So

ma;

0-1

0- L

ave

Som

a; T

oz

Som

a; 0

-200

mm

K.

Der

e; P

arça

K.

Der

e; T

oz

Eyne

z; P

arça

Ey

nez;

Toz

Den

iş; 0

-200

mm

95.0

0095

.000

45.0

0045

.000

-10

5.00

048

.000

95.0

0045

.000

- - - 30

.000

- - 30

.000

- 30

.000

22

.000

180.

000

150.

000

85.0

00- -

175.

000

90.0

0014

5.00

085

.000

-

- - -15

.000

- - - - -62

.000

310.

000

275.

000

150.

000

35.0

00 -

310.

000

150.

000

260.

000

150.

000 -

- - - - 80

.000

- - - - 66

.000

525.

000

430.

000

210.

000 - -

525.

000

210.

000

480.

000

210.

000 -

- - - -13

0.311 - - - -

107.

507

GEL

İ/ Ya

tağa

n 0-

200

mm

+3

0mm

0-

30m

m

-30

.000

20.0

00

20.0

00 - -

-45

.000

23.0

00

48.0

00- -

-80

.000

60.0

00

60.0

00 - -

- 15

0.00

0 11

0.00

0

97.7

34- -

GLİ

/ Tun

çbile

k +

50m

m

18-5

0mm

10

-18m

m

0-18

mm

0-10

00m

m

100.

000

100.

000

80.0

0045

.000

30.0

00

175.

000

200.

000

150.

000

100.

000 -

- - - -70

.000

- - - - -

275.

000

300.

000

250.

000

200.

000 -

- - - - 90

.000

550.

000

600.

000

500.

000

275.

000 -

- - - -14

7.74

0O

AL/ Ç

ayırh

an

Tüve

nan

Parç

a To

z

-58

.000

35.0

00

- 80

.000

35

.000

73.0

00- -

- - -

-19

0.00

090

.000

91.2

50 - -

- 25

0.00

0 90

.000

148.

637

SLİ/

Seyi

töm

er

0-20

0mm

+1

00m

m

0-10

0mm

-50

.000

20.0

00

21.0

00 - -

-80

.000

20.0

00

47.0

00- -

-17

0.00

060

.000

60.0

00 - -

- 22

5.00

0 10

0.00

0

97.7

34- -



TABLO-57: 1 Ocak tarihleri itibariyle, TKİ kömürlerinin satış fiyatları (TL/ Ton) KÖMÜR CİNSLERİ 1990 1991 1992 1993 1994 ZONGULDAK LAVVARI -Parça 195.000 195.000 380.000 612.000 1.510.000 -0-l0mm 215.000 215.000 360.000 (*) 64,5 (*) 64,5 -Mikst 70.000 70.000 160.000 160.000 340.000 -Şlam 55.000 55.000 75.000 75.000 75.000 ÇATALAĞZI LAVVAR -Parça 185.000 185.000 375.000 610.000 1.480.000 -0-l0mm 215.000 215.000 360.000 (*) 64,5 (*) 64,5 -Mikst 65.000 65.000 160.000 160.000 340.000 -Şlam 55.000 55.000 75.000 75.000 75.000 -Filtrasyon - - 125.000 210.000 447.000 -Ara Ürün - - 160.000 250.000 490.000 ARMUTÇUK LAVVARI -Parça 185.000 185.000 375.000 605.000 1.470.000 -0-l0mm 195.000 195.000 350.000 350.000 695.000 -Şlam 40.000 40.000 50.000 50.000 50.000 AMASRA LAVVARI -Parça 150.000 150.000 370.000 582.000 1.430.000 -0-l0mm 160.000 160.000 290.000 290.000 625.000 -Tüvenan- Kurucaşile 90.000 90.000 60.000 60.000 60.000 -Tüvenan- Söğütözü 45.000 45.000 45.000 45.000 45.000 -Tüvenan- Amasra 30.000 30.000 30.000 30.000 30.000 -Tüvenan- Azdavay 90.000 90.000 90.000 90.000 90.000 (*): US Dolar/ Ton

3.5.4. AT ve EFTA Ülkeleri ile Kömür Ticareti

Türkiye'nin AT ve EFTA ile kömür ticareti oldukça sınırlı seviyede bulunmaktadır. Özellikle Türkiye'den

söz konusu toplulukların üyesi ülkelere kömür ihracatı yok denilebilecek düzeydedir. İncelenen

dönemde (1989-93), Türkiye'den kömür ihracatı yalnızca 1991 yılında, 42.521 Ton ile Hollanda'ya

yapılmıştır. Ancak, söz konusu ihracatın yurtiçi üretimden yapılmadığı, reeksport niteliğinde olduğu

tahmin edilmektedir. Türkiye tarafından AT ve EFTA üyesi ülkelerden yapılan kömür ithalatları, yıllar

ve kömür türleri ve ülkeler itibariyle, TABLO-58'de verilmiştir. Ancak ihracatta olduğu gibi, söz konusu

ithalatın da ihracatçı ülkeler açısından büyük bölümüyle reeksport niteliğinde olduğu düşünülmektedir.

3.6. İstihdam

Türkiye'de kömür madenciliği alanında yaratılan istihdam değerleri, 1991 Kasım ayı itibariyle, kömür

cinsi, işletme yöntemi ve istihdam türü bazında ayrıntılı olarak TABLO-59'da verilmiştir.

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

Mad

enci

lik ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

117

TABL

O-5

8: Yıll

ar it

ibar

iyle

, AT

ve E

FTA

ülke

lerin

den

yapıla

n kö

mür

itha

latının

mik

tar v

e değe

rleri

19

89

1990

19

91

1992

19

93

CİN

Sİ

ÜLK

E MİK

TAR

(T

on)

DEĞ

ER

(US$

) MİK

TAR

(T

on)

DEĞ

ER

(US$

) MİK

TAR

(T

on)

DEĞ

ER

(US$

) MİK

TAR

(T

on)

DEĞ

ER

(US$

) MİK

TAR

(T

on)

DEĞ

ER

(US$

) Ko

kluk

T.K

.

- -

502.

539

32.9

69.3

53

614.18

540

.997

.110

15

3.85

49.

046.

338

AT

-

--

- -

- 10

4.211

5.65

8.89

6

Alm

anya

-

--

- -

- 3.

000

146.

595

- -

İn

gilte

re

- -

- -

--

101.

211

5.51

2.301

- -

EF

TA

- -

502.

539

32.9

69.3

53

614.18

540

.997

.110

49

.643

3.38

7.44

2-

-

Avus

tury

a -

-50

2.53

9 32

.969

.353

61

4.18

540

.997

.110

49

.643

3.38

7.44

2-

- D

iğer

T.K

.

- -

35

32.1

48

12.5

911.

044.

065

63.9

584.19

6.64

327

.604

84

6.901

AT

-

-35

32

.148

12

.591

1.04

4.06

5 63

.958

4.19

6.64

327

.604

84

6.901

Al

man

ya

- -

0 13

4 14

766

.313

39

.051

2.61

8.90

923

0 15

.446

Belç

ika

- -

- -

12.2

88921.

607

--

- -

H

olla

nda

- -

35

32.014

-

- -

--

-

İngi

ltere

-

--

- 15

656

.145

24

.907

1.57

7.73

4-

-

İtaly

a -

--

- -

- -

-27

.374

831.

455

EF

TA

- -

- -

--

--

- -

Liny

it

19

20.6

29-

- 10

.005

456.19

0 24

.704

950.

093

- -

AT

19

20

.629

- -

3.03

914

8.19

5 24

.704

950.

093

- -

İn

gilte

re

19

20.6

29-

- 3.

039

148.19

5 18

.806

702.181

- -

İta

lya

- -

- -

--

5.89

824

7.91

2-

-

EFTA

-

--

- 6.

966

307.

995

--

- -

İs

viçr

e -

--

- 6.

966

307.

995

--

- -

TOPL

AM

19

20

.629

502.

574

33.0

01.5

01

636.

781

42.4

97.3

65

242.

516

14.1

93.0

7427

.604

84

6.901

Yed

inci

Beş

Yıllık

Kal

kınm

a Pl

anı

Mad

enci

lik ÖİK

Ene

rji H

amm

adde

leri

Alt

Kom

isyo

nu K

ömür

Çalış

ma

Gru

bu R

apor

u

ht

tp://

ekut

up.d

pt.g

ov.tr

/mad

enci

l/ene

rjiha

/oik

496.

pdf

118

TABL

O-5

9: T

ürki

ye k

ömür

mad

enci

liğin

de is

tihda

m (1

991

Kası

m a

yı d

eğer

leri)

Ü

RET

İM

İDAR

İ VE

DİĞ

ER İŞ

LER

TO

PLAM

YE

RAL

TI

YER

ÜST

Ü

KÖM

ÜR

CİN

Sİ

N

EZAR

ETÇİ

FOR

MEN

İŞ

Çİ

NEZ

ARET

FO

RM

EN

İŞÇİ

İDAR

İ BÜ

RO

DİĞ

ER

TOPL

AM

391

2.011

9.55

5 78

93.

555

12.6

52

270

1.21

2 1.12

031

.555

Lİ

NYİ

T KA

MU

18

9 1.

713

5.74

0 61

23.

214

10.4

46

177

1.06

4 98

024

.145

ÖZE

L 20

2 28

8 3.

815

177

341

2.20

6 93

14

8 14

07.

410

TO

PLAM

-

- -

15-

302

2 42

79

440

ASFA

LTİT

KA

MU

-

- -

15-

302

2 42

79

440

Ö

ZEL

- -

- -

- -

- -

--

TO

PLAM

1.

872

1.56

6 15

.376

66

558

6 11

.888

30

0 1.13

9 1.19

034

.585

TA

ŞKÖ

MÜ

R

KAM

U

1.87

2 1.

566

15.3

76

665

589

18.8

88

300

1.13

9 1.19

034

.585

ÖZE

L -

- -

--

- -

- -

-

TOPL

AM

2.26

3 3.

577

24.9

31

1.46

94.14

4 24

.842

57

2 2.

393

2.39

32.

389

NO

T : T

aşkö

mür

ü ve

Asf

altit

Öze

l Sek

tör i

stih

dam

raka

mla

rı Ta

şero

n us

ulü

ile ü

retim

yapıldığı i

çin

DİE

ista

tistik

lerin

de, İ

nşaa

t Sek

törü

ra

kam

ları

için

de v

erilm

ekte

dir.

KAYN

AK :

DİE

/ ISI

C -

Rev

.2



3.7. Çevre Sorunları

Çevre sorunlarıyla ilgili genel bilgi ve kömür madenciliği faaliyetlerinin olumsuz çevresel etkileri

bölüm 2.6'da açıklanmıştır.

3.7.1. Türkiye Kömür Madenciliğinde , Çevre Sorunları ve İyileştirme Çalışmaları

a. Arama Safhası :

Kömür madenciliğinin her aşaması çevre ile doğrudan ilişkilidir. Aramalardan başlayan ilişki,

kömürün yakılması ile son bulmaktadır.

