KİMLİK, KÜLTÜR VE SÜRECiNDE OSMANLI'DAN GÜNÜMÜZE …isamveri.org/pdfdrg/D225377/2013/2013_AKCAYH.pdf · Türkiye'de Tevhid-i Tedrisatın uygulanmaya başladığı yıllarda

KİMLİK, KÜLTÜR VE DEGİŞİM SÜRECiNDE OSMANLI'DAN GÜNÜMÜZE

KÜRTLER ULUSLARARASI SEMPOZYUMU

6-8 EYLÜL 2012 BİNGÖL

In the Cantext of Identity, Culture and Change From Ottomans to the Present the Kurds International Symposium

Di Pevajoya Nasname, Çan ıl Guhertine De Ji Osmaniyan Heta İro Kurd

EDİTÖR Doç. Dr. M. Cengiz YILDIZ

KATKIDA BULUNANLAR Arş. Gör. Ahmet ALP

Arş. Gör. Fecri ARSLAN Arş. Gör. Selınan YEŞİL

Arş. Gör. Zahir ERTEKİN AJŞ. Gör. Bedrettin BASUGUY

BİNGÖL ÜNİVERSİTESİYAYINLARI 2013

SON DÖNEMTASA VVUF ALİMLERİNDEN ŞEYH MUHAMMED EMİN EL-HAYDERİ

(HAYATI VE ESERLERi)

Okt. Halil AK.ÇAY

Özet

Bu çalışmada bölgemizin son dönem büyük tasavvuf alimlerinden Şeyh Muham­med Eminel-Hayderi ve eserleri hakkında bilgi vereceğim.

Doğumu ve Ailesi

Şeyh Muhammed Emin el-Hayderi, 1927'de Mardin'in Nusaybin ilçesine bağlı Kalecik, eski adıyla (Kelehe) köyünde doğdu. Babası büyük alim ve edip, Molla Ahmed el-Hayderi'dir. Annesi, Molla Aliye Koçer'ın kızı Sediqa Hanımdır.

Babası, Molla Ahmed el-Hayderi, Patnos, Erciş ve Dedeli yöresinde bulunan Asi aşiretinin belirgin ve saygın bir ailesindendir. Eğitimini. önce çevresindeki medrese­lerde daha sonralan ise Hizan'da Şeyh Şahabeddin'in yanında almıştır.

Birinci Dünya Savaşına da katılan Molla Ahmed savaşt.a yaralanmış ve terhis olmuştıır. Ailesinden hayatta kalanlar, Ruslarm bölgeyi işgali yüzünden Dedeli'den Adana ve Urfa· civaona göç etmek zonında kalmışlardır. Böylece ailesi ile tüm bağlan kopar. Muhacir olarak Nusaybin çevresine yerleşir. Birkaç köyde imamlık yapar. Kendisi gibi muhacir olan Molla Ali'ye Koçer'in kızı Sediqa ile evlenir. Bu evlilikten Hamide adında bir kız çocuğu, Muhammed Emin, Muhammed Salih ve Muhammed Said adında üç erkek çocuğu doğar.

Muhacirliğin getirdiği zorluklar, savaş sonrası kıtlık ve ekonomik sonınlarla

mücadele eden Molla Ahmed çocuklannın temel dini eğitimini de ihmal etmemiştir. Nitekiın savaşta aldığı yaralarm iyileşmemesi ve yeniden nüksetmesi nedeniyle dünyadan aynlacağını adeta hissetıniş, bu yüzden eşine her zaman çocuklannın mutlaka_ okumalan gerektiğini tavsiye etıniş, onlara ilirnden başka miras bırakama­yııcağın.ıdairna vurgulamıştır. Molla Ahmed, 1937 yılında Mardin/Nusaybin 1 Bahçe­başı (Baweme) köyünde Hakk'ın rahmetine kavuşur.

Molla Ahmed el-Hayderi, eser olarak geride 'Eqida İmane', 'Munacat-ı Hayderi', 'Diwan-ı Hayderi' ve teknik bir çalışma olan 'Takvirnname' bırakınıştır. Molla Halil'in meşhur eseri 'Nehcul-Enam'a bir şerh yazdığı da bilinir. Fakat bu eseri günü­müze ulaşmamıştır.

