Kodeks wykroczeń - Wydawnictwo C.H.Beck · Kodeks wykroczeń z dnia 20 maja 1971 r. ... czeń karno-administracyjnych panuje tak wielki chaos, iż o tym, co jest wykroczeniem administracyjnym

Kodeks wykroczeńz dnia 20 maja 1971 r. (Dz.U. Nr 12, poz. 114)

Tekst jednolity z dnia 11 marca 2013 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 482)

(zm.: Dz.U. z 2013 r. poz. 829; Druki sejnowe Nr 378, 823, 870, 945)

Wprowadzenie. Miejsce prawa wykroczeńw systemie prawa

Literatura: J. Bafia, Ustawa o przekazaniu niektórych drobnychprzestępstw jako wykroczeń do orzecznictwa karno-administracyjnego,NP 1966, Nr 11; M. Bojarski, Kodyfikacja prawa o wykroczeniach– problem zmian merytorycznych czy tylko techniczno-legislacyjnych,[w:] Ł. Pohl (red.), Aktualne problemy prawa karnego. Księga pamiąt-kowa z okazji Jubileuszu 70. urodzin Profesora Andrzeja J. Szwarca, Po-znań 2009; M. Bojarski, W. Radecki, Część szczególna kodeksu wykro-czeń. Założenia i propozycje, ZW 1990, Nr 2–3; ciż, O pełną kodyfika-cję prawa karnego, Prok. i Pr. 1995, Nr 5; ciż, Pozakodeksowe prawokarne, t. II. Przestępstwa gospodarcze oraz przeciwko środowisku. Ko-mentarz, Warszawa 2003; T. Bojarski, Ewolucja polskiego systemu prawawykroczeń na tle rozwiązań europejskich, Annales UMCS 1993, vol. XL,3; tenże, Ewolucja polskiego systemu prawa wykroczeń, [w:] T. Bojar-ski, A. Marek, M. Mozgawa, J. Szumski (red.), Rozwój polskiego prawawykroczeń, Lublin 1993; tenże, Przestępstwo a wykroczenie, [w:] Pro-blemy ewolucji prawa karnego, Lublin 1990; M. Cieślak, Polskie prawokarne. Zarys systemowego ujęcia, Warszawa 1994; Z. Gostyński, Pro-blem wykroczeń przekształconych z występków w perspektywie reformyustawodawstwa karnego, PPK 1990, Nr 2; M. Górski, Odpowiedzialnośćadministracyjnoprawna w ochronie środowiska, Warszawa 2008; A. Gu-biński, Część ogólna kodeksu wykroczeń. Założenia i propozycje, ZW1990, Nr 2–3; tenże, O projektach reformy prawa wykroczeń, PiP 1992,z. 11; tenże, O właściwy zakres przedmiotowy prawa o wykroczeniach, ZW1981, Nr 3; A. Gubiński, M. Siewierski, Ustawa o przekazaniu niektórychdrobnych przestępstw jako wykroczeń do orzecznictwa karno-administra-cyjnego. Komentarz, Warszawa 1967; J. Jakubowska-Hara, Postępowaniew sprawach o wykroczenia a międzynarodowe standardy karnoprocesowe,[w:] J. Skupiński, J. Jakubowska-Hara (red.), Standardy praw człowiekaa polskie prawo karne, Warszawa 1995; Z. Kocel-Krekora, Kierunki roz-woju polskiego prawa wykroczeń, ZW 1987, Nr 2, 3 i 4–5; J. Lewiński,Przestępstwo stało się wykroczeniem. Krok do tyłu, Rzeczp. z 5.11.2003 r.,

Radecki 3

Wprowadzenie. Miejsce prawa wykroczeń...

