Küçük Ada Ekonomileri (*) Yazan : Benito LEGARDA Cev.: Dr. OKTAR Marmara Üniversitesi ve Bilimler Fakültesi Küçük ekonomileri betimlemek belirli karakteristik- ler Çok ada ve adalar küçük ekonomiler olarak bu karakteristiklerin zamanda kü- çük ada ekonomileri için de geçerlidir. Bazen de Vries ve Vincent Galbis'in makalelerinde, küçük ülke ekonomilerinde ya da arazilerde olan ele Bu hem hem de ekonomik yönden durumunu içe- rir. Nüfus, toplam yüzölçümü ve milli gelirin küçük ekonomilerin ve küçük ada ekonomilerinin karakteris- tiklere da dahildir : yönden izole bir durumda bulunma, - bir va da iki ana ürüne yahut da endüstriye da- üretim sahip· olma, · - Faktör nedeniyle ve üretimin yüksek birim maliyetlerine göre eksi ekonomilerin ve ithalat afetlere koyabilme ve büyük piyasa dalgalanma- yararlanma 1980 17'si Fon'a üye olan 21 küçük ada ekono- misi mevcuttu. Burada küçük nüfusu 1 milyondan az olan ülkeleri ifade etmektedir. Ancak ve Malta bunun Fon üyeleri Karayib'ler ve Atlantik'te; Antigua (*) Benito Legarda, «Smal! lslanda Economies». Finance Development, Vol. 21, Number 2, (June 1984). !. ' 1 139
6
Embed
Küçük Ada Ekonomileri (*)dosya.marmara.edu.tr/ikf/iib-dergi/1986/9-legarda_cev_oktar.pdf · yalı sınırlı üretim alanlarına sahip· olma, · - Faktör bölünmezliği nedeniyle
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Küçük Ada Ekonomileri (*)
Yazan : Benito LEGARDA Cev.: Dr. Tiğinçe OKTAR
Marmara Üniversitesi İ ·ktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Küçük ekonomileri betimlemek amacıyla belirli bazı karakteristikler vardır. Çok sayıda- ada ve takım adalar küçük ekonomiler olarak adlandırıldıklarından bu karakteristiklerin birçoğu, aynı zamanda küçük ada ekonomileri için de geçerlidir. Bazen de Vries ve Vincent Galbis'in makalelerinde, küçük ülke ekonomilerinde ya da arazilerde toplanmış olan koşulların bazıları ele alınmaktadır. Bu koşullar kısaca; küçüklüğün hem coğrafik, hem de ekonomik yönden durumunu içerir. Nüfus, toplam yüzölçümü ve milli gelirin azlığının yanında, küçük ekonomilerin ve küçük ada ekonomilerinin paylaştıkları karakteristiklere şunlar da dahildir :
~ Coğrafik yönden izole bir durumda bulunma, - Çoğunlukla bir va da iki ana ürüne yahut da endüstriye da-yalı sınırlı üretim alanlarına sahip· olma, · - Faktör bölünmezliği nedeniyle altyapı, yatırım ve üretimin yüksek birim maliyetlerine aktarılan ölçeğe göre eksi ekonomilerin varlığı,
İhracat piyasalarının ve ithalat yapanların sayılarının sınırlı-lığı,
Doğal afetlere karşı koyabilme ve büyük piyasa dalgalanmalarından yararlanma olanağı.
1980 yılında 17'si Fon'a üye olan 21 bağımsız küçük ada ekonomisi mevcuttu. Burada küçük kavramı, nüfusu 1 milyondan az olan ülkeleri ifade etmektedir. Ancak Kıbrıs, İzlanda ve Malta bunun dışında tutulmuştur. Fon üyeleri Karayib'ler ve Batı Atlantik'te; Antigua
ve Barbuda, Bahama Adaları , Barbados, Dominik, Greneda, St. Lucia ve St. Vincent, Afrika'da ve Hint Okyanusu'nda; Cape Verde, Komoros, Maldive Adaları, Mauritiusr Sao Tome ve Principe ve Seyşel Adaları, Pasifik'te; Fildişi, Solomon Adaları, Vanuatu ve Batı Somaa'dır. Üye olmayan ülkeler ise Pasifik'teki Kiribati, Nauru, Tonga ve Tuvalu'dur. Bunlara ek olarak diğer ekonomilerle ilişkin içinde ya da onlara bağımlı 17 ada daha vardır. Bunların 7'si Karayib'ler ve Batı Atlantik'te, biri Hint Okyanusu'nda ve 9'u da Pasifik'tedir.