Okt. Halil AKÇAY 393

Çocuklan

Şeyh Muhammed Emin el-Hayderi'nin, ilk hamınından sekiz; ilk hamını vefat ettikten sonra evlendiği ikinci hamınından ise yedi olmak üzere on beş çocuğu vardır. Bunlardan sekizi erkek, yedisi · kızdır. İstisnasız hepsi, babalarımn yamnda temel İslaınl eğitimlerini almışlardır. Erkek evlatlan, medrese eğitiminin yanında devletin resınl okullannda da eğitim-öğretimlerini görmüşlerdir. İlınl icazetin yanında Diyanet ve Milli Eğitimin değişik kademelerinde ayrıca görev sahibidirler. Babaları Şeyh Muhammed Emin el-Hayderi'nin arzusu da bu yöndeydi. Nitekim sadece çocuklan için değil, dolaştığı her yerde talebelerin, medrese eğitimi yarunda mutlaka resınl bir pozisyona sahip olmalan için bir şekilde devlet okullarından da mezun olmalan gerektiğini belirtmiş, onlan bu yönde teşvik etmiştir.

Talebelik Yılları

Birinci Dünya Savaşının ardında ekonomik bunalımın bölgeyi kasıp kavurduğu yıllarda muhacir olan bu aile, aile reisinin yefatıyla ayrıca yetim kalmışw. Önce işsiz, sonra evsiz kalırlar. Ahırdan bozma bir yerde banumaya başlarlar. Köyün varlıklı aileleri tarafından kann tokluğıına işçi olarak çalışma teklifleri yapılır fakat Sediqa Harnın bu teklifiere çok sert karşılık vererek çocuklarının İslaınl eğitimi için çareler aramaya başlar.

Türkiye'de Tevhid-i Tedrisatın uygulanmaya başladığı yıllarda İslaınl ilimleri öğrenmek oldukça zor hatta inıkiinsız hale gelmiştir. Medreseler kapatılmış birçok alim sürgün edilmiştir. O dönemde islaınl ilimleri öğrenmek için Nusaybin yöresinde tek çıkar yol Suriye'deki medreselere gitınektir.

İşte bu nedenle Şeyh Muhammed Emin el-Hayderi henüz on yaşında iken, ilim tahsilatı için Suriye'ye gönderilir. Suriye'nin Türkiye'ye bir sımr kenti olan Kaınışlı'mn Gırbawi köyünde Şeyh Mehdi'nin yanında medrese hayatına başlar. Bir müddet burada okuduktan sonra Hazna köyünde Şeyh Ahmed el-Haznevi'nin yanına gider ve medrese eğitimini tamamlayıp orada Seydaye Molla Abdurrezzake Heleli 'nin yanında icazet alır. On yılı aşkın talebelik hayatı boyunca Şeyh Abdullatif Dalim, Şeyh Abdullatif Dalilli'nin oğlu Şeyh Mehdi, Şeyh Ahmed el-Haznevi, Şeyh

Aliieddin el-Haznevi, Seydaye Abdurrezzake Heleli, Seydaye Abdulmecide Topızi, Molla Yusure Bızguri, Molla Abdusselame Delhi gibi iilimlerden ders almıştır.

Asıl eğitimini Haznewi medresesinde alan Hayderi, dönemin büyük ulemalan Şeyh Abdulhakim el-Hüseyill, Şeyh Maşuk Nurşim, Şeyh Ruseyin Kımki, Şeyh Molla Muhammed Arapkendi, Molla Abdulcelil Omeri gibi ilim erbaplanyla aynı . ilıni, kültürel ve manevi havayı solumuştıır. Hayderi'nin müstesna kavrayış yeteneği, fıkhi meselelerdeki derin mülahazalan onu talebeler arasında belirginleştirnıiş,

Hazna'daki nlemanın takdirini toplamasına vesile olmuştıır. Edebi nazım çalışmalan, hitabet yeteneği, ilınl konulardaki derin vukfi:fiyeti ayrıca ilgi kaynağı olmuştıır.

