Kenan Akyüz Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri

7/18/2019 Kenan Akyüz Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri

http://slidepdf.com/reader/full/kenan-akyuez-modern-tuerk-edebiyatinin-ana-cizgileri 1/230

G 1 R 1 Ş(1839 - 1860)

Türk edebiyatının, İslam medeniyeti kadros i!inde do"m#$e %eli#mi# olan &i$an 'debiyatından sıyrılarak, atı *$r+adeni yetinin tesiri altında a$r +ai bir karaktere bürün me"e

ba#laması ./. yüyılın ikini yarısına rastlar İblami edebiyatın 2iitün elliklerine sa2i+ olabilmek i!in ./ yüyıldan .4 yüyıla kadar n bir intibak de$resi %e!iren Türk 'debiya tı5 idealist, !ok kabiliyetli $e !ok enerik yaarlar sayesinde $e kırk-elli yıl %ibi !ok kısa sayılabileek bir süre i!inde, islami edebiyatın 7yüyıllaraalı#tı"ı- sıkı ba"larından 2ılakrtlarak, 2emen bütün türlerde, tam anlamiyle a$r+ai bir ki#ilik kaanabilmi#tir

1839 yılının, smanlı im+aratorl"nn atı *$r+a medeniyeti

ile olan münasebetlerinde !ok nemli bir eri $ardır tari2, smanlıİm+aratorl"nn batılı de$letlerd e ylmakta olan :insan 2aklarının

kornması: +rensibini kabl etti"ini bir ;eı7manla bütün dünyaya res men bildirdi"i tari2tir 3 kasım 1839 da İstanblda #imdiki <ül2ane

=arkında oknd" i!in :<ül2ane >att-ı >ümayn: diye de anılan

b ;erman, ya+ılan resmi bir trenle $e biat >ariiye ?aırı Re#it=a#a (1@98-18A8) tara;ından oknm#t

Re#it =a#a, // a2mt de$rinde yeti#en %en! di+lomatlardandıBabiliyeti $e enerisi sayesinde +adi#a2ın %ü$enini kaanarak 2ıla

ilerlemi#, ;ransıayı "renmi#, 183C de =aris, 1836 da Dondra el!ilik

lerine $e 183@ de de >ariiye ?aırlı"ına tayin edilmi#ti ylee, <ül

2ane >attının ilanı sıralarında dı# +olitikada drt-be# yıllık bir terü beye, batılı de$letlerin siyasetleri $e smanlı İm+aratorl"nn a$r+aEara nasıl %rülmekte old" 2akkında da yeter dereede bil%iye

sa2i + blnyord1Temm 1839 da babasının yerine %e!en *bdülmeid (18F3-1861)

ise, 2 tari2te 2enü on yed i ya#ınd a olmakla beraber, im+aratorl "nyükseli# de$rinden sonraki #e2adeler %ibi sarayda ka+alı bir e"itim

'



-4 KENAN AKYÜZ

%rmemi#, iyi yeti#mi#, eki bir %en!ti Terübesili"ine ra"men, baba-

sının im+aratorlkta ya+mı# old" $e ya+mak dü#ünesinde blnd" -

düenlemelerden de 2aberli idi Re#it =a#anın b sırad a >ariiye ?aırı olması, düenlemelere m2ali; olan Gadraam >üsre$ =a#adan

%ili olarak %en! 2ükümdarla temasa %e!mesi, il a2mt de$rinde ba#lamı# olan düenlemelerin da2a esaslı $e +lanlı bir #ekilde%eli#tirilmesi %erekti"ine on inandırması, :Tanimat -ı >ayriyye:nin*bdül- meidin ta2ta !ıkmasından drt ay soma ilanını sa"ladı

süre i!inde Re#it =a#anın bir yandan +adi#a2ı inandırırken, bir yandan da, s- manlı İm+aratorl"nn ısır $alisi e2met *li=a#a kar#ısındaki aini $e Rsyanın im+aratorl"a sımate#ebbüsleri ni endi#e ile i- leyen Hransa $e İn%iltereye, ya+ılaak esaslı düenlemelerle im+arator- l"n 2ıla kalkınaa"ı 2akkında%aranti $erdi"i anla#ılıyor <er!ekten, Re#it =a#anın 1F a"stos 1839tari2inde İn%iltere >ariiye ?aırı Dord =almerstona %nderdi"i bir m2tıra, onn batılı de$letlerdeki te#eb- büsleri $e ya+mayıdü#ündü"ü düenlemelerin esasları $e sebe+leri 2akkında dikka tede"er bil%i $ermektedir

İm+aratorlkta ya+ılaak düenlemeler i!in en büyük en%el ola

7rak o %ünün de$let adamlarını %ren Re#it =a#a nın, b en%eli

a#abilmek 2ssnda, batılı de$eletlerin deste"ine i2tiya! dyd" $e

düenle melerin ilanından e$$el onların da yardımını sa"lama"a !alı#tı"ı

an la#ılıyor Ia+tı"ı b te#ebbüsler müsbt son! $ererek, sonnda, <ül

2ane >attı ile düenlemeleri resmen ilan etmek imkanını bld

<ül2ane >attı, smanlı İm+aratorl"nda 2akim nsr olanTürk-İslam nsr ile :reaya: sayılan di"er dinlere mens+ nsrlar i!in :an, mal $e nams: %ü$enli"i kabl ediyord amana kadar,im+aratorlkta en nemsi ;ertten en büyük de$let adamına kadar,kimsenin b 2sslarda bir %arantisi yokt =adi#a2, lüm %rdü"üanda, a#$ekillerin bile mallarına el kor $e kendilerini idamettirebilirdi ;ermanla, m2akeme edilmeksiin, kimsenin 2i!bir

eaya !ar+ tırılamayaa"ı ilan ediliyor, yani +adi#a2 2 2sstakiyetkisinden $a%e!iyord *daletin sa"lanması i!in yeni kannlar ya+ılaak, $er%i sistemi yeniden düenleneek, askere alma sl ü deadaJate y%n bir #ekle %etirileekti

=adi#a2, 2 ;ermandaki esaslara kesin bir #ekilde yaa"ına $e

onları asla de"i#tirmeyee"ine resmi bir trenle kendisi yemin etti"i

%ibi, bütün $ükela $e lemaya da yemin ettirmi#ti



KL&'R ? T MNB '&'İI*Tl?O ? *?* PİQ<İD'Rİ A

Dord =almrstona yadı"1 m2tırada, düenleme 2areketlerinde

kesin bir da$ranı# %stermedi"i i!in // a2md #iddetle tenkid eden

Re#it =a#anın da, <ill2an >att1nı kaleme alırken bir 2ayli i2tiyatlı

$e l!ülü la$rand ı;r,ı %rülüyor >er ŞSyden ne ;ermanda dikkati

!eken 2ss, de$letin :batılı anlamda bir düene: i2tiyaı blnd"nn

$e bnn %er!ekle#tirilmesi arretinin a!ık!a i;ade edilmemesidir Her7

manda blnan bütün esaslar batılı bir Do+lmn dayandı"ı temel esaslar

old" 2alde, bnların 2alka :İslam dininin riayetten dü#mü# $e an7

landırılması %ereken esasları: olarak %sterilmesine dikkat edilmi#tiryle da$ranılmasına, o %ün i!in arret blnd" m2akkaktır

Pünkü de$let $e 2alk , tam bir orta!a" i2niyetinden 2enü krtla

mamı#tı üyük de$letlerin desteklerini da2a kolay sa"layabilmek i!in,

Dord =almerstona olan m2tırasında, Re#it =a#a ortadaki %ü!lükleri

ym#atmak lümn dym#t Ioksa, da2a /// Gelimden beriya+ılmakta olan +lansı düenlemelerin eski i2niyeti 2enü ortadan

kaldıramadı"ını k endisi d e !ok iyi biliyord bakımdan, ;ermandaki

esasların atıdan alındı"ını a!ık!a sylemek de"il, sedirmek 2ile büyük

te+kilere, :;reııkl#me: $e :dinsilik : s!lamalarına der2al yol a!abi

lir $e 2areketi te2lik eye dü#ürebilirdi ?itekim, oknm# olan #ekli

ile da2i ;erman bir!ok 2o#ntslklara yol a!tı 2o#ntslklar,

türlü $e %eni# kaynaklardan %eliyord Une, Re#it =a#a $e onnyeti#tirmeleri olan *li $e Hat +a#alar istisna edileek olrsa, Tanimat

de$rinin di"er de$let adamları -alı#ık blndkları yetkileri !ok daralt

tı"ı, key;i 2areketlere en%el old" i!in- <ül2ane >attına m2ali;tiler

Gonra, 2arek etin siyasi ynü ile 2i! il%ilenmeyen lema sını;ı da, adalet

$e maari; alanlarındaki düenlemelerle yakınd an il%ili idi *dalette

#eriat sisteminin $e maari;te de medr ese sisteminin koryları olan

lema sını;ı, b iki alandaki düenleme 2areketlerini sürekli bir kontrolaltında blndryor $e kendi dü#ünü# $e men;aatlerine aykırı de"i#ik

liklere kar#ı koyarak onlara :dinsilik : dam%asını $ryor, 2alkı kı#

kırtıyord Bı#kırtılmadı"ı takdirde yeniliklere asla kar#ı olmayan $e

2atta onları kolaylıkla benimseyen Türk 2alkı ise, dine k$$etle ba"lı

blnd" yani dolayısiyle lema sını;ının etkisinde k aldı"ı i!in, <ül

2ane Hermanının sa"ladı"ı 2aklardan memnn olmakla beraber , 2

2akların aynen 2ıristiyan tebaaya da tanınmasından memnn kalmadı

ütün b te+ki kaynaklarından ba#ka, i#in t2a; tara;ı, insn 2akları ba2sinde 2i!bir itiraı blnmayan +adi#a2 da, b 2aklann dı#ında

2i!bir kayda %irmek istemiyor $e key;i 2areketlerden 2o#lanıyord

-



6 B':i* ? *BIMQ

kanns 2areketlerinin ba#lıa belirtisi, de$let 2ainesini key;ine

%re kllanması old $e bnn sonnda da de$let 2em i!, 2em d dı#

bor!lanmalara %irmek ornda kaldı nlardan bil2assa dı# bor!lar,

a"ır ;ai #artlarından ba#ka, belliba#lı isti2sal mad delerini de kontrolaltına almak sretiyle, im+ra torl"n iktisadi d rmna !ok a"ır dar

beler indirler

üslüman 2alkla e#it 2aklara ka$#trlmalarına ra"men, Tanimat Hermanına kar#ı %sterilen bir te+kinin de baı 2ıristiyan 2alk

tan %eldi"i %rülüyor Rmlar, teden beri im+aratorl"n 2ırıstiyan2alkı arasında imtiyalara sa2i+ blnyord İstanbldaki Rm +at

ri"i, im+aratorlktaki bütün 2ırisDiyanların dini i#lerini ynetme"eyetkili blnd" %ibi5 resmi terümanlar, el!iliklerdeki baı memrlar

$e 2atta ';lak $e "dan eyleri +atrik2anedeki rmlar arnsındanse!iliyord ütün 2alkın ayni 2aklara sa2i+ blnd "nn ilan edil

mesini, im+aratorlkta ba#lıa ;esat nsr olan Rmlar -asla layık blnmadıkları - ykarıdaki imtiyaların di"er 2ıristiyanlara da $erilee"i anlamına alarak <ül2ane Hermanından memnn kalmadılar

Türkiyedeki batılıla#ma 2areketinin ilk resmi beyanı olan <ül2ane>attı, ilanı sıralarından ba#layarak, i#te b nemli direnme noktaları

ile kar#ıla#tı baliımdan, %er!ekle#tirilmesi %er!ekten %ü! bir 2are ketini;adesiydi ütün b en%ellerin te2likeli bir ma2iyet almalarını

nlemekte, Re#it =a#anın ekası ile irad esi $e +adi#a2ın batılıla#mayı

ka!ınılma bir arret olarak kabl etmesi birini dereede etkilidir

drm kar#ısında, :Tanimal-ı >ayriyye:nin oldk!a a"ır bir tem +o

ile, +lansı $e eksik olarak %er!ekle#mesini tabii kar#ılamak %erkiı7

İm+aratorl"n sosyal $e moral bünyesini yakından tanımayan batılıde$letlerin, düenleme 2areketlerindeki a"ır yürüyü#ü aman aman

tenkid etmeleri 2aksıdır ir to+lmn, yiyıllara alı#tı"ı dü#ünü#

$e ya#ayı# #artlarından birdenbire sıyrılmasına imkan yoktr nn

i!indi r ki, Tanimat 2areketi 2i!bir aman kkten bir düenlemeye

sa+tırılamamı#, eski müesseselerin der2al ortadan kaldırılmaları yerine

onların yanıba#larına batılı rneklerinin de krlarak 2alkın amanlaonlara alı#tırılması yolna %idilmi#, 2er an olabileek te2likeli te+kileri

$e eldeki imkanları kollamak sretiyle, ortalama bir yoldan yürünü

lebilmi#tir nn i!indir ki Tanimat de$ri, 2emen 2er alanda, eskiile yenin yanyana blndkları bir %e!i#me $e ikilik de$ridir

<ül2ane Hermanına y%n olarak askeri alanda ya+ılan düen-



&'R? TM>B ''İI*TLlK:/? *?* PİQVİD'r İ @

lemeler, im+aratorl b orılsn modern bir 2ale %etirmek %ayesini %üdüyord maksatla kra slü kon lm# $e askerlik süresi be#

yıla indirilerek bir kimsenin mrü boyna askerlik ya+ması slü

kaldırılmı #tır rd, te#kilat $e "retim bakımlarından, tamamiyl

batılı esaslara ba"landı =iyade k$$etleri Hransı, to+! k$$etleri de

=rsya sistemine %re yeti#tiril me"e ba#landı *nak, o amana kadar

askere alınmadıklan i!in %sterdikleri te+ki kar#ısında, 2ıristiyanlarm

askere alınmaları 1,ir süre %eri Dırakıllı

Tanimat 2areketi 2 #ek ilde de$am ederken, Türk de$let adamlarının, batılıla#manın ka!ınılma Dir arret old" 2akkındaki kesininan! $e da$ranı#larının bir son olan 3 kasım 1839 tari2li <ül2ane>attını, F8 #bat 18A6 tari2inde ilan edilen :İsla2at Hermanı: ilediHakat, <ül2ane >attının dayandı"ı esaslan bir kere da2a syledik tensonra onları !ok da2a %eni#leten b ;erman, Türk 2ükmetinden %e len bir te#ebbüsün de"il, batılı de$letlerden %elen bir baskının i;adesidirBırım sa$a#ının (18AC-18AA) sonnda, b sa$a#a smanlıİm+aratorl" ile birlikte katıl mı# olan batılı de$letler, barı# masasınaotrlmadan ne, smanlı de$letinııı Tanimat-ı >ayriyyeyi da2ak$$etle belir ten yeni bir ;erman !ıkarmasını arri %rmü#lerdi

arret de, on lara %re, #ndan il er i %eliyord Uteden beri, iktisadimen;aatlerini %e ni#ltm"e bir ba2ane blmak maksad iyle Hransaim+aratorlktaki katolik 2alkın, İn%iltere +rotestoların IV Rsya daortodokslann kor ys %e!inmekte idiler atılı d=$ltler, barı#%rü#meleri sırasında, Rsyanın im +aratorlktaki 2ıristiyanlarınmüslümanlarla e#it ttl madı"ını ileriye süı7erek barı# #artlarını kendile2ine !e$irme" !alı#a a"ı dü#ünesiyle, abiaJiden <ül2ane>attının %eni#letilmesini iste diler istek, %er!ekte, Rsyanınm2temel bir ttmn ba2ane ederek, Hransa ile İ n%iltrren in,im+arator lktaki men;aatlerini sa"la makta kllandıkları 2ıristiyan2alkı da2a iyi bir drma %etirmek sre tiyle 2em b 2alkı $e 2em de2ıristiyan olan kendi 2alklarını memnn etmek i!indi İ#te byle bir

ortak siyasetin baskısı altında meydana %elenF8 #bat 18A6 tari2li İsla2at Hermanı, <üllıane >attının +rensi+

lerini tekra rladıktan ba#ka, 2ıristiyaıılara :de$let memr olmak,

kendi dillerinde "retim ya+mak $e i!lerinden isteyenlerin !oklarını

de$let okllarında oktmak: 2aklarını da tanıyord ylee im+ara

torlk 2alkı, medeni $e siyasi 2aklar bakımından, tam anlamiyle e#itli"e

$e demokratik bir düene ait esasların nemli kısmına sa2i+ olyord



8 KENAN AKYÜZ

edeniyet de"i#tirme 2er #eyden ne bir i2niyet de"i#tirme $ei2niyet de"i#tiı-me de bir kültür mesdesi old"na %re, Türk to+l

mnn b yola %irebilmesi ne batılı bilimlerin %iri+ yerle#mesiyle

mümkündü odern bil%iyi $e metotları %etirebilmek i!in, Tanimata

kadar de$let!e alınmı# tedbirler da"ınık $e sınırlıydı İlk olarak or

dnn modernle#tirilmesi amaiyle yrda %irme"e ba#lamı# olan m üsbet

bilimlerin "retilmesi i!in OO/ Gelim de$ı7inde a!ılan lK1ülıenlis2ane $e

// a2mt de$rinde a!ılan Tıbbiye $e >arbiye %ibi yüksek okllar

2 bil%iyi yayma"a yeterli de"ildi 1831 de krlm# olan Tak$im-i4ekayi de da2a !ok resmi bildiriler ,e memr tayinleri ile dol blnan basi t bir resmi %aete old" i!in, 2alka atı dünyasında ol+ bitenlerden 2aber $erebileek drmd a de"ildi atıya memr olarak $eya"renim i!in %idi+ %elmi# olanları sayısı ise 2enü +ek a dı $e atımedeniyetine kar#ı olanların büyük kalabalı"ı kar#ısınd a ;ala bir i#%remiyorlardı nnla beraber, Tanimattan sonra, atı medeniyetinin #iddetle tara;lısı olan *bdül meidin kord" b kü!ük

ümre, tek !ıkar yol a$r+ai #ekild eki "retime bir an ne%idilmesinde %rdü $e, ilk okllardan ba#layarak, b sistemi

%r!ekle#tirme"e !alı#tı iat +adi#a2, b 2ssta !ok titidi *yrıa,

orta!a"dan kalma üni $ersiteler olan medreselerin yanında, bir de

modern üniIersite krlma sına karar $erildi üni$ersiteye"reni yeti#ti rmek i!in, ilk okl lardan bir kısmının %eli#tirilerek orta "retim müesseseleri 2aline %e tirilmeleri $e üni$ersi tedeok tlaak derslerin kita+larını 2aırlamak üere de bir 'nümen -i&ani# (18A0) krlması kararla#tırıldı +ro%ra mın %er!ekle#tirilmesii!in sürekli bir elis-i aari;-i Nmmiyye krld (18CA) melis,

18C@ de aari;-i Nmmiyye ?eareti 2aline %etirildi *ynı yıl, yeniokllara "retmen yeti#tirmek %ayesiyle, &arülmallimin $e modern

bil%ilere sa2i+ idareiler yeti#tirmlk üere de 18A8 de ek Deb-iülkiyye a!ıldı

ütün b !alı#malar, atı kültürünü yrda sokmak i!in -o %ünkü

#artların sa"ladıkları imkan l!üsünde- de$let eliyle ya +ılan te#ebbüslerdi $e amanla bnlar -a da olsa- yemi#lerini $ermekte $e bir :i2

niyet de"i#mesi:ne do"r %iden yol a!makta idiler

kllardan ba#ka, b i2niyet de"i#mesinde rol oynayan amiller

den biri de, ;ransıanın aydınlar arasında %ünden %üne $e 2ıla yayıl

masıdır Hransıayı "renmek amanla Hransı kültürü ile temasa %e!me"e yol a!tı"ı i!in, aydın ümreden atı kültürüne a!ılan +enere



&'R? TMRB '&'İI*T/?/? * ?* PİQ<İD'Rİ 9

%ittik!e %eni#lemekte idi a2ıalideki Terüme dası ile To+2ane

ü#ürlü"ü Balemi, ;ransıanın aydınlar arasınd a yayılmasında nemOi

bir rol sa2ibidir *yrıa, yine bir bilim krm olarak 'nümen-i &ani#

de -%eni# ;aaliyette blnamamakla beraber- atı kültürünün %etiril

mesine 2imet etmi#tir resmi !e$relerin dı#ında, yenilik tara;lısı

de$let adamlarının konaklan yine b kültürün beslendi"i yerlerdi

sıralarda batılıla#ma 2areketi, 2 %ibi büyük sosyal de"i#melerde

nemli 2imetler %rebilen bir $asıtadan, basının yardımından 2enü

yoksndr 1831 yılında resmi bir %aete olarak krlm# olan Tak$im-i

4ekayi, 2enü byle büyük bir 2areketin or%anı olabileek drmda

de"ildi 18C0 da krlan Vride-i >a$adis de, 2ükmet yardımı ileya#ayabilen yarı-resmi bir or%andı >er ikisinde de, !o"nlkla, memr

tayinlerinden $e %ünlük #e2ir $e +olis 2aberlerinden ba#ka bir #ey %

rülemiyord >aber alma te#kilatının %ere"i %ibi !alı#amamasından, b

2aberlerin !o" da yine İstanblda yabanı dillerde !ıkmakta olan

%aetelerden alınmakta idi esleklerinde da2a ileri drmda blnan

b yabanı dilli %aeteler, sa2i;elerinde siyası yaılara da yer $eriyor

lardı Türk %aeteleri, arasıra, b siyasi yaılardan $e Hransı %ae

telerindeki yaılardan !e$irmeler ya+ıyorlardı İ#te 2 !e$iriler $ası

tasiyle, aman aman, atı *$r+a medeniyet $e kültürüne ait 2aber ler $e bil%iler de %elmekte idi bakımdan, 1860 yılına kadar Türk

basınının biriik temsilileri olan b iki %aetenin-sistemli $e %eni#

l!üde olmamakla beraber -atı dünyasını Türk 2alkoyna tanıtmak

2ssn da sürekli 2imetleri doknd" m2akkaktır nların do"rd

an do"rya edebiyatla il%ili en büyük 2imetleri ise, ileride de %rülee"i

üere, &i$an nesrinin dı#ında yeni bir nesir 2aırlamaları olm#tr

nnla beraber, +adi#a2ın aimli d a$ranı#ı kar#ısında, im+ara

torl"n ka+ıları - bir da2a ka+anmamaasına- atı dünyasına a!ılmı#tı

*ydınların 2enü sayıa alı"ı dolayısiyle, atı medeniyetine do"r

siyasi $e idari alanlarda de$let!e atılmı# olan adımOarın ideoloisini ya+

ma"a $e on yayı+ yrle#tirme"e 2enü maddeten imkan yokt

sebe+le %aetelerde, siyasi olayların dı#ında olarak, atı kültürüne

ait 2aberler !o"nlkla bilimsel $e teknik 2sslara ait blnyor,

atıda ya+ılan iat $e ke#i;lerden $e bnların ;aydalarından ba2so

lnyord Qaman aman $erilen b ;ak bil%iler, ya$a# ya$a#, 2alkta

atı medeniyetinin bilim $e teknik alanlarındaki üstünlü"ü $e b üs

tünlü"ün ararlı de"il ;aydalı #eylerden ileri %eldi"i inanını yandır-

•



1f) B':K K K *BI Mt

makta idi Hakat asıl ya +ılaak i#, kestir mlen %itmek, atı medeni

etin ait #eylerin ktü #eyler olmadı"ını 2alka kendi %üyle %r dürü+, kendi kla"iyle dyrmaktı atı tiaret mallarının $e bil2assa;abrika i#i kma#ların im+aratorlk +aarlarında %ı7dü"ü ra"bet, onların sadee ol#lariyle de"il, ayni amand a k alite $e e$k!eüstün ol#lariyle de il%ili idi &in aynlı"ının do"rd" büyük so"kl"n 2enü k$$eti de:amma ra"men bilim, teknik $e e$k ynler inden atının ta#ıdı"ı üstünlük 2alk ta %enel bir inanı# olarak

yerle me yoln da idi

Tani mat(tan sonra, 2 yoln %eni#lemesinde büyük bir amil

de tiyatro olm#tr Iabanı tiya tro tnı +la , bil2assa İtalyantiyatro km+anyaları Tanimattan sonra İstanbl a ya +tıklarıdeneme %ei lerinin ra"bet Ie kaan! bakımından mdklarının !ok üstünde son! $erdi"ini %rüne, iyaretlerini sıkla#tırdılar >attaTürk 2alkının yeni tanıdı"ı bir tür old" i!in, bina yokl"kar #ısında , büyük bir 2ıla İstanblda tiya tro binaları 2ile ya+tılarylee, 18C0 yılında, da2a Tanimat (ın ikini senesinde im+aratorl"n merk Wei bir tiyatro bina sına sa2i+ bln yord M! yıl somayine bir İtalyan(ın ya+tırdı"ı Hransı Tiyatros n, yerli bir te#e bbüs

olarak, 18CA de >a ı ?am (n ya+ tırdı"ı tiya tro iledi tiyatrolarda, İtalyan $e Hransı tiyatro tr+ları !ok sıkı bi r !alı#may a+tılar ynlar İtalyana $e ;ransıa $erildi"i $e 2alkın !o"ııl"da 2 dillere tamamiyle yabanı old" 2alde, tiyatrolar büyük ra"bet %rüyord ra"betin se bebi ise, tiyatronn 2alk i!in

2em yen i, 2em de %e $e kla"a birlikt e 2ita+ eden, !ok de"i#ik ,<'

!ekii ellikler t aı5ıma ,,ıyOı tiya trolarda , en basit iarslardan Ril

tanınmı# o+erala ra kaOar dr amatik türii n %steril meyen 2i!bir !e#idikalmadı > a tta B a$alleria Rstikana %ibi baı o+eralar , da2a=ariste bile oynanmadan, İstanbl (da oynandı $e b !ok 2arek etlitiyatro 2ayatı lımıı 2emen 1860 a kadar sürdü

Une, b tiyatroların seyirileri istanbld ak i yabanılar ,e

yabanı dil bilen Türk $e aınlık aydınları idi Baan!l arını arttırmak isteyen tr+ lar , yabanı dil bilmeyen 2al kı d a !ekebil mek i!in ,

oynanaak oynOann bir etini da2a neden %aetelerde yayınladılar $e amanla 2 kadarla da kalmaya rak +iyeskrin tam bir !e$irisiniya+tın+ oyndan ne bastırdılar İyi dü#ünülmü # olan b ted 2ir, aamanda yemi#ini $ere n(k, yabanı dil bilmeyenler de oynları

%rme"e %ittiler Iabanı tr+lar bir yandan kaan!larını art tırırken, bir ya nd an d a tiyatı o Türk



&'R? T MRB '&RİI*ll?l? *?* PİQ<İD'Rİ11

seyiriler üerinde ya+ması mümkün olan bütün etkileri ya+maktan%eri kalmıyord Gadee e"lenm"e $e yeni bir tema#a P#idi %rme"

%ittiklerini anneden TürklLı-, e"lene ile beraber, atı medeniyetine ait!ok de"i#ik etkilerin altında idiler Ga2nede %rd ükleri oynla birlikteatının %iyim-k#amını, d#emesin i, yaayı# #eklini, $akanın !e#itli

olayları kar#ısında batılıların da$ranı#larını, te+kilerini $e müiklioynlarda da atı msikisini kar#ılarında blyorlardı ütün bnların,

ilk yadır%amalardan sonra, amanla bir % Ie klak alı#kanlı"ına $e

atıyı %rü#teki sertli"in ym#amasına yol a!mamaları imkansıdıTiyatro meraklılarının ba#ında ise, biat +adi#a2 $ardı *rasıra, yabanı

tr+ların oynlarına %itti"i $e #e2adeleri de %türdü"ü %i2i, ayni amanda - bütün müslümanların dini reisi old " i!in 2ıristiyan iadı

e"lenelere %itmesini y%n %rmeyenlnin !ıkardıklaı dedikodlar üerine- tiya tro merakını kendi imkanlariyle %iderme"e karar $ererek,&olmaba2!e Garayı i$arındaki sila2 de+osn bir tiyatro binası 2aline

%etirtti $e saray 2alkı i!in yabanı tr+lara brada el oynlar $erdirdi

Tiyatro ile beraber msiki de, aydınlar arasında e$k de"i#imine

do"r yol a!an amiller arasındadır atı msikisi, ne askeri arret

lerle im+aratorl"a %irmi# $e İtalyan müisiyeni &onitti, // a2mt

de$rinde ilk askeri bandoy krm#tr (18F8) *bdülmeid ta2 ta !ık tıktan sonra bandodan ba#ka bir de saray orkestrası kran &onietti,

+adi#a2ın iste"i üerine, sarayda o+era $e o+eret +ro%ramları $e ayna

saraydaki %en! kılardan $e %en! erkeklerden krlm# iki ;an;arla (;an

;are) bir de 2ale terti+lemi#tir <en! kıların yabanı erkek "retmenlerin ynetiminde $e rtüsü olarak bale e"ersileri ya+ması, o tari2te,

Türk sarayı i!in !ok esreasına bir 2areket sayılmak %erekir Han;ar lar

$e bale tamamiyle atı !al%ıları, atı msikksi Ie atı dansları üerinde

!alı#ıyorlardı nların dı#ında, askeri bandoların mar#lardan ba#ka o+era

+ar!aları da !ald ıkları %rülüyord İkini To+! *layı bandosnn 18C@

mayısında $-rdi"i bir konserin +ro%ramında, mar# la rın yanısıra

atının tanınmı# o+eralarından se!ilen +ar!alara da yer $erilmi#ti

*bdülmeid de$rinin alı msikisi ynünd en sylenm" de"er bi r olayı da, ünlü bestei Distin İstanbl iyaretidir (18C6) *bdülmeid

sanat!ıyı 2rna kabl ederek ilti;atta blnm#, Dist sarayda bir

konser $ermi#, ayrıa +adi#a2 i!in bir mar# bestelemi# $e bnn üerine

+adia2 kendisine bi r ni#an $ermi#ti &oniettiyi da2a +ek kü!ükken

tanıyan, sarayda atı msikisi ile klakları dol olarak



12 KE'1.\ '< \K.YÜZ

yeti#en $e biat +iyano !alan *lıdülmeidin de ttt" atı msikisi,

Türk to+lmnnn 1860 a kadarki batılı la#ma sa;2asında müs+et etkiler

ya+mı#tır

*bdülmeid, bütün samimiyeti $e imkanları ile atı medeniyetine

ba"lı idi &e$let te#kilatının 2alılı mekanimaya y%n olarak i#lemesi i!in bir yandan %erekli kannları 2aırlatırken, bir yandanda batılı ya#ayı#ın Türk to+lmna %etirilmesinde nayak olma"a!alı#ıyord İm+aratorl"n %enel drmn $e Tanimatıntatbikatını yakınd an %rebilmek i!in 18C6, 18AA $e 18A9 tari2lerindeya+tı"ı ü! büyük %ei, 2alılı de$let ba#kanlarında basası %ibikendisinin de be"endi"i bir s lün tatbikinden ibaretti*bdülmeide kad ar smanlı +adi#a2ları, ba#kalarına ni#an$erdikleri 2alde, kendileri ni#an kabl etmelerdi %elene"i

boarak, batı2 de$let ba#kanlarının 2eüy ettikleri ni#an ları kablekarar $eren *bdülmeide ilk ni#anı Hransa Vm2rba# kanı ///