Nr 258; A. Marek, Kierunki postulowanych zmian prawa wykroczeń, PiP1987, z. 2; tenże, Problemy reformy polskiego prawa wykroczeń. Refleksjena tle historycznym i prawnoporównawczym, [w:] Z. Ćwiąkalski, M. Szew-czyk, S. Waltoś, A. Zoll, Problemy odpowiedzialności karnej, Kraków 1994;tenże, Proponowany model prawa wykroczeń i orzecznictwa w sprawacho wykroczenia na tle standardów europejskich, [w:] T. Bojarski, A. Marek,M. Mozgawa, J. Szumski (red.), Rozwój polskiego prawa wykroczeń, Lu-blin 1996; tenże, Regulacje prawne dotyczące czynów karalnych (wykro-czeń) w państwach Europy Zachodniej i Stanach Zjednoczonych Ameryki,ZW 1988, Nr 6; Projekt kodeksu wykroczeń – wprowadzone zmiany, sto-sunek do zasad kodeksu karnego, [w:] T. Bojarski, A. Marek, M. Mozgawa,J. Szumski (red.), Rozwój polskiego prawa wykroczeń, Lublin 1996; W. Ra-decki, Kary pieniężne w polskim systemie prawnym. Czy nowy rodzajodpowiedzialności karnej? PPK 1996, Nr 14–15; tenże, Kilka uwag o za-stępowaniu odpowiedzialności karnej odpowiedzialnością administracyjną,[w:] M. Bojarski, Współczesne problemy nauk penalnych, Wrocław 1994;tenże, Normatywne ujęcie wykroczenia, Prok. i Pr. 2003, Nr 2; tenże, O za-kresie kodyfikacji części szczególnej prawa karnego, PP 1990, Nr 10–12;tenże, Odpowiedzialność prawna w ochronie środowiska, Warszawa 2002;tenże, Odpowiedzialność za wykroczenia w systemie środków reakcji naczyny społecznie niebezpieczne, Prace Naukowe UŚl 1988, Nr 14; B. Ra-koczy, Komentarz do ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ichnaprawie, Warszawa 2008; M. Siewierski, Polityka karania na styku prze-stępstw i wykroczeń, ZN IBPS 1978, Nr 9; J. Skupiński, Kierunki dosko-nalenia polskiego prawa wykroczeń, SP 1981, Nr 4; tenże, Problemy kody-fikacyjne materialnego i procesowego prawa wykroczeń, [w:] H. Lisicka(red.), Prawo ochrony środowiska i prawo karne, Wrocław 2008; tenże,Przekazanie niektórych drobnych przestępstw jako wykroczeń do orzecz-nictwa karno-administracyjnego, PiP 1967, z. 1; J. Skupiński, J. Szumski,Problemy kodyfikacji prawa wykroczeń, PiP 1998, z. 9–10; D. Szumiło--Kulczycka, Prawo administracyjno-karne, Kraków 2004; J. Szumski, Prze-kwalifikowanie przestępstw w wykroczenia (konsekwencje w sferze poli-tyki karania), PiP 1980, z. 5; tenże, Zmiany w prawie wykroczeń i ichwpływ na politykę kryminalną, PiP 1986, z. 7; S. Śliwiński, Prawo karnematerialne. Część ogólna, Warszawa 1946; W. Wolter, Prawo karne. Zaryswykładu systematycznego. Część ogólna, Warszawa 1947.

Spis treściNb

I. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1II. Modele odpowiedzialności za wykroczenia . . . . . . . 3

4 Radecki


III. Ewolucja polskiego prawa wykroczeń . . . . . . . . . . 7IV. Współczesny stan materialnego prawa wykroczeń . . 39V. Projekty reformy prawa wykroczeń . . . . . . . . . . . . 50

I. Uwagi wprowadzające

1. Pojęcie wykroczenia od dawna związane jest, po pierwsze, 1z administracją państwową, po drugie, ze zwalczaniem za pomocąkary czynów godzących przede wszystkim w prawidłowość działa-nia administracji. Już to najogólniejsze spostrzeżenie prowadzi downiosku, że prawo dotyczące wykroczeń można zaliczać albo doprawa administracyjnego ze względu na jego służebną wobec admi-nistracji rolę, albo do prawa karnego ze względu na posługiwaniesię karą. Możliwe jest oczywiście także rozwiązanie kompromi-sowe polegające albo na zaliczeniu prawa wykroczeń po części doprawa administracyjnego, po części do prawa karnego, albo na za-akcentowaniu samodzielności prawa wykroczeń i jego związkówz prawem administracyjnym i prawem karnym.

2. Arbitralne rozstrzygnięcie problemu umiejscowienia prawa 2wykroczeń w systemie prawa nie jest możliwe. Do tego potrzebnajest analiza faktycznego zakresu materialnego prawa wykroczeńoraz regulacji procesowych i ustrojowych (organizacyjnych) tegoprawa. Dopiero po takiej analizie, którą prowadzić trzeba także natle porównawczym i historycznym, można będzie zaproponowaćnormatywnie uzasadnione rozwiązanie.

II. Modele odpowiedzialności za wykroczenia

1. Wszyscy badacze tego zagadnienia zgodni są co do tego, że 3historycznie ukształtowały się trzy modele odpowiedzialności zawykroczenia: francuski, austriacki i niemiecki, a dokładniej – pru-ski (Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 9–14; T. Bojarski, Ewolucja,s. 13–14).