394 KİMLİK, KÜLTÜR VE DEGİŞİM SÜRECiNDE OSMANLI'DAN GÜNÜMÜZE KÜRTLER

Hazna Medresesinde sarf, nahiv, fıkıh, hadis, tefsir, tecvid, akaid, kelam, mantık gibi alanlarda eğitimini tamamladıktan soma 1947'de Seydaye Molla Abdurrezzake Heleli 'mn yanında icazetini aldı.

Şeyh Muhammed Emin el-Hayderi, hem müderrislik hem talebelik yıllannda astronomi, coğrafya (özellikle beşeri coğrafya), sosyoloji, psikoloji, özelde İslam tçırihi genelde dünya tarihi, gibi medrese müfredatlannda fazla yer verilmeyen ilmi konulan tek başına veya öğrencileriyle müzakere ve mütalaa ederek ilgi duymuştur. Hayderi, Kürtçe, Arapça, Türkçe ve Farsçayı çok iyi konuşuyor, tedrisat ve edebiyatta bu dillerin hepsi.ııi rahatlıkla kullanabiliyordu. Nitekim ileride değineceğimiz Diva­ru'nda Kürtçe kasideterin yanında iki tane Türkçe, bir de Farsça kasidesi mevcuttur.

İlk Müderrislik Yılları

Hayderi, icazet aldıktan soma Hazna Medresesinde bir süi:e müderrislik yapar. 1950'lerden soma İslaınl eğitimin az da olsa rahat bir ortam bulması ile beraber Türkiye'ye gelen Hayderi, önce doğduğu köyde, yani Kalecik köyünde bir müddet imamlık yapar soma Bahçebaşı (Baveme) köyüne yerleşir. Burada kıt imkanlan zorlayarak talebelerin eğitimine başlar. Birkaç sene soma sırasıyla şu yerlerde talebe tedrisatına devam etmiştir:

ı. Mardin 1 Midyat 1 Kutlubey (eski adı Tınate) köy:ü ..

2. Yine Midyat 1 Ovabaşı (eski adı Kastelune) köyü.

3. Diyarbakır 1 Silvan 1 Eşme (eski adı Salıka) köyü.

4. Mardin 1 Kızıltepe 1 Alhntoprak (eski adı Gırbeşke) köyü.

5. Diyarbakır 1 Silvan 1 Bereketli Köyü.

Silvan Yılları ve Bereketli Köyü

Şeyh Muhammed Emin el-Hayderi'nin Silvan'da geçirdiği yıllar, gerek İslam! ilimlerde ve gerekse tasavvufi rehberliği ve öncülüğünde, olgunluğunun zirvesine çıktığı yıllardır.

1967 yılında Şeyh Aliieddin el-Haznevl'den tasavvufi icazet alan Şeyh Muham­med Emin el-Hayderi Silvan'ın Eşme (Salıka) köyünden bir heyetin ısran üzerine buraya taşınır. Köyde kurduğu medresede yürüttüğü yoğun ilınl tedrisatın dışında, Batrnani~ Muş, Mardin ve Bingöl çevrelerine yaphğı irşad hareketlerinde yaphğı sohbetlet yöre halkı üzerinde derin etkiler bırakıyordu. 1970'li yıllann olumsuz ulaşım imkanlannda kimi zaman yaya kimi zaman. at sırtında yaphğı sohbet seyahatleri halkın büyük teveccühüne mazhar olmuş, insanlarm akın akın Eşme'ye gelmelerine vesile olmuştur. Hayderi'nin o zaman yaptığı sohbetler o günlerin şahitlerinin hafızalannda biiiii canlıdır. Çevrede meydana gelen anlaşmazlıklarda

insaniann başvurup hükmüne razı olduğu bir halk önderi haline gelmiştir. İrşadında,

Okt. Halil AKÇAY 395

çevre köylülerine ağaç dikme, bağ-bostan ekıne gibi konulardan tutun çeşme, tuvalet inşa etme alışkanlığına kadar birçok olumlu davranışın da bir kültür haline gelmesine çaba harcamıştır. Bu hizmetleri yürütürken kollarını sıvayarak ilk kürek kazma sallayan kendisi olmuş ve bu yönüyle de halka öncülük etmiştir.