Politik bakımdan bağımsız ada ekonomileri coğrafik, demoğrafik ve ekonomik büyüklük ve kişi başına gelir olarak çeşitli sınıflara ayrılırlar. 1980 . yılında yüzölçümü ·olarak 25 km 2 den 28.446 km 2 ye ve nüfus olarak da 800'den 985 bine kadar sıralanmışlardı. Kişi başına GSMH'ları da 260 bin dolardan 24 bin ~olara kadar oldukça çeşitliydi. En _ küçükleri Nauru'nun GSMH'sı diğer 16 bağımsız adadan daha yüksek olup, en geniş ada ülkesi Solomon Adaları ise GSMH yönünden altıncı ve kişi başına GSMH'da da onsekizinci sıradaydı. Bağımsız ada ekonomileri, hem büyük ekonomiler, hem de refahı daha yüksek , ülkelerden etkilenen toplam ve kişi başına milli gelirlerine bağlı olarak ekonomik özelliklerinde eşit ölçüde farklılık göstermekteydiler.
Ekonomik durumlarını ve onlara uygun politika tercihlerini saptamada; küçük ada ekonomilerinin, diğer küçük ekonomilerden ayrı Ç>larak özel birtakım sorunlgrla mı karşılaştığını, yoksa aynı koşulların etkilerinin özellikle küçük ada ekonomileri için had safhada mı olduğuna iliş,l<in bir soru yqneltmek gerekir. Literatürün büyük bir bölümünde bu konular ele alınmış, ancak soru belirlendiğinde verilen cevaplarda çoğunlukla bir değişiklik olmamıştır. Küçüklük, uz9klık, bağımlılık, çevreleşme, - özgüvencenin azalması, yetersiz düzeydeki ekonomik çeşitlilik ve yabancı yatırımcılar karşısında zayıf pazarlık gücünün, küçük ülkelerin ve hatta büyük ülkeler içerisinde bulunan çevre bölgelerinin bile karşılaştıkları sorunlar olduğu belirtilmektedir.
- Niçin Farklıdırlar?
Küçük ada ekonomilerini özel bir kategoriye sokan bazı sınıflandırmalar, son 20 yılda taşımacılıkta'ki gelişmelerden kaynaklanmaktadır. Konteynır ve bölmeli konteynırların hızlı gelişimi ticaretin merkezleşmesine, küçük ticaret sahiplerinin ortadan kalkmasına ·ya da marjirialleşmesine yol açmıştır. Geniş ve yüksek tonajlı olarak geliştirilen k~nteyn .ır teknolojileri; kara yoluna dayalı etkin bir ulaştırma sistemine sahip olan ülkelerin, bağımsız nitelikli ulaşım biçimini
140
yayg-ın . kara ulaşımına dayalı sisteme dönüştürerek deniz trafiğinin yapısının tümüyle değişmesine neden olmuştur. Giderek geniş araçlar konteynır dona t ımları sayesinde daha ağır kargoları daha az sayıdaki limana taşımaktadır. Hava trafiği, yolcuları cezbederek geleneksel gemi taşımacılığını güç durumda bırakır. Modern hava trafiği, uzun jumbo jetlerin yakıt ikmal! için daha az sayıda durak, daha bü~ yük ve maliyetli hava limanı altyapısı gerektirdiğinden küçük ülkelere ağır yükler ·getirir.
Küçük adalar, çoğunlukla büyük gemilerin uğrak alanlarının ve uluslararası hava trafiğinin dışında kaldıkları için dezavantaja sahiptirler. Takım adalardan oluşan ülkeler için -bağımsız ada ekonomilerin bir bölümü bu gruba girer- etkisi, dahili parçalanma sonucunda daha da şiddetlenir; dıştaki adalar ekonomik mer.kezin giderek dışında kalır. Resmi ve gayriresmi kayıtlar Pasifik'te 'kotra ve Karayib'lerde de uskuna (*) hizmetinin bir azalma gösterdiğini ve hatta zaman zaman da b~ hizmete hiç rastlanılmadığını ortaya koymaktadır.
Kuşkusuz bu sonuçlar muhtemelen büyük ada ekonomileri tarafından daha uygun bir duruma getirilmektedir. Ancak bu ülkelerin, küçük ülkelerin ticari faaliyetlerini eng'ellemeleri nedeniyle küçük ada ekonomileri üzerinde ciddi etkileri sözkonusudur. Bu durum onların ayrı bir kategoride toplanmaları için bir temel oluşturmaktadır.