Kömür arama faaliyetlerinin çevreye verdiği zararlar sınırlıdır. Buna rağmen özel önlem

gerektiren alanlarda, olumsuz etkilerin ve doğabilecek zararların giderilmesi veya karşılanması

için gerekli düzenlemeler mevcut kanun ve yönetmelikler çerçevesinde yapılmaktadır.

b. Açıkocak Kömür İşletmeciliği:

Ülkemizde, kömür madenciliği faaliyetleri orman arazisi, hazine arazisi ve şahıs arazilerinde

gerçekleştirilmektedir. Orman arazilerinde sadece irtifak (kullanım) hakkı çerçevesinde çalışma

yapılmaktadır. Madenci bu arazilerin yeniden ağaçlandırılması için gerekli tüm masrafların

bedelini faaliyete başlamadan önce orman idaresine ödemektedir. Bu nedenle orman

sahalarının yeniden ağaçlandırılması orman idaresinin yükümlülüğündedir. Ancak orman idaresi

bu tür sahalarda henüz kayda değer bir çalışma yapmamıştır.

Diğer sahalarda gerçekleştirilen kömür madenciliği faaaliyetleri nedeniyle bozulan sahaların

iyileştirilmesi konusunda ise bazı önemli çalışmalar bulunmaktadır. Özellikle, İstanbul Kilyos-

Karaburun arasında faaliyet gösteren firmaların (Kut Ormancılık Ltd. Şti. gibi) bölgede, yaklaşık

700 ha'lık bir ağaçlandırma çalışması bulunmaktadır. Ayrıca Aydın'da Aydın Linyit Ltd. Şti.

işletme sahasında da yaklaşık 500ha alanın ağaçlandırma ve rekültivasyon çalışmalarının proje

aşaması tamamlanmak üzeredir. TKİ Kurumu'nun da önemli uygulamaları bulunmaktadır.

TKİ'nin l977 yılında başlayan çalışmaları sonucunda şimdiye kadar, Afşin-Elbistan Linyitleri

(Kahramanmaraş), Garp Linyitleri (Kütahya), Seyitömer Linyitleri (Kütahya), Güney Ege Linyitleri

(Muğla) ve Ege Linyitleri (Manisa) İşletmelerinde yaklaşık 600 ha'lık alan ağaçlandırılmıştır.

Diğer işletmelerde de bu konuda, uygulama amacıyla araştırma ve hazırlık çalışmaları

yapılmaktadır.



c. Yeraltı Kömür İşletmeciliği:

Yeraltı işletmeciliğinde yantaş, katı artık olarak çıkmaktadır. Bunlar genelde civardaki alanlara

boşaltılmaktadır. Bu artıkların denize dolgu malzemesi olarak kullanılması, bu artığın

oluşturduğu yığının üzerinin verimli toprakla örtülerek, tarım alanı haline dönüştürülmesi gibi az

sayıda uygulamalar mevcuttur.

Tasmanın olumsuz etkisi, dolgulu yöntemlerle azaltılmaktadır. Yeraltı su seviyesinin düşmesini

önleyici herhangi bir uygulama henüz mevcut değildir.

d. Kömür Yıkama Üniteleri (Cevher Zenginleºtirme):

Kömür yıkama ünitelerinden ağırlıklı olarak, katı ve sıvı bazda atıklar çıkmaktadır. Önceki yıllar

da tesis atıksularının atık barajlarında dinlendirildikten sonra, doğrudan alıcı ortama (akarsu,

dere, deniz vb. gibi) verilmesi sözkonusu iken, özellikle TKİ'nin l985 yılında, Tunçbilek, yıkama

ünitesinde faaliyete geçirdiği Arıtma Ünitesiyle, proses suları askıdaki katı maddelerinden

arındırılmıştır. Böylece arıtılan proses suları yıkama ünitesinde tekrardan kullanılmaya

başlanmış ve alıcı ortama daha temiz su verilmiştir. Bunun yanısıra l993 yılı Aralık ayında

işletmeye alınmış olan 3 milyon ton/yıl kapasiteli Tunçbilek-Ömerler lavvarında da arıtma tesisi

yapılmış ve ileride yap işlet sistemine göre tesis edilecek lavvarlarda da benzer uygulamalara

gidilmesi planlanmıştır.

Çevreye olumsuz etkisi daha sınırlı olan katı atıkların ise açık alanlarda depolanıp üzerlerinin

ekilebilir toprakla örtülüp tarım alanı oluşturma gibi planlama aşamasında olan çalışmalarda

mevcuttur.

e. Kömürün Yakılması:

Her ne kadar kömür üretilmesiyle doğrudan ilgili olmasa da, kömürün kullanılması sırasında

ortaya çıkan çevre sorunları açısından, kömür üretimi her geçen gün kısıtlanmaktadır.

Özellikle, kömürün yakılarak elektrik enerjisi elde edildiği termik santralların, olumsuz çevresel

etkilerinin ortaya çıkmasıyla, kömür üretimi oldukça etkilenmiştir. Son yıllarda termik

santralların olumsuz çevre etkilerinin azaltılması yönünde çalışmalara hız verilmiş ve bazı

termik santrallarda hava kirletici özelliği fazla olan kükürtoksitleri SOx) gidermek amacıyla,

Desülfirizasyon Üniteleri kurulmasına yönelik çalışmalar başlatılmıştır. Yine kömürün; sanayi

ve konut ısıtılmasında kullanılmasıyla ortaya çıkan hava kirliliğinin tek sorumlusu olarak

gösterildiği günümüzde, hava kirliliğinde en az kömür kadar etkili olan taşıtlardan kaynaklanan

hava kirleticiler ve kaloriferlerde kullanılan yüksek kükürtlü fuel-oillerden kaynaklanan etkiler

hep gözardı edilmiş ve haksız yere kömür kullanımı engellenmektedir. Dolayısıyla bu durum

kömür üretimini de olumsuz yönde etkilemektedir. Her boyutta ve kalitedeki yerli

kömürlerimizin çevre ve hava kirliliğine olan etkisini en aza indirmek amacıyla dünyadaki



gelişmelere paralel olarak ülkemizde de sanayide (Tekstil, Boya vb.) ve toplu konut alanlarının

ısıtılmasında Akışkan Yataklı Yakma Sistemleri tesis edilmektedir.

3.7.2. Türkiye'deki Mevzuat

Ülkemizde, kömür madenciliğini etkileyen çevreyle ilgili mevzuat, yürürlüğe giriş tarihine göre

aşağıda belirtilmiştir.

24.4.1930 tarihinde yürürlüğe giren 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıha Kanununa dayanarak çıkarılan

Gayri Sıhhi Müesseseler Yönetmeliği'nde (26.10.1983 tarih ve 18203 sayılı Resmi Gazetede

yayımlanarak yürürlüğe girmiştir), işletmeler yerleşim alanlarına verebilecekleri zararların önem

derecelerine göre 3 gruba ayrılmıştır. Yönetmelikte maden işletmeleri birinci derece gayri sıhhi

tesisler olarak belirtilmiştir. Bu durum, madencilik faaliyetlerinin yerleşim alanlarına yakın

olamayacağı, ayrıca işletmeler etrafında Sağlık Koruma kuşağının bulundurulması

zorunluluğunu getirmektedir.

8.9.1956 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren, 6831 sayılı Orman Kanununun

16. maddesi, ruhsatname veya imtiyaz almış olanlarla, ruhsatname veya imtiyaz alacakların, işe

başlamadan önce çalışma sahalarını, orman idaresine bildirmesini ve ormana zarar gelebilecek

hallerde orman idaresinin göstereceği tedbirlerin alınmasını mecbur kılmaktadır.

27.7.1973 tarihli Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Su Ürünleri Tüzüğü'nün Ek-5.

maddesinde iç sulara ve denizlerdeki istihsal yerlerine dökülmesi yasak olan zararlı maddeler

belirtilmektedir. Madencilikle ilgili maddelerin de bulunduğu bu listede ayrıca, denizlerdeki istihsal

yerlerine dökülmesi yasak olan zararlı maddelerin sınır değerleri de belirtilmektedir.

11.8.1983 tarihinde Resmi Gazetede ilan edilerek yürürlüğe giren 2872 sayılı Çevre Kanununun

28. maddesi (3.3.1988 tarih ve 3416 Sayılı Kanun'un 8. maddesi ile değiştirilen şekli) ise, çevreyi

kirleten ve çevreye zarar verenleri, sebep oldukları kirlenme ve bozulmadan doğan zararlardan

dolayı kusur şartı aramaksızın sorumlu tutmakta ve meydana getirdikleri zararlardan ötürü, genel

hükümlere göre tazminat sorumluluğunun saklı olduğunu belirtmektedir.

15.6.l985 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 3213 sayılı Maden

Kanununun 46. maddesi, maden arama dönemi içerisinde, arama sahasının özel mülkiyete

ait olması durumunda, arama çalışmaları için irtifak ve/veya intifak hakkı tesisinin belirli

süreler dahilinde Bakanlık'tan istenebileceğini belirtmektedir. Ancak, bu süre içerisinde

sahaya zarar verilmesi durumunda, adli merciler tarafından tesbit edilecek tazminatın ruhsat



sahibine ödenmesi gerektiğini belirtmekte ve sahanın kullanılabilir durumda terk edilmesini

zorunlu tutmaktadır.

Doğrudan ilgili olmasa da 2.11.1986 tarihli Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Hava

Kalitesini Koruma Yönetmeliği kömür üretimini dolaylı olarak etkilemektedir. Yönetmelikte hava

kalitesini olumsuz etkileyen emisyon sınırları belirlenmiş, alınması gereken önlemler ile denetim,

otorizasyon ve yaptırımlar açıklanmıştır.

11.12.1986 tarihli Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren, Gürültü Kontrol

Yönetmeliğinde, gürültü kaynakları belirtilerek, madencilik faaliyetlerinde de kullanılan iş

makinaları ve diğer ekipmanların gürültü seviyeleri ayrı ayrı verilmiştir. Yönetmelik, teknik olarak

önlenemiyen gürültü kaynaklarının etkilerini azaltmak amacıyla, çalışanlara koruyucu

malzemelerin verilmesini zorunlu tutmaktadır.

4.8.1988 tarihli Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü

Yönetmeliğinde ise, endüstriler üretim tiplerine göre 16 gruba ayrılarak, alıcı ortama

verebilecekleri proses atık sularının özellikleri belirtilmiştir. Maden sanayii sektör grubunda,

kömür üretim ve nakli, atık sularının alıcı ortama verilmeden önce sağlanması gereken

standartlar belirtilmiştir. Bunun yanında, kömür hazırlama tesisleri atık sularının alıcı ortama

dreşarj standartları da belirtilmiştir.

7.2.1993 tarihli Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi

Yönetmeliği (ÇED) kamu veya özel sektöre ait kurum, kuruluş ve işletmelerin yatırım kararlarının

çevre üzerinde yapabilecekleri tüm etkilerin belirlenmesini, tesbit edilen olumsuz etkilerin

önlenmesini ya da çevreye zarar vermeyecek şekilde en aza indirilmesini ve alternatiflerin

değerlendirilmesini amaçlamaktadır. Faaliyetler yönetmeliğin Ek.lve Ek.III'nde iki gruba

ayrılmıştır. Bunlardan Ek.l'de belirtilen faaliyetleri gerçekleştirecek kurum, kuruluş ve kişiler,

yönetmeliğinin ekinde verilen Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu formatına göre ÇED

raporunu, yeterlik belgesi alarak hazırlamak veya bu belgeye sahip kurum, kuruluş ve kişilere

hazırlatmakta yükümlü tutulmaktadır.

