Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh. Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 1 I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI Chủ tịch Hồ Chí Minh là vị lãnh tụ thiên tài, nhà cách mạng lỗi lạc, đồng thời là một nhà văn, nhà thơ lớn của dân tộc. Bên cạnh sự nghiệp cách mạng vĩ đại, Người để lại một sự nghiệp văn học đa dạng, phong phú .Nhật kí trong tù chẳng những cung cấp cho ta những hiểu biết về chế độ lao tù khắc nghiệt của chính quyền Tưởng Giới Thạch, mà quan trọng hơn còn giúp ta hiểu rõ vẻ đẹp tâm hồn của nhà cách mạng, nhà thơ Hồ Chí Minh. Đúng như nhà thơ Xuân Diệu đã nói: “cái hay vô song của tập thơ là chất người cộng sản Hồ Chí Minh” (Yêu thơ Bác, tạp chí văn học số 5/1966) . Cũng vì những giá trị tinh thần to lớn đó mà thơ văn của Bác nói chung và Nhật kí trong tù nói riêng đã được đưa vào chương trình phổ thông. Cụ thể bài thơ Chiều tối (Mộ) và bài đọc thêm Lai Tân đã được đưa vào giảng dạy trong chương trình Ngữ văn lớp 11 . Lẽ dĩ nhiên, trước mỗi tác phẩm mới giáo viên không khỏi trăn trở, lo nghĩ: làm thế nào để có một giáo án tốt, một giờ dạy hay, một lớp học sinh động, học sinh tích cực, chủ động và hứng thú trong tiết học, mà đặc biệt là học sinh hiểu và cảm nhận được giá trị của tác phẩm, đồng thời thể hiện sự đổi mới phương pháp dạy ở giáo viên Ngữ văn trung học? Đó là những băn khoăn, trăn trở không chỉ ở riêng tôi mà còn ở tất cả những giáo viên dạy Ngữ văn khác. Và đặc biệt bài thơ Chiều tối ( Mộ) tuy rằng không phải là mới đối với những giáo viên giảng dạy lâu năm nhưng với một giáo viên chưa dạy chương trình lớp 12 cũ như tôi thì quả thật là mới mẻ. Đồng thời đây là một tác phẩm tương đối khó với học sinh lớp 11, các em không dễ tiếp cận, giải mã. Trong khi đó kinh nghiệm giảng dạy của bản thân tôi tích lũy chưa nhiều, tư liệu tham khảo cũng hạn chế.Vì vậy, với vốn kinh nghiệm còn khiêm tốn của bản thân, tôi chỉ xin được trao đổi với quý đồng nghiệp cách giảng dạy một bài cụ thể, bài Chiều tối (Mộ - Hồ Chí Minh). Bởi theo tôi, Chiều tối là bài tiêu biểu cho vẻ đẹp tâm hồn, ý chí nghị lực phi thường, tinh thần lạc quan yêu đời cùng tấm lòng nhân đạo bao la đến quên mình của Bác. Dạy bài học này cũng là cách giúp các em có ý thức tự bồi dưỡng tâm hồn và tìm hiểu về tấm gương của Bác để từ đó các em có thể tự rút ra được những bài học thiết thực cho cho chính mình.Chọn đề tài “Kinh nghiệm giảng dạy văn bản Chiều tối (Mộ - Hồ Chí Minh)”, không chỉ từ những lí do trên, mà qua đó tôi còn muốn chia sẻ những kinh nghiệm giảng dạy với quý thầy cô và rất mong được bổ sung những khiếm khuyết để bài giảng ngày càng hoàn thiện hơn. II. TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN “Văn học là tấm gương phản chiếu cuộc sống”. Chúng ta có thể tìm thấy ở văn học những hình ảnh rất đỗi quen thuộc của cuộc sống đời thường. Mỗi tác phẩm văn chương đến với chúng ta chứa đựng biết bao tình cảm mà các nhà thơ, nhà văn gửi gắm. Đó là lòng yêu nước thương đời, đó là tình thần lạc quan, nghị lực sống phi thường trước phong ba bão táp của cuộc đời, đó là lòng dạ ngay thẳng, thủy chung, là lối sống giàu tình nặng nghĩa,…. Chính vì vậy, dạy văn là dạy cho học sinh nhận ra trong tác phẩm văn chương nguồn tri thức vô cùng phong phú, đa dạng, hấp dẫn và bổ ích để nuôi dưỡng tâm hồn, trí tuệ để sống có ý nghĩa hơn, sâu sắc hơn, tinh tế hơn. Dạy văn là dạy cách sống, dạy làm người, dạy mở mang trí tuệ và học văn chính là học làm người.
