KNIĆ, 24 - 26.09.2020.

KNIĆ, 24 - 26.09.2020.

POKRIVNI MATERIJALI ZA ZAŠTIĆENE PROSTORE Tip i kvalitet pokrivnog materijala zaštićenog prostora ima direktan uticaj na svetlost i temperaturu kao osnovne limitirajuće faktore za celosezonsko gajenje povrća i voćaka u našim klimatskim uslovima.

Materijal za pokrivanje možemo podeliti na:

1. Staklo

2. Plastične materijale

3. Mrežaste materijale

KNIĆ, 24 - 26.09.2020.

- unutrašnja temperatura

postaje viša od spoljašnje,

- stvara se efekat

“staklene bašte“,

- ograničava se

provetravanje.

Klimatski faktori koje kontrolišemo su:

1. Sunčeva svetlost

2. Temperatura

3. Vlažnost vazduha

4. Kretanje vazduha

Kontrola osnovnih klimatskih

faktora

REGULACIJA INTENZITETA I SPEKTRALNOG SASTAVA SVETLOSTI

Može se ostvariti upotrebom savremenih PE folija.

FOTO-AKTIVNE FOLIJE apsorbuju, reflektuju ili emituju različit deo

spektra sunčevog zračenja. Izrađene su od polietilena niske gustine i

kopolimera Etilen Vinil Acetata (EVA). Poseduju različite aditive sa

termičkim i antikapajućim svojstvima.

Proizvode se III-slojne, odnosno V-slojne folije uz kombinovanje većeg

broja aditiva.

FOTO-SELEKTIVNE FOLIJE – UV apsorbujuća folija. U kombinaciji sa

anti insekt mrežama smanjuje u značajnoj meri primenu insekticida. Ove

folije smanjuju opasnost i od fotosenzitivnih gljivičnih oboljenja (kao npr.

siva trulež ploda).

FOLIJE SA VISOKIM UČEŠĆEM DIFUZNE SVETLOSTI - maksimalne toC

unutar objekata su tokom leta mnogo niže.

Čišćenje pokrivnog materijala 1 put godišnje - povećava propusnost za

svetlost za 5%

Da bi se smanjilo taloženje prašine i potreba za čišćenjem, osnovnom materijalu dodaju se aditivi (AD, anti-dust) – protiv taloženja prašine.

Grejanje ili dogrevanje objekta

toC u objektu u velikoj meri zavisi od odnosa njegove površine i zapremine.

Najpovoljniji odnos površine i zapremine objekta: na 1m2 površine treba da dođe 2-4 m3 zapremine objekta.

REGULACIJA TEMPERATURE

REGULACIJA RELATIVNE VLAŽNOSTI VAZDUHA

Visoka RVV se može sniziti SISTEMOM VENTILACIJE:

PRIRODNA ili PRINUDNA

KROVNA VENTILACIJA u kombinaciji sa čeonom

Korišćenjem kovne ventilacije mogu se

ostvariti ventilacioione

površine od 30, 35, 40 i 50% od

površine poda.

Izbor pokrivnog materijala?

STAKLO Staklo je inertan materijal, može da se koristi i do 30 godina.

Nezapaljivo je i otporno na razna zagađenja, ali je osetljivo na mehanička oštećenja.

Za pokrivanje staklenika najčešće se koristi staklo debljine oko 4 mm. Primenom dvostrukog stakla, smanjuju se gubici toplote. Staklo se lako montira na noseću konstrukciju, koja zbog njegove težine mora da bude ojačana.

• Bolja propustljivost

svetlosti

• Više slojeva, bolja izolacija

• Manje robusna

konstrukcija

Ultra tanko staklo je debljine 0,55 mm i ima masu od 1,4 kg/m2. Staklo debljine 4 mm ima masu od 10 kg/m2. Ultra tanko staklo ima maksimalnu širinu od 120 cm.