ÇED yönetmeliğinde, kömür madencilik faaliyetleri Ek.l'de 24. sırada, her türlü maden

çıkarılması ve işletilmesi (metal içerenler veya enerji üretenler) şeklinde yer almaktadır.



4. MEVCUT DURUMUN DEĞERLENDİRİLMESİ

4.1 Altıncı Plan Dönemindeki Gelişmeler

Altıncı Plan Dönemi, yeni kapasitelerin yaratılması ve mevcut kapasitelerin kullanımı konularında

önemli gelişmelerin yaşanmadığı bir dönem olmuştur. 61 milyon Ton/Yıl düzeyindeki üretim

kapasitesiyle, Türkiye linyit üretim kapasitesinin % 80'ine sahip olan TKİ İşletmelerinde kapasite

kullanımı, dönem boyunca %60 seviyelerinde seyir etmiştir. Söz konusu kapasite kullanım

oranlarındaki düşüklük, esas olarak linyite dayalı termik santrallerin kömür taleplerindeki çeşitli

nedenlerle meydana gelen düşüşlerden (hidrolik santrallere öncelik verilmesi, ithal kömür ve doğal

gaz talebinin artması vb.) kaynaklanmıştır.

Altıncı Plan dönemi, TTK'da sorunların ağırlaştığı bir dönem olmuştur. Taşkömürü üretim ve

üretim kapasite kullanım oranlarında dönem içinde önemli bir değişiklik olmamıştır.

Asfaltit üretimi ise dönem içinde önemli ölçüde gerilemiştir. TKi asfaltit sahalarının büyük ölçüde

rödövans karşılığı özel kesime devir edilmesi nedeniyle, TKİ üretimindeki gerilemeye karşılık, özel

kesim asfaltit üreticisi olarak ortaya çıkmıştır.

Dönem içinde, gerek linyit ve asfaltit, gerekse taşkömür üretimlerinde program hedeflerine

ulaşılamamıştır. Program hedefleri genel olarak üretim kapasitelerinin altında belirlenmesine

rağmen, program gerçekleşme oranları da düşük olmuştur. Bu durumun başlıca nedeni, kömüre

olan talebin yıllar itibariyle gerilemesi ve termik santrallerin kapasite kullanımlarındaki düşüşler

olmuştur. Talep düşmesine ithal kömür ve doğal gaz kullanımının yaygınlaşması neden

olmaktadır. Termik santrallerin tam kapasite çalıştırılması, mevcut santrallere ilave üniteler

eklenmesi ve yeni santraller kurulması, akışkan yataklı kazanların yaygınlaşması ve piyasaya

yıkanmış temiz kömür arz edilmesi, satılabilir üretim miktarlarını arttıracak ve kapasite kullanım

oranlarını yükseltecektir. Taşkömürü üretiminde ise üretim maliyetlerinin yüksekliği nedeniyle,

sanayi kuruluşlarının kömür ihtiyaçlarını ithalatla karşılamaları taşkömür üretimimiz üzerinde etkili

olmaktadır.

1993 yılı itibariyle linyite dayalı termik santraller kömür tüketim kapasiteleri 51.695.000 Ton/Yıl'dır.

Önümüzdeki yıllarda Elbistan'a 2 ünite (2x340MW) Çayırhan'a 2 ünite (2x150MW) ilave edilmesi

ve Gökova Santrali'nin devreye girmesiyle söz konusu kapasitenin 66.895.000 Ton/Yıl seviyesine

yükselmesi beklenmektedir. Öte yandan, bu miktara diğer sanayi sektörlerinin ihtiyaçları ve ev

yakıtı olarak iyileştirilmiş kömürün kullanımındaki gelişmeler de dahil edildiğinde Türkiye toplam

kömür talebinin kısa dönemde 75 - 80 milyon Ton seviyesinde olacağı tahmin edilmektedir.



Altıncı Plan döneminde, ülkemizde en kaliteli linyit rezervlerinin bulunduğu Soma ve Tunçbilek

bölgelerinde, derin sahalarda, kalın damarlarda yeraltı modern mekanize uzunayak işletmeciliği

projesi hazırlanmış ve uluslararası ihaleye çıkılmıştır. İhale değerlendirme çalışmaları,

sonuçlanma aşamasındadır. Projenin gerçekleşmesiyle kalorisi yüksek, kül ve kükürt oranları

düşük, Soma ve Tunçbilek kömür üretimlerinde önemli artışlar sağlanacaktır.

İthal kömür ve doğal gazın kullanımının ülkemizde yaygınlaşması, yerli kömürlerimizin çevresel

etkileri nedeniyle kullanımlarının sınırlandırılması ve yasaklanması uygulamaları karşısında

zenginleştirilmiş, temiz kömürlerin piyasaya arzedilmesine yönelik çalışmalar başlatılmıştır.

Öncelikle, Tunçbilek'te 3.000.000 Ton/Yıl tüvenan kapasiteli bir kömür yıkama tesisi kurulması

planlanmış, 1991 yılında uluslararası ihaleye çıkılmış ve tesis 1993 yılı içerisinde tamamlanarak

devreye alınmıştır. Yine Tunçbilek bölgesinde 500.000 Ton/Yıl yıkama kapasiteli mobil yıkama

tesisi özel sektörce kurularak devreye alınmıştır. Tesiste kömürler TL/ton yıkama bedeliyle ihale

edilmiş olup, her türlü işletme giderleri yükleniciye aittir. Yine aynı yöntemle 1993 yılı içerisinde

Soma'da 1.500.000 Ton/Yıl, Dodurga-Çorum'da 250.000 Ton/Yıl kapasiteli mobil yıkama

tesislerinin devreye alınması için uluslararası ihaleye çıkılmıştır. İhale sonuçlanmış olup mukavele

görüşmeleri yürütülmektedir. Yıkama tesislerinin arttırılmasının ve yaygınlaşmasının yıkanmış

temiz kömür talebini arttırması beklenmektedir.

TKİ Kurumu, açık işletmecilik yöntemiyle kömür üretimini gerçekleştirdiği sahalarda doğal örtüyü

ve topoğrafyayı zorunlu olarak bozması nedeniyle, üretim faaliyetleri sona erdikten sonra, oluşan

çukurları doldurarak düzeltmekte, üzerine bitkisel toprak sererek çevreye ve iklime uygun

ağaçlarla dikim yaparak ormanlar oluşturmaktadır. Bu faaliyetler tüm müesseselerde

yürütülmektedir. AEL Müessesesinde 235ha alana 265.000'nin üzerinde çeşitli türde ağaç

dikilmiştir. GLİ Müessesesinde 136ha alana 330.000, SLİ Müessesesinde 6.000, GELİ

Müessesesinde 140.000, ÇLİ Müessesesinde 37.000, OAL Müessesesinde 500.000 adet ağaç

dikimi yapılmıştır.

TKİ Kurumu, yeraltı ve açık ocak işletmelerinde örtü kazı ve kömür üretiminde, makina ve

ekipmanların etkin ve verimli kullanımlarının sağlanması için, bilgisayarlı uzaktan izleme- kontrol

ve değerlendirme sistemlerinin uygulanabilmesine yönelik çalışmalar sürdürmektedir. Ayrıca TKİ,

ODTÜ ve uluslararası diğer üniversite ve kuruluşlarla ortak işbirliği çalışmaları da yürütmektedir.

"Madencilikte İleri Teknoloji Uygulamaları Projesi"ne 1990 yılında TKİ ve ODTÜ tarafından

başlanmış ve çalışmalar hala devam etmektedir. Bu çalışmalarda;

a)Kaya saplamaları tasarımı ve uygulamaları,

b)Madencilikte jeoistatistik uygulamalar ve bilgisayar kullanımı,



c)Yeraltı ocaklarında "Bilgisayarlı İzleme ve Kontrol Sistemleri" ve "Veri Toplama ve

Değerlendirme Yöntemleri" kullanımı,

d)Yeraltı ocaklarında iş güvenliği ve işçi sağlığı sorunlarının değerlendirilmesi ve çözüm önerisi

programlarının geliştirilmesi,

e)Açık ocaklarda arazi ıslahı ve çevre düzenlemesi konuları uygulamalı olarak yürütülmektedir.

Üretim ve dekapajda çalışan iş makinalarının yağ analizlerinin yapılabilmesi için, 1992 yılında ELİ

Müessesesinde bir yağ analiz laboratuarı kurulmuştur. Belirli periyotlarda, ya da gerekli görülen

durumlarda iş makinalarından yağ numuneleri alınarak tahlil yapılmakta, yağ numunesinde

bulunan metal partiküllerinden ileride oluşacak arızaların belirlenmesi veya oluşan arızaların

teşhis edilmesiyle, arızaların çok kısa sürede giderilmesi ve daha büyük hasarlar yaratmadan

parça değiştirilmesi gibi uygulamalarla, bakım - onarım, yedek parça, yağ tüketimi vb. hususlarda

önemli tasarruflar sağlanmış bulunmaktadır.

Damar içinde, sismik yöntemlerle fayların tesbit edilmesine yönelik çalışmalar, Macaristan pratiği

ve deneyimleri ışığında, Çayırhan yeraltı işletmesinde deneme nitelikli olarak başlatılmıştır. Bu

çalışmalar önümüzdeki yıllarda da devam edecek ve yeraltı işletmelerimizde de

uygulanabilecektir. TKİ tarafından son dönemde tamamlanan yatırım projeleri TABLO-60'da

verimiştir.

TABLO-60: Son dönemde tamamlanan TKİ linyit üretim projeleri PROJE ADI

KAPASİTESİ (Ton / Yıl)

BİTİŞ YILI

Beypazarı İşletmesi Tevsii Projesi 2,200,000 1991 Seyitömer IV.Ünite Üretim Projesi 1,500,000 1990 Bursa- Orhaneli Projesi 1,200,000 1991 Bursa- Keles Projesi 1,200,000 1991 Çanakkale- Çan Projesi 1,500,000 1993 Tunçbilek- Ömerler Lavvarı 3,000,000 1993

Türkiye Taşkömürü Kurumu'nda, Altıncı Plan döneminde, bir dizi rehabilitasyon ve modernizasyon

projeleri öngörülmüş ve bu amaçla Dünya Bankası'ndan "Enerji Sektörü Uyum Kredisi"

kapsamında, 70 milyon dolar kredi sağlanmıştır. Temin edilen kredinin en verimli şekilde

kullanılabilmesi amacıyla öncelikle Asma, Gelik ve Kandilli işletmelerinin rehabilitasyon projeleri

ele alınmış ve söz konusu projeler 1989 yılında tamamlanmıştır.

TTK' nın yeniden yapılandırılması kapsamındaki Kozlu rehabilitasyon, Karadon-Kilimli

İşletmelerinin birleştirilmesi ve modernizasyonu, lavvarların modernizasyonu vb. diğer projelerde

ise Altıncı Plan döneminde önemli bir gelişme sağlanamamıştır.



