Top Banner
29

KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

Feb 02, 2018

Download

Documents

trinhhuong
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai
Page 2: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

KIMIA INTIInti atom:proton = 1.007276 sma ≈1 smaneutron = 1.008665 sma ≈ 1 sma

Simbol inti :A

Zket : Z = nomor atom = ∑ proton

A = nomor massa = ∑p + ∑n.

Contoh :

Berarti : no atom 17, ∑p= 17 dan ∑n= 35-17 = 18

3517

Page 3: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

Isotop :Atom yang jml protonnya sama tp berbeda jml neutronnya

Contoh : Atom hidrogen

Hidrogen Deuterium TritiumProton 1 1 1

Neutron 0 1 2Elektron 1 1 1

Inti tdk stabil⇒ meluruh ⇒ radiasi

Ra → Rn + α ≈ HeTh → Pa +β ≈ eN → P + e

22688

Radioaktivitas alam

Page 4: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

Tabel Peluruhan Radioaktif & Perubahan inti

Jenis Radiasi Simbol No. Massa Muatan Perub No massa

Perub No. Atom

Alfa α 4 2 Berkurang 4 Berkurang 2Beta β 0 1- Tetap Tambah 1

Gamma γ 0 0 Tetap Tetap

Contoh :Plutonium meluruh dgn memancarkan partikel alfa. Unsur apakah yg tbtk?Jawab :Massa unsur baru = 239-4 = dan muatannya = 94-2 =92Muatan inti (nomor atom) 92 adalah uranium (U)

U He Pu 23592

42

23994 +→

Page 5: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

WAKTU PARUHYaitu perioda waktu dimana 50% dari jml atom semula yang ada tlh meluruh

Contoh :1. Berapa fraksi atom radioaktif tersisa setelah 5 waktu paruh?

Jawab:Setelah 1 waktu paruh, tersisa 1/2 bagianSetelah 2 waktu paruh, tersisa 1/2 x 1/2 = 1/4 bagianSetelah 3 waktu paruh, tersisa 1/2 x 1/4 = 1/8 bagianSetelah 4 waktu paruh, tersisa 1/2 x (1/2)3 = (1/2)4 = 1/16 bagianSetelah 5 waktu paruh, tersisa 1/2 x (1/2)4 = (1/2)5 = 1/32 bagian

2/195 B t = 8 x 10-19 detik

2/123892 U t = lama sekali

Page 6: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

3.5 Transmutasi buatanTransmutasi : Perubahan suatu unsur menjadi unsur lain

alamibuatan

Reaksi umum : α, n, partikel subatomik lain + inti stabil → pemancaran radioaktif

2. Bila dimulai dgn 16 juta atom radioaktif, berapa yg tertinggalstl 4 waktu paruh?Jawab:

Tersisa = (1/2)4 = 1/16 x 16 juta = 1 juta atom

Setelah n kali waktu paruh, tersisa 1/2n bagian

Page 7: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

Ernest Rutherford :

HOHeN 11

178

42

147 +→+

James Chadwick :

nCHeBe 10

126

42

94 +→+

Contoh:Bila Kalium-39 ditembak dgn neutron akan terbentuk klor-36. Partikel apakah yg terpancar?

HeClnK 42

3617

10

3919 +→+

Page 8: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

3.6 RADIOAKTIF TERINDUKSIyaitu : pancaran radioaktif baru, yg dihslkan dr suatu inti radioaktif yg terbentuk dr reaksi inti sebelumnya

n P He Al 10

3015

42

2713 +→+

Si e P 3014

01

3015 +→ +

n e H 01

01

11 +→ +

Contoh:Karbon-10 memancarkan positron ketika meluruh. Tuliskanreaksinya!Jawab:

B e C 105

01

106 +→ +

Page 9: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

3.7 DAYA TEMBUSDaya Tembus : α < β < γDaya ionisasi : α > β > γ

α dpt ditahan oleh lapisan kulitdpt ditahan selembar kertas

β dpt ditahan papan kayu atau Al

γ dpt menembus & merusak organdpt ditahan oleh beberapa cm Pb

Page 10: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

Penggunaan Isotop Keterangan

Kebocoran pipa Isotop ygpendek umurnya Alat pencacah Geiger

Penyerapanpupuk P Isotop P Hasilnya disebut autoradiograf

Pertanian -Menguji keefektifan pupuk & herbisida Membandingkan nilai nutrisi pakan Pemberantasan hama

