KODEKS PRACY - Księgarnia internetowa INFOR.plsklep.infor.pl/pliki/00/gratis/kodekspracy_fragment.pdf · zmian w prawie pracy. A było ich w 2013 r. niemało. Można nawet pokusić

KOD

EKS PRACY KO

MEN

TARZ D

O ZM

IAN • O

RZECZN

ICTWO

ISBN 978-83-64085-16-1

cena: 149 zł (w tym 5% VAT)

Redaktor prowadzącyPiotr Wickowski

Redaktorzy merytoryczni:Katarzyna DąbrowskaAnita Jackiewicz

Projekt graficznyMichał Rosak

Redakcja i korektaRenata Krasowska-Kłos

Skład i łamanieJoanna Archacka

© Copyright by INFOR Biznes Sp. z o.o.Wydanie specjalne/2013, październik 2013 r.

ISBN 978-83-64085-16-1

Adres redakcji: 01-042 Warszawa, ul. Okopowa 58/72 www.dziennik.pl, www.gazetaprawna.pl, www.forsal.plBiuro Obsługi Klienta: 05-270 Marki, ul. Okólna 40tel. 22 761 30 30, 801 626 666, e-mail: [email protected]

Wstęp ................................................................................................................................... 7

Rozdział 1. Zmiany w uprawnieniach rodzicielskich ...........................................9Zagwarantowane 14 tygodni macierzyńskiego po porodzie ..............................9

WZÓR ZAŚWIADCZENIA PRACODAWCY O UDZIELENIU CZĘŚCI URLOPU MACIERZYŃSKIEGO OJCU.............................................. 12

Dobrowolny charakter dodatkowego macierzyńskiego .................................... 14Szczególna ochrona także dla pracownika ojca ................................................... 17Nieobecność w pracy możliwa przez 26 tygodni .................................................. 18Wydłużono okres na skorzystanie z wychowawczego .......................................20Obowiązki wobec rodziców adopcyjnych ...............................................................22Inne uprawnienia pracowników wychowujących dzieci ..................................24Nowe zasady pobierania zasiłków macierzyńskich ............................................28Więcej rodziców z prawem do finansowania składek z budżetu ....................39Zmiany w uprawnieniach rodzicielskich od 1 października 2013 r. ...............43Wybrane orzeczenia Sądu Najwyższego dotyczące uprawnień rodzicielskich .......................................................................47

Rozdział 2. Zmiany w czasie pracy.........................................................................55Okresy rozliczeniowe ....................................................................................................55

WZÓR ZAPISU W UKŁADZIE ZBIOROWYM PRACY WYDŁUŻAJĄCY OKRES ROZLICZENIOWY CZASU PRACY PRACOWNIKÓW DO 12 MIESIĘCY ...................................................................................................59WZÓR POROZUMIENIA W SPRAWIE STOSOWANIA 12-MIESIĘCZNYCH OKRESÓW ROZLICZENIOWYCH CZASU PRACY .................................................................................................................... 60

Ruchomy czas pracy .....................................................................................................74WZÓR WNIOSKU W SPRAWIE ZASTOSOWANIA RUCHOMEGO CZASU PRACY (a) .................................................................... 80WZÓR WNIOSKU W SPRAWIE ZASTOSOWANIA RUCHOMEGO CZASU PRACY (b) ................................................................... 80WZÓR ZAPISU W UKŁADZIE ZBIOROWYM PRACY ................................81WZÓR POROZUMIENIA W SPRAWIE STOSOWANIA RUCHOMEGO CZASU PRACY ........................................................................82

Odpracowywanie prywatnych wyjść bez ryzyka powstania pracy nadliczbowej ...................................................................................83

WZÓR WNIOSKU W SPRAWIE ODPRACOWANIA CZASU PRYWATNEGO WYJŚCIA Z PRACY .................................................................85

SPIS TREŚCI

WZÓR POROZUMIENIA W SPRAWIE WPROWADZENIA PRZERYWANEGO SYSTEMU CZASU PRACY ............................................. 86