Rehabiliyasyon projelerinden farklı olarak, konsantrasyon projesinde, kömür maliyetinde önemli

bir faktör olan işçilikle ilgili giderler göz önüne alınmış ve ortak işçilikleri birleştirmek, işgücü

verimini arttırmak ve verimsiz üretim alanlarını terkederek, verimli üretim alanlarında yoğunlaşmak

hedef alınmıştır. Konsantrasyon ve işgücü iyileştirme projelerinin uygulama çalışmalarının

başlaması sonucu, verimsiz üretim sahalarının bir kısmı terkedilmiş, bir kısmı rodövans karşılığı

özel şirketlere devredilmiştir.

VI. Plan döneminde Macaristan'ın Mecsek Havzası'ndan adapte edilen ve ilk kez Kozlu

Müessesesi'nde uygulamaya başlanan pnömatik patlatmalı kazı projesi Karadon Müessesesi'nde

de uygulanmaya başlanmış ve sistem başarılı bulunmuştur.

Proje uygulaması ile klasik üretim yöntemine kıyasla, üretimde % 150' lik bir artış, işçilikte ise %

71'lik bir azalma sağlanmış olup, sistemin havza çapında yaygınlaştırılması amacı ile çalışmalar

devam etmektedir.

4.2. Sorunlar

Kömür Sektörü' nün sorunlarını, özellikle VI. 5 Yıllık Plan Dönemi' ndeki gelişmeler gözönüne

alındığında, üç ana başlıkta toplamak gerekmektedir.

4.2.1 Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK)'nun Sorunları:

T.T.K.'nın darboğazlarının giderilmesi ve daha verimli, dinamik ve üretken bir yapıya

kavuşturulması için VI. 5 Yıllık Plan Dönemi' nde hızlı bir yeniden yapılanma sürecine girilmiş olup

dünya kömür madenciliğinde başarıyla uygulanmakta olan konsantrasyon önlemleri, T.T.K.

koşullarına uydurularak yeraltı madenciliğinin iyileştirilmesi ve modernizasyonu çalışmaları

başlatılmıştır. Bu kapsamda:

a) Asma Rehabilitasyon Projesi,

b) Gelik Rehabilitasyon Projesi,

c) Kandilli Rehabilitasyon Projesi,

d) Zonguldak ve Çatalağzı Lavvarları Modernizasyon Projesi ele alınarak, projelendirme

çalışmaları tamamlanmıştır.

Bunlardan Asma ve Gelik Projeleri, 1989 yılında tamamlanarak makina ve techizat alımları

yapılmış ve uygulamaya başlanmıştır. Ancak, projelerde hedeflenen kapasitelerin tamamına,



özellikle Gelik İşletmesi'nde alt yapı yetersizliği nedeniyle ulaşılamamaktadır. Bu işletmede ancak

yeni servis kuyusu hizmete girdiğinde, tam kapasiteye ulaºmak mümkün olabilecektir.

Kandilli Rehabilitasyon Projesi de finansman temin edilemediği için uygulamaya geçirilememiş,

ancak alt yapı hazırlıkları proje teminine uygun olarak sürdürülmektedir.

Ayrıca Karadon - Kilimli ile Kozlu Rehabilitasyon Projeleri tamamlanma aşamasındadır. Bu

projelere ilaveten, Zonguldak merkezindeki işletmeler için uygun lokasyonlarda kurulması

düşünülen lavvar tesisleri için finansman temininde önemli darboğazlar bulunmaktadır.

Karadon - Kilimli Rehabilitasyon Projesi' nin uygulamaya geçememesinin en önemli nedeni,

Müessese' nin alt yapısının geri kalmış olması ve servis kuyusunun halen üretim yapılan katların

üzerinde kalmış olmasıdır. Bu hususun ivedilikle ele alınması gerekmektedir. Bu işletmenin

geleceğe yönelik çalışmaları, gerekli yatırımlar yapılana kadar Gelik İşletmesi' nin alt yapısından

yararlanılarak sürdürülecektir.

Kozlu Müessesi'nde katların geri kazanılması çalışmaları devam etmekte olup, -300 katı tamamen

açılmıştır. Halihazırda su seviyesi -429 katında olup, bu kattaki 11.5 km uzunluğundaki galerilerin

temizlenmesi işleri sürdürülmektedir. Bundan sonra, -560 katının temizlenmesi çalışmaları

başlatılacak; bu katın geri kazanılmasını müteakip ana hazırlık çalışmalarına kaldığı yerden

devam edilecek ve Müessese' nin modernizasyonu yeniden ele alınacaktır. Üretim, -429 / -560

katları arasında konsantre edilecektir.

T.T.K.'nun sağlıklı bir yapıya kavuşabilmesi için gerçekleştirilmesi gereken en önemli husus,

istihdam politikasının rasyonelleştirilmesidir. Üretken olmayan işçilikler yok edilmeli; buna karşılık

üretim ve ana hazırlık işçiliklerindeki eksiklikler giderilmelidir. Bu konuda hazırlanmış olan "İşgücü

İyileştirme Projesi"nin uygulanması halinde, VII. 5 Yıllık Plan Dönemi içinde T.T.K. toplam işçi

sayısı 19 586 kişiye düşecektir.

4.2.2 Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ)'nin Sorunları:

T.K.İ.' nin gerek müesseseleri itibariyle, gerekse kurum olarak genel güncel sorunları şu şekilde

sıralanabilir:

- Orta Anadolu Linyitleri Müessesesi (OAL) yeraltı ocağında mevcut ayak techizatı ekonomik

ömrünü doldurmak üzeredir. Bu nedenle öncelikle iki adet ayak teçhizatının (bir taban ve bir tavan

ayak) temini zorunlu hale gelmiştir. Bu konuda gerekli yatırımın yapılamaması, şimdiden Termik

Santral'a kömür beslemekte darboğazlar yaratmakta olup, önümüzdeki günlerde bu sorunun daha

da büyümesi kaçınılmazdır.



- Kemerköy Termik Santralı' nın deneme çalışmaları süresince, Güney Ege Linyitleri İşletmesi'ne

(G.E.L.İ.), Milas-Sekköy ocağından kömür beslenmektedir. Ancak, bu santralın elektrik üretimini

sürekli kılabilmesi için Hüsamlar sahasından beslenmesi gerekir. Hüsamlar Projesi'nin ne şekilde

işletileceği (kamu, özel sektör veya taşeron usulü ile) konusunda kesin bir karara varılması da bu

yüzden ivedilikle beklenmektedir.

- Yatağan Termik Santralı'nın I.,II. ve III. üniteleri, Güney Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi

(G.E.L.İ.)' nin Yatağan ve Tınaz-Bağyaka sahalarından beslenmektedir. Ancak, işletimi TEK'na ait

olan ve Tınaz-Bağyaka üretimini taşıması gereken bantlı konveyör hattının çalıştırılamaması

sonucu, bu santrale kömür, çok az miktarda yapılan ihaleli taşıma dışında Yatağan kömür

sahasından beslenmektedir. Bu da üretimde darboğaz yarattığı gibi, rezervin dengesiz tüketimine

ve Tınaz-Bağyaka'daki iş makinalarının atıl durumda bekletilmelerine neden olmaktadır. Bu

nedenle, söz konusu bantlı konveyör hattının ivedilikle faal hale getirilmesi gerekmektedir.

- Orhaneli Termik Santralı, çevre kirliliğine neden olduğu gerekçesiyle sık sık durdurulmaktadır.

Bu da M.L.İ. Müessesesi üretimini olumsuz yönde etkilemektedir. Ayrıca, proje gereği bu santralın

Orhaneli ve Keles kömür sahalarından müştereken beslenmesi gerekmektedir.Bunun için Keles

kömürünün Orhaneli'ne taşınmasında nakliye alternatifleri değerlendirilmeli, en uygun olanı

benimsenerek uygulamaya konulmalıdır.

- Garp Linyitleri İşletmesi (G.L.İ. - Tunçbilek) ve Ege Linyitleri İşletmesi (E.L.İ. - Soma) açık

işletmelerinde, mevcut kazı ve yükleme kapasitesine göre taşıma kapasitesi oldukça düşük

kalmıştır. Bu işletmelerde faal bulunan 20yd3'lük ekskavatörlerle uyumlu olarak çalışabilecek 130

short-tonluk kamyonların temini ve ekonomik ömürlerini doldurmuş diğer kamyonların da tedricen

yenilenmesi zorunludur. Böylece, söz konusu işletmelerde dekapaj imkanları arttırılabilecek,

dolayısı ile işletme maliyetleri düşürülebilecektir.

- Yeraltı ocaklarında kalite ve verimin arttırılması, maliyetin düşürülmesi, güvenli bir çalışma

ortamının sağlanmasını amaçlayan ve gelecekte büyük üretim kapasiteli yeraltı çalışmalarına ışık

tutması beklenen, GLİ, Tunçbilek-Ömerler ve ELİ Soma-Eynez yeraltı mekanizasyon projelerinin

en kısa zamanda uygulamaya geçirilmesi gerekmektedir.

- Afşin- Elbistan Termik Santralı' nın projesine göre atılan kül sıcaklığı 600C olması gerekirken,

fiili sıcaklık 100-1100C'ye ulaşmaktadır. Aşırı sıcaklık nedeniyle kül nakil bantlarında meydana

gelen kopmalar, santralın zaman zaman durdurulmasına, dolayısı ile de Afşin - Elbistan Linyitleri

Müessesesi' nin (AEL) kömür üretiminde aksamalara yol açmaktadır. Ayrıca kül partiküllerinin

taşıma ve boşaltma sırasında makina ve techizata zarar verdiği gözlenmektedir. Bu yüzden, kül

sıcaklığının düşürülmesi, veya başka bir nakil sisteminin seçilmesi hususu, TEK tarafından ele

alınarak sorunun çözümlenmesi gerekmektedir.



- Doğu Linyitleri İşletmesi (DLİ)'nin Oltu ve Aşkale sahalarında verimli bir projelendirme ile üretim

yapılabilecek nitelik ve nicelikte rezervlerin bulunmaması ve çalışma koşullarının zorluğu, bu

Müessese' nin üretim maliyetlerini çok arttırmaktadır. Bu nedenle DLİ'nin kapatılması veya mevcut

rezervlerin rödövans usulü ile işletilmesi gerekmektedir.

- Soma Termik Santralı 5. ve 6. ünitelerinin Deniş-II Projesi çerçevesinde çalıştırılmaları

programlanmışken, santralın yeni ünitelerinin devreye girmesine karşın Deniş-II Projesi ile ilgili

herhangi bir yatırım yapılmamıştır. Bu ünitelere kömür, şimdilik E.L.İ.' nin mevcut sahalarından

besleniyorsa da ileride bir darboğaza girilmesi muhtemeldir.

- Güneydoğu Anadolu Linyitleri (G.A.L.)'nde yöresel sorunlar, çalışma olanaklarını sınırlamakta ve

bu müessesede istenilen düzeyde üretim yapılamamaktadır.

- Özellikle Garp Linyitleri İşletmesi ve Seyitömer Linyitleri İşletmesi'nin yanı sıra, bir çok

müessesede, teshin sektörünün talebi olan parça kömür üretimine paralel olarak elde edilen toz

kömürlerin pazarlanmasında büyük darboğazlar yaşanmaktadır.

- Son yıllarda ülkemize önemli miktarda ithal kömür girmektedir. İthal kömürler ısınmada hava

kirliliğine daha az neden olduğu için, sanayide ise ucuzluğundan dolayı tercih edilmektedir. Ancak,

ithal edilen kömürler her zaman istenilen özellikleri sağlamamaktadır. Bu hususta etkili denetim

mekanizmalarının olmayışı T.K.İ.' nin üretim potansiyelini de olumsuz yönde etkilemektedir.