?a+olyon snm#, bn 4iktoryanın ni#anı ilemi#ti a manakadar, +adi#a2lar yabanıların iya;et $e kabl trenlerine katılmalardı İstanbldaki bir el!inin $erdi"i baloya (18A6 d a Hransıel!isinin $erdi"i balo) ilk %iden smanlı +adi#a2ı da *bdülmeidtir

=adi#a2ın bir yabanı de$let el!ili"inde ya+ılan $e kadınlı erkekli dansedilen bir e"leneye %itmesi, so;talar arasında, dinsilikle $e ;irenk 2ay

ranlı"ıyle $ası;landmlmı#tı atılı de$let adamlarının ya+tıklan %ibi,2a;tada bir %ee e$inind e iyaret!i kabl etmek s;ılünü kendi naır larına da tatbik $e İstanbl sık sık korktan yan%ın te2likesinekar#ı 2alkı *$r+a tarında ta#tan binalar ya+ma"a te#$ik ettiren de*bdül ıneeid (tiı- =adi#a2ın %eleneklenX aykırı ,e kayna"ı atıda olan

b esr 2areketleri, dinin etkisinde blnan 2alk tabakalarında $e

aydınların bir kısmında %eni# bir memnniyetsilik yandmyord18A9 l aki Bleli 4akasının sebe+lerinden biri de, +adi#a2ın

kamoyna 2o# %rülmeyen b +er$ası 2areketleri idi

Türk aydınları arasında 1839 dan ne ba#lamı# olan ;ransıa

"renme !abasının, b tari2ten sonra !ok da2a arttı"ını biliyornn da, sonnd a, aydınları er -%e! Hransı kiiltürü $e bil2assa Hran

sı edebiyatiyle temasa %etirmesi tabiidir temasın ilk son!ları,

"renimini Hransada ya+an $e Hransı edebiyatını tanımak imkanını

blan Şinasi ile ba#lar Şinasi, Hransı #airlerinden manm olarak ya+

tı"ı ilk !e$irileri 18A8 ele kü!ük bir kita+ta to+layarak yayınladı nlar

atı #iiri 2akkında Türk okysna ilk bil%iyi $eren d enemelerdi



&'R? TVRB '&'İI*T/?OK K KYK PİQ<İD'Rİ 13

nnla beraber Şinasi, !e$irilerden ne, #ekil bakımından de"ilse de,anlayı# bakımından eski #iirlerden tamamiyl yn ol an ki#isel deneme

lerini ya+mı# blnyord &aba 18C9-18A8 tari2leri arasında e#it=a#aya yamı# old" drt kaside, m2 te$ası bakımından tamamiyle

batılı bir to+l m $e ynetim sistem inin edebiyatımıdaki ilk i;ad ;lerinita#ırlar

Is; Bamil =a#anın 18A9 da Hnelondan ya+tı"ı Telemak !e$irisi

186F de yayınlandı"ı i!in, batılı roman 2akkında Türk okysna bdnemde ya+ılmı# bir tanıtma olarak %sterilemese de, Türk aydınlarının Hransı edebiyatının !e#itli rnekleriyle temasa %e!mi# bln

dklarını anlatması bakımından dikkate de"er Iine Şinasi, 1860 d a

yayıııladı"ı Şair '$lenmesi +iyesini de bir yıl ne 2aırlamı# bln

yord ütün bnlar, 1839-1860 dneminde Türk aydııılarınm, artık

atı edebiyatını 2em Türk okylarına tanıtabileek $e 2em de onay%n eserler $erebileek bir dmma %irmi# oldklarını a!ık!a %ster mektedir

Gon! olarak #n belirtmek %erekir ki, 1839-1860 tari2leri Türk

to+lmnn ka+ılarını atı medeniyetin e ardına kadar a!tı"ı $e b

2ssta 2i!bir kontrol $e %ümrük i#leminin ya +ılmadı"ı bir dnemin

sınırlarıdır atı ile kültiiı-el m ünasebetlerin b süre i!inde büyük bir 2ıla %eli#mesinde, smanlı İm+aratorl" ile batılı dIletler arasındaki

siyasi münasebetlerin %eli#mesi de büyük bir rol oynamı#tır >er iki

tara; da, dostl"a i2tiya! dymakta idi İm+aratorlk b dostlktan

;aydalanarak ısır meselesii !ü+ Rsyayı yenm i#, batılı de$letler

de Rsyanın im+artorl"a sımasına en%el olarak kendi iktisadı men

;aatlarını koı-m#lardır Bırım Ga$a#ından sonra ya+ılan =aris arı#

Bon;eransında (18A6) im+aratorl"n *$rn+a dı-$ltler ailesi i!ine

alınması da, atı ile olan medeni münase betlerin %eli#mesinde ;aydalıolm#tr

*nak, atı medeniyetine kar#ı %sterilen büyük ra"bet $e 2ay

ranlık 2aan !ok a#ırı $e lüms bir se$iyeye yükseldi"i i!in, amaııla,

Türk to+lmnn bütün milli %elenek $e de"erlerinin ortadan kalkması$e onn 2ıla !kmesi $e soyslaması te2likesi ba#%stermi# $e, b

yüden, i2niyet!e tamarniyle batılı olan $e a$r+ai Türk edebiyatının

krlarından blnan Qiya =a#aya bile

illiyyeti nisyan ederek, 2er i#imide '; kar-ı ;iren%e tabaiyyet yeni !ıktı



14 B'?*? *BIMQ

mısralarını yadırmı#tır Hakat, yine b a#ırılı"ın sa"ladı"ı el$eri#li

#artlar i!indedir ki, 1860 tan sonra a$r+aı Tüı-k edebiyatını kraak olan Şinasi %ibi aydınlar kendilerini serbest!e yeti#tirme imkanlarını bla

bilmi#lerdir bakımdan 1839-1860 yılları, %eleekteki Türk sanat!ıla

rının kendilerini yeti#tirme dnemi old" kadar, aydın Türk okysnn $e bira da 2alkın atı kültürünün ba#lıa nsrlarını %rü+

tanıyabildikleri $e Türk edebiyatının 1860 tan sonraki !ok 2ılı %eli#melerini yadır%amad an ileyi+ benimseyebileek bir r2 2aline $e i2

nt %eli#meye eri#tikleri bir dnem olarak kalml edilmek %erekir

1

TANZİMAT DEVRİ

(1860 - 1896)

1860 tan sonra, im+ara torl"n siyasi $e to+lmsal drmndanemli %eli#meler %e !ar+ar $e bnlar, tabiatiyle, edebiyatın %eli#

mesini de k$$etle etkilerler sta;a Re#it =a#a nın 18A8 de lümünden

sonra 18@1 tari2ine kadar de$let idaresini !o" aman elinde ttan $e

karakteri bakımından !ok !ekin%en $e i2tiyatlı olan *li =a#a, batılıla#ma 2areketinin tem+osn d a a"ırla#tırır atılıla#ma 2areketinin sürek lili"i bakımından brada dikkat edileek biı- nokta, b 2arekete m2a

li; olmamakla beraber on sıkı bir kontı-ol a2ında ttan +olitikaıların

yanıba#ında, 18FA-18A0 yılları arasında do"+ 2atı2la#mayı samimiyetle benimsemi#, tammiyle idealist $e aydın k#akların yeti#mi# olmasıdıraı ki#isel i2tiras $e k#kların etkisiyle, batılıla#ma 2areketinin%eli#tirilmesi i!in +olitikaıların %strdiklLri %e$#eklik kar#ısında bk#aklar te#ebbüsü ellerine almı#lardır ylelikle, batılıla#ma 2areketiyalnı de$let tara;ından yüı-ütülen bir 2areket olmaktan !ıkarak, aydınların 2alka mal etme"e !alı#tıkları !ok da2a #rl $e sistemli bir drma %elmi#tir

Türkiyede 1860 dan sonraki batılıla#ma ;aaliyeti, ba#lıa ü! alanda %eli#ir siyaset, to+lm, edebiya t Ikarıda ba2setti"imi aydın k

#aklar, batılıla#mayı 2ir bütün olarak dü#ündükleri i!in, bu ü! alanın2e+sinde de yo"n bir !aba %sterirler

Giyaset alanındaki !alı#malarına, im+aratorlkta ilk el %aeteili

"i krmakla ba#larlar İlk or%anlar *%a2 ';endi ile Şinasinin bir-



)O&'R ? TMRB '&'İI*T/? / ? *?* PİQ<İD'Rİ 1A

likte !ıkardıkları Treman-ı *2, al (ilk sayı FF ekim 1860), Şinasinin

tek ba#ına !ıkardı"ı Tas$ir-i ';kar (ilk Ga) ı F8 lıairan 186F), Ali Ga$inin !ıkardı"ı $e Qiya =a#an ın da yaı yadı"ı 2bir (ilk sayı

F oak 186@) lir or%anlaı7, !ok a!ık 2ir #ekilde , sürekli olarak, # esasları sa$nrlar :<ül2an >attı ile ilan ed ileıı ;ert 2ak $e 2ürriyetleri, #imdiye kadar sadee ka"ıt üerinde kalmı#, %=r!ekle#tirilmesi yolna %idilmemi#tir nların %ere"i %ibi %er!Zkle tirile2il mesi i!in,

batılı de$letlerdeki idare sisteminin kablü #arttır ıı bakımdan, der-

X 2a l bir *nayasa 2aırlanmalı $e bir illet elisi krlmalıdır Ia+tıklarında #imdiye kadar tamamiyle serbest blnan 2ükmet, 2 me lisinkontrolü altına %irmeli $e kann ya+mak yetkisi de 2ükmellnalınmalıdır:

asına kar#ı 2ükmetin aldı"ı sert tedbirler kar#ısında b yoln

tek ba#ına bir sona %türemeyee"ini anlayan aydınlar, 186A 2airanında Ieni smanlılar adında %ili bir i2tilal denerne"i de krdlarİtalyan Barbonari derne"ini n tiiii"ünü esas olarak olan b dernek,

186@ mayısında 2ükmet tarn;ınlan 2aber alınına, ba#lıa üyeleri olan ?amık Bemal, ena+irale ?ı-i, Ga"ır *2metbeyade e2met bey

$e Bayaad Re#at bey Hransaya ka!tılar &erne"e %irmi# blnma

makla beraber, 2ükmete m2ali; oldkları i!in, Qiya =a#a, *%a2e;endi $e *li Ga$i de onlara ka tıldılar Hat =a#a ile %!inemedi"ind nda2a ne sınır dı#ı edili+ =arise yerle#mi# blnan sta;a Haıl =a#a

nın maddi yardımı ile ü! yıl süren 2 ikini $e !ok da2a #iddetli mlıa

le;et dneminde *li Ga$i DondraOa 2bir (ilk sayı 31 a"stos 186@)$e =ariste Nlm (ilk sayı 1 a"stos 1869), Qiya =a#a ne ?amıl

Bemal ile birlikte Dondrada $e sonra tek ba#ına Vene$rede >üniyt

(ilk sayı F9 2airan 1868), e2met ey =ariste İlti2ad (1869), yine

e2met bey ile >üseyin 4as;i =a#a Vene$rede İnkılab (18@0) %aete

lerini !ıkarır lar Ieni smanlılar, 18@0 ten itibaren tekrar İstan2la

dnme"e ba#ladılar $e ?am ık Bemalin !ıkardı"ı İbret (ilk sayı 13>airan 18@F) $e 'biya Te$;ikin !ıkardı"ı >aillka (ilk sayı 18

mayıs 18@3) %aeteleriyle siyasi !alı#malarının ü!ünü dnemini a!tılar

Şinasi, demokratik bir reimin esaslarından %enel olarak s eder,;akat onn adını koyma adı a!ık!a koyanlar, Ieni smanlılardıre#rtiyet siyası !alı#malara, im+artorl"n ya#atılması dü#ünesindtZn do"an, bir Osmanlılık ideoloisi de karı#ır *nak, bideoloinin arkasında - bira da- 2ıristiyan 2alka %eni# 2aklar tanıyaıı18A6 ;erma-



16 KENAN AKYÜZ

maının yandırdı"ı te+kiye dayanan lslamcılık ideoloisinin de yer aldı"ı %rülür nların dı#ında, siyası bir !alı#maya kon olmaksıın,temsilileri *li Ga$i, Güleyman =a#a $e *2met 4e;ik =a a olan bir

Türkçülük dü#ünesinin $arlı"ını da sylemek %erekir Ieni smanlı

ların 2 ü!ünü m2ale;et dnemi, 18@6 da / e#rtiyetin kılmasına kadar sürer *yni yıl ta2ta !ıkan // *2dül2amidin 2er türlüsiyasi !alı#mayı yasaklayan mtlak idaresiyle d e siyasi 2ayatları sonaer er elirli bir sona la#amayan b !abaların en müsbet ynü, 2i!

#ü+2esi, %aeteili"in bir 2alk müessesesi olarak krlması $e b sayede bir kamoynn da yaratılmı# olmasıdır

atılıla#manın 1860 tan sonraki to+lmsal %eli#mesini ise %aeteler,

romanlar $e +iyesler birlikte yürütürler ü! nemli $asıta, bir

yandan batılı ya#ayı#ı -2aan !ok lüms te;errata kadar inerek Türk

to+lmna tanıtırlarken, bir yandan da !ok !e#itli konlar üerin7 deki

batılı %rü# tarını %etirmek sretiyle yeni bir aydın k#ak yeti#

tiriyorlardı To+lmsal alandaki b 2imeti ile edebiyat, tamamiyle,

Tanimatın %etirdi"i esaslara ba"lıdır 1860-18@A yılları arasında Türk

edebiyatı -arasıra b ynden ayırılmakla beraber- , 2emen 2emen bir

bütün 2alinde, kendisini b esasların %er!ekle#tirilmesine $ermi#tir $e,

b ttm ile, tam bir :to+lm: karakter %sterir sa;2anın ilk büyük #a2siyeti Şinasi, Tanimatın %etirme"e

!alı#tı"ı atı medeniyetinin nsrlarını %er!ek bir ka$rayı# $e direni#le

a!ıklama"a !alı# >ede;e eri#mek i!in, bil%isili"in $e taasbn bir an

ne ortadan kaldırılması %erekti"ini dü#ünerek, 2alkın ;ikir se$iyesiniyükseltme"e "ra#ır /l 2ssta %aeteyi en nemli $asıta olarak %rür

$e 2alkla kolaya anla#abilmek i!in, yeni bir dile i2tiya! dyması, yeni

bir nesrin do"amasına yol a!ar medeniyet temasına Qiya =a#a,

?amık Bemal $e *2met i2atta da sık sık rastlanır

Iaratılı#ınd an %elen bir ellikle, dü#ündüklerini kimseye a!madando"rdan do"rya onları %er!ekle#tirme"e %e!en Şinasi, Türk edbiyatının modernle#tirilmesi 2akkında ortaya a!ık bir +ro%ram koym# de"ildir >albki eski edebiyatın lıenüı ortadan kalkmadı"ı5 Ieni#e2irli*$ni (18F6-1883), Desko;!alı <ali+ (18F8-186@) $e >ersekli *ri; >ik met (1839-1903) %ibi iistad tanınan k$$etli ki#ilerin 2enü ya#adı"ı bir dnemde, iler ide yeni edebiyatı kraak olan k#aklara onn esaslarını a!ıklayan bir +ro%ram $ermek %erekli idi +ro%ramı, ilk de;a,Tas$ır-i ';kardaki :Disan-ı smaninin edebiyatı 2akkında baı müla-



&'R? TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ 17

2aatı #amildir: (1866) adlı n makalesiyle ?amık Bemal dener

Bemal, edebiyatın tari;i ile 2a#ladı"ı $e onn :;ikrin %eli#mesine $e bir

to+lmn e"itilmesine olan büyük 2imetinden: s ederek :edebiyat,

bir nıilletin bekasının teminatıd: %ibi bir 2ükme $ardı"ı b makelesin

de, &i$an 'de2iyatının :realite ile il%isili"ine, snili"ine $e bo#l"na:#iddetle 2üm ederek, Türk edebiyatının yeniden düenlenebilmesi

i!in birtakım esaslar koyma"a !alı# Merinde en !ok direndi"i esas,

2er #eyden ne, yine yeni bir i;ade $asıtası, yeni bir dil arretidir

nn i!in de yaı dilinin düenlenmesini, bir an ne kon#ma diline

yakla#tmlmasını ister Bemal, b makalesinde ileriye sürdü"ü :edebi

yatta to+lmsal ;ayda +rensi2i:ni, Velalettin >arem#a2 adlı +iyesinin

nsünde ayrıa sa$nr

ylee, Tanimat 2areketinin +rensi+lerine de y%n olarak, Türk edebiyatının ilemesi %ereken yn a!ık!a !iilmi# olr Tanimat 2areketi, bir anlamda, bir :2alka ini#: 2areketi old" i!in edebiyatta

:2alkın anlayabilee"i bir dil" üerinde direnilmesini de tabii kar#ılamak %erekir konda Bemalden sonra kon#an Qiya =a#a ise, b

2ede;e tek bir 2amle ile la#mak ister 1868 de >ürriyet %aetesinde!ıkan me#2r Şiir $e İn#a makalesinde, &i$an 'debiyatım "milli bir

edebiyat olmamakla: s!layarak modern Türk edebiyatının anak :>alk edebiyatına ba"lanmakla: krlabilee"i %ibi amanına %re !ok ileri

bir dü#üne ile, bir sı!rayı#ta, 2alkın i;ade se$iyesine inilmesi tekli;inde blnr

rada nemli olan 2ss, atı edebiyatını rnek olarak almak

kararını $eren Tanimat 'de2iyatının, kendi %aye $e ki#ili"ine y%n

bir i;ade $asıtası yani yeni bir dil $e üsl+ aramak i2tiyaını 2emen

dy m# olmasıdır İlk !alı#malar 2 noktada to+lanarak kısa

amanda a!ık bir sona $arılmı#, %erek nesirde $e %erekse naımda yeni

bir $oka bülere $e yeni bir syleyi#e la#ılabilmi#tir ?esir dilinde Tanimattan sonraki b %eli#menin ba#lan%ıı, 1831

yılına kadar iner &e$let %aetesi Tak$im-i 4ekayiin (ilk sayı 1kasım

1831) dilinde $e üslbnda 2alkın se$iyesine y%n olarak ya+ılmasına!alı#ılan ayarlama, Tanimat nesrinin nü$esidir <aete dilinin b tari2

ten ba#layarak ayni ynde süren %eli#mesine de$let dilinin -bil2assaTanimatın ilanından sonra- sadele#me yolndaki 2ılı %eli#mesi de ek lenine, 1860 tan sonra, edebi Türk nesrinin krlması i!in 2ayli el$eri#li

bir ortamın $arlı"ını kabl etmek %erekir



18 KENAN AKYÜZ

nesrin temelini Şinasi atar &e$let nesrinin üslbndan tama

miyle krtlamamakla beraber $okabüler bakımından ondan !ok ayrı

olan 2 nesri, :sanatkarane: üslbn !ekiili"ind en kendisini krta

ramayan ?amık Bemal $e kısmen Qiya =a#a da2a yüklü $e süslü bir

2ale %etirirlerken5 *2met it2at da, tersine olarak, yalnı $okabüler

bakımından de"il, üsl+ bakımından da on kon#ma diline iyiden iyiyeyakla#tırır Hakat Tanimat de$rinin tanınmı# yaar ları, dild e $e üs l+ta

*2met id2atı de"il, ?amık Bemali ilediler

'debiyatın to+lm 2imetine %irmesi, !e$resindeki 2er #eyle do"rdan do"rya il%ilenmesi +rensibi ile5 Türk edebiyatı yüyıllardan beri ilk de;a olarak 2ayatla yiiyü %eliyor, olaylan $e insanlarıoldkları %ibi %rü+ %sterme"e 2a#lıyord drm, eski edebiyatın2er alan daki soytl"ndan krtl#n, somta ba"lanı#ın i;adesidir'ski edebiyat, bilindi"i %ibi, krallar $e kli ;ler edebiyatı idi kli#ekon, kli#e tabiat, kli#e 2ayal, kli#e %üellik, kli#e se$%ili ti+i, kli#e

a#k, kli#e dil $ b ütün 2 kli#elerd en krtl+ 2ayatın kar#ısına$asıtası olarak !ıkan Tanimat de$ri sanat!ısı, 2er #eyden e$$el,2ürriyetini d yar $e tek ba#ına bir :#a2siyet: old"n anlar anlayı#ı yeni bir tabiat %rü#ü, yeni bir estetik, do"rdan do"rya

2ayattan alınan yeni konlar ilerler Tanimatın :;erd 2ürriyeti: +rensibi ile tam bir y%n lk 2alinde blnan :sanat!ının 2ürriyeti: +rensibi, ona tamamiyle :#a2si terki+ler:in yani yaratıılı"ınka+ılarını a!mı#tır

18@A yılına kadar :to+lmsal ;ayda: ;ormülüne ba"lanan Tanimat

'debiyatı, b tari2ten sonra, kendisini ya$a# ya$a# romantime ka+

tırdı Türk 'debiyatının yüyıllara süren alı#kanlıklarına $e atmos

;erine de y%n dü#en b ka+tırı#, ne üsl+ta ba#lar 'sasını Şinasi

nin nesrinden almakla beraber, sanatkarane üsl + kay%ısı ile ondan

ayrılan ?amık Bemalin, romanlarındaki tabiat $e insan tas$irlerini

da2a anlı $e !ekii 2ale %etirebilmek i!in romantik üslbn i2ti#amından ;aydalanma"a kalkı#masiyle ba#layan 2 etki, amanla karakter

lerin, $akaların krl#na $e temalara kadar yayıldı 1880 den sonrakiTürk romanında %rülen baı realim $e natüralim denemelerine ra"

men, Bemali ileyen Reaiad 'krem $e *bdül2ak >amidin de a"ır

basan #a2siyetleriyle, Tanimat 'debiyatı %enellikle romantime ba"lı

kalmı#tır

1860 tan ba#layarak %aetesi, tiyatros $e romanı ile batılı ede biyatın bütün türlerini benimseyen Türk edebiyatı, teknikte 2enü



&'R? TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ19

yeter dereede stala#amamı# olmakla beraber , tamamiyle batılı bir anlayı#a $e bütün türlerde !ok $erimli !alı#malara sa2i+tir

Ş i i r

Tanimat 'debiyatında, nesirden sonra yenile#tirilen ilk tür #iir dir

Roman $e +iyes %ibi türler 2enü denenmeden, #iir üerind e baı

yenile#tirmelere ba#lanmı#tı Şiirde de, ne, yeni bir $okabüler $e sy

leyi# aranmakla i#e %iri#ilir $okabüler $e syleyi#in yneldi"i kay nak

ise, nesirde old " %ibi, kon#ma dili $e üslbdr

&a2a 1860 tan ne Hransı #airlerinden ya+tı"ı manm!e$iri lerde Şinasi, yeni bir $okabüler $e yeni bir üsl+ arar <erek #ekil $e %erekse m2te$a bakımından &i$an #iirinden ayrılan b

!e$irileri, kendi denemeleri iledi Qiya =a#a bir !ok %ael $e#arkılarında dil $e syleyi#, ?amık Bemal de -Şinasiyi tanımasından

sonraki #iirlerinde 2em syleyi# $e 2emde #ekil bakımından eski#iirden ayrılırlar ?a/&Ok Bemalin etkisinde olan Reaiade 'krem $e2er ikisinin iinde yürüyen *bdül2ak >amid, #ekile 2aan eskiye ba"lı

kalmakla beraber, Türk #iiri ne %iren yeni syleyi#i %eli#tirirler

syleyi#te Şey2 <ali+ten *ki; =a#aya kadar de"i#en !e#itliüsl+ların da etkisi kabl edilebilir arada, 'd2em =erte$

=a#a (nın yine ;ransıadan ya+tı"ı baı manm !e$irileri ndeki (18@0)syleyi# tarı da s kons olabilir Tanimat de$ri #airleri b

de"i#ik üsl+ malemesini i#lemek sretiyle ortak bir :Tanimat de$riüslb: meydana %etirdikleri %ibi, b %enel syleyi# i!inde ki#isel

birer üsl+ da yaratabildiler *nak, Şinasid e kon#ma dilineyakla#ma !abasını %steren $okabüler $e üslbn, ?amık Bemal $e

Qiya =a#a (dan ba#layarak, Reaiade 'krem(de $e *bdül2ak >amid(te kon#ma dilinden tamamiyle akla#tı"ını kaydetmek %erekir

Ieni #iirin ilk temaları, Şinaside :medeniyet, 2ak, adalet, kann,de$letle milletin kar#ılıklı 2ak $e de$leri: %ibi to+lmsal nsrlardır ?amık Bemal ile Qiya =a#ada bnlara :2ürriyet : $e :$atan: temalarıda eklenir ııların yanında, :2arıalem ;ikir: (sa%esse) nsrnn dayer aldı"ı %rülür tar dü#ünelere Şinasinin bir!ok beyit $emü;ret lerinde, Qiya =a#anın baı %aelleri ile terki+ $e teri-i bendlerinde $e ?amık B emalin yine %aelleri ile >ürriyetBasidesinde rastlamak mümkündür Tanimat #iirinin ikini k#a"ına%iren Reaiade 'krem $e *bdül2ak >amid ise to+l msal temalarıikini +lana attıkları %ibi,



20 B'?*? *BIMQ

:2arıalem ;ikir: se$iyesinin üstüne !ıkarak meta;iik dü#ünü#e de

yneldiler 'kremde da2a !ok lüm teması üerinde to+lanan b

dü#ünü#, >amidte lümden ba#ka :*lla2, 2ayat, dünya, madde, r2,$arlı"ın ma2iyeti $e son: %ibi meselelere de anır Ieni #iirin ü!ünü

temasını, ;erdin i! 2ayatı $e b arada bil2assa :a#k: te#kil eder $e Şi

nasiden >amide do"r bnn kllanılı# %ra;i"i %ittik!e yükselir 'ski

#iirin sni $e kli#e se$%ili ti+inden krtlan yeni #iir, 2ayattaki normal

insan %üelli"ine ynelerek, yeni bir se$%ili ti+i yaratır <enellikle ro

romantik bir karakter ta#ıyan b yeni a#k teması i!in, yine Hransı#iirinden %e!en yeni bir $okabüler de benimsenir ?i2ayet, Tanimat

de$rinin ikini k#a"ından sonra #iirde !ok %eni# yer ttt" %rülensonn $e nemli bir tema olarak, :tabiatı kaydetmek %erekir

Roman timin etkisiyle %iren $e %er!ek tabiata dayanan b tema, eski

#iirin soyt tabiat anlayı#ından tamamiyle krtlm#tr

Tanimat #iirinin, &i$an #iirinde en !ok ba"lı kaldı"ı nsrlar tek

nik nsrlardır Tanimat de$rinde >ee $enine kar#ı olan il%i birada2a artmı#sa da, ar eski 2akimiyetini de$am ettirdi"i %ibi, &i$annamının #ekilleri $e sanatları da tammiyle atılamamı#tır nn i!indir ki, #ekil bakımından, Tanimat #iirinde bütünlük yoktr Ieni

#ekillerin yanında 2aan aynen $e 2aan da !ok de"i#ik olarak, &i$annamının #ekilleri de (bil2assa %ael, lerkib-i bend $e kıta) yer alır

Ieni #iirin ilk temsilisi olan İbra2im Şinasi (18F6-18@1),"reni mini İstanblda ya+tıktan sonra de$let memriyetine %irmi#,To+2ane ü#iri Het2i =a#anın yardımı ile Hransaya maliyeilik "renimi i!in %nderilmi# (18C9) $e orada be# yıl kadar kaldıktansonra İstanbla dnerek elis-i aari; üyeli"ine tayin edilmi#tirRe#it =a#aya ba" lılı"ından, =a#anın iktidarda bln+

blnmamasına %re, o da %re $inden akla#tırılmı# $eya yeniden

%re$e alınmı#tır 18A8 de, ;ran sıadan manm olarak ya+tı"ı

baı #iir !e$irilerini Tereme-i an me adı ile bastırdı 1860 ta-*%a2 ';endi ile birlikte - ilk el Türk %aetesi olan $e Şair '$lenmesiadlı komedisini te;rika etti"i Tereman-ı *2$ali $e sonra da tek ba#ına

Tas$ir-i ';ka0rı !ıkardı (186F) *ynı yıl, #iirlerini ünta2abat-ı '#ar adlı bir kita+ta to+ladı ir yıl sonra da, derledi"i ataslerini &rılb-i 'msal-i smaniyye adıyle bastırdı *dının.Ali =a#a i!in düenlenen bir sikasta karı#masından ürkerek, 186A te=arise ka!tı $e orada siyasi sür%ün olarak blnan sta;a Haıl =a#a

nın maddi yardımı ile ya#adı =ariste b ikini bln# sırasında,




bir türk!e slük 2aırlamakta idi 'serde ileneek metot bakımındanda, dost me#2r Dittree (Ditre) den ;aydalanıyord 1869 da İstanbladnüne, artık siyasetle tamamiyle il%isini keserek, yalnı matbaa i#leriyle "ra#tı Tek %ayesi, 2aırladı"ı türk!e slü"ü yayınlamaktıHakat bn da ba#aramadan, 18@1 de ldü

Şinasinin Türk #iiri üerindeki yenile#t irme !abası Hransadan ilkdnü#ü ile ba#lar <er!ekten, Hransaya %itmeden ne Re#it =a#aya

yadı"ı bir kaside (18C9) ile dnü#ünden sonra yadı"ı di"er ü! kaside

(18A6, 18A@, 18A8) arasında %erek $okabüler, %erek üsl+ $e %erekse

2a yal nsrları bakımından olan ayrılıklar bn a!ık!a %sterir

?e; i tarını taklit eden $e $ü#lerindeki a#ırılıkla dikkati !eken b

kaside eski kasidelerin bütün elliklerini ta#ıdı"ı 2alde, di"er ü! kaside

%erek #e kil$e %erekse m2te$a bakımından eski kasideleri tamamiyle

bom#tr nlar klasik kasidenin ka;iye sistemine 2er aman

ymadıkları %ibi, m2te$a bakımından da !ok de"i#iktir ir kere, eskikasidenin 2ayal $e mamn dünya 3ı $e aemane mübala%alar

bırakılarak, $mede l!üye $e $ülenin ki-#ili"ini belirten :%er!ek ellikler:e dikkat edil mi#tir kasidelerin Re#it =a#anın

#a2sında $dükleri ellikler, klasik kasidede old" %ibi, $ülenin

adını de"i#tirmek sretiyle bir ba#kası i!in de tekrarlanamalar Gonra, b ü! kasidede, yalnı klasik kasidede de"il bütün klasik Türk #iirinde

rastlayamayaa"ımı $e anak Tanimatla birlikt5) %elmi# olan

birtakım to+lmsal ka$ramlara $e onların de"erlendirilmelerine de %eni# l!üde yer $erilmi#tir kaside ler, Re#it =a#a (nın #a2sında, Tanimat +rensi+lerinin de tam birer $ %üsüdür m2te$alarına

ra"men, :2arıalem ;ikir: nsr ile il%ili blnmadıkları i!in, onlara

:2ikemi: ya2t :2akimane: $as;ım $er7 me"e de imkan yoktr

kasidelerde ;ikrin de üstünde 2akim kılı nan nsr ise, :ak1l:dır Hransı klasiklerinin etkisinde blnan, aklın +rensi+lerine sıkı ba"E1"ı $e lirimden yana ;akirli"i ile bil2assa oilea (alo) ya !ok beneyen

Şinasi, Tanimattan sonraki Türk edebiya tında akılılı"ın da ilk

temsilisidir *yna, b kasidelerin, lüms 2ayal nsrndan ka!ınarak %enellikle dü#ünenin i;adesine yaramak %ayesinde olan basit

$e old k!a a!ık bir üslba $e ona y%n bir $oka bülere sa2i+ odklarıda kolaylıkla %rülebilir

