Kitap Zamani

Z A M A N G A Z E T E S N N C R E T S Z A Y L I K K T A P E K D R . Y I L : 1 0 S A Y I : 1 1 1 6 N S A N 2 0 1 5 P A Z A R T E S

16 A. Esra YalazanTolstoy mu, Dostoyevski mi?04 Haldun Taner 100 yandaAzra nciSezer Duru

evirmen gzyle Bernhard14

KOLA

J: O

RHAN

NAL

IN

ukuroval bR DNYA YAZARIukuroval bR DNYA YAZARI

38USTA GZYLE

Recai Gllapdanve

rfan Klyutmaz

06YK

Raymond Carvern son

ykleri

mer Ayhan

17ELETR

Eletirinin AnatomisiTrkede

Emrah Pelvanolu

22EDEBYAT

Canettinin notlar: nsann Taras

nan etin

20EHR

Mehmet Kamtan

ehir yazlar

Ali olak

Ethem BaranYasemin ongarlaurent Mignonkemal varoloh Eun kyungazade SeyhanNedim Grsel

Ethem BaranYasemin ongarlaurent Mignonkemal varoloh Eun kyungazade SeyhanNedim Grsel

28RSALE

Abdullah Aymazdan risale

erhleri

Seyit Erkal

aar Kemal hayattayken, Yaayan en byk yazar-mz kim? sorusu kimsenin aklna gelmezdi. lmnn ardndan bunu dnmek bile Yaar Kemalin edebiya-tmzda nasl bir zirve oldu-unu gsteriyor. Farkl edebi tavrlardaki okur ve yazarlarn

zerinde bunca uzlat isim azdr. Bir tek Dalarca geliyor akla: Byk airler ve ya-zarlar hakkndaki sessiz uzla onun iin de geerliydi. Dalarca nasl btn bir cumhu-riyet dnemi iiri demekse, Yaar Kemal de cumhuriyet dnemi romanyd. Son byk destanc nitelemesi arkasndan sk kulla-nld, hi de abartl bir niteleme deildir. Bu yzden Yaar Kemalin lmyle beraber bir a kapand, denebilir. Ustay Trkiyeden ve dnyadan yazarlarn, akademisyenlerin ve evirmenlerin yazlaryla anyoruz.

Edebiyatmzn bir baka ustas Haldun Taneri ise 100. doum yl sebebiyle sayfa-larmzda arlyoruz. 100. yanda Haldun Tanerin kitaplar gzden geirilmi yeni basmlaryla okura ulaacak. Bu ayki evirmen konuumuz Sezer Duru, yllardr byk bir zen ve sabrla kitaplarn Trkeye kazan-drd Thomas Bernhard anlatyor. ki temel eletiri metni, Northrop Fryen Eletirinin Anatomisi ile George Steinern Tolstoy mu Dostoyevski mi adl kitaplar da sayfalarmzda. Mehmet Kamn ehir yazlarndan oluan Kayp Mahalleyi Ali olak deerlendirdi. Raymond Carverdan Virginia Woolfa, Kurt Vonneguttan Elias Canettiye dnya ede-biyatnn ustalar; Ahmet Altandan Sezgin Kaymaza, nan etinden Cem Kalendere Trke edebiyat Kitap Zamannn sayfalarnda.

yi okumalar.

Bir a kapand

M T YAZ SA H B: FEZA GAZETECLK A. . GE NEL YA YIN M D R: EK REM DU MAN LI GE NEL YA YIN M DR YAR DIM cI SI: MEH MET KA MI GE NEL YA YIN ED T R:

AL O LAK ED T R: CAN BAHADIR YCE GR SEL Y NET MEN: FEV Z YA ZI CI SAY fA TA SA RIM: YUNUS EMRE YILDIRIM So RuM Lu M DR vE YA YIN SA H B NN TEM SL c S: HARUN MEN REk LAM GRup BA kA NI: MELH KILI REk LAM GRup BA kA N YARDIMcISI: sKEndEr YILMAZ REkLAM SEk TR Y NE T c S: CENK AYTUU REkLAM SEkTREEL uZMANI: MELEK TINMAZ YA YIN T R: YAY GIN S RE L AD RES: Za man Ga Ze te s 34194 YE N BoS NA-S TAN BuL tel: 0212 454 1 454 (pBx) Faks: 0212 454 14 96 Rek lam tel: 0212 454 82 47 Bas kI: fE ZA GA ZE TE c Lk A. . TE SS LE R HTTp://K TAp ZA MA N.ZA MAN.COM.TR E-poSTA: K TAp ZA MA [email protected] AYIN Lk pA ZAR TE S G N YA YIM LA NIR

twitter.com/kitap_zamani facebook.com/kitapzamanicom

Y

B U S A Y I D A

AYE DLEK lmek mi kolay, sevmek mi? 26

AL OLAK Ayn mahallenin ocuklar 20

KAPAK ukurovadan dnyaya: Yaar Kemal 8SEZER DURU Bernhard okuru baml olur 14

BERAT GNTAN Osmanlda din deitirme nasld? 30

TUBERK ATAK Tarann ac sesi 27

SEZA OKUN Karnca sabryla hayat felsefesi 21

AZRA NC Canlar lesi deil 4

A. YAVUZ ALTUN Etnisite ve dnm 31

AHMET HAMT YILDIZ Eski alarda bir Kasmpaal 27

V. B. BAYRIL Ressamn iirsel metinleri 22NAN ETN Umut ilkesi 22

A. ESRA YALAZAN Edebiyat tarihinin ezeli rekabeti 16

YAVUZ AKENGN Smrgecilie isyan 31

SEYT N. ERKAL Hakikat yolunun doymaz yolcularna 28

AL EMROLU Mavi Sakaln srr 24

EMRAH PELVANOLU Eletiri: O byk kelime! 17

KENAN KALECK Ebcedi anlamak iin 32

NHAT DALI Bir ruha iaret 33

AHMET DORU Yz yl nce hac yolunda 29

MUSA iREK Paralanmln a 25

MEHMET TUN Hayata karan ykler 18

ASLIHAN KEKOLU Modern bir siyer 32

YAVUZ ULUTRK Sherlock Holmes olsa ne yapard? 34

GNSEL IIK Sinema tarihinin en tatl zeti 36

RFAN KLYUTMAZ Trk iirinin ke talarna... 38

CEM MERT Bir airin gezi yazlar 29

SREYYA SU Bilmek dokunmaktr 25

MEHMET MEHMEDOLU Byl ve masals 18

ERCAN YILMAZ Dnyann bysn armak 33

BEKR SALM Saz airlerinden tadmlk... 35

AHMET AKIR Trk sporunun canl tarihi 37

RECA GLLAPDAN Aman genler, lisan reniniz! 38

MER AYHAN Raymond Carvern son ykleri 6

46 NSAN 2015 PAZARTESk TaP ZA MA NI PORTRE

AZRA NC

yk, tiyatro, deneme gibi farkl edebi trlerde verdi-

i nitelikli eserlere, sanata duyduu inanca, kitaplarnda insan ele al biimine, kendisini bir aydn olarak gl klan deerlere baktmzda Haldun Taneri bir Rnesans sanatsna benzetebi-liriz. Onun sanat insanla balar ve insanda biter. Her yolun sonunda sanata varanlar-dandr Haldun Taner. Henz genlik yllarnda edebiya-t hasta, dengesiz kiilerin ura olarak grdn sylese de 1940larda be yl boyunca peini brakmayan tberklozu atlatmaya alrken Ankara Radyosuna akacktan gnderdii skelerin kabul grmesi zerine, kendini bir daha kopma-mak zere edebiyatn iinde bulur. Belki de nihayetinde yazar olacan bildiindendir edebiyattan bu denli uzak duruu. Henz hikye kitab yaymlanmadan Yunus Nadi yk dln almasna, oyunlar yurt iinde ve dnda ilgi grmesine ramen Haldun Taner dnemin edebiyat evrele-rince pek de scak karlanmamtr. Ken-disi bu durumu sanata grece ge bir yata balam olmasna, edebi evrelerin tapu kadastro idaresi misali kdemi n planda tutmasna, bir kiinin ya da grubun adam olmamasna, kiisel zgrln grup da-yanmalarna ye tutmasna balar.

HkyEc m, oyun yAzAr m?Haldun Tanerin bir hikyeci mi yoksa oyun yazar m olduu tartmas sk sk gndeme gelmi ama ad zellikle ha-yatnn sonuna doru daha ok tiyatro oyunlaryla anlmtr. Edebiyat eletir-menlerinin onu hikyenin uzanda ko-numlama abalarna karn Taner, tiyatro ile hikyenin pekl birlikte yryebile-ceini sylemitir. Hikye yazarlndan oyun yazarlna nasl getiinizi anlatr msnz? sorusunu biraz gcenik bir ton-da yle yantlar: lk hikye kitabmla ilk oyunum yattr. () Kendimi pek, bir yerden bir yere gemi saymyorum. G-ryorsunuz ikisini de iyi-kt birlikte g-trmeye alyorum. Haldun Taner Pi-yes yazarken mi, hikye yazarken mi daha mutlusunuz? sorusuna ise tereddtsz, Hikye yazarken. diye yant verir.

Syleilerine baktmzda oyunla-rndan ok hikyeleri zerine konumak

isteyen bir Haldun Tanerle karlayo-ruz. Elim kalem tuttuka, kafam d-nebildike, en zevk aldm ura yine kk hikye olacaktr. cmlesi ona ait. Hikye yazarken entelektel sanc ve doyumu daha st dzeyde yaad-n belirten Taner, tam da bu nedenle hikyeciliini daha gl vurgulamtr. ihaneye Yamur Yayordu, Ay-nda alkur, On kiye Bir Var, Yaprak Ne Canl Yeil gibi hikyeleri hi kukusuz edebiyatmzn en par-lak rneklerindendir. ihaneye Yamur Yayorduda btn berraklyla kar-mza kan stanbul, Brezilya ve Alman-ya gibi farkl corafyalardaki birbirinden kopuk olaylarn aslnda ayn hikyenin paras olduunu grdmzde, onun insanln ortak yazgsna ne denli inan-dna da tanklk ederiz.

Edebiyatmzn doruklarnda yer alan Keanl Ali Destan, Gzlerimi Kaparm Vazifemi Yaparm, Sersem Kocann Kurnaz Kars gibi yaptlaryla Haldun Taner, hi kukusuz tiyatro tarihimizin de en nem-li yazarlarndandr. Yazd ilk oyunun sahnelenmek zereyken yasaklanmas onu birdenbire mehur etmi ve tiyatro ile arasnda kopmaz bir ba kurulmasn salamtr. Haldun Taner yaananlar

yle anlatr: Daha oynanmadan yasak edilmesi mehur etti. Yere braklsa bir tenis topu kadar srayabilecek oyun hzla yere atlnca tavana kadar srad. Piyesim daha sahne grmeden beni mehur eden yasaklara minnettarm.

Modern tiyatroyu geleneksel anla-tm biimleriyle harmanlayan Taner, bu tercihiyle seyirciye ulamay baarmtr. Bir deerlendirmede belirtildii zere, Haldun Taner okuma eylemi nesnesi olan hikyelerle kentli okurlara, izleme eylemi nesnesi olan oyunlaryla da taral insan-lara seslenebilmitir. zellikle Keanl Ali Destan, Haldun Taner tiyatrosunda bir bayapttr. nsann ve politikann yoz doasn nmze seren Taner, yanl tevekkl duygusu kadar yanl kahra-man algmz da silkeler. Haldun Taner tiyatrosu, en genel ifadeyle, kayt d ahlkszlmzn kayd niteliindedir.

GAzEtEcl EdEbyAt n kullAndHaldun Taner sadece hikye ve tiyatro tr-lerinde eser vermemi, gazetelerde fkra ve denemeler de kaleme almtr. Gazetecilii daha ok edebiyat halka tamak iin kul-landn zellikle belirtmitir. bin satan bir dergide yazmaktansa elli-altm bin satan gazetelerde yk yaymlamak iste-

diini ifade etmi ve fkra yazlaryla gele-cee de seslenmitir. Demokrasi en gl rejimdir. nk kltr ister, olgunluk ister, eitim ister. Sade fikir zgrl, sz eit-lii yetmez. O fikir ve szlerde seviye de ister. szleri meseleleri ele altaki olgun-luunu, entelektel derinliini gsterir.

Sanatnn, zellikle de yaptlarnda-ki mizah ve ironinin kendi kiiliinin bir yansmas olduunu kaydeder Haldun Taner. Doasndaki ince ruhluluk, sanatn uzun ve meakkatli yolunda asl kvamn bulmu, adeta szlmtr. Sanata bak-n ise, Derin dnrsek sanat bir g-cn deil daha ok kkl bir aczin ifadesi-dir. nsann yalnzlnn bilinlenmesidir. Bir iletiim, dolaysyla bir itirak arama ihtiyacdr. szleriyle anlatr.

Yazarla bir deil, drt mr dahi ve-rilse yetmeyeceini kaydeden Haldun Taneri doumunun 100. ylnda anarken son sz yine ona brakalm: Bana kalsa, becerebilsem, o bilgelie bir gn varabil-sem, susacam, hibir ey yazmayacam ya da yazdm kimse fark etmeyecek. Bilir misiniz, eski minyatrclerden o-unun eserlerinin altnda imzas yoktur. Eserini yapmak onlara yeter. Yapan o ka-dar nemli deildir. Bence asl byk sa-natlk ve bilgelik buradadr.

Canlar lesi deil[Haldun Taner 100 Yanda]

yk, tiyatro, deneme gibi farkl trlerde verdii nitelikli eserlerle Trk edebiya-tnda kendine has bir yer edinen Haldun Taner 100 yanda. Usta yazarn kitaplar 100. yanda YKY tarafndan gzden geirilmi basklaryla yeniden yaymlanacak.

Haldun Taner (1915-1986)

66 NSAN 2015 PAZARTESk TaP ZA MA NI YK

MER AYHAN

aymond Carver, er-ken lmnden sonra

ad giderek daha ok anlan yazarlarn banda geliyor. Yir-minci yzyln ikinci yarsnda kentte ve krsal kesimde yaayan insanlar gz kamatrc bir gzlem gc ve yalnlkla anlatt. Amerikan corafyasnda anlat-mak iin nereyi sese fark etmiyordu. likileri, insann doayla uyumunu ve ztln, zellikle yalnzlk ve krlgan-lklarmz metafora dntrmekte kulland hayvanlar (at, kpek, kedi) ele alyla, her adan modern bir ya-zard. Carvern ad bugnlerde drt dalda Oscar yakalayan Irritunun Birdman filmiyle yeniden gndemde. Srtn yazarn dnyasna yaslayan filmin, Carvern edebiyat anlayn hakkyla yanstp yanstmad tart-ladursun, onu sevenlerin fazlasyla memnun kalaca, Dan Rushn ynet-tii Everything Must Go (2010) da gz-den karlmamal.