Porady ekspertów .......................................................................................................... 88Wybrane orzeczenia Sądu Najwyższego dotyczące czasu pracy ...................103

USTAWA z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy .............................................117

DZIAŁ PIERWSZY. PRZEPISY OGÓLNE ...............................................................120Rozdział I. Przepisy wstępne ....................................................................................120Rozdział II. Podstawowe zasady prawa pracy ..................................................... 122Rozdział IIa. Równe traktowanie w zatrudnieniu ............................................ 124Rozdział IIb. Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy ......................... 127Rozdział III. (skreślony). ............................................................................................. 127

DZIAŁ DRUGI. STOSUNEK PRACY .........................................................................128Rozdział I. Przepisy ogólne ........................................................................................128Rozdział II. Umowa o pracę .......................................................................................130Rozdział IIa. Warunki zatrudnienia pracowników skierowanych do pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z państwa będącego członkiem Unii Europejskiej ......................................................... 145Rozdział IIb. Zatrudnianie pracowników w formie telepracy .......................146Rozdział III. Stosunek pracy na podstawie powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę ................................ 151

DZIAŁ TRZECI. WYNAGRODZENIE ZA PRACĘ I INNE ŚWIADCZENIA ......... 154Rozdział I. Ustalanie wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych z pracą ............................................................... 154Rozdział Ia. Wynagrodzenie za pracę .................................................................... 156Rozdział I. Ochrona wynagrodzenia za pracę .....................................................158Rozdział III. Świadczenia przysługujące w okresie czasowej niezdolności do pracy ........................................................... 161Rozdział IIIa. Odprawa rentowa lub emerytalna ...............................................162Rozdział IV. Odprawa pośmiertna ..........................................................................162

DZIAŁ CZWARTY. OBOWIĄZKI PRACODAWCY I PRACOWNIKA ................ 163Rozdział I. Obowiązki pracodawcy ......................................................................... 163Rozdział II. Obowiązki pracownika ........................................................................166Rozdział IIa. Zakaz konkurencji ............................................................................... 167Rozdział III. Kwalifikacje zawodowe pracowników ..........................................168Rozdział IV. Regulamin pracy .................................................................................. 170

Rozdział V. Nagrody i wyróżnienia ..........................................................................171Rozdział VI. Odpowiedzialność porządkowa pracowników ............................171

DZIAŁ PIĄTY. ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA PRACOWNIKÓW ...........................................................................................................................173Rozdział I. Odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy ........................................................................ 173Rozdział II. Odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi ........ 175

DZIAŁ SZÓSTY. CZAS PRACY ................................................................................... 176Rozdział I. Przepisy ogólne ........................................................................................ 176Rozdział II. Normy i ogólny wymiar czasu pracy ............................................... 177Rozdział III. Okresy odpoczynku ............................................................................. 178Rozdział IV. Systemy i rozkłady czasu pracy ........................................................ 179Rozdział V. Praca w godzinach nadliczbowych ..................................................185Rozdział VI. Praca w porze nocnej ..........................................................................188Rozdział VII. Praca w niedziele i święta ................................................................188

DZIAŁ SIÓDMY. URLOPY PRACOWNICZE ..........................................................190Rozdział I. Urlopy wypoczynkowe ..........................................................................190Rozdział II. Urlopy bezpłatne ................................................................................... 197

DZIAŁ ÓSMY. UPRAWNIENIA PRACOWNIKÓW ZWIĄZANE Z RODZICIELSTWEM ...........................................................................198

DZIAŁ DZIEWIĄTY. ZATRUDNIANIE MŁODOCIANYCH ................................ 212Rozdział I. Przepisy ogólne ........................................................................................ 212Rozdział II. Zawieranie i rozwiązywanie umów o pracę w celu przygotowania zawodowego ...................................................................... 213Rozdział III. Dokształcanie ........................................................................................214Rozdział IIIa. Zatrudnianie młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe .................................................................................214Rozdział IV. Szczególna ochrona zdrowia ............................................................ 215Rozdział V. Urlopy wypoczynkowe ......................................................................... 217Rozdział VI. Rzemieślnicze przygotowanie zawodowe ................................... 217