Penelitian dasar 14C Mekanisme fotosintesis jalurmetabolisme hewan & manusia

3.8 penggunaan radioisotopIsotop suatu unsur tertentu, radioaktif atau tdk, mempunyaitingkah laku yg sama dlm proses kimia & fisika → pelacak

Page 11: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

3.9 PENGOBATAN NUKLIRISOTOP NAMA PENGUNAAN

51Cr Kromium-51 Penentuan volume sel darah & volume darah total

58Co Kobalt-58 Penentuan serapan vit. B1260Co Kobalt-60 Perlakuan radiasi utk kanker

131I Iod-131Deteksi ktdk beresan fs tiroid; pengukuran aktifitas hati & metabolisme lemak; perlakuan utk kanker tiroid

59Fe Besi-59 Pengukuran laju pembentukan & umur sel darah merah

Page 12: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

ISOTOP NAMA PENGUNAAN

32P Fosfor-32 Deteksi kanker kulit /kanker jaringan yg terbuka krn operasi

226Ra Radium-226 Terapi radiasi utk kanker

24Na Natrium-24 Deteksi konstriksi 7 obstruksi dlm sistem sirkuler

99Tcm Teknetium-99m Diagnosis beberapa penyakit3 H Tritium Penentuan total air tubuh

Page 13: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

Teknetium-99m* diperoleh dr peluruhan molibdenum 99γ++→ − eTcMo m 0

19943

9942

*m = metastabil artinyaisotop tsb akan melepas sjmlh energi utk menjadi isotopyg sama tp lbh stabil

γ+→ TcMo 9943

9942

Emisi Positron Tomografi Transaksial (PETT)Utk mengukur proses dinamis dlm tubuh, spt aliran darah atau laju metabolisme oksigen/glukosa

eBC 01

115

116 ++→

γ201

01 →+−+ ee

Page 14: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

3.10 PENENTUAN UMUR DGN RADIOISOTOP

Waktu paruh isotop tertentu dpt digunakan utk memperkirakan umur batuan & benda purbakala

Uranium-238 (t1/2 = 4,5 x 109 thn)

PbU 206238 →→

Utk memperkirakan umur batuan batuan bumi 3-3,5 x 109 thn umur bumi 4,5-5,0 x 109 thnbatuan bulan 4,5 x 109 thn karbon-14 (t1/2 = 5730 thn)

Page 15: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

Karbon-14 (t1/2 = 5730 thn)

Utk menentukan umur benda purbakala & mendeteksi keaslian benda purbakala 14C terbtk di lap atmosfir atas

HCnN 11

146

10

147 +→+

)hidupmakhluk di(146)atmosfir di(

146 CC →

jk makhluk hidup mati maka:

NC berkurang147)(

146 →

Page 16: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

Tritium (t1/2 =5730 thn)Utk penentukan umur benda sampai 100 thn

Isotop T1/2(tahun)

Selang umur yg diukur Penerapan

14C 5730 500-50000 thn Batubara, bhn organik

3H 12,3 1-100 thn Anggur tua

40K 1,3 x 109 10000 thn – contoh bumi tertua Batuan, kerak bumi

187Rh 4,3 x 109 4 x 107 thn – contoh tertetua di dunia Meteorit

238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi

Page 17: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai aktivitas karbon-14, 1/8 x aktivitas dlm kayu baru. Berapa umur fosil tsb? (t1/2

14C = 5730 thn)Jawab :14C tlh melewati 3 waktu paruh yaitu (1/2)3= 1/8jadi umur fosil = 3 x 5730 = 17190 thn

3.11 PEMBUATAN BOMfisi inti : inti dipecah dgn penembakan shg dihslkan fragmen inti yg lebih kecil, & dibebaskan energi yg sgt besar

Enrico Fermi & Emilio Segre (1934)

UnU 23992

10

23892 →+ eNpU 0

123993

23892 −+→

Page 18: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

Otto Hahn & Fritz Strassman (1938)Atom uranium terpecah → Ba, La, CeLise Meitner & Otto frischMenghitung energi yg berkaitan dgn pembelahan uraniumPengayaan Uranium-235235U di alam 0,7% → utk bom atom dibutuhkan 90%campuran isotop U + gas F2 → UF6 (volatil)235UF6 lbh ringan & lbh cepat bergerak dibandingkan 238UF6 shg dpt dipisahkanGlenn T. SeaborgUranium-238 tdk akan pecah jk dibombardir oleh neutron U → Np → Pu (dpt dipecah, cocok utk pembuatan bom atom)