2. Istotą modelu francuskiego, który ukształtował się w okre- 4sie Wielkiej Rewolucji Francuskiej, a następnie został przejęty za-

Radecki 5


równo przez Kodeks karny z 1810 r., jak i obecnie obowiązu-jący Kodeks karny z 22.7.1992 r. jest założenie, że wykroczeniejest przestępstwem. Artykuł 111–1 kodeksu francuskiego utrzy-muje klasyczny trójpodział przestępstw, stanowiąc: Les infractionspénales sont classées, suivant leur gravité, en crimes, délits et con-travention (przestępstwa są klasyfikowane, według ich ciężkości,na zbrodnie, występki i wykroczenia). Konsekwencją takiego zało-żenia jest, że podstawowe przepisy dotyczące wykroczeń znajdująsię w samym Kodeksie karnym (a mówiąc dokładniej – w osob-nej księdze tego kodeksu), a jedynym organem upoważnionym doorzekania w sprawach o wykroczenia jest sąd (co oczywiście niedotyczy postępowania mandatowego, które jest i musi być znanekażdemu sensownemu systemowi prawnemu).

3. Istotą modelu austriackiego, zwanego zazwyczaj modelem5administracyjnym, jest podział wykroczeń na dwie zasadniczegrupy. Jedna z nich traktowana jest jako rodzaj drobniejszych prze-stępstw, a stosuje się do nich z pewnymi modyfikacjami przepisymaterialnego prawa karnego i postępowania karnego. Drugą grupęstanowią tzw. wykroczenia administracyjne, które nie są uważaneza przestępstwa i podlegają orzecznictwu organów administracji.Orzeczenie ostateczne można zaskarżyć do Trybunału Administra-cyjnego, tak jak każdą inną decyzję administracyjną.

4. Model niemiecki ukształtował się pod koniec XIX w. Wpraw-6dzie najważniejsze wykroczenia były ujęte w samym Kodeksie kar-nym z 1871 r. i zasadniczo były uznawane za przestępstwa, a orga-nami właściwymi do ich rozpoznawania były sądy, ale ze względówpraktycznych przyznano organom administracji uprawnienie dozastępczego sprawowania orzecznictwa. Ta zastępczość przeja-wiała się w dwóch cechach. Po pierwsze, jeżeli obwiniony niezgadzał się na rozpatrzenie jego sprawy przez organ administra-cji, mógł żądać, aby sprawa trafiła do sądu. Po drugie, także jużpo wydaniu orzeczenia przez organ administracji obwiniony mógłżądać skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego.

Ten model uległ zasadniczej zmianie w konsekwencji wielkiejreformy niemieckiego prawa karnego w latach 50. i 60. XX w.w RFN. Pojawiła się wówczas kategoria wykroczeń porządko-

6 Radecki


wych (Ordnungswidrigkeiten) usuniętych poza obręb prawa kar-nego, rozpoznawanych w I instancji wyłącznie przez organy ad-ministracji, aczkolwiek rozpoznawanie środków zaskarżenia orze-czeń organów administracyjnych należy do właściwości sądów.Podstawowym źródłem niemieckiego prawa wykroczeń jest ustawaz 1968 r. o wykroczeniach porządkowych (Gesetz über Ordnung-swidrigkeiten; OWiG) w brzmieniu ustalonym obwieszczeniemz 19.2.1987 r. z licznymi zmianami. Według ustawowej defini-cji zamieszczonej w § 1 ustawy wykroczeniem porządkowym jestbezprawny i zarzucalny czyn, wyczerpujący znamiona ustawowe,za który może być wymierzona kara pieniężna porządkowa (Geld-busse). Niektóre wykroczenia porządkowe zostały zamieszczonew trzeciej części wskazanej ustawy, ale najliczniejsze wykroczeniaporządkowe zostały stypizowane w innych ustawach.