Şinasi, klasik kasidede ya+tı"ı b de"i#ikliklerin dı#ında,yeni #ekiller

de %etirme"e !alı#tı bakımdan dikkati ilk !eken, Tereme-i an

medeki :Go$enirs: +ar!asıdır Damartine (Damartin) den ya+ılan



22 KENAN AKYÜZ

$e drtlüklerle krlan b manme, ka;iyelerinin düeni $e syleyi# bakımından tamamiyle yenidir !e$iriyi -&o" edebiyatında :esne$i Ba;iyesi: olarak tanınan $e Hransı #iirinde de !ok klO anılan-dü ka;iye ile yaılmı# :ünaat:, :İla2ı: $e :*r-ı m2abbet: adlı

#iir leri ile birka! kıta iledi #iirlerin, dy# $e 2ayal tarındaold" kadar, üsl+ta da &i$an #iirinden ne kadar !ok ayrıldıklarıa!ık!a bel lidir Şinasinin kon#lan türk!eden yeni bir #iir diliyaratmak 2s sndaki !abası, 2aan .4/ yüyıl #airlerinden

'dirneli ?aminin !abasını andırır <ayesi kon#lan dile yaklamak old" 2alde, bira ya+tı"ı denemtnin yenili"inden, 2ira da sanat!ı%üünün eksikli"inden %elme bir kdretsilikle b !aba oldk!a$erimsile#ir $e :sa;ı türk!e: ile yadı"ı +ar!alarda bile dil kon#madilinin anlılı"ına $e tabiili "in eri#eme *yni !abayı, 2emen 2emenayni Ierimsilikle, kırk yıl sonra e2met 'min de tekrarlar Ieni bir

#iir dili krmak 2ssndaki denemenin ba#arısılı"ına $esüreksili"ine ra"men, Şinasi(nin b !a balaması edebi nesirle #iirde

yeni bir dil anlayı#ının +aralelli"ini belirt mesi $e 2 yndeki!alı#maların ilk mer2alesi olması bakımından dikkat le kaydedilme"ede"er

ütün b ellikleriyle Tanimattan sonraki Türk #iirinin tmelle rınıattı"ını %rdü"ümü Şinasiyi, batılı #iirin esaslarını %ere"i %ibi bilmekle

beraber, %eı7ek 2ayallerinde $e dy%larındaki renksilik $e %erekse sanat

%iiündeki yetersilik yüünden bildiklerini %er!ekle# tirmek 2ssnda

doyr bir ba#arıya la#amamı#tır n, anak orta se$iyede bir

#air $e sanat!ı olarak kabl etmek drmdayı

Şinasi ile ayni k#aktan olan *bdül 2amid Qiya =a#a (18F9-1880),

1860 tan sonra batılı Türk edebiyatının yaratılmasında #iirlerinden !ok

dü#üneleriyle 2imet etmi#tir İlk "renimini İstanblda ya+tıktan

sonra Gedarel kalemlerinden birine memr %irmi#, amanla sta;a

Re#it =a#anın d ikkatini !eki+ saraya ta$siye edilmi# $e oraya kati+

olarak alınmı#tır rada ;ransıa "renme"e ba#layan Qiya =a#a,ya$a# ya$a#, Hransı dbiyatıyle de temasa %e!ti i r yandan da #iirle

"ra#ıyor, +adi#a2a $e Re#it =a#aya kasideler yaıyord 18A9 da ya

dı"ı Teri-i bend, ilk #2reti n i sa"ladı Qamanla *bdülai etki ya

+arak, +olitikalarını be"enmedi"i *li $e Hat +a#alar aley2ine on ta2

rik etti"i i!in onların dü#manlı"ını kaanmı# $e sonnda saraydan

akla#tırılmı#tır ndan sonra %erek istanbıılda $e %erekse ta#rada

2ir!ok idari %re$lerde blnm# $e 186@ de sta;a Haıl =a#anın



&'R ? TMRB '&'İ I*T/?/ ? * ?* PİQ<İD'Rİ 23

!a"rısını kabl ederek =arise ka!mı#tır süre i!inde;ransıadan baı !e$iriler de ya+tı 4iardot (4iyardo) dan 'ndülüsTari2i (1863) ni, V2erel (Şerüel) $e Da$allee (Da$ale) den 'n%iisyonTari2i (188F)ni, oliere (olyr ) elen 2ee $eniyle $e Riyanın'namı (1881, 1886) adı ile Tart;;e (Tartü; ) ü !e$irdi 1868 de

Dondra(da >ürriyet %aete sini !ıkarma"a ba#ladı 18@0 te, Vene$r edeiken me#2r Terkib-i 2end (ini yayınladı Iine ayni yı l, Oean Oae[esRossea (Oan Oak Rso)dan 'mil(i !e$irdi =a risDe bl nd"sırada, 1866 dan ber i +atlak $ermi# olan <irit isyanını ele alarak, *li

=a#a (nın #a2sını $e +olitikasını #iddetle 2i$eden $e ü! blümd en

(kaside, ta2mis, #er2) ibar et blnan Qa ;erııameyi $e *bd ülai (in +adi#a2lıktaki $eraset üslünü de"i#tirmek istedi"i 2akkında !ıkan sylentiler üeri ne b iste"e kar #ı koyan $e iki

mekt+tan ibar et 4raset-i Galtanat-ı Geniyyeyi yadı 18@1 de *li=a#anın lümü üerine, İstanbla dndü *bdülaiin ta2ttan indiril

mesine (18@6) kadar Şra-yi &e$let (&anı#tay) üyeli"inde, 4 rad mabeyn a#kaDi+li"ind $e Bann-i 'sasi 'nümeninde blnd

arada, klasik islam ede biyatından rnekler ta#ıyan >arabat (18@C) adlıü! iltlik büyük an toloisini, n manm bir nsl yayınladı 'ski

edebiyatın +ro+a%andasını ya+tı"ı s!lamasına yol a!an b eseri dola

yısiyl, ?amık B emalin Ta2rib-i >ar abat $e Takib adlı eser lerinde

!ok a"ır 2ümlara "radı // *bdül2amid ta2 la !ıktıktan sonra, $e

aret rütbesiyle Griye $alili"ine tayin edilerek İstanbldan akla #

tırıldı radan Bonya 4alili"ine %nderildi *dana $alisi iken, 1880 de

ldü earı *danad ad ır

Qiya =a#a, sa"lı"mda, #iirlerini k endisi to+layı+ kita+ 2alind e yayın

lamı# de"ildir Ulümünd en sonr a, #iir ler inin ya +ılan baskıları #nlardır

1 '#ar-ı Qiya (=a#anın damadı >amdi ey tar a;ından), İst 18815 F

Bülliyyat-ı Qiya =a#a - ?aım kısmı (Güleyman ?ai; tara;ından), İst

19FC5 3 Qiya =a#anın Şiirleri (l# Iayıne$i tara;ından), *nk1960

'n eskisi 18A1 tari2ini ta#ıyan b #iirleriyle Qiya =a#a %erek lirik $e ;ikri m2te$a $e %erekse sanat %üü bakımından Şinasi(nin

!ok üs tünde ise de, Türk edebiyatının batılıla #masında onn

kadar etkili olabilmi# de"ildir

Qiya =a#anın #iirleri, >ee ile yaılmı# birka! #arkısı istisna edi

leek olrsa, teknik bakımınd an tamamiyl e &i$an namına ba"lıdır

>ayallerinde $e dy# tar ında d a eskiden ayrılmı# sayılama nn



FC B'?*? *BI MQ

#iirlerinde &i$an #iirinin 2ayal nsrlarına, mamnlarına !ok 2ol ola rak

rastlanır Bllandı"ı temalar i!inde en %eni# yeri ttan :a#k: tema sında

da, &i$an #iirinin anlayı#ını a#abilmi# de"ildir Dirik manmelerin de ise,

eski #iirin bütün estetik nsrları yer alır ynlerden Qiya =a#ayı batılı

Türk edebiyatının tam bir temsilisi olarak kabl etme"e imkan

yoktr Qiya =a#amn bütün batılılı"ı, yaılarının ;ikri m2te$a sından

do"ar Qiya =a#ada, ne, batılı bir edebiyat ka$ramı $ardır $e Türk edebiyatının da byle bir edebiyata benemesi iste"ini $e ar retini

tamamiyle dym#tr nn i!indir ki >ürriyette !ıkmı# olan Şiir $eİn#a (1868) makalesinde Türk edebiyatını modernle#tirmenin $e

millile#tirmenin en üst deree3ine birdenbire sı!rayarak, &i$an 'de

biyatını Türk edebiyatı olarak kabl etme $e %er!ek Türk edebiyatının

2alk edebiyatı old"n syler Hakat tam bir inkıla+!ı i2niyeti ile

sa$nd" b tei altı yıl sonra yayınladı"ı >arabatın snsünde

reddederek 2alk edebiyatını kü!ümser $e &i$an edebiyatını %klere

!ıkarır a!ık !li#medeki birini da$ranı# onn :medenile#me ar

reti:nden 2areket eden inkıla+!ı ynünü, ikini da$ranı# da alı#kan

lıklarından $e dy%larından do"ma m2a;aakar ynünü belirtirler

&ü#üneleri ile inkıla+!ı olan Qiya =a#a, dy%lariyle tamamiyle alı#

kanlıklarına ba"lıdır

Qiya =a#anın #iirlerindeki ;ikri m2te$ayı ba#lıa, :to+lmsal:$e :;else;i: iki kadroda to+lamak mümkündür To+lmsal kadronnnsrları, Şinaside old" %ibi, da2a !ok Tanimatın %etirdi"i :2ak,2ürriyet, adalet, kann, medeniyet, : %ibi ka$ramlara dayanırlarnlara, onn üerinde !ok drd" $e bütün to+lmsal boklklarınkayna"ı saydı"ı ;erdi a2lak: nsrn d a eklemek %erekir Tanimatde$ri yaarlarının -2er bakımdan- insan üerinde drmalarını, bir :yeni insan: yaratma"a !alı#malarını tabii olarak kar#ılamak %erekirPünkü krlmasını istedikleri yeni to+lm, ne, 2 yeni insanı yaratmakla mümkün olabilirdi *nak, atı medeniyetinin kablü ba2sinde,Qiya =a#a ka+ıların ardına kadar a!ılmasına de"il, onn yalnı :iyi

ynlerinin: alınmasına yani bir %ümrük konlmasına tarar;tardır

<erek to+lmn düeninde #ikayet!i old" aksaklıklar $e %erekse

kendi el ya#ayı#ının istıra+ları ile yakından il%ili olarak, ;else;i m2

te$adaki #iirlerinde insandan, 2ayattan $e 2atta bütün kainatın düe

ninden sürekli bir sılanma $e bnn do"rd" bir #a#kınlık, bir kü

!üklük dy%s $e 2rslk i!indedir Şair, sanki, to+lmsal bok-




lkların kayna"ını $e sebebini kainatın krl#ndaki düene ba"la mak

ister krl# insan 2ayatını ıstıra+la doldraak bir düende old"

%ibi, ma2iyetini %ere"i %ibi anlama"a imkan blnmayı# da insan i!in

ayrı bir 2rslk sebebidir 'tra;ımıı !e$iren $e bii tasaya $e2rsl"a %türen karanlıkları aydınlatabileek tek ı#ık olan akıl da

b 2ssta !ok yetersidir ylee, tam bir a"nostisime ba"lanan $e

dinin sınırlarını a#amayan b dü#ünü# tarını tam bir serbest dü#ünü#

olarak kabl etme"e imkan yoktr eta;iik meselelere kar#ı teessüs

dyan $e onlara bir kar#ılık arayan -dinin !emberinden !ıkamasa da- bdü#ünü#ü, sadee, serbest dü#ünü#e do"r bir yneli# olarak kabl

etmek da2a do"r olr

&i$an 'debiyatı kültürü ile yeti#en $e %en!li"inde b #iiri sürdür

me"e !alı#anlar la yakın dostlklar krm# olan Qiya =a#anın #iir le

rinde, .4/// yüyıl #iir inin dil $e üsl+ ellikleri %e !ar+ar l dk!a

en%in bir m2ayyileye $e ari; dy%lara sa2i+tir Rindane bir eda

ta#ıyan a#k #iirlerinin yanıba#ında, eski #iirin 2akimane m2te $ası danemli bir yer ttar $e asıl ününü de b #iirlerine $e to+lmsal

kondaki 2ii$lerine bor!ldr

*nak orta se$iyede bir #air $e sanat!ı old" i!in yenili"i #iirlerin

de %ere"i %ibi %er!ekle#tiremeyen Şioasiden $e yenili"e ;ikren ba"lıolmakla beraber tatbikatta ona +ek yer $ermeyen Qiya =a#adan sonra,

%erek #air $e %erek sanat!ı olarak onlardan !ok da2a üstün blnan $e

yenili"e ;ikren ba"lı old" %ibi ;iilen de da2a !ok 2imet eden #a2 siyet

?amık Bemaldir

F1 aralık 18C0(ta Tekirda"ında do"an ?amık Bemal,annesini +ek kü!ük ya#ta kaybetti"i i!in, !okl"n dedesi $e

$alilerden *b düllati; =a#anın yanında %e!irdi İlk "reniminiİstanblda ya+tıktan sonra, el dersler alma"a ba#ladı &edesi ile

birlikte Bars $e Go;yada blnd 18A@ de İstanbla dndüTamanıiyle klasik bir edebiyat "renimi %rmü# olan Bemal(inyadı"ı #iir lerin sayısı da b sırada ol dk!a kabarıktı atı dünyası

ile 2enü 2i!bir il%isi olmadı"ı i!in eski edebiyatı de$am ettirenlerin!e$resine %irdi $e Desko;!alı <ali+ beyle !ok yakın dostlk krd1861 de, ayni #airin #e;li"inde krlm# olan 'nümen-i Şarada da

yer aldı Hakat, 186F yılı ba#larında Şinasi ile tanı#tıktan sonra,eski edebiyt !e$resiyle il%isini keserek Tas$ir-i ';karda !alı#ma"a2a#ladı 186A te Şinasi =aris ka!ına , %aeteyi tek ba#ına!ıkarma"a de$am etti sırada, 2ükmetin +olitikası aley-



26 KENA:'I AKYÜZ

2ine yadı"ı ya ılar %den ka!mıyord *yni tari2te Ieni smanlılar Vem iyetinin k rları arasına da %irdi 186@ de emiyetin 2ükmet!e2aber alınması üerine =arise ka!tı $e sta;a HaıaO =a#anınmaddi yard ımını %rdü 1868 d e, Qiya =a#a ile birlikte >ürriyet%aetesini !ıkararak, siyasi m2ale;etine de$am etli 18@0 te,Gadraam *li =a#a ile barı#arak İstanbOa dndü n n lümündensonra, İbret %aete sini !ıkarı+ tekrar m 2ale;ete ba#lad ı 18@3(te,ilk +iyesi 4atan ya2t Gilistrenin oynan ması üerine Bı2rısta

a"osa kalesine 2a+sedildi t seki ay süren b kalebentlik süresi,onn edebi !alı#malarının en $erimli amanıdır &i"er be# +iyesi iO

birlikte ilk romanını $e baı tenkid eserlerini de b sırada yad ı18@6 d a 4 rat (ın ta2ta !ıkması üerine serbest bırakılarak

İstanbl a dndü il0 *bdül2am idin ilk amanlarında Qiya =a#aile birlikte , Bann-i 'sasi 'nümeninde !alı#tı =ad i#a2ınaley2inde blnd" yol ndaki bir i2barla te$ki; $e m2akeme

edildi eraet etti ise de, İstan 2Oda bırakılmayarak idilliadasında ne ikamete memr Ie sonra da oraya mtasarrı; tayin edild iRm a2alini n #ikayetleri üerine Rodos a, orad an da GakıanakldiOdi $e F aralık 1888 de orad a ldü

Qiya =a#a %ibi, amık Bemal de #iirlerini sa"lı"ında bir araya to+layı+ yayınlam ı# de"ildir Ulüm ünden !ok sonra ya+ılmı#olan ba s kılar #nlardır 10 Gaadettin ?ü 2et ?amık Bemal ->ayatı $e Şiir leri, İst 19335 F Rıa ?r ?amık Bemal (*ra+2ar;leriyle $e da2a Dam bir baskı), Türk Re$übilik der%isi, İskenderiye

19365 3 *li 'rtem ?amık Bemalin Şi ir leri, İst 19A@5 C l#Iayıne$i T ?am ık Bemalin Şiirleri, *nk 19A9

?amık Bemalin Şinasi ile lanı#masma kadar yadı"ı #iirler, aldı"ıklasik edebiyat kültürünün etkisiyle, tama miyle &i$an namı !er!e

$esindedir <erek #ek il $e %erekse i2niyet $e m2te$a bakımından

namının bütü n elliklerine $e 2atta o amanlar &i$an naınını sür

dürenlere büyük bir ra"bet %ren tasa$$; ;else;esine de y%ndrlar

*nak, kendinden !ok daima !e$resi ne ynelen $e kayı tlard an asla

2o#lanmayan miaı, onn ne &i$an #iirinin müsama2ası krallarını

$e ne de b ;else;eyi samimiyetle $e n süre7 benimsemesine el$eri#li

de"ildi ?itekim, Şinasinin etkisinde kalma"a ba#layına, &i$an na mının elliklerinden $e tasa$$;tan sıynlarnk büyük bir 2ıla 2ayata, !e$

reye $e atı dünyasına yneldi ylee, ?amık Bemalin sanat 2aya

tında ikini $e asıl nemli dnem ba#lar



&'R ? TMRB '&'İI*Tl:>? * ?* PİQ<İD'Rİ F@

dnemde o, dü#ünü#!e tamamiyle batılıdır >issen kendi !e$resinin $e İslamiyetin %eleneklerine ba"lı blnmakla beraber, 2islerineka+ılma masını bilmi#tir nn i!indir ki, Qiya =a#a %ibi dnü#ler ya+mamı# $e Türk edebiyatının batılıla#ması lümn sonna kad ar sa$nmakla kalmayarak, bütün edebi türlerde ba#arılı rnekler de$ermi#tir Tanimat 2areketinin %etirdi"i to+lm +rensi+lere dey%n olarak :to+lm i!in sanat: ;ormülüne ba"lı blnd"n bildi"imi ?amık Bemalin b ikini dnemdeki #iirleri birini

dnem dekilerden sayıa !ok da2a asa da %enellikle to+lmsal bir m2te$a dadırlar İ#ledikleri temalar, :>ürriyet, $atan, kann, 2ak,adalet $e a2lak: ka$ramlarıdır #iirlerde, #ekil 2aan yeni $e 2aanda eskidir Hakat b eski #ekiller, Qiya =a#ada old " %ibi, klasik drmlarını m2a;aa etmeyerek baı de"i#ikliklere "rarlar na

ra"men, #iir lerindeki 2akim $ein *rdr >eeyi +ek a kOlanmı#tır

Qiya =a#a(d a old" %ibi, onn d a ününü sa"layanlar to+slmsal

konlardaki b sayılı #iirleridir nların bil 2assa 4a$eyla $e >ilal-ismanı %ibi yeni ekillerle yaılmı# olanlarında, %erek $okabüler $e

%erekse üsl+ ba kımından, büyük bir de"i#iklik %e !ar+ar &ilkon#ma diline yakla# makla kalmamı#, syleyi# de klasik üsl+tantamamiyle ayrılmı# $e Şinasinin üslbndaki krlk da %iderilerek

anlı $e se$imli bir 2ale %etirilmi#tir ir 2itabet edası, samimi $e +er$ası bir erkek sesi b üslbn en belli ellikleridir&ü#ünelerine tam bir samimiyetle ba" landı"ı i!in, b samimiyetten%elen bir se$imlilikle, ;ikri m2te$adaki #iirlerini bile kr bir didaktimden kolaylıkla krtarabilmi#tir <ael lerinde ise, kelimeoynlarına sık sık ba#$rmakla beraber, oldk!a k$$etli bir lirimeeri#mi#, Hransı #iirinden yeni 2ayaller, yeni d y %lar da %etirmi#tirQamanını $e kendisini ileyen aydın k#akları 2ür riyet $e $atanse$%isinin 2eyeeaniyle doldran ?amık Bemal , a $r+ai Türk #iirinin

krlmasınd a en nemli rolü oynayan Reaiade 'krem $e *bdül2ak

>amid ü erinde d e id detle etkilid ir

Reaiade 'krem ile Tanimat 'debiyatınm ikini k#a"ı ba#lar Şinasi, Qiya =a#a, ?amık Bemal $e *2met it2atı i!ine alan $e

Tani mat (ın to+l m esa,larını -de"i#ik l!ülerde- edebiyatta da

ya#at ma"a !alı#an ilk k#aktan sonra5 'krem, >amid, Gami+a#aade

Geai $e ?abiade ?aımdan k rl ikini k#ak b to+lm sanatanlayı #ını arka +lana atarak n +lana -yine de"i#ik l!ülerde- :insan:ı$e onn ki#isel maerasını alır ylee, Tanimat edebiyatındayeniden bir



28 KENAN AKYÜZ

m2te$a $e ona y%n bir $okabüler $e üsl + de"i#ikli"i kendini %s terir

ikini k#a"ın ba#ında blnan $e 2emen 2emen bütün edebi

türlerde eser $eren Reaiad 'krem, 18C@ de İstanblda do"d Ta

nınmı# bir aileye men+t İlk "renimini tamamladıktan sonra bir

askeri okla $erildi ise de, miaına $e sı22atine ymadı"ı i!in, oradanayrılarak >ariiye ?earetine memr old rada ?amık Bemal

ile tanı#arak yakın bir dostlk krd nn sonnda, 'krem de Tas$ir-

i ';kara yama"a 2a#ladı ?amık Bemal, 186@ de Hransaya ka !arken%aetenin idaresini ona bıraktı 1868 de Şra-yi &e$letin krl ması

üerine üye yardımılı"ına tayin edildi Nn süren memrlk 2ayatında

Şı1ra-yi &e$let Tanimat &airesi üyeli"inde, ekteb-i ülkiyye $e

<alatasaray Gltanisi edebiyat "retmenliklerinde, 1908 den sonra da

'$ka; $e aari; naırlıklarında blnd $e elis-i *yan (Genato) üyesi

ik en 31 oak 191C de ldü

Şiir kita+ları ?a"me -i Ge2er (18@1), Iadi%ar-ı Şebab (18@3),Qem eme / (1883, 1890), Qememe // (188C), Qememe /// (188A),Te;ekkür

(1888), =emürde (189A), ?iad 'krem (1910), ?e;rin (1916)

Şinasiden 2a#layarak, yeni bir #iir dili krmak i!in %sterilen!aba ların nasıl bir yoldan %e!ti"ini biliyor Şinasinin :kolayanla#ılmak: tan ba#ka bir kay%ı ta#ımayan, türk!e ;akat ansı dili Qiya=a#a $e ?amık Bemal de da2a anlı ;akat da2a a türk!edir nara"men, bütün b !abalamalar -eskiden belli bir #ekilde ayrılan- yeni bir $oka büler $e syleyi# %etirirler 'krem ile beraber, yine dil $eüsl+tan 2areket edilerek, yeni #iirin -en ine noktalarına kadar- bütünkram larının sistemli bir #ekilde a!ıkland ı"ını %rüyor

Tanimatın ilk k#a"ı edebiyatı :to+lmn mane$i bünyesini

düenlemek $e e"itmek: i!in bir $asıta saydı"ı 2alde, 'kremden sonra

edebiyat to+lmn 2imetinden !ıkarak kendi kendisinin 2imetine

%irer $e bylee :to+lm i!in sanat: ;ormülü yerine :sanat i!in sanat:

;ormülü ra"bet %rme"e ba#lar 'ski #iirin ;erdiyet!ili"ine b yenidendnü#teki sebe+leri, 1880 den sonra %ittik!e a"ır basma"a ba#layan

romantimin koy ;erdiyet!ili"inde $e // *bdül2amit de$rinin to+lm

meseleleriyle "ra#ma"a #id detle kar#ı koyan siyasi #artlarında blmak

mümkündür



2&'R? TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ

'krem, edebiyat $e bil2assa #iir 2akkındaki dü#ünelerini ekte2-i ülkiyyedeki derslerinin notlarından ibaret blnan Ta(lim-i

'de2i yat (1880) tan 2a#layarak, /// Qmemenin nsünde, Takdir-i'l2an (1886) da, =emürde (de $e Takriat (1898) ta etra;lı bir #ekildea!ıklar Hransı edebiyatına ait edebiyat kita+larından da ;aydalanmak sretiy meydana %etirdi"i Talim-i 'debiyyat, &i$an edebiyatının yaı

kral lariyle Hransı edebiyatının baı yaı krallarını birle#tiren bir

eserdir <enellikle sanat, sanat!ı $e #iir 2akkındaki dü#ünelerini ise,

ykan daki di"er eserlerinde anlatır dü#üneler, %erek de$rini $e%erekse Ger$et-i Hünn 'debiyatını #iddetle etkilemeleri bakımından

nemlidir

'kreme %re, #iirin tek %ayesi %üelliktir Şiir, ne a2laka 2imet

etmek $e ne de mantı"a ymakla yükümlüdür Şiir, %ayr-i a2laki olamaHakat, a2laki olma"a da mebr de"ildir, la-a2lakidir Şiirin tek %ayesiolan %üellik, tabiatta $e insandadır <üel olan 2er #ey #iirin

kons dr ylee, #iirin kons birdenbire %eni#ler 'krem #iirde

:2issi:, :2ayali: $e :;ikri: olmak üere, ü! türlü %üellik dü#ünür $e ayni a manda onda -Hransı Blasik kl(ndan %elme bir %rü#le- :2akikate benerlik: arar Şiiri bir bütün olarak kabl etti"i

i!in, m2te$a ile bir likte #ekilde de büyük bir titilik %steren'kremin asıl üerinde dr d" nsrlar, :dil: $e :üslı1+:tr

Tanimat edebiyatının ilk k#a"ına aykırı olarak, #iirin, kon#ma

dilinden ayn , el bir $okabülere salıi+ olması lümn sa$nr

Ger$et-i Hünn dilinin kon#ma dilinden o kadar !ok akla#masındaki 2areket noktası da, onn 2 dü#ünesin dedir

Hakat, ayni amanda, syleyi#in :tabii: $e :kül;etsi: olmasılümna da inanı#ı on üsl+ta kon#ma dilinin üslı12na yakla#tır mı#tır *nak Iadi%ar-i Şebabta ba#lamı# olan b :tekellü;sü:$e :sa;dilane: syleyi# tarı *bdül2ak >amidin Ga2rasmda

%eli#irse de %enelle#me syleyi# tarının ttnmayı#ında , Talim-i

'de2iy yatm ü!te birini ka+layan :üsl+: ba2sinde :sade:,:müeyyen: $e :ali: olarak ayırdı"ı üsl+ !e#itlerinden kendisi nin en

!ok :müeyyen: üslb teri2 etmesinin de etkisi büyüktür yeniüsl+ anlayı#ında kelimenin tek 2ede;i ümlenin aıılamını kolayanla#ılır 2ale %etirmek de"il, on %üelle#tirmektir ylelikle kelime,i;adede bir aıılam nsr olmaktan !ok, estetik bir nsr 2aline %elirütün bnlara -#iiri di"er edebi türlerden ayıran bir ellik $e yine

atıdan %elme bir 2ayal olarak- :il2am +erisi: tasa$$r da

eklenirse, 'kremin Türk #iirine tam bir +lan 2alinde yerle#tirmek

istedi"i esaslar belirtilmi# olr



B'?*? *BIMQ

Hakat, batılı Türk #iirinin b mükemmel kramısını bir tatbi kat!ı

olarak ele aldı"ımı aman, ilk %lemimi, dü#ündüklerini kendi

eserlerinde %ere"i %ibi %er!ekle#tirmedi"ini %rmek olaaktır &ü#üne

ile tatbikat arasındaki b ayrılı"ın sebe+leri olarak, de$rinin bir!ok

#a2siyetleri %ibi, kendisinin de ilk edebi kültürünü klasik Türk edebi

yatından alı#ı, Tanimat %ibi bir %e!i#me de$rine mens+ bln# $eni2ayet miaının yetersili"i %sterilebilir 'krem, bir kramı ol O"

kadar, bir 2amle $e ira adamı de"ildir ir ira adamı olmayı#ı, elbette ki

, yeter dereede kdretli bir sanat!ı olmayı#ı ile de yakından il%ilidirnn i!indir ki, Türk edebiyatı tari2ine birini sını; bir sanat!ı

2ü$iyetinden !ok, birini sını; bir kramı 2ü$iyeti ile %irer

'kremin &i$an namından 2areket etmi# old"n, ilk #iirlerinito+layan ?a"me-i Ge2er (18@1) de a!ık!a %rmek mümkündür Tamamiyle &i$an namının elliklerini ta#ıyan b #iirlerden sonra, Tanimat #iirinin ilk k#a"ında old" %ibi, 'krem d e yeni bir syleyi#arama"a koylr $e bn ilk de;a Iadi%ar-i Şe2abta dener 'sası:tekellü;sülük: $e :sadedilanelik: olan b syleyi#in $okabüleri,amanla $e :sanatkarane: olmak kay%siyle de"i#erek ara+!a $e;ars!a tamlamalarla dolar $e, bylee, 1880 den sonra #iirin dili kon

#lan dilden tekrar akla#ır ilk #iirlerde, &i$an namının #ekilleride tamamiyle 2akimdir Şair, b #ekillerden $a%e!memekle bera ber,sonraları yeni naım #ekillerini dnemekten de %eri kalmamı#tır 4eninm2te$aya y%n bir a2en%e sa2i+ olarak se!ilmesi, yani $einlerinmüik bakımmdan ele alınmaları arretini ilk d e;a ileri süren 'krem

dir Şiirlerinin ba#lıa temaları :a#k: $e :tabiat: tır Türk #iirindekadının %er!ek de"erini alması da 'kremledir Hakat onn #iirlerinde büyük a#kların derin :K e sarsıı 2eyeanı de"il, anak kü!ük dy%lanmaların, 2ayal kırıklıklarının $e ayrılıkların 2ain terennümlerini blabiliri melankolik atmos;erin do"#nda, Hrnnsıromantiklerinin $e 2ele +ek be"endi"i sset (üse) $e Damartine(Damartin) in etkileri a!ık!a %rülebilir il2assa, kkü dine ba"lı olanmeta;iik dü#üne lerinin yer aldı"ı baı lirik #iirlerinde $emersiyelerind e Damartinein etkileri da2a bellidir >ayatını n aıklıolayları on, ayni amanda, Tanimat de$rinin tanınmı# bir mersiye#airi 2aline de %etirdi Hakat b mersiyelerde, lüm ün bir ;elaket2alindeki büyük ıstırabmı -akber de old" %ibi- blmak %ü!tür*nak , b #iirler $asıtasiyle Türk #iirine-yine ilk de;a ola rak- aile 2ayatının %irmi# old "n d a kaydetmek



31&'R? TMRB '&'İI*T/?/? * ? * PİQ<İ D'Rİ

%erekir Qen%in bir m2ayyileden $e deri nlemesine bi r tly%lam#tan

yoksnl" $e bna kar#ılık lirimin do"#nda 2 iki nsrn büyük

etkileri ol#, #iirlerindeki lirimi oldk!a ayı;latmı#tır Şiirin yalnınama ma2ss olamıyaa"ı, %üelli"i sanatlı olarak anlatabilen 2er yaı