Ultra tanko staklo

PLASTIČNI MATERIJALI

Od plastičnih materijala za pokrivanje objekata zaštićenog

prostora skoro isključivo se koriste plastomeri (polimerni materijali topivi na povišenim temperaturama).

Od polimera za izradu materijala najčešće se koriste:

• Polietilen (PE), • Polipropilen (PP), • Polivinilhlorid (PVH), • Etilenvinil acetat (EVA) i • Polikarbonat (PC).

Struktura polimera

Homogene strukture (monomaterijali) Izgrađeni su od jednog ili više polimernih jedinjenja, ali na preseku je dobijeni materijal

homogene strukture. U zavisnosti od debljine razlikujemo: filmove (do 200 mikrona ili 0,2mm),

folije (200-400 mikrona) i ploče (preko 400 mikrona).

Slojevite strukture (višeslojni polimeri i kombinovani materijali) Imaju razgraničene slojeve koji nisu vizuelno vidljivi, a izgrađeni su od različitih polimernih

materijala. Najčešće se proizvode dvo i troslojni, a ima i petoslojnih i šestoslojnih. Folije

su debljine do 0,2 mm, a ploče su debljine preko 0,2 mm.

TVRDE PLASTIČNE PLOČE (akril i polikarbonat)

Akrilni materijal (PolyMethyl MethAcrylate) je svetao, UV otporan, sintetički materijal.

Čvrstoća mu je 25 puta veća od stakla iste debljine, pri čemu mehanička čvrstoća može još da se

poveća dodavanjem aditiva. Pre savijanja mora da se zagreje.

Polikarbonati - PC (Poly Carbonate) su otporni na udar i teško lomljivi. Otporan je na grad

Od stakla su čvršći i do 250 puta.

Od ovih materijala izrađuju se krute ili slabo savitljive ploče standardnih dimenzija. Izrađuju se

češće kao višeslojne sa vazdušnim međuprostorom. Ovakav materijal ima nižu propustljivost

svetlosti, ali vrlo dobre energetske (izolacione) osobine.

Od ploča se izrađuju polja na plastenicima, koja treba da budu ojačana (najčešće se od njih izrađuju prozori i vrata).

Folije se najčešće izrađuju od polietilena niske gustine (LDPE). Čista PE folija je mlečnobele boje, propušta 90-92% vidljivog dela spektra i 70-75% ultraljibičastog dela spektra. Nedostatak ove folije je što propušta i 72-75% IC dela spektra.

Kao kopolimer PE foliji najviše se koristi etilvinilacetat (EVA), koji poboljšava fizičke, termičke i antikapajuće osobine folije.

Polietilenske folije (PE)

Za tipove objekata sa polukružnim krovom primenjuju se elastični pokrivni materijali, PE folije, dok se za tipove sa ravnim konturama krovova primenjuju kruti materijali, kao što su paneli stakla, akrila ili polikarbonata, ali mogu i folije.

Mrežasti materijali

1. Mreže za senčenje 2. Termalni zastori

3. Agrotekstili

4. Protivgradne mreže

5. Anti-insekt mreže

Mreže za senčenje najčešće se prave od PE visoke gustine (PEHD). Mogu biti različite boje, načina tkanja i sa različitim procentom senčenja.

Zasena

Zelene mreže za zasenu u zavisnosti od gustine redukuju intenzitet sunčeve svetlosti i do 30% (težina 35 g/m2).

Mreže za zasenu

FOTOSELEKTIVNE MREŽE (selektivno filtriraju

dolazeću sunčevu svetlost)

povećanje prinosa i poboljšanje kvaliteta ploda

smanjena pojava sunčanih ožegotina na plodovima

krupniji plodovi

efikasnije korišćenje vode, zaštita od grada...

Zasena do 30%.

Materijali za senčenje

Termalni zastori (zavese) su veštački, tkani materijali za senčenje, reflektovanje i čuvanje toplotne energije, kao i regulaciju RVV. U zavisnosti od tipa, senčenje se kreće u granicama od 10 do 99,9%.