22
Embed
Kinh nghiệm dạy học văn bản Chiều tối (Mộ) Hồ Chí Minh · PDF filebổ sung những khiếm khuyết để bài giảng ngày ... nhuần nhuyễn tính...
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh.
Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 1
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Chủ tịch Hồ Chí Minh là vị lãnh tụ thiên tài, nhà cách mạng lỗi lạc, đồng thời là một
nhà văn, nhà thơ lớn của dân tộc. Bên cạnh sự nghiệp cách mạng vĩ đại, Người để lại một
sự nghiệp văn học đa dạng, phong phú .Nhật kí trong tù chẳng những cung cấp cho ta
những hiểu biết về chế độ lao tù khắc nghiệt của chính quyền Tưởng Giới Thạch, mà
quan trọng hơn còn giúp ta hiểu rõ vẻ đẹp tâm hồn của nhà cách mạng, nhà thơ Hồ Chí
Minh. Đúng như nhà thơ Xuân Diệu đã nói: “cái hay vô song của tập thơ là chất người
cộng sản Hồ Chí Minh” (Yêu thơ Bác, tạp chí văn học số 5/1966) .
Cũng vì những giá trị tinh thần to lớn đó mà thơ văn của Bác nói chung và Nhật kí
trong tù nói riêng đã được đưa vào chương trình phổ thông. Cụ thể bài thơ Chiều tối
(Mộ) và bài đọc thêm Lai Tân đã được đưa vào giảng dạy trong chương trình Ngữ văn
lớp 11 . Lẽ dĩ nhiên, trước mỗi tác phẩm mới giáo viên không khỏi trăn trở, lo nghĩ: làm
thế nào để có một giáo án tốt, một giờ dạy hay, một lớp học sinh động, học sinh tích cực,
chủ động và hứng thú trong tiết học, mà đặc biệt là học sinh hiểu và cảm nhận được giá
trị của tác phẩm, đồng thời thể hiện sự đổi mới phương pháp dạy ở giáo viên Ngữ văn
trung học? Đó là những băn khoăn, trăn trở không chỉ ở riêng tôi mà còn ở tất cả những
giáo viên dạy Ngữ văn khác.
Và đặc biệt bài thơ Chiều tối ( Mộ) tuy rằng không phải là mới đối với những
giáo viên giảng dạy lâu năm nhưng với một giáo viên chưa dạy chương trình lớp 12 cũ
như tôi thì quả thật là mới mẻ. Đồng thời đây là một tác phẩm tương đối khó với học sinh
lớp 11, các em không dễ tiếp cận, giải mã. Trong khi đó kinh nghiệm giảng dạy của bản
thân tôi tích lũy chưa nhiều, tư liệu tham khảo cũng hạn chế.Vì vậy, với vốn kinh nghiệm
còn khiêm tốn của bản thân, tôi chỉ xin được trao đổi với quý đồng nghiệp cách giảng dạy
một bài cụ thể, bài Chiều tối (Mộ - Hồ Chí Minh). Bởi theo tôi, Chiều tối là bài tiêu biểu
cho vẻ đẹp tâm hồn, ý chí nghị lực phi thường, tinh thần lạc quan yêu đời cùng tấm lòng
nhân đạo bao la đến quên mình của Bác. Dạy bài học này cũng là cách giúp các em có ý
thức tự bồi dưỡng tâm hồn và tìm hiểu về tấm gương của Bác để từ đó các em có thể tự
rút ra được những bài học thiết thực cho cho chính mình.Chọn đề tài “Kinh nghiệm giảng
dạy văn bản Chiều tối (Mộ - Hồ Chí Minh)”, không chỉ từ những lí do trên, mà qua đó
tôi còn muốn chia sẻ những kinh nghiệm giảng dạy với quý thầy cô và rất mong được
bổ sung những khiếm khuyết để bài giảng ngày càng hoàn thiện hơn.
II. TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI
1. CƠ SỞ LÍ LUẬN
“Văn học là tấm gương phản chiếu cuộc sống”. Chúng ta có thể tìm thấy ở văn học
những hình ảnh rất đỗi quen thuộc của cuộc sống đời thường. Mỗi tác phẩm văn chương
đến với chúng ta chứa đựng biết bao tình cảm mà các nhà thơ, nhà văn gửi gắm. Đó là
lòng yêu nước thương đời, đó là tình thần lạc quan, nghị lực sống phi thường trước phong
ba bão táp của cuộc đời, đó là lòng dạ ngay thẳng, thủy chung, là lối sống giàu tình nặng
nghĩa,…. Chính vì vậy, dạy văn là dạy cho học sinh nhận ra trong tác phẩm văn chương
nguồn tri thức vô cùng phong phú, đa dạng, hấp dẫn và bổ ích để nuôi dưỡng tâm hồn, trí
tuệ để sống có ý nghĩa hơn, sâu sắc hơn, tinh tế hơn. Dạy văn là dạy cách sống, dạy làm
người, dạy mở mang trí tuệ và học văn chính là học làm người.
Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh.
Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 2
Trong quá trình dạy văn cần xác định học sinh là nhân vật trung tâm, là chủ thể cảm
thụ. Giáo viên không được cảm nhận thay mà chỉ là người định hướng, “chỉ đường” cho
các em đi khám phá tác phẩm, khơi nguồn, tạo cảm hứng để học sinh tích cực tự giác
trong việc cảm thụ, chiếm lĩnh tri thức và chủ động thưởng thức tác phẩm văn chương.
Như vậy, yêu cầu phát huy chủ thể học sinh gắn liền với tài năng sáng tạo của người giáo
viên. Hay nói đúng hơn đó là sự hết hợp nhuần nhuyễn tính nghệ thuật và tính sư phạm
trong quá trình dạy văn. Làm thế nào để một tác phẩm văn học đi sâu vào trong tâm trí
của học sinh, để lại dư âm trong các em là điều mà mỗi giáo viên Ngữ văn trăn trở, đắn
đo khi dạy một tác phẩm văn học nói chung và thơ văn Hồ Chí Minh nói riêng.
Đặc biệt đây lại là một bài văn học chữ Hán khá khó tiếp cận và giải mã đối với đối
tượng là học sinh lớp 11. Xuất phát từ những thực tế dạy và học trên , tôi đã viết sáng
kiến kinh nghiệm này.
2.NỘI DUNG, BIỆN PHÁP THỰC HIỆN ĐỀ TÀI
a. ĐẶC ĐIỂM TÌNH HÌNH KHI THỰC HIỆN ĐỀ TÀI
* Thuận lợi
- Sự nghiệp và tên tuổi của Bác đã đi sâu vào trong tâm trí mỗi người dân Việt. Chúng
ta đã được biết về Bác qua các bài học lịch sử, qua các tác phẩm thơ văn đã được học. Đó
là một thuận lợi, là cơ sở để các em có thể dễ dàng cảm thụ bài thơ.
- Tư liệu về cuộc đời, thơ văn của Bác rất nhiều để giáo viên cũng như học sinh tìm
hiểu tham khảo.
- Nhà trường luôn quan tâm, tạo mọi điều kiện thuận lợi như hỗ trợ phòng máy, trang
thiết bị khi giáo viên có kế hoạch ứng dụng CNTT trong dạy học; các giáo viên trong tổ
góp ý, động viên, giúp đỡ nhiệt tình.
- Bên cạnh đó, bản thân tôi cũng luôn có ý thức đổi mới phương pháp dạy học, mong
muốn tạo ra một giờ học có hứng thú cho học sinh.