Yedi ykden oluan Fil, Carvern son dnem yklerini ieriyor. Yazar, kariyerinin son virajnda zellikle seti-i temalar ve dil anlayyla genel yk anlayna bal kalmakla birlikte, bir-takm tercihlerini deitirmi grn-yor. Ne yazk ki bu deiimin onu nere-lere tayabileceini tahmin etmekten tesi gelmiyor elimizden. Carver yedi yknn altsn ben-anlatcyla kur-mu. Bu keskin dnmn nedenleri arasnda, teknik meselelerden ziyade birok eletirmen tarafndan sylene-gelen otobiyografik eik gz nnde bulundurulmal.

Ac dEnEymlErn zOtobiyografik eler meselesini birka cmleyle geitirelim, nk yaad-n yazyor demek Carver gibi bir yaza-ra hakszlk olur. Yine de bu yklerde, onun yaad ac deneyimlerin yol gs-tericiliinde kendi ifritlerini kahraman-larna yklediini syleyebiliriz. Szge-limi, Carver henz 20 yandayken iki ocuk babasyd ve ailesini geindirmek iin teslimatlk, kapclk gibi asgari crete tbi birok ite almak zorunda kald. yklerinde hali vakti az ok ye-rinde karakterlerin bile gelecek endiesi

tadn grrz. Tpk Carver gibi ikiye snrlar hayattan bunaldkla-rnda. Carvern yklerinde aslnda hemen hemen hibir ey olmaz. Her ey oktan balamtr, biz hikyenin ortasnda gireriz kahramanlarn dnyasna. Ve yk sona erdiinde kendimizi birdenbire darda bu-luruz. Yazar tarafndan itildiimiz boluu arafta kalmak diye nitelen-dirmek yanl olmaz.

Bandan iki evlilik geen Carvern, ehovla ilgili son yk ha-ricinde bitmi ya da bitmekte olan ev-liliklerden yola kmas ve kitab ikinci eine ithaf edii de bu balamda d-nlmeli. Evlilikler bitmi, yeni ilikiler boy vermitir. Kimi karakterler de ikinci evliliklerini yapmtr. Gelge-lelim deneyimlerin tortusu, gemiin pimanlk verici hayaletleri anlatc-larn yakasn hi brakmyor. Carver yeni balanglarn bir fark meydana getirdii dnyalar kurmuyor, prz-sz devam hikyelerine inanmyor. Hafzaya ken anlarla sarslarak ilerlemeye alan insanlarn ikide bir tkezleyiini izletiyor bize. Me-sela Menudo yksnde yle bir a kurmu ki, ilikilerin karmakl- (aslnda insann karmakl) ba dndrc. mknm olsa bu ilikiler an bir emayla gstermek isterdim. Anlatcmz evlidir, eini yolun kar-sndaki evde yaayan Amandayla al-datmaktadr. Daha sonra ei Vickynin de kendisine bir zamanlar ayn eyi yaptn reniriz. Bir de Molly var. Anlatcnn ilk ei. Vickyyle tan-lnca Molly terk edilmitir. imdiki ei Vicky de tantklar srada evlidir. B-tn bu ilikiler yumanda hi kimse mutlu deildir. Ak bir delilik olarak yorumluyor Carver. nsan, an itibary-la duygular ne kadar youn olursa ol-sun, nnde sonunda gvenilmez bir varlktr: Dnyorum da Mollyyi severdim, kendi canmdan ok.

Aslnda yazarn her yk-de nmze serdii dnyann z bu. yknn sonunda, ok sevdii John Cheevern harikulade yks Yzcye gzel bir gnderme var. Yzcnn kahraman banliy mahallesindeki btn evlerin havuz-larna girerek kendi evine ulamaya

alrken, karsna kan tanlar ara-clyla, hem gemiiyle hem de bulun-duu evreye hissettii yabanclamayla yzlemek zorunda kalr. Menudoda ise btn bu muhasebeyi gece boyunca srdren anlatc, eline ald trmk ve im torbalaryla evinin bahesini d-zenlemeye balar. Bir sonraki adm, bitiikteki evin bahesine gemek olur. Tpk Yzcnn kahraman gibi ha-reketi kukuyla karlanr. likiler rutin beklentilerle andrlrken, en ufak bir deiiklik bile tehdit edicidir. Ne gemi, ne trl hesaplarn yapld imdi, ne de belirsiz gelecek huzur verebilir.

kAPAnA kSlmlkFil yksnde bu kapana kslml daha geni bir aile zerinden ele alm Carver. Orta snftan anlatcmz bir kasabada sradan bir i yapmakta, zar zor geinmektedir. Yzlerini yllardr grmedii eski karsna, kzna, olu-na ve annesine srekli para yollar. flas eden erkek kardeinin de halkaya ek-lenmesiyle bir yol ayrmna varr. Ken-disini smren yaknlarndan kurtul-mak iin Avustralyaya gitmeyi hayal eder ve bir k ararken birbirine zt iki rya grr. Carver anlatcnn ks-trlmln ve kendi stne rd kszlk duvarn ryalar eliinde mkemmel bir finale tam.

ocuk Oyunca yksnde ne kan iki karakterin dnyas, bir mek-tup araclyla zenginletirilir. Bak asnn yaratc bir kullanmyla Sa-mimiyet yksnde karlarz. Yaz-d kitaplarla nlenen yazar, eski einin yaad kasabaya urar. Ksa bir tered-dtten sonra da kapsn alar. ift na-ho biimde ayrlmtr ve olay rgs evin iine tandktan sonra anlatc bir kenara ekilir, onunla birlikte eski ein sulamalarn dinlemeye koyuluruz. So-nunda kesintisiz bir l btnleyen para para tiratlar hem yeni bir evlilik yapan ve tm nefretine ramen yazarla yaadklarn geride brakamayan kad-n, hem de eski einin nnde diz ken, ayn dertten mustarip yazar tanmlar.

Edebiyat dnyas iyi, vasat ve kt yazarlarla dolu devasa bir lem. Carvern hangi yksne bakarsak ba-kalm nitelik deimiyor. Byk yazar deniliyor, bylesine.

Raymond Carvern son ykleriYedi ykden oluan Fil, Raymond Carvern son dnem yklerini ie-riyor. Erken lmnden sonra ad giderek daha ok anlan Amerikal yazar, yirminci yzyln ikinci yarsnda kentte ve krsal kesimde yaa-yan insanlar gz kamatrc bir gzlem gc ve yalnlkla anlatmt.FL, RAYMOND CARVER, EV.: AYA SABUNCUOLU, CAN YAYINLARI, 128 SAYFA, 12 TL

R

Raymond Carver (1938-1988)

86 NSAN 2015 PAZARTESk TaP ZA MA NI KAPAK

EtHEm bArAn

Yaar Kemal benim yazarlar mdand. Aklm erdi ereli onu okudum; dne dne okudum. Ve onu hep Mrquezin ya-nna koydum.

Baz yazarlar iin byk yazar, bazlar iin de iyi yazar tanmla-mas yapar kimileri. Yaar Kemal hem byk hem de iyi yazarlardandr.

Kendi dilini, corafyasn, kendine zg dnyasn kuran ender yazarlar-dan biridir, biriciktir. Her romannda ayr bir dil ve biim yaratmaya zen gstermitir. Ben niye iki roman, roman, yz roman yazaym hep-si birbirine benzeyecekse? demitir. Grdklerini, yaadklarn deil, ya-rattklarn yazmtr. Hayatn gerek-lerini, dili ve romann imknlarn zor-ladn, hibir zaman kr parmam gzne eklinde yazmadn ifade etmitir konumalarnda. Aklama yapmaktan nefret ettiini belirtmitir. Walter Benjaminin, Aslnda hikyeyi aklama katmadan anlatabilmek, an-latma sanatnn yarsdr. sznn anlamn veren bir tutum izlemitir btn eserlerinde.

Onun hi deimeyen ve belki de en byk kahraman doadr. u szleri beni ok etkilemitir: Sinema romana ok ey verdi. Ben baka bir ey yaptm; mesela bir plan alalm sinemada, bir adam duruyor. Ba plan diyelim ya da boy plan, bir adam duruyor. Ne kadar gidiyor arkas, biliyor musunuz? Su var, bcek var, gne var, ku var, k var, aa var, yaprak var, meyve var. Bin-lerce ey var. imdi bir roman yazld zaman doann iindeki insan byle bir younlukta olmal. Romanda yapmak istediim eylerden biri de bu oldu.

ada Eletirideki syleisinde Ad-nan Benke unlar syler: Sen diyor-sun ki, Demirciler ars Cinayetinde bir cmle bir sayfayd diyorsun. Ne halt edeyim duran bir dan karsnda? Da-n glgesini, bulutunu nasl keseyim ben? Nasl keseyim de nokta koyaym? Anlattn eyin devinimi senin cmle-ni de yaratr. Bu yzden, szgelimi nce

Memedin birinci cildinde fazla uzun cmle yoktur; olaylarn hzna metin de uymu, dil ona gre biimlenmitir.

Amerikada, niye hep uku-rovay yazdn sorar biri. Yaar Kemalin cevab, Yalnz ben yaz-myorum ukurovay, Tolstoy da, Dostoyevski de, Kafka da, Faulkner da ukurovay yazyor. olur.

Ortaokuldayken, nce Memedle baladm onu okumaya. Nasl etki-sinde kaldysam, hem ressam hem de yazar olmak isteyen bir ocuk olarak, kahraman nce Memede benzeyen bir izgi roman hazrladm. Ardndan, onun yapt betimlemelerin bys-ne kapldm. O zamanki aklmla, Yaar Kemalin ukurova iin yaptn ben de orta Anadolu iin, bozkr iin yapa-bilir miyim diye cahil cesareti diyebile-ceim bir dnceye kapldm.

nsan ruhuna inen, onu tahlil eden yazarlar nemsenirken, doann kalbine inen, onun grnen ve grn-meyenlerini yaznn iinde yeniden yaratan, bunu yaparken de doa-in-san ilikisini ne karan yazarlara kmseyen bir gzle bakanlarn sa-ys hi de az deil. nsanlarla bir ara-da yaadmz ve biz de bir paras olduumuz iin insanolunu tanmak, anlamak istiyor ama i doaya gelince, sanki bir paras deilmiiz gibi davra-nyoruz her nedense. Belki de bu yz-den, Dostoyevskide hi aa olmad-ndan yaknr Yaar Kemal. Hadi o devirde Petersburgda aa yoktu diye-

lim, gkyz de mi yoktu? diye sorar. Sonra, Benim ilkgenliimde isyan ettiim ey uydu, der ve devam eder: Adamlar krk sayfa bir doa veya bir eyay anlatyorlar sonra gene olaya dnyorlar. Niye, dedim, niye byle yapyorlar bunu? Anlatacaksa doay bir ilevi olmal, deil mi? nsanla bir ilikisi olmal.

Yaar Kemal u dnyada yalnz ol-madmz; eya ile, doa ile, sonsuz ayrnt ile, insan ruhunun ancak b-yk sanatlar tarafndan grlebilecek karanlk yanlar ile i ie yaadmz yazd binlerce sayfann her satrnda hatrlatt bize.

Onun romanlarndaki ana dn-ce, ne kadar gerei, ne kadar d yaadmzd. Deimenin romanc-syd, korkunun romancs, Mecbur insann romancs. Benim kahrama-nm Memidikin yaratcsyd; llerin, baklarn, kartallarn, cerenlerin, ipil-tilerin, yelken bulutlarn, sazlklarn, kayalklarn, gzel atlarn, bceklerin, arlarn, ylanlarn, yalmlarn, ya-murlarn, yellerin yaratcs, diliydi.

Dnyann yakyd o

ukurovadan dnyaya: Yaar KemalYaar Kemalin (1923-2015) lmyle edebiyatmzda bir a kapand. Cumhuriyet dnemi edebiyatnn ilk asrna tanklk eden usta yazar, romanmz ekillendirdi, dnyaya tantt ve Trkeyi zenginletirdi. Yaar Kemali Trkiyeden ve dnyadan yazarlarn, akademisyenlerin ve evirmenlerin grleriyle anyoruz.

ESERLERykSar Scak, 1952Teneke (uzun hikye), 1955Btn Hikyeler, 1975.

Romannce Memed, I. Cilt, 1955Ortadirek (Dan te Yz-I), 1960Yer Demir Gk Bakr (Dan te Yz-II), 1963 Anadolu Efsanesi, 1967lmez Otu (Dan te Yz-III), 1968nce Memed, II. Cilt, 1969Arda Efsanesi, 1970Binboalar Efsanesi, 1971akrcal Efe, 1972.Demirciler ars Cinayeti (Akasazn Aalar-I), 1974Yusufcuk Yusuf (Akasazn Aalar-II), 1975Al Gzm Seyreyle Salih, 1976Ylan ldrseler, 1976Kular da Gitti, 1978Deniz Kst, 1978Yamurcuk Kuu (Kimsecik-I), 1980Hykteki Nar Aac, 1982nce Memed, III. Cilt, 1984Kale Kaps (Kimsecik-II), 1985nce Memed, IV. Cilt, 1987Kann Sesi ( Kimsecik-III), 1991Frat Suyu Kan Akyor Baksana (Bir Ada Hikyesi-I), 1997Karncann Su tii (Bir Ada Hikyesi-II), 2002Tanyeri Horozlar (Bir Ada Hikyesi-III), 2002plak Deniz plak Ada (Bir Ada Hikyesi-IV), 2012Tek Kanatl Bir Ku, 2013.

CoCuk RomanFiller Sultan ile Krmz Sakall Topal Karnca, 1977. SRBugnlere Bahar ndi, 2010. Deneme-DeRlemeAtlar (Kemal Sadk Geli adyla), 1943Ta atlasa, 1961Baldaki Tuz (1959-74 gazete yazlar) 1974Gkyz Mavi Kald (Halk edebiyatndan semeler,

Sabahattin Eybolu ile), 1978Aacn r: Yazlar - Konumalar, 1980Yaymlanmam 10 At, 1985Sar Defterdekiler: Folklor Derlemeleri, 1997Ustadr Ar, 1995Zulmn Artsn, 1995Binbir iekli Bahe, 2009. RpoRtajYanan Ormanlarda 50 Gn, 1955ukurova Yana Yana, 1955Peri Bacalar, 1957Bu Diyar Batan Baa, 1971Bir Bulut Kaynyor, 1974Allahn Askerleri, 1978Rportaj Yazarlnda 60 Yl, 2011ocuklar nsandr, 2013. CevRAy Kuyumcular, 1977.