#eklinde de #iirin blnabil ee"i inanı, ona, sonı aları 'debiyat-ı Vedide

$e Her-i *ti de$irlerinde büyük bir ra"bet %reek $e en %üel rnek

lerini $ereek olan :mensr #iir : #eklini de meyd ana %etirtti #eklin,

edebi nesrin %eli#mesinde büyük bir rolü old" m2akkaktır

Tanima t #iirindeki batılıla #ma 2areketinin asıl büyük i2tilalisi ise, *bdül2ak >amid Tar2andır Brallarla +ek il%isi blnmayan,atı #iirinde %rü+ be"endi"i $e Türk #iirinde olmayan 2er elli"itereddütsü olarak $e büyük bir +er$asılıkla %er!ekle#tirme"e der2alkoylan odr &i$an 'de biyatı tara;tarlarının daima büyük %ürültülerle kar #ıla#tıkları b a#ırı kararlar $e tatbikler5 bir yandan yeni #iirina"ır ten+osn aman aman 2ılandırmak %ibi müsbet son!lar sa"lar ken, bir yand an da -b i2tilal atmos;eri i!inde- #airidüensili"e $e +lansılı"a da sürüklemi#tir karakteri ile >amid,Türk #iirini batı lıla#tırma ba2sinde, :dü#ünen : de"il :ya+an:adamdır bakımdan , 'krem ile birlikte bir :bütün: olrlar

18AF de İstanblda do"an >aınid, de$rin tari2!il erinden $e de$letadamlarından >ayrlla2 ';endinin o"ldr U"r eniınini İstanblda

ya+tı *yrıa, el dersler de alıyord 1861 de a"abeyisi ?as2i eyOe

=arise %iderek bir yıl kadar bir kolee de de$am etti &nü#te İstan

%itti bldaki *merikan Bole i ne $erildi ir sür e sonra memrlk

2ayatına ba#ladı $e babası Ta2ran 'l!ili"ine tayin ediline o da oraya

rada aldı"ı el derslerle ;ar s!asını ilerletti abasının lümü üerine

İstanbla dndü 18@6 da =aris 'l!ili"ine kati+ olarak %nderilineye

kadar %e!en sür e i!inde ?amık Bemal, R eaiade 'krem $e Gami+a

#aade Geai ile dost olm# $e yaı 2ayatına da ba#layarak yadı"ı drt +iyesle ilk edebi ününü sa"lamı#tır =ariste iki b!k yıl süren %re$i

sırasında Hransı edebiyatını da2a yakından tanıdı"ı %ibi, edebı !alı#

malarına da de$am etti Nn sür en memrlk 2ayatı sır asında Dond r a'l!ili"i üste#arlı"ında, ürük sel 'l!ili"inde $e elis-i *yan üyeli

"inde blnd Vm2riyetten sonra millet$ekilli "ine se!ildi $e b %

re$de iken 13 nisan 193@ de ldü

Şiir kita+ları Ga2ra (189@), akber (188A, 19FF, 1939, 19CC, 1938),Ulü (188A, 19FF), >ale (1886), nlar dr (1886), &i$anelikler im



32 KENAN AKYÜZ

ya2t elde (1886), ir Ge;ilenin >asbı2ali (1886, 1910, 19FA), aladan

ir Ges (191F), 4alidem (1913), İl2am-ı 4atan (1916), <aram (19F3)

Tamamiyle klasik bir edebiyat kültürü ile yeti#en >amid, anak

Ta2randan dndükten sonra Şinasi, ?amık Bemal $e 'kremi ok ma"a

2a#lamı# $e ilk denemelerini - amanın en !ok ra"bet %ren edebi türü-

tiyatroda ya+mı#tır Ga2ranın yayınlanmasına kadar, 2asılı #iir leri baı

mensr +iyeslerindeki birka! manmeden ibarettir aı de"i#ikliklerle

sonradan Ga2raya da alınan &2ter-i >ind (18@A) +iyesindeki

:Tana""m: mannmesi, 2nların i!inde, #ekil bakımın7 dan yeni

old" %ibi syleyi# bakımından da Iadi%ar-ı Şeba2ın etki sindedir

<leme dayanmayan bir kır $e ky 2ayatının $%üsü olan Ga2ra,

%erek konsnn $e %erekse naım #ekillerinin yenili"i ile bir 2amle

2ü$iyeti ta#ır Türk #iirinde %er!ek tabiat tas$irlerinin ilk rnek leri b

eserle ba#lar Hransı #iirinin :serbest naım: #ekli de, sanıldı"ı %ibi !ok

sonraları de"il, 2 eserle beraber %elir *nak, 'krem amanla Iadi%ar-i

Şe2abdaki syleyi#ten nasıl ayrılmı#sa, >amid de Ga2ra dakisyleyi#ten ayni #ekilde ayrılarak ara+!a $e ;ars!anın yeniden 2akimiyet

krdkları bir syleyi#e sa+ Ga2ra ile aynı tari2lerde yaıl dı"ı 2alde

ondan yedi yıl sonra yayınlanan elde, =aristeki sanat $e e"lene

2ayatının akislerini ta#ır >er iki eserdeki +ar!alar da, lirim bakımından, !ok ayı;tırlar llerleme dü#ünesine, %e!mi#in i2ti#amına$e meta;iik dü#ünelere kadar anan en%in bir m2te$a ile dol

ol+ 1800-188A yılları arasında yaıldıkları 2alde 2i!bir #iir kitabında

blnmayan ai Iolsna *ti Iol, ir 4aie ir e$ie, elekt

tan Ga;iline ir ?aar, Bürsi-yi İsti"rak %ibi nemli manmelerinde

dil $e üslbn ykarıda doknlan de"i#ikli"ini a!ık!a %rmek müm

kündür

Şairin 188A te ilk e#i Hatma 2anımı kaybetmesi 2ayatının 2elli2a#lıolaylarından biri old" %ibi, sanatının da2a den%eli bir yne ynelmesinde de etkili olr *rka arkaya yayınladı"ı akber (188A), Ulü(188A) $e >ale (188A)5 2e+ lüm teması etra;ında to+lanan bir serikrarlar İlk ikisinde, biri 2issi $e di"eri de ;ikri olmak üere iki kadro$ardır Ulüm kar#ısında dylan ıstıra+la lüm $e di"er meta;iik +roblemler 2akkındaki dü#üneler, 2 eserlerde, biri birini ko$alayan dal

%alar 2alindedirler >akikatte, meta;iik dü#ünenin 2areket noktası;erdi ıstıra+tır nn i!indir ki b dü#üneler, ıstırabın 2a;i;leyi+ art7

masına %re, de"i#ik $e 2atta birbirine ıt #ekiller %steririrler $e #aire




!a"da#larına teatlar #airi: sı;atını da $erdirirler &y%lara ba"lı

olan b dü#ünü# sistemi, ni2ayet, ;asit bir dairenin i!ine dü#er $e sonn

da #air anak dini imana ba"lanmak sretiyle kendisini krtarabilir

ylee, Qiya =a#ada $e 'kremde %rülen :dinin kontrolü altındaki

meta;iik dü#ünü#: >amidte de kendini %steririr &inin kontrolün deki

2er dü#ünü# ise, ni2ayet, bir a"nostisime $arır >amid de ne bü yük

ümitlerle sarıldı"ı :akıl:ın kainatın sırlarını !mek 2ssndaki ye

tersili"ini kabl ederek, sonnda :Tanrı: ;ikrine ba"lıdır Tanrıyı ise,

2aan dinin $e 2aan da tasa$$;n anlattıkları #ekillerde dü#ünü\

nnla beraber >amid, Tanimat #iirinde, serbest dü#ünü#e

yine en !ok yakla#andır yakınla#mayı, bil2assa <aramda %rmek mü\nkündür 191Fde Ger$et-i Hnnda te;rika edili+ l9F3te kita+

2alinde basılmı# olan b eserin yaılması 18@@ de ba#lar >ain bir a#k

maerasının süsledi"i $e mistisim ile natüralimin $e materyalimin

münaka#a edildi"i <aram, dine aykırı %rülerek itiralarla kar#ılandı

Şairin meta;iik dü#ünelerinde ise, %enellikle 4itor >%onn etkileri

%rülür akber-Ulü->ale serisi, lümün a"ır ıstırabından ya$a# ya$a#

tekrar 2ayata yneli#in !ok a!ık bir %ra;i"ini !ier akberde, sadee,

len se$%iliye ait ;erdı ıstıra+la ondan do"ma meta;iik dü#üne 2emen

2emen den%ede oldkları 2alde5 Ulüde b den%e meta;iik dü#üneninle2ine olarak bolr $e ;erdı ıstıra+ sadee bir 2areket noktası 2aline

%elme"e ba#lar >alede ise len se$%ili $e onn ıstırabı aman aman

anılan ak bir 2atıra 2aline %elirler $e i!%üdüler üstün %elme"e ba#laya

rak #air yeniden 2ayata ynelir nlar dr, yine Hatma 2anımla il%ili

olmakla beraber, onn lümünden nne yaılmı# #iirleri i2ti$a eder

Hakat #airin asıl kllandı"ı temalar, 'kremde old" %ibi, :a#k: $e

:tabiat:tır Ikarıdaki drt eserinden ba#ka da2a bir!ok #iirlerindede a#k ba#lıa temayı te#kil eder Qaman aman !ok #iddetli bir i2tiras

2alinde beliren b a#kın, %enellikle, dy%lardan !ok sinirlere ba"lı

blnd"n sylemek %erekir &i$an #iiı7inde sadee bir moti; $e Tan

imatın ilk k#a"ında ni2ayet bir tas$ir malemesi olan tabiat ise,

>aınidte, dylan, üerinde dü#ünülen $e +sikoloik nsrlarla karı#

tırılan nemli bir tema olm#tr ir tema 2ü$iyetinde olmamakla

beraber, >aınidin #iirlerinde to+lmsal nsrlara da rastlanır nlar,

2aan <aramda $e ir Ge;ilenin >asbı2alinde old" %ibi baı to+lmsal aksaklıklara $e 2aan da İl2am-ı 4atanda old" %ibi $atani

dy%lara aittir *nak, #airin meta;iik dü#ünelerinde %rdü"ümü



34 B'?*? *BIMQ

sistemsili"i to+lmsal meseleler 2akkındaki dü#ünelerinde de aynen

blabiliri

Tanimat #iirindeki batılıla#mayı bir i2tilal 2a$ası i!inde %er!ek le#tirme"e !alı#an $e mia! bakımınd an sürekli bir de"i#me i2tiyaıi!inde blnan >amidin, b sebe+lerle, bir düen dü#ünesindenyoksn old"n belirtmi#tik <er!ekten, #iirlerinde 2em #ekil, 2emm2te$a $e 2em de dil bakımından %e !ar+an karı#ıklık !ok a!ıktır ?aım #ekil leri arasında 2em &o"ya $e 2em d e Hransı #iirine ait

olanlar blnd" %ibi, 2i!bir tara;a ba"lı blıınmayanlar, tamamiylekendi iadı olanlar da $ardır aı #iirlerinin !ok türk!e bir dil $eüsl+la yaılmalarına kar#ılık, baı #iirlerinde ara+!a $e ;ars!anıntamamiyle 2akim bln d" bir dil $e !ok yüklü bir üsl + %rülür*yni #ekilde, !ok ine dy% $e dü#ünelerin yanı ba#ında !ok basitdy% $e dü#ünelere raslamak da daima mümkündür düensilik,karı#ıklık #eklindeki b :de"i #iklik: onn miaının $e #iirlerinin en belli elli"idir nnla beraber bütün bnların onn #iirlerinimonotonlktan krtardı"ını, 2er an de"i #ik $e daima aıılı bir atmos;ere sa2i+ kıldı"ını da kabl etmek laımdır <er!ekten >amid,Tanimat 7#iirinin en renkli #airidir 2ayyilesinin en%iııli"i,dy%larının !e#itlili"i $e sıaklı"ı on Tanimattan sonraki Türk edebiyatının en büyük lirikleri arasına sokm#tr

Tanimat de$rinde da2a !ok eski #iirin temsilisi olarak ün salmasına

ra"men, batılı #iir tarında da ba#arılı rnekler $ermi# olan bir #a2siyet

de aOlim ?aidir

18A0 de İstanbl(da do"d ir saraın o"ldr *sıl adı

Umerdir *i ';endinin 2ayyelatındaki :Bıssa-i ?ai:dendy%lanarak #iirlerinde ?ai adını kllandı allim sı;atı ise,

Tereman-ı >akikat %aetesinin edebi ila$esini ynetti"i sırada,%en!lerin %aeteye %nder dikleri yaıları b adla düeltmesinden

!ıkmı#tır Bürt Gait =a#anın maiyetinde olarak im+aratorl "n bir!ok yerlerinde n süre d ola# tıktan sonra, =a#anın >ariiye

?aırlı"ına tayini üerine tekrar İs tanbla dndü =a#a(nın edinel!ili"ine tayininde ise, oraya %itmek istemeyerek, İstanblda kaldı $e

yaı 2ayatına atıldı Bendi kendisini yeti#direnlerdendir ekteb-i>kk $e <alatasaray Gltanisi edebiyat "retmenliklerinde $e il0

*bdül2amid (in $akanü$isli"inde blnd 11 ?isan 1893 deİstanblda ldü

Şiir Bita+ları *te#-+are (188C-1886), Şerare (188A), Hüran

(1886), Günbüle / (1890), Iadi%ar -ı ?aı (1896)



&'R? TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ 3A

?ainin ismi Türk edebiyatında 1880 den sonra dylm# $e kısa

amanda üne la#mı#tır 2ılı $e yay%ın ünde, eski-yeni müade

lesinin 188A-1893 arasındaki en #iddetli sa;2asına -eski edebiyat tara;

tarlarının lideri olarak -adının %eni# %ürültülerle karı#mı# olmasının

etkisi büyüktür 'ski namın tekni"ini k$$etle bilen $e ona 2akim olan ?ainin b teknikle yaıdı"ı #iirlerin sayısı, atının etkisinde yadı"ı

#iirlerin sayısından !oktr *ydın bir aileye mens+ blnmaması $e

üstelik yeti#me $e %eli#me !a"ında İstanbl n aydın !e$relerinden

akta kalması, yeni edebi akımlardan amanıda 2aber alamaması,;ransıayı %e! "renmesi $e b yüden atı edebiyatiyle erken temasa

%e!ememesi %ibi sebe+lerle -bir 2amle adamı karakteri ta#ımasına ra"

men- da2a !ok eski edebiyat sa;larında kalan ?ai, Hransı edebiyatını

tanıdıktan sonra atı edebiyatının da de"erini iyie anladı *nak,Hransı edebiyatından !e$iriler ya+tı"ı $e bir de +iyes yadı"ı 2alde,

tam bir dnü# ya+manın artık imkansılı"ı kar#ısınd a, ortalama bir yol

tttrarak, Türk edebiyatının kkten de"il, kısmi bir #ekilde modern

le#tirilmesine tara;tar olabildi da$ranı#, on batılı tarda da bir!ok

#iir denemelerine %türdü $e ba#arılı rnekler $erdi &a2a !ok *te#-+are

de rastlanabilen b rnekler arasında, B, &ile, Bebter $e Şam-ı

<arıban en tanınmı# $e be"enilmi# olanlarıdır ?ainin -kendini 2araret

$e samimiyetle k#aratan eski edebiyat tara;larlarının bütyük 2ayranlıkları arasında- mrünün $akitsi sona eri#i, eski edebiyatın da lümünü

2ılandırdı

T i y a t r o

*nadol Türkleri arasınd a d ramatik türün ne aman ba#ladı"ı

$e ne %ibi rnekler $erdi"i meselesi 2enü kesin olarak aydınlanmı#

de"ildir Şimdiki 2alde b dramatik rnekler 2akkında en eski bel%e,

ians im+aratorlarından *leksiyos (lümü 1118) n kıı *nna

Bomnini (1083-11C8) nin babasına ait olarak yadı"ı *le\iade adlıkroniktir rada bildirildi"ine %re, Gel!klar a kar#ı sa$a#a %idee"i

sırada 2astalanan $e 2 yüden %idemeyen babasının 2astalı"ı ba2ane

#eklinde yormlanarak, Türklere onn b korkaklı"ı bir ;ars 2alinde

temsil edilmi#tir Hakat b ;ars %elene"inin *nadol Türkleri arasında

sonra ları da de$am etti"ine dair ba#ka bir bel%eye 2enü

rastlanamamı#tır

DW W -- - -



36 l,'?*? *BI MQ

Tanimata kadar dramatik türü Bara% $e onn anlı #ekli olanrtaoyn ile tanıyan Türk seyirisi, Tanimattan sonra b tüıün a$ r+ai

#ekillerini de tanıma"a ba#laı7 iri ansı, biri anlı olan Bara % $e

rtaoyn Di+ik birer 2alk tiya tros rne"idirler *yni tekni"e $e

2emen 2emen ayni re+ert ara sa2i+ bl nan b oynlarda, a$r+ai

baı dramatik !e#itlerde de old" %ibi, $akanın yürütülü#ü ba#lıa iki

ki#inin üerindedir Şi$e tak1illerinin de nemli 2ir rol oynadı"ı Bara %

$e rtaoynnda İm+aratorlk 2alkının bütün ümrelerinin temsil

ilerini, onların de"i#ik olaylar kar#ısınd aki d a$ranı#larını,i2niy;:tlerini, e$klerini, adetlerini $e kon#ma tarlarını blmak

mümkündür

Tanimat edebiyatının 2aırlık sa; 2asınd an ba2sedilirken, atı

medeniyetinin Türkiyede yerle#mesinde tiyatronn oynadı"ı rol belirtil

mi# $e Türk 2lkının %eni# il%isi kar#ısınd a b yeni türün !ok 2ılı bir

%eli#me %sterdi"i de kaydedilmi#ti <er!ekten, Tanimat ın da2a ilk yılından 1stanblda tiyatro binaları ya+ılma"a ba#lanmı# $e neleri

raki+si olan yabanı tiyatro tr+ları amanla yerlerini yerli to+llk

lara bırakmı#lardır *nak, b yeni türün tamamiyle yerlilemesi i!in

ot yıllık bir amana i2tiya! 2asıl olm#tr &e$rin #artlarına %re de,

byle bir amanın %e!mesi normaldir Pünkü, tiyatronn o amankiseyirisi yalnı atı kültürü ile temasa %e!ebilmi# aydınlardan ibarettir

Mstelik, tiyatronn 2enü +a2alı bir e"lene olması, 2 ;ak seyiri

to+ll" n da2a da daraltmı#tır İslamiyetin kadını ka+alı ttması, b sebe+le Türk kadının sa2neye !ıkamaması $e ortaoynnn 2alk

arasında 2enü ra"bette blnmaması %ibi etkiler, a$r+aı Türk tiyat

rosnn da2a kısa bir aman i!inde krlmasına ayrıa en%el olm#

lardır ylee Türk tiyatros, n süre, sanat!ı olarak -aınlıklar i!in

de Türk ya#ayı#ını en !ok benimsemi# olan- 'ermenilerden ;aydalan mak

ornda kalmı# $e Türk kadını sa2neye anak 1919 yılında !ıka

bilmi#tir 'rmeni sanat!ıların türk!eyi iyi kon#amamaları Türk seyir

isinin sürekli #ikayet kons olmasına ra"men, 18C0 tan ba#layara k,

1stanblda oldk!a 2areketli bir sa2ne 2ayatı krlm#tr Tiyatrotesislerinin !ok masra;lı olmaları sebebiyle, 2 masra;ları kar #ılamak

i!in baı yerli müte#ebbislerin tiyatro a!ma 2ssnda :resmi tekel:ler

edinmelerine ra"men, ot yıl i!inde sa2ne 2ayatının %sterdi"i %eli#me

oldk!a doyrd r

Une yabanı müte#ebbislerin krdkları İtalyan $e Hransı tiyatX

roları ile yerlilere krlm# olan >aı ?am, Şark $e rtaky tiyatro-



&'R? TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ 3@

larından sonra, 186@ de krl+ yarı resmı bi r 2imaye %rmü# olan ilk

iddi Türk tiyatros smanlı Tiyatrosdr Gonraları müslüman ol+Iak+ adını alan <üllü *%o+ tara;ından İstanblda <edik+a#ada

krlm# olan b tiyatro, de$rin de$let adamlarının $e edebiyat

!ılarının %sterdikleri yakın il%i sayesinde 2ıla %eli#mi# $e en%in bir

bir re+ertarJa n süre de$am etmi#tir tiyatronn, ynetim $e

sanat!ı kadrolarından ba#ka, Türk tiyatrosnda ilk de;a olarak bir de

edebi 2eyeti (?a;ia ?aırı Ra#it =a#a, aari; ?eareti ekt+!s

>alet bey, &üyn-i Nmmiye &irektrü *li ey, ?amık Bemal, ena+irad ?ri ey) $ardır ?amık Bemal, *li ey, *2met id2at,'biya Te$;ik $e Şemsettin Gami %ibi de$rin tanınmı#yaarlarının eserleri b tiyatroda sa2neye konldkları %ibi5 Hransı,*lman, İn%ili tiyatro yaarlarırn eserleri, yabanı o+era $eo+eretler $e ilk Türk o+eraları olan *ri;in >ilesi, Deblebii >or2or $e Bse Ba2ya o+era ları da b tiyatroda oynanmı#tır 'rmeniaktrlerin #i$elerini düelt mek i!in *li ey tara;ından diksiyonderslerinin de $erildi"i $e Türk tiyat,ro tari2inde nemli bir yeriolan b tiyatronn *2met it2atın Perkes Udenler adlı dramının2ürriyet dy%ları a#ıladı"ı ba2ane edilerek 1883 de // *bdül2amidtara;ından yıktırılması, Türk seyir isini iddi tiyatro eserleinden

yoksn bıraktı ylee, 1908 e kadar, tlat tiyatroları Türk sa2nelerinin tek 2akimi 2aline %eldiler

18C0 tan ba@layarak Türk sa2nesi byle bir %eli#me ilerken, b

yeni türün %rdü"ü ra"bet Türk yaarlarını da 2arekete %e!irmi# $e

!ok kısa sayılabileek bir süre i!inde bir!ok tiyatro eserleı7i meydana

%etirilmi#tir İlk Türk +iyesinin ne aman $e kimin tara;ından yaıl dı"ı

meselesi 2enü tamamiyle aydınlanmı# de"ildir Ieni bel%eler ele

%e!ineye kadar, *bdül2ak >amidin babası >ayrlla2 ';endi tara

;ından 18CC de yaıldı"ı ta2min edilen $e anak 1939 da yayınlanan

(Türklük der%isi, 1939, sayı 8, s @@-91) drt +erdelik kü!ük bir dramm

b türdeki ilk deneme olarak kablü %erekmektedir

Iayınlanmadı"ı i!in amanında bilinmeyen $e tabiatiyle a$r+aiTürk tiyatro edebiyatının meydana %eli#inde 2i!bir etkiye de sa2i+

blnmayan b eserden sonra, tiyatro eserlerinin aralıksı olarak ortaya

!ıkı#ı 1860-1880 arasındadır yirmi yıl i!inde, Türk tiyatro edebiyatı

!ok 2ılı bir %eli#me %sterir Şinasi, ?amık Bemal, Şemsettin Gami,

*2met id2at, *li ey, *l i >aydar ey, 'biya Te$;ik, anastlıRi;at, >asan edrettin, Rsaiade 'krem $e *bdül2ak >amid b



3 KENAN AKYÜZ

dnemin en $erimli yaarlarıdır // *bdül2amid de$rinde iddi sa2ne

eserlerinin oynanmasına müsaade edilmemesi yüünden, 1880 den sonra

+iyes yama"a kar#ı ra"bet aalmı# $e anak 1908 den sonra b ra"bet

yeniden ba#layabilmi#tir

Tanimat tiyatrosnda la, Tanimatın +rensi+lerine y%n olarak,

to+lm e"itiminin %enellikle n +landa yer aldı"ı %rülür %ayeye,

2aan da to+lmsal aksaklıklara do"rdan do"rya doknmak $eya

tari2in :ibret $erii olaylarını ele alı+ onlardan a2laki son!lar !ıkarmak sretiyle $arılmak istenir Hakat to+lmsal meseleler, da2a !ok, aile

!er!e$esi i!inde kalmı#tır da, yaarların to+lm ya#ayı#ını %leme

$e ineleme alı#kanlı"ına 2enü %ere"i %ibi sa2i+ blnmayı#larındandırBonOarı &o" $e İslam tari2inden alınmı# olan baı +iyeslerde olay ların

ayni amanda i2ti#amlı ol#larına %sterilen dikkat ise, romantik

tiyatrodan %elen etkilerle il%ilidir etkiler 18@0 den sonra ba#ladı"ı

i!in, da2a ne komedilerin !o"nlkta olmalarına kar#ılık, b tari2ten

sonra dram !e#idi da2a büyük bir ra"bet %rme"e ba#lar *nak, roman

tik dramda ;erdi i2tiraslar büyük bir yer tttklarından, tari2i tema lara

nem $eren Tanimat tiyatro yaarları, Türk tiyatrosnn -da2a !ekii

olan- ;erdi konlara ynelmesini nlemek maksadiyle, :illi Tiyatro:

adını $erdikleri bir tiyatro !e#idi !ıkarmı#lar $e bnnla da konlarını:İslam tari2inden $eya smanlı İm+aratorl"ndaki müs lüman

aınlıkların 2ayatından: alan +iyesleri kasdetmi#lerdir Türk lere

ya#ayı# ellikleri da2a a bilinen to+llkların ya#ayı#larını an latan b

eserler bir yandan 2a;i; bir e%otime büründükleri %ibi, bir yandan da

-ister isteme- bir r; $e adet +iyesi 2aline de %elmi#lerdir

Tanimat tiyatrosnda dil $e üsl+, 1880 e kadar , 2enü i#lek olmamakla beraber, kon#ma diline $e üslbna !ok yakla#mı#tır

Hakat b tari2ten sonra, di"er edebi türlerde de old" %ibi, tabiili"ini

%ittik!e kaybetmi# $e bil2assa *bdül2ak >amidin eserlerinde !ok yüklü

$e ya+ma bir drma %elmi#tir =iyes tekni"i, b de$ir tiyatrosnn

#ü+2esi en ayı; ynüdür ise, yeni türdeki bil%i $e deneme yeter sili"inin tabii bir son sayılmak %erekir nnla beraber, b drm

ile de, e"er de$rin siyasi #artları nüne #iddetle %e!i+ on drdrma

saydı, Tanimat tiyatrosnn Türk tiyatrosnn %elee"i i!in !ok ümitli olaa"ı ta2min $e kabl edilebilir üyük bir 2ıla ser+ildi"i

sırada b ;idanın krma"a ma2km edilmesi Türk tiyatrosnn %e-



&'R ? TM Rlı '&'İI*T/ ?/ ? * ?* PİQ<İD'Rİ 39

lee"i üerinde !ok ktü etkiler ya+mı# $e onn b%ün de Türk edebi yatının en ayı; ynü olmasına sebebiyet $ermi#tir

Tanimat de$rinin ilk tiyatro eseri olan $e >ayrlla2 ';endi (lü mü

1866) ye ait blnan >ikaye-i İbra2im =a#a 2e-İbra2im-i <ül #enı

(196A), $akasını Banni de$rinden alan, drt +erdeden $e on bir tablodan

ibaret kü!ük bir traedidir a"dad Ge;eri (1A3C) sırasında rd

&e;terdarı İskender Pelebiyi 2aksı yere idam ettirdi"i $e salta nat2ırsına ka+ıldı"ı i!in Banni tara;ından 1A36 da idam edilen Gad raam

İbra2im =a#a ile ayni de$irde ısırda büyük ün salmı# mta sa$$ı;lardan

İbra2im <ül#eninin $e ısır $alisi Ba$alalı e2met *li =a#anın o"l

İbra2im =a#anm #a2siyetleri biribirine kar#ıtırılarak, smanlı

İm+aratorl" i!in asıl te2likenin sonnsndan %elee"i sylenmek

istenen b +iyeste, tari2i atmos;eri tamamlamak i!in, dil $e üslbn

da .4/ yüyıla ydrlmasına !alı#ılmı#tır =iyes tekni"i +ek basit

old" i!in, $akada baı karı#ıklıklar da %e !ar+maktadır

Tanimat tiyatrosnn ikini eseri, Şinasinin Şair '$lenmesiadın daki bir +erdelik komedisidir 18A9 da yaılı+ 1860 da ilk de;a

Tere man-i *2$alde (sayı F-A) te;rika sretiyle yayınlanan beser, ayni yıl kita+ 2alinde de !ıktı"ı %ibi, yaarın lümünden sonra

drt kere da2a basılmı#tır Une iki +erde olarak dü#ünülmü# iken-yaarın a!ık lamadı"ı bir sebe+le- bir +erdeye indirilen b komedininkons, : biri birini %rmeden e$lenme: adetinin tnkididir 4aka, basit olmakla beraber, oldk!a sa"lam bir krl#tadır krl#taise, 2em yerli $e 2em de yabanı nsrların etkilerini blmak

mümkündür ylee, $aka $e karakterlerindeki de"i#meli"in $e belli bir metne tam ba"lı blnmayı#ın dı#ında, bir tiyatro eserinin bütün $ası;larını ta#ıyan ortaoyn ile oliere (olyer)komedilerinin etkileri eserde yanyana yer alırlar ynn belli $e

edebi bir metin 2alinde ol#, karakter lerinin ortaoynnkarakterlerinden ayrılı#ı $e $akasının %eli#tirilme tarı bakımlarından

batılı olan b eser5 $akasının ba#lıa iki ki#iye yü rüttürülmesi, de"i#ik 2alk tabakalarına mens+ yerli karakterlerin an landırılı#ı %i biortaoynna ait ellikleriyle de yerlidir nlardan ba# ka,ortaoynnn 2aı teri mlerine de eserde yer $erilmi#tir 'serin byle bir ya+ıda ol#, yaarın ortaoynna alı#ık olan Türk seyirisini yadır %atmadan on batılı tiyatroya ısındırmak $eya yerli ellikleri;eda etmemek i!in atı tiyatrosnda sadee ortaoynnda

blnmayan ynleri almakla yetinmek %ibi dü#ünelerle 2areketetmesinden %elmi#



4 KENAN AKY ÜZ

olabilir ir tiyatro eseri yamak iste"i ise, 2em tiyatronn o sıralarda2alktan %rmekte old" büyük ra"betten, 2em de tiyatro eserinin kitleye 2i ta+ bakımından ta#ıd1"ı üstünlü"ü n yaa ra anla#ılmasmd ando"7m# olarak kabl edilmelidir Gır; to+ll "a 2ita+ imkanlarına da2a %e7ni# l!üde sa2i+ olabilmek i!in %aeteili"e %iri#en Şinasi(nin, b imkana

edebi türler i!inde en !ok sa2i+ blnan tiyatroy i2mal edemeyi#i !ok tabiidir Şinasinin -di"er edebi türleri old " %ibi- tiyatro eserini de2alka belli dü#üne $e bil%ileri a#ılamak i!in bir $asıtadan ibar et saydı"ı,

mıkal eleri %ibi b +iyesini de :2il iltiam lisan-i a$am ür e ydı"ını:sylemesinden de a!ık!a anla#ılıyor Türk tiyatro ede biya tının komedi!e#idindeki b ilk denemesi, dram !e#idindeki ilk deneme olan >ayrlla2 ';endinin +iyesine %r e, teknik bakımdan !ok da2a iler idedirŞinasi, bütün !alı#malarında old " %ibi, b !alı#masında da maksatlı,#rl $e +lanlıdır

denemenin yayınlanması amanla etkisini %stermi # $e tiyat

rodan e$k alan aydın %en!ler e yeni denemeler ya+maları i!in te#$ikedii olm#tr ylee, 1866 dan ba#layarak Türk Tiyatro