* Khó khăn
- Tìm hiểu để làm bật vẻ đẹp tâm hồn Bác qua một bài thơ trong thời lượng 45 phút
của tiết học là điều không dễ, nhất đây là một bài thơ chữ Hán.
- Đối tượng học sinh của tôi dạy , năm học 2010-2011 có 2 lớp 11 : lớp 11B8 rất ít
học sinh khá giỏi ít chủ yếu là học sinh trung bình và yếu kém, lớp 11A2 là học sinh học
ban A , nhiều em còn có tư tưởng xem nhẹ môn Ngữ văn, cho rằng môn xã hội không
cần học nhiều, chỉ tập trung các môn tự nhiên, ngoại ngữ nên không có sự đầu tư cần
thiết cho môn học.
b. NỘI DUNG THỰC HIỆN ĐỀ TÀI
PHẦN 1: MỤC ĐÍCH YÊU CẦU CỦA BÀI DẠY: Giúp HS:
* Kiến thức:
- Cảm nhận được một vẻ đẹp của bức tranh chiều tối và vẻ đẹp của tâm hồn Hồ Chí
Minh: sự kết hợp hài hòa giữa chiến sĩ và thi sĩ, giữa yêu nước và nhân đạo.
- Thấy được vẻ đẹp của thơ trữ tình Hồ Chí Minh: sự kết hợp hài hòa giữa màu sắc cổ
điển và hiện đại, giữa chất thép và chất tình.
* Kĩ năng: - Đọc –hiểu tác phẩm trữ tình .
- Phân tích một bài thơ thất ngôn tứ tuyệt theo đặc trưng thể loại.
Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh.
Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 3
- Nâng cao kĩ năng, phương pháp phân tích thơ chữ Hán qua bản dịch
* Thái độ: trân trọng vẻ đẹp tâm hồn của Bác và những giá trị tinh thần mà Bác để lại; từ
đó có ý thức học tập, rèn luyện, trau dồi để trở thành con người toàn tài, toàn đức.
PHẦN 2: NHỮNG CHUẨN BỊ CẦN THIẾT CHO BÀI GIẢNG
* Đối với giáo viên
- Chuẩn bị chung:
+ Trước hết, giáo viên cần đọc và nghiên cứu kỹ sách giáo khoa để nắm được nội
dung phần Tiểu dẫn, văn bản và hệ thống câu hỏi ở phần Hướng dẫn học bài.
+ Nghiên cứu, làm việc với Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng và sách
giáo viên để xác định đúng mục đích yêu cầu, hệ thống tri thức cơ bản, trọng tâm của bài
giảng.
+ Sưu tầm các tài liệu tham khảo có liên quan đến nội dung bài giảng như: tập Nhật kí
trong tù, các tài liệu nghiên cứu phê bình “Nhật kí trong tù”, bài thơ Chiều tối… để có
những hiểu biết sâu sắc, phong phú về nội dung sẽ dạy trên lớp.
+ Chuẩn bị các Slide Power Point hoặc bảng phụ để chiếu những hình ảnh trực quan,
minh hoạ tranh ảnh, thơ văn và trình chiếu nội dung cần thiết của bài giảng như: trang
bìa Nhật kí trong tù; sơ đồ con đường tù đày, chuyển lao của Bác qua 13 huyện tỉnh
Quảng Tây- Trung Quốc; bài thơ Mộ viết bằng chữ Hán; hình ảnh cánh chim, áng mây,
lò than rực hồng; một số bài thơ trong tập Nhật kí trong tù để so sánh, đối chiếu mở rộng
kiến thức.
- Giáo án: cần được trình bày ngắn gọn, bố cục rõ ràng, đầy đủ làm nổi bật trọng tâm
kiến thức, kĩ năng; thể hiện được phương pháp truyền thụ, đặc biệt là hệ thống câu hỏi.
* Đối với học sinh:
- Đọc sách giáo khoa: giáo viên yêu cầu học sinh đọc bài trước ở nhà nhằm giúp các em
nắm được những nét cơ bản về tập Nhật kí trong tù, hoàn cảnh sáng tác bài thơ, thể thơ,
bố cục, nội dung bài thơ.