FOTO

RAF

: ZAM

AN, T

URG

UT

ENG

N

Dnyann yak


yASEmn onGAr

Soru-cevap eklinde akan syleileri kayt cihazndan kda ge-irince rportaj yap-tm diyenlerin mem-leketinde, bu mstesna anlat sanatnn kadri-

nin bilinmemesine arabilir miyiz? Brakn kadrini, bizde anlam bile pek bilinmeyen, anlamn bilenlerin, bilmesi gerekenlerin de adn yanl yere kullanmaktan im-tina etmedii bir tr bu; her karlkl konumay srarla rportaj diye sunan bovermilik nicemize egemenken Yaar Kemale ta 1975te benim iimi srd-rememem ok ac oldu dedirten orak-lamann sonunu hayal etmek krk yl sonra hl kolay deil. Yaar Kemalin Kozan Cezaevinden ktktan ksa sre sonra almaya balad Cumhuriyet gazetesinde 1951-1963 arasnda yazd rportajlar bu yaz iin yeniden okurken oraklatka neleri kaybettiimizi de dnyordum.

lk rPortAj 28 yAndAlk rportajnda o gl kokulu akrepler payi-tahtn, kahvehaneler ehrini, tozduman iinde gnde bir liralk geliri oluk ocuu-na yetitirdii gibi artrdn bile syleyen gnl geni yourtu kadnlarla kynden zorla koparlmasn beni gabul etmir top-rak diye iine sindirmi kylleri barndran Diyarbakr yazdnda henz 28 yan bi-tirmemiti Yaar Kemal. lk kitab Sar Scak daha baslmamt, nce Memedin gn grmesine drt yl vard. Sonra, o drt yla, ksa gazete yazlaryla birlikte gney snrn-da kaak gibi yaayarak yazd Kaaklar Arasnda 25 Gn ile Hasankale Yerle Bir, Maara nsanlar, Yanan Ormanlarda Elli Gn gibi uzun rportajlar sdrd.

Her birini o gnn gzyle okuya-bilmeyi isterdim. Yaar Kemalin zamana yenilmeyeceini o vakit belki sadece d-leyerek zulasnda beklettii koca roma-nndan bihaber okurlar, bu rportajlarda, onun yan oktan tutmu kelimeleriyle, ilk kez tank olduu hayatlar bir yandan taze bir heyecanla anlatrken, bir yandan da o hayatlar bizzat tecrbe edercesine ierden seslenen scak diliyle karlatkla-rnda ne dndler acaba? Gazeteciliin

de aslnda byle bir ey olduunu, olabile-ceini, insan insana o an her ne haldeyse o haliyle ama her seferinde de daha nce hi anlatlmad gibi anlatmay deneyebi-leceini hissettiler mi?

Yap Kredi Yaynlar 2011de kendi iinde belki biraz hatal ve oka hznl bir mesaj barndran Rportaj Yazarlnda 60 Yl adyla kitaplatrd bu rportajlar; hatal ve hznl, zira Yaar Kemalin rportaj yazarl 60 yla yaylmad, ya-ylamad. 12 ylda yaplm 12 rportaj var kitapta. En bata da Yaar Kemalin 1975te Milliyet Sanat dergisinin bir so-ruturmas vesilesiyle syledikleri: 1963 ylnda iimden oldum. O gn bugn de bir Allahn kulu kalkp da, Yahu sen bir zamanlar iyice rportajlar yapardn, benim gazetemde de yapmaz msn diye sormad. Cumhuriyet, yle anlalyor ki bu serzenii iitince Yaar Kemali ye-niden davet etmi, 1975 sonbaharnda gazetede tefrika edilmesinin ardndan, nce Allahn Askerleri, sonra ocuklar nsandr adyla kitaplaacak olan rpor-taj byle domu. Arada bir de Meneke Koyundaki tkenii kk balklarn ve trolclerin azndan anlatan 1972 tarihli Denizler Kurudu var. O kadar.

Yaar Kemal klliyat iinde bin sayfaya yaklayor rportajlarnn yeri. Onu, o gn olduu gibi bugn de, bu iin bu diyardaki byk ustas klan, o gn olduu gibi bugn de bu iin nasl yaplabileceini cmlemize gstermeye yeten ama yazarn rtl faizmin birer rtkan diyerek rportajn lmn-den sorumlu tuttuu gazetelerin bu ii srdrmesine ne hikmetse o gn yet-memi, bugn de yetmeyen bir toplam.

kk nSAnlArn byk zlEmlErOysa rportaj, gazeteler iin vazgeil-mez bir iddia olan yenilik ile nadiren eriebildikleri kalclk arasnda kpr kurabilen bir tr. nsan insana o gn ne haldeyse yle ve daha nce hi anlatlma-d gibi anlatmay baaran bir rportaj-c, gncel gereklii zamansz klabiliyor nk. ocuklar nsandrda, tam krk yl nce, nfusu bugnknn altda biri olan stanbulda byyen kk insanlarn byk zlemlerini okurken, ayn zaman-da bugne ait bir ey okuduumuz hissine kaplmamz bu ehir, bu sokaklar, yoksul-

luun ve ocukluun halleri aslnda hi deimedii iin deil; Yaar Kemal her an deien ehrelerin ardna bakabildii, ha-yatn kabuunu soyabildii iin. ocuklar nsandr anlatrken, ylesine sevinliyim ki bu yazdklarmdan ok iyi bir roman yazsaydm bu kadar sevinmezdim. nk burada verdiklerim, insanolunun gere-ine btn yaptklarmdan daha yakn diye coku duymakta hakl.

Bir anlat, eski deyile bir kssa olarak rportaj bu denli etkili, hissesini bu denli kuvvetli klan ey geree yaknlama ma-hareti kukusuz. Yaamn zne yarat-madan varlamayacan dnen, bal gibi edebiyattr dedii rportajn gcn bir yaratma olmasyla aklayan Yaar Kemalin rportajlarnda durduu yer de bu adan nemli. Rportaj kurgulanm bir metinden ayran nesnellii, yazarn

durduu yer belirliyor. Vaktiyle, Truman Capotenin bir ifti ailesini katledenle-ri anlatan uzun rportaj (Soukkanllkla) hakknda sylenmi o sz, Yaar Kemalin birok rportaj iin de geerli bence: Hem hep orada, yazd rportajn tam ortasn-dadr yazar hem de olan bitene mdahale etmez. Yaratrken bezemez, deitirmez, kendini gsterir ama glgelemez. En sev-diim rportaj olan Yanan Ormanlarda Elli Gnde mesela, nice ardcn, kkna-rn, amn ve tadn ok sevdii kamalan kabuklarn keskisiyle kanatp yalabuunu yemi, bundan da asla vazgemeyecek bir adam olarak kar karmza; sonra, Or-manc anlamaz der, onun iin, dnyada hibir ey yoluna aa ldrlmemelidir. Kurumu aata bir ocuk ls yalnzl, hzn var. Bir yalabuk uruna btn or-manlarmz batyor, kuruyor.

Rportaj bal gibi edebiyattr FOTO

RAF

: ZAM

AN

10


lAurEnt mGnon (Oxford niversitesi)

Yaar Kemalin dn-ya edebiyat bala-mnda nasl konum-landrlaca sorusunu yantlamak kolay de-il. 1990lardan nce

Trkiye dnda tannan ve okunan ender Trkiyeli romanclardand. Aslnda Nzm Hikmete benzer bir konuma sahipti. Dn-yada birok okur, Trk edebiyatn onlarn yaptlarnn evirileriyle kefetti.

Bununla birlikte ayn dnemde Av-rupa ve Amerikadaki niversitelerde, hatta belli bir lde Trkiyede de, Ya-ar Kemal sadece ky edebiyat ba-lamnda ele alnd. Bu bir talihsizlikti: Yaptlarnn ve tutumunun neminin anlalmasna engel olmutur. Akas usta romancnn Mahmut Makal, Talip Apaydn gibi yazarlarla edeb adan ve tavr asndan ortak noktas hemen hemen yoktu. Kemal merkeze, yani An-kara ve stanbula meydan okuyan tara yazarlarndand. ukurovann, dolay-syla Dounun, hatta yer yer Krtenin ezgilerinin duyulduu dili ve zgrlkle eitlie susamln ifade eden anla-tlar, bu son noktay kantlar nitelik-te. Tabii akademideki yaklamlar da 90lardan sonra deimitir.

Neslindeki tara yazarlarndan farkl

oluu Batda nce yayn dnyas ve ge-nel okur tarafndan fark edildi. Fransada Yaar Kemal, Gabriel Garcia Mrquez, Jean Giono gibi yazarlarla birlikte okunu-yor. Yani ancak yerel ve zel gereklerden yola klarak insann zne dair evren-sel gereklerin anlatlabileceini d-nen edebiyatlarla. Kemalin sk sk ufak varyasyonlarla tekrarlad edebiyat ve ukurovaya dair nl szleri o balamda deerlendirilmeli. Pariste 1992de yaym-lanan, Alain Bosquet ile yapt gr-meler srasnda Her yazar ukurovay yazyor demitim. Tolstoy da, Kafka da, Joyce da (1) diyor. Yerelden evrensele ge-ie dair szleri, sadece roman sanat ile ilgili bir yorum deil, felsef tutumunun ve kkleri Marksizmde olan uluslararasc insancllnn da ifadesidir. Kemal saye-sinde btn dnya okurlar biraz da u-kuroval olduklarn sezmilerdir. Ezilen ukurovallar ise yalnz olmadklarn.

Bu son nokta da nemli. Yaar Kemal sadece Trkiyenin en nemli romanc-larndan biri olarak okunmuyor: nsan haklar, ifade zgrl ve Krt haklar konusunda verdii mcadele ile de tan-nyor. Onlarn uruna dedii ar bedel de unutulmad. Kukusuz Batda dnya edebiyatnn cesur ekyas olarak okun-masnda, militanlnn da rol olmutur.

(1) Yaar Kemal, Yaar Kemal Kendini Anlatyor: Alain Bosquet ile Grmeler, s-tanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2009: 166.

Dnya edebiyatnn cesur ekyas

Son destanckEmAl VArol

Bir yanda Krteden edin-dii destan gelenei, di-er yanda ukurovann kltrel zenginlii; bu ikisinin bireiminden nce Memed gibi emsalsiz bir roman kard Yaar Ke-

mal. Kklerinden szp getirdii hikyelere nasl hkim olduunu bizzat grme imkn

buldum. Zaman zaman masal anlatclarn yanllarn o nktedan tavryla dzeltecek kadar hkimdi Krt hikyelerine. te yan-dan, Trkenin imknlarna da bir o kadar vkft. Bugn ne yazk ki tedavlden kalkm nice kelime, bir avu insann aznda yaayan nice deyim, artk baka bir romanda karm-za kmayacak nice nesne onun romanlarnda hayat sryor hl.

Yine de itiraf etmeliyim ki nce Memedde, ne rneine baka bir romanda rastladm benzersiz tasvirler, ne kuvvetli toplum ve ik-tidar eletirisi, ne Trkeye armaan ettii e-limsiz, imi timi belirsiz roman kahraman,

ne de Trkenin sz daarcn olabildiince zorlad o byl ve itahl dili etkiledi beni. On be yandayken okuduum romann anlatcs benim gzmde bir des-tancyd ve hep yle kald.

zAlmn kArSnA kAn ytoumuza zalimin, muktedirin karsna dikilen bir diren fig-r olarak grnse de, benim iin benzerlerine Krt szl kltrn-deki destanlarda ska rastlad-m, belki o yzden iki kat sevdi-im bir kahramand nce Memed. Hayal rn olmasna ramen adna trkler yaklan, gerek ol-duu dnlerek hakknda ha-berler yaplan, mezar aranan bir roman kahraman. O gne kadar hep szl hikyeler vastasyla dinlediim bu zalimin kars-na kan yiit figr, yazda ilk kez nce Memedle karma kt. Bu anlatc, tekiler gibi sadece

kahramann hikyesine odaklan-myor, onun bandan geenleri anlatmyordu. Kendisini epeev-re saran dnyann varlna da e-kiyordu dikkati. Galiba bu yzden Yaar Kemali roman yazar deil, szden yazya gemi bir destanc kabul ettim hep.

Yine de onu destanclardan ayran nemli bir husus var. Ya-ar Kemalin bu ilk roman hem okuruna hem de onun dolayl ya da dolaysz takipilerine u ger-ei miras brakt: Sadece insann insana yaptklarn deil, insann doaya yaptklarn da anlatan, kayalarn zerini saran yosunla-rn da bir tarihi ve ruhu olduu-nu gsteren bir destancyd Yaar Kemal. nce Memed, sadece Abdi Aa ve benzerlerine bakaldrm bir roman kahraman deildir bu yzden. Doann ve dilin yakla-makta olan talann erkenden gr-m bir romandr ayn zamanda.

FOTO

RAF

: ZAM

AN, T

URG

UT

ENG

N

12


oH Eun kyunG(Yaar Kemalin evirmeni, Koreli Trkolog)

nmzdeki yaz Yaar Kemali zi-yaret etmeyi plan-lyordum. Bir air arkadamla birlikte, edebiyat ve dnya gr hakknda ko-numak istiyorduk. lerlemi yandan

dolay baz salk problemlerinin ola-bileceini biliyordum. Ama lm hi beklenmedik bir haber oldu. Duyunca ok byk bir ac hissettim. Onun evir-meni deil, bir okuru olarak sylyorum bunu; bir dnya yazarn kaybetmi ol-maktan byk znt duydum.

Trkiyede ihtisas yaptm yllarda Trke dilbilgisinden veya siyasetten ok edebiyata ilgi duymutum. Modern roman-lar ilgimi ekiyordu. lk okuduum Trk-e roman nce Memeddi. Yaar Kemalde muazzam bir yazarlk ruhu olduunu kefettim. Dier kitaplarn da okumaya baladm ve bunlarn Koreliler tarafndan da okunmas gerektiini dndm. lk Ylan ldrseleri Koreceye evirdim ama ok zorlandm. 90l yllarn sonlaryd. Trk edebiyat Gney Korede pek bilin-miyordu. Kitab evirmitim ama yaymla-yamyordum. Desong Kltr Merkezi adl eviri kitaplar ve yabanc lke edebiyatlar zerine almalar yapan bir merkez vard. Orann tercme eser yarmasna katldm ve kazandm. Daha sonra bu merkez, kita-bn baslp datlmasna ve tantlmasna yardmc oldu. lk kitabn ardndan dierleri geldi. Ben istemeden, yaynevleri bana Yaar Kemalin kitaplarn evirmem iin teklifler getirmeye balad. Ylan ldrselerden son-ra Ar Da Efsanesi, Binboalar Efsanesi ve nce Memedi evirdim.

yAAr kEmAln GEr EVrmEd rcAYaar Kemal ile iki kez grtm. Trk edebiyatnn dnyadaki yeri hakknda

konutuk. Yazar olarak, okuyucularna vermek istedii mesaj anlatt. Bu konu-malarmz Koredeki birok edebiyat der-gisinde yaymland.