III. Ewolucja polskiego prawa wykroczeń

1. Pierwsze regulacje prawne dotyczące wykroczeń ukazały się 7w Polsce już w 1918 r. Zasadniczy spór o miejsce prawa wykroczeńrozgorzał w czasie prac Komisji Kodyfikacyjnej. Istota problemupolegała na tym, czy wykroczenia uznać za odrębną kategorię naru-szeń porządkowych, a więc plasujących się głównie w sferze dzia-łalności administracji, czy też za czyny nieróżniące się jakościowood poważniejszych przestępstw (zbrodni i występków), a więc two-rzące najniższą ich kategorię (A. Marek, Problemy reformy, s. 194).Kontrowersje wystąpiły pomiędzy dwoma wielkimi teoretykami:E. S. Rappaportem, który przyjmował, że wykroczenia nie różniąsię jakościowo od przestępstw, a J. Makarewiczem, który stał na sta-nowisku, że różnica rzuca się w oczy, albowiem o ile przestępstwonarusza dobro chronione prawem, o tyle wykroczenie jest jedynienaruszeniem natury porządkowej (za A. Markiem, Problemy re-formy, s. 194). Zauważmy od razu, że spór ten był kontynuowany powojnie w dziełach dwóch znakomitych teoretyków, S. Śliwińskiegoi W. Woltera. Pierwszy z nich wskazywał, że w dziedzinie wykro-czeń karno-administracyjnych panuje tak wielki chaos, iż o tym,co jest wykroczeniem administracyjnym decyduje właściwie fakt,

Radecki 7


że dany czyn jest przekazany orzecznictwu władz administracyj-nych (S. Śliwiński, Prawo karne materialne, s. 79). Drugi natomiastutrzymywał, że jeżeli Kodeks karny używa wyrażenia „przestęp-stwo”, to w zasadzie powinny wchodzić w grę tylko zbrodnie lubwystępki. Skoro bowiem KK z 1932 r. zna tylko te dwie kategorieprzestępstw, to nie ma podstaw do przyjęcia, dlaczego w ramachkodeksu miałby obejmować i nieznaną mu kategorię wykroczeń(W. Wolter, Prawo karne. Zarys wykładu systematycznego. Częśćogólna, Warszawa 1947, s. 76). Zasadnicze punkty sporu zostaływięc zarysowane już wtedy i w istocie do dziś spór ten nie zostałrozstrzygnięty.

2. Jeśli chodzi o rozwiązania normatywne okresu międzywojen-8nego, to wcześniejsza była regulacja procesowa zawarta w rozpo-rządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z 22.3.1928 r. o postępowa-niu karno-administracyjnym (Dz.U. Nr 38, poz. 365 ze zm.). Arty-kuł 1 rozporządzenia stanowił, że wykroczenia, zagrożone karą niewyższą niż grzywna (kara pieniężna) 3000 zł i areszt do 3 miesięcy,niezależnie od kar dodatkowych, ulegają dochodzeniu i ukaraniuprzez władze administracyjne, jeżeli ustawa dane wykroczenie wy-raźnie przekazuje orzecznictwu władz administracyjnych. Ograni-czenie właściwości ze względu na kwotę grzywny nie miało zasto-sowania, jeżeli wymiar grzywny był uzależniony od pojedynczejlub wielokrotnej wysokości szkody, wartości przedmiotu, uszczu-plonej należności albo innej jednostki obliczeniowej, przewidzianejustawą jako podstawa ustalenia wysokości kary. Stosownie do art. 2rozporządzenia do dochodzenia i karania wykroczeń wymienionychw art. 1 powołane były powiatowe władze administracji ogólnej,z wyjątkiem tych przypadków, gdy z mocy przepisu szczególnegowłaściwa była inna władza administracji państwowej.

Osoba ukarana w trybie postępowania karno-administracyjnegomogła żądać skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego,w toku którego sprawa była rozpoznawana na podstawie jedno-cześnie uchwalonego KPK z 1928 r. Rozporządzenie przewidy-wało postępowanie nakazowe, w którym wolno było wymierzyćkarę aresztu do 3 dni i karę pieniężną do 50 zł. Znane było po-nadto tzw. doraźne postępowanie nakazowe (dziś powiedzielibyśmy

8 Radecki


– mandatowe), w którym funkcjonariusze władz państwowych i sa-morządowych upoważnieni do tego przez powiatowe władze admi-nistracji ogólnej, za zgodą wojewody, mogli wymierzać grzywnędo 10 zł w razie schwytania winnego na gorącym uczynku albo gdynie było wątpliwości co do osoby sprawcy i jeśli winny oświadczył,że grzywnę uiści bezzwłocznie.