- TKİ linyit üretiminin yaklaşık % 75'i termik santrallere yöneliktir. Santrallere verilen kömürlerin

fiyatları genellikle üretim maliyetlerinin artışına uygun olarak artmamakta, bu da kurumun zarar

etmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Ayrıca, kaliteli kömürlerin yakıldığı termik santral

ünitelerinin devre dışı bırakılmaması, sanayi sektörüne verilebilecek kaliteli kömürlerin

santrallarda tüketilmesi, T.K.İ.' ye ek bir zarar getirmektedir.

- TKİ'nin istihdam yönünden de bir takım sıkıntıları mevcuttur. Üretken olmayan işçiliklerin

kaldırılması ve bu işçiliklerin üretime yöneltilebilmesinde kurum, bağımsız bir politika

izleyememektedir.

4.2.3. Sektörel Sorunlar

Madencilik sektörünün G.S.M.H. içindeki payı uzun yıllardır %1,5-2 civarında seyretmektedir.

Oysa gelişmiş ülkelerde bu oran % 5-6 seviyesindedir.

Madencilik sektörünün, bağlı olarak da kömür madenciliğinin sorunlarını şöyle sıralamak

mümkündür:



Tüm olumsuzluklara rağmen, bu sektörde yapılmış yatırımların devamını ve kurtarılmasını

sağlamak en öncelikli sorundur. Çünkü, madencilik yatırımları, geri alınmayacak veya işlevi

değiştirilemeyecek yatırımlardır. Ayrıca terkedilecek bir maden işletmesinin, tekrar geri

kazanılamaması tehlikesi vardır.

Bu tesbitten sonra;

- Bakanlıklar arası koordinasyonun Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'nca sağlanmaması yetki

karmaşası yaratmaktadır. Ayrıca diğer ilgili kanunlarla Maden Kanunu arasında da mevzuat birliği

bulunmadığından, yoğun bir bürokrasi karmaşası yaşanmaktadır (örneğin, Maden Kanunu ile

Çevre Kanunu' nda olduğu gibi).

- 3213 sayılı kanunu bütün iyi niyetlere rağmen, pratikte beklenen faydayı sağlayamamıştır. Ayrıca

madenciliğe istenen atılımı da yaptıramamıştır.

- Sektöre, arama aşamasından itibaren en önemli katkıyı koyacak olan MTA kurumu, kuruluş

yasasının öngördüğü işlevini kaybetmiştir. Sektöre ufuk açabilecek arama, değerlendirme ve

yönlendirme işlevinin tekrar MTA' ya kazandırılması zarureti vardır.

- Maden hakkı güvencesinin sağlanmamış olması, madenciyi yatırım yapmak yönünde menfi

etkilemektedir. Tedirginlik ve güvensizlik, sermayenin en çok çekindiği şeydir.

- 3213 sayılı kanunun iptal olan 46. maddesi şu anda madencilik faaliyetlerine çok olumsuz etkiler

getirmiştir. İstimlaklarla ilgili çok sayıda dava dosyası açıklığa kavuşamamıştır.

-Üretim yapılacak alanların, yapılaşmaya açık olması, yeraltı kaynaklarının devreye sokulmasına

engel teşkil etmekte; yasalardan ve koordinasyon eksikliğinden dolayı, ne madencilik faaliyeti

sürdürülebilmekte ne de sağlıklı bir yapılaşmaya gidilebilmektedir.

- Maden üretimi genellikle kırsal kesimlerde yapılmakta olduğundan, bu yörelere yapılan yol,

elektrik ve haberleşme hizmetleri gibi alt yapı yatırımları büyük mali külfet getirmektedir. Oysa bu

yatırımlar, hem madenciye, hem de yöreye hizmet vermektedir.

- Yurt içi taşıma maliyetleri özellikle DDY'de çok yüksektir. Cam eşya tarifesiyle cevher tarifesi

neredeyse aynı seviyededir.

- Özellikle, yeraltı işletmeciliğindeki kalifiye işçi bulma zorlukları ve işçilikteki mali yükün

tamamının yatırımcıya yüklenmiş olması, maliyeti en çok etkileyen faktördür.

- Sektöre uygulanan destek ve teşvikler eksiktir, dağınıktır.Bu karşılık, oysa özellikle kömür

ithaline, devletçe sübvansiyon sağlanmaktadır.



- Madenciliğin çevresel etkileri, gereğinden çok ve karmaşık düzenlemelerle gündeme gelmekte,

madencilik adına atılabilecek olumlu adımları da engellemektedir.

4.3. Dünyadaki Durum ve Diğer Ülkelerle Kıyaslama

4.3.1. Linyit

Beşinci 5 Yıllık Plan Dönemini temsilen 1988 ve Altıncı 5 Yıllık Plan Dönemini temsilen 1991

yılları, dünyada "kahverengi kömür (brown coal)" üretimi, çeşitli ülke ve ülke grupları itibariyle


TABLO-61: Dünyada kahverengi kömür üretimi (Milyon Ton) ÜLKELER 1988 1991 Dünya Toplamı 1262,1 1043,9 OECD Ülkeleri Toplamı 708,1 558,9 Avustralya 43,4 47,0 Kanada 32,1 31,2 Almanya (Batı) 108,6 111,7 Almanya(Doğu) 339,9 167,7 Yunanistan 48,3 54,0 İspanya 17,6 19,6 Türkiye 36,0 43,4 A.B.D. 77,2 78,5 Diğer OECD Ülkeleri 5,0 5,8 OECD Dışı Ülkeler Toplamı 554,0 485,0 NOT: Kahverengi tanımına linyit ve tüm düşük dereceli kömürler girmektedir KAYNAK: IEA/ OECD Coal Statistics

Bu yıllarda dünya toplam linyit üretimi %17,3 gerilemiştir. Bu düşüşe paralel olarak OECD

ülkelerinde %21'lik; OECD dışı ülkelerde ise %12,5'luk bir gerileme gerçekleşmiştir.

OECD ülkelerinden Avustralya, Almanya (Batı), Yunanistan, İspanya, Türkiye ve A.B.D.'de linyit

üretimi az da olsa artış kaydetmiş, buna karşılık Kanada ve özellikle Almanya (Doğu)'da üretim

düşmüştür.

Asya ülkelerinde aynı yıllar için linyit üretiminde artış görülürken, OECD dışı Avrupa ülkelerinde

önemli ölçüde üretim düşüşü ortaya çıkmıştır.

1988 yılında Bulgaristan'da 34, Çekoslovakya'da 98, Macaristan'da 18,6, Polonya'da 73,5,

Romanya'da 49,6 ve eski SSCB'de 172 milyon ton olan linyit üretimi, 1991 yılında sırasıyla



Bulgaristan'da 28,7, Çekoslovakya'da 84, Macaristan'da 16, Polonya'da 68,2, Romanya',da 30,7

ve eski SSCB'de 145 milyon tona gerilemiştir.

4.3.2. Taşkömürü

Beşinci 5 Yıllık Plan Dönemini temsilen 1988 ve Altıncı 5 Yıllık Plan Dönemini temsilen 1991

yılları, dünyada "sert kömür (hard coal)" kömür üretimi, çeşitli ülke ve ülke grupları itibariyle


TABLO-61: Dünyada sert kömür üretimi (Milyon Ton) ÜLKELER 1988 1991 Dünya Toplamı 3216.5 3483.8 OECD Ülkeleri Toplamı 1190.0 1241.4 Avustralya 134.8 168.1 Kanada 38.6 39.9 Almanya 79.8 72.7 İngiltere 104.1 96.1 A.B.D. 784.9 823.6 Diğer OECD Ülkeleri 47.8 41.0 OECD Dışı Ülkeler Toplamı 2026.5 2242.4 NOT: Sert kömür tanımına antrasit ve bitümlü kömürler girmektedir. ABD ve Avustralya için alt bitümlü kömürler de bu gruba dahil edilmiştir. KAYNAK: IEA/OECD Coal Statistics

Dünyada 1991 yılında taşkömürü üretimi, 1988 yılına göre %8'lik bir artış göstermiştir. OECD

ülkelerinde ise, aynı yıllar için üretim artışı %4 civarında olmuştur. OECD dışı ülkelerde ise üretim

artışı % 10 civarında gerçekleşmiştir.

OECD ülkeleri içinde Avustralya, A.B.D. ve Kanada gibi Avrupa dışı ülkelerde üretim artarken,

Avrupa'daki ülkelerde taşkömürü üretimi düşmüştür.

Özellikle İngiltere, Fransa, Almanya gibi Batı Avrupa ülkelerinde üretim maliyetlerinin dünya

fiyatlarının oldukça üzerine çıkması ve sübvansiyonların devlet ekonomisine büyük yükler

getirmesi sonucu, bu sektörde köklü bir yeniden yapılanma ve konsantrasyon çalışmalarına

girişilmiştir.

Ana hedefleri, üretim faaliyetlerinin verimli sahalarda yoğunlaştırılması ve mekanizasyonun

en üst düzeye çıkartılması suretiyle, birim maliyetlerini düşürmek ve işçi sayısını azaltmak

olarak belirlenen yeniden yapılanma çalışmaları, İngiltere'de 1983 yılından itibaren

uygulamaya konulmuştur. Bu ülkede 1947 yılında 958 olan ocak sayısı, 1993 yılında 30'a



düşürülmüştür. Yeraltı kömür üretimi ise 187 milyon tondan 1991 yılında 96,1 milyon tona, 1992

yılında ise 82,8 milyon tona düşürülmüştür. Aynı şekilde 704.000 civarında olan işçi sayısı ise

35.000' e indirilmiştir.

Fransa'da uygulanan konsantrasyon çalışmaları sonucunda, 1980'li yıllarda 18 milyon ton

civarında olan kömür üretimi 1990'lı yıllarda 11 milyon tona düşmüş; işçi sayısı ise 57.000' den

19.600 düzeyine inmiştir.

Üretim maliyetleri piyasa fiyatlarının oldukça üzerinde olan Almanya'da ise, son 30 yıl içerisinde

taşkömürü üretimi 150 milyon ton mertebesinden 72 milyon tona, işçi sayısı ise 600.000'den

150.000'e düşmüştür. 1987 yılında Alman Hükümeti'nin aldığı kararlar sonucunda, üretim

kapasitesinin 1995 yılında 13- 15 milyon tona düşürülmesi öngörülmüştür. Ancak, 1991 yılında bu

politika yeniden gözden geçirilerek 2000 yılında 50 milyon tonluk üretim kapasitesine inmek ve

2005 yılına kadar bu seviyeyi devam ettirmek kararlaştırılmıştır.

OECD ülkeleri dışında ise, büyük çapta üretim yapan ülkelerden Çin'de, 1988 yılında 979,9 milyon

ton olan üretim, 1991 yılında 1.058,6 milyon tona çıkmıştır. Hindistan'da aynı yıllar için taşkömürü

üretimi, 194,6 milyon ton' dan 229,2 milyon tona yükselmiştir. Buna karşılık, eski SSCB ve Doğu

Avrupa ülkelerinde yaşanan sosyal, ekonomik ve politik değişiklikler taşkömürü üretimini olumsuz

yönde etkilemiştir. 1988 yılında eski SSCB'de 599 milyon ton, Polonya'da 193 milyon ton ve

Çekoslovakya'da 25,5 milyon ton olan taşkömürü üretimleri, 1991 yılında sırasıyla 484,5, 140,3,

ve 19,5 milyon tona düşmüştür.