Bu arada Şeyh Alaeddin'in vefiitı, Hayderi'nin iç dünyasını derinden etkiler. Bu büyük üzüntürrün eseri olarak, kasidelerinden oluşan divanının büyük bir bölümü oluşmuştur. Yine bu dönemde Aqida İınane ve Mevluda Nebi gibi her biri Kürt edebiyatında birer şaheser olan nazım eserlerini yazmıştır.

1979- 1982 yıllan arasında Kızıltepe'nin Altıntoprak (Gırbeşk) köyüne yerleşen Hayderi, 1982 yılında tekrar Silvan çevresine, Bereketli Köyüne taşınır. Hayderl'nin, irşad ve ilim hayatında hiç şüphesiz ki bu köyün büyük bir önemi vardır. 1982'de yerleştiği bu köyü bir müddet sonra adeta ilim ve irşad yuvasına dönüştürür.

Hayderi'nin tasavvufi irşad ve sohbetlerinin de en çok yankılandığı dönemdir.

Burada kurduğu medreseyle köyü, çevrenin ilim fişkıran berek;etli bir kaynağı haline getinniş, yaşamı boyıınca hedeflediği ilıni tedrisatın en güzel meyvelerini burada vermiştir. Burada sayısız öğrenci okutmuş, mezun ettiği nitelikli öğrencileri çevre köylere gönderip orada da ilmi tedrisatın devam etmesini sağlamıştır.

Tasavvufı Yaşamı

Şeyh Muhammed Emin el-Hayderi, henüz 1 O yaşında talebelik yapmaya başlarken. Şeyh Alımed el-Haznevl'nin yanında Nakşibendi tarikatının tasavvufi terbiyesinde yetişmiştir. Kendi deyimi ile Şeyh Alımed el-Haznevl'yi, bir avcının avını takip edip gözlemesi gibi takip etmiştir. Onun her hareket ve davranışını, her söz ve sohbetini özümseyerek manevi dünyasını geliştinniş, zenginleştinniştir. Şeyh Alımed el-Hazne­vi'den sonra Şeyh Masum'un yanında tasavvufi ilerleyişini sürdürmüştilr.

Özel ilıni ve ahlaki erdemiere sahip olan Şeyh Alaeddin el-Haznevl'nin zama­nında ise tasavvufi tekamülünün doruğuna yükselıniştir. Katıldığı tasavvufi meclisler, Türkiye ve Suriye'de köy köy şehir şehir dolaşarak yaptığı sohbetler büyük rağbet görmüştür. Bu sohbetlerde İslam Ahlakı, ResuluHalı (s.a.v)'in sünneti, takva, imanın esasları, tövbe, helal kazanç, insan sevgisi ve ilahi muhabbet konulan ağırlık kazan­mıştır.

Hayderi, gördüğü ve inandığı tasaVvufi hakikatleri ilmi tedrisatla çok iyi mezcetmiştir. Medresesini oluştururken sadece ilim tahsilatını yeterli görmemiş tasavvufi eğitimle desteklenmesine önem vermiştir. İlınin hikınetle beraber yürütül­mesi gereğini her fusatta dile getinniştir. Lokınan (a.s.) ile Eflatun'un arasındaki farkın, ilıne hikınetle yaklaşmaktan kaynaklandığını, hikmetsiz felsefe ve ilmin kör olduğımu her firsatta beyan etmiştir. Bu nedenle tedrisatla beraber hikmet anlayışımn

396 KİMLİK, KÜLTÜR VE DEGİŞİM SÜRECiNDE OSMANLı'DAN GÜNÜMÜZE KÜRTLER

insan davramşlannda tezahürünü, nefis terbiyesi, Resulullah (s.a.v)'in sünneti, hadisleri ve ahlakını, Nakşibendi usul veadabını sohbet etmiştir.