DZIAŁ DZIESIĄTY. BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY ........................... 217Rozdział I. Podstawowe obowiązki pracodawcy ................................................. 217Rozdział II. Prawa i obowiązki pracownika ......................................................... 221Rozdział III. Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy .................................222

Rozdział IV. Maszyny i inne urządzenia techniczne ........................................223Rozdział V. Czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia ............................................................................224Rozdział VI. Profilaktyczna ochrona zdrowia .....................................................227Rozdział VII. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe ...................................230Rozdział VIII. Szkolenie ..............................................................................................234Rozdział IX. Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze ....................................................................................235Rozdział X. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy ..........................................236Rozdział XI. Konsultacje w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz komisja bezpieczeństwa i higieny pracy ..................................................... 237Rozdział XII. Obowiązki organów sprawujących nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi jednostkami organizacyjnymi państwowymi albo samorządowymi ......................................239Rozdział XIII. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące wykonywania prac w różnych gałęziach pracy ..............................239

DZIAŁ JEDENASTY. UKŁADY ZBIOROWE PRACY ........................................... 240Rozdział I. Przepisy ogólne ....................................................................................... 240Rozdział II. Ponadzakładowy układ zbiorowy pracy .........................................247Rozdział III. Zakładowy układ zbiorowy pracy .................................................. 250

DZIAŁ DWUNASTY. ROZPATRYWANIE SPORÓW O ROSZCZENIA ZE STOSUNKU PRACY ................................................................................................254Rozdział I. Przepisy ogólne .......................................................................................254Rozdział II. Postępowanie pojednawcze ...............................................................255Rozdział III. Sądy pracy ..............................................................................................257

DZIAŁ TRZYNASTY. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WYKROCZENIA PRZECIWKO PRAWOM PRACOWNIKA .................................................................258Rozdział II. (skreślony). .............................................................................................. 260

DZIAŁ CZTERNASTY. PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ .....................................261

DZIAŁ CZTERNASTYa. (uchylony). ........................................................................262

DZIAŁ PIĘTNASTY. PRZEPISY KOŃCOWE .........................................................262

Indeks rzeczowy .........................................................................................................267

WstępOstatnie miesiące roku to dobry czas na podsumowanie tegorocznych

zmian w prawie pracy. A było ich w 2013 r. niemało. Można nawet pokusić się o stwierdzenie, że byliśmy świadkami pewnego rodzaju rewolucji.

Od 17 czerwca 2013 r. zaczęły obowiązywać zmiany w kodeksie pracy wpro-wadzone ustawą z 28 maja 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz nie-których innych ustaw (Dz.U., poz. 675). Dotyczyły one udzielania dodatkowego urlopu macierzyńskiego i dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macie-rzyńskiego. Wprowadzono ponadto nowe uprawnienie – urlop rodzicielski. Rozwiązania takie mają umożliwić rodzicom sprawowanie opieki nad dziec-kiem przez okres pierwszego roku jego życia (łączny wymiar urlopu macie-rzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskie-go wynosi 52 tygodnie). Zamiarem ustawodawcy było bardziej elastyczne niż dotychczas korzystanie z uprawnień rodzicielskich pracowników.

Rozszerzając uprawnienia rodzicielskie ustawodawca nie zapomniał o ro-dzicach nie będących na etacie, ale prowadzących działalność gospodarczą i od 1 września osoby te mogą korzystać z urlopów wychowawczych na ta-kich samych zasadach, jak pracownicy. Tym samym rozszerzono krąg osób, za które budżet państwa będzie opłacał składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w związku z opieką nad dzieckiem. Dotychczas składki na ubez-pieczenia społeczne w okresie przerwy w aktywności zawodowej wynikającej z opieki nad dzieckiem były opłacane z budżetu państwa wyłącznie za oso-by przebywające na urlopie wychowawczym. Ponieważ prawo do tego urlopu przysługiwało niemal jedynie osobom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, składki te nie były opłacane m.in. za zleceniobiorców oraz przedsię-biorców, którzy z powodu opieki nad dzieckiem zaprzestali prowadzenia dzia-łalności.