Yaar Kemal kitaplarnn birletirile-rek baslmasna kesinlikle izin vermezdi. ABDden birok yaynevi ince kitaplarndan birkan beraber basmak iin srar eder ama Yaar Kemal kabul etmezdi. Bunu biliyor-dum, fakat Koredeki yaynevi son bir kez rica etmemi istedi. Ben kabul etmeyeceini dnerek, yaynevinin srar zerine bu teklifte bulundum. Yaar Kemal bizi krmad. Arda Efsanesi ve Binboalar Efsanesinin beraber basld tek kitap belki budur.

Bana kar ok nazik bir davranta bulundu son ziyaretimde. Uzakdouda artk ok tannan bir yazard. Ben hi bahsini amadm halde, kendisi Sar S-cak adl kitabnn n tarafna, Korece telif haklarn bana braktna dair imzal bir not yazd. Bundan onur duydum.

Korede de okunmas gerektiini dndm

Bir nar devrildinEdm GrSEl

Yaar Kemal'in lmyle bir nar devrildi, cumhuriyet dnemi Trk edebiyat en byk yazarn kaybetti. Ben-se ok sevdiim bir aabeyimi son yolculuuna uurla-dm. Yaar Kemal'in yapt zerine ok sz aldm, eitli yazlar yazdm. Bir de inceleme yaymladm: Bir Gei Dnemi Romancs. Burada, vefatndan duyduum derin zntnn yan sra bir vefa borcumu anmsatmak is-

tiyorum. lk kitabm Uzun Srm Bir Yaz'n Franszcaya evrilip Gallimard yaynevince baslmasnda katks olmutur. Bugn Fransa'da yaymlanm yirmi kitabm var ama ilk kitap ilk gz arsdr. Yaar Kemal'in roman dn-yasnda dolamak byk mutluluktu. Arkadalmza, bazen tartsak da, hibir zaman glge dmedi. Onu her zaman sevgi ve dostlukla anacam.

FOTO

RAF

: ZAM

AN,

SA

ME

K

13


AzAdE SEyHAn(Bryn Mawr niversitesi)

Yetmi yl nce kaleme ald nce Memed ile modern Trk romannn se-sini dnyaya duyuran Yaar Kemalin ya-ptlar bugn

hem Trkiyede hem d lkelerde okunuyor, baka dillere evriliyor ve aratrmalara konu olmaya de-vam ediyor. Birka yl nce Ame-rika Birleik Devletlerinde dnya edebiyatnn nde gelen eserlerini yeni nszlerle basan New York Review Books nce Memedin ngi-lizce evirisini yeni klasikler dizi-sinde yaymlarken, yine Amerikan akademisinin en nemli yaynevle-rinden Yale University Press Dan teki Yz lsn 2012de lks bir baskyla okuyucuya sundu.

Gnmzde nem kazanan dnya edebiyat, g edebiyat, sansr altnda edebiyat, ezilenin, susturulann sesini duyurma gibi kavramlarn Yaar Kemalin ya-ptlarndaki izleri, eletirmenlere bunlar yeniden deerlendirme imkn verdi. Pascale Casanovann Trkeye Dnya Edebiyat Cumhuri-yeti adyla evrilen kitab edebiyat rnlerinin dnyaya nasl yayld-n ve deerlendirildiini akla-yan sistematik bir model gelitirir. Baz eletirmenlerce dnya ede-biyat konusuna yepyeni bir bak as getiren, dierlerine gre Parisi dnya edebiyatnn Greenwich me-ridyeni diye tanmlad iin tenkit edilen Casanova, edebiyatn stan-dartlarn belirleyenin Paris gibi bir metropol olduunu ne srse de, metropolden uzakta, ok uzakta uyanan bir edebiyatn da zaman iinde merkeze geldiini aklyor. Bence, bunun belki en gzel rne-i ukurovada mit ve acdan, ge-lenek ve modernden, yurt ve yurt-suzluktan yorulan bir edebiyatn bugn dnya edebiyat balamnda metropol fethetmesidir.

Yaar Kemal, romanlarnn dzene kar isyan yannda, l-me kafa tutan bir isyan da ier-diini syler. Bu romanlar aile, i, g, zdrap ve lm gibi evrensel temalar ilemenin tesinde, bu-gnn eletirel kuramlarn da postmodernizmin salon oyunla-rndan arndrlm ekliyle n-ceden haber verir. nce Memedin Topal Alisi bir dil uzman gibi topran dilini ve iaretlerini -zerek iz srer; bu doa semiyo-lojisi doann insanlk tarihiyle i ie gemiliinin altn izer. Deniz Kstde doa, romann kahraman Selim gibi kendi dilini konuabilenlerle kolayca iletiim kurar. Deniz Kst arpk bir ka-pitalizmin kr amacyla Marmara Denizindeki balk nfusunu nasl yok ettiini dile getirirken, ada eletirinin nde gelen branla-rndan doasal edebiyat eletiri-si veya eko-eletirinin en etkin erken rneklerinden birini verir. Yaar Kemalin romanlarnda top-randan srlen biri ekolojik kur-bandr. Onunla onu besleyen top-rak arasnda bir uurum almtr. Ya kurak ve tkenmi toprak ya da toprak aas, doa ve insan, ayr ayr veya birlikte ona g ya da lm semesini syler.

Yaar Kemal romanlarn iir-sel bir empatiyle aladnda, hangi dilde olursa olsun, kayp, zulm, susturulma ve yitirilen toprak ve hayatlarn acsn yaa-m insanlarn hislerine tercman oluyor. Ayrca bu romanlarn, Wal-ter Benjaminin deyiiyle, evrile-bilirlii (bersetzbarkeit), her oku-mada ve her eviride, ada insanln travmalar, sosyal tut-saklklar ve hayal gcnn arnd-rcl hakknda daha derin anla-y biimleri sunar. Yaar Kemalin romanlarnn bugnn dnya edebiyatndaki stn mertebesi sadece usta anlatm teknii ve saf iirsellie dayanmaz; bunlarn tesinde, her dilde etkisini koru-yan ahlki bir merhametin anlats olmalar din, dil, rk, ulus gzet-meden okuyucuyu eker.

Aladadan serin (deyim): ok sakin, soukkanl.(Kasmsa Aladadan serindi, dingin-di. nce Memed III) Burcu bulanmak (deyim): zl-mek, duygulanmak, alams olmak.(Ses, dua biribirine karnca. Meryemcenin burcu buland, tat. Ortadirek) Eremeke (zarf): Olduka, basbaya, hemen hemen, nerede ise.(Yar yola geliin, Zala eremeke doruldu. Sar Scak) Gn kzdrmak (deyim): Gne nlar ortala iyice scaklk vermek.(le oldu, gn kzdrd, pulluun sap ocaktaki demire dnd. Kann Sesi) Her tepeden bir gn doar (atasz): Umutsuzlua dmemeli, her areye bavurmal anlamna bir sz.(Dur hele Zero Hatun, dur hele, her tepeden bir gn doar, dur hele. Kale Kaps) Heyye (edat): Evet.(Bir kere bir eye heyye demesin, akl kesmesin. Ortadirek) Ihrck karanlk (ad): Alacakaranlk.(Tanyerleri d yacak, ortalk hrck karanlk, birden dan banda bir koskocaman top k patlad... Filler Sultan ile Krmz Sakall Topal Karnca) Kaklk (ad): Yamur yanca iine su biriken kaya oyu-u, ki sarn gibi kullanlr.(Bir de derin bir kaklk vardr aalarn yaknnda. Derince, bir kula uzunluunda, kar geniliinde bir kaklktr bu. Binboalar Efsanesi) Pslanpatr (ad): ocuklarn saklanarak oynadklar bir oyun, saklamba.(ocuklar gene pslanpatr oynamaya kmlard. Yamurcuk Kuu) Sar scak (ya da sar scak) deyim: ok yakc, kavu-rucu, bunaltc scak.(ukurovann scana sar scak derler. nce Memed I) Son gittilik (deyim): Giderayak, gitmek zereyken, bir kez daha.(te lyorum, senden son bir isteim var. Syle onu da son gittilik yerine getirelim, dedim. Binboalar Efsanesi) *Yaar Kemal Szl, Ali Pskllolu, YKY, 2006.

Yaar Kemal Szlnden*Her dilde etkisini srdryor

14

ernhard konusunda beni sevindiren ve zen o kadar

ok ey var ki nereden bala-yacam bilemiyorum.

Sevindirenlerden balamak belki de daha iyidir: Bu yazar kefetmemi ve bu-gne kadar ondan 15 kitap evirmi ol-mam mutluluk olarak alglyorum, nk zellikle Avusturyay, oradaki mentaliteyi ve Thomas Bernhardn Avusturyadan yola karak anlatt evrensellii ok iyi biliyor, onun muhteem fkesine ve humoruna aynen katlyorum. Yani eviri yaptm srada onunla zdeleiyorum.

lnceye kadar yakn arkada olan ve ilk tiyatro yaptlarn sahneye koyan Claus Peymann yazlk evimde beni ziyarete gel-diinde durmadan, hi susmadan Thomas Bernharddan sz etmiti. Onun yaamyla

ilgili anlattklarnn hemen hepsini biliyor-dum, nk biyografisini yazmtm. So-nunda Peymann, Ben onun dul eiyim. dedi, anlattklarna nerdeyse koro halinde katlan ben, Peki, ben nesi oluyorum o zaman? diye sordum. Sen ikinci dul ei-sin. dedi. Bence bu ok ince bir iltifatt.

Almanyadaki arkadalarm orada onunla ilgili gazetelerde, dergilerde ne ksa bana yollarlar. Buna 10 ciltlik, Suhr-kamp Yaynevinden kan eletirel basm fotoraf albmleri de dahildir.

zc durumlar: Avusturyaya gitme-meye yeminliydim. Bu yeminimi ancak Bernhard arivine girme olanam sala-nrsa bozacaktm. Avusturya kltr ba-kanl beni davet etme sz verdii halde bunu yerine getirmedi.

Bernharddan 10 kitap yaymlad-

m nl yaynevimiz gnn birinde, yoldan geen birinin evirip getirdii, benim tamamlamay dndm ki-taplar onun evirisiyle basacaklarn syleyerek hem evirmeni olan bana hem de Bernharda ihanet etti. Asla af-fetmediim bir durumdur. Bu yzden imdi her ay yaymlanan otobiyografik yaptlarn baka bir yaynevinde yaym-lamaktaym.

Bu olay yaandnda hibir yazar ya da eletirmenden ses kmad. Sadk bir okuyucum olan, beni hep tebrik eden bir dost ve onun arkadalar dnda hi kimse yaynevinden hesap sormad. Herkes bana yazarak ne kadar ardk-larn bildirdi. Bir tek bu sadk okuyucum ve arkadalar yaynevini knad: Kendisi evik Kuvvettendi.

En zldm durumlardan biri de Bernhard o hayattayken tanma-m olmam. evirmen gzyle hazr-ladm otobiyografik kitabm bugne kadar hibir yaynevinin basmaya ya-namamas.

Bernhard okuyucusu, okuduklar-nn ve kitaplarnda anlatlanlarn mutlaka bamls olur. nk aynen sevgili Selim lerinin yazd gibi: zgnl tartlamayacak bir ya-zar. Paragrafsz, smskk yazarak okurun canna okuyan bir yazar. Ayr-ca akszll git git anarizmaya dnen, okuru ar yzlemelere a-ran bir yazar... Buyurganln, dedi-im dedikiliin, kabagcn ortasn-da ayakta kalabilmenin gizleri iin bir klavuz...

B

6 NSAN 2015 PAZARTESk TaP ZA MA NI

En zldm durumlardan biri Thomas Bernhard o hayattayken tanmam olmam. evirmen gzyle hazrladm otobiyografik kita-bm bugne kadar hibir yaynevinin basmaya yanamamas...

bernhard okuru baml olur

Thomas Bernhard

/kitapkaynagi www.nil.com.tr

Affedilmeyen gnah Hata ileyenlerin en hayrls

Namazdaki mertebe Emeklilik, sigorta ve faizsiz bankaclk

Musibetlerin hikmetleri Sebeplere riayet ve tevekkl

Asl endie edilecek husus Hasmlar da rahmet olur

Dengi olmayan ibadet Darlma yok dayanma var

stidatlar kullanmada Efendimizin (s.a.s.) fetaneti Amansz hcumlar karsnda tavrmz ne olmal

Yenilen

en

basksyl

a

kt

296 syf.14x21 cm

13.00

Fethullah Glen Hocaefendinin entelektel bak asnda hayatn tm niteleriyle ele aln, hadiselerin farkl bir pencereden resmedilii, Fasldan Fasla 2 eserinde

FASILAn

Hayatnzda yeni bir

16

6 NSAN 2015 PAZARTESk TaP ZA MA NI EDEBYAT

A. ESRA YALAZAN

e zaman bir eletiri kita-byla karlasam hep ayn

soru gelir aklma: Edebi-yat eletirisi zerine kitaplar neden ksa mrl olur? Bu soruyu burada ve daha kkl bir edebiyat gelenei olan Batda sormak arasnda bir fark var elbette, an-cak cevabndaki ller pek deimiyor. Edebiyat eletirmeni, denemeci, ro-manc ve eitimci George Steinern ede-biyat kuram alannda bir klasik haline gelmi Tolstoy mu Dostoyevski mi kitabnn ilk sayfasn ap bu soruyla karlatm-da dorusu rahatladm. Sebebi Steinern giri notundayd: Edebiyat incelemeleri-nin ounun, zellikle de akademik olan ve akademik dergilerde yaynlananlarn gnleri sayldr. Bu tarz almalar bee-niler, deerler ve terminolojik tartmalar tarihinde kendi yerlerini alrlar. Ksa sre sonra da saygyla dipnotlara gmlr ve ktphane raflarnda kalrlar. Sahi, ne-den byle olur? Ve neden krk yl nce ya-ymlanan, pek ok dile evrilen, eski Sov-yetler Birliinde baz ksmlarnn korsan basksnn hi tkenmedii bu kitap nasl hl ayn tazelikle yayor? Steiner, her ne kadar 50lilerin sonun-da eski eletiri dedii tarza gre aklanan okuma biiminin ve ahlki kavraylarn bugn hl yakc konular olabileceini sanmadn bata sylese de, eletiriye samimi bakabilen yaklam kitab yaat-m. Bu algy daha ilk blmde okura da hissettiriyor. Edebiyat eletirisi bir sevgi borcundan domaldr. Bir iir, bir oyun veya bir roman, hem apak hem de gi-zemli bir biimde hayal gcmz derin-den etkiler. O yapt elimizden brakt-mzda, ilk kez elimize aldmzdan farkl biri oluruz Bu etkiyi kayda geirmek, sarslm evimize yeni bir dzen vermek isteriz. Paylama gdsyle, yaadmz bu deneyimin niteliini ve etkisini baka-larna da anlatmak isteriz. te eletiride mmkn olan en doru kavraylar bu ikna abasndan doar. Steinern sevgi borcu diye tarif ettii, daha ziyade minnetle beslenen o gnl borcunu Zweign Tolstoy, Dos-toyevski, Balzac ve dier biyografilerin-de olanca effaflyla grdm. Onlar okuduktan sonra gerekten farkl biri olduumu hissetmitim. stelik Zweig

sadece biyografi yazar deil. Romanlar ve hikyeleriyle iz brakan bir edebiyat-. Steinern bir edebiyat eletirisinden ok daha fazlas olduunu dndm kitabn okurken, farkl dnemlerde ya-am bu iki yazar buluturan ve onlar kalc yapann ne olduunu dndm; her ikisi de edebiyat iselletirmi, fel-sefesini benimsemi, geni zamanl bir anlayla mrlerini uzatm ve yazar-larnn edebi yolculuklarna elik eder-ken onlarla birlikte kalc olmay arzu-lamlar. Evet, bak alar farkl ama duygular, lleri ayn. Edebiyat ele-tirisi ancak yaad an tozundan, kavgalarndan, gncel siyasetle boulan atmalarndan arnp dil zenginliiyle, anlatmyla, okurun gremedii incelikli ayrntlar gsterebilmesiyle deer ve an-lam kazanyor nk.