/
Küçük adaların bir diğer dezavantajı, özel ekonomik koşullarına katkıda bulunan coğrafik ve ekonomik yönden uzaklıklarıdır. En acık anlamıyla uzaklık; en gelişmiş ülkelerin zengin eiyasalarına yakın konumdaki ülkelerin ihracatında avantaj sağlayan ulaştırma maliyetleri ve teslim zamanı üzerinde büyük tesirler yaratan coğrafik mesafeyi ifade eder. Ancak fiziksel uzaklığın çok fazla olmadığı durumlarda sözkonusu olan bir uzaklık kavramı daha vardır. Hatta pazarın hemen yakınındaki küçük bir ada ekonomisinin bile, eğer bu yakınlığın avantajını elde edecek olanakları yoksa, -örneğin modern turist ticaretini karşılayacak geniş taşıyıcılarla donatılmış limanı ya da havaalanı bulunmuyorsa- bu durumda ekonomik yönden uzak olduğu söylenebilir. ·
Aynı şekilde çevreleşme -küçük ada ekonomisi ile bir ekonomik merkez arasındaki ilişkiyi ifade etmekte- merkezdeki gelişme·lerin ölçüsünun ve istikC:ımetinin gerisinde kalmamaya çalışan ülkelerin
("') uskuna, iki ya da üç direkli ve yel1kenleri yanıda-n olçın bir gemi türüdür (ç.n.).
141
gücünü etkiler. Bu; sosyo-ekonomik sistemlerin, kültürel temellerinin
ya da haberleşme olgusunun bir fonksiyonu ·Olabilir. En başarılı ada
ülkeleri, merkezdeki değişiklikleri, büyük ölçüde beşeri kaynakların
ve girişimcilik becerisinin gelişmesi yoruyla en iyi biçimde uyarlaya
bilen ülkelerdir.
Bu nedenle küçük ada ekonomilerinin karşı karşıya kaldıkları so
runlar birkaç noktadan hareketle ortaya çıkmaktadır. Ancak bu so- ·
runlar çoğunlukla en küçük ekonomileri, belki de en çok ada ülke
lerini etkilemektedir. Daha önce de belirtildiği gibi bu faktörlere
küçük nüfus, sınırlı toprak alanı, doğal kaynaklar ve yetişmiş insan
gücü, coğrafik ve jeopolitik izolasyon ve kişi başına yüksek maliyet ·
dahildir. Öyleyse bu ülkeler, sürekli değişen ve rekabetçi büyük eko
nomilerle nasıl başa çıkabileceklerdir?
- Mevcut Seçenekler
Büyük sanayi ile tarım için ölçeğe göre eksi ekonomilerin- var
lığı nedenryle, küçük ada ekonomileri ancak, başlıca hafif imalat sa
nayilerini ve hizmet sektörlerini geliştirerek -bundan kazanç sağlaya
bilirler. Buna, ihracata yönelik hafif imalat, ihracata yönelik üretim
yapa·n bölgeler oluşturma, yabancı yatırımı ve çok ulusluluğu cez
betme, turizmi geliştirme, aşırı işgücünün göçünü özendirme (yaban
cı gemilerde ,9alıştırma da dahil) ve kıyı bankacılığının finansal mer
kezlerini oluşturma da dahil edilecektir. Kôrlı bir biçimde· geliştirilme
si mümkün olan başlıca bir sektör de balıkçılıktır. Ancak bu dinamik'
sektörleri çeşitlendirmenin, ticari altyapı oluşturma ihtiyacı gibi bazı
maliyetleri bulunmaktadır. Bu ticari altyapı da kredi sistemine, bilgi .
ve pazarlama ağına, ulaştırma düzenlemeleri ile benzeri unsurlara
ihtiyaç duymaktadır.
1980 yılında Fon üyesi olan 17 küçük ada ülkesinin yazarları ta
rafından, sömürülebilen bu ada ülkelerinin özellikleri belirlendi: gö
rünmez hasılatların önemi. Bunlar içer.isinde mal ihracatına oranla
yalnızca turizm hasılatı çok büyüktü. Birçok küçük ada ülkesinde
kişi başına gelirdeki dramatik artışlardan turizm sektörü sorumluydu.