- Bài soạn: Để tránh tình trạng học sinh lười soạn bài mà chỉ lấy sách tham khảo chép,
tôi yêu cầu các em soạn bài theo câu hỏi mà giáo viên đưa ra sát với nội dung bài giảng.
Với bài học này, tôi yêu cầu các em thực hiện các việc sau:
+ Đọc kĩ phần Tiểu dẫn và ghi lại những hiểu biết của em về tập Nhật kí trong tù; hoàn
cảnh sáng tác, xuất xứ của bài thơ Chiều tối, chia bố cục.
+ Bức tranh chiều tối hiện ra với những hình ảnh nào? Nhận xét về bút pháp nghệ thuật
được thể hiện trong bài thơ?
Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh.
Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 4
+ Qua bài thơ, em có nhận xét gì về vẻ đẹp tâm hồn của Bác?
+ Đặc sắc nghệ thuật của bài thơ?
- Khuyến khích học sinh tìm đọc tập Nhật kí trong tù, một số bài viết về tập Nhật kí
trong tù và bài thơ Chiều tối.
Đây là sự chuẩn bị có tính chất tích cực, tự giác có tác dụng làm tiền đề, cơ sở để giáo
viên phát huy tính tích cực chủ động của học sinh trong quá trình lĩnh hội bài mới. Như
vậy để tiết học đạt hiệu quả cao phải có sự hợp tác tích cực từ hai phía: GV và HS.
PHẦN 3:NỘI DUNG BÀI GIẢNG (hoạt động chính của giáo viên và học sinh)
I. Tìm hiểu chung
Giới thiệu khái quát về tập thơ Nhật kí trong tù, hoàn cảnh sáng tác, xuất xứ, chủ đề của
bài thơ Chiều tối.
1/ Tập thơ Nhật kí trong tù:
Hỏi (tái hiện): Nhật kí trong tù ra đời trong hoàn cảnh nào?
Học sinh trả lời
GV giới thiệu:
- Hoàn cảnh ra đời: Tháng 8/1942, với danh nghĩa là đại biểu của Việt Nam độc lập đồng
minh hội và Phân bộ quốc tế phản xâm lược của Việt Nam, Nguyễn Ái Quốc lấy tên là
Hồ Chí Minh lên đường sang Trung Quốc để tranh thủ sự viện trợ của quốc tế. Sau nửa
tháng đi bộ, đến Túc Vinh, Quảng Tây, người bị chính quyền Tưởng Giới Thạch bắt
giam một cách vô cớ và giải qua rất nhiều nhà tù thuộc 13 huyện tỉnh Quảng Tây –Trung
Quốc.
Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh.
Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 5
Suốt 14 tháng ở tù tuy bị đày ải vô cùng cực khổ, Hồ Chí Minh vẫn làm thơ. Người đã
sáng tác 134 bài thơ bằng chữ Hán ghi lại trong một cuốn sổ tay mà người đặt tên là
Ngục trung nhật kí (Nhật kí trong tù) Tác phẩm viết từ ngày 29 tháng 8 năm 1942 đến
ngày 10 tháng 9 năm 1943.
Nguyên gốc tập thơ chỉ là một quyển sổ tay nhỏ, bìa xanh đã bạc màu, có ghi bốn chữ
Ngục trung nhật ký (Nhật ký trong tù) kèm theo bốn câu đề từ:
Thân thể tại ngục trung,
Tinh thần tại ngục ngoại;
Dục thành đại sự nghiệp
Tinh thần cánh yếu đại!
Dịch:
“Thân thể ở trong lao
Tinh thần ở ngoài lao
Muốn nên sự nghiệp lớn
Tinh thần càng phải cao”
Và trên trang bìa có một hình vẽ hai nắm tay bị xích; bên trong có 134 bài thơ bằng chữ
Hán và một số ghi chép. Tập thơ được nhiều người đánh giá là một thể hiện khác của con
người Hồ Chí Minh qua cách nhìn là một nhà thơ.
Hỏi: (nâng cao) Nêu giá trị nội dung và nghệ thuật của tập Nhật kí trong tù?