o kkrtc SoruSteiner, kendi deyiiyle, edebiyattaki ideo-lojik tarihsel balama, edebi retimin top-lumsal-ekonomik ynlerine, edebiyattaki seicilik anlayn oluturan metafizik ve teolojik boyutlara eskiden sahip olduklar yeri kazandrmak istemi. Dnya edebiyat tarihinin iki nemli yazarn byle geni bir perspektifle ele alan kitap, aralarndaki ztlklar ve rekabet nedeniyle canlln yi-tirmeyen, farkl ynleriyle esneyebilen bir anlatya dnyor. Tolstoy mu, Dostoyevski mi? soru-su bugn popler kltrn bile tartt kkrtc sorulardandr. Onlarn b-

yklnn bilgiden yoksun kabuln yzeysellikten kurtaran ancak byle ok katmanl bir kitap olabilirdi. ncelemeyi zetlemek zor ama Steinern u cmle-leri bir fikir verecektir: Tolstoy bilerek ve isteyerek kendisini Homeros ile ili-kilendirecek epik bir tarz yaratmt. Dostoyevski ise Shakespeareden sonra gelmi en byk, en ok sesli dram yaza-ryd. Tolstoyun siyasal akncl, topik inanlar son derece iyimserdir. nsanln adaletin egemenliine ve dnya sevgisine doru ilerlediini dnr. Budalann ve Byk Engizisyoncunun yaratcs ise en kasvetli trajik metafizikilerimiz arasn-dadr. Tolstoyun Tanrs, Dostoyevskinin Tanrsyla taban tabana zttr. Steiner bu fark ancak eski eletiri yntemleriyle gs-terebileceine inanyor ve buna uygun ola-rak teolojiyle ba zerinde de duruyor. George Steiner, iki usta iin Tanr soru-nunun nemine zellikle iaret ediyor ama kitap bu vurguyla snrl deil elbette. Ben-zerliklerinin ve ztlklarnn adalaryla karlatrlmas, karakter yaratma moti-vasyonlar, nevrozlar, kayglar, zaaflar, korkular, toplumsal ve siyasi bilinlerinin karanlk yanlar bir btn olarak grld-nde, metin sahiden edebi lezzeti yksek bir okuma hazz veriyor. Steiner, bu yzyln en nemli ele-tirmenlerinden biri kabul ediliyor. Bunu zamana dayankl kitaplar gsteriyor za-ten. Kendisi de roman yazan eletirmen iki byk romancy anlatrken, 19. yzyl roman sanatyla ilgili bilgi verdiinde, epik

ve tragedya trlerinin bugnk Avrupa edebiyat zerine etkilerinden bahsetti-inde, yaz sanatnn kaybolan ve yeniden retilen geleneklerini rneklerle aklad-nda kitap ayn zamanda nemli bir refe-rans kaynak nitelii de kazanyor. Merakl okur bu yazy kaleme alann, iki ustadan hangisine kendini daha yakn hissettiini bilmek ister belki. Ben iflah olmaz, fanatik Dostoyevskiciyim ama Tolstoyun hayat ayrntlaryla, duygula-ryla, paralanan anlaryla bsbtn ku-caklayn ok severim. Onun hakikatin zn arayndaki diren gz yaartcdr. Kendisini insanla adam birinin yrek geniliini, iyimserliini baka hibir ya-zarda gremezsiniz. Tpk Dostoyevskinin deliliinin kristalize olmu edebi yans-malarnn benzersiz oluu gibi biriciktir. Steinern her ikisinin de zaman al-gsn anlatt blm, benim hissiyatmla epey rtyordu: Tolstoy denizlerin ka-bar gibi ar ar ilerlerken, Dostoyevs-ki zaman bkp daraltr ve arptr. Za-manda geni geni yer alan ve bu yzden de hafifletici ve uzlatrc etkileri olan ne varsa karr... Dostoyevskide grd-mz zaman, sktrlp bzlm, sanrl gndzlerle Petersburgun beyaz geceleri-dir; Prens Andreyin Austerlitzde uzanp yatt uzun le vakti veya Levine huzur veren yldzl derinlikler deil. Edebiyatn mucizevi srr, zaman algs farkl olduu halde kelimelerle hayat son-suz klan iki ustay bir sevgi borcuyla baka bir yazarda buluturabilmesinde sakl.

Edebiyat tarihinin ezeli rekabetiTolstoy mu, Dostoyevski mi? sorusu popler kltrn bile tartt kkrtc sorulardan. George Steiner, iki yazarn byklnn bilgiden yoksun kabu-ln yzeysellikten kurtaran ok katmanl bir kitaba imza atm: Tolstoy mu Dostoyevski mi. Kitap edebiyat eletirisinden ok daha fazlasn sunuyor.TOLSTOY MU DOSTOYEVSK M, GEORGE STEINER, EV.: SEVDA ALIKAN, BANKASI KLTR YAYINLARI, 384 SAYFA, 28 TL

NTolstoy Dostoyevski

17

6 NSAN 2015 PAZARTESk TaP ZA MA NI ELETR

EMRAH PELVANOLU

rkiyede bir ylda yaymla-nan toplam kitap saysnn

nemli bir ksmn eviriler oluturuyor. Edebiyat kuram

alannda bu oran ok daha yksek. Baz ok gncel ve ok spesifik almalarn bile hzla evrildii yaynclk ortamnda, on yllardr evrilmesi ya da evirisinin bitmesi beklenen temel koyucu yaptlar da mevcut ki, ilk akla gelenler herhalde Mi-mesis ve Eletirinin Anatomisidir. Bu bekle-yilerden biri sona erdi ve Northrop Fryen (1912-91) 1957 ylnda yaymlanan klt a-lmas Hande Koakn evirisi ve Mesut Varlkn editrl ile Trkeye kazand-rld. Hasretin daha byk olduu Mimesis iinse bekleyi sryor.

Peki, Edebiyat uzamnn tm sakin-lerine, zellikle de Trkiyedeki edebiyat eletirisi almalarna ilham verecek bir armaan olarak tantlan Eletirinin Ana-tomisi neyi tevik edecek / edebilir? Fryen eletiri derken kastettii ile bizim anla-dmz arasnda nemli farklar var zira. Meseleyi daha iyi tartabilmek adna (en azndan Trkiye balamnda) birka adm geriye ekilmekte fayda var. Edebiyat ne-dir? gibi belki beylik ama aslnda zor bir soru ile balayalm, ki yantlanabilmesi ancak iki dzlemde mmkndr: 1) 19. yzylda ykselie geen ulusal, modern bir kurum olarak 2) En genel ve basit anlamnda, kl beldan gelen bir szl insan edimi olarak.

ElEtr nEyE kAtk SunAblr?Namk Kemalin 1866 ylnda yaymlanan Lisan- Osmannin Edebiyat Hakknda Baz Mlhazt- mildir balkl ya-zs, olas bir Osmanl-Trk edebiyatnn imknlarn birinci dzlemde ararken, mevcut ikinci dzlemin organize olma-m ok katmanl dnyasn terbiye ede-cek neriler getirir. Ziya Paann 1868de yaymlanan yazs iir ve na ise tam da iire / szl edimlere dair mevcut kavray (krsal halk iiri / ehirli yksek iir) tar-tarak ie baladktan hemen sonra, Os-manl brokrasisinin yzergezer koridor-larnda anlamn peine derek nemli bir imkn karr.

Bu temel koyucu yazlardan ok sonra bile, Trke edebiyat etrafndaki tartma-larn ve genel olarak edebiyat eletirisinin,

neden hemen hemen sadece birinci dz-lem balamnda retilmi kavramlarla srdrldne dair yaplm kymetli almalar mevcut. Bu almalar bize her ne kadar edebiyat eletirisinin, 19. yzyl sonunda tkenip giden kkl belagat li-teratrn gelitirip, yenilemediine dair nemli cevaplar verse de ortada ikna edi-ci olmayan bir eksiklik ve mevcut filolojik birikimi hl daha 19. yzyln atmac perspektifinden gren bir dizi akademik faaliyet var. Peki, hmanistik almalar-nn neredeyse halk bilimi ile snrland bu ksr ve konforlu belge / bilgi tketim ve retim srecine Eletirinin Anatomisi nasl bir katk sunabilir? Eletirmenin sadece modern olan deerlendirebildii, modern ncesi edebiyat varlnn bilgisini reten akademisyenin, ayn heves ve merak mo-dern edebiyat iin gstermedii de bir sr deil. Btn bunlarn yannda erevesini, ok sk olmasa da genelde Bat, zelde ise Anglo-Amerikan edebiyat ile snr-lam bir metin, tarihsel olarak bu kltr alanlarna dsal bir ekilde yerletirilmi Dou / slm / Trk meneli edebiyatlar hakknda ne syleyebilir? lgili cevaplar

bu yaznn snrn aacaktr, ancak ki-taba dair paylaacam gzlemlerin bu balamda anlaml olacan umuyorum. Ama nce Northrop Fryedan ve Eletiri-nin Anatomisinin yaymlanma srecinden bahsetmekte yarar var.

Edebiyat alanndaki yksek reni-mini Kanada ve ngilterede tamamla-yan Fryen ayn zamanda bir protestan ilahiyat olduunu ve Birleik Kanada Kilisesinde bir dnem vaizlik yaptn da unutmamak lzm, zira onun edebiyat iin de mmkn grd btncl ve sis-tematik bir yaklamn arkasnda, Kitab- Mukaddes iin mmkn olan bir dizi tef-sir pratiinin etkisi var. Frank McConnella (1942-99) gre, etiin hlihazrda yapt-n, zel olarak eletirinin ve genel ola-rak estetikin de renmesi gerektiini ileri sren Fryen bu dncesi, Eletirinin Anatomisine dair nemli bir eye iaret ediyor: Teolojik (liberal protestan) bak asnn Fryen edebiyat anlayna olan etkisi ki McConnell burada onun vaizli-inden ziyade yukarda belirttiim tefsir pratikleri ile ilikisine dikkat ekiyor. Pro-testan ilahiyatnn ikiz babalar olarak

nitelendirdii Friedrich Schleiermacher (1768-1834) ve Samuel Taylor Coleridgen (1772-1834) sekler ve kutsal metinlerin nasl yorumlanabileceine dair syledikle-rinin, Fryen tevik ettii yorumlama dev-rimini ncelediini belirten McConnell, onun Anatomiden Byk ifreye (1982) doru gelien kariyerinin ayn zamanda, sekler metinlerin kutsalm gibi okun-masndan (Schleiermacher), kutsal metnin sekler saiklerle okunmasna (Coleridge) doru da gelitiini belirtiyor.

EdEbyAt dEl, ElEtr rEtlEblrBu balamda Frye, edebiyat eletirisinin; metinlerin / anlatlarn iyi, doru, kt, yanl gibi genelgeer birtakm etik ltlerle tanmlanmasnn ok te-sinde, dilsiz edebiyat konuturacak ve metinden metine genileyerek nihayeti insan szcelemesinin byk ifresi olan isel / humanistik bak salayacak bilgi sistemine karlk geldiini dnr. Hatta Darwinin evrim kuramnn biyo-lojik deiimin esaslarn aklamasna benzer ekilde, edebiyatn geliimini ve deiimini aklayacak rntlerin orta-ya konabileceini iddia eder. Fryen te-melde kar kt, mulak bir yksek edebiyat beenisine dayanan eletiri ile 1950ler ve 60lardaki Anglo-Amerikan edebiyat eletirisine hkim olan T. S. Eliot (1888-1965) sonras Yeni Eletiridir. Metnin nihai olarak bilinebileceini var-sayan biimci varsaymlarn karsnda Fryen edebiyatn deil, eletirinin re-tilebileceini iddia eden hmanist yakla-m post-yapsalc metinleraraslkla ilgi-liymi gibi dursa da, aslnda btncl olarak edebiyatn ieriinin bizatihi in-san zihninin yapsna karlk geldiini iddia eder. Eletirinin Anatomisi, edebiya-t dardan devirilmi bir eletirel yakla-ma tabi klmak yerine (Marksizm, psi-kanaliz, feminizm vs.) Aristotelesin Poetikasn restore edebilecek simetrinin peine der ki, btn yapt oluturan ve kendi iinde de bakml Drt Deneme boyunca devam eden bu abann rettii kavramsal tutarszlklar ve ematik zorla-malar ise, Fryen Aristotelesin mimesis kavram ile yakalad btncll, Glgamtan Charlie Chapline kadar uza-nan (Bat uzamn belirleyen) tarihsel rntlerle yeniden kurmaya almasn-dan kaynaklanr.

Eletiri: O byk kelime!Yllardr evrilmesi ya da evirisinin bitmesi beklenen edebiyat kuramnn temel koyucu yaptlarndan Northrop Fryen (1912-91) Eletirinin Anatomisi Trkeye kazandrld. Peki, edebiyat uzamnn tm sakinlerine, zellikle de Trkiyedeki edebiyat eletirisi almalar-na ilham verecek bir armaan olarak tantlan Eletirinin Anatomisi neyi tevik edebilir?ELETRNN ANATOMS, NORTHROP FRYE, EV.: HANDE KOAK, AYRINTI YAYINLARI, 432 SAYFA, 30 TL

T

Northrop Frye (1912-1991)

6 NSAN 2015 PAZARTESk TaP ZA MA NI YK

18

Hayata karan yklerSezgin Kaymazn Bakele adl kitab, okuru kendi atmosferi iine eken, ritmi yksek, anlatm canl yklerden oluu-yor. Sokan havasn soluyan zenli bir dilin ne kt kitapta okuru artc son sahneler bekliyor.BAKELE, SEZGN KAYMAZ, APRL YAYINCILIK, 200 SAYFA, 17 TL

MEHMET TUN

tefan Zweig, iyi edebi-yat eserinin okura dn-yann varln unuttur-

duunu, onu gereklerden koparp kendi iine aldn sylemiti. Edebi-yatn daha sonra izledii seyir asn-dan bakldnda bu yaklam biraz geride kalm olsa da insan byle-si kitaplar zlemiyor deil. Sezgin Kaymazn Bakele adl kitab bu trden bir aray karlayan, okuru dnya-dan ekip kendi atmosferi iine alan, ritmi yksek, anlatm canl ykler-den oluuyor. Hayatn nabznn att yklerinde Kaymaz, edebiyatn salt anlatm kaygs olmadn, ayn za-manda bir ierik meselesi olduunu da imliyor. Bu adan bakldnda Kaymazn yklerinin hayatla gl bir iliki kurduu sylenebilir.