'debiyatı(7 nın yeni bir !aba dnemine %irdi"i %rülür Şair '$lenmesinin basıldı"ı 1860 yılı ile 1866 yılı arasında yaılını# tiyatro

eserl eri bln+ bln7 matlı"ı 2enü k esin olarak anla #ıla bilmi#

de"ildir 1866 da, Türk tiyat7 rosnn ilk manm +iyes i ile kar #ıla#ırı

=iyesin yaarı *li >aydar (1836-1913), =osta $e Tel%ra; ?a ırı

Ga"ır *2met beyin o"l $e Ieni smanlılardan e2met y(in büyük

karde#idir Ger%üe#t-i =er $i (1866), Gasaniyan >ükümdarlarından

il0 'rasın Ger%üe#ti (1866), Rya yn (18@6) adlı ü! +iyesi basıl mı#tır nlardan ilk ikisi traed i olarak yaılmı#tır Iaar, birini sinin nsünde Türk tiyatrosna ilk traediyi kaandırdı"ını sylüyor $e 2 tarın de$amını diliyor Blasik tr a ediye #eklen de

ymak i!in, eserle rini manm olarak yamayı dü#ünmü#tür *nak birini eser in kr7 l# $e teması, da2a !ok, dram karakter i ta#ıyor

+iyeslerin manm tiyatro !e#idi olarak 2enü ilk denemeler olmaları $e yaa rın naım tekni"ine %ere"i %ibi 2akim blnmayı#ı, dili $e üslb yer yer sakat lamı# $e ansıla#tırmı#tır M!ünü eser ise, $akası $e krl# basit $e iki +erdelik bir komedidir

Tanimat de$rinde tiyatro ;debiyatının asıl $erimli yıllan ise,

18@0- 1880 yılları old"n sylemek mümkündür yıllarda, ilk iddi Türk tiyatros olan smanlı Tiyatros !alı#malarına büyük bir dikkat $e !aba



&'R? TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ C,1

ile de$am etti"i %ibi, Tiirk yaarlarının +iyes yama 2e$esleri de %ün den

%üne !o"almı#tır %en! yaarların bir kısmı (?amık Bemal,

*li ey, ?ri ey, >alet ey), smanlı Tiyatrosnn edebi 2eyetine%irmek sretiyle, tiyatronn !alı#malarını d a iddi bir kontrol altınaaldılar ir yandan, b tiyatroda oynanmak üere 2aırlanan !e$iri

+iyeslerin redaksiyonn ya+arlarken, bir yandan da kendileri +iyesyama"a ba#ladılar

nlar arasında tiyatro ile il k "ra#an, Ali ey (18CC-1899)dir

tasarrı;lık $e $aliliklnde bl nm# olan *li ey, bir aralık &üyn-ı

Nmmiyye &irektrlü"ünde blnd" i!in, &irektr diye de anılır

Bokona Iatıyor (18@0, 1961), isa;iri İstiskal (18@0) $e <e$ee erber

(18@3) adlı ü! komedisinden ba#ka, Deta;et (1899, 1961) adlı bir de

o+ereti $ardır Bomedilerinin ortaoyn ile il%ili ynleri olmayı+,tamamiyle batılı komedi krl#ndadırlar nların, to+lm meselelerine

doknan ynleri de yoktr &a2a !ok, kü!ük birer karakter komedisi

ma2iyetinde dirler $e b tarın Türk tiyatrosnda ilk ba#arılı

rneklerini $erirler

18@0 ten son ra tiyatro tü rünü deneyenlerden biri de Reaiade'k remdir İlk denemesini *;ı;e *nelik (18@0) ile ya+tı *tala ya2t

*me rika 4a2#ileri adlı ikini denemesinin sünde, *;i;e*nelikin ilk türk!e dram old"n, syler >ayrlla2 ';edi(nin

+iyesi o tari2te 2enü yayınlanmamı# old" i!in, yaarın byle bir iddiada blnabil mesi tabiidir Boasının yokl" sırasında #a"ınıntea$ü te#ebbü süne kar#ı direnmi# %en! bir kadının 2ikayesini

anlatan, drt +erdelik $e #a2ısları Hransı olan b basit dramınkonsnn nereden alındı"ı 2enü belli de"ildir İsi mler ya banı

old" i!in, eserin bir ada+tasyon olması %erekme &ilinde $eüslbnda bir !e$iri koks blnmakla beraber, !e$iri old"2akkında 2i!bir kayda rastlanmadı"ı %ibi, tersine olarak, kitabınka+a"ında $e ayrıa yayınlanması sırasınd aki bir %aete ilanında:tli;: olarak %sterilmesi, onn, $akasını Hransada %e!mi# %er!ek

bir abıta olayından $eya bir Hransı 2ikayesinden alan teli; bir

eser olması i2timalini üstünle#tirmektedir Iaarın ikini tiyatroeseri, 4slat (18@C sonları) tır *nak b arada yaar ba#ka bir deneme da2a ya+mı#, V2ateabriand (Şatobriyan) dan 18@F yılı

ba#larında Dürk !ey !e$irdi"i *tala romanını +iyes 2aline sokarak ayrıa bastrrmı#tır (18@C ba#ları) Iaar, romand an +iyes !ıkarmanın

türk!edeki ilk dene mesi olan b eserinde, *;i;e *nelike 7%re +iyes

tekni"ini !ok da2a iyi ka$rama"a ba#ladı"ını %stermi#, nsündkii;adesiyle b dene-



CF B'OK *? *BIMQ

mesinde :2 ne$i asarın b%ünkü %ünde en %üidelerinden aOı Ü iktibas

olnm# slleri: tatbik etmi#tir Iaarın b dikkatli !abaları yemi#ini

$ermekte %eikmemi# $e bndan sonra yadı"ı 4slatta tekni"e 2a

kimiyeti da2a da artmı#tır ?amık Bemalin d a2a ne yayınlananQa$allı Pok adlı +iyesinde old" %ibi, :e$lenmede ana-babanın

de"il, e$leneek olanların s sa2ibi olaması %rrkti"i: #eklinde kü!ük

2İı to+lmsal meseleyi ele alan b dramının nsünd e 'krem, e$$elki

d enemelerind e :yerli olayların $e i;adelerin yer almayı#ı: dolayısiyle

baı 2aklı tenki tlere "radı"ını, b %ibi eserler :milli a2lak $e adetleıimie ymadı"ı i2etle, tiyatro türündeki %üünü %ere"i %ibi %stere

bilmek i!in, milli bir +iyes yaması %erekti"i:nin kendisine sylendi"ini

$e b ta$siyeye y+ bir millı +iyes denemesi olarak 4slatı yadı"ını belirtiyor rada dikkate de"en nemli bir nokta, de$rinin ba#lıa

tiyatro yaarlarının aksine olarak, :illi =iyes: meselesinde 'kremin

normal bir anlayı#a sa2i+ bln#dr Şinasi ile ba#layı+ Bemal ile

de$am eden $e i!inde ya#anılan to+l mn meselelerini ele alma"a do"r

ynelen b %idi#in sonradan !ok aykırı bir anlayı#a yneli#i yüünden

Türk tiyatro edebiyatının kaybı büyük olm#tr *nak, 4slatın

Qa$allı Poktaki temayı aynen tekrarlaması $e karakterlerin yara

tılmasında da baı benerlikler blnması, eserinin de"erini oldk!a aalt

mı#tır =iyesin en büyük ba#arısı, sa2ne diline %sterdi"i büyük y%nlk tadır Bon#malardaki tabiilik, Bemalin +iyeslerine %re d e, !ok da2a

ileridir 'krem, liimünden sonra ortaya !ıktı"ı i!in yaılı# tari2i belli

olmayan $e konsn in2ir <ündü 2ikayelerinden alan Pok ilen

Pok Ianılır (191C,19C1) adlı komedisindr mZdern tiyatro eser inin bütün

elliklerini %er!ekle#tirmi# $e bylee Tanimat de$rinin en iyi tiyatro

yaarları arasına %irmi#tir

*yni tari2lerde, tiyatroya %eni# bir nem $ererek bir yandan smanlı Tiyatrosnn modern bir tiyatro 2aline %elmesi i!in büyük bir !aba 2arayan ?amık Bemal, bir yandan d a ıyni tiyatroda oynanmak üere +iyesler yamakta %eikmedi *$rn+aya ka!ınaya kad ar

(mayıs 186@) yalnı #iir $e +olitika ile "ra#an Bemal, dndüktensonra tiyatro ile de yakından il%ilenme"e ba#ladı *$r+aya %itmedenne, 2i! #ü+2esi, tiyatro 2akkında da bir ;ikri Iardı İstanbldakitiyatroların oynlarını %rmü#tü Hakat bnlar , !o"nlkla, yabanı

km+anya ların oynları idi smanlı Tiyatros , anak 186@-1868me$siminde a!ı labilmi ti nn i!indir ki Bemal, anak *$r+ayaka!tıktan sonra



&'R ? TMRB '&'İI*T/?]? *?* PİQ<İD'Rİ C3

iddi sa2ne eserlerinin seyirisi olabildi $e tiyatronn neminikısa amanda ka$rayabildi rada tiyatro sadee bir e"lene $asıtasıde"il, ayni amanda, ;ikri se$iyeyi yük selten iddi bir müessese idiTiyat ronn b ynü, B emal (i 2ayran bıraktı >er %ün binlereineana 2ita beden b müesseseler, adeta bir er okld sırada=aristen yadı"ı bir mekt+ta , tiyatron n :a2lak $e lisan

mektebi: ol#n nemle belirtir 'debi !alı#malarında Tanimat(ın to+l m +rensi+lerine ba"lı blnan Bmal (in, tiyatroy da b ynden %rmesi kadar tabii bir #ey olama na %re iddi bir

tiyatrn eseri, se!kin bir to+ll"a belli dü#üneleri a#ılamak i!in enel$eri#li $asıta idi *$r+a (dan byle bir inan!la dnen Bemal, 18@Fyılı sonlarında smanlı Tiyatrosnn ede bi 2eyetine %irdi"i %ibi,

birka ! ay sonra da ilk +iyesi 4atan ya2t Gilistre (18@3, tari2si

baskılar , 1891, 189F, 19C0, 19C8, 19AC, 19A@ , 1960) yi de yadı1 ?isan 18@3 %ünü oynan $e bir 2a;ta sonra yaarın ın Bıbrısdaki

a"osa kasa basına kale bend olarak %ndrilm esine sebe + olan b +iyes

büyü k bir ra" bet %rerek ü! yıO ar;ında İstanbl , İmir $e

Gelanikte altı yü de;aya yakın oynandı ilk +iyesinin

+ro$aları ya+ıldı"ı sırada <ülni 2al (18@A, tari2si bir baskı, 1911,1960) i yaan Bemal, Bıbrısta kaldı"ı ot seki ay i!inde, drt

+iyes da2a yadı Qa$a llı Pok (18@3, 18@C, tari2si bir baskı, 1911,1960), *ki; ey (18@C, 1910,1961), Bar a ela (1910), Velaleddin-i >arem#a2 (18@A, 1898)

+iyeslerin 2e+si de dra m dır 4atan ya2t Gilistr $e Velaleddin-i>arem#alı, kon Oarını tari2i olaylardan alırlar =iyes tek ni"ini bildi"i

m2akkak olmakla beraber, Bemalin +iyesleri de teknik bakımdan

ayı;tırlar ynden en k$$etli olan <ülni2aldir +iyes, $akasının

%eli#tirilmesi, entrik nsrnn !ok iyi kllanılm ası $e karakterlerin

!ok anlı olarak $erilbilmrler i bakımından , yaarın en ba#arılı tiya tro

eser idir İlk oldXı" 2alde en tanınmı# denemesi olan 4atan ya2t Gilistr e,

bütün ba#arısını de$rin siyasi 2 a$asından almı#tır <erek $akalannı

k r#ta $e %erek se kar akterlerini yara tı#ta romantik dramın etkisinde blnan yaarın son +iyesi Velaleddin-i >arem#a2 ta b etki !ok da2a

bellidir >%onn Vromêlli %ibi yalnı okn mak i!in yaılmı# olan

b on be# +erdelik eser5 2em orta!a" tari2inden alınmı# $akası, 2em

kar akterlerin yaratılı#ınd aki a#ırılık IV 2emde sa2ne dilind en ak

la#an kon#malarınd aki i;ade #iddeti bakımından romantik dramın

Tanimat tiyatrosndaki ilk ba#arılı rne"idir

Tiyatroda :e"lene: ile :to+lmsal ;ayda: yı birle#tirerek on



CC B'? K/ *BIMQ

:;aydalı bir e"lene: diye tari; eden Bemal, tiyatro 2akkındaki dü#ün

elerini baı makaleOriyO - Vrom,,ellin nsüne naire %ibi yadı"ı

VeOaleddin-i >arem#a2 kaddimesindn "renmek mümkündür

Tiyatro eserini :edebiyatın en büyük kısmı: sayan Bemalin +iyesleri,

aydınlar arasında büyük ra"bet %rerek Türkiyede tiyatronn id diye

alınmasınd a etkili oldk ları %ibi, baı %en! yaarların da do"rdan

do"rya eserlerini etkilemi#ler_li r nlardan Qa$allı Pok iOe

'kremin 4slat $e *bd ül2ak >amidin İ!li Bı +iyesleri arasında yakın

2ir tema $e $aka benerli"i %e !ar+ar Velaleddin-i >arem#a2 da*bdül2ak >amidin tari2i +iyese yneli#inde $e sa2ne dilinden

akla#masında etkili olm#tr

4atan ya2 t Gilistrenin oynanmasından birka! %ün e$$el, yine

smanlı Tiyatrosnda *2met id2a tın 18@F de basılan 'y$a2L isimli

bir dramı oynandı dramın teması da, Tani mat tiyatrosnn baı

ürünlerindeki to+lmsal m2 te$aya y%ndr m2te$a ise, batı

lıla#manın aile !e$resindeki etkileri $e bil2assa e$lenmedeki eski adet

lerin tenkidiyle il%ilidil Şinasinin Şair '$lnmesinde tenkil edilen

:erkekle kadının birbi rleriyle tanı#madan e$lenmeleri: adetinden sonra, ?amık Bemali n Qa$allı Pok +iyesinde :%en!lerin e$lenmelerinde

son sü ana-babanın sylemeleri: adeti tenki t edildi"i %ibi, *2metit2atın b ilk dramınd a da :birden ;ala kadınla e$lenme: adeti

#iddetle tenkit edilmektedir baLnmdan eser bil2assa yobaların

a"ır 2ümlarına "radı ise de yaar, oliere in +a+aları yermesindeki

metodla 2areket ed i+ 2ümlara ayni yıl *!ık a# adlı bir ba#ka

komedisi ile kar#ılık $er erek, 2 se;l, 2alkın dini dy%larını ktüye

kllanan so;talara #iddetle saldırdı

*2met id2at (ın adı bilinen +iyeslerinin sayısı on ikiyi blmakta ise de, anak yedisi basılmı#tır nlardan, insan 2aklarını$e *$r+a daki sını; müadelesini kendisine kon ya+an *2-ı Gar ya2t*$r+anın 'ski edeniyeti (18@A), ba#arısı bir dramdır 1883 t

yayınlanan Perkes Udenler +iyesinin ka+a"ınd a "illi dram: terimi$e :>em tiyatroda oynanmak, 2em de roman %ibi oknmak üereyaılmı#tır: kaydı $ardır :illi dram: Derimi, +iyesin $akası smanlıİnı+aratorl"nn aın lıklarından olan Perkeslerin ya#ayı#tarlarını $e a2laki inan!larını belirtti"i i!in k llanılmı#tır *yniamanda roman %ibi oknmak i!in yaılmı# olması da, de$rin siyasi#arllarındaki a"ır baskı ile il%ilidir Hürs-i Badimde ir Haia ya2tGiya$# (1883) +iyesi , drt +erdelik



&'R ? TMRB '&'İI*T / ? / ? * ? * PİQ<İD' Rİ 45

tari2i bir dram olarak yaılmı#tır Viddi tiyatro eserler inin oynanmasına

imkan blnmayı# kar #ısında, b dr$irde, oynanmak i!in yaılan eserler

-%enel olarak- müikli , danslı yani sadee e"lendirii +iyeslerdir &a2a

!ok o+eret tekni"ine ka!an b +iyeslerin %rdükleri ra"bet kar #ısında,

*2met it2at b tarı d a denem i# $e Pen%i ya2t &ani# Pelebi (1883)

$e Qiba (basılmamı#) %ibi +iyesler de yamı#tır nlard an ba#ka, <nül

adlı 2ikayesini +iyes 2aline %etir er ek >ükm-i &il (188C) adıyle bastırmı#

tır

:To+lmsal ;ayda: +r ensibine sonna kad ar ba"lı kalarak eser

lerinde to+lmsal meseleler e daima büyük nem $eren *2met id2at,

+iyeslerind e de, tiyatro tekni"ini ikini +lana atan bir yaar olarak kar

#ımıa !ıkar

Tanimat tiyatrosnn en nemli $e en $eı7imli #a2siyeti, #ü+2esi,

*bdül2ak >amidtir Tiyatro alanındaki ilk denemesini ara-yi

*#k (18@3, 1910) ile ya +tı n, !ok kısa aralıklarl a, Ga br ! Gebat

(18@C), İ!li Bı (18@C) $e &2ter-i >ind (18@A) iledi Iakası >in

listanda $e bir masal atmos;eri i!inde %e!en aera-yi *#k, #airdeki

e%otim e"iliminin ilk rne"ini $er ir e"ilimin >amidte, Hransı

edebiyatından %elme bir etki ile yani *tala, =ol $e 4irini $e Robenson

Broe %ibi !e$irilerle $e ilk %en!li"inde Tabrana k adar kara yolndanya +tı"ı $e +itoreski bol manaraların yer aldı"ı n yollkla il%ili

old" kabl edile bilir Gabr ü Gebat $e İ!li Bı, b e%otimden krtl+ tekrar yerli 2ayata %irerler nlardan birinisinde ataslerine, 2 alk

tekerlemelerine $e inaslı sler e ;ala yer ayırmak sretiyle, kon#

maların tabiili"i bolm#tr İkinisi ise, kons bakımından , ?amık

B emalin Qa$allı Pok +iyesinin etkisindedir iki denemeden sonra

yaar, &2ter-i >ind (18@A) ile, yer li 2ayattan ayrılarak yeniden e%

otime dner $e b dnü#ünün se be bini de aynı eserin sonnda a!ık

lar a!ıklamaya %r e (>alkın ra"bet etti"i, milli a2lak $e adetleri

mii %steren :illi Tiyatro: eserleri, 2erkesin bildi"ini tekrarlamaktan

ba#ka bir #ey ya+mayan birer :a2lak risalesi:dir ir !ok rnekleri%ibi, İ!li Bı da b insten bir eserdir *sıl milli tiyatro eserleri ise5

seyirilere, 2erk esten iyi bildikleri k endi 2ayatlarını de"il, tanımadıkları

to+llkların $eya aınlıkların 2ayatlarını, islam $eya smanlı tari2inin

m2te#em olaylarını tanıtan eserler dir atıda +ek !ok blnan 2

türlü eser ler, bide 2enü yoktr) Tari2i $akalara $e yabanı millet

lerin ya#ayı#larına büyük yer $eren romantik dramın etkisiyle byle



46 B'?*? *BIMQ

bir tiyatro %rü#üne ka+ılan yaar, Reaiad 'krmin *tala +iyesini4slat $e İ!li Bıdan üstün blr $e :mmı ra"bet 2ila;ına: olarak &2ter -i >indy yadı"ını syler İm+aratorlktaki aın2klann ya#ayı# tarlarını $e a2lakı inan!larını %steren eserler da2a e$$el deyaılmı#5 Şemsettin Gami b tarı :esa ya2t *2de 4e;a: $e :GeydiIa2ya:, 'biya Te$;ik :'el-i Baa :, anastırlı Rı;at ile >asanedrettin :&elile:, :'blala:, :Blemenler: %ibi dramlarda denemi#lerdi Hakat yaar, &2ter-i >indnn Gonsündeki $%üsüne

ra"men, b tara 2i! ilti;at etmemi# $e ondan sonraki +iyeslerininkon larını 2emen 2emen 'ski &o" $e İslam tari2lerinden almı#tırTürk seyirisinin bilmedi"i bir to+ll" anlatan ilk eseri,İm+arator l"n aınlıklarından birine de"il, tamamiyle yabanı bir to+ll"a,./. y üyıl son İn%ilteresine ait olan Hinten (1916, 19F@, 196C)dir

>amidin +iyeslerinin bir kısmı mensr , bir kısmı da manmd r

ensr olanlar, ykarıdaki be# +iyesinden ba#ka Tarık ya2t 'ndülüs

Het2i (18@9, 1910, 191@), ibn-i sa ya2t Qat-ül Vemal (191@), Iadi

%ar-ı >arb (191@), manm olanlar ?ai;e (18@8, 191@), ?esteren (18@@),

'#ber (1880, 19FF, 19CA), Teer ya2t *bdrra2man-ı Galis (1880, 19CA),

Diberte (te;rika, Türk Ird, 1913), Tar2an (1916), Gardana+al ( 191@),*bdlla2üs-Ga%ır (191@), İl2an (1918), >akan (193A) nOara yarısı

tamamiyle manm $e yarısı da tamamiyle mensr olan Qeyne+ (1908)

ile, ikisi de manm ol+ 2enü basılmamı# blnan Vünn-i *#k (yaı

lı#ı 191@) $e Banninin 4idan *abı (yaılı#ı 193@) +iyeslerini de

eklemek %erekir

Gayıları yirmi biri blan D +iyeslerin 2e+si de dramdır İlk yaılanlar bir yana bırakılaak olrsa, tari2i konları i#leyenler %erek $akalarının krl# tarı $e ola"anüstü olaylara büyük nem $eri#,%erek ka2ramanların karakterlerini i#leyi#te a#ırılı"a ka!ı# $e ki#iler kadrosnn %eni#li"i $e %erekse +arlak kon#malara dü#künlük bakımından tamamiyl romantik dramın etkisindedirler G2akes+eare(Şeks +ir) den %elme bir etki ile yaar, baı +iyeslerinde inlere $eadılara da yer $ermi#tir il2assa Hintende abet2 (akbet) inetkileri !ok bel lidir Iaarın $akalarının krl# $e ka2ramanlarınınkarakterleri bakımından Vorneille (Borney)in etkisinde kalan iki +iyeside, ?esteren ile '#ber dir irinisi Vorneillin De Vid (D Gid) inenaire olarak ya ıldı"ı %ibi, ikinisinin $akası da ayni yaarın >orae(>oras) ından alınmı#tır nnla 2naber, %erek $akanın $e %erek ka2ramanların i#le-



//&'R? TD RB '&'İI*T; ?/? *?* PİQ<İD'Rİ 47

ni# tarlarında yine romantimin rtkileri %rülür >amid, klasik e: k X

la#abilmi# de"ildir 'sasen, yaradılı#ı da byle bi r e$ke $arabilmesine el$eri#li sayama

*nla#ılması %ü! bir :illi Tiyatro: %rü#üne sa+lanarak i!inde ya

#adı"ı to+lmn realitelerinden akla#an, 2a lta onları kü!ümseyen

>amid, 2 %ari+ da$ranı#ı sonnda, Tanimat tiyarosnn ba#lan

%ı!taki to+lm %idi#ini tersine !e$irenlerin =n %ü!lü $e en Ierimli

olanıdır ylelikle, Türk tiyatros da ya$a# ya$a# yeniden ;erde yn

lerek, da2a !ok, bir karakter tiyatros 2aline %irer <er!ekten, >amidinX bütün +iyeslerinde karakterler n +landa %elir ynlarına aldı"ı karak

terlerin ta2liline büyük nem $erir il2assa, !e#itli i2tiraslarıntas$ir $e ta2lilinde !ok ba#arılıdır bakımdan Hiııtıı, onn en

ba#arılı eseri olarak kabl edilebilir nnla beraber >amid, +iyeslerinde , to+lmsal konlara kar#ı tamamiyle il%isi de"ildiril2assa, 4atan ya2t Gilistreden sonra o de$rin aydınları arsında!ok ra"bette olan $atan+er$erlik $e 2ürriyet dy%larının >amid in

bir!ok +iyeslerinde de yer yer i#lendi"ini $e Dibertenin isetamamiyle b temaya ayrılmı# old"n kaydetmek %erekir

İlk +iyeslerinde tiyatro tekni"ine oldk!a yan >amid, sonraları

2 2sstaki 2er itinayı bırakmı# $e bil2assa 1880 den sonraki +iyeslerini -*2met it2at %ibi- oknmak i!in yama"a ba#lamı#tır

sebe+le +iyeslerinde, %enellikle, büyük bir teknik kayıtsılı"ı %r !ar+ar =erde $e sa2ne blünü#leri !ok l!üsü old" %ibi,

2aan da +erdelerin sonna -+lansılı"ın a!ık bir delili olarak kabl

edilebileek- :ila$e:ler ya+tı"ı $e mensr +iyeslerinin i!ine n man

meler koyd" %rülür anm +iyeslerinde ise, naım tekni"indeki

itinasılık da +ek bellid i r +iyeslerinin !o"n *r $eniyle $e yal

nı ikisini (?estreıı, Dibert) >ee $eniyle yamı#tır

>amid (in +iyeslerindeki en büyük ksr, 2i! #ü+2esi, dilde $e

üs l+taki düensiliktir İlk +iyeslerind e kon#ma diline $e üslbna

!ok yakla#mı# old" 2alde, sonraki eserlerinde b dilden ya$a#ya$a# akla#mı# $e ni2ayet tamamiyle kitabı $e !ok ya banı bir

dilde karar kılmı#tır '#ber, Teer, Tarık $e Hinten %ibi en tanınmı#$e se$ilmi# eserlerindeki bir!ok +asaların, dinlenirken de"il, dikkatleokndkları aman bile anla#ılmaları %ütür il2assa tari2i

+iyeslerinde, yer yer, +arlak bir 2itabet üslbna sa+ması da b

eserlerin kon#malarındaki tabiili"i ayrıa edeleyen sebe+lerden biridir ynanmak imkansılı"ı



48 B'?*? *BIMQ

kar#ısında +iyes tekni"ini b dereede i2mal etmenin akla y%n bir

a!ıklamasını ya+mak %ütür ,e Türk tiyatro edebiyatının 2enü yeniyeni %eli#ti"i bir sırad a ya+ılan b i2malin onn %elee"i üerinde !ok yıkıı elkileri olm#tr

Tanimat de$rinin tiyatro yaarları arasınd a Şemsettin Gami

(18A0-190C), anastırlı Rt;at (18A1-190@) $e >asan edrettin =a#a`lümü 1916) da $ardır Şemsettin Gaminin dram olarak yadı"ı ü!

+iyes d e, de$rin yanlı# :illi Tiyatro: anlayı#ına y%ndr nlardan

esa ya2t *2de 4e;a (18@A) nın kons müslüman *rna$tların

ya#ayı#ından, Gydı Ia2ya (18@A) nın kons 'Ldülüs lari2inden $e<a$enin kons da İran tari2inden alınmı#tır anastırlı Rı;at ile>asan edrettin =a#a ne ayrı olarak, sonraları da ortakla#a tiyatro

eserleri yadılar anastırlı Rı;atın kendi +iyesleri sman <ai (18@3),<renek (18@3), =ak-damen (18@C), Ia <ai, Ia Şe2it (18@C, 1908)5>asan edrettin =a#anın kendi eserleri İskat-ı Venin (18@3) $e İkbal

(18@3) dir >e+si de dram olan b +iyeslerden sman <ai ile Ia <ai,Ia Şe2it5 4atan ya2t Gilistrenin yandırdı"ı $atan+er$erlik 2a$asınınetkisiyle yaılmı#lardır <renek, eski dü"ünlerdeki isra;ı tenkit eder=ak-damen ise, *;i;e *nelikin Türk 2ayatına ydrlm# #eklidir

İki yaar, biilikte yadıkları +iyeslerini ise :Tema#a: adlı bir seri olarak yayınladılar seride !ıkan eserler arasında 'blala (18@A), &elile

ya2t Banlı İntikam (18@A), Blemenler (18@A), Hakire ya2t üka ;at-

i İ;;et (18@6), *2met Ietim ya2 t ?etiee-i Gadakat (1880) adD be#

dram5 ?edamet (18@A) adında bir komedi $e '2l-Heda adlı bir deo+era-komik $ardır nlara, tiyatro türünü birer eserle denemi# olan

'biya Te$;ik (18C9-1913) in 'el-i Baa (18@F), Gami+a#a ade

Geai (18A9-1936) nin Şir (18@9) $e allim ?ainin >eder (1910)adlı +iyeslerini de eklemek %erekir

R o m a n $e > i k y e

Türk edebiyatında batılı roman da 1860 tan sonra ba#lar Une

tanınmı# Hransı romanlarından !e$rilen rnekleri, kısa bir aman sonra,

yerli romanlar iler

Türkiyede oknan ilk Hransı romanı, Is; Bamil =a#a (1808-18@6) tara;ından !e$rilen Telmak (186F) tır üyük bir ra"bet%rerek

#



&'R? TMRB '&'İI*T/?/? *li* PİQ<İD'Rİ 49

yedi yılda drt de;a basılan $e tamamiyle +eda%oik bir m2te$ayasa2i+ blnan b eserin modern roman anlayı#ı ile bir il%isi blnmadı"ı %ibi, %erek karakterlerinin, %erek $akanın %e!ti"i yerlerin yabanılı"ı $e %erekse Türkiyede o sırada Inan mitoloisi 2akkındaki bil%iyetersili"i ynlerinden de Türk okysn il%ilendiren bir ynüolmamak %erekir na ra"men %rdü"ü ra"bet, !e$irinin de$rin tanınmı# bir de$let adamı tara;ından ya+ılmı# olması $e a$r+ai bir de$letkrlmasına !alı#ıldı"ı sıralard a byle bir de$letin esasları 2akkınd a

bil%i $ermesiyle il%ilidir*nak, b :2ikmet $e mari;et: dol eserde dil $e üslbn !ok

:mün#iyanr: olması, onn, %eni# bir to+llktan !ok, !o"nl"n eski

edebiyat tara;2larının meydana %eti rdi"i sınırlı $e yarı aydın bir memr

!e$resinde ra"bet %rebildi"inin a!ık bir delilini $erir romanın,

arasından %eleekteki Türk romanılarının !ıkaa"ı %er!ek aydınlar

!e$resinde 2i!bir ra"bet %rmedi"ini %steren bir ba#ka delil de, ken

disinde blnan elliklerden 2i!birinin ilk Türk romanlarına %e!memi#

olmasıdır Gon! olarak, sır; bir de$let adamı tara;ından !e$rildi"i i!in

ra"bet %ren $e türk!ede tesadü;en ilk rnek olan 2 romanın, a$r+aiTürk romanı üerinde 2i!bir etkisi blnmadı"ını kabl etmek dr

mndayı

Türk aydınlarının üerinde %eni# etkiler ya+an ilk romanlar ise5

Ge;iller (186F), Robenson Broe (186C), onto Bristo (18@1), *tala

(18@F) $e =ol $e 4irini (18@3) %ibi bütün dünyaa tanınmı# romanlar dır !e$irilerden sonra da, Tanimat de$rinin sonna kadar, !e$iri

roman büyük bir $erimlilikle de$am etmi# $e 2issi romanlarla birlikte

bil2assa maera romanları %eni# bir ra"bet %rmü#tür de$irde

eserleri en !ok !e$rilen yabanı romanılar arasında Damartine, *

&mas Hils (* &üma His), ta$e Heillet (kta$ Hye), >etor alot

(>ektor alo), =al de Bok (=ol d Bok), .a$ier de onte+in (Bsa

$iye d onte+en), '%ene Ge (Uen Gü), =onson de Terrail (=onson

d Teray), Hrederi Golie (Hrederik Gliye), 'mile Ri2ebor% ('mil

Ri#br), 'mile <aboria ('mil <aboriyo), <eor%e 2net (Oor Mne) dik kati !ekerler listeye, ;enni konlardaki romanlariyle büyük bir ün

kaanmı# olan Oles 4erne (Oül 4ern) i de eklemek %erekir

basılı rnekleri tanıyana kadar, Türk okys !e#itli kaynak

lardan %elen manm $e mensr 2ikayelerle kar#ı kar#ıya idi *ydın

oky, &i$an edebiyatının manm $e mensr eserlerini okyord



A0 B' ? *:/ *BIMQ

>aim bakımından 2aan bir roman büyüklü"ünde de olabilen b 2i

kayeler, &i$an edebiyatının sıkı kralı i2niyetine tamamiyle ba"lı

dırlar Iakalar 2e+sinde ortaktır (Deyla ile enn, Is; ile Qeli2a,

4amık *ra, ) Iaarlar, b kalı+la#mı# $akalar üerinde nemli

sayılabileek 2i!bir de"i#iklik ya+amalar romanlardaki tema,

%enellikle, romantik ya+ıda $e 2aan da ilabile#en bir a#ktan ibarettir

4akanın krl#nda, !oklkla, bir aman $e mekan karı#ıklı"ı $eya

belirsili"i blnd" %ibi, %er!e"e aykırı $eya !ok a#ırı olaylar da yer

alır Ba2ramanlar ise, 2e+ ayni #a2ıslardır5 2ayatla $e to+lmla 2i!bir il%ileri yoktr ka2ramanların arasına, masallarda old" %ibi, inler,

