Ključne mjere za unapređenje poslovne i investicijske klime

Ključne mjere za unapređenje poslovne i investicijske klime

Prezentator:Guverner CBBiH: mr. Kemal Kozarić

Sadržaj

Uvod kroz makroekonomski okvirTrgovinski deficit PreporukeStrane direktne investicijeOčekivanja CBBiHZaključak

Uvod

Postoji mnogo preduslova za rast jedne male otvorene ekonomije kao što je ekonomija BiH, a neki od najosnovnijih preduslova su:

Dobar poslovni ambijentFinansijska stabilnost zemljePravna sigurnostStabilan kurs

Uvod

Godina 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Nominalni BDP u milijardama KM  7,2  9,7 10,7 11,6 12,8 13,4 14,6 15,8 17,9*

Rast cijena na malo (%)  13,3 3,7  4,8 3,1 0,4 0,6 0,4 3,8 7,4**

Devizne rezerve u mil. KM 283 866 1021 2696 2464 2781 3457 4196 5400

Devizne rezerve u mjesecima robe 0,5 1,4 1,5 3,6 3,2 3,4 3,9 4,2 5,4

Trgovinski deficit u mil. KM -5,482 -6,053 -5,868 -6,471 -6,892 -7,180 -7,193 -7,834 -6,655

Postignuti rezultati u posmatranom periodu:

*Procjena CBBiH**Inflacija u januaru 2007. godine iznosi 1,2 %

Trgovinski deficit

17

19

21

23

25

27

29

31

2001 2002 2003 2004 2005 2006

Devizne rezerve u % BDP

2

2,53

3,54

4,5

55,5

6

2001 2002 2003 2004 2005 2006

Devizne rezerve u mjesecima uvoza

Roba Usluge DohodakTekući

transferi UkupnoKapitalni

računFinansijski

račun Ukupno

1998. -75.7% 4.6% 19.7% 43.0% -8.4% 12.0% -7.3% 4.8% 3.6%

1999. -62.1% 3.4% 13.7% 35.5% -9.4% 11.8% -6.9% 4.8% 4.6%

2000. -54.8% 3.7% 11.7% 31.5% -7.8% 10.8% 0.1% 10.9% -3.1%

2001. -55.8% 4.3% 10.0% 27.4% -14.1% 7.5% 4.5% 12.0% 2.0%

2002. -53.7% 3.5% 8.2% 22.9% -19.1% 6.6% 10.8% 17.4% 1.7%

2003. -53.4% 4.3% 6.9% 21.3% -20.9% 6.0% 11.1% 17.0% 3.9%

2004. -49.0% 4.6% 5.2% 20.0% -19.2% 4.6% 10.2% 14.9% 4.4%

2005. -49.6% 4.9% 4.5% 18.9% -21.3% 4.1% 12.8% 16.9% 4.3%

2006 -37.1% 5.3% 4.0% 16.4% -11.4% 3.0% 4.0% 7.0% 4.4%

GodinaTekući račun Kapitalni i finansijski račun Neto

greške i propusti

u %BDP

Trgovinski deficit

Prvo osnovno pitanje koje se treba postaviti u zemlji sa visokim trgovinskim deficitom je:

Kako finansirati taj deficit? Platni bilans predstavlja “balans,” pa tako po definiciji, deficit jedne komponete se mora finansirati drugom komponentom bilansa.

Stavke koje finansiraju trgovinski deficit su: tekući transferi 44% (od čega pošiljke građana predstavljaju 31%), usluge 14%, dohodak 11% i prostalih 31% trgovinskog deficita je deficit tekućeg računa koji iznosi 2 milijarde KM i koji se finansira sa kapitalnog i finansijskog računa.

Kako se finansira deficit tekućeg računa i da li je održiv? Ukoliko je država u mogućnosti da izbjegne valutnu krizu i održi vanjsku solventnost onda je deficit na tekućem računu održiv.

U nekim zemljama deficit se finansira i smanjivanjem međunarodnih rezervi. Deficit tekućeg računa u BiH nije popraćen smanjenjem međunarodnih rezervi.

Međunarodne rezerve u BiH konstantno rastu i u 2006. godini su se povećale za 1,2 milijarde KM.