SokAA AlAn yk dlKitaptaki ykler en ok dil ze-rinden karakterize olurken, bu dil kendinden emin, cretkr bir e-kilde sokaa alyor, sokan ha-vasn soluyor. Sezgin Kaymaz so-kan dilini ykye tarken kolay bir i yapyormu gibi grnse de her defasnda yeniden kuruyor, y-klerini dil balamnda eitlendi-riyor. Yazar bu renkli dili, yknn snrlar iinde kalmak kaydyla, ince bir mizahla besliyor ve anlat-mna zindelik kazandryor. Bakelede doru anlatc tercihlerinin ykle-rin niteliini ykselttiini belirtmek gerekir. Cemal Sreya, bir yazsnda byk yazarn iinde hi byme-yen bir ocuun var olduundan sz amt. Sezgin Kaymaz, ocuk an-latclar zerinden serpilen ykle-rinde, bym kiilerin gemiine dnmyor; o gnleri, sca scana ocukluun iinden konuan kahra-manlara brakyor. Babasz ocuk bytmek zor-dur derler, glerim. Babasz ocuk olmaktr asl zor olan. Ya ezik ola-caksn ya yalanc nk; baka a-ren yok. ocuk milleti ok insafsz gelir adamn stne. cmleleriyle balad yknn, bir yandan ba-basz ocuk bytmenin bir yan-dan da babasz bymenin gerilimi zerinden ilerleyeceini sezdiriyor yazar. yk boyunca anne etrafn-da babasz ocuk bytmenin zor-

luunu anlatrken, ocuk anlatc zerinden de babasz bymenin zorluunu dile getiriyor. Szn ettiim Uzay Pii adl yk, Sez-gin Kaymazn yazn anlaynn en belirgin biimde grnd, ki-tabn en gl yklerinden. Kay-maz yaralanm, incinmi bir hayat mizahla harmanlarken bak srt bir dengede okuru kedere de ortak etmeyi baaryor. Yalanc olmay se-en anlatc, Kuran kursunda babas diye tantt il emniyet mdrnn ldnden habersiz yine kursa gi-der. Hoca, ocuun kendisine yalan sylediini renmitir artk. ocuk yedii amarlarn etkisiyle mahal-leye dnerken arkadalarnn Ne alyon? sorusuyla karlar. Yazar usta ii bir finalle yknn sonunu u szlerle balar, Ne alamyaym aslanm dedim. Babam ld.

bAk HElE dEl bAkElEBakele de kitabn ne kan ykle-rinden. Bakele, muhacir Vesile ninenin addr. Anlatc ancak ninesini kaybet-tikten sonra dedesine Bakelenin ne anlama geldiini sorar. Dede, bunun akm, bir tanem, mrmn var, gzmn nuru gibi anlamlara geldiini syler. Aslnda dede, yllar nce canm demek istemi ama ar etmitir. Hanm derse de bunun malm gibi yanklanacan sezmi vazgemitir. Kars Vesileye iinden geen btn bu duygular sylemek iin Bak hele demi ama deva-mn getirememitir. ylece donup kalmken Bakele glmsemi ve ko-casnn elini tutup, Anladm brahim, anladm. Sen bana Bakele de bundan sonra, ben anlarm senin ne demek istediini. demitir. Vesile nine, ha-yattan ekilirken ardndan anlatcya Bakelenin yksn brakmtr. Kolay unutulmayacak ykler var Sezgin Kaymazn kitabnda: Czg, Su Kadar Aziz, Ben Geldim De, Conta, ans Kaymaz baz yk-lerinde okuru artc son sahnelere hazrlarken, yol boyu anlatmn btn aamalar zerine titriyor, salt gl bir finalle yetinmiyor. Borges, dilin sa-dece ktphanelerden deil, tarlalar-dan, denizlerden, nehirlerden, gece-lerden, afaktan geldiini sylemiti. Bakelenin dili de tarlalardan, denizler-den, nehirlerden, afaktan yani hayat-tan skn edip geliyor.

S

byl ve masalsnan etinin on yl aradan sonra yaymlad nc yk kitab Kureyin Kurtlar yazarn nceki kitaplarnda grdmz zelliklerin somutlat bir tr ustalk dnemi eseri. Douya ait kimi eleri kullanan, modern edebiyatn imknlarndan yararlanan ama tamamen zgn ykler.KUREYN KURTLARI, NAN ETN, YAPI KRED YAYINLARI, 80 SAYFA, 8 TL

MEHMED MEHMEDOLU

nan etin, 2003 ylnda yaymlad Bin Yaprakl

Lotus adl kitabyla, eit-li ynelimlerin etkisindeki

Trk ykclnde bam-baka bir damarn belirgin hale gel-mesini salad bir bakma. Yazarn daha sonra yaymlanan imizdeki ato adl yk kitab ve romanlar, onun edebiyatmzdaki zgn yerini iyiden iyiye pekitirdi. nan etin, Dounun kimi elerini kullanmakla birlikte, btnyle Douya mal edilemeyen, modern edebiyatn imknlarndan yararlanmasna ramen srtn oraya da yaslamayan, bu ikisinden bir tr bireim karma derdi de olmayan, ama sonuta zgn, benzersiz yk-lere imza att. Yazarn, on yl aradan sonra yaymlad nc yk kitab Kureyin Kurtlar yukarda sralanan zelliklerin somutlat bir tr usta-lk dnemi eseri.

dlbAz nSAnlArn HkyElErAlt yknn bulunduu Kureyin Kurtlar, kitaba adn veren ykyle alyor. Douyu andran ama b-tnyle Douya atfedilemeyecek bir meknn seildii yk, insan ve doa gerilimine adanm etki-leyici bir metin. Kelimeleri ala kar are olarak kullanan dilbaz insanlarn hikyelerini gerekle ger-ekst arasnda bir zeminde bulu-turan bir yk Kureyin Kurtlar. Dedesinden devrald akl almaz hikyeleri seven anlatc, zaman za-man anlattn yarda keserek yeni hikyeler anlatyor. Garip inanlar, tuhaf mizal insanlar, masals cm-lelerle yk bir yandan olaya odak-lanrken, dier yandan kelimelerin iaret ettiinin tesinde bir dnyaya eviriyor baklarmz. Dahas, bu upuzun yknn gerilimini bir an olsun elden brakmadan, dikkatimi-zi dedenin cenazesinin bekletildii tepeye ekiyor yazar. Bu ykde ol-duu gibi, nan etin, okurunu de-denin lm sonrasnda hakikatten uzaklatrrken, zaman iinde belki de asl hakikatle yzletiriyor. Btn bunlar, anlatt hikyenin ritmini bozmadan, anlatsn her seferinde yaprak yaprak alan yan hikyelerle zenginletirerek yapyor.

Ayn ynelimi Ejderha adl y-kde de grmek mmkn. lmn kollarnda bir kadnla kocasnn yol-culuunu anlatan bu yk, tpk kitap-taki ilk yk gibi nce mekn hedef alyor. yknn meknn olabildi-ince tuhaf bir mecraya ektikten son-ra, ifasz bir hastaln penesindeki kadn baka bir hikyenin iinde bir tr ruhsal selamete erdiriyor yazar. Bu iki ykden yola karak u karmda bulunmak mmkn: nan etin hi phesiz, tuhafln, gerekle gere-kstnn, bynn ykcs. Satr aralarnda gelenekle irtibatl olduu zann uyandrmasna ramen btn btne gelenee hapsedilemeyen, oraya da smayan ykler kaleme alyor yazar. yklerindeki atmosfer zamanla bildik kalplarn tesine ge-erek kendine has bir yapya yneliyor. Bu yapnn olumasnda yazarn ken-dine has yk tasarm kadar dilinin de pay var bana kalrsa.

ucu rE kAn cmlElErKureyin Kurtlarnda sradan ifade-lerle alan ykler giderek byl, masals ve iirsel bir hal alyor. Kendi-ni kolay kolay ele vermeyen, simgeler-le rl, ak veya rtk kimi kaynak-lara atflarla ilerleyen yk tasarm kadar, nan etini ada yazarlar-dan hemen ayran bir dil tercihi var. Zorlamasz, iirsel olma amac gt-meyen, ama nihayetinde ucu iire -kan cmleler yardmyla okurunu zorlu yklerinin iine ekiyor yazar. Kureyin Kurtlar yksnn giri-indeki u cmleler bunun en iyi ka-nt: Uzakta lo dalar, yaknlarda belli belirsiz ta evler ve birer leke gibi geceye dm aalar. Biraz aa-dan ise nehrin uultusu gelir, kulak-larmzda zaman gibi nlard.

nan etin

20

6 NSAN 2015 PAZARTESk TaP ZA MA NI EHR

AL OLAK

on mutlu ocuklar, galiba 70lerde byyenlerdi. Ard arkas gelmeyen i glerin,

gelir dalmndaki derin uurumun ve e-hirlerdeki vahi talann balamad yllar-da, cami avlusunda, mahalle aralarnda top koturanlar 1970ler, byk bir ailenin hep birlikte ektirdii son fotoraf olarak kald hafzalarda. Sonra o fotoraftakiler bir daha toplanmamak zere dalp gittiler.

nsanlarn yoksul fakat birbirine tutun-mann verdii gvenle huzurlu, ehirlerinse ortak bir yaama slubuyla hayat kolayla-trd yllard... Evlerin tabii snrlar avlular ap mahallenin ucuna kadar uzanyordu. Bir oyun alan olarak mahalle, ocuklarn aidiyet duygusunu adamakll hissettikleri yerdi. Btn kadnlar teyze, btn erkekler amcayd orada. Sokaklarsa, geceler dahil, gnn her saatinde arnlanr; lklara, kahkahalara ve arkada slklarna boya-nrd. Oyunlar da galiba bir daha hi o ka-dar lezzetli olmad. Uyduruk oyuncaklar, kargdan atlar, ot doldurulmu poetlerden futbol toplar ve tahta arabalarla sonu gel-mez oyunlar Velhasl bu cenneti yaayan her ocuk, sonsuz bir zleyile o gnlere dnmeyi isteyecek ve andka hatrasyla teselli bulacaktr. Artk bugn duymaz ol-duumuz kimi szckler bile orada byk bir aile iinde ortak bir saadetin yaanp git-mekte olduunu haber veriyordu: Mahalle bakkal, mahallenin delisi, mahalle kabada-ys, mahalle takm, mahallenin ocuu

Sonra o sokaklardan saysz kamyon kalkt. Evlerin sakinleri birer ikier kp gittiler. Bacalarda duman eksildi. Cmb dald, ocuk cvltlar kesildi, arkada s-lklar sustu, futbol oynanan arsalar kazld. Gerisini biliyorsunuz

tESPH dAld br kErEBu -adna ne derseniz artk; vahi g, hzl ehirleme, zlme, ykm, deiim, dn-m- Trkiye toplumunun cumhuriyet sonras yaad en korkun sosyal sarsn-tyd. Toplumun altst oluu, deer yarg-larnn tmden deimesi, ehirlerin insan varlnn bakalamas ve tabiat tahrip ederek giriilen soysuz kentleme, nesillerin yabanclamas, kltrszleme Bugn yaamakta olduumuz ve galiba kyamete kadar yaayacamz sarsntlar, o byk ykmn artlar olmal. Tespih dald bir kere, tel koptu ve ahenk ebediyen bozuldu.

Mehmet Kamn, eyrek asrlk gaze-tecilik-yazarlk yaamnn ilk verimi olarak

bir mahalle kitabyla kagelmesini artc bulmuyorum; nk o, yukarda anlattm o byl mahalle hayatnn tadn alm, Malatyann son mutlu ocuklarndan biriy-di. ocukluunun cennetini byk kentlerde aramay srdrd. Bu yzden olacak, ehir zerine dnmeyi, yazlar yazmay; sokak-lar, evleri fotoraflamay hi ihmal etmedi. Kaybolup gitmekte olan kayda geirmeye alyordu. Bir ilk kitap olan Kayp Mahalle ocukluk ve ilkgenliin hususi cennetini, o cennetin iinden portreleri, hikyeleri ve el-bette yitirilerin kederini tayor. Byleyken, bir nostalji kitab ve at deil Kayp Mahalle. Deerler reten ve onlar yaatan bir mekn olarak mahallenin hakkn teslim ediyor ve bir kimlik meselesi olarak grd mahalle kavram zerinden yerlilik, ok kltrllk, tekiletirme, komuluk, aidiyet duygusu, vefa, tabiat sevgisi gibi kavramlar tartyor.

brlktE yAAmA kltrYazarn yaad evlerden, baheler-den ve ehirlerden koyu izler var kitapta. Malatyann artk TOKzede olmu gzelim kays baheleri, mahalle bakkal evki Abi, (ki yazar ona, Affan Dede payesi veriyor) Tenekeli Camii, sonra zmir Hisarn, Ke-meralt, Alsancak, Bornova Hepsi dn ile bugn arasndaki uurumun tan olarak, deieni ve hi deimeyecek olan anlat-mak zere szyorlar hatralarn arasndan.

Kayp Mahalle farkl zamanlarda, uzun aralklarla yazlm fakat ayn dert etrafn-da rglenmi gazete yazlarnn bir araya getirilmesinden oluuyor. Gnlk gazete

yazs olarak kurgulanp ilenmi olmann kimi handikaplarn tamakla birlikte, ki-taptaki metinler eskimeyecek ve bir sorun olmay daima srdrecek temalar zerinde geziniyor. Bunu, yazlar tematik blme ayrarak yapyor yazar. Kayp Mahalle adl birinci blmde insanlar, meknlar, aalar, birlikte yaanan ramazanlar ve bayramlar ile mahalleyi canl bir organiz-ma olarak anlatyor. Elbette, ou zaman, ocukluun o cennet penceresinden. Eski ehirler Yeni Kentler balkl ikinci blm-de inaatizm saldrs altnda yok edilen geleneksel ehirlerin, birbirinin ayns kent-lere dnmesi, tarih kentlerin ve blge-lerin korunmas, yabanc lkelerde tarih meknlara gsterilen hususi ilgi zerinde duruluyor. stanbul, Diyarbakr, Mardin gibi ehirlerden izlenimler aktarlyor.