Türkiye'de ise taşkömürü üretimi daima talebin gerisinde kaldığından, üretim miktarında yıllık

değişkenlik fazla olmamakta, o yıl ki verimliliğe göre küçük farklılıklar göstermektedir.

5. YEDİNCİ PLAN DÖNEMİNDE BEKLENEN GELİŞMELER VE ÖNERİLER

5.1. Talep Projeksiyonu

Bu bölümde verilen kömür talep projeksiyonları, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından

kulanılan MAED (Model of Analysis of Energy Demand) bilgisayar modeli ile üretilmiştir. Genel

denge yaklaşımına dayalı olan model, ana hatlarıyla sektörlerin büyüme hızları, GSMH ve nüfus

gibi bazı ekonomik ve demoğrafik değişkenleri girdi olarak kullanmak suretiyle, birincil enerji

kaynakları ve tüketici sektörler itibariyle talep miktarlarını ortaya koymaktadır.

Talep tahminlerinde, üretim ve tüketim alanlarına yeni teknolojilerin girmesi, çevresel etki,

ithal kömür ve doğalgaz kullanımının artması, yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarının



kullanımının geliştirilmesi de gözönüne alınmaktadır. Model, fosil yakıt taleplerini toplam olarak

vermekte olup, bu talebin karşılanmasında öncelikle arz imkanları değerlendirilmektedir. Sektörel

talepler ve son yıllardaki gerçekleşmeler, ulusal enerji politikasında dikkate alınmaktadır.

Modelden elde edilen konut ve sanayi talepleri taşkömürü ile dengelenmektedir.

1993-2010 dönemi sektörel linyit talebi TABLO-62'de verilmiştir.

TABLO-62: Sektörel linyit talep projeksiyonu (1000 Ton) YIL

TESHİN

SANAYİ

TERMİK SANTRAL

BİRİKET FABRİKASI

İÇ TÜKETİM

TOPLAM

1993 9.576 7.400 35.936 44 269 53.225 1994 10,007 7.450 41.223 44 295 59.019 1995 10.181 7.500 45.218 44 316 63.259 1996 10.972 7.550 59.410 44 392 63.259 1997 11.888 7.600 61.465 44 407 81.404 1998 12.188 7.650 75.751 44 481 96.114 1999 12.388 7.750 78.638 44 497 99.317 2000 12.641 7.947 91.653 44 564 112.849 2001 13.740 8.143 99.883 44 612 122.422 2002 13.979 8.463 104.222 44 637 127.336 2003 14.230 8.803 113.162 44 685 136.924 2004 14.290 9.343 117.763 44 711 142.153 2005 14.480 9.803 119.772 44 724 144.823 2006 14.570 10.363 128.992 44 773 154.672 2007 14.790 10.843 139.625 44 831 166.137 2008 15.210 11.123 143.470 44 854 170.701 2009 15.660 11.423 148.690 44 884 176.701 2010 16.110 11.723 152.879 44 908 181.664 Not: Talep değerlerine asfaltit dahildir.

Tablodan görüldüğü gibi, toplam kömür talebinin Yedinci Beş Yıllık Plan dönemi sonunda (2000

yılında) , 1993 yılına kıyasla, % 112 artışla 112.849 bin Tona ulaşacağı tahmin edilmektedir. Söz

konusu artış büyük ölçüde termik santralların talebindeki artıştan kaynaklanmaktadır. Söz konusu

dönemde termik santralların talebindeki artış oranı %155'e ulaşmaktadır. Bu dönemde, Tunçbilek

A, Elbistan 5-6, Kangal 3, Çayırhan 3-4, Tufanbeyli 1 gibi 1.559 MW gücünde yeni santrallerin

işletmeye alınması öngörülmektedir. Ancak, Kangal 3, Tunçbilek A ve Tufanbeyli 1 santralleri ile

ilgili henüz bir çalışma bulunmamaktadır.Bir santraların inşa süresinin minimum 4 yıl olduğu

dikkate alındığında, 7. Plan dönemi sonunda belirtilen linyit talebine ulaşılması pek mümkün

görülmemektedir. 2010 yılında ise, linyit talebinin 181.664 bin Ton olacağı model çalışması

tarafından tahmin edilmekte ise de, 16 yılda üretimin 3-4 kat artırılması ve linyite dayalı bugünkü

termik güçde 8.109 MW ilave artış sağlanması özellikle ülkemizin yatırım imkanları itibariyle pek

gerçekçi görülmemektedir.



1993-2010 dönemi, sektörel taşkömürü talebi TABLO-63'de verilmiştir.

TABLO-63: Sektörel taşkömürü talep projeksiyonu (1000 Ton) YIL TESHİN SANAYİ TERMİK

SANTRAL HAVAGAZI

FAB. KOK FAB.

İÇ TÜKETİM

TOPLAM

1993 1.834 1.775 788 81 4.189 88 8.755 1994 2.854 1.847 940 16 4.189 102 9.957 1995 3.465 1.160 1.341 - 4.306 104 10.375 1996 3.310 1.010 1.527 - 4.518 105 10.469 1997 2.957 884 1.515 - 4.804 103 10.263 1998 3.018 131 1.459 - 5.109 98 9.815 1999 2.887 203 1.179 - 5.363 97 9.729 2000 2.582 305 1.186 - 5.703 99 9.876 2001 1.501 1.974 1.184 - 6.136 110 10.995 2002 1.644 2.379 1.195 - 6.601 119 11.939 2003 1.776 4.389 1.188 - 7.102 146 14.601 2004 1.967 5.396 657 - 7.641 158 15.819 2005 2.083 7.579 2.515 - 8.115 205 20.497 2006 2.150 10.100 4.486 - 8.735 257 25.728 2007 2.057 12.802 6.446 - 9.402 310 31.018 2008 1.759 15.694 7.561 - 10.120 355 35.489 2009 1.295 18.649 9.540 - 10.893 408 40.787 2010 775 21.970 12.657 - 11.725 476 47.603

Tablodan görüldüğü gibi, toplam taşkömürü talebinin Yedinci Beş Yıllık Plan döneminde, 1993

yılına kıyasla, önemli bir artış göstermeyeceği tahmin edilmektedir. Bu durum büyük ölçüde, diğer

sektörlerin taleplerindeki artışlara karşılık, sanayi sektöründeki talep gerilemesinden

kaynaklanacaktır. Sanayi sektörü talebindeki düşüş ise, esas olarak doğal gazın kömürlerin yerine

ikame edilmesinin bir sonucu olacaktır. 7. Plan dönemindeki durgunluk tahminine karşılık, Plan

dönemi sonrasında, taşkömürü talebinde büyük boyutlu artışların gerçekleşmesi beklenmektedir.

Tahminlere göre, 2010 yılında toplam taşkömürü talebi 47,6 milyon Ton seviyesine yükselecek, bu

talebin yaklaşık 42 milyon Ton'luk bölümü ithalat yoluyla karşılanacaktır.

5.2. Üretim Projeksiyonu

1993- 2000 dönemi linyit üretim tahminleri, TKİ ve özel kesim ayırımı ile, TABLO-64'de verilmiştir.

Üretim tahminlerinin belirlenmesinde, sektörün mevcut yapısı veri olarak alınmış, muhtemel

özelleştirme uygulamalarının kamu ve özel kesim payları üzerindeki etkisi dikkate alınmamıştır.

Doğal olarak, özelleştirme uygulamaları TKİ üretiminde düşmeye yol açarken, özel kesim

üretiminde önemli artışlara neden olabilecektir.



TABLO-64: Linyit üretim projeksiyonu (1000 Ton) YIL ÖZEL TKİ TOPLAM 1993 6.415 46.422 52.8371994 6.665 56.192 62.8571995 6.915 56.886 63.8011996 7.215 59.367 66.5821997 7.515 60.463 67.9781998 7.865 60.463 63.3281999 8.265 71.663 79.9282000 8.715 73.613 82.3282001 9.215 74.408 83.6232002 9.765 74.408 84.1732003 10.365 74.408 84.7732004 10.965 74.408 85.3732005 11.615 74.408 86.0232006 12.265 74.408 86.6732007 12.965 74.408 87.3732008 13.665 74.408 88.0732009 14.415 74.408 88.8232010 15.165 74.408 89.573

Tablodan görüldüğü gibi, Plan dönemi sonunda linyit üretimi 82.328 bin Ton seviyesine

yükselmektedir. 2010 yılında ise üretimin yaklaşık 90 milyon Ton seviyesine yükselmesi

beklenmektedir. Bu dönemdeki üretim artışı büyük ölçüde devreye alınacak olan Çayırhan 3-4,

Elbistan 5-6, Kangal 3 gibi yeni termik santraller ile işletmeye alınma aşamasında olan Kemerköy

1-2-3 ve 1995 yılında devre dışı bırakılacak olan Tunçbilek A santralinin modernize edilmesi ile

artacak talebi karşılamaya yönelik olacaktır.

Yıllar itibariyle satılabilir bazda ve TTK müesseseleri itibariyle, taşkömürü üretim tahminleri


TABLO-65: Taşkömürü üretim projeksiyonu (1000 Ton) MÜESSESELER 1993 1994 1995 1996 1997-2010 Armutçuk 351.120 355.000 339.418 339.418 441.000 Kozlu 479.615 520.000 925.574 925.574 1.202.000 Üzülmez 696.375 785.000 925.574 925.574 1.202.000 Karadon 1.192.450 1.330.000 1.620.062 1.620.062 2.104.000 Amasra 180.440 260.000 308.525 308.525 401.000 TTK 2.900.000 3.250.000 4.119.153 4.119.153 5.350.000 Rödövanslı Sahalar 141.500 216.875 283.000 335.240 228.225 TOPLAM 3.041.500 3.466.875 4.402.153 4.454.393 5.578.225



Tablo'dan görüldüğü gibi 1993 yılı itibariyle satılabilir taşkömür üretimi, rodövanslı sahalar dahil

3.041.500 tondur. Gerekli yatırımların yapılması durumunda 7. Plan dönemi sonunda bu üretimin,

5.578.225 Tona ulaşması ve 2010 yılına kadar bu seviyesinin sürmesi beklenmektedir. Bu

miktarda üretimin gerçekleştirilebilmesi; mevcut ocaklarda iyileştirme yapılmasıyla, rezerv

yönünden uygun olan ve halen rehabilite çalışmaları yapılan Asma, Gelik İşletmelerinin yanı sıra

Kozlu, Karadon ve Kandilli İşletmeleri'nin rehabilite edilmesiyle, Zonguldak merkezindeki

işletmeler için lavvar veya lavvarlar ile briket tesisi kurulmasıyla, personel ve kurum yapısında

reorganizasyonla mümkün olabilecektir. Ayrıca tablodan görüldüğü gibi, yatırımların

tamamlanarak üretimin 5,5 milyon Ton/Yıl seviyesine yükseltilmesi sonrasında, taşkömürü

üretiminde yeni bir artış öngörülmemektedir.