1. Mreže za senčenje 2. Termalni zastori

3. Agrotekstili

4. Protivgradne mreže

5. Anti-insekt mreže

Mrežasti materijali

• Redukuju troškove grejanja • Održavaju temperaturu i RVV • Redukuju UV zračenje • Redukuju pojavu infekcije • Automatski se kontrolišu

TERMOZAŠTITNE TKANINE

PE ili polipropilenski tkani materijal, male težine (17-60 g/m2), dobre elastičnosti, transparentan (80-94%), propušta kišu. Različiti komercijalni nazivi (lutrasil, agril, novagril...)

Tkanine za pokrivanje zemljišta i biljaka (agrotekstili)

1. Mreže za senčenje

2. Termalni zastori

3. Agrotekstili

4. Protivgradne mreže 5. Anti insekt mreže

Pokrivanje biljaka jagode agril termozaštitnom tkaninom tokom zime

Tkanine za pokrivanje zemljišta (agrotekstilna podloga)

1. Mreže za senčenje

2. Termalni zastori

3. Agrotekstili

4. Protivgradne mreže 5. Anti insekt mreže

Težina: 80 g/m2

Bela agrotekstilna podloga u visokom

tunelu

1. Mreže za senčenje

2. Termalni zastori

3. Agrotekstili

4. Protivgradne mreže 5. Anti insekt mreže

Mrežasti materijali

Mreže su transparentne, sa otvorima veličine 2,8 mm x 8-9 mm. Prave se od polietilena visoke gustine.

PE se dodaju aditivi, koji omogućavaju da mreža zadrži dugo vremena mehaničke karakteristike.

Jedan od indikatora snage mreže je težina po m2. Ona se kreće od 30 do 90 g/m2.

Crne mreže se najviše koriste (one zadržavaju 18-25% svetlosti) .Trajnost im je duža od 10 god.

Bez obzira na boju, PGM modifikuju mikroklimu u voćnjaku sa smanjenjem intenziteta svetlosti do 25%, smanjenjem brzine vetra sve do 50% i temperature vazduha od 1−3 ◦C, kao i sa povećanjem rel. vlažnosti vazduha za 2−6%.

Zelena protivgradna mreža

Siva protivgradna mreža

Bela protivgradna mreža

CRVENA MREŽA: pozitivan uticaj na produktivnost i

krupnoću ploda. Smanjuje evapotranspiraciju i utiče na

efikasnije korišćenje vode (redukovano zalivanje).

Pleteni, UV stabilizovani, polietilenski i akrilni materijali. Sprečavaju prolaz

insekata u objekte zaštićenog prostora. Postavljaju se najčešće na bočne i čeone strane

objekta.

Veličina otvora je različita:

• 1 x 4 mm (redukuje provetravanje za oko 5%)

• 0,15 x 0,15 mm (redukuje provetravanje i do 45%)

Transparentnost mreže za direktnu svetlost je od 85 do 90%, a za difuznu oko 78%.

1. Mreže za senčenje

2. Termalni zastori

3. Agrotekstili

4. Protivgradne mreže

5. Anti - insekt mreže

Mrežasti materijali

Mreže na čeonim i bočnim stranama

objekta

1 cm

20

otvora 1 inč

50

otvora

1 cm

10 otvora

1 inč

25 otvora

Primer gustine mreže:

50 mesh (20/10)

Gustina – broj otvora po jedinici površine

MESH – broj otvora po kvadratnom inču (Izrael, SAD)

Masa – 30-150 g/m2

Kombinacija protivgradne i anti-insekt mreže (na čeonim i bočnim stranama zasada)

Drosophila suzukii (azijska voćna

mušica)

Polaže jaja (1-3) u nedozrele i

neoštećene plodove – primarna

šteta. U jednom plodu može da se

razvije i do 70 larvi.

Životni vek D. suzukii najčešće

iznosi 3-9 nedelja.