UnU 23992

10

23892 →+ ePuNp 0

123994

23993 −+→nNpU 0

123993

23992 +→

Page 19: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

sebelum suatu bhn yg dpt mptahankan reaksi berantai, maka diperlukan jml minimum ttt yg disebut massa kritis

contoh : uranium-235 mempunyai massa kritis 4 kgpenggabungan sjml inti < massa kritis akan memicu reaksi rantai → pembuatan bom atom

→ Hiroshima, 6 Agustus 1945

→ Nagasaki, 9 Agustus 1945

U23592

Pu 23994

Page 20: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

3.12 KIMIAWI PERANG NUKLIR : DEBU RADIOAKTIF

Ledakan bom menyebabkan kawah dgn lebar 300m & kedalaman 100m

- Radius kerusakan total = 10 km- Radius kematian = 40 km- Perusakan oleh radioaktif tdk akan habis

Reaksi fisi yg mungkin terjadi:

nXeSrnU 10

14354

9038

10

23592 3++→+ eCsXe 0

114355

14354 −+→

Page 21: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

Komponen Debu Radioaktif:90Sr, 143Xe,143Cs, 14C, 3H

90Sr• mirip dgn Ca• t1/2 = 28 thn• masuk ke tubuh melalui susu & sayuran serta terserap

ke dlm tulang• merupakan sumber radiasi internal selam beberapa thn

131I• t1/2 = 8 hari• terbawa mealalui rantai pangan • dlm tubuh ada di kelenjar gondok• bermanfaat utk pelacakan diagnostik

Page 22: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

143Csmirip dgn Kt1/2 = 30 thndiperoleh melalui sayuran, susu, & daging

3.13 EFEK RADIASIRadiasi : dpt menguntungkan & merugikanPartikel berenergi tinggi & sinar melepaskan e- dr atom → ionJk tjd dlm tubuh akan berbahaya, misalnya H2O → H2O2

• Merusak sel darah putih• Mempengaruhi sumsum tulang → anemia• Merangsang leukimia• Perubahan molekul DNA → mutasi

Page 23: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai
Page 24: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai
Page 25: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai
Page 26: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

3.14 ENERGI IKATAN INTIEnergi ikatan inti adl Energi yg tbtk dr sebagian massa apabila neutron & proton dibiarkan bersama-sama membtk inti

Henp 42

10

11 2 →+

{2 x 1,007276} + {2 x 1,008665} → 4,001506 sma4,031882 sma → 4,001506 sma

Δm = 0,030376 smamassa hilang sebesar Δm sbg energi ≈ Energi ikatbdsrkan rumus Einstein, E = mc2 maka m setara dgn E

Page 27: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

3.15 REAKSI TERMONUKLIRReaksi Termonuklir di matahari

eHeH 01

42

11 2++→4

Bom Hidrogen

nHeHH 01

42

31

21 +→+

HHenLi 31

42

10

63 +→+

Page 28: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

SOAL LATIHAN1. Istilah informasi yg kurang pd persamaan berikut yg

menggambarkan deret peluruhan radioaktif

eClS 01

?17

3216 −+→

?147

148 +→ NO

???

235? +→ ThU

ePo 01

??

214? ? −+→

2. Lengkapi persamaan berikut:

HHNa 11

21

2311 ? +→+

HeMnCo 42

5625

5927 ? +→+

eHU 01

21

23892 ? −+→+

?254102

136

24696 +→+ NoCCm

nEsNU 10

246?

147

23892 ?+→+

a.

b.

c.

d.

d.

e.

a.

b.

c.

Page 29: KIMIA INTI - web.ipb.ac.idweb.ipb.ac.id/~tpb/files/materi/kimum/BAB 3 Kimia Inti.pdf · 238U 4,5 x 109 107- contoh tertua Batuan, kerak bumi. Contoh Sepotong kayu fosil mempunyai

3. Tuliskan persamaan inti yg dinyatakan dgn lambang ini:a. 7Li(p,γ)8Be

b. 33S(n.p)33P

c. 239Pu(α,n)242Cm

d. 238U(α,3n)239Pu