Vefatı

Şeyh Muhammed Emin el-Hayderi, son dönemlerinde, büyük bir ilim merkezi kunnak istiyordu. Bu amaçla 2000 yılında Diyarbakır Silvan karayolu üzerinde, Diyarbakır'a 15. km mesafede kendisinin isim verdiği Güzeltepe Caınii ve medre­sesini inşa çalışmalanın başlattı. Çalışmalar devam ederken, 7 6 yaşında, 22 ·Mayıs 2003 yılında, binlerce öğrencisine, sevenlerine veda ederek Rabbine kavuşmuştur. Kabri, kendisinin kurduğu bu köydedir.

Y etıniş altı yıllık ömrünün tümünü kendisine hedef edindiği İslam İlınini ve ahlakını yaygınlaştırma çalışmalanyla dolu dolu geçiren Şeyh Muhammed ~min el­Hayderi mutmain bir şekilde Rabbine kavuşmuştur.

Ailesine ve çocuklanna Kitabı ve Hikmeti öğretıniş olmamn ferahlığı ile Rabbine yürümüştür. Yetiştirdiği yÜzlerce öğrencisine mevcudiyetin amacım ifade etıniş olmanın huzuru ile Rabbine kavuşmuştur. Sevenlerine Resulullah(s.a.v.)'in ahlakını ilan ve irşad etıniş olmanın mutluluğu ile Rabbine Jl.oğrıı yürümüştür. Peygamber efendimizin verasetini ifa etınişliğine çocuklannı, ailesini, öğrencilerini ve sevenlerini şahit kılarak Rabbine kavuşmuştur.

Kendisinin başlattığı, yürüttüğü, tamamladığı veya tamamlamadığı tüm çalışmalar

vefatıyla birlikte, kendisinin ilmi ve tasavvufi dünyasını teneffüs etıniş, değerli

öğrencisi ve oğlu Şeyh Ahmed el-Hayderi'de teselli bulmuştur.

Mirası

Hayderi vefat ederken, ardında büyük bir ilim ınirası bırakmıştır. Öncelikle onun tüm çalışmalannı kaldığı yerden devralan oğlu Şeyh Ahmed el-Hayderi'yi, beş tane değerli eser, yüzlerce öğrenci ve sevenlerinin hafızasında hiilii canlı duran öğütlerle dolu sohbetleri bırakmıştır. Miras olarak, yerleştiği her köyde kurduğu medreseler ve son olarak temelini attığı ve onlarca öğrenciye ilim yuvası olan Güzeltepe Kur'an Kursunu·bırakmıştır. Oğlu Şeyh Ahmet, büyük bir heyecan ve sorumluluk duygıısuyla de~aldıg{ bu ınirası daha da geliştirerek, başta Diyarbakır olmak üzere, Adana, Muş, Bingöl, Mardin ve İstanbul'da tasavvufve tedrisat merkezleri kunnuş ve kunnaya da devam etmektedir.

Ok:t. Halil AKÇAY 397

ESERLERİ

el-Hayderi'nin beş tane eseri bulunmaktadır. Bunlardan dördü nazım, Arapça yazdığı Mevlid ise nesirdir. Adlan şöyledir:

ı. Eqida İmane (Kürtçe)

2. Mevlidu'n-Nebi (Kürtçe)

3. Mevlidu'n-Nebi (Arapça)

4. Verdu'l-Etfiil (Kürtçe)

5. Divana Hayderi (Kürtçe)

1. Eqida İınane:

Müellifin, bu eserini 1975-80 yıllan arası yazdığı bilinmektedir. Bir Mukaddirne ve yedi konuya tasnif edilmiş 210 beyitten meydana gelmektedir. Kürtçe yazılmıştır. Eserde bir mukaddirne ve şu sekiz konu yer almaktadır:

a. Allah' a İman

b. Allah'ın Meleklerine İman

c. Allah 'ın Kitaplanna İman

d. Peygamberlere İman

e. Peygamberimiz (s.a.v.)'in Özellikleri

f. Kıyametin Alametleri

g. Alıirete İman

h. İstiğase

Müellif, itikada giren bu konulan yazarken Eş'ari mezhebini dikkate almıştır.