3. Regulacja materialnoprawna nastąpiła w cztery lata później, 9kiedy 11.7.1932 r. zostały wydane trzy rozporządzenia (z mocąustawy) Prezydenta Rzeczypospolitej:1) Kodeks karny (Dz.U. Nr 60, poz. 571 ze zm);2) Prawo o wykroczeniach (Dz.U. Nr 60, poz. 572 ze zm.);3) Przepisy wprowadzające Kodeks karny i Prawo o wykrocze-

niach (Dz.U. Nr 60, poz. 573 ze zm.).Zwyciężyła więc koncepcja odrębnej regulacji przestępstw

(zbrodni i występków) z jednej strony i wykroczeń z drugiej. Wy-kroczeniem był czyn zagrożony karami zasadniczymi aresztu do3 miesięcy i grzywny do 3000 zł (art. 1 POW z 1932 r.). JednakżePOW z 1932 r. nie było samodzielnym aktem prawnym regulują-cym zasady odpowiedzialności za wykroczenia, gdyż jego art. 2odsyłał do kilkunastu przepisów KK z 1932 r., które stosowały siętakże do wykroczeń, i dopiero art. 3–15 części ogólnej wprowa-dzały niezbędne modyfikacje. Nie można z takiego rozwiązaniawyprowadzać wniosku, że odpowiedzialność za wykroczenia byłaczymś innym niż odpowiedzialność za przestępstwa; przeciwnie –uprawniony był wniosek, że to jest ten sam typ odpowiedzialności,podkreślony stosowaniem do wykroczeń licznych przepisów częściogólnej KK z 1932 r.

Część szczególna POW z 1932 r. zawierała pięć rozdziałów o wy-kroczeniach przeciwko: porządkowi publicznemu (art. 17–32), bez-pieczeństwu (art. 33–48), zdrowiu publicznemu (art. 49–51), po-szczególnym osobom (art. 52–53), mieniu (art. 54–63). Zdecydo-wana większość wykroczeń typizowana była w innych ustawach.Do tych wykroczeń z mocy art. 16 POW z 1932 r. stosowały sięprzepisy części ogólnej tego prawa.

4. Taki stan prawny utrzymał się w pierwszych latach powojen- 10nych. Kary za wykroczenia wymierzali starostowie, a praktycznie

Radecki 9


referenci do spraw wykroczeń w starostwach. Podjęto wprawdziepróbę innego usytuowania organów orzekających, ale zakończyłasię ona fiaskiem. Dekretem z 22.2.1946 r. – Prawo o sądach oby-watelskich (Dz.U. Nr 8, poz. 64 ze zm.) utworzono sądy obywa-telskie w każdej gminie wiejskiej i miejskiej. Artykuł 20 § 1 de-kretu przewidywał, że sądy obywatelskie rozpoznają sprawy karneo przestępstwa przewidziane:

a) w art. 28, 30–32, 35, 38–39, 45–49, 52–57, 59–61 POWz 1932 r.;

b) w art. 15–19 ustawy z 14.4.1937 r. o szkodnictwie leśnymi polnym (Dz.U. Nr 30, poz. 224 ze zm.);

c) w art. 11 ustawy z 21.3.1931 r. o ograniczeniach w sprzedaży,podawaniu i spożyciu napojów alkoholowych (przeciwalkoho-lowa) (Dz.U. Nr 51, poz. 423 ze zm.);

d) w art. 237, 239, 252, 256 § 1–3, art. 263 § 1–2 i art. 272KK z 1932 r., a nadto w art. 255 KK z 1932 r., jeżeli po-krzywdzony, z oskarżenia którego przestępstwo to jest ścigane,wniesie akt oskarżenia do sądu obywatelskiego.

Warto zauważyć, że dekret nazywał wykroczenia wskazane podlit. a)–c) przestępstwami, co można zapewne oceniać jako wyrazprzekonania ustawodawcy, że przestępstwa i wykroczenia stanowiąkategorię raczej jednolitą.

5. W 1950 r. nastąpiła zasadnicza zmiana systemu organiza-11cyjnego administracji terenowej. Zniesiono samorząd terytorialnyi utworzono jednolity system rad narodowych i ich organów wy-konawczych. Zmiany te musiały wpłynąć także na zmianę systemuorzekania w sprawach o wykroczenia. Reformy dokonano ustawąz 15.12.1951 r. o orzecznictwie karno-administracyjnym (t.j. Dz.U.z 1966 r. Nr 39, poz. 233 ze zm.). Do orzekania powołano specjalneorgany, zwane kolegiami (w kilka lat później nazwane kolegiamikarno-administracyjnymi), usytuowane przy prezydiach rad naro-dowych wszystkich szczebli. Zniesiono możliwość żądania skie-rowania sprawy na drogę postępowania sądowego i zamiast tegowprowadzono odwołania do kolegiów II instancji usytuowanychprzy prezydiach rad narodowych bezpośrednio wyższego stopnia.Kolegia zostały pozbawione możliwości orzekania kary aresztu,