Ale to nie wszystko. Okazało się, że od 1 października 2013 r. wprowadzono ko-lejne zmiany w uprawnieniach rodzicielskich. Tym razem dotyczyły one zasad wykorzystywania urlopu wychowawczego. Wprowadzono m.in. przyznanie każ-demu z rodziców (bądź opiekunów dziecka) dysponujących prawem do urlopu wychowawczego wyłącznego prawa do miesiąca tego urlopu oraz zwiększenie, do 4 miesięcy, wymiaru urlopu wychowawczego, który może być wykorzystany przez oboje rodziców lub opiekunów dziecka w tym samym czasie.

Niewątpliwie zmiany wprowadzone w uprawnieniach rodzicielskich są bezprecedensowe nie tylko dla zatrudnionych rodziców, ale także dla praco-dawców, bowiem ich punkt widzenia na takie standardy uprawnień zapewne jest nieco odmienny, determinowany ich interesami i obawą powstawania

Kodeks pracy8

zakłóceń w funkcjonowaniu firm. To przecież po stronie zatrudniających po-jawiło się wiele dodatkowych obowiązków wobec podwładnych, którym uro-dziło się dziecko. Skutkiem nowych regulacji jest obniżona przewidywalność okresów nieobecności pracownika wynikająca z możliwości jednostronnego przerwania dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego, i to bez oglądania się na zgodę pracodawcy. Nie będzie to zapewne powszech-na praktyka, ale okoliczność, z którą przełożeni muszą się liczyć, organizując zastępstwa na czas korzystania z nowych urlopów.

Niedługo po zmianach w uprawnieniach pracownika-rodzica, bo już 23 sierpnia 2013 r., przyszedł czas na rewolucję w przepisach działu szóste-go kodeksu pracy wprowadzoną ustawą z 12 lipca 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz ustawy o związkach zawodowych (Dz.U., poz. 896), któ-ra umożliwiła elastyczne kształtowanie czasu pracy pracowników. Dzięki no-wym przepisom firmy w porozumieniu ze związkami lub przedstawicielami pracowników mogą wprowadzić 12-miesięczny okres rozliczeniowy. Dodatko-wo jednoznacznie dopuszczono, że praca w kolejnej dobie może się rozpoczy-nać wcześniej niż w poprzedniej oraz umożliwiono stosowanie przerywanego systemu czasu pracy przez wszystkich pracodawców.

Zmiany w czasie pracy okazały się także dużą rewolucją. W przeciwień-stwie jednak do nowych przepisów o uprawnieniach rodzicielskich, spotkały się z większym zadowoleniem ze strony pracodawców, niż ze strony zatrud-nionych. Ci ostatni obawiają się, że dzięki wprowadzonym przepisom firmy będą mogły tak ustalać czas pracy, aby unikać wypłaty wynagrodzenia za nad-godziny. Czy rzeczywiście nowe rozwiązania dają zatrudniającym takie moż-liwości? Jak prawidłowo wprowadzić elastyczny czas pracy w firmie?

Na te i na wiele innych pytań znajdą Państwo odpowiedź w niniejszej książce.Opracowanie zawiera ponadto:

n przystępne tabelaryczne zestawienia przepisów przed i po zmianie,n wzory dokumentów związanych z udzielaniem urlopów macierzyńskich i ro-

dzicielskich oraz związanych z wprowadzaniem elastycznego czasu pracy,n praktyczne przykłady obrazujące wprowadzone zmiany,n instrukcje krok po kroku prezentujące ustalanie wynagrodzenia dla zatrud-

nionych w 12-miesięcznych okresach rozliczeniowych.Mamy nadzieję, że przekazana w Państwa ręce publikacja okaże się pomoc-

na w codziennej pracy.(...)