Devizne rezerve CBBiH

DATUM DEVIZNA AKTIVA MONETARNA PASIVA SLOBODNE REZERVE

DEC. 1997. 144,1 160,3 - 16,2

DEC. 1998. 283,3 253,9 29,4

DEC. 1999. 865,7 836,7 29,0

DEC. 2000. 1021,4 973,2 48,0

DEC. 2001. 2696,5 2591,6 75,0

DEC. 2002. 2464,4 2345,2 118,1

DEC. 2003. 2.780,6 2.626,3 153,3

DEC. 2004. 3.457,5 3.283,5 173,0

DEC. 2005. 4.195,9 4.007,8 187,1

DEC. 2006. 5.400,4 5.178,0 221,4

Trgovinski deficit

Drugo osnovno pitanje koje se treba postaviti u zemlji sa visokim trgovinskim deficitom je:

Koji je uzrok tako povećanog trgovinskog deficita?Poduzeti odgovarajuće korake.

Izvoz

• Analiza se odnosi na proizvode koje BiH najviše izvozi.• Korišteno je nešto više od 4500 proizvoda izdvojeno je 22 proizvoda koje BiH izvozi u ukupnom iznosu, po proizvodu tokom 2006. godine, većem od 36 miliona KM.• Ova 22 proizvoda objašnjavaju 49 % ukupnog izvoza u 2006. godini.

Vrijednost izvoza Pokrivenost izvozaUkupno sve zemlje Ukupno 5 zemalja

Legure aluminija 476,676,032.47 Hrvatska 38.8% Italija 25.0% Austrija 21.2% Slovenija 4.8% Poljska 3.1% 92.8%Ostali dijelovi prepoznatljivi kao namjenjeni isključivo za motore tb 8407 ili 8408

313,420,420.61 Mađarska 39.5% Slovenija 39.2% Njemačka 20.8% Hrvatska 0.1% SCG 0.1% 99.7%

Električna energija 252,027,032.13 Hrvatska 45.8% Švicarska 27.8% Slovenija 13.8% Češka 7.5% Njemačka 4.4% 99.2%Aluminijev oksid osim umjetnog korunda 195,785,699.67 SAD 84.9% Poljska 9.3% Rumunija 4.6% Slovenija 0.7% SCG 0.0% 99.6%Dijelovi sjedala 160,491,132.69 Njemačka 51.2% Francuska 12.8% Slovenija 5.2% Mađarska 1.2% SCG 0.1% 70.6%Šipke od željeza sa udubljenjima i dr deformacijama nastale u prcesu valjanja

149,396,336.41 Slovenija 43.8% Hrvatska 33.9% SCG 20.9% Mađarska 0.9% Italija 0.0% 99.5%

Neaglomerirani rudače i koncentrati željeza 118,438,666.27 Rumunija 41.2% Poljska 36.6% Češka 15.7% Italija 6.5% SAD 0.0% 100.0%Koks i polukoks od kamenog uglja, mrkog uglja ili treseta

109,376,070.02 SCG 67.8% Hrvatska 2.1% Makedonija 0.8% Italija 0.4% Slovenija 0.3% 71.4%

Drvo obrađeno po dužini pilenjem od crnogorice

93,390,529.62 SCG 57.3% Slovenija 3.5% Austrija 3.2% Italija 0.9% Slovenija 0.2% 65.1%

Toplo valjana žica od željeza kružnog pp promjera manjeg od 14 mm

91,479,122.33 SCG 42.1% Makedonija 30.0% Hrvatska 14.0% Italija 8.9% Makedonija 0.8% 95.8%

Bukovo drvo 84,085,035.87 Hrvatska 21.4% Italija 18.3% Slovenija 16.7% Austrija 9.7% Njemačka 9.6% 75.6%Gornji dijelovi obuće i njihovi dijelovi 62,123,145.81 Njemačka 31.8% Italija 29.6% Slovenija 18.7% Austrija 15.3% Hrvatska 0.7% 96.1%Ostala tapacirana drvena sjedala 62,053,049.47 Njemačka 43.9% Hrvatska 21.2% Italija 11.9% Austrija 5.1% SCG 4.9% 87.0%Ostale željezne ili čelične konstrukcije 57,117,100.90 Hrvatska 46.2% Velika Britanija 13.0% Njemačka 12.1% Slovenija 8.2% Austrija 4.7% 84.3%Ostali namještaj od drveta 52,077,835.09 Njemačka 36.7% SCG 18.9% SCG 18.1% Francuska 6.2% Slovenija 5.2% 85.0%Rešetke, mreže i ograde 50,030,296.33 Italija 62.0% Hrvatska 9.4% Hrvatska 5.9% Rumunija 3.3% Austrija 1.0% 81.6%Ostala obuća koja pokriva gležanj 49,390,399.92 Italija 77.6% SCG 2.4% Austrija 2.4% Francuska 2.0% Rusija 1.3% 85.8%Otpatci i lomljevina od rafiniranog bakra 43,761,655.83 Njemačka 70.5% Slovenija 27.1% Italija 2.1% Švicarska 0.1% n/a 99.8%Rešetke, mreže i ograde 39,900,661.13 Hrvatska 74.8% Hrvatska 6.0% n/a n/a n/a 80.8%Ostale žice i kablovi za napon veći od 80V ali manji od 1000V