10 Radecki


a zamiast niej wprowadzono wzorowaną na instytucjach prawa ra-dzieckiego karę pracy poprawczej. Ustawa obniżyła maksymalnąwysokość grzywny, którą mogło orzekać kolegium, z 4500 zł do3000 zł. Gdyby społeczna szkodliwość czynu, stopień zawinienialub inne ważne okoliczności sprawy wymagały orzeczenia karyaresztu lub grzywny powyżej 3000 zł, kolegium mogło przekazaćsprawę na drogę postępowania sądowego.

Reforma z 1951 r. wprowadziła możliwość orzeczenia kary do-datkowej podania orzeczenia do publicznej wiadomości na tablicyogłoszeń gromadzkich lub w zakładzie pracy zatrudniającym uka-ranego. Kara ta mogła być orzeczona w każdej sprawie, jeżeli ko-legium doszło do wniosku, że wpłynie to wychowawczo na ukara-nego i jego towarzyszy pracy.

Ustawa z 1951 r. wprowadziła także elementy pozwalające nazłagodzenie odpowiedzialności, a nawet na zrezygnowanie z jejwdrożenia, polegające z jednej strony na tym, że w razie małejszkodliwości społecznej czynu można było orzec karę upomnienia,z drugiej zaś na tym, że w takich sytuacjach kolegium mogło nawetumorzyć postępowanie.

Od zasady, że kolegia nie mogły wymierzać kary aresztu, wpro-wadzono dość szybko wyjątek. Dekretem z 4.3.1953 r. o uzupeł-nieniu przepisów karnych w sprawach o niewykonywanie dostawobowiązkowych (t.j. Dz.U. z 1956 r. Nr 6, poz. 31) dopuszczonowymierzanie przez kolegia kary aresztu zastępczego w sprawacho niewykonanie obowiązkowych dostaw produktów rolnych.

6. Kolejna reforma prawa wykroczeń nastąpiła w 1958 r. dwiema 12ustawami: z 22.5.1958 r. o zaostrzeniu odpowiedzialności karnejza chuligaństwo (Dz.U. Nr 34, poz. 152 ze zm.) i z 2.12.1958 r.o zmianie ustawy z dnia 15 grudnia 1951 r. o orzecznictwie karno--administracyjnym (Dz.U. Nr 77, poz. 396). Zasadniczą cechą no-welizacji było przywrócenie możliwości orzekania przez kolegiakary aresztu zasadniczego i zastępczego, w niektórych najpoważ-niejszych sprawach, a także znaczne zaostrzenie represji za wykro-czenia.

7. Najważniejszą zmianą prawa materialnego, która na wiele 13lat zdeterminowała charakter polskiego prawa wykroczeń, była re-

Radecki 11


forma wprowadzona ustawą z 17.6.1966 r. o przekazaniu nie-których drobnych przestępstw jako wykroczeń do orzecznic-twa karno-administracyjnego (Dz.U. Nr 23, poz. 149). Przyczynyuchwalenia ustawy były przyczynami politycznymi. Ustawa byłaefektem politycznej idei rozwarstwiania (polaryzacji) przestęp-czości. Chodziło o to, aby sądy skoncentrowały swoją działalnośćna sprawach poważniejszych, natomiast sprawami drobnymi mogłyzająć się kolegia karno-administracyjne. Konsekwencją było wpro-wadzenie do systemu wykroczeń przekazanych powstałych z daw-nych występków. W ten sposób pojawiła się kategoria prawna czy-nów karalnych „przepołowionych”, której istotą było to, że z jed-nolitej dotychczas kategorii przestępstw wyodrębniono, za pomocąpewnych cech, wykroczenia. Zabiegu tego dokonano w Rozdziale 1ustawy zatytułowanym „Wykroczenia przeciwko mieniu oraz prze-ciwko interesom nabywców”. Wykroczeniami stały się:1) kradzież lub przywłaszczenie mienia społecznego o wartości

do 300 zł (art. 1 § 1);2) kradzież lub przywłaszczenie mienia innego niż społeczne

o wartości do 300 zł (art. 1 § 2);3) wyrąb (w celu kradzieży) drzewa w lesie albo kradzież lub

przywłaszczenie z lasu drzewa wyrąbanego lub powalonego,jeżeli wartość drzewa nie przekraczała 150 zł (art. 2 § 1);