Komuluk ve teki Korkusu balk-l son blmde ise yazar, kimi zaman bir seyyah olarak kyor karmza. Burada arlkl olarak birlikte yaama kltr, tekini anlama ve mahalleyi, ehirleri ve hayat birlikte yaama fikrini ne karyor. Anadolunun bir zamanlar yaad ok dilli, ok kltrl hayat rnek gstererek, ortak aclarn, alkanlklarn, yemeklerin ve tr-klerin dmanla msaade etmediini sylyor. Burada bazen Kulada bir eski Rum evi giriyor hayatmza, bazen bir Ermeni gelin hikyesi Sonra Berfo Anann acs, tekiletirilen Ahmet Kayann gurbetli-i Grler, inanlar ve diller baka baka olsa da aslnda ayn mahallenin ocuklary-dk ve yleyiz demeye getiriyor yazar.

Kayp Mahallenin bir at kitab olmad- uradan belli ki, ehirlerin gncel sorun-lar zerinde srarla duruyor Mehmet Ka-m. Tabiatn tahribi, aa katliam, kentsel dnm furyas, tarihi semtlerin insansz-latrlmas, tarihi meknlarn kent rantna kurban edilmesi temel bir mesele olarak hemen btn metinlerde karmza kyor. Kentsel dnm yaplrken ehirlerin ba-rnaklara dntrlmesi tehlikesine ia-ret ediyor yazar. ehirlerin, mteahhitlerin insafna terk edilmesinden duyduu kederi dillendiriyor. Ayn zamanda iyi bir fotoraf olan yazar, bu bakla gezdii kimi Avrupa ve Balkan ehirlerinden kesitler getiriyor sk sk. Bizim ehirlerimizi, Batnn efkatle korunan ve yaatlan tarihi ehirleriyle kar-latryor. Fotoraf baknn, metinlere balad renkleri ve ayrntlar ise ayrca anmak ve iaretlemek gerek.

Kitab yazarla benzer kederler ve sevin-ler yaam bir kuan mensubu olarak okudum. Bugnk ehirler konusunda ayn kayglar duyarak Ayn mahallenin o-cuklar saylrz, yle deil mi! Bir de neden-se Erdem Bayaztn iirleri fon olarak nla-yp durdu kulamda: Duvarlar kyor nme/ ehrin mahpus ykl duvarlar/ Hibir sr kalmam ardnda hibir duvarn/ Nereye gitti diyorum benim elbisem nerede / ehir so-yunmu diyor biri/ ehrin elbisesini almlar Anladm, ok eskilerden geliyor bu ses 80lerin ortalar, Bornovann ayaznda, iir okuyarak geerdik caddelerden. Sezai Kara-ko yahut Erdem Bayazt okurdu Mehmet Kam, sesinin rengi hl kulaklarmda.

Ayn mahallenin ocuklarMehmet Kam imzal Kayp Mahalle farkl zamanlarda, uzun aralklarla yazlm, fakat ayn dert etrafnda rglenmi gazete yazlarn bir araya getiriyor. Gnlk gazete yazs olarak kurgulanp ilenmi olmann kimi handikaplarn tamakla birlikte, kitaptaki metinler eski-meyecek ve bir sorun olmay daima srdrecek temalar zerinde geziniyor.KAYIP MAHALLE, MEHMET KAMI, ZAMAN KTAP, 118 SAYFA, 10 TL

S

Mehmet Kam

FOTO

RAF

: ZAM

AN, K

R

AT B

AYH

AN

21

6 NSAN 2015 PAZARTESk TaP ZA MA NI SYLE

SEZA COKUN

ir sanatkr, muhatap ol-duu herhangi bir varla

sanatkr kimliinden so-yutlanarak bakabilir mi? Daha zelde soracaksak, romancnn romanc ol-mad bir an var mdr? Karnca zleri adl kitap, bunun pek mmkn olma-dn gsteriyor. Akademik tecesss ile romanc bakn birleiminden, muhtevasyla da tekniiyle de kayda deer bir kitap Karnca zleri.

Nazan Bekirolu gazeteci, yazar, ka-rikatrist Hikmet Aksoyu konuk ettii nehir syleide, bir insana gerekli so-rular sorabildiimizde, her hayatn ne kadar byk zenginlikler barndrdn gsteriyor. Hikmet Aksoyun hayatn okuyucunca Turan Oflazolunun Deli brahim oyunundaki u msralar akla geliyor: Kol kol sular geziniyor/ yeraltnn karanlk boluklarnda/ derilip pnar olmak ister/ Zordur deniz ekimine kar koymak zor/ bekleyip kokuamaz sular oyuklarnda/ irkilip rmak olmak ister. Oyunda, Sultan brahimin kendi dnyasnda var olma macerasna eilir Oflazolu. Hayatn tabii seyri ierisinde kalabalklarn ar-dnda sknetle yaanan her hayat, de-nizin ekimine kar kendi arknda akp giden yeralt sularn hatrlatr. Hikmet Aksoyun maceras da kendi dnyasn-

da, bylesi bir varoluu dndryor.Daha orta retim yllarnda gazete-

cilik sevdasna tutulan ve hayatnn her ann bu sevda etrafnda rgleyen Hik-met Aksoy, Nazan Bekirolunun baba dostu. Bekirolu, babasn gren gzle-rin hatrn yksek tutuyor. Ama kita-bn sebeb-i telifi sadece bu deil. Mer-kezi Trabzon olan geni apl bir daire olarak tanmlad Aksoyun hayatn tara ile merkez arasnda kpr olarak niteleyen Bekirolu, onun tara basny-la ilgisine daha ok ilgi gsteriyor: Daha ortaokul rencisi iken stanbul gazete-lerine muhabirlik yapmaya balam, 27 Mays stanbulda gazeteci bir niver-site rencisi olarak yaam, Bablide kendisine evre edinmi, basn nl-leriyle tanm fakat basamaklar tr-manmay yarm brakarak Trabzona dnmt. stanbul basnnda edindii tecrbeleri hem yedek subay retmen-lii srasnda hem de Trabzonda kar-d ve ynettii gazetelerde uygulam, n deil ama daima baary aramt. Bu haliyle onu hem tara ve merkez ara-snda hem de tara ve tara arasnda bir kpr olarak grdm ve itiraf etmeliyim, beni tara basnyla olan ba daha ok ilgilendirdi. Nitekim kitap boyunca, zaman zaman tebessm ederek zaman zaman yaananlarn ac gereklii ie-risinde tara basn tarihimizi okuyoruz. Tecesssn azimle birletii bir hikye olan Hikmet Aksoyun hayat, siyasal ve sosyal tarihin de yakn ahidi. o-cukluu kinci Dnya Sava yllarnda geen Aksoy, babasndan ve dedesinden dinledikleriyle Birinci Dnya Savanda Trabzonun tarihini de aktaryor. zel-likle yirminci yzyln ilk yarsnda Anadolunun fakirlii, var olma mcade-lesi, bu mcadele ortamnda bir gencin, o yllarda hayli uzak bir ufuk olan gaze-teye ulamak iin sarf ettii aba, kitab bireysel hikyeden ziyade sosyal tarihin gzlem alan olarak ne karyor.

Hikmet Aksoyun niversite yllar zerinden, dnemin stanbul basnn, 27 Mays, Trk basnnn dnm-n okuyoruz. stanbul basnnda devam etse, muhtemelen, bugn Trk basnnn duayenlerinden biri saylacak Aksoy, merkezde tutunma abas iine girmez; yeniden tarann sakin iklimine dner. Onun hayatndaki en ilgin ayrntlardan

biri, askerliini yapt Simavn Pazarlar kasabasnda gazete karma abas ol-maldr. Kitapta bu yllar okuduunuz-da, evet, ancak bir sevdann peinden bylesine gidilebilir. diyorsunuz. Nite-kim Aksoyun anlatmnda gazetecilii, yazarl bir meslek olarak grmekten ziyade bir sevda, bir yaam biimi olarak grd dikkati eken ilk noktalardan biri. Tanpnarn , insan temizler. szndeki hakikati, onun gazetecilie baknda aka grebiliyoruz. Bu adan eserin zellikle meslek-kariyer-yaam bi-imi geninde, modern felsefenin zorla-masyla her eyi kariyer olarak gren bu-gnn genlii iin ok nemli bir hayat felsefesi kitab olduu sylenebilir.

zEnGn br yAAmHikmet Aksoy, bankaclk yapt yllar-da da gazeteden ve yazmaktan kopmaz. niversite sonrasnda, Anadolunun imknszlklar ierisinde, gazete sevda-sna hayat vermeye abalayan Aksoyun yaamndaki zenginlik nereden geliyor? Sylei boyunca bu soru zihinde can-lanyor. Maddi imknszlklara ramen alabildiine zengin bir hayat yaama-y, Aksoy nasl baaryor? Kitab bitir-diinizde, bu sorunun cevab beliriyor: Hayat felsefesi O, hayatn bir felsefe etrafnda kuran ve her eyleminde bu fel-sefenin derinliiyle zenginleen insan-lara mahsus bir hayat yaad iin farkl. Bir sevday, hayatnn felsefesine dn-trmeyi baarabilmi Hikmet Aksoy.

Hayat, Anadolunun son yetmi y-lnn zeti olan Aksoy, kitabn adnn zellikle Karnca zleri olmasn istiyor. Bu isimlendirme, onun abasn mtevaz bir erevede grmek bakmndan nemlidir.

Her insann hayat, romancsn bula-mam nice hikyeyle doludur. Bir cevher olarak kendi kabuunda duran Hikmet Aksoyun zmlenmesi noktasnda Nazan Bekirolunun sorularna da de-inmek gerek. Kitab bir yandan Aksoyun hayat etrafnda okusak da bir yandan Bekirolunun karsna oturttuu roman kahramann nasl konuturduuna ahit oluyoruz. nk sorularda zaman zaman akademik tavr sezilse de romanc bak ve aray hemen her soruda kendini his-settiriyor. Bu da sylei kitabn, hikyesi olan bir metne dntryor ve okuyucu-nun bir baka hayat derinden okumas-na imkn tanyor. Bekirolu, syleisini ac bir tespitle bitiriyor: Kada geirme-ye ne kadar urasak bile bir yaam b-tnyle kayda geirmek mmkn deil. Evet, anlatlan her hayat eksiktir ama okuyucunun rol de zaten burada ortaya kar: Hikyenin eksik kalan ksmlar-n tamamlamak. Bekirolunun romanc sorular ve Hikmet Aksoyun anlatm, bir nc kahraman olarak okuyucuyu da metne ortak ettiinden, bahsedilen o eksikler nemli oranda gideriliyor. Kitap, bir yeralt nehri gibi akyor

Derinden, fark edilmeden yaanan bir hayat ve bu hayatn gzden uzak bir yerde birleip besledii deniz: Karnca zleri.

Karnca sabryla hayat felsefesiNazan Bekirolu gazeteci, yazar, karikatrist Hikmet Aksoy ile yapt nehir syleiden oluan Karnca zleri adl kitap-ta, bir insana gerekli sorular sorabildiimizde her hayatn byk zenginliklerinin ortaya kacan gsteriyor.KARINCA ZLER: HKMET AKSOY KTABI, NAZAN BEKROLU, TMA YAYINLARI, 336 SAYFA, 20 TL

B

Hikmet Aksoy

Nazan Bekirolu

6 NSAN 2015 PAZARTESk TaP ZA MA NI EDEBYAT

22

Ressamn iirsel metinleriKlt Yaynlarnn 9 cm serisinden kan Giorgio de Chirico kitap Ren Magritte, Paul Delvaux, Salvador Dali gibi gere-kstcleri etkilemi gizemli sanatnn metinlerinden bir seki sunuyor. Eser, bizi ressamn iindeki airle tantryor.9 CM NO: 3, GIORGIO DE CHIRICO, EV.: CEMAL AKYZ, KLT NERYAT, 68 SAYFA, 13 TL

V. B. BAYRIL

izim alk olduumuz, airlerin resimle ilgi-

lenmesidir ounlukla. Oktay Rifat, lhan Berk resim yapar, iir yazmann yan sra. Bedri Rahmi resim-iir. Metin Elolu, Metin Alt-ok, Engin Turgut da resimle urar-lar. Sami Baydar ise hem resim yapar hem iir hem de yk yazar. Bu alanda da yapt iler eit nitelik-tedir. te yandan, srpriz bir iir kitab karan, yllarn nl ressa-m Kometin de artk air olarak da kabul edilmesi gerekir. Dnya ede-biyatnda bunun ok rnei var. W. B. Yeats zaten bir ressamn oludur ve ciddi biimde resim eitimi alr. Fakat dnya onu air ve oyun yazar olarak tanyacaktr. Yaknlarda ok gzel bir kitab Trkede yaymla-nan William Blake de ann nde gelen gravr yapmc ve baskcla-rndan biriydi. Rossetti, Cummings, Michaux, Baudelaire, Apollinaire gibi kimi sadece desen, kimi ise gerekten resim ile uraan airleri saydka sonunun usuz bucaksz zamanlara uzamas muhtemel bir liste olumaya balyor ki, buradaki snrl yerimiz saymaya yetmez. Bir de airler ile ressamlarn dostluundan kan kimi saptama-lar, zl szler vardr ki iir tarihi-nin en ok alntlanan laflar olur. nl ressam Degas yaknr dostu air Mallarmye: iir yazmak is-tiyorum fakat bir trl uygun fikir-leri bulamyorum. Mallarmnin yantn iirle uraan herkes bilir: Azizim Degas, iir fikirlerle deil kelimelerle yazlr.

AdAlArn dErndEn EtklEdKlt Yaynlarnn 9 cm serisinden kan Giorgio de Chirico kitap da byle srpriz etkisi yapan, insan dndren bir kitap. Zira, de Chi-rico gerekstcleri ok etkilemi bir ressamdr. Ren Magritte, Paul Delvaux, Man Ray, Pierre Roy, Sal-vador Dali, Yves Tanguy gibi dne-min sanatlar zerinde derin etki brakmtr. Bir ressamn iir yazmaya alr-ken neden szcklerle deil de fi-kirlerle ilgilendiini Chirico kadar iyi anlatacak baka bir ressam bul-mak zordur. Fakat nce biraz sanat-

dan sz edelim: Babasnn grevi nedeniyle Yunanistann Teselya ken-tinde doan Giorgio de Chirico, Atina Akademisinde, Floransa ve Mnihte resim eitimi grr. Balarda sembo-list, lme epik ve romantik bir es-tetik kazandran resimleriyle hret yapm bir ressam olan Bcklinden etkilenir. Alman romantizmi okur, Nietzsche ve Schopenhauerin eser-lerine ilgi duyar. 1909da talyaya dner. Milano ve Floransada vakit geirir. Floransada kendisine hret kazandracak fiziktesi ehir mey-danlar serisine balar. Parise gider-ken Torinoda birka gn geirir ve bu ehrin tarihsellii, tonozlar ve mey-danlardan oluan yaplar, tad melankolik, fiziktesi atmosfer onu ok etkiler. Pariste Montparnasseda bir atlye tutar, Apollinaire ile tanr. air araclyla da Paristeki gere-kstclerin arasnda bulur kendini.