+eriler, adılar da karı#ır Tas$irler %enel olarak a#ırı karakterde $e

sübekti; old" %ibi, bnlara &i$an #iirlerinin bütün kli#e benetme

leri de %irer anm 2ikayelerdeki mamn 2akimiyeti, mensr 2ika

yelerde yerini seie Derkeder Realime yer $ermeyen 2 2ikaye $e ro

manlarda dil !ok a"ırdır $e +sikoloik ta2lillere de rastlanma

ma2iyetleriyle, anak, 2aiınli $e %eli#mi# bir masal olarak kabl edile

bilirler

nların dı#ında, aydın olmayan 2alk ümrelerinin de -kendi e$k

se$iyelerine y%n- birtakım 2ikayeleri $ardır :>alk 2ikayeleri: dedi

"imi b 2ikayelerin bir kısmı yaılı, bir kısmı slüdür aıları ka2ramanlık 2ikayeleridir $e ka2ramanları 2aan islami ('bamüslim,

attal <ai), 2aan da yerli (Bro"l) dir >alk 2ikayeleri nin bir kısmı

ise, a#k 2ikayeleridir nların ka2ramanları 2aan %er!ek, 2aan da

2ayali olr ütün 2alk 2ikayeleri -masalla il%ili blnmakla beraber-,&i$an edebiyatı 2ikayelerine nisbetle, ;erdin $e to+lmn %er!ek 2a

yatına da2a !ok ba"lıdırlar &il $e üsl+ bakımından da, 2itab ettikleri

to+ll"n kon#ma dil $e üslb na !ok yakındırlar

atı romanının Tanimat de$rindeki ilk !e$irileri $e ilk Türk romanıları, kar#ılarında byle !e#it !e#it okylar bldlar

okyların ayrı bir m2te$a $e teknikteki batılı 2ikaye $e romana

alı#tırılmaları iki ayn yoldan olm#tr

irini yol5 aydın olmayan, %eni# 2alk to+ll"nn a$r+ai 2ikaye

$e romana yadır%amadan alı#tırılması i!in *2met id2at tara;ından

ilenen $e batılı 2ikaye $e romanla Türk 2alk 2ikayelerini la#tırma"a

!alı#an yoldr , 2alk, 2ikayelerinin bir ne$i modernle#tirilmesidir $e

Şinasinin ortaoyn ile batılı komediyi la#tırma"a !alı#masının yerli

nsra da2a !ok kayan #eklidir



/O'R ? TMRB '&'İI*T/? / ? *?* PİQ<İD'Rİ 51

İkini yol ise5 batı kültürü ile de"i#ik l!ülerde temasa %e!mi#

olan sınırlı aydınlar to+ll" i!in ?amık Bemal tara;ından ilenen $e

yerli 2ikaye $e roman rneklerini dikkate almadan, do"rdan do"rya

batılı 2ikaye $e roman tekni"ini tatbike !alı#an yoldr

Türkiyedeki siyasi anlamdaki Tanimat 2areketinin, to+lmsal

alanda, :medeniyet de"i#tirme: anlamına %eldi"ini biliyor n

ilk anlayan $e %er!ekle#tirme"e !alı#an Şinasi old" %ibi, en %eni# l

!üde %er!ekle#tirebilen de *2met id2at olm#tr medeniyet de

"i#tirme olayının okmamı# 2alk yı"ınlarına aktarılması, onların yeni

medeniyetin !e#itli ynleri üerinde aydınlatılması $e kendilerine ilk bil%ilerin $erilmesi 2ssnda onn %sterdi"i !aba !ok büyüktür 'de

biyat, onn i!in de, bir $ası tadan ibaretti >alkın medeni se$iyesiniyükseltebilmek, ne onn se$iyesine İnmek, ona kendi diliyle $e 2o#

landı"ı #ekilde 2ita+ etmekle mümkündü yola %irildikten sonra,

%erekli $e ;aydalı %rüleek e2er #ey kolaylıkla $erilebilirdi

18CC te İstan2lda do"an *2met, kü!ük bir mani;atraının o"

ldr 18AC te, memr olarak 4idinde blnan a"abeyisinin yanına

%idi+ ilk "renimine orada ba#ladı ise de, okl yarıda bıraktı M! yılsonra tekrar İstanbla dndü $e ısır Par#ısında bir aktarın yanına

!ırak %irdi ir yandan da, el olarak, türk!e $e ;ransıa derslerialıyord &rt yıl süren b 2ayattan sonra tekrar a"abeyisinin yanına,

?i#e %itti $e ilkokl tamamlayarak Tna 4ilayeti ekt+!lk

Balemine %irdi (186C) Palı#kanlı"ı ile $ali id2at =a#anın takdirini

kaandı $e =a#a ona kendi adını $erdi ylee, *2met it2at old

1869 da, Tna $ilayet %aetesinin ba#ına %etirildi id2at =a#a ayniyıl a"dat $ilayetine naklediline, *2met id2atı da alı+ yanında

%türdü a"datta kaldı"ı iki yıl i!inde $ilayet %aetesi olan Qe$rayı

!ıkardı"ı %ibi, aari; ?earetinin a!tı"ı okl kita+ları yarı#masına da

>ae-i '$$eli ile katılarak ikinili"i kaandı (18@0) *ile$i sebe+lerle

18@1 de isti;a ederek İstan2la dndü $e e$inde a!ıtı"ı kü!ük bir matbaa

ile kendi eserlerini basma"a 2a#ladı 18@F de, mürleri !ok kısa süren,edir $e &e$ir %aetelerini !ıkardı 18@3 te, *2dülaiin ta2ttan inme

sine kadar sür%ün kalaa"ı Rodosa %nderildi radaki 2ayatını en;a

(18@6) da anlattı &rmak bilme bir yaı makinesi 2alinde olan yaar,

sür %ünlü"ü sırasında da !alı#malarına ara $ermeyerek Detai;-i Ri$ayat

ser isini le$am ettirdi"i %ibi, altı romanla ü! +iyesin de sa2ibi old

18@6 dan sonra Veride-i *skeriyye ba#yaarlı"ı, Tak$ım-i 4ekayi müdür-



52 B'?*? *BIMQ

lü"ü $e // *bdül2amidin $akanü$isli"i %ibi %re$lerde blnd

son %re$i sırasında 18@6-18@@ smanlı-Rs 2arbi ma"2biyetinin

sormll"n sarayın üerinden atmak i!in Mss-i İnkıla2 (18@8) ı yaması $e id2at =a#anın // *bdül2amid tara;ından ya+tırılan $e sür %ünlü"ü ile son!lanan m2akemesi dolayısiyle id2at =a#anın aley2inde blnması %ibi 2areketler, 2alk üerindeki +restiini !ok sarstı

Hakat, maddi d rm düelm i $e re;a2a ka$#m#t 18@8 de krd"

Tereman-i >akikat, ününün %eni#lemesine yardım etti 18@9 da at baa-

i *mire müdürü, 189A te Nm;ır-i Gı22ıyye reisi old 1908 den sonratekrar %aeteilik 2ayatına atılmak istedi ise de, de"i#en i2niyet $eteknik kar#ısında, 2a#an kaanamadı nn üerine "retim 2ayatına

ba#layarak, İstanbl Mni$ersitesinde &ünya Tari2i $e &iııler Tari2i

derslerini oktt Ulümü 30 *ralık 1913 tedir

*2med id2at, Türk 'debiyatında dı#arlak yani kendisinden !ok

!e$resi ile il%ili yaar ti+inin en dikkate de"er rne"idir Bırk be# yılsüren !ok enerik $e !ok $erimli yaı 2ayatının 2er sa;2ası, onn karak terindeki b ana elli"in %rünü#leriyle doldr üsbet bilimlere ait basit okl kita+larından dini $e ;else;i konlardaki eserler ine kadar !ok de"i#ik alaıılardaki !alı#maları arasında b elli"in en !ok %ründü"ü

ede bi tür, 2ikaye $e romandır Pe$resi ile il%ilenen insan on yalnı%lemle yetinmeyerek %lemlerinin son!ları üerinde bir dü#ünmednemine %iree"ine $e !e$resine dü#ünelerini de a!ıklama"a !alı#aa"ına %re yaarın, er -%e!, byle bir a!ıklama $e %erekli telkiııler i!inen !ekii $e en %eni# imkaıılara sa2i+ blnan 2ikaye alanına %irmesi mkadd erdi Iaarın b kaderini belirten ikini mia! elli"i ise,so2betten, kon#madan son dereede 2o#lanmasıdır &ü#ünelerini ra2atra2at $e istedi"i %eni#likte anlatabilmesi i!in de, 2ikaye $e romandanda2a el$eri#li bir ortam elbette olamadı

n %ayet iyi ;arkeden *2med id2at, b alandaki !alı#malarına

;ıkralar yamakla ba#ladı Bıssadan >isse (1869, 18@0) adı altında

to+ladı"ı b ;ıkralardan kü!ük birer a2laki ;ayda da !ıkarmayı i2mal

etmedi

Bıssadan >issenin ikini baskısını ya+tı"ı yıl, Detai;-i Ri$ayat

%enel adı altında bir seri yayııılama"a 2a#ladı Geri !o"ıılkla büyük 2ikayelerden krl olmakla beraber, seriyi meydana %etiren F9 kita+arasında ü! roman (Vinli >an, Pin%ene, ir *ibe-i Gaydiyye) $e bir dedram ('y$a2L) yer almı#tır >enü $aka iadında terübesi olan yaar,



ıır&'R? TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ A3

2ikayelerinin $akasını !oklkla Hransı 2ikaye $e ;ıkralarından $eya

i#itti"i birtakım %er!ek olaylardan alıyor $e onları istedi"i %ibi de"i#

tiriyord Iayınlanması yirmi be# yıl süren b seri, +ek kısa amanda

;ıkradan 2ikayeye %e!en %eleekteki romanının ikini 2aırlık sa;2asıdır sa; 2adan da romana %e!mek isteyee"i +ek tabii idi ?itekim,

2 mer2aleye la#ması da +ek n sürmedi Iadı"ı seki büyük

2ikaye ile 18@0 yılında 2mmalı bir !aba %steren yaar, romana %e! mek

i!in, iki büyük 2ikaye da2a yamayı $e b alanda drt yıllık bir

denemeyi yeter %rerek, >asan ella2 (18@C) adlı büyük maera romanıyle romana %e!ti ilk romanından sonra, resmi %re$ler, %aete

!ıkarma $e $akanü$islik %ibi birbirind en ;arklı $e de"i#ik i#leri ara

sında Detai;-i Ri$ayat serisine de$am etti"i %ibi, roman yamayı da

i2mal etmeyerek, 1908 yılına kadar ot dok roman da2a meydana

%etirdi

üyük 2ikayeleri (Detai;-i Ri$ayat ser isi) (18@0-189A) G-i Qan

(18@0, 1900), 'saret (18@0, 1900), <en!lik (18@0), Tee22ül (18@0), Helse;e-iQenan (18@0), <nül (18@0), i2net-ke#an (18@0), Hirkat (18@0), Ieni

!eriler (18@1), Ulüm *lla2m 'mri (18@3), ir <er!ek >ikaye (18@6),ir Hitnekar (18@6), ?asi b (18@@), a2tiyarlık (188A), br (188A),

ir T$bekar (188A), Pi;te İntikam (188@), =ara (188@), Bısmetindelanın Ba#ı"ında Pıkar (188@), &i+lomalı Bı (1890), &ola+tan Tema#a(1890), İki >da k;rr (18Z3), 'manet!i Gıtkı (1893), Van Brtaranlar (1893), *na-Bı (189A) serinin dı#ında kalanlar &rb-i 'msal-ismaniyye >ikemiyyatının *2kamını Tas$ir (18@F), >ayal->akikat(1891)

Romanları >asan ella2 ya2t Gır İ!inde 'srar (18@C), &ün

yaya İkini <eli# ya2t İstanblda ?eler lm# (18@C), >üseyin

Hella2 (18@A), Helatn eyle Rakım ';endi (18@A), Barı-Boa asalı

(18@A), =ariste ir Tü rk (18@6), Pen%i (18@@), ekarlık Gltanlık mı

&edin (18@@), Güleyman sl (18@@), Ieryüünde ir elek (18@9),>enü n Iedi Ia#ında (1881), Barna$al (1881), *miral in% (1881),4a2L (188F), *aib-i *lem (188F), &ürdane >anım (188F), 'srar-ı Vi

nayat (188C), Vellad (188C), 4olter Iirmi Ia#ında (188C), >ayret

(188A), Vinli >an (188A), &emir ey ya2t İnki#a;-ı 'srar (188@),Pin%enr (188@), Henni ir Roman ya2t *merika &oktorları (1888),>aydt ontari (1888), *rna$ tl ar -Golyotlar (1888), <ürü Bıı ya2t

İntikam (1888), ?edamet mi >ey2atL (1889), Rikalda ya2t*merikada 4a2#et



KENAN AK) ÜZ

*lemi (1889), *leksandr Gtradella (1889), Şeytankaya Tılsımı (1889),ü,#a2edat (1890), *2met etin $e Şirad (1891), ir *ibe-i Gaydiyye

(189C), Taa;;ü; (189A), <nüllü (1896), 'ski ekt+lar (189@), esail-i

"laka (1898), *ltın *#ıkları (1899), On Türk (1908)

To+lmsal ;ayda +e#inde ko#an bir yaar olarak *2met id2atın

2ikaye $e romanda sa"lama"a !alı#tı"ı ;ayda, Türk 2alkında :!a"da#

medeniyete ymayan dü#ünü# $e ya#ayı# tarı: nı de"i#tirmektir

nn i!indir ki 2ikaye $e romanlarında dikkatini en !ok to+ladı"ı nokta7

lar5 :batıl inanı#ları $e i+tidai adetleri tenkit:, okyya :atınınmüsbet dünya %rü#ünden 2aber $ermek: $e :atı kültürünün ilk bil

%ilerini aktarmak:tır ?amık Bemalin tiyatro 2akkındaki :;aydalıe"lene: ;ormülünü, 2ikaye $e romana da tatbikte tereddüt etme e

sail-i "laka adlı romanının nsünd, roman okmaktan maksadın

:2em e"lenmek, 2em "renmek: old"n $e b maksadın %er!ekle#

mesi 2ssnda :$akası *$r+a memleketlerinde %e!en: romanların

da2a el$eri#li blnd"n syler na %re5 atı medeniyetini kable

karar $erdi"imi $e 2er medeniyet %ibi b medeniyetin de 2em iyi,

2em de ktü ynleri blnd" i!in, onn nelerini alı+ nelerini alma7

mamıın y%n old"n bilmek bakımından, $akası *$r+a da %e!enromanlar !ok da2a ;aydalıdır dü#üne, yaarın, esail-i "laka

romanı %ibi da2a bir!ok romanlarının $akalarını neden *$r+a da

%e!irtti"ini de a!ıklamaktadır

ky i!in ;aydalı bld" telkinleri n +lana alan yaar, b 2

ssta modern 2ikaye $e romanın tekni"ine dikkatle ba"lanmak lümn

dyma >ele 2aim 2ssnda tamamiyle kayıtsıd ır na, romanda

nemli olan 2aim de"il, :s;ıret-i tertı2 $e tas$ir: dir (Güleyman sl,

ns) İyi bir terti+ i!in ise, romanın :yalnı bir ki#inin terüme-i

2alinden ibaret: olmaması $e $akanın da :birbirinin i!inde $e %er!ekte

2er biri bir ba#ka romana $aka olabileek kadar %eni# birka! $akadankrl: olması %erekir (ayni yer) Iakada m2ayyilenin de yeri $ardır

Hakat :2ayal %er!e"in üeri ne otrmalı, $akada inanılmayaak #eyler

$e anormal tesadü;ler blnmamalı:dır (Bamere *#ık, =al de Boktan !e$iri, 1886, ns)

Iaarın roman 2akkındaki dü#ünelerinden anla#ıldı"ına %re,Tanimat de$rinde, :illi =iyes: %ibi bir de "illi Roman: !e#idi$ar7 dır $e b tar roman :$akası emaat-i islamiyye arasınd a%e!mekle beraber, ka2ramanlarının ;erdi 2ayatlarmı $eren:romandır nn



:00Tın T M RB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ 55

yanında ise, $akası yine yerli old " 2alde, ka2ramanlarının 2ayatın

dan iyade :to+lmn 2ayatını i#leyen: romanlar da $ardır Iaar b

türlü romana :Ierli Roman: adını $er i+, rnek olarak da ü#a2edatı

yadı"ını sylüyor (ü#a2edat, ns) Iaarın roman $e 2ikaye 2ak kındaki dü#ünelerini, baı romanların nslerinden ba#ka, roman

üerine amanında ya+ılan münaka#alara katılmak sretiyle yadı"ı

*2bar-i *sara Tamim-i 'nar (1889) ad lı eserinde to+l $e %eni# olarak

blmak mümkündür

Iaar, roman üerine sylediklerini kendi romanlarında da tatbika

!alı#mı#tır nn i!indir ki Romanda 2amin nemli olmadı"ını belir

ten yaarın romanlarında, en kü!ük 2aimden en büyük 2ame kad ar,

!ok de"i#ik 2aimlere rastlanır Iakalar, bil2assa büyük romanlarda,

birbirinin i!inde birka! $akadan krldr Iakaları doldran olaylar da !ok bol $e de"i#iktir boll"a $e de"i#ikli"e y%n olarak, ka

rakterler d e !ok bol $e de"i#iktir Iakalar, %er!e"e aykırı de"ildir Hakat,

yaarın m2ayyilesi $akaya sık sık karı#ır $e baen on !ok a#ırı #ekil

lere de sokar Iaar, $akaya m2ayyilesini karı#tırı# #eklinde *le\andre

&mas =ere (*lksandr &üma =er) i rnek alır (*2met etin $e Şirad,

ns Iakaya, yaarın m2ayyilesinden ba#ka, sa"dan soldan i#it tikleri

$e #a2si %lemleri de karı#ır Hakat, tesadü;lerin tabiili"inin lümndaisrar etti"i 2ald e, kendi romanlarında b 2sstaki tabiili"i 2er amansa"layam5ı layların tabiili"ini sa"lamak i!in, ıstıra+ $e se$in!

nsrlarını yan yana i#ler Iakanın krl#nda en !ok dikkat etti"i nsr

ise en tr iktir $e bnda !ok ba#arılıdır kyy 2o#lan dırmak i!in

$akayı meraklı $e 2eyeanlı bir #ekilde yürütmekte stalık %sterir

dikkat, okyya sık sık $erdi"i %enel kültür nsrlarını sıkıı

olmaktan krtarma"a da yarar *ydın olmayan ümrenin kültür

se$iyesini yükseltmek i!in !ok ;aydalı olan b ansiklo+edik bil%iyi

kayna"ında $ermek $e okyy kendi d ar !e$resinden !ıkararak ;kn %eni#letmek maksadıyle romanlarının $akalarını de"i#ik yerlerde

%e!irtme"e dikkat eder yerler, %enellikle, İstanbldan ba#ka, *na

dol, Griye, Bey *;rika, alkanlar $e atı *$r+adır yleJkle,Tani mat romanına bir e%otim de %irmi# olr

Iaar, romanlarında insan +sikoloisi $e to+l m meseleleri üerinde

de drmak iste"indedir >asan ella2ın nsünde, roman yamak tan

maksadm sadee $akanın anlatılması de"il, aynı manda :insanın

+sikoloik m2te$asını ara#tırmak: old"n syleyen yaar, +sikolo-



B'?*? *BIMQ

ik ta2liller e de yer $erir se de, bnların +ek ba#arılı old kları sylene

me Tanimat romanında to+lmsal meselelere ilk d e;a $e en !ok ) er

$eren, *2met id2attır meseleler arasında, a2lak $e to+l msal

adalet nde %elirler >emen 2er 2ik ayesind e $e romanınd a, 2er ;ırsa ttan

;aydalanarak ya+tı"ı telkinler le ;erdi $e to+lmsal a2lak 2a"larını

k$$etlendirme"e !alı#tı"ı %ibi, ktülere ea $e iyilere de müka;at

$ermek sretiyle ayni +rensi+lere 2imet eder To+lmsal lalet mese

lesinin ba#ında da, ;erdin 2ürriyeti %elir Tan imattan ne resmen

kaldırılmı# olmakla beraber, tatbikatta Tani mat tan sonr a dı de$ameden esaret müessesesini 2ikaye $e r omanlarında ('saret, Hirkat, >a

san ella2, &ünyaya ikini <eli#) ilk tenkit eden yaar *2met itlıat

tır tenkitleri *merikadaki esaret müatlelelrrine ba"lamak yersidir

B$$etli bir aıma dy%sna sa2i+ blnan yaa rın , b ba2iste, keneli

!e$resindeki bir!ok olaylardan $e %lemlerden 2ar eket etmesi +ek

tabiid ir

edenı 2aklar ba2sinde nkekle kadın arasındaki e#itsilik de

romanıyı ra2atsı eden b5r kondr Badınların da erkek ler %ilıi ok

maları $e to+lmda serbest bir #ekilde !alı#arak erke1lerle e#it ya#ama

2aklarına sa2i+ olmaları teini sa$nr (Helse;-i Qenan, &i +lomalı

Bı) Tanimat tiyatrosnn ilk eserlerinde yer alan :eski e$lenme

sllerinin tenkidi $e erkekle kadının e$lenirk en ser best!e 2areket

etmeleri: tei de, yaarın 2i kaye , romanlarınd a yer alan 2sslar

dandır Badın ba2sinde yaarı dü#ündür en bir nokta da, orlayıı se

be+lerle dü#mü# kadınların to+lm i!in yeniden kaandırılmalarıdır

To+lmn b kadınlan 2er aman kirli %rme a2#kanlı"ını #iddetle

tenkit eden yaar, onların da normal 2ayata dnebileekleri inanın

dadır (>enü n Iedi Ia#ında)

*2met id2at ın romanlarında yer alan bir to+l m da $ası da, Tür

kiyede batılıla#manın 2an%i yoldan $e ne #ekilde olabilee"idir atı

medeniyetinin %rünü#lerine ka+ılan yarım aydınlara kar #ı, b mede

niyetin esaslarını ka$rayan $e milli benli"i koryabileek olan %er!ek

aydınlan sa$nr nn i!in, birini %rba #iddetle 2ü m ederek,atı medeniyetinin Türkiyeye %irmi# $e 2enü %irmemi# bütün nsr

ları üerinde etra;lı olarak dr+ okylara onların lüml $e ;ay

dalı olanlarını tanıtma"a !alı#ır (Helatn eyle Rakım ';endi, Bar

na$al, 4a2L)

Romanın bir!ok !e#itlerini denemi# olan yaar, 4oltaire (4oltr)



lKl&'R:/ TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD' Rİ 57

in ilk a#kını anlatan 4olter Iirmi Ia#ında ile biyo%ra;ik romana, *ai2-i*lem $e *merika &oktorları ile -Oüles 4ernei rnek ttarak- ;enni ro mana$e ü#a2edat ile de natüralist romana rnekler $erir 'n !ok 2a#arı%sterdi"i $e okylara da en !ok be"enilen romanları >asan ella2,>üseyin Hella2, Güleyman lK;osl $e Iryüünde ir elek isemaera romanlarıdır romanlarda romantimWin etkileri d a2ak$$etlidir Hakat, !ok nem $erdi"i #a2si %lemleri onları yer yer realist bi r atmos;ere sokar realim bil2assa, mekan Ie olay tas$ir

lerinde da2a bellidir ?atüralist romanları da i#!i sını;ının 2ayatınıtas$ir bakımından takdir etmekle beraber, onların :;eail-i be#eriyyeyiortadan kaldırmasını: büyük bir 2ata olarak kabl eder *le\andre&mas Hils, ta$ Heillet, 'mile Rie2ebor%, =al de Bok, 'mil<aboria, >etor alot $e arie *nn Radli;;ten roman !e$irileri dede ya+mı# olan *2met id2atta 2ikaye $e roman tekni"inin tam bir #ekilde batılı olmadı"ına e$$ele i#aret etmi#tik <er!ekten, romanı belli dü#üne $e bil%ilerin $erilmesi i!in !ekii biı- $asıta dan ibaret sayan bir yaarın, b makı5adm en iyi #ekilde %er!ekle#mesi "rnda kendikendine 2er türlü ta$ide blnmasını tabii %rmek %erekir sebe+le,2ikaye $e romanlarının teknik esaslarını batılı 2ikaye $e romandanalmakla beraber, 2i tabetti"i %eni# oky kitlesinin 2alk $e medda2

2ikayelerine olan büyük alı#kanlı"ını % nünde ttarak b 2ikaye lerinanlatı# tekni"inden ;aydalanmayı da i2mal etmemi#tir Iakaya ü!ünü bir #a2ıs olarak karı#ması, #a2si dü#ünelerini sylemesi, ok yya sorlar sor+ e$a+landırması medda2 tekni"iyle yakından il%ilidir ndan ba#ka, 2ikaye $e romanlarının sonndaki müka;at7 ea kralı 2alk 2ikayelerinin esas nsrlarından blnd" %ibi, ) i ne 2alk 2ikayelerine$e maıallara ait 2ir!ok moti;ler rl onn 2ikaye Ie romanlarına %irmi#tir

*2ml lKılid2atın 2ikaye $e romanlarındaki medda2 etkisi, bil2assa

ta2kiyede $e üsl+ta da2a !ok bellidir Tam bir medda2 2ikayesi karak

teri ta#ıyan &ola+tan Tema#a adlı büyük 2ikayesini bir yana da bırak sak,

bütün di"er büyük 2ikaye $e romanlarında ta2kiye $e üsl+ ba

kımınd an 1endimii sık sık bir medda2 kar#ısında 2issedebiliri !ok samimi $e yer yer lalıalile#en anlatı# tarının okyy e$klen

dirmek bakımından ba#arılı bir yol old" inkar edileme *nak, b

yoln, $ermek istedi"i ansiklo+edik bil%iyi :2i! okma yama bilme

yenlerin bile anlayabileekleri ekilde: (*merika &oktorlar1, ns)



A8 B'?* ? *BIMQ

$ermeyi %aye edinmi# bir yaar i!in !ok ba#arılı olmasına ra"men,

sanat de"eri bakımından d a ayni dereede ba#arılı sayılamayaa"ı

m2akkaktır Hakat, eserlerini bir yandan yaı+ bir yandan da malba

aya yeti#tiren $e balkının yüde doksanı okma yama bilmeyen

bir memlekette %er!ek edebiyatı bo# $e lüms blan bir yaarın

ba#ka türlü da$ranmasına da imkan yoktr nn i!indir ki *2met

it2atın, 2alk 2ikayeleri de"il, 2alk i!in 2ikaylr $e romanlar ya an

büyük bir yaar old"n ka bl etmek yrinde olr

*2met id2attan son ra, 2ikaye $e roman tarını ilk d eneyen

Şemsettin Gamidir 18@3 yılı ba#lannda ;asikül 2alinde yayınlanmasına

2a#lanan Taa##k-ı Talat $e Hıtnat adlı romanı > asan rlla2tan ne

%eldi"i i!in, türk!ede ilk roman olarak dü#ünülebilir Romantik bir a#k

maerası anlatan $e de$rin :illi Roman: anlayı#ına da y%n blnan

b roman, %erek teknik $e %rrekse karakter ta2lilleri bakımından !ok

basit bir drmdadır *yrıa, yaarın türk!ey 2enü 2akim bl namadı"ı da kolaylıkla %rülebilir

Tani mat de$ıinin *2met id2attan sonra nemli ikini romanı sı

ise ?amık Bemallir Bemal, roman yamayı ilk de;a a"osad a sür%ün

iken denedi Gon =i#manlık adını ta#ıyan biri ni romanı, sansür

tara;ından adı İntiba2 ya2 t *li eyin Ger%üe#ti #ekline sokldktan

sonra, 18@6 da basıldı romanın bndan sonra tari2si bir!ok bas

kıları ya+ıldı"ı %ibi tari2i belli olan bir baskısı da $ardır (19CF)

'debiyatı Bemal de to+lmsal ;ayda sa"lamakta bir :asıla saydı

"ı i!in, tiyatro esı i 2akkındaki ;ormü lün ü romanla d a aynen kabl

eder Roman, ;ayd alı bi r e"lenedir :İnsan, e"lenerek isti;ade etmek

istiyor İnsan, e"lenesind e de, ;ayOa %ree"i birtakım nesayi2 blrsa

arar mı etmi# olr : (]n ti balı, ns) *nak, yine ona %re, okyya

belli telkinlerin ya+ılması "rnda 2er !areye ba#$rmak do"r o1ma

, eski #ark 2ikayeilerinin iledikleri bir yoldr nlar, okyy

e"lendirmek $eya a2lak yolna %türebilmek i!in, 2er #aklabanlı"a ba#$rm#lardır :Ieni Türk 2ikayeili"i b yolda de$amı düünmemeli,

insan r2nn ta2liline !alı#malıdır: (İntiba2, ns) sler, ok

yy a$nda sıkısıkıya ttabil mek i!in medda2 ta2kiye $e üs21-

bna sa+mı# olan *2 met il2a ta bir taridi $e to+lm e"itiminde

romanı d a bir $asıla saymak la 2iı-le#ti"i *2met id2attan b noktada

a!ık!a ayrılıyord



K10&'>? TMRB '&'İI*T/? / ? *L/ * PİQ<İD'//İ A9

Bemal de, roman $akasının ya %er!ek $eya %eı7!e"e bener bir

$aka olmasını ister *nak roman, bombo# bir $akadan ibaret olama

$akanın i!ini bir to+lmn :ya#ayı#, dy# $e dü#ünü# tarlanyl:

doldrmak laımdır :Roman, idd1 bir eserdir $e *$r+ada !ok te

kamül etmi#tir >er medeni milletin di linde a2laka $e 2atta %enel

kültüre 2imet edebileek bir!ok 2ikayeler $ardır: (Velal kadde

mesi) 2imetin okyy sıkmadan ya+ılabilmesi i!in Bemal de,

beneri bi r!ok yaarlar %ibi, romanda bir a#k maerasının aibesinden,

onn yandıraa"ı il%i $e 2eyeandan ;aydalanmayı i2mal etme:*nak, b ;aydalı bil%ileri okylara kr krya $ermemek i!in,