Yıllar itibariyle, tüvenan ve satılabilir bazda asfaltit üretim tahminleri TABLO-66'da verilmiştir.

TABLO-66: Asfaltit üretim projeksiyonu (1000 Ton) BÖLGE 1993 1994 1995- 2000ŞIRNAK 300 300 300 SİLOPİ 200 200 200 TKİ 500 500 500 ÖZEL İDARE 260 250 250 TOPLAM 710 750 750

Tablodan görüldüğü gibi, Türkiye asfaltit üretiminde yakın gelecekte önemli bir değişiklik

olmayacağı, bölgedeki koşulların uygun hale gelmesi durumunda, üretimin mevcut üretim

kapasitesi düzeyinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir.

5.1.3. İhracat Projeksiyonu

Geçmiş dönemde olduğu gibi, gelecek dönemde de önemli bir kömür ihracatı beklenmemektedir.

Özellikle KKTC olmak üzere bölge ülkelerine bir miktar kömür ihraç edilmesi mümkün olmakla

birlikte, bu durum dikkate değer görülmemektedir.

5.1.1. İthalat Projeksiyonu

Mevcut dış ticaret istatistiklerinde, taşkömürünün yanısıra linyit ithalatı da yer almakla birlikte, ithal

edilen linyitlerin taşkömürü olarak dikkate alınmasının daha doğru olacağı düşünülmektedir. Bu

nedenle kömür ithalat projeksiyonunda, linyite yer verilmemiş, tüm kömür ithalatının taşkömürü

niteliğinde olacağı kabul edilmiştir.

Türkiye taşkömürü ithalat projeksiyonu TABLO-67'de verilmiştir.



TABLO-66: Taşkömürü ithalat projeksiyonu (1000 Ton) YIL İTHALAT 1993 5.713,5 1994 6.490,1 1995 5.972,8 1996 6.014,6 1997 4.684,8 1998 4.236,8 1999 4.150,8 2000 4.297,8 2001 5.416,8 2002 6.360,8 2003 9.022,8 2004 10.240,8 2005 14.918,8 2006 20.149,8 2007 25.434,8 2008 29.910,8 2009 35.208,8 2010 42.024,8

Tablo'dan görüldüğü gibi 7.Plan döneminde taşkömürü ithalatında önemli bir artış

beklenmemektedir. Buna karşılık 2000'li yıllarda taşkömürü ithalatında büyük artışların meydana

geleceği tahmin edilmektedir. Bu durum büyük ölçüde artacak elektrik enerjisi açığının

kapatılması amacıyla ithal kömüre dayalı termik santralların kurulmasının bir sonucu olacaktır.

5.2. Teknolojik Alanda Beklenen Gelişmeler

5.2.1 Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ)

TKİ, halen 10 adet müessese ile bir adet işletmeden linyit üretimi, bir adet müesseseden de

asfaltit üretimi gerçekleştirmektedir. Tuvenan kömür üretimi, bazı müesseselerde sadece açık

işletmelerden, bazı müesseselerde sadece yeraltı işletmeciliği ile, bazılarında ise her iki

işletmecilik yöntemi ile yapılmakta olup; bir kısım müesseselerde üretim sonrası temizleme ve

zenginleştirme yöntemleri (kriblaj, yıkama, briketleme) de uygulanmaktadır.

Açıkocak işletmeciliği genelde günümüz modern madencilik yöntemleri ile yapılmakta olup,

işletmeler en son teknolojiye uygun makina ve ekipmanla donatılmıştır. Bu nedenle, açık

işletmelerde önümüzde ki 5 yıllık plan döneminde önemli bir teknolojik gelişme

beklenmemektedir. Ancak mevcut ekipmanın yenilenmesi ve ilave makina ve teçhizat alımı



hedeflenmektedir. Mevcut ekipmanın dışında, alımı planlanan 130 short-tonluk dekapaj

kamyonları ile dekapaj maliyetlerinin düşürülmesi, ve hidrolik ekskavatörlerin alımı ile de selektif

üretim amaçlanmaktadır.

OAL Müessesesi dışındaki yeraltı işletmeleri genellikle konvansiyonel yöntemlerle

çalıştırılmaktadır. Maliyet, verimlilik ve üretim miktarı yönünden olumsuz durumda bulunan yeraltı

işletmelerinin iyileştirilmesi kaçınılmaz hale gelmiştir. Bu amaçla öncelikle, önemli rezervlere sahip

E.L.İ. (Soma - Eynez) ve G.L.İ. (Tunçbilek - Ömerler) yeraltı işletmelerinde tam mekanizasyona

geçilmesine yönelik projeler uygulama aşamasına gelmiştir. Önümüzdeki 5 yıllık plan döneminde,

sözü edilen bu iki yeraltı işletmesinde mekanizasyon çalışmaları yaygınlaştırılarak, gerek kömürün

kazısı ve nakliyesi, gerekse yeraltı açıklıklarının tahkim edilmesi işlerinde gelişmiş techizat ve

bunlara bağlı teknikler uygulanacak; bilgisayarla izleme sistemleri ile de etkin bir haberleşme ve

yeraltı faaliyetlerinin anında izlenmesi mümkün kılınacaktır. Böylece yeraltı ocaklarında gerek

üretim ve verimliliğin, gerekse iş güvenliliğinin arttırılması sağlanacaktır.

TKİ'nin ürettiği kömürlerin piyasaya sunulmadan önce temizlenmesi ve zenginleştirilmesi

konusunda da yeni girişimler bulunmaktadır. GLİ - Tunçbilek' te mevcut kömür yıkama tesisine

ilaveten 3 milyon ton/yıl kapasiteli yeni bir lavvar kurulmuş ve devreye alınmıştır. Böylece,

G.L.İ.'de kömür üretiminin tamamının (6 milyon ton/yıl) yıkanması ile kalorifik değeri yüksek ve

düşük küllü kömürlerin tüketime sunulması mümkün olacaktır.

TKİ, ayrıca E.L.İ. (Soma) ve A.D.L. (Çorum) Müesseseleri'nde sırasıyla 1 500 000 ton/yıl ve 250

000 ton/yıl kapasiteli kömür yıkatma işinin ihale usulü ile yaptırılmasına karar vermiştir. Tüvenan

kömürlerin yıkanarak zenginleştirilmesi veya biriketleme v.b. proseslerden sonra piyasaya

sunulmasına yönelik projeler, önümüzdeki yıllarda daha da yaygınlaştırılmalıdır.

Üretim ve kömür prosesini ilgilendiren bu ana hedeflerin yanısıra, TKİ'nin işletme koşullarında

teknolojik yeniliklere yönelik diğer çalışmaları şu şekilde sıralanabilir:

1. Mekanize yeraltı işletmeleri ve lavvarlarda üretim ve proses faaliyetlerinin bilgisayarla izlenmesi,

2. TKİ müessese ve birimleri arasında bilgisayar yönetim-bilişim ağının oluşturulması ve böylece

tüm faaliyetlerin kontrolü ile simültane karar verme olanağının yaratılması,

3. Damar içi sismik yöntemi ile damar sürekliliğinin saptanmasına yönelik jeofizik uygulamalar (bu

yöntemin yaygınlaştırılması ile yeraltında yapılacak gözlemler, yeraltı fayları ile jeolojik

anomalilerin hassas olarak saptanmasını sağlayarak, özellikle mekanize üretim panolarının etkin

bir şekilde planlanmasına ve yönlendirilmesine olanak verecektir),



4. Kaya saplamaları tekniğinin yaygınlaştırılması ile, yeraltı ana galerileri ve taban yollarında

tahkimat maliyetlerini düşürmek,

5. İş makinalarının ömrünü arttırmak ve çevreye verilen zararı en aza indirmek amacıyla,

makinaların motor revizyonları ve periyodik bakımlarının zamanlamasına en uygun kararı

verebilmeyi sağlayan "Yağ Laboratuarları" nın kurulması,

6. Madencilik faaliyetleri sonucu bozulan çevresel görünüm ile ekolojik yapıyı eski haline getirmek

veya daha faydalı bir hale dönüştürmek amacıyla yapılan reklamasyon ve rekültivasyon

çalışmalarını daha bilimsel yöntemlerle yaygınlaştırmak,

7. Kurum bünyesindeki müesseselerde bulunan ısıtma sistemlerini akışkan yataklı yakma

teknolojisine dönüştürerek kömür tüketimini azaltmak.

5.2.2 Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK)

Zonguldak Taşkömürü Havzası, dünyada taşkömürü madenciliğinin en zor koşullarda yürütüldüğü

havzaların başında gelmektedir.

Jeolojik şartların çok ağır olması, düzensiz topoğrafik yapı, şehirleşmenin imalat sahalarının

üzerine gelmesi, bazı rezervlerin denizaltı ve su taşıyan tabakalar altında bulunması ve yeraltında

gazlı ve yangına müsait damar koşulları olması önemli sorunlar yaratmaktadır.

Bütün bu olumsuzlukları gidermek için; havzada çeşitli dönemlerde satın alınmış, değişik özellikte

makina ve techizat mevcuttur.

Eskiyen makina ve techizatın yenilenmesi ve yeni teknolojiler gereği havza şartlarına uygun

olanlarının tesbit edilerek, eksiklerin temin edilmesi amacıyla gerçekleştirilen Havza

Rehabilitasyon Projesi kapsamında birçok makina ve techizat işyerlerine çekilmiştir.

Koşulları bize benzer ülkelerde uygulanmakta olan hidrolik direk-çelik sarma, pnömatik

domuzdamı ve pnömatik delme patlatma metodunun havzada başlatılan pilot uygulamaları olumlu

sonuçlar vermiş; işgücü, işgüvenliği, malzeme kullanımı ve verimlilik alanlarında iyileşmeler

sağlanmıştır.

Önümüzdeki 5 yıllık plan döneminde bu kapsamda iyileştirme çalışmalarının sürdürülmesi

beklenmektedir.



5.3. Yatırımlar

5.3.1 Linyit Yatırımları

TKİ genel Müdürlüğü tarafından sürdürülen ve planlanmış durumdaki linyit üretimi amaçlı yatırım

projeleri TABLOT-67'de verilmiştir.

TABLO-67: TKİ Genel Müdürlüğü linyit üretim projeleri (1993 Fiyatlarıyla Milyon TL) BAŞLAMA- PROJE MALİYETİ PROJE ADI BİTİŞ YILI DIŞ TOPLAM DEVAM EDEN PROJELER Tunçbilek - Ömerler Lavvarı Projesi 1990-94 90.000 212.100 Soma - Eynez Tevsii Projesi 1987-96 88.137 251.820 PLANLANAN PROJELER Deniş-II Projesi 1988-96 353.800 450.000 Muğla - Hüsamlar Projesi 1985-97 344.464 542.000 Ömerler Mekanizasyon Projesi 1993-96 80.000 100.000 AEL Tevsii Projesi 1993-97 849.155 974.324 OAL Tevsii Projesi 1993-98 493.540 816.700

TKi Genel Müdürlüğü'nün 1993 Yılı Yatırım Programı'nda yer alan projelerden "Tunçbilek- Ömeler

Lavvarı" ve "Soma- Eynez Tevsii" projeleri yapım aşamasında, diğer projeler ise planlama

aşamasında bulunmaktadır. Devam eden projelerden Tunçbilek- Ömerler Lavvarı projesi büyük

ölçüde tamamlanmış durumdadır. Soma-Eynez Tevsii projesinin ise hazırlık çalışmaları devam

etmekte, mekanizasyon çalışması ise planlama aşamasında bulunmaktadır. Projenin

başlatılabilmesi için dış kredi teminine ihtiyaç bulunmaktadır. Proje halen planlama aşamasında

bulunan ve benzer özelliklere sahip olan Ömerler- Mekanizasyon projesi ile birlikte ele alınacaktır.