Anc.ak çok sayıda ada ülkesi kültürel, politik ya da çevresel sorunlar
nedeniyle turizmi geliştiremiyordu. Görünmez hasılatlar arasında bir
diğer önemlisi de, en azından üç ülkenin yalnızca diğer görünmeyen
kalemleri üzerinde değil, aynı zamanda mal ihracatının da Üzerind~
gelir (özel ve resmi) sağlayan transferlerdi. Kıyı bankacılığı gelirleri
yalnızca iki ülkede dikkate değer etkide bulunmuş ve elde edilen mik-
142
tar oldukça önemsiz bir düzeyde kalmıştır. Birçok ülke «kôğıt» · işlemlerini içerde yapmaya yetkinken, bunlardan yalnızca birkaçının
«fonksiyonel» merkezler olabilme potansiyeli vardır; ve kıyı bankacılığı merkezi olarak gerçekten başarılı olabilme potansiyeline sahip ülkelerin çoğu zaten bu işlemlere başlamışlardı.
Özellikle son zamanlarda ekonomik bölgeye 200 mil girişin serbest bırakılmasıyla balıkçılık, ada ekonomileri için büyük ümit vermektedir. Ancak miktc;.ır yönünden önemi yalnızca üç ülke için sözkonusdur. Bu sektöre etki eden unsurlara; kıyı insanlarının göç etme alışkanlığı, küçüklük ve uzaklıkla ilgili maliyetler ve ölçek ekonomilerin sınırlılığı dahildir. Yakıt maliyetleri de yüksek ve balıkçılık tekneleri pahalıdır. Tercihen, bölgesel temeller üzerinde komşu devletlerle işbirliği bu sorunların çözümlenmesinde yardımcı olabilir.
İhracata yöneHk hafif sanayiye· gelince, Karayib ve Hint Okyanusu ada ülkeleri bu alanda da başarılı olmuşlardır. Bir tek cesaret kırıcı durum, birikmiş-değer oranının sınırlı düzeyde kalmasıdır. Nitekim mevcut verilerin çoğu bunun % 30'dan daha az olduğunu göstermektedir. Diğeri ve muhtemelen en önemlisi, bu küçük ülke·lerin ürünleri için pazar oluşturan gelişmiş sanayi ekonomilerinde korumacılığın soğuk etkisidir. Küçük ada ekonomilerine yardımı amaçlayan herhangi bir programda, gelişmiş ülkelerde korumacı engellerin azaltılması muhtemelen en az diğer reçeteler kadar yüksek oranda öncelik oluşturacaktır.
- Genel Görüş
Küçük ada ülkeleri sınırlı toprak arazileri ve küçük nüfusları nedeniyle maddi ve işgücü girdileri üzerinde şiddetli sınırlamaların görüldüğü açık ekonomilerdir. Bu sınırlamalar, oldukça fazla sayıda
ürün için ölçek ekonomileri engeller ve üretimin birim maliyetlerinin yükselmesine· yol açar. Tüm dezavantajları uzaklıktan, izole olmaktan ve parçalanmadan (takım adalardan oluşan ülk~lerdeki gibi) kaynaklanan yüksek ulaştırma maliyetleridir. Uğramadan geçen uzun menzilli modern uçak ve gemiler bu ülkele.rin ulaştırma problemlerini ağırlaştırmıştır. Sonuç olarak bu ülkeler birkaç ana ürünün ihracatına
·bağlıdırlar.
Dezavantajlarını ortadan kaldırmak için bu ülkeler, ölçek ekonomilerinin 'küçük rol oynadığı ya da kaynak avantajına sahip oldukları dinamik sektörleri çeşitlendirmelidirler. Bu çeşitliliği sağlayacak
143
temel yollar turizm, balıkçılık ve ihracata dönük hafif imalat sanayidir. Yatırımcı sektörler de, bölgesel piyasalara yönelik sebze, bazı vida somunu ve uçak malzemesi gibi değer oranı düşük olan ürünleri içine alır. Küçük ada ülkelerinin hiçbiri bu sektörlerin tamamına yönelemez, ancak birçoğu, birini ya , da daha fazlasını harekete geçirebilir. KüçQk ada ül·kelerinin çoğu --daha acık belirtirsek, onlar arasında en çok dezavantaja s.ahip olanlar- için kalkınma cabası,
oldukça uzun bir sürece bağlı ·olacak ·ve bu caba dış yardımı ·gerektirecektir.