4) paserstwo umyślne mienia o wartości do 300 zł albo drzewao wartości do 150 zł (art. 3 § 1);

5) paserstwo nieumyślne mienia o wartości do 300 zł albo drzewao wartości do 150 zł (art. 3 § 2);

6) umyślne uszkodzenie lub uczynienie mienia niezdatnym doużytku, jeżeli szkoda nie przekraczała 300 zł (art. 4 § 1);

7) spekulacja towarami o wartości nieprzekraczającej 300 zł(art. 5);

8) sprzedawanie z zyskiem biletów na widowiska lub imprezy,jeżeli cena biletów nie przekraczała 300 zł (art. 6);

9) oszukiwanie nabywców przy sprzedaży towarów, jeżeli szkodawyrządzona nabywcy nie przekraczała 50 zł (art. 7);

10) żądanie i pobieranie za usługi zapłaty wyższej od obowiązu-jącej o kwotę nieprzekraczającą 300 zł (art. 8);

12 Radecki


11) usuwanie oznaczeń z towarów, jeżeli wartość towarów nieprzekraczała 300 zł (art. 9);

12) prowadzenie w ramach gospodarki nieuspołecznionej zarob-kowej działalności wytwórczej, przetwórczej, handlowej lubusługowej bez wymaganego zezwolenia, jeżeli czyn stanowiłwypadek mniejszej wagi (art. 10 § 1).

Podstawowym kryterium rozgraniczenia stała się zatem wartośćprzedmiotu wykroczenia lub wysokość wyrządzonej szkody (zna-miona liczbowe), a tylko w art. 10 ustawodawca wprowadził kry-terium ocenne (wypadek mniejszej wagi).

W związku z zaliczeniem do wykroczeń czynów ogólnokry-minalnych wprowadzono zmiany w zasadach odpowiedzialnościza wykroczenia „przekazane”, przewidując odpowiedzialność zausiłowanie, podżeganie i pomocnictwo. Wyłączono stosowanieart. 1–10 ustawy wobec recydywistów, a także w kilku innych sytu-acjach określonych w art. 16. Oznaczało to, że w tych wypadkachczyn pozostaje przestępstwem mimo spełnienia kryterium liczbo-wego, które generalnie uzasadniałoby zaliczenie go do wykroczeń.

Jeśli chodzi o zagadnienia procesowe, to istotne było przewidze-nie możliwości prowadzenia dochodzenia w sprawach o wykrocze-nia „przekazane”.

Nowelizując ustawę o orzecznictwie karno-administracyjnym,ustawodawca przewidział instytucję łagodzenia odpowiedzialności,wprowadzając szeroko ujęte możliwości odstąpienia od wymierze-nia kary oraz poprzestania na środkach oddziaływania społecznegoi wychowawczego.

8. Ustawa z 1966 r. rozpoczęła w prawie polskim proces dekry- 14minalizacji w wariancie zwanym kontrawencjonalizacją, czyliproces przesuwania niektórych przestępstw do kategorii wykro-czeń. Proces ten uległ pogłębieniu w KW oraz w ustawodawstwiepozakodeksowym, o czym jeszcze będzie mowa. Inna rzecz, że owadekryminalizacja nader często okazywała się pozorna. Zrodziło sięzjawisko, które określić można lapidarnie: „opłaca się kraść niecowięcej”. Polegało ono na tym, że kradzież mienia o wartości nie-wiele niższej niż „graniczna” była traktowana przez kolegium jakoczyn bardzo poważny (jeszcze parę złotych więcej, a już byłoby

Radecki 13


to przestępstwo), za który wymierzało się karę zbliżoną do mak-symalnego zagrożenia z KW. Natomiast kradzież mienia o warto-ści niewiele wyższej niż „graniczna” traktowana była przez pro-kuratorów i sędziów jako przestępstwo „bagatelne” (parę złotychmniej, a czyn byłby tylko wykroczeniem), co pociągało za sobąnierzadko umarzanie postępowań z uwagi na znikome społeczneniebezpieczeństwo, a tym samym pełną bezkarność sprawcy. Teniekorzystne konsekwencje ustalenia kwot granicznych były w li-teraturze dostrzegane, proponowano różne środki zaradcze, ale dokońca istnienia kolegiów nie udało się zapewnić choćby względnejharmonizacji orzecznictwa kolegiów i sądów w sprawach o w isto-cie jednolitym charakterze, różniących się tylko znamieniem licz-bowym.