Planlanan projelerden, Deniş-II projesi Soma Termik Santralına, Muğla-Hüsamlar Projesi ise

Kemerköy Termik Santralına kömür temin etmeyi amaçlamaktadır. Projeler Yatırım Programına

alınmış olmakla birlikte, her iki projenin de Yap-İşlet-Devret modeliyle gerçekleştirilmesi konusu

da gündemde bulunmaktadır. Ayrıca, Kemerköy Santralı ile ilgili belirsizlik nedeniyle, Muğla-

Hüsamlar projesi uzunca bir süredir bekleme durumundadır. Projeye ne zaman başlanılacağı

konusunda henüz kesinleşmiş bir karar bulunmamaktadır.

Ömerler- Mekanizasyon projesi ile, Tunçbilek bölgesinde tam mekanize üretim sisteminin

tesisi ile yeraltı üretiminin artırılması planlanmaktadır. Projenin gerçekleştirilmesi için dış kredi

temin edilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Projenin Soma- Eynez Tevsii projesinin

mekanizasyon işleri ile birlikte ihale edilmesi öngörülmektedir. AEL ve OAL Tevsii projeleri,

sırasıyla Afşin- Elbistan ve Çayırhan Termik Santrallarının tevsii projeleri ile bağlantılıdır.



Projelere Yatırım Programı'nda yer verilmiş olmakla birlikte, projelerin Yap- İşlet Devre modeliyle

geçekleştirilmesi yönünde çalışmalar devam etmektedir.

TKİ Genel Müdürlüğü'nün devam eden ve planlanmış yatırımlarının dışında, özellikle 1980 yıllarda

yapılan yatırımlarla oluşturulan üretim kapasitesinin faal olarak tutulabilmesi için önemli miktarda

yatırım yapma ihtiyacı bulunmaktadır. Söz konusu yatırım ihtiyacı içinde en önemli yeri yaşlanmış

makina parkının yenilenmesi teşkil etmektedir.

Linyit madenciliği alanında özel kesim yatırımlarıyla ilgili olarak bilgi bulunanmamıştır. 7.Plan

döneminde özel kesim yatırımlarının durumu büyük ölçüde, TKİ İşletmeleriyle ilgili özelleştirme

çalışmalarının sonuçları tarafından belirlenecektir. Kapsamlı bir özelleştirmenin

gerçekleştirilebilmesi durumunda, sektörde özel kesim yatırımlarının önemli artışlar göstermesi

beklenmektedir.

5.3.2 Taşkömürü Yatırımları

Taşkömürü alanında, 7. Plan döneminde herhangi bir kapasite artırıcı yatırım öngörülmemektedir.

Bununla birlikte, TTK işletmelerinin önemli bir rehabilitasyon ve modernizasyon yatırımı ihtiyacı

bulunmaktadır. 7. Plan döneminde yatırım faaliyetlerinin ağırlıklı olarak bu alanda yoğunlaşması

beklenmektedir. Bu kapsamda, başlatılmış projelerin tamamlanması ve "Kandilli, Karadon - Kilimli

ve Kozlu Rehabilitasyon Projesi" ile "Kömür Zenginleştirme ve Biriketleme Tesisleri" gibi yeni

projelerin uygulamaya geçirilmesi gerekmektedir.

5.3.3 Asfaltit Yatırımları

TKİ Kurumu bölgede, üretim hedeflerine uygun olarak idame yatırımları yapmaktadır. Bununla

birlikte, Güney Doğu Anadolu Bölgesi'ndeki asfaltit işletmelerinin rödövans yoluyla özel kesime

devir edilmesi yönünde çalışmalar sürdürülmektedir. Sahaların giderek özel kesime devir edilmesi

nedeniyle, TKİ'nin yörede asfaltit üretimine yönelik önemli bir yatırım faaliyetine girişmesi

beklenmemektedir. Özel kesim yatırımlarıyla ilgili olarak ise herhangi bir tahmin yapma imkanı

bulunmamaktadır.

5.3.4 Arama Yatırımları

7.Beş Yıllık Plan döneminde, MTA genel Müdürlüğü'nün yatrım ödeneklerinin elverdiği ölçüde

arama faaliyetlerini, normal tempoda sürüdürmesi beklenmektedir. Gündemde önemli bir kömür

arama projesi bulunmamaktadır.



6. POLİTİKA ÖNERİLERİ

1) Kömür madenciliğimiz, kapsamlı bri yeniden yapılandırma ihtiyacı içinde bulunmaktadır. Bu

çerçevede zarar eden ve özelleştirme imkanı bulunmayan işletmelerin kapatılması, termik

santrallarla entegre çalışan kömür işletmelerinin, elektrik üretimi yapan kuruluşa devir edilmesi ve

özelleştirme imkanı bulunanların özelleştirilmesi gerekmektedir. Ancak, özelleştirme hedeflerine

ulaşılabilmesi için öncelikle ekonomik ve sosyal dengeleri gözeten kapsamlı bir yasal düzenleme

yapılmalıdır.

2) TKİ ve TTK'nın elinde bulunan ve işletilmeyen sahalardaki kömürlerin değerlendirilebilmesi için,

söz konusu ruhsatlar öncelikle özel sektöre devir edilmelidir.

3)TTK işletmelerinde, reorganizasyon ve verimsiz ocakların kapatılması suretiyle, küçülme ve

etkinlik sağlanmalıdır.

4) Asfaltitlerin teshinde kullanımı sınırlandırılarak, sanayi hammaddesi olarak kullanım imkanları

araştırılmalı ve bu yöndeki çabalar desteklenmelidir.

5) Turba ve bitümlü şistlerin aranması ve değerlendirilmesi yönünde gerekli çalışmalar

yapılmalıdır.

6) Kömür kullanımı sonucu ortaya çıkan ve çevre kirliliği yönünden etkileri olan atıkların çevreye

olan zararlı etkisini önleyebilmek amacıyla gerekli yasal ve idari tedbirler alınmalıdır.

7) 7.2.1993 tarihinde yürülüğe giren ÇED Yönetmeliği, madencilik sektörü açısından aşırı

hükümler içermektedir. Yönetmelikte, madencilik sektörünün özel durumu dikkate alınarak gerekli

düzenlemer yapılmalıdır.

8) İthal kömürler için özel bir standart saptanmalı ve standartlara uygunluğun sağlanması için

etkin bir denetim mekanizması oluşturulmalıdır.

9) KİT`ler için zorunlu olan, emekli olan her işçi için "Sosyal Güvenlik Payı" ödemesi uygulaması

özel işletmeler için sözkonusu değildir. Bu durum KİT`ler açısından, maliyeti olumsuz yönde

etkileyici bir unsur oluşturmaktadır. Ayrıca, yine yasa gereği KİT'ler için, toplam işçi sayısının %2'si

oranında sakat işçi çalıştırma zorunluluğu bulunmaktadır. Bu zorunluluktan yeraltı işletmeleri muaf

tutulmalıdır.

10) MTA`nın ruhsatı kime ait olursa olsun, Türkiye`nin her yerinde ruhsat almaksızın istikşaf

sondajları dahil olmak üzere her türlü jeolojik ve jeofizik etüdleri yapabilmesi sağlanmalıdır.



11) 3213 sayılı Kanun günün şartları ve ihtiyaçları göz önüne alınarak, her konuda karar yetkilerini

ETKB`lığında toplayacak bir içeriğe sahip olacak şekilde günün ihtiyaçlarına göre yeniden

düzenlenmelidir.

12) Maden Kanunu'nun uygulayıcısı en önemli kurum Maden İşleri Genel Müdürlüğü`dür. Bu

kuruma yapılacak atamalarda, bilgi ve deneyim ön planda tutulmalı iyi bir örgütlenme mutlaka

gerçekleştirilmelidir.

13) Orman irtifak hakları nedeniyle kömür üreticilerinin hektar başına ödediği bedel, kömür üretim

maliyetini artıran önemli bir unsur oluşturmaktadır. Kömür üreticileri zaten bu alanları yasal bir

zorunluluk olmamasına rağmen ağaçlandırmakta ve ilave masraf yapmaktadır. Kömür üreticileri,

irtifak adı altında Orman Bakanlığı'na ödediği bedelden muaf tutulmalıdır.

14) Maden hakkı güvencesi mutlaka sağlanmalı, sermayenin madenlere yönelmesi

özendirilmelidir.

15) Madencilik için yapılacak altyapı yatırımlarından (yol, elektrik ve haberleşme gibi)

faydalanacak olan, ilgili kurum ve kuruluşların da, bu yatırımlara kismi iştirakleri sağlanmalıdır.

16) Madencilik faaliyetlerinin devamı süresince, ruhsat alanları üzerinde yapılaşma durdurulmalı,

madencilik faaliyetleri sonrasında, çevre düzenlemesi ile paralel olarak yapılaşmaya izin

verilmesini sağlayacak yasal düzenlemeler gerçekleştirilmelidir.

17) Madenciliğin özel durumu nedeniyle teşvik ve desteğe ihtiyacı vardır. Sektörün aramadan

işletmeye ve zenginleştirme tesislerinin yapımına kadar, değişik teşvik tedbirleriyle desteklenmesi

gerekmektedir. İngiltere, Almanya, Japonya gibi ülkelerde olduğu gibi, kömür madenciliğinde

sübvansiyon politikaları uygulanmalıdır.

18) Şimdiye kadar çıkmış olan çevre ile ilgili tüm yasa, yönetmelik ve tebliğler arasındaki çelişkiler

giderilmelidir.

19) Devam eden ve faaliyeti tamamlanmış eski açık ocak kömür sahalarının yeniden

düzenlenmesi ve iyileştirilmesi hususunda henüz herhangi bir mevzuat bulunmamaktadır. Bu

nedenle de bu işletmelerde önemli bir iyileştirme gerçekleştirmek mümkün olamamaktadır. Bu

konudaki yasal boşluğun giderilmesiyle birlikte, sektöre fon ve/veya başka kaynaklardan bu

amaçla destek sağlanmalıdır.



YARALANILAN KAYNAKLAR

- Surface Mining Supervisory Training Program, BE Company,1979.

- Suface Mining, Pfleider, Eugene, AIME,New York, 1972.

- Rakamlarla Avustralya Kömür Endüstrisi, Representatives, Oct. 1992.

- The Coal Situation in ECE Regon in 1991 and Global Prospects for Coal, UN Economic and

Social Council, August,1988.

- SME Mining Engineering Handbook, Cummins, A.B., New York, 1978.

- KURAL, O., Kömür, İstanbul, Ocak-1991.

- Kömür Teknolojisi ve Kullanımı Semineri, Ekim/l99l.

- Kömür Hazırlama ve Teknolojisindeki Yenilikler-Haziran/l99l.

Kok Kömürü

Documents