D iyatro eserinde old " %ibi, romanda da a#kın aibesinden ;ayd alan

mak %erekir: (İntiba2, ns)

esaslara y%n olarak yaılmı# olan İntiba2 da, 2ayat terü besi olmayan bir delikanlının mareasını anlatır $e 2 maera ntri"i

bol bi r a#k $akasının etra;ında dner Iaar, romanda a#kı bir %ar nitür,

okyya belli telkinlerin ya+ılı#ını kolayla#tıran bir katalir olarak d

ü#ündü"ü i!in, İntiba2ın asıl m2te$ası :%en!lere 2ayat terübesinin

erken !a"lardan İ tibaren kaandırılması lüm: olarak ortaya !ıkar

Romanm ka2ramanı *li eyin, memrlk 2ayatına kadar mrü e$le okl

$e memrlktan sonra d a e$le daire arasında %e!memi#, amanında2ayatla $e insanlarla temasa %elıni# olsaydı, 2ayatında ilk de;a kar#ısına

!ıkan 2a;i; bir kadının ünde o kadar 2oalamayaak, ba#ından o

kadar büyük ;elaketler %e!meyeekti *li ey, o de$rin !ok ka+alı e"itim

sistemiyle yeti#en %en!lerdendir Hert 2ürriyet $e e"i timi ile yakınd an

il%ili blnan $e 2 2sstaki dü#ünelerini bir!ok eser $e makalelerind

e sürekli olarak a!ıklamı# olan Bemalin, bütün bir to+lmn ya$a# ya$a#

2ayata $e %er!eklere yneltilmesine !alı#ıldı"ı bir de$irde byle bir meselenin üerine e"ilmesini !ok tabii kar #ılama k %erekir >ayattan

2abersi, i!inde ya#adı"ı to+lmn olaylarını, #artlarını $e insanlarını

%ere"i %ibi tanımadan yeti#menin ktü son!ları üerinde %en!leri $e ana-

babayı yarmak İsteyen eserde a2laki telkinlere de yZr $erilm i#tir

Hakat, nsdeki i;adesine ra"men, a#kın aibesinden yaar da

kendisini krtaramadı"ı i!in, a#k romanda n +lana %e!mi# $e $e asıl

maksadı iyiden iyiye rtmü# %ibidir n, #ü+2esi, yaarın roman

tekni"ine 2enü %ere"i %ibi 2akim olamayı#ının tabii bir son olarak kabl etmek %erekir Iine ayni sebe+le il%ili olarak yaarın, Türk klasik

$e 2alk 2ikayelerine #iddetle m2ale;et etmesine ra"men, b ilk



60 B'LK*? *BIMQ

denemesinde kendisi ni 2alk 2ikayelerinin baı elliklerinden krtarama

dı"ı, 2aan $akaya ü!ünü #a2ıs olarak karı#ı+ kendi dü#ünelerini

syledi"i $e 2alk 2ikayelerine ait i;adeler kllandı"ı %rülür Iakanın

:%er!e"e bener: olmasında ise, ba#arı %sterilmi#tir ekan $e olaytas$irlerinde de b realimi blmak mümkündür Hakat, tabiat $e karak

ter tas$irleri !ok sübekti;tir Romanın ba#lan%ıındaki ba2ar tas$iri,

sübekti; olmakla da kalmayarak, &i$an #iirinin 2ayal nsrlarını ta

#ımak 2atasına da dü#er =sikoloik ta2lillerin lümna inanan ya arın,

İntiba2ta b bakımdan !ok yetersi kaldı"ını, dil $e üsl+ta da2enü istikrara $aramad ı"ını n edebi i;ade ile kon#ma üslb

arasında ortalama bir yol tttrd"n, yani kon#ma üslbn edebi

kılı"a sokma"a !alı#makla beraber b 2ssta 2enü +ek ba#arı %steremedi"ini sylemek mümkündür

?amık Bemalin iki ilt olarak dü#ünü+ yalnı bir ildini yayın

layabildi"i Vemi (1881, 188@, 1888, 1919) ise, Türk edebiyatının ilk tari2i romanıdır Bonsn, .4 / asırdaki Türk-İran sa$a#larından alır

istanblda baı,latılan $aka, sa$aın sa;2alarını ileyerek, İran sınırına,

Ba;kasyaya $e İran sarayına kadar %etiridir *sıl %eli#me sa;2ası da

2 son yere rastlar Romanın ka2ramanı Vemi ise, İstanbll bir si

+alıidir Romanın ba#ınd a, .4/ yüyılın %enel drmndan $e Vemiden ba2seden bir <iri# kısmı $ardır %iri#, $aka ile tamamiyle il%isi

olmasa bile, $akanın ba#lamasını %eiktir en $e okyy yoran bir

kısım drmndadı r İntiba2ta %rülen kon#ma alı"ı $e 2areket silik b romanda d a %rülür nn rn nemli sebebi ise, yaarın bol $e n

tas$irlerden kendisini alamamasıdır Vemideki tas$irler de, %enellikle,

sbekti; tir Romand a, bil2assa #a2ıs tas$irlerine !ok itina edilmi#tir

*nak, dı# %rünü#ün %ı7dü"ü b i2timama kar#ılık, +siko loik

m2te$anın ele alınması yine yetersidir Hakat, $akanm kr l#nda

$e yürütülü#ünde, yaarın ilk denemeye %re bir 2ayli terübe sa2ibi

old" $e roman tekni"ine !ok da2a 2akim blnd" kolay lıkla

anla#ılıyor Romantimin detkisiyle $akanın son -İntiba2da da old"

%ibi- !ok traiktir Barakterlerin !iilmesindeki a#ırılık d a bellidirRomanın to+lmsal m2te$ası ise, :İslam irli"i: ideoloisini telkine

!alımasındadır

Romantimin b eserdek i asıl etkisi üsl+ta %rülür =iyeslerinde

kon#ma dilinden ayrılmayı y%n %rmeyen $e esasen bütün +iyes

lerini de romantimin b bakımdan etk isine kendisini 2enü ka+tı

rma-



&'ROı TMRB '&'İI*T/?/? *?* !iiTTr i 61

d an yamı# blnan Bemal, #iirde old " %ibi, üs2i+!l "a !ok e2eriliolan romanda da sanatkarane üslba kaydı Veminin iiel2, i#te 2e"ilimin son 2addini %sterir

Bemaldeki b sanatkarane üsl+ e"iliminin asıl nemi ise, kendi

eserlerinin sınırını a#arak, %eleekteki Türk romanının ela ba#lıa e"ilimi2aline %elmesinde $e bylee Tanimat romanınd a yeni bir !ı"ırın

karakteristi"i olabilmesindedir <er!ekten, onn :'debiyat-ı sa2i2a:

(<er!ek edebiyat) diye adlandırdı"ı :*ydın ümre dbiyatı:nın Vemi

ile ba#layan üsl+ anlayı#ı, Geai-'krm- ?a2iade ?aım kanalından

%e!erek Ger$et-i ;ünn romanına %elir

Tanimat de$rinin tanınmı# romanılarından olan Geai, 18A8de

İstanblda do"d abası de$rin ileri %elen de$let adamlarından Gami

=a#a old" i!in Gami+a#aade Geai olarak tanın U"renimini a manın

bir edebiyat !e$resi 2alind e olan babasının kona"ında el olarak

ya+mı#, edebiyata !okl"nda merak sarmı#, 2enü %en! ya#ta iken

(1881) el!ilik kati+li"i ile Dondrada ü! yıl kalarak atı medeniyet $e

edebiyatıyla yakından temasa %elmi#, 1901 de İstan2ldan =arise

ka!ı+ On Türklere katılmı#, *2met Rıa eyin orada !ıkardı"ı Ş ra-yi

Mmmet %aetesine // *bdül2amid aley2inde yaılar yamı#, 1909 da

adrid el!ili"ine tayin edilerek brada 1F yıl kaldıktan sonra emekliyearılmı# $e 1936 da lmü#tür

'serleri Ger%üe#t (1888, 19FA), Bü!ük Şeyler (1890), Rmüledeb (1900), İlal (19FC)

Iakasını bir +a#aade ile bir ariyenin a#k maerasından alan

Ger%üe#t, artık ka+anmak üere olan bir de$rin ariyeli, kleli büyük

konak 2ayatının Türk romanındaki en ba#arılı rne"idir Iaar b

2ayatın bia t i!inde ya#adı"ı i!in, %erek ka2ramanların $e %erekse

$akanın aıılatılı#ında kendi %lemlerinden bol bol ;aydalanmak im

kanını blm#tr abasının kırk ariyeli kona"ı, 2ayatları bile kendi

lerinin olmayan b insanların en iyi e"itim %rdükleri yerlerdendi ?i

tekim, romanın ka2ramanı &ilber b kona"a satıldıktan sonra, e"itimine,

"renimine !ok dikkat edilıni#, +iyano $e 2atta ;ransıa "renmi#tir

Hakat, ariyelerin satıldı"ı 2er yer elbetteki b konak %ibi de"ildi $e

!o" ıstıra+lı bir 2ayat %e!iriyord Romanın ilk kısmında, 2emen

2er ariyenin 2ayatında yer alan b klelik ıstıra+ları da aıılatılır *n ak

yaar, kendi %lemleri dı#ında kalan b ısta+lan anlatabilmek



6F KENAN AKYÜZ

i!in ba#ka kaynaklara ba#$rmak, mesela >%onn Ge;illerinden ;ay

dalanmak ornda kalmı#tır

Romanın kons olan ser%üe#t, !ok iyi yeti#mi# olmasına ra"7 men, sır; ariye old" i!in konak sa2ibinin o"l ile e$lenemeyen &il berin 2ayatıdır roman bie, Tanimat dedi"imi :&o" medeni7 yetinden atı medeniyetine %e!i# dnemi:nin "ikili" dü#ünü# $e ya#ayı# tarını bir kona"ın %ünlük 2ayatı i!inde $e !ok realist bir #ekilde $erir atılıla#ma 2areketi ykarıdan a#a"ıya do"r old", saraydan kona"a

$e oradan da aydınlara %e!e %e!e ni2ayet 2alka la#tı"ı i!in, ilk mer7 2alelrden olan konak 2ayatı 2arek etin nemli bir sa;2asını i#lemek bakımından da #ü+2esi !ok il%i !ekii bir ortamdı <er!ekten, *sa; =a#anın kona"ında Hransı mürebbiyeyi, ;ransıa $e +iyano "ret7menlerini, atı msikisini, edebiyatını, mobilyasını, =aris moda me malarından son modaları ileyen 2anımları %rdü"ümü %ibi5 &o" mobilyasını, adetlerini, i2niyetini, ya#ayı#ını, ariyeleri $e *ra + d adı ları da blyor

&a2a ne *2met id2at tara;ından kllarlmı# olmasına

ra"men, klelik teması Ger%üe#tte !ok da2a ba#arılı bir #ekilde elealınmı#tır <erek karakter $e %erekse mekan tas$irlerinde romanı,

%enellikle, realisttir Hakat, romanda yer yer romantik bir atmos;er de%e !ar7 +ar 2aliyle eser, romantimden realime %e!i#in

romandaki ilk de7 nemesi olarak kabl edilebilir 'sirlere ya+ılan ktü

mamelenin yaban ısı olan yaar, ykarıda i#aret edildi"i %ibi,&ilber (in kona"a %elmeden neki ıstıra+2 2ayatı ile Ge;illerdeki Vostte(Boet) in !oklk 2ayatı arasında sıkı bir yakınlık krm#tr

Ger%üe#tin dilinde tam bir istikrar yoktr ir!ok yaılarında

türk!enin *ra+ $e *em kelimelerinden temilenmesine tara;tar old7

"n syleyen yaarın bil2assa tas$ir $e ta2lillerde türk!eden ak7

la#tı"ı %rülür Msl+ta ?amık Bemali ilemesine ra"men , üslbn yer

yer sarsıldı"ı $e !ok itinası bir üsl+ ilenimi yandırdı"ı da bir %er7!rktir

Bü!ük Şeyler, yaarın kü!ük 2ikayelerini to+lar nların atıtekni"inde ya+ılmı# ilk türk!e denemeler olmaktan ba#ka bir nemleri

yoktr Rmıiül-ede b ile İlaOde de, yine kü!ük 2ikayelerle baı

müsa2abe $e makaleler yer almı#tır

atı medeniyeti nsrlarının to+lmsal alanda +lansı, %eli#i%üel

$e 2ıla yayılı#ı, Tanimat de$rinin %er!ek aydınlarını aman aman



)10&'R? TMRB '&'İI*T/ ? / ? *OK* PİQ<İD'Rİ 63

dü#ünd ür en meselelerden biri 2alin %lmi#tir atı melrniyetini Gas

ları ile bir an ne alı+ yerle#tirmenin k esin arreti ka r#ısında, yırımaydınların !ok sat2i bi r temas sonnda atı meden iyetinin %rü

nü#lerine $e ya#ayı#ına ait lüms ayrıntılara ba"lan maları %er!ek

aydınların #iddetli te+kil eri ile kar #ıla#mı# $e b te+kiler bil2assa r oman

lara kon olm#tr

*raba Ge$dası (1898, 19C0) adlı romanı ile b yanlı# medenile#meyi

ele alanlardan biri de Reaiade 'kremdir

Iayınlanma sından takriben on yıl ne yaılmı# olan *raba

Ge$ dası(nın k a2ramanı, i2r ey adında mirasyedi bir

+a#aadedir ütün i#i-%üü $e merakı ala;ran%a %iyinmek, ala;ran%a

ya#ayı# kral larını yarım yamalak ta tbik etmek , berberlerl e $e%ar sonlarla ;r ansı a kon#mak $e araba k llanmaktır ütün benerler i %ibi, i2r ey de !ok basit bir kültür e sa2i+tir Hransıayı de"il,türk!eyi bile do"r dürüst kon#+ yaama Hak at, e$inde bir

;ransıa "retmeni $e ;ransıa kon#a bilen bir #ak

blndrmaktan 2o#lanır Ierli $e milli olan 2er #eyi be"enmemek $e

2atta 2or %rmek alı#ka nlı"ınd adır Türk!e kon#rk en bile, slerinesık sık ;ransıa kelimeler karı#tırır $e türk!e ümleleri de ;ransıanın

sentak sına %re ya +ar *+tal, basit $e ı+ır dır nn bütün b$ası;ları okyy kendisine %üldürm ek i!in yeter Iaar da bnkabl etm ekle beraber, b %ülün!lü"ün altında aıklı bir to+lmsal

da$ranı#ın blnd "na da inanır

Romanda %er ek $aka $e %erek se karakterl er tamamiyle tabii $

$e yerlidir Barakter lerin $e olayların tas$irindı- realime son d ereesadık kalmmı# $e Türk romanında 1880 den sonr a yer alma"a ba#lamı#

olan realist e"ilime ba#arılı bir rnek kaandırılmı #tır *nak, eser in

yaılmı# old" sırada yayınlanmamı# olması $e 2atta tamamiyle ro

mantik karakterdeki iki 2ikayesinin ( 2sin ey, Şemsa) da2a ne

yayınlanmı# blnma sı, yaarın b ynünden tanınmasına imkan

bırakmadı"ı %ibi, r ealimin Türk romanınd a yerle#mesinde de etkiliolamamı#tır

1889 da yayınlanan 2sin ey ya2t Şairli"in >ain ir ?etiesi,se$%ilisi len %en! bir #airin ıstıra+larını analatan $e tamamiyle roman

tik karakter de bir büyük 2ikayedir 1896 yılı ba#larında $e *rabaGe$dasından bir a ne Ger$et-i Hünnda te;rika $e bir yıl sonr a ayrıa yayınlanan Şemsa da, kü!ük ya#ta len ki msesi bir kıın kısaık



64 B'?*? *BIMQ

mrn yine tamamıyle romantik bir atmos;er i!inde $eren bir 2ikayedir Teknik bakımdan !ok ayı; olan $e #airane tas$ir $e dü#ünelerledol blnan b 2ikayeler, de$ı7in 2en ü romantimden krtlamamı#olan %enel e$kine y%ndr

1880 den sonra yeti#en romanıların likkate en !ok de"erlerinden

biri de ?abiad ?aım (186F-1893) dır >ayatı 2akkında +ek a #ey

bilinen yaar, bütün "renimini İstanblda ya+mı#, 188C te *skeriü2endis ektebini yüba#ılıkla bitirmi#, iki yıl sonra da krmayolm#tr ir yandan >ar+ klnda ;en dersleri okt+ ;enni kita+lar yayınlarken, bir yandan da edebiyatla "ra#rr:55 #iir ler , 2ikayeler

yamı# $e #iirlerini # iki kü!ük kita+ta to+lamı#tır >e$es 'ttim (188A),ini ini ya2t Iine >e$es (1886) Qamanında roman üerine ya+ı lanmünaka#alara da katılan $e bnlarda 2aan Ra:K i imasını kllananyaarın asıl !alı#ma alanı ise, 2ikaye $e romandır üyük 2ikayeleri

Iadi%arlarım (1886), Qa$allı kı (1889), ir >atıra (1890), Bara ibik

(1890), Ge$da (1890), >ala <üel (1891), >as+a (1891), Geyyie-iTesamü2

(1891) Roman Qe2ra (1896, 19AC, 1960) Iaarın ayrıa Inan $e

Datin mitoloisinden ba2seden 'satir (189F) adlı bir eseri da2a $ardır

üyük 2ikayelerinden Bara ibikin dile sadele#tirilmi# bir baskıı5ı 19C,Cte yayınlandı"ı %ibi, b 2ikaye ile di"er be# 2ikayeyi (Iadi%arlarını,Ge$da, >ala <üel, >as+a, Geyyie-i Tesamü2) $e 'satiri i2ti$a eden

bir baskı da2a ya+ılmı#tır (1961)

Şiirde sadee bir amatr olarak kalmı# olan ?abiade ?aım,!ok %en! ya#ta lmesine ra"men, 2ikaye $e roman alanında adını n

tlmaktan kolaylıkla krtarabileek eser ler $erıni#tir ?aım, Tan imat

'debiyatının son yıllarında kendini %sterme"e ba#layan realist $e

natüralist e"ilimin temsililerinden biridir *nak, o amana kadar

romantimle beslenmi# $e ona alı#mı# olan 2ikaye $e roman oky

snn mane$i baskısı altında blnd" i!in, baı 2ikayelerinde (>as+a,

>ala <üel, Iadi%arlarım, Qa$allı Bı, ir /latıra) yer yer romantime

ka+ılmaktan krtlamamı#sa da, Bara ibik $e Geyyie-i Tesamii22ikayeleri yle Qe2rada r ealime !ok yakla#mı#tır Bara ibikin nsii,

Türk edebiyatında realim $e natüralimin ilk $e kü!ük bir beyanna

mesi 2alindedir Iaar, brada -yanlı# olarak :insanın $e to+lmn

yalnı ktü ynlerini anlattı"ı: sanılan- realim $e natüralimin esas

larını a!ıkladıktan sonra, bnlara bir #rnek olarak da Bara ibiki

yadı"ını syler <er!ekten b 2ikaye, tam anlamıyle realist sayıla2ile-



&'R? TMRB '&'İI*T/?/? *lK:* PİQ<İD'Rİ 6A

ek ilk Türk 2ikayesidir Ba2ramanı bir kylü olan $e $akası *nadol da,*ntalyanın bir kyünde %e!en 2ikaye, kyün bütün 2ayatını tam bir realimle aksettirir Iaar, realiteye sadakat dü#ünesiyle, ky lülerin#i$elerini de aynen $ermi#tir 2aliyle Bara ibik, son de$ir Türk edebiyatındak i ky roman $e 2ikayelerinin de ilk rne"i drmn dadırGeyyie-i Tesamü2te İs yaar, %en! $e kabiliyetsi bir edebiyat meraklısının#2rete eri#mek i!in ba#$rd" son!s !areleri realist bir %rü#letesbit eder

Hakat yaar, asıl ba#arısını Qe2rada %sterir üyük 2ikayedekidenemelerinden sonra romana %e!en $e büyük bir %lem $e ara#tırma

%üüne sa2i+ blnan ?aım, bir kıskan!lık temasına otrtlm# olan

$akayı $e olayların %e!ti"i !e$releri tam bir realimle tas$iri ba#ardı"ı

%ibi, karakterlerin tas$ir $e ta2lilinde de ayni ba#arıyı %sterir Roman

daki +sikoloik ta2liller, bil2assa kıskanlık +sikoloisinin %eli#tirilmesi

$e ayrıa baı to+lmsal !e$relerin tanıtılması dikkate de"er bir itinaile ya+ılmı#tır bakımdan Qe2ra, türk!ede ilk +sikoloik roman de

nemesi olarak da kabl edilebilir Ialnı, ıle$rin %enel e"iliminden

%elme bir alı#kanlıkla, $akada entrik nsrna ;ala yer $erilmi# $e

son! !ok traik bir #ekilde düenlenmi#tir >er 2aliyle modem bir

roman anlayı#ına eri#ti"ini %steren romanı, üsl+ bakımından ?amık

Bemalin iindedir &ilde de, ;ars!a $e ara+!a kelimelerden $e tamla

malardan mümkün old" kadar akla#arak, ortalama bir $okabüler

krabilmi# tir

Tanimat de$ri romanılarını tamamlamak i!in, İstanbln ktüala;ran%ala#mı# !e$relerindeki 2ayatı !ok realist bir #ekilde anlatan&iyana (1890) $e eraret-i >ayat (1890) adlı iki kü!ük romanyamı# olan e2met üni(yi $e Vemiden sonra İslam irli"iideoloisini ele alan Tr;anda mı yoksa Tr;a mı (1890) romanının

yaarı e2met ratı da kaydetmek laım%elir &e$rin siyasi

olaylarına m2ali; ola rak karı#an $e ian adında bir %aele

!ıkardı"ı i!in ianı rat ey diye de anılan yaar, siyasi

müadelelere de yer $erdi"i b romanın d aki %lemleri $e to+lmsalta2lilleri ile bil2assa dikkati !ekmektedir

' d e b i T e n k i t

Türk edebiyatında %er!ek edebi tenkidin de Tanimattan sonra

ba#lamı# old" sylenebilir <er!ekten, Tanimattan ne edebi ten-



66 KENAN AKYÜZ

kide ait eserler islamı edebiyatın yalnı yaı tekni"inden ba2seden eser

lerden ibarettir $e bnlar !o3nlkla *ra+ $e *em edebiyatlarında

da2a ne konlm# krallar 2akkında b dillerde yaılmı# kita+ların

!e$irileridir

*$r+aı bir Türk edebiyatının krlmasına ba#landıktan sonra,amanla, kar#ıla#ılan $e !ülmesi %ereken baı nemli meseleler üerinde bir d ü#ünme, a!ıklama $e tenkid dnemi de ba#lamı# old

1860 tan sonra atı kültürü ile temas kran $e Türk edebiyatınımodern le#tirme"e !alı#anların aydınlara a!ıklayı+ anlatmak $e onları

inandır mak drmnda blndkları ilk mesele, &i$an

'debiyatının artık ortadan kalkmasındaki arretti nlara %re b

edebiyat, :son dere ede kralı, sanat!ının ki#ili"ini bo"an, soynlarını n +landa ttan5 dy%ları, 2ayal $e dü#ünrlri $r i;ade

nsrlariyle kli#ele#mi#, 2ayat $e %er!ekle il%isi, de$rini tamamlamı#$e skolastik karakterde : bir edebiyattı 2ü$iyetiyle, artık tari2e karı#mak $e yerini med eni krl#taki bir edebiyata terk etmek ornd a id i Brlaak olan yeni edebiyata %en! k#a kları

alı#tırabilmek i!in, onları &i$an edebiyatın d an so"t+akla#tırmak #arttı sebe+le Tanimat 'de2iyatının ilk

dneminde bütün tenkidler &i$an 'debiyatının esasları $e ellikleri üerinde to+lanır Brlaak yeni edebiyat i!in adeta bir :alana!ma: ma2iyeti nde olan 2 tenkidler, Qiya =a#a ile ?amık Bemal tara;ından ynetildi Qiya =a#a, >ürriyet (te !ıkan Şiir $e

İn#a (1868, sayı 11) makalesinde, &i$an 'de2iyatı (na #iddetle

2üm ederek on :%ayr -i milli $e sni: olmakla s!lar $e asıl Türk edebiyatının >alk 'debiyatı old"n iddia eder Hakat, %en!li"inde&i$an 'debiyatı kültürü ile yeti#mi# $e onn e$kini almı# olan Qiya=a#a, b tenkid leri inkıla+!ı dü#ünelerinin baskısı altında yani bir

edebiyat i2tilalisi +sikoloisi ile ya+tı"ı, dy%lariyle &i$an

'debiyatına ba"lı blnd" i!in >arabat (18@C) a yadı"ı nsde b

iddianın aksin i ileriye sürmekte de tereddüt etmemi#tir

na kar#ılık inkıla+!ı karakterini 2i! bırakmayan ?amık Bemal,kendi e$k $e alı#kanlıklarını bir yana iterek, &i$an 'debiyatı 2akkın

daki dü#ünelerinde sonna kadar direnmi#tir 1866 da Tas$ir-i ';karda

!ıkan :Disan-ı smanınin 'de2iyyatı >akkında aı üla2aatı Şamildir: adlı n makalesinde &i$an 'debiyatı 2akkındaki men;i dü#ün

elerini, >arabat ı tenkil maksadıyle yadı"ı Ta2rıb-i >arabat (1886,

188@, 189C) $e Takib (1886) adlı eserlerinde da2a #iddetle sa$nr



ll;&'R? TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ 67

*yni yaar lar, %erek &i$an 'debiyatı alı#kanlıklarının %iderilmesini

2ede; ttan yaılarında $e %erekse do"rdan d o"rya yeni edebiyatın

esaslarını a!ıklayan $e sa$nan ba#ka yaılarında atı 'debiyatı 2ak7kında da %erekli bil%ileri $ermekte idiler ?amık Bemal, bil2assa

kaddime-i Velal (1883) de, a2ar-i &ani# (188A) adlı !e$irisinin $e İn7

tiba2 (18@6) ın nslerinde, tiyatro 2akkındaki makalelerinde $e

sonradan bln+ ?emettin >alil nan tara;ından bastırılan ?amık

Bemalin Talim-i 'debiyyat Merine ir Risalesi (19A0) adlı eserinde

atı 'debiyatına dair %rü#lerini a!ıkladı"ı %ibi 5 Qiya =a#a da kaddime-i >arabatta &o" $e atı edebiyatlar ını kar#ıla#tınrarak, ara7

larındaki ayrılıklarda :tabiat $e to+lmsal !e$re: #artlarının etkili

blnması %ibi amanının atıda da !ok yeni ;ikirlerini aksettirir

'ski-Ieni, &o"-atı müadelesi Tanimat de$rini de a#ı+ Ger$et7i

Hünn de$rine %e!eek $e anak 1898 yılında batılı Türk edebiyatının

kesin a;eriyle bitebileektir

Tanima t de$rinin ba#lıa münaka#a konlarından biri de, yeniedebiyatın dili mesele3idir Şinasinin Tereman-i *2$al $e Tas$ir-i

'; kar %aetelerinin ilk sayılarına yadı"ı nslerle Qiya =a#a $e ?amık Bemalin ykarıdaki makale $e eserleri b mesele 2akkındaki %7

r ü#lerini de bildirirlerHransı edebiyatı ile temaslar arttık!a, b edebiyattan !e$rilen eseı77

ler $e yaarları 2akkında baı ineleme $e tenkidler de %rü lme"e ba#lanmı#tır *yrıa, batılı edebi türler $e akımlar üerinde de aman aman

münaka#alar ya+ılmı#tır 1880-1886 yılları b münaka#alar bakımından !ok 2areketlidir *2met id2at 7İsmail >akkı 7e#ir Hat X ?a

biade ?aım arasında ya+ılan b münaka#alardan ba#ka eski $e yeniedebiyatlar müadelesi de ayni tari2lerde en #iddetli sa;2asına %irmi#tir sa;2anın en %ürültülü !atı#ması ise, R eaiade 'krem ile allim ?ai arasında #iir dili $e naım tekni"i üerine ya+ılan $e anak 2ük

metin araya %irmesiyle ka+anmı# olan münaka#adır (1886) ?ai, Gaa7

det %aetesinde !ıkan e$a+larını :&emdeme: (1886) adıyle ayrıa

yayınladı ?ainin tenkide dair eserleri arasında, baı makalelerini to+7

layan Iamı# lndm (188C) $e Tereman-i >akikatin edebi kısmında a!tı"ı bir sütnda %en! #airlerin %nderdikleri #iir leri tenkid edi+d üe2 en yaılarını ta#ıyan allim (1886) kaydedile2ilir

?ainin eski yaı krallarına dayanan $e yalnı %ramer $e sentaks yanlı#lıklarını belirten yetersi tenkid metodnn yanında, 'krem ta7



68 B'?*? *BI MQ

mamıyle batılı bir metoda sa2i+trir Iaı krallarından ba2seden

&o" eserleriyle yetinmeyer ek atıdaki edebiyat kramlarına ait eser

lerden de ;aydalanmak sretiyle yadı"ı Talim-i 'de2iyyat (18@9, 188F,

191C), 2 de$irde a$r+ai 1ürk edebiyatının esaslarını a!ıklayan en

nemli eser old" %ibi5 N/ Qemem e (188A) nin nsü, Takdir-i

'l2an (1886) ile =emürde (189A) d eki baı +ar!alar $e Takriat (1898)

da onn %enellikle sanat $e ellikle #iir 2akkındaki dikkate de"er

dü#ünelerini ta#ırlar

drm ile Tanimat de$rinde tenkid, da2a !ok &o"-atı

edebiyatlarının müadelesini mi2$er ya+an, &i$an 'd;biyatı i!in yıkıı

$e a$r+ai Türk edebiyatı i!in de ya+ıı bir karakter %stı mektedir

' d e b i y a t T a r i 2 i

Tanimattan ne edebiyat tari2i alanındaki !alı#malar, belli bir

de$rin #airleri 2akkında al;abetik sıraya %re !ok basit 2iyo"ra;ik bil%i

$e onların #iir lerine dair yine !ok basit $e adeta kli#e 2ükümler ta#ıyan

#ara tekerelerinden ibarettir !alı#maların edebiyat tari2i %rü#ü

$e metod ile 2i!bir il%ileri blnmadı"ı %ibi, o sıralarda, büyük #airler

2akkında yaılmı# mono"ra;iler de yoktr

Türk #iirinin tari2i üerine !ok basit bir taslak denemesini, ilk

olarak, Qiya =a#a ya+ar >arabatın man m nsündeki :*2$al-i

'#ar-ı Türki: $e :*2$al-i Şara-yı Rm: blümlerinde, .4 yüyıl

dan ba#lattı"ı smanlı #iirinin temsililerini kronoloik bakımdan ü!