OSOBINE POKRIVNIH MATERIJALA

Pokrivni materijal se ocenjuje na osnovu:

1. transparentnosti - propustljivosti korisnog

dela spektra sunčevog zračenja - PAR,

2. trajnosti, otpornosti na UV zračenje,

3. energetskih - izolacionih osobina,

4. mehaničke otpornosti,

5. gustine,

6. jednostavnosti postavljanja,

7. gorivosti i zapaljivosti,

Fotosinteski aktivna radijacija (PAR)

Najbolje bi bilo da pokrivni materijal propušta 100% za biljke korisnog dela

sunčevog zračenja. Pokrivni materijal ne bi trebalo da propušta toplotno,

infracrveno - IR zračenje.

TRANSPARENTNOST

Svi materijali, osim PE folije, nepropusni su za infracrveno zračenje. PE folija propušta IR zračenje u jednoj oblasti talasnih dužina, pa se ova osobina naziva ,,IR prozor".

UV zračenje je van PAR oblasti. UV zračenje ima talasne dužine u području 100-400 nm i nije vidljivo. Deli se u tri oblasti:

•UV-A 315-400 nm, •UV-B 280-315 nm • UV-C 100-280 nm.

UV-A i UV-B zračenje

koriste saksijske cvetajuće heliofilne biljke.

Dakle, pokrivka ne bi trebalo, da bude u potpunosti nepropusna za UV zračenje.

Trajnost i UV zračenje

PE folije

UV stabilizacija Degradacija polimera se sprečava dodavanjem aditiva - UV stabilizatora, na bazi nikla ili raznih drugih jedinjenja. Jedan od najskupljih UV stabilizatora je titanijum-dioksid. U zavisnosti od vrste i količine aditiva produžava se vek folije. Na primer, oznaka na foliji PE - UV 4, označava UV stabilizovanu PE foliju trajnosti 4 godine.

Brojna poboljšanja PE folije

Polietilen bez dodataka ima mnoge nedostatke, koji se otklanjaju primenom raznih aditiva. Dodavanjem aditiva poboljšava se disperzija svetlosti, produžava se vreme korišćenja folije, uklanjaju se ,,IR prozori„, povećava se mehanička otpornost i elastičnost, i sprečava formiranja kapljica vode sa unutrašnje strane.

Ugradnjom filtera određene boje u folije dolazi do promene sastava sunčevog spektra svetlosti, te na taj način može da se upravlja rastom i razvićem biljaka, kao i da se utiče na pojedine štetočine.

Sa plavim filterom biljke sporije rastu i imaju kraće internodije. Ovo je značajno pri proizvodnji biljaka u saksijama, radi formiranja kompaktnije biljke sa mnogo izdanaka. Korišćenje plavog filtera izaziva kasnije cvetanje. Ugradnjom zelenog ili žutog filtera dobijaju se biljke veće visine u odnosu na bezbojnu foliju.

Fotoselektivne folije

Energetske osobine

Sve pokrivke imaju loše izolacione osobine, visoku konduktivnost - provodnost toplote, osim onih koje su već formirane kao slojevi materijala sa vazdušnim međuprostorima, akrilni i polikarbonatni paneli, vakuum staklo i dvostruka PE folija.

Energetski gubici u objektima zaštićenog prostora, kao osnova za poređenje uzeto staklo debljine 4 mm = 100%,

Smanjenje gubitaka toplote ostvaruje se i kombinacijom više materijala.

paneli od akrila i polikarbonata

Termička svojstva - IR folija

PE folija bez i sa aditivom za

uklanjanje "IR prozora"

Obična PE folija propušta infracrvenu svetlost što prouzrokuje gubitke toplote zračenjem u okolinu. Ovaj nedostatak PE folije otklanja se dodavanjem raznih aditiva, na primer opala. Dodavanjem 1-18% vinil acetata smanjuje se propustljivost IR zračenja i povećava mehanička otpornost i elastičnost folije.