9. Uchwalony 20.5.1971 r. – Kodeks wykroczeń jest kodyfikacją15w pełni samodzielną w tym znaczeniu, że część ogólna KW nieodsyła do przepisów KK i samodzielnie reguluje zarówno zasadyodpowiedzialności, jak i praktykę stosowania kar i innych środków.

Część szczególna KW jest znacznie obszerniejsza niż częśćszczególna POW z 1932 r., aczkolwiek ustawodawca nie dążył doobjęcia Kodeksem wszystkich wykroczeń przewidzianych w prawiepolskim. W art. 49–157 KW znalazły się zespoły znamion wykro-czeń, które i wcześniej stanowiły przeważającą część wykroczeńrozpoznawanych przez kolegia. Poza Kodeksem pozostały przepisyo wykroczeniach ze stu kilkudziesięciu aktów normatywnych rangiustaw.

Liczne przepisy zawarte w KW oznaczały pogłębienie zapocząt-kowanego w 1966 r. procesu dekryminalizacji w wariancie zwa-nym kontrawencjonalizacją. Wskazują na to dwa rozwiązania:1) przejęcie do KW wszystkich wykroczeń „przekazanych”

ustawą z 1966 r., ale w pewnych wypadkach nawet z pomi-nięciem niektórych znamion; i tak wykroczeniami stały się:a) prowadzenie w ramach gospodarki nieuspołecznionej za-

robkowej działalności wytwórczej, przetwórczej, handlo-wej lub usługowej bez wymaganego zezwolenia (art. 60);zawsze, bez względu na to, czy był to wypadek mniejszejwagi czy nie,

14 Radecki


b) spekulacja biletami wstępu na imprezy (art. 133), bezwzględu na ich wartość,

c) usuwanie oznaczeń z towarów (art. 136), bez względu naich wartość,

d) żądanie i pobieranie za usługi wygórowanej zapłaty(art. 138), bez względu na wysokość owej nadwyżki;

2) przejęcie do KW kolejnych wykroczeń powstałych z dawnychwystępków:a) nieopuszczenie zbiegowiska publicznego (art. 50, poprzed-

nio przestępstwo z art. 162 KK z 1932 r.),b) usuwanie znaków umieszczonych przez organ państwowy

na przedmiocie (art. 69, poprzednio przestępstwo z art. 139KK z 1932 r.),

c) szalbierstwo (art. 121, poprzednio przestępstwo z art. 265KK z 1932 r.),

d) zabór, przywłaszczenie, zniszczenie lub uszkodzenie rze-czy o wartości niemajątkowej (art. 126 KW, poprzednioprzestępstwo z art. 272 KK z 1932 r.),

e) prowadzenie pojazdu przez nietrzeźwego sprawcę (art. 87,poprzednio przestępstwo z art. 28 ustawy z 10.12.1959 r.o zwalczaniu alkoholizmu, Dz.U. Nr 69, poz. 434 ze zm.).

Skreślenie ustawą z 10.5.1985 r. o zmianie niektórych prze-pisów prawa karnego i prawa o wykroczeniach (Dz.U. Nr 23,poz. 100) przepisów art. 130 § 1 pkt 1 i art. 139, wedługktórych pewne „przekazane” wykroczenia przeciwko mieniui przeciwko interesom konsumentów były jednak przestęp-stwami, w wypadkach popełnienia ich w warunkach swoiścieujętej recydywy, jeszcze rozszerzyło zakres odpowiedzialnościza wykroczenia kosztem odpowiedzialności za przestępstwa.

10. Proces kontrawencjonalizacji objął nie tylko KW, ale także 16ustawodawstwo pozakodeksowe. Przykładami tego procesu byłyzmiany ocen samowoli lokalowej i budowlanej. I tak samowolneobjęcie lokalu było przestęptwem z art. 80 ust. 1 pkt 1 ustawyz 30.1.1959 r. – Prawo lokalowe (t.j. Dz.U. z 1962 r. Nr 47, poz. 227ze zm.), ale już tylko wykroczeniem w art. 63 ustawy z 10.4.1974 r.– Prawo lokalowe (t.j. Dz.U. z 1983 r. Nr 11, poz. 55 ze zm.). Samo-

Radecki 15

Kodeks wykroczeń - Wydawnictwo C.H.Beck · Kodeks wykroczeń z dnia 20 maja 1971 r. ... czeń karno-administracyjnych panuje tak wielki chaos, iż o tym, co jest wykroczeniem administracyjnym

Documents