Eser, sade, anlaşılır ve akıcı bir üslupta yazılmıştır.

c,?.J;; ~~~ Lriı~ ı.sA c,? -'i~~ .J. Lriı.ıt ı.s~" "ı.ş.J ı.s"-~I.J .:,..~.::.......:.i .J Ji ~~ ı.ş.J ~~lo::... y.. ~::x..,

(Bı hemde Xweddye go tewjfq bıwf bı şükre Xweddye hidayet jı Wi

Sa! at ser Muhammed Nebiyye dı Wi Dıgel al u aslıiib u etbii 'e wi)

beyideri ile başlar ve

i')LJI ~ ~ ı.s"'-.J)

11 : \.o.ıl ..,;, o:i.ı )lS.iı 't:;:,. u-. ,ıs-" i'-

(Elf/un dızarım sekım her deri

- •- !C .. ' 1" !l.t;:.ıı c,? .):ı Y. ı-- i' ,J .) ~ 1-"'""

j.I.J:l Y. f~~ ~ ~

CJI.J ı.s"-~I.J .:,_.ı..:,.;.., 'ı_ .J ll':t Bı re/ıma xwe 'afwe bıde Hayderf

398 KİMLİK, KÜLTÜR VE DEGİŞİM SÜRECiNDE OSMANLI'DAN GÜNÜMÜZE KÜRTLER

Saldte mükemmel dıdım ber dewdm

Lı d lu lı as !ıd b ll et bd 'e wdn

beyitleri ile bitmektedir.

2. Mevlidu'n-Nebi (Kürtçe)

Lı rohe Muhammed aleylıisselam

Xitdmul keldme bıde me iman)

1975 senesinin Mevlid kandilinde yazılmış bir eserdir. Bir gecede başlanmış ve bitiriimiş bir eserdir. Bu da ınüellifin Resulullah(s.a.v.)'e olan aşkın ifadesinden başka bir şey olmasa gerek. İlk yazıldığında 3 14 beyitten oluşmakta idi. Ancak daha sonra ınüelliftarafındaii sahih olmayan bazı rivayetlerin de olduğu kısırnlar çıkartılarak 200 beyite indirilıniştir. Bu sayıya bölümler arası geçişi ifade eden ve salavat gerektiren beyitler ve eserin sonunda yine Kürtçe yazılmış nazım beyitler dahildir.

ll:~...-.. ·i -.:•- .ı..:<..:ib u _) _;.::.. lS .)+=-H -

(Em bıdm hemde Xwede Ey Müslüman Daye me Pexembere axir zemdn)

beyiti ile başlar ve

{E go te 'lifkırye mevllld ey bıra Bo feqife Hdyderf hem hazu·e

Hun bxwinin Fatiha ser van temam Ser Muhammed es-sa/dt ll we 's-se/dm)

beyitleri ile bitmektedir.

Bölümler arası geçiş beyitleri ise şu şekildedir:

(Hun jı 'işqa dı/ bı bej ın ber dewanı Ser Muhammed es-saldtu we 's-se/dm)

3. Mevlidu'n-Nebi (ArapÇa)

Hayderi'nin, vefatından kısa bir müddet önce 2000 yılında kaleme aldığı eseridir. Arada yazdığı sekiz beyitlik bir naat hariç nesir halinde Arapça olarak yazılmıştır. Hayderi bu eserini, irşad dostu Şeyh Ahmed el-Haznevi'nin oğlu Şeyh Abdulğani 'nin arz:usu ili:~rine yazmıştır.

-~-

Müdlif, bu eserininyazımında Kadı İyad'ın 'Kitabu'ş-şifa', Mahmud Akkad'ın 'Abkeriyetu'l-İslaın' ve hadis kitaplanndan yararlanmıştır.

4. Verdu'l-Etfal (Kürtçe)

Hayderi, 'Çocuklann Gülü' ınanasma gelen bu eserini 1987 yılında kaleme almıştır. Eser, çocuklara ve gençlere yönelik nazım balinde yazılmış özet bir ilmihal kitabıdır. Eserde 204 beyit balinde 19 konu yer almaktadır. 'Bebsa Tabaretabı ave

Okt. HalitAKÇAY 399

(Suyla Temizlik)' konusuyla başlar, 'Behsa Mevte (Ölüm)' konusuyla biter. Eserin sonunda müellifın beş b~yitlik özür beyanı ve Muhammed adlı bir öğrencisinin dört beyitli}<: bir takrizi bulunmaktadır.