Kada vazduh dođe u kontakt sa hladnom folijom, javlja se kondenzacija. Da bi se to sprečilo ili umanjilo, folijama se dodaju aditivi kojima se sprečava zadržavanje kondenzata na foliji. On se sliva niz nju, ne stvarajući krupne kapljice. Takve folije imaju ozanaku PE-AC (anti-condensate, protiv kondenzata).

SPREČAVANJE KONDENZACIJE

NA UNUTRAŠNJOJ STRANI PE FOLIJE

Mehanička otpornost

Najznačajnije merilo mehaničke otpornosti pokrivke je otpornost na oštećenje od grada.

Tvrde plastične PC ploče najotpornije su prema gradu. Relativno dobra otpornost PE folija na dejstvo leda objašnjava se

njenom elastičnošću.

OTPORNOST PREMA GRADU

OTPORNOST PREMA SNEŽNIM

PADAVINAMA

Najveću gustinu ima staklo, a najmanju PE folija. PC ploče, zbog toga što su izvedene sa vazdušnim međuprostorima,

takođe imaju malu masu izraženu u kg/m2. Za dvozidne ploče debljine 6 mm specifična masa iznosi svega 1,3

kg/m2, dok za petozidne strukturne ploče, debljine 32 mm, 3,8 kg/m2. Specifična masa (SM). PE folije imaju specifičnu masu 0,92 g/cm2

(sa UV aditivom oko 0,93 g/cm2).

Gustina materijala

DEBLJINA PE FOLIJE

Šire folije od 10 m treba da su deblje od 0,12 mm (120 mikrona). Na tunelima i plastenicima koriste se folije od 80 do 200 mikrona. Folije za niske tunele mogu biti vrlo tanke (od 25 do maksimalno 80 mikrona).

DIMENZIJA PE FOLIJE

Širina folije za visoke tunele izračunava se na osnovu krovnog raspona. Tako na primer, ako je krovni raspon manji od 8 m, na dužinu luka dodaje se 1,0 m, dok se na krovni raspon veći od 8 m, dodaje 1,5 m. Dužina folije izračunava se tako što se na dužinu krova dodaje 5,0 m.

SKLADIŠTENJE PE FOLIJE Skladišti se u hladnom prostoru, bez sunčevog zračenja, u

horizontalnom položaju. Folija se skladišti najduže 2 godine od dana proizvodnje. Foliju ne otpakivati pre vremena postavljanja. Njena trajnost

računa se od trenutka otpakivanja.

Postavljanje PE folije

PE folija se postavlja samo pri povoljnim vremenskim uslovima, pri tihom vremenu i

temperaturi okoline 15-20°C.

Naziv, karakteristike folije i datum proizvodnje moraju biti čitljive sa spoljnje strane

objekta.

Ugradnjom dvostruke folije smanjuju se gubici toplote.

Unutrašnja folija se postavlja preko dodatne noseće konstrukcije. Na ovaj način se postiže dobra zategnutost unutrašnje folije, omogućava nesmetano slivanje kondenzovane vode i bolja propusnost za svetlost.

Energetski najbolje rešenje je postavljanje dvostruke PE folije!

Poređenje PE folije sa drugim pokrivkama

Prednosti PE folije: + višestruko niža cena, + jednostavno postavljanje, + laka i jednostavna noseća konstrukcija, + dobra propustljivost korisnog dela sunčevog zračenja - PAR, + mogućnost izbora PE folija sa različitim aditivima, AC, AD, AD IR Blue itd.

Nedostaci PE folije - kraće trajanje, - smanjenje propustljivosti sunčeve svetlosti tokom vremena, - osetljiva na visoke temperature, preko 60°C, - osetljiva na oštre ivice noseće konstrukcije.

Gorivost i zapaljivost

PC ploče su lako zapaljivi i gorivi materijali Zbog toga je premija osiguranja za njih viša.