39,375,025.93 SCG 34.7% Slovenija 32.7% Slovenija 23.8% Makedonija 4.5% Mađarska 0.9% 96.7%

Cijele kože mase veće od 16 kg vlažno soljene 37,366,997.89 Austrija 45.3% Holandija 0.6% Njemačka 0.2% Turska 0.2% n/a 46.3%

Ostali silicij 36,480,534.52 Italija 79.3% Mađarska 5.5% Slovenija 3.7% Njemačka 3.3% Poljska 2.1% 93.8%

Najveći izvoz BiH u slijedeće zemlje Naziv proizvoda

1 2 3 4 5

UvozVrijednost uvoza Pokrivenost uvoza

Ukupno sve zemlje Ukupno 5 zemaljaOstala naftna ulja 896,137,203.39 Hrvatska 59.3% Slovenija 15.4% Mađarska 7.3% Austrija 6.4% Srbija i CG 5.3% 93.7%Antracit 310,951,343.56 Hrvatska 65.0% Slovenija 14.5% Mađarska 11.2% Srbija i CG 4.6% Austrija 3.3% 98.6%Ostali dijelovi prepoznatljivi kao isključivo namjenjeni za motore tarifnog broja 8407 i 8408

203,338,340.88 Njemačka 97.5% Srbija i CG 0.6% Italija 0.3% Švicarska 0.3% Slovenija 0.2% 99.0%

Osobna vozila zapremine cilindra

veće od 1500cm3 ali do 2500 cm3 196,150,326.60 Njemačka 40.0% Češka 16.8% Slovenija 5.0% Austrija 4.2% Slovačka 3.8% 69.7%

Prirodni plin 145,512,021.87 Rusija 100.0% n/a n/a n/a n/a n/a 100.0%Ostali lijekovi koji sadrže jod ili jedinjena joda 145,134,757.56 Slovenija 22.1% Hrvatska 17.6% Srbija i CG 17.5% Švicarska 6.0% Makedonija 5.2% 68.5%Aluminijev oksid, osim umjetnog korunda 130,459,666.04 Švicarska 99.6% Njemačka 0.4% Slovenija 0.0% Italija 0.0% Holandija 0.0% 100.0%Bitumenski kameni ugalj 123,612,472.27 Češka 42.3% Velika Britanija 27.5% SAD 26.0% Rusija 1.5% Hrvatska 0.3% 97.6%Cigarete koje sadrže duhan 119,212,684.46 Hrvatska 66.7% Švicarska 12.8% Njemačka 7.2% Austrija 5.7% Makedonija 3.0% 95.3%Pivo dobiveno od slada 111,723,042.79 Srbija i CG 50.2% Hrvatska 43.1% Slovenija 6.4% Austrija 0.1% Njemačka 0.1% 99.7%Električna energija 107,658,661.90 Švicarska 50.6% Slovačka 26.9% Češka 19.8% Srbija i CG 1.2% Hrvatska 1.1% 99.7%Osobna vozila zapremine cilindra

veće od 1000cm3 ali do 1500 cm3 100,002,206.77 Češka 43.8% Njemačka 15.7% Hrvatska 13.7% Italija 7.3% Slovenija 4.8% 85.3%