Rozdział 2Zmiany w czasie pracy

Nowe przepisy w zakresie czasu pracy miały na celu wprowadzenie do kodeksu pracy rozwiązań, które pozwolą na bardziej elastyczną orga-nizację pracy w firmach. Zgodnie z uzasadnieniem do projektu ustawy ma to umożliwić bardziej racjonalną organizację czasu pracy, wpłynąć na zwiększenie konkurencyjności firm, a poprzez to ułatwić zachowa-nie dotychczasowych i tworzenie nowych miejsc pracy. Ponadto mają umożliwić pracownikom – poprzez korzystanie z ruchomego czasu pra-cy – łatwiejsze godzenie życia zawodowego z osobistym oraz zwiększy przestrzeń porozumień zawieranych przez pracodawców i reprezenta-cję pracowników.

Przepisy te wprowadziła ustawa z dnia 12 lipca 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz ustawy o związkach zawodowych (Dz.U., poz. 896), która weszła w życie 23 sierpnia 2013 r.

Zmiany obejmują dwa zasadnicze obszary:1) w zakresie długości dopuszczalnych okresów rozliczeniowych czasu pra-

cy oraz zasad ich przedłużania;2) uregulowanie ruchomego czasu pracy. Ponadto uregulowano kwestię odpracowywania czasu prywatnych wyjść

w godzinach pracy – tak aby nie powodowało to pracy w godzinach nad-liczbowych oraz zmieniono zasady wprowadzania przerywanego systemu czasu pracy.

Okresy rozliczenioweCzas pracy zatrudnionych powinien być planowany i rozliczany w ra-

mach obowiązujących ich okresów rozliczeniowych. Dostosowana do spe-cyfiki pracy danego zakładu długość okresu rozliczeniowego ułatwi pra-codawcy nie tylko właściwe zorganizowanie pracy całej firmy, ale również efektywniejsze wykonywanie przez zatrudnionych nałożonych na nich obowiązków.

Przez pojęcie „okres rozliczeniowy” należy rozumieć okres, dla którego do-konuje się ustalenia, czy planowany czas pracy pracownika mieści się w gra-nicach obowiązującego go wymiaru dobowego i tygodniowego w przyjętym systemie oraz czy nie został przekroczony 5-dniowy tydzień pracy. Jest to również okres, po którego upływie dokonuje się rozliczenia czasu pracy pra-cownika.

Kodeks pracy56

Długość okresu rozliczeniowego Nowe przepisy umożliwiają wydłużenie okresów rozliczeniowych cza-

su pracy do maksymalnie 12 miesięcy, przy zachowaniu ogólnych zasad dotyczących ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników. Co więcej wprowadzają możliwość stosowania tak długich okresów rozliczeniowych w każdym z przewidzianych w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94, z późn. zm.; dalej: k.p.) systemów cza-su pracy. Stanowią zatem wyjątek od określających poszczególne systemy czasu pracy przepisów. Tym samym również w tych systemach, w których podstawowy okres rozliczeniowy wynosi maksymalnie 1 miesiąc można zastosować 12 miesięczny okres rozliczeniowy. W takim jednak przypad-ku podstawą prawną dla jego wprowadzenia nie będzie artykuł określa-jący dany system czasu pracy (np. art. 135 k.p. określający zasady stoso-wania równoważnego systemu czasu pracy) lecz ogólna norma art. 129 § 2 k.p., który ogólnie dopuszcza przedłużenie okresu rozliczeniowego cza-su pracy do 12 miesięcy w każdym systemie czasu pracy.

System czasu pracy

Pod-stawa praw-

na

Podstawo-we okresy

rozliczenio-we czasu

pracy

Przesłanki wydłużenia okresu

rozliczeniowego czasu pracy ponad

podstawową długość

Dopuszczalność stosowania

12-miesięcznego okresu rozlicze-

niowego

Podsta-wowy system czasu pra-cy (wy-konywa-nie pracy przez 8 godzin na dobę i przecięt-nie 40 go-dzin w ty-godniu)

art. 129 k.p.