Eserden birkaç beyit sunmak istiyorum (Bahsa Kırma Lımeja Farz, 21-23 arası beyitler):

~~~~ı_, .u-'~ .~ı_,~~

ı ~·ı~· fo~wı.).ı .>:!" tS_,.,.. , ,) ıs. - -; - - -" ıiırıiı tıh - ...sı- H·.-.. · - ·-; --tS,)'"' .) -' J" •..r-~

~ ~ f>A .us~<.?) _ji ı.)ı.;.. -'~tS~ •.J."

ı..H-:1 ~ ~ j. ı.S.ly ·st <.Şjlb ~i ı~~ w.:..::ı & n;<i~ ._;..~:ı _,<;>.1;i

(Here secde du etini ewji rııkne hem bıke selaıe dı ndvd wande rı/ne wdcıbe

selaıe bıke beyne

Anf tdzf bıde 'erde go bevıl sünnete pera dıve tdli bılmdtırbe }ı pışta ustuwe mera

An iş k u deste xwe hı/gev veke desta dı secdeda piye xwe her duwa rdke sere tı/ya bı qıbleda)

Bu dört eser, 'Tuhfetu'l-Hayderi' adı altında bir arada, önce 2005 yılında Hivda Yayınevi tarafından son olarak da 2012 yılında Seyda Kitabev! tarafından

bastırılmıştır.

5. Divana Hayderi (Kürtçe)

Hayderi'nin 83 kasideden oluşan bu eseri, ilaili aşkın, mürşidlerine olan derin sevgisinin ve sevenlerine olan düşkünlüğünün bir meyvesidir.

Hayderi'nin özellikle tasavvufi yaşamı onu tabiri yerindeyse hikmet ve aşk

noktasında pişirmiştir. Bu manevi konumu, nazımdaki kabiliyetiyle birleşince,

dilinden onlarca aşk ve hikmet dolukasideler dökülüvermiştir. Özellikle "Eya saki dıkım hevi şerabii 'ışqe zu bene" kasidesi birçok kasidevan tarafından seslendirilıniş ve Kürt edebiyatında adeta klasikleşıniştir.

Eser, son olarak 'Diwana Hayderi' adı altında Şeyh Muhammed Emin el­Hayderi'nin babası Molla Ahmed el-Hayderi'nin Divil.n'ı da eklenerek 2012'de Nübihar Yayınlan tarafından bastırılmıştır.

Tebliğime son verirken, dinlediğiniz için hepinize teşekkür eder, saygılarımı

sun arım.

400 KİMLİK, KÜLTÜR VE DEÖİŞİM SÜRECiNDE OSMANLI'DAN GÜNÜMÜZE KÜRTLER

Aşağıda Şeyh Muhammed Emin el-Hayderi'ye ait bazı fotoğraflar yer almaktadır.

Resim 1: Şeyh Muhammed Eminel-Hayderi

Okt. Halil AKÇAY

Resim 2: Şeyh Muhammed Emin el~Hayderi, bir icazet töreninde namaz

kıldırniaktadır.

Resim 3: el-Hayderi, bir icazet töreninde icazet alan talebeleriyle birlikte.

401

402 KİMLİK, KÜLTÜR VE DEGİŞİM SÜRECiNDE OSMANLI'DAN GÜNÜMÜZE KÜRTLER

Resim 4: el-Hayderi Diyarbakır/Silvan/Eşme (Salıka) köyündetalebeve köylüleri ile

birlikte '

Resim 5: el-Hayderi, kardeşleri Molla Muhammed Said ve Molla Muhammed Salih

ile birlikte

Okt. HalilAKÇAY 403

Resim 6: el-Hayderi, sevenleriyle birlikte

Resim 7: el-Hayderi, Mardin/Midyat/Ovabaşı (Kastellfıne) köyünde talebelerinin arasında

404 KİMLİK, KÜLTÜR VE DEGİŞİM SÜRECiNDE OSMANLI'DAN GÜNÜMÜZE KÜRTLER

Resim 8: Şeyh Muhammed Emin el-Hayden'nin kabri