Dijelovi zračne ili vakumske pumpe 86,170,429.56 Austrija 44.9% Njemačka 23.6% Francuska 12.5% Slovenija 11.7% Mađarska 3.1% 95.8%Ostala pšenica i suražica 77,980,437.48 Mađarska 75.6% Hrvatska 16.5% Srbija i CG 7.2% Austrija 0.4% SAD 0.2% 99.9%Ostali prehrambeni proizvodi 75,862,455.80 Slovenija 27.7% Hrvatska 26.9% Njemačka 6.8% Mađarska 5.3% Italija 5.2% 72.0%Ostali otpatci i lomljavina od željeza i čelika 75,010,288.44 Srbija i CG 40.4% Hrvatska 25.3% Rumunija 13.7% Njemačka 8.6% Makedonija 8.4% 96.6%Preparati pripremljeni u originalna pakovanja za pojedinačnu prodaju

71,577,928.40 Hrvatska 39.6% Rumunija 24.4% Češka 18.5% Švicarska 4.3% Italija 4.0% 90.9%

Ostali šećer od šećerne trske ili šećerne repe 70,557,045.76 Hrvatska 43.4% Austrija 17.5% Češka 7.6% Mađarska 5.3% Srbija i CG 4.8% 78.6%Ostale mineralne i gazirane vode 66,545,154.62 Srbija i CG 38.3% Hrvatska 25.6% Slovenija 23.4% Makedonija 5.4% Austrija 2.3% 95.0%

Najveći uvoz iz slijedećih zemalja Naziv proizvoda

1 2 3 4 5

• Analiza se odnosi na proizvode koje BiH najviše uvozi.• Korišteno je nešto više od 4500 proizvoda izdvojeno je devetnaest proizvoda koje BiH uvozi u ukupnom iznosu, po proizvodu tokom 2006. godine, većem od 65 miliona KM.• Ovih devetnaest proizvoda objašnjava 36,8 % deficita u 2006. godini, a njihovo ukupno učešće u uvozu tokom 2006. godine iznosi 27%.

Preporuke U cilju poboljšanja spoljnotrgovinske situacije BiH preporučljivo

bi bilo napraviti detaljnu analizu sa mikro aspekta i to svih roba koje najviše intenziviraju porast BiH uvozne komponente i to na taj način da se identifikuju glavni partneri u spoljnotrgovinskoj razmjeni, te vrste, količine i cijene robe koja se uvozi od glavnih trgovinskih partnera.

Ojačati poljoprivrednu politiku BiH, kroz promociju BiH privrede na međunarodnom tržištu i rješavanju unutrašnjih ograničenje odnosno prepreka za izvoz

Naročitu pažnju treba obratiti i na izvozne kapacitete zemlje, naročito na sirovinsku komponentu izvoza, tu granu ne treba ekspoatisati, nego se fokusirati na razvoj i izvoz finalnih grupa proizvoda

Podsticati razvoj infrastrukture u oblasti standarda, certificiranja i kvaliteta, u skladu sa pravilima EU

Strane direktne investicije

-19.1% -20.9%-19.2%

-21.3%

-11.2%

4.9% 5.2% 3.7%

8.5%12.2%

6.0%4.3%

7.1%4.5%

7.7%

-25.0%

-20.0%

-15.0%

-10.0%

-5.0%

0.0%

5.0%

10.0%

15.0%

2002 2003 2004 2005 2006

Deficit TR Direktne investicije Ostale investicije

Direktna strana ulaganja u % BDP

Tokom 2006. godine primjetan je nastavak priliva direktnih stranih ulaganja ali slabijeg intenziteta nego u 2005. godini (graf)Procijenjeni priliv direktnih stranih ulaganja za 2006. godinu iznosi oko 661 milion KM*

*Konačni podaci o SDU će biti na raspolaganju u avgustu 2007. godine

Strane direktne investicije Redovnim istraživanjem koje provodi CBBiH prikupljeni su

novi podaci o stranim direktnim investicijama za prvih devet mjeseci 2006. godine i SDI iznose 428,7 miliona KM, a do kraja godine se procjenjuje da će iznositi 661 milion KM.

CBBiH vrši redovno kvartalno (oko 150 preduzeća) i godišnje istraživanje (oko 700 preduzeća ) direktnim prikupljanjem podataka od preduzeća i banaka sa stranim ulaganjima, a u skladu sa međunarodnom metodologijom.

Najveći ulagač za prvih devet mjeseci je Austria 50,6%, a zatim slijede Slovenija sa 27,3% ,Srbija i CG sa 5,3% te Hrvatska sa 4,9%.