Podstawowy okres roz-liczeniowy wynosi do 4 mie-sięcy

Brak.Nowe przepi-sy nie zawierają już uregulowań, zgodnie z którymi w rolnic-twie i hodowli, a także przy pilnowaniu mie-nia lub ochronie osób może być wprowadzo-ny okres rozliczenio-wy nieprzekraczający 6 miesięcy, a jeżeli jest to dodatkowo uza-sadnione nietypowy-mi warunkami orga-nizacyjnymi lub technicznymi ma-jącymi

Tak, jeżeli jest to uzasadnio-ne przyczynami obiektywnymi lub technicznymi lub dotyczącymi organizacji pracy, możliwe jest na mocy art. 129 § 2 k.p. przedłużenie okresu rozlicze-niowego do nie więcej jednak niż 12 miesięcy, przy zachowaniu ogól-nych zasad

57Rozdział 2. Zmiany w czasie pracy

wpływ na przebieg pro-cesu pracy – okres roz-liczeniowy nieprzekra-czający 12 miesięcy

dotyczących ochro-ny bezpieczeństwa i zdrowia pracow-ników

System równo-ważne-go czasu pracy

art. 135 k.p.

W systemie równoważ-nego czasu pracy, w któ-rym dopusz-czalne jest przedłuże-nie dobowe-go wymiaru czasu pracy do 12 okres rozliczenio-wy wynosi co do zasady 1 miesiąc

W szczególnie uzasad-nionych przypadkach okres rozliczeniowy czasu pracy może być przedłużony do 3 mie-sięcy, a przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków at-mosferycznych – do 4 miesięcy

System czasu pra-cy przy dozorze urządzeń

art. 136 k.p.

W syste-mie rów-noważnego czasu pracy dopusz-czającym przedłuże-nie dobowe-go wymiaru czasu pracy do 16 godzin podstawowy okres roz-liczeniowy wynosi 1 miesiąc

art. 136 k.p. nie przewi-duje możliwości jego przedłużenia

Zatrud-nienie przy pil-nowaniu mienia lub ochro-nie osób

art. 137 k.p.

W systemach równoważ-nego czasu pracy dopusz-czających przedłużenie dobowego wymiaru

W szczególnie uzasad-nionych przypadkach okres rozliczeniowy może być przedłużony do 3 miesięcy, a przy pracach uzależnio-nych od pory roku

Kodeks pracy58

czasu pracy do 24 godzin podstawowy okres roz-liczeniowy wynosi co do zasady 1 mie-siąc

lub warunków atmosferycznych – do 4 miesięcy

Praca w ruchu ciągłym

art. 138 k.p.

W syste-mie tym, ze względu na jego specyfi-kę, obowią-zuje odrębny okres roz-liczeniowy wynoszący do 4 tygodni

art. 138 k.p. nie przewi-duje możliwości jego przedłużenia

System skrócone-go tygo-dnia pracy

art. 143 k.p.

Podstawowy okres roz-liczeniowy wynosi 1 miesiąc

art. 143 k.p. nie przewi-duje możliwości jego przedłużenia

System pracy weeken-dowej

art. 144 k.p.

Podstawowy okres rozli-czeniowy wynosi 1 miesiąc

art. 144 k.p. nie prze-widuje możliwości jego przedłużenia

Związki też zadecydują Przedłużenie okresu rozliczeniowego do 12 miesięcy może nastąpić jedy-

nie gdy jest to uzasadnione przyczynami obiektywnymi, technicznymi lub organizacyjnymi. Przykładowo za spełnienie wskazanych przesłanek można uznać brak możliwości zaplanowania natężenia pracy w poszczególnych mie-siącach roku czy sezonowość zamówień.

W każdym razie ostatecznie o tym, czy przesłanki te zachodzą decydować będzie pracodawca w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związko-wymi lub przedstawicielami pracowników.

(...)