FkrlErn rESmn yAPtParlak Akdeniz yla ykanan me-lankolik, ssz, neredeyse insandan arndrlm ehir manzaralar, uza-yan glgeler, meydanlar, tonozlar arasndan baklan sonsuzluk, hilik, uykulu ve tekinsiz bir dnyada var oluyormu hissi uyandran tablolar Giorgio de Chiriconun metafizik okul diye adlandrlan, 1909 ile 1919 yllar arasndaki dnemine tekabl eder. Bu dnemde nesneleri adeta semboller olarak kullanp fikirle-rin resmini yapmtr. Degasnn iir iin arad dnceleri o re-sim iin gerekletirmi gibidir. Bu bereketli dnemi izleyen yllarda, 1929da Habdomeros adl bir roman yazar. air John Ashbery bu roman iin muhtemelen gerekstc ro-mancln en iyi yapt demitir. Chirico sonra bu roman reddeder ve unutulmaya terk eder. Klt Yayn ve evirmen Cemal Akyz, ne iyi ki, bizi bu konuda uya-ran ve iimizdeki merak bceini yerinden kmldatan hayrl bir i ya-parak Chiriconun Habdemoros ro-man ve dier metinlerinden derle-nen sekiyle bu gizemli ressamn iinde barnan airi bizimle tant-ryor. te birka Giorgio de Chirico dizesi: Ak ve hznle arlam/ ru-hum srkler kendini/ yaral bir kedi gibi... Uzun krmz fabrika/ bacalar-nn gzellii. Kesif/ duman.

B

umut ilkesiElias Canettinin 1942-1972 yllar arasnda tuttuu notlar nsann Taras adyla yaymland. Ahmet Cemalin dilimize kazandrd notlarda ktlk acmasz biimde betimlense de, ironinin glgesindeki umut ilkesi her zaman baat.NSANIN TARASI, ELIAS CANETTI, EV.: AHMET CEMAL, SEL YAYINCILIK, 394 SAYFA, 26 TL

NAN ETN

lias Canettiye yaznsal soyluluk unvann yak-

tran pek ok okur ve ya-zar vardr eminim. Canetti,

yaam ve eserleri hakknda yazlan kimi inceleme ve eletirilerde rastla-dm bu unvan hak eden, 20. yz-yln ender yazarlarndandr. Zihinsel eyler aka ilikin eylere benzedi-inden, belki de iinde kendisini hep baka biri olarak grme istei vard Canettinin, kim bilir? nsan byle yaptnda, yani kendisine nc bir kiinin gzyle bakabilme cesaretini gsterdiinde, sanrm kendini daha zgr hissedebilir ve gerek anlamda zgr dnceden bylenebilir. Canettinin 1942-1972 yllar ara-snda tuttuu, otuz yllk yaamnn notlar, kendi deyiiyle bilinli bir yaamn otuz yl nsann Tara-s adyla Trkeye evrildi. Kitabn dikkat eken zelliklerinden birini evirmeni Ahmet Cemal nszde Canettinin azndan aktaryor: Bu notlarn gl drst ve tam ol-malar ngrldnde kiisel ol-malarndan kaynaklanyor. nsan, zellikle kiisel olandan uzaklamak istiyor; sanki daha sonra artk dei-meyeceinden korkarcasna, kiisel olan kda dkmekten korkuyor. Gerekte ise insan bir kez yazdktan sonra rahat brakt takdirde, her ey pek ok yoldan deiime uramay srdryor. nsann Taras bir b-brlenme metni deil; bir ayklk, bir bilinlilik metni.

yAzArn cESArEt, SylEmESdrYazarn Kitle ve ktidar kaleme alr-ken tuttuu bu notlarn, ona benzer-siz bir igr saladn syleyebili-riz ki, bayaptlar saylan Krleme roman ile Kitle ve ktidar adl al-masnda da igrnn ona kazan-drd cesareti ve zgrl gr-yoruz. zgrlk kavramnn altn izmek isterim, nk andm bu kavramlardan en etkilisi, en ie yarar olan odur. Eer zgrseniz, en azn-dan diyalektik bir dnmn im-gesi olacak fikirlerinizi sylemekten ekinmezsiniz: Her trl korkaklk, her ekingenlik yazar iin bir gnah-tr. Yazarn cesareti, sylemesidir. Bunun iin sorumluluk tamasna karn, sylemek zorundadr.

nsann Tarasnn temelini olu-turan, ona szkresel bir devinim ka-zandran kavramlar dnrsek, tar-tmak, hesaplamak gibi szcklerin ift anlamlar olduu aktr. Korkma-dan tartmak, sorgulamak, kendin-den uzaklaarak, kendine dardan bakarak hesaplaabilmeyi de iine alan ama daha da te bir tartma ve he-saplama. Canetti otuz yla yaylan bu notlarnda hayata dokunan her alanda sz syleme cesaretini gstermi; g-l gzlemlerle tarihsel olaylara, mitle-re, savalara, zellikle lme ve daha nicesine deinmi. Ahmet Cemalin nszde belirttii gibi asl derdi u sz-de yatmaktadr: inde yaadmz dnyann durumunu gremeyenin o dnya zerine yazacak hemen hibir eyi yoktur. Gerekte ne demektir bu? Sanrm en ak ve iyi yant Krleme romannda bulabiliriz. nsann Taras ayn zamanda bir imge deposudur. Ve dil gibi, varlm-za zg fikirlerimizi amamz iin bize yardmc olabilir, hatta yol gsterebilir. Nedeni ise fikirlerimizin kendine im-geler aramas deil, zgrlk ve cesa-ret. Hi kukusuz, iinde yaadmz dnyann durumunu gerek anlamda grmek, bunu deneyim daarcmza eklemek kaydyla.

dAHA y br dnyA nnsann Taras insanolunun kafa-sndaki formlasyonlar, deyi ye-rindeyse ilk bulgular altst edecek kadar szkrenin varln pekitiri-yor. Sanki bir uyarc km ve n-ne geilmez bir ykm haber veriyor. Uygarln kn ve gremezlii. Bugn dnyaya sar olan, sadece alklar duyan baz baarl insanlar deil; toplumun belki de byk bir blm dnyaya gzlerini ve kulak-larn kapatm gibidir. Daha iyi bir yaam ve dnya iin, dnyann k-tlklerini kayt altna alan bir d-nrdr Canetti. Ktl en ac-masz biimde betimlemesine karn, ironinin glgesindeki umut ilkesi her zaman baattr yazdklarnda. Kitapta ska yer alan, Canettinin lm zerine dnceleriyle bitirelim: Dnyada olup biten her ey, insan zerine birbirine kar iki temel yarg-nn arasnda gereklemekte: 1. Her-kes, henz lm hak etmeyecek ka-dar iyidir. 2. Herkes, ancak lm hak edebilecek kadar iyidir.

E

/kitapkaynagi www.kaynakyayinlari.com.tr

Zamann iinde bir varolu hikyesi.Yeryz ile gkyz arasna skan bir kavmin

kurtulu mcadelesi. Kurnn en uzun sresinde anlatlan esrarengiz ahit sandnn srlar, bin

yllarn ardndan yeniden gn yzne kyor.

24

6 NSAN 2015 PAZARTESk TaP ZA MA NI ROMAN

AL EMROLU

lman asll bir anne babann olu olarak

Amerikada doan Kurt Vonnegut, hayatnn krlma noktasn kendi rkndan insanlarn byk pay sahibi olduu II. Dnya Savann son gnlerinde yaar. Dresdende tutsak dtkten sonra tutukevi olarak kulla-nlan yeraltndaki bir mezbahada alko-nulur. Tarihe geen bombardmandan da bu sayede kurtulan Vonnegutun sava deneyimi, bata Mezbaha No: 5 olmak zere hemen hemen btn ya-ptlarna yn verir. Savaa katlm ama lmemitir. lmemi ve hayatta kal-mann sululuunu da yaamtr bir bakma. Bir yazar iin hayli g olan bu ikilemden, denilebilir ki, kara mizah ve hicivli dili sayesinde kurtularak 20. yzyln en nemli yazarlar arasndaki yerini almtr Kurt Vonnegut. lkemizde daha ok Mezbaha No: 5 ve ampiyonlarn Kahvalts gibi eserle-riyle tannan ve kimi romanlar sinema-ya da uyarlanan Vonnegutun bir dier nemli eseri Mavi Sakal, her ne kadar odana Rabo Karabekian adl ressa-mn otobiyografisini alsa da, aslnda benzerine az rastlanan etkileyici bir sa-va roman. Daha dorusu, hayatta kal-mann, sululuun ve sava sonrasna devreden dehetin roman... Vonnegut, ampiyonlarn Kahvalts adl romannda karmza kard soyut davurum-cu ressam Rabo Karabekiann otobi-yografisi araclyla sadece II. Dnya Savan deil, bu savan ncesini, fe-laketi ve insanolunun merhametsizli-ini esiz bir ironiyle anlatyor.

klt AltndAk SrRoman, Charles Perraultnun Mavi Sa-kal kitabnda anlatt hikyeyi ereve alarak balyor. Soyut davurumcu res-sam Rabo Karabekiann tek arzusu, tp-k orijinal hikyede olduu gibi, okyanus kysndaki evinin hemen yan banda-ki patates ambarnda kilit altnda tut-tuu srryla yaamaktr. Karabekiann gnl eklinde yazlan roman, bir yandan bizi bu hayli ilgin ressamla tantrrken, dier yandan hayatna davetsiz bir misafir misali giren Circe Berman adl kadn araclyla ressamn

hayatndaki atlaklara ulamamz sa-lyor. Tpk orijinal hikyede olduu gibi, yine bir kadn kilitli kapnn ardndaki srrn ortaya kmasna sebep oluyor. Romann sonuna dein kilitli patates ambarnda ne sakladna dair en ufak bir bilgi vermeyen Karabekian, davetsiz misafirinin kkrtc sorular araclyla grnrde kilit altnda tutmad hayat hikyesini gayet ironik bir dille anlatma-ya balyor. Bunu da oumuza tandk gelecek bir trajedi araclyla yapyor. Romann kahraman Rabo Kara-bekiann anne-babas Trkiyedeki 1915 olaylar sonras soluu nce Msrda, son-ra da Amerikada alm Ermenilerdir. Ama hayatta kalan anne-baba varlklarn ba-kalarnn lmne borludur. ldrlen

Ermenilerden kalan altnlar alp katk-lar Msrda baka bir Ermeni tarafndan dolandrlr, sonra da Amerikaya giderler. 1915 olaylarna sk sk atfta bulunur Kurt Vonnegut ama asl neden, trajediyi yeni-den gndeme getirmek deil, bir bakma savan samaln hatrlatmaktr sanki. Kararnda bir ironi yardmyla acy y-celtmek yerine onun mahiyetini gzler nne sermeye alr yazar. Mavi Sakal evdeki davetsiz misafirin Rabo Karabekian yazmaya kkrtmak iin sorduu sorularla alyor. Kadnn derdi, hemen hemen btn resim merak-llarnn merak ettii patates ambarnda-ki srdr aslnda. Fakat asl srr renme-den nce, vaktiyle ressam olma hevesiyle yanp tutuan ama ustasyla yaad

kt deneyim yznden bir daha resim yapmayan, gen yanda savaa katlp bir gzn kaybeden, savatan sonra re-sim alp satmaya balayan, baarsz bir evlilik geiren bu garip tabiatl adamn hayatndaki dnm noktalarna gidiyo-ruz. Anne-babasnn Trkiyeden ka hikyesine, nl bir ressamn yannda geirdii zdrap dolu gnlere, ressamn evinde yaad aka, sonrasnda bir g-zn brakt savaa, ei ve ocuklaryla ayrlna, baarsz ressam ve yazarlarn dnyasna tank oluyoruz. te yandan ahsi bir hikye zerinden mthi bir ta-rih eletirisine soyunuyor yazar. Ustaca kurgulanm geriye dnler ve roma-nn hemen her sayfasnda grlen o iro-nik bakyla hayli etkileyici bir romana imza atyor Kurt Vonnegut. Savala da, savan madurlaryla da, lenler kadar sa kalanlarla da, ileride btn sava hikyelerinden boalacak kan ketap sa-nacak gen nesille de bir gzel eleniyor.

trklErdEn tEk StEdm...Pek az yazar bir felaketten bu denli esiz bir felaket anlats karabilmitir. Bunun srr da hi phesiz yazarn ironik bak-nda ve dilinde yatyor. Ksa ama etkileyi-ci cmlelerle, ou zaman en kanl sahne-yi bile kck bir ayrnt yardmyla daha etkileyici bir hale getiriyor Vonnegut. Ama roman boyunca varl hissedilen iro-nik bak zaman zaman yerini hznl cmlelere terk ediyor. Romann giri b-lmnde Anadoluda yaanan trajediyle ilgili olarak Ermeni babann syledikleri bunun en iyi rnei bana kalrsa. Vaktiy-le doup byd topraklardan kopan Ermeni baba, yaamnn son gnlerinde u hazin istekte bulunur: Trklerden tek istediim, biz gittikten sonra lkelerinin daha irkin ve tatsz tuzsuz bir yer haline geldiini kabul etmeleri. Rabo Karabekiann davetsiz misafi-ri olan kadn, romann sonunda herkesin merak ettii srrn aa kmasn salar. Yllardr kilit altnda tutulan patates amba-rnn kaps ar ar alr. Mthi final sah-nesinde, roman boyunca sk sk zikredilen sr da apak bir ekilde karmza kar. Mavi Sakal, 20. yzyln en nemli yazarlarndan Kurt Vonnegutun en nemli eserlerinden biri ve insanolu-nun merhametsizliini benzersiz bir ironiyle anlatyor.

Mavi Sakaln srrlkemizde daha ok Mezbaha No: 5 ve ampiyonlarn Kahvalts gibi kitapla-ryla tannan Kurt Vonnegutun Mavi Sakal adl roman yeni basksyla raflar-da. Odana Rabo Karabekian adl bir ressamn otobiyografisini alan yapt, dnya edebiyatnda benzerine az rastlanan etkileyici bir sava roman.MAV SAKAL, KURT VONNEGUT, EV.: HANDAN BALKARA, CAN YAYINLARI, 312 SAYFA, 24 TL

A

Kurt Vonnegut

6 NSAN 2015 PAZARTESk TaP ZA MA NI DENEME-FELSEFE

25

Paralanmln aVirginia Woolfun denemelerini bir araya getiren Bir Hava Taarruzu Srasnda Bar zerine Dnceler Kafk

Kitap Zamani

Documents