Strane direktne investicije U pogledu sektorske zastupljenosti najveći priliv SDI

zabilježen je u sektoru bankarstva 51%, a zatim slijede proizvodnja sa 21% i nebankarski finasijski sektor sa 15%.

U sektoru turizma koji predstavlja jedan od potencijala razvoja BiH, prema prikupljenim podacima ni u prvih devet mjeseci 2006. godine nije registrovano značajnije povećanje SDI koje bi iskazalo bolju percepciju okruženja po pitanju turističkih potencijala BiH.

Najava budućih velikih ulaganja u energetski sektor i privatizacija telekom operatera, stvaraju preduslov za povoljnija očekivanja po pitanju daljnjeg poboljšanja investicijske pozicije u 2007. godini.

Strane direktne investicije

Stanje stranih ulaganja u BiH : Je posebna statistička kategorija i ne predstavlja samo zbir svih

prethodnih tokova nego i druge promjene kao što su devizne razlike, računovodstvene promjene i ostalo.

Na kraju 2005. godine iznosi 7,3 milijardi KM. Direktna strana ulaganja predstavljaju 4,4 milijardi KM, a 2,9

milijardi KM predstavljaju portfolio i druga strana ulaganja. Ukupna strana ulaganja u 2005. godini su se povećala za 26%

posmatrano u odnosu na stanje iz 2004. godine.

Strane direktne investicije

BiH kada su u pitanju direktna strana ulaganja, prema grafikonu koji slijedi, može se ipak ocijeniti da ne zaostaje za regionom.

*Konačni podaci o SDU će biti na raspolaganju u avgustu 2007. godine

-1000

100200300400500600700800

Rum

unija

Bug

arsk

a

Ma|

arsk

a

Hrv

atsk

a

Srb

ija

Crn

a G

ora

BiH

Mak

edon

ija

Alb

anija

Mol

dova

Slo

veni

ja

2003 2004 2005 2006

Strane direktne investicije po stanovniku u USD

Izvor: podaci "Transition report 2006" i CBBiH procjene za 2006. godinu

Očekivanja CBBiH• Ovakvi podaci ukazuju na to da postoji prostor za

investiranje u BiH ali da se promociji investiranja i stvaranju uslova za investiranje mora pristupiti mnogo agresivnije, a najbolji način je kroz efikasnije provođenje scenarija reformi.

• Ono što obezbjeđuje priliv SDI u jednoj zemlji svakako da predstavlja politička stabilnost i sigurnost, ekonomski progres te vrlo bitna komponenta je imidž koja zemlja prezentuje.

• Ekonomski rast se može postići kroz inteziviranje razvoja realnog sektora ekonomije, efikasnim provođenjem scenarija reformi, a naročito kroz fiskalni dio reformi i stvaranjem preduslova za jačanje poslovnog ambijenta.

Očekivanja CBBiHDio koji se odnosi na fiskalne reforme odnosi se uglavnom na:

Adekvatnu alokaciju javnih prihoda Smanjenje javne potrošnje Jačanje transparentnosti i odgovornosti u prikupljanju i trošenju javnih

prihoda Treba se podržati razvoj poduzetništva i naročito podržati brži rast

privatnog sektora i raditi na konstantnom smanjenju političkog rizika

Stvaranje poslovnog ambijenta Jačanje jedinstven ekonomskog prostor u BiH Poboljšanje efikasnosti pravnog sistema Uspostavu zakonskog i institucionalnog okvira za slobodnu

konkurenciju i zaštitu potrošača Stimulisanje regionalnog ekonomskog razvoja Povećanje mobilnosti radne snage Uklanjanje administrativnih prepreka za domaća i strana ulaganja

Zaključak• Još je mnogo posla koji zemlja kao cjelina treba da napravi ukoliko

želi da napreduje na svom putu ka stabilnosti.

• Mora se voditi računa o tome da je makroekonomski kontekst veoma važan i da detaljno mora biti precizirano koji sektori rastu i po kojim stopama, kakva je produktivnost ekonomije, konkurentnost, realni efektivni kurs, transparentnost i sl.

• Realni sektor je oblast ekonomije čiji potencijal treba iskoristiti u svrhu razvoja ekonomije BiH.

• Ovu činjenicu bi svi nivoi vlasti i odgovarajuće institucije trebali prepoznati i raditi na stalnom provođenju reformi koje će usmjeriti BiH u pravcu željenog razvoja.