%rba ayırır Bdema, '$asıt, '$a2ir irini %r+ta *2met =a#adan

akiye, ikini %r+ta akiden ?abiye $e ü!ünü %r+ta da ?abiden

İet ollaya kadar %elen ba#lıa #airleri to+lar Qiya =a#a, ayni #air

leri asıl ba#arı %sterdikleri naım #ekillerine (kaside, %ael, mesne$i)

%re ayrıa sıralayarak, ba#arı dereeleri $e #iirlerinin ellikleri üerine

kısa bil%i $e baı de"er 2ükümleri $ermi# $e baılarını tanınmı# İran

#airleriyle de kar#ıla#tırmı#tır Bronoloik tasni;te baı karı#ıklıklararastlanmasına, ya+ılan tasni;lerin $e $erilen 2ükümelerin basit $e

#a2si olmasına ra"men, b deneme #ara tekerelerinden elbetteki !ok

;arklıdır $e müelli;te bir edebiyat tari2i ka$ramının $arlı"ını %sterir

ir edebiyat tari2i !alı#ması olmamakla beraber, Ginan =a#adan

?amık Bemale kadar smanlı nesrinin ba#lıa temsililerinden rnekler



OK/&'R? TMRB '&'İI*T/?/ ? *?* PİQ<İD'Rİ 69

aldı"ı ?üm;ıne-i 'debiyyat-ı smaniyye (18@9) sinde 'biya Te$;ikin

b yaarlar 2akkında $erd i"i %eni# bil%i5 eserlerini, edebı elliklerini

$e 2imetlerini a!ıklayı# $e ta2lil tarı d a tamamıyle yenidir

Türk!ede :'debiyat Tari2i: adını ta#ıyan ilk deneme ise *bdül 2alim

emd2 (1866-190A) n Tari2-i 'de2iyyat-ı smaniyye (1888) sidir

Iaar eserini ü! blüme ayırarak, birini blümde &i$an 'debi yatı

2akkındaki dü#ünelerini anlatmı#, ikini blümde Ginan =a#adanüterim *sım ';endiye, ü!ü nü blümde de *ki; =a#adan eserin

yayınlandı"ı tari2e kadar %elmi#tir *nak, bil2assa ikini blümde

smanlı 'debiyatı nı yine .4 yüyıldan ba#latmak, bir!ok nemli

#a2siyetleri dikkate almamak, baan tari2i sırayı bomak (?abiyi

?edimden sonraya koymak %ibi) 2atalardan ba#ka, eserde %enellikle

$erilen 2ükümler $e $arılan son!lar d a tamamıyle #a2sidir Hakat,

amanına kadar, Türk edebiyatı tari2i alanında ya+ılan ilk denemedir

!alı#maların dı#ında, #ara tekerelerindeki metodn bira da2a%eni#letilmi# rnekleri arasında Raiade 'kremin B demadan ir ka!

Şair (188A) ini, aallim ?ainin smanlı Şairleri (1890) ile 'samı

(1891) sini $e Haik R#aın 'sla; (189C,) ını saymak mümkün dür

&o"rdan do"rya Türk edebiyatı tari2i ile il%ili olmamakla bera ber, e#ir Hatın 4olter (1886) $e 4iktor >%o (1886) adlı mono"ra;ileri, modern bir metodla meydana %etirilmi# olmaları bakımından , dik kati !ekmektedirler de$irde Türk edebiyatı tari2ine ait olarak 2aırlanmı# basit $e kü!ük mono"ra;iler arasında ise, İsmail >akkınm :./4 *sr-ı >irı Türk 2arrirleri : %enel adı altında *2met

id2at ';endi (1890), 'krem ey (1890), Ve$det =a#a (1890),Şemsettin Gami (1890), allim ?ai (1893), asır Şairlerimi(?abiade ?a ım, *li R2i, 'min >ü mayı, allim V di) sayılabilir

< a e t e i l i k

Tanimat d:$rindeki %aeteilik !alı#maları edebi !alı#malarla !ok

yakmdan il%ilidir Pünkü b de$rin belliba#lı yaarları basın 2ayatına

da karı#tı kları %ibi5 %aeteler edebiyat der%ilerinden !ok ne !ıkma"a

ba#ladıkları i!in, ilk edebi yaılar da %aetelerde !ıkmı#tır Tanimatde$rinin bia t %aele !ıkarmı# $e edebi yaılarının nemli bir kısmı



@0 KENAN AKYÜZ

%aetelerde yayınlanan tanınmı# yaarları arasında Şinasi, Qiya =a#a,

?amık Bemal, *li Ga$i, *2met id2at, 'biya Te$;ik $e Şemset tinGami ba#ta %elir ler

Türkiyede resmi bir %aete olan Tak$im-i 4ekayi (1831) in yayınlanması ile 2a#lamı# olan 2asın 2ayatı, Tanimatın ilanından sonrayarı resmi Veride-i >a$adis (18C0) ile de$am eder $e 1860 a kadar bn lara, sadee, mesleki bir %aete olan 4ekayi-i Tıbbiyye (18A0)katılır

Gerbest Türk %aeteili"i ise, 1860 ta *%a2 ';end inin !ıkardı"ı$e yaılarını %enellikle Şinasinin yadı"ı Tereman-ı *2$al ile ba#lar 0 İlk edebi te;rika olan Şair '$lenmesini b %aetede yayınlayanŞina3i, 186F de tek ba#ına Tas$ir-i '; karı krar *yni %aeteyi 186Aten sonra, iki yıl süre ile ?amık Bemal !ıkarır *li Ga$i, ilk olarak 1866 da İstanblda ynetme"e ba#lalı"ı 2bir:i *$r+aya ka!tık tan sonra Dondrada !ıkarma"a de$am eder (31 a"stos 18@6) Qiya=a#a, 1868 de Dondrada Bemal ile birlikte krd" >ürriyeti, 1869-18@0te Dondra $e Vene$red e tek ba#ına !ıkarır Bemal, *$r+adan dndükten sonra, en nemli siyasi $e ;ikri yaılarını yayınladı"ıİbret (18@1) i !ıkarma"a ba#lar *2met id2at, ne &e$i r (18@F) $e

edir (18@F) %aetelerini $e sonra d a, bir!ok romanları nı te;rika etti"i,Ter eman-ı >akikat (18@8) i !ıkarır Qamanının basın 2ayatınaŞemsettin Gami de Gaba2 (18@6) $e Terman-ı Şark (18@8) %aeteleriile >a;ta (1880) der%isini !ıkarmak sretiyle katıldı &e$rin en nemli%aeteisi $e yayınısı ise, 'biya Te$;ik tir 'biya, Bemal in

!ıkardı"ı İbret %aetesinin yaı 2eyeti arasında blnd" %ibi, kendiside >adika (18@F) $e Gıra (18@3) %aetelerini $e 18@9 da da ema-i 'biyayı !ıkardı der%i ile Radika, amanlarının edebiolaylarını aksettirme leri bakımından da !ok nemlidir &e$rintanınmı# di"er %aeteileri arasında asiret (1869) %aetesi sa2ibi *li,İstanbl (186@), Nakayık-l 4ekayi (18@0), 4akit (18@A) %aetelerinin ba#yaarlı"ını ya+mı# olan Bemal+a#aade Gait $e İkdam (189C )

sa2ibi *2met Ve$det de sayılmak %erekirTanimat de$ri basını 5 sayıları altmı#ı blan %aetlerı (C3 +olitika,

F edebiyat, 1 tiyatro, 3 ma%ain, F mia2, F !ok, F kadın, F iraat,

1 tı+, 1 2kk 1 tiaret, 1 askerlik) ile İm+aratorl"n !e#itli alanlar daki to+lmsal kalkınmasına büyük 2imette blnd" %ibi5 en tanınmı#ları arasında ema-i 'biya (18@9), >aine-i '$rak (188F),>aine-i Hünn (188F), enemenliade Ta2ir in !ıkardı"ı <ayret(1886)



,ıoo'R? T M RB '&'İ)*T/? /? *?* PİQ<İD'Rİ $1

$e *sar (1886), aari; (1890), Resimli <aete (1891), almat (1893)der%ileri blnan $e yüü a#an sayıdaki edebiyat, ;ikir $e sanat der%ileri

ile de kültürel alandaki kalkınmaya nemli yardımlar ya+mı#tır Bita+

2alinde basılan moıo"ra;ik !alı#malar Türkiyede anak 1908 den son

ra %eli#ti"i i!in, yü yıllık Türk kültür tari2ini il%ilendiren 2emen bütün

malemesinin %aete $e der%i say;alarınd a blnd" dü#ünüleek olr

sa, basının b de$irdeki 2imeti da2a iyi anla#ılmı# olr

Tanimat basınının do"rdan do"rya edebiyata olan en büyük

2imeti ise, yeni bir nesirn do"masındadır <aete dilini Tak$im-i 4e

kayiin mün#iyane nesrinden krtaran Şinasiinin makale $e ;ıkraları,yeni Türk nesrinin ilk rnekleridir Vümleyi eski nesrin kelime $e sanat

oynlarından temileyerek on yalnı ;ikrin i;adesine $eren b nesir,

da2a sonra %elen %aeteilerin elinde 2 drmndan bira akla# makla

beraber, !a"da# Türk nesrinin esasını krm#tr Tanimat ba sınının

Türk edebiyatına olan di"er 2imetleri arasında makale, müsa 2abe, ;ıkra,

deneme %ibi ba tılı yaı !e#itlerini %etirmesi $e edebi tenkidin

%eli#mesine ya+tı"ı büyük yardım da kaydedilmelidir

il

SERVET-1 FtlNÜN DEVRİ

(1896-1901)

Ger$et-i Hünn ya2t 'debiyyat-ı Vedid e de$ri, Türk edebiyatında

1860 tan beri de$am eden &o"-atı müadelesinin kesin sonn

-atı edebiyatının le2ine olarak- tayin eyleyen sonn sa; 2adır

<er!ekten, +ek yo"n $e +ek dinamik !alı#malarla %e!en b kısaık

sa; 2anın sonnda, Türk edebiya tr %erek i2niyet, %erek m2te$a $e

%erekse teknik bakımlarından tamamıyle a$r+ai bir ma2iyet kaana

bilmi#tir

Türk edebiyatının 2 de$rine Ger $et-i Hünn d e$ri denilmesi, 2edebi 2areketin Ger$et-i Hün;m der%isinde %er!ekle#emesiyle il%ilidir $eTe$;ik Hikretin b der%inin yaı i#lerini üerine almasıyle ba#lar (@#bat 1896, sayı FA6) &i$an 'debiyatına kar#ı krlmasına !alı#ılan a$r+ai Türk edebiyatını i;ade i!in Tanimat de$rinde kllanılmı#olan 'debiyyat-ı Vedide deyiminin de b 2arekete ad olması, 2areketin



@F B'/*? * BIMQ

b deyimi tamamıyle benimseyi+ kendi 2akkında +ek sıkkllanmasın 7 dandır

'debiyyat-ı Vedideyi meydana %etirenler arasında, #air olarak Te$

;ik Hikret, Venab Şe2abttin, >üseyin Giyret, >üsyin Gat, *li 'krem,

*2met Re#i t, Güleyman ?ai;, Güleyman ?esi+, Haik *li, Velal Ga2ir5

2ikayei $e romanı olarak >alit Qiya, e2met Ra;, >üseyin Va2it,

*2met >ikmet, Ga;$eti Qiya $e münekkid olarak da *2met Şayb

$ardır

1891 yılı martında İstanbOd a *2met İ2san (Tok%) tara;ından !ıkarılmasına ba#lanmı# olan Gn$t-i Hün n, isminden de anla#ılaa"ı

%ibi, ba#lan%ı!ta da2a !ok ;enni yaılara nem $eren bi r der%i id i Te$ ;ik

Hikretin yaı i#leri müdürlü"üne %elmesinden sonra, tam bir ede biyat

$e sanat der%isi 2alini alma"a ba#ladı a mana kad ar türlü der%ilerde

da"ınık #ekilde yaan $e a$r+ai bir edebiyata tara;tar oian %en!leri bir

tek der%inin etra;ında to+layarak eski edebiyat tara;tar larına kar#ı tek

bir e+2e krmak isteyen Reaiade 'krem, kteb-i ülkiyeden

"renisi olan *2mt İ2sanı G$t-i Hiinnn byle bir yayın or%anı

2aline %etirilmesi 2ssnda raı edine, Te$;ik Hikreti de der%inin

ba#ına %etirdi $e kısa bir aman sonra Gr$et-i Hün ı1n -mem leketin

sadee en büyük sanat $e edebiyat der%isi olmakla kalmayarak Türkedebiyatının modernle#mesinde !ok nemli 2imeti blnan bir or%an

2aline de %eldi Te$;ik Hikrtin +e#isıra, kısa sürelerle, >alit Qiya,

Venab, e2met Ra;, >üseyin Va2it $e tekiler de der%iye katı 7 larak

Ger$et-i Hünn To+ll"n krdlar $e bylee 'debiyyat-ı Vedide

de$ri ba#lamı# old

Ger$et-i Hünı1nda to+lanan %en!ler, büyük bir sanat a#kına sa2i+7tiler Hransı edebiyatını yakından iliyor $e on rnek ttarak, Türk

edebiyatını büyük bir 2ıla batı2la#tırma"a !alı#ıyorlardı &er%i, kısa

amanda, %erek #ekilde $e %erekse dy# $t- 2ayal kr# bakımınd an

tamamıyle a$r+ai #iirler, 2ikayeler $e roman te;rikalari yle dolma"a

ba#ladı ir yandan Te$;ik Hikretin ine e$ki der%iye ai+ bir %rünü#

$erirken5 bir yandan da, yaılan bir!ok ineleme yaılarrıyl Hransı

edebiyatındaki !e#itli akımların $e nemli #a2siyetlerin !ok dikk atli

$e etra;lı bir #ekilde tanıtılmasına !alı#ılıyor, ayrıa !e$iriler de ya+ılıyord 'stetik, ilk de;a $e :>ikmet-i bedayi: adıyle b der%inin sa

2i;elerinde tanıtılma"a ba#landı Tiirk #iirine, Hransı #iirinden bir!ok

yeni 2ayaller %etirildi nları i;ade i!in yeni tamlamalar kllanıldı,



&'R? TMRB '&'İI*T/?/? *l/ * PİQ<İD' Rİ @3

slüklerden yeni yeni ;ras!a $e ara+!a kelimeler bln+ !ıkarıldı

ylee, %enel kon#ma dilinden ak bir $okabüler $e üsl;ı+ meydana

%eldi

nların Hransı ede biyatına a#ırı ba"lılıkları, yine oradan alınma

yeni bir 2ayal dünyası $e 2alktan ayrı bir $okabüler krmaları bir!ok

itiralara yol a!tı &a"ınık $e +lansı !alı#malarına ra"men, eski ede

biyat tara;tarları 2enü ayakta idiler $e Ger$et-i Hünolara kar#ı

direniyorlardı Şey2 4as;i, >alil 'dib, Haik 'sat (*odelib), üsta

biade İsmet, e2met Velal, *2met Rasim, Gami2 Rı;at, *1i Bemaldenibaret blnan $e yaılarını da2a !ok /laine-i Hünn, Resimli <aete,

sa$$er almat, saI$er Hen $e 'de+, İrtika %ibi der%ilerde yayın

layan b eski edebiyat tara;tarlarının onlara ynelttikleri ba#lıa s!

lar # #ekilde to+lanabilir 1) Hransı edebiyatına a#ırı ba"lılıklanyl

Gr$et-i Hünnlar, oriinal olmayan, tamamıyle taklit!i bir edebiyat

meydana %etiriyor lardı F) edebiyat, ayni amanda, memleketin

%enel ya#ayı#ı ile il%isi, %ayr-i milli, komo+olit bir edebiyattır 3) &il

$e üsl+ bakımından ttlan yol da 2alktan ak $e tamamıyle sni

dir C) <erek $okabülrlrinin snili"i $e %erekse Hransı #iirinden

ta#ıdıkları 2ayallerin aai+li"i Türk #iirini anla#ılma 2ale %etirmi#tir

son itira noktasında, Gr$et-i Hün nlara en a"ır 2üm*2met id2at ya+tı 'serlerinin en basit okyıı lar tara;ından bile

anla#ılabilmesini %aye edinmi# olan *2met id2at, Ger$et-i Hünn

ların kon#ma dilinden akla#makta %sterdikleri a#ırılıktan 2o#lanmayarak, Gaba2 %aetesindeki me#2r &ekadanlar makalesini yayın

ladı (1C mart 189@) tari2ten on yıl ne Hransada m arılarına

sembolistlere takılmı# $e ttnm# olan &ekadan adını Ger $et-i Hünn

elara da takmakla yaar, onların #iir lerinde yeni 2ayallerden $e ara+!a,

;ars!a tamlamalardan do"ma anlam ka+anık2klı"ına saldırıyord

&e$rin büyük bir edebiyat otoritesi tara;ından takıl mı# olan b ad,

batılı edebiyata m2ali; olanlara ra"bet %rerek, n süre Ger$et-i

Hünnlar 2akkında alaylı bir!ok yayın ya+ılmasına yol a!tı Hakat,

kısa bir sar sıntıdan sonra, 2areket yine tam bir düenle $e aralıksı de$ametti Gr$et-i Hünıılar , ya+ılan bütiin saldırı#lara tek bir e+2e 2a linde

$e 2e+ birden ka#ı koydkları %ibi, edebi !alı#malarını da ak satmadan

sürdürdüler

ylee, 1898 yılının sonlarında yani ü! yıl i!inde Ger$et-i

Hünn lar müadeleyi kaanmı#, a$r+ai Türk edebiyatının

kesin a;erini



$4% B'?*? *IMQ

sa"lamı# blnyorla r,lı Jnli;lrinin sesleri yine arasıra !ıkmakla

b ı-a ber, m2ale;et artık iyiden iyiye ayı;lamı# $e a$r+ai bir edebi yatın

%ereklili"i $e nemi Tiirk kamoyna kesin olarak kabl edildi"i i!in,

Ger$et-i Hünnlar 2enü %en! ya#ta modern lürk ed ebiyatının

üstadları +ayesine yükselmi#lerdir Ikarıdaki a"ır saldırı#ı ya+an*2met id2at bile, ni2ayet, Ger$et-i Hünn 2areketinin edebi de"erini

itira;a mebr kalmı# $e Tarık %aetesine yadı"ı Teslim-i >akikat

(C aralık 1898) adlı makalesiyle, Ger$et-i Hünn 2areketinin Türk ede

biyatında büyük bir ilerlemenin i;adesi old"n kabl etmi#ti

&ı#arıdaki m2ale;etin ayı;la ması, amanla, kendi aralarındaki baı anla#malıkların a!ı"a $rlmasına yol a!tı Qaten sanat anla yı#ında

+rensi+ler bakımından birle#mekle beraber, b +rensi+l er in tatbikatında

teden beri aralarında baı %rü# ayrılıkları $ardı *yrıa, kabiliyet $e

mia! ayrılıkOarından do"an, baı %ili anla#malıkların $arlı"ı da

biliniyord *#ırı ;rdiyet!ilikten do"ma kon darlı"ı, 2e+ ;erdi

2ayallerin $e dy%ların $e bil2assa a#k d y%larının i#lenmesi, siyasi

#artların bask ısından ileri %elen bir ansılık > melankoli , to+lm 2aya

tına ynelemeyi#, dildeki snilik $e bndan do"ma anlam ka+a n ıklı"ı üer ind ;: to+lanan b ayrı2klar, d ı#arıya kar#ı birlik %rünmek $e

+ar!alanmamak arreti ile n süre a!ı"a $rlmadı Hakat m 2ale;etartık te2likeli olmaktan !ıkına, $aktıyle ba#kalarına kar#ı kabl

etmedikleri 2atalarını kendi k endilerine düeltmek i!in, bir otok

ritisime %itmekte sakına %rmediler 2areketin ilk denemesini,

Ger$et-i Hünna yadı"ı n bir mak al = ile (Gon Iaılar , @ 2airan

1900, sayı C8F) *2met Şay2 ya+tı GZr$et-i Hünıın 'debiyatının 2e+

;erdi dy%ları $e bil2assa a#k konmn i#lemesinden #ikayet $e b

kısır yol n te2lik 3inden 2alıs eden b tamamıyl e obekti; yaı, Ger$et-iHünn to+ll"na da iyi kar #ılandı Hakat, altı ay sonra *li 'kremin

Ger$et-i Hünn iirinin ksr larından s eden n bir tenkid yaısı

;ala sert $e süb ekti; 2ükümleri ta#ıdı"ı i!in , d er%ide baı

de"i#ikliklerle basıldı"ı %ibi (Şiirimi, 1A, FF, F9 kasım $e 6 aralık 1900,sayı A0A-A08), tenkide "rayanların da te+kileri ile kar#ıla#tı n n

üerine *li 'krem, Ger$et-i Hünndan ayrılarak, b tenkidini

m2ali;lerin or%anı olan sa$$er almat der%isinde bastırdı (F@ aralık

1900) *li 'kremin ayrılı#ını, onn to+llktaki en yakın dost olan *2

met Re#itin ayrı lı#ı iledi $e, bylee, Ger$et-i Hünnd a ilk anla#malık $e da"ılma +atlak $ermi# old Hakat Ger$et-i Hiinn,

yine 2e+ birden almı# ol-



&'R? TMRB '&'İ I*TL l ? ** PİQ<İ D' Rİ 75

d" e+2e ile, b sar sıntıyı d a atlattı *nak, 1901 yılının ba#larında

$e idari bir mesele yiiünden *2met İ2san ile aralarında !ıkan bir an

la#malık dolayısiyle Te$;ik Hikretin yaı i#leri müd ürlü"ünü bırakı+

der%iden ayrılması üer ine, Ger$et-i Hünn iddi bir b2ranın i!ine

b#mü# old Iaı i#leri müd ürlü"ünü üerin e alan >üseyin Va2itin,

2i!bir de"i#iklik ya+madan, der%iyi Hikretin düeninde de$am ettir mesi Ger$et-i Hünndaki büyük !atla"ı kamoyndan bir süre da2a

%ileyebildi ise de, yine >üseyin Va2itin ;ransıadan !e$irdi"i 'debi

yat $e >kk makalesi (16 ekim 1901, sayı AA3) kamoyn kı#kırtııma2iyette blnarak, der%i il *bdül2amid tara;ından ka+atıldı $e

sor mlları da ma2k emeye $erildi *llı 2a;talık bir ka+anı#tan sonra

ma2k eme kararı ile s!s blnan Ger$et-i Hünn, A aralık 1901 de

tekrar yayınlan ma"a ba#ladı Hakat, b se;er, >üseyin Va2it de yaı

i#leri müdürlü"ünü bıraktı 'sasen, b sırad a, to+ll klakilerin bir kısmı

resmi %re$lerle dı#arıya tayin edilmi# blnd kları %ibi, İslanbldaolanların da de$ı7in a" $e en ;ak #eylerden bile k#klanan 2a$ası

i!inde eski enerileri $e !abaları kalmamı#tı nn i!in Ger$et-i Hünn,

tekra r Te$;ik Hikrtten neki drmna %irdi e#, altı yıldan beri

der%ide edebiyat $e sanal meraklılarının büyük bir e$kle iledikrnri

:üsa2a be-i 'debiyye:lerin yerini lek rar :üsa2abe-i Henniyye:ler

aldı $e, bylee, Gr$et-i Hünn to+ll " da kesin olarak da"ılmı# oldGer$et-i Hünnlar, F3 tem m 1908 deki // e#rtiyl 1adar, +ek a

#ey yayınladılar tari2 ten sonra tekrar ortaya !ık tılar sa da, #arllar de"i#mi# $e yeni bir k#ak yeti#mi# blnyord k#a"ın #iddetli

2üm $e inkarları ile kar#ıla#tılar Palı#malarına eski ünlerinin %l%esin

de, ayrı ayrı der%ilerde $e da"ınık bir #ekilde bir süre da2a de$am ettiler

se de, 2i! bir aman bir araya %elemediler

Ger$et-i Hünn $eya 'debiyyat-ı Vedide 2areketinin Türk edebi ya

tında 1860 tan sonra ba#layan batılıla#ma 2areketinin bir de$amı $e

kesin sa;2ası old"n belirtmi#tik <er!eklen, %erek %ayesinin :Türk

edebiyatını tamamıyl: $e bir an ne modernle#tirmek: olması $e

%erekse b %ayeye la#mak i!in iledi"i yol bakımından, Ger$et-i Hünnto+ll"nn !alı#maları Tanimat edebiyatındaki modernle#me

!a2alarının de$amından ba#ka bir #ey de"ildir

1860 tan sonr a Hransı ede biyatım rnek t tma"a !alı#an Türk

edrbiyatı, ne o edebiya ttaki edebi lürleri %etirmekten ba#layarak,

amanla, i! alemin asırlara süren dar kadrosndan krtl + dı# aleme



76 KENAN AKYÜZ

ynelmi#, byle bir kadro i!inO kalmanın a"ır $e marai santimanta7liminden !ıkm,#, 2ayata, tabiata do"r kaymı#tır Hakat santimen

talimdn b akla#ma, 18@A ten itibar en $e Hransı romantiklerinin

etkisiyle draklayarak , bil 2assa 1880 den sonra R eaiade 'krem $e*bdül2ak >amid ile yeniden ale$lenmi# $e Ger$et-i Hünn

edebiyatına da %e!mi#tir *nak , yine 1880 den sonra Hransı r ealist

$e natüralist lerinin de etkileri ba#ladı"ı i!in, 1880-1896 yıllarıarasında yeti mi# olan Ger$et-i Hünn lar, Tanimat d biyatının

2emen 2emen yalnı roman timin etkisinde kalmasına kar#ılık ,realimin de etkisind e kaldılar ikili $e ıt etki Ger$et-i Hünn'debiyatında santimantalimin mt lak $e sür ekli bir 2akimiyetkrmasını nlemi#, realime de s 2akkı tanımı#tır Tanimat'debiyatı nda 2enü i+tid ai bir ma2iyette blnan tekni"i Ger$et-iHünnlar bütün ede bi türlerde eksik si olarak %eli# tirmi#ler $e tama$r+ai bir se$iyeye yük seltmi#lerdir .. yüyılın da2a ilk yılındaGer$et-i Hüıın de$ri ka+anırken, tamamiyle a$r+ai ma2iyette bir Türk edebiyatı da do"m# bln yord

Ş r

Gr$et-i HünVın 2ar ek etinin, Türk ede biyatını kesin olarak

modern le#tirirken , büyük bir 2ıla son! aldı"ı ilk ede bi tür #iirdir

>ar ek etn ba#ında blnan Te$;ik Hikret(in biat #iirle "ra#masıkadar , to+ llkta !o"nl"n #airlerde olmasının da b son!ta rolüold" m 2akkaktır 'sasen #iir, Türk ed ebiyatında yüyıllardan2eri üerinde en !ok "ra#ılan $e to+lmn bütünüıı en !ok ra" bet %r en bir ede bi tür idi

Ger$et-i Hünn 2ar ek etinin #iirde ilk ele aldı"ı 2ss, Tanimat

de$rinde Türk #iirini modernle#tirmek i!in ortaya konl+ tamamıyle

%er!ekle#tirilemeyen esasların k esin olarak %er!ekle#tirilmesi olm#tr

esaslar arasında, ne, #iirin dı# %rünü#ü %eliyord ir %e!i#me

dnemi olan Tan imat de$rinde Türk #iiri #ekil bakımından 2em &o"

$e 2em de atı #iirine ba"lı kalmı#, &i$an #iiri ile Hransı #iirinin #ekil

lerini birlikte kllanmı#tı etki ile yeti#mi# blnan Gr $t-i Hünn

lar da ilk #iirlerinde &i$an namının #ekillerini kllanmı#lar sa da,

2ar ek et ba#ladıktan sonr a b #ekilleri der2al bırakmı#lardır nların

kllandıkları naım #ekillerini ü! %rba ayırmak mümkündür 1 Hr an

sı #iirinden aynen alınanlar (sone), F &i$an namından alını+ de"i#-



&'R ? TMRB '&'İI*T/?/? *K * PİQ<İD VRİ $$

tirilerek Hransı #iirinin ser be3t na ım #eklinden tamam yle ;ar k sı 2ale

%etiı7ilenler (Gerbest müsteat), 3 ?e &i$an #iirinde $e ne de Hransı#iirinde blnmayı+ kendi kendi nelrine iat ettikleri $e #air e %lni#

bir ka;iye kolaylı"ı sa"layanlar ylee Türk #iiri, naım #ekilleri bakımından , tamamıyl e modernle#tirilmi# old

Ger$et-i Hünn 2ar ek eti #iirin m2te$asında ya+tı"ı de"i#iklik lere,

ne, Tanimat de$rinin koym# old" :2er %üel #eyin #iir e kon

olabilee"i: ;ormülündeki :%üellik : kaydını kaldırmakla ba#ladı

sr etle, #iirin kons sınır sı bir #ekild e %eni#leyerek, #airin 2er2an%i bir

bakımdan enterasan bld" 2er nsrn #iir e %irmesine imkan 2asıl

old arada, #airin %ünlük 2ayatına ait basit olayların da #iir e bol

bol %irdikleri %rüldü nnla b era ber , %er ek mia!ları $e %erk se

ya#adıkları de$rin a"ır siyasi $e to+lmsal #artları yüünd en,

!o"nlkla ;erdi dy%lar a $e 2ayallere yer $eren GerIet-i Hünn

#airler inde, :a#k:, :tabiat: $e :aile 2ayatı: ba#lıa temaları te#kil ederler

Tanimat #iirin de ra"bet %rmü# olan meta;iik $e to+lmsal temalar,

Ger$et-i Hünn #iirinde nemli bir yer ttmalar To+lm sal temalar,

anak to+llk da"ıldıktan sonra $e baı #airler e r a" bet %rmü#lerdir

*#k teması !o"nlkla romantik bir atmos;or i!ind e ele alındı"ı %ibi,

tabiat tema sının da da2a !ok sübekti; bir #ekilde i#lendi"i %rülür*ile 2ayatına ait samimi dy%ların ra"bet %rmesi ise, to+lm

2ayatıyle il%ilenmek imkanını bıılamayı#ları kar #ısında, k endi i!lerine

$e el 2ayatlarına ka+anı#larının bir i;ade3idir *r anılan #eyleri !e$rede

blamayı#ın do"rd" b :realiteden ka!ı#:ı yalnılık, süknet $e ini$a

isteklerinin $e marai bir dy# $e 2ayal kr # tarının ilemesi de

ta biidir &e$ rin a"ır 2a$ası i!inde k endiler ini bnalmı# 2issettikler i

aman 2e+ birden yabanı ülk eler e (Ieni Qelanda) %! etmek $e bna

imkan blamayın a da *nadolnn sessi bir kyüne (anisanın Garı

Pam kyü) yerle# mek kararını bile aldılar bakımdan, Ger$et-i

Hünn #iirinin en belli $e k endilerinin de ;arkında ol+ aman aman

#ikayet ettikleri el li kl erinden biri olan maraili"i :asrın 2astalı"ı:

olarak de"ilse de :deI7 rın 2astalı"ı: olarak kaydetmek mümk ündür

./. yüyıl Hransı #iirinin romantimd en sem bolim e k adar türlü mer2alelerini tanımı# $e o kanaldan yeni bir dy# $e 2ayalkr# tarı, yeni bir e$k $e estetik %etirmi# olan Ger$et-i Hünn#airleri, bnlarl a birlikte, be"endikleri bir!ok 2ayalleri de %etirmeyii2mal et7 mediler nların i;adesi i!in yeni bir syleyi# arretido"na, Türk



@8 B'?*? *BI MQ

#iirinin $okabülerini yeni ba#lan ele almak ornda kaldılar Şiir dilin

deki ara+!a $e ;ars!a kelimelerin sayısını bite$iye !o"altmakla son!

lanan b !alı#ma $e :sanatkarane üsl+: %ayesiyle ya+ılan !abalar,

Gr$et-i Hünn #iirini anak sınırlı bir aydın to+ll"nn anlayabilee"i bir drma %etirdi nnla beraber, ba"la#ımı (enambemnt)

tamamıyle %er!ek1e#tirmek $e ka;iyelerdeki ses beneyi#lrinde ;ala

titilik %stermemek sretiyle, syleyi#te baı teknik kolaylıklar sa"

ladık1armı kabl etmek %erekir *nak, bna kar#ılık, *r a k$$etle

ba"lanmaları yüünden de yine teknik bir %ü!lü"ü de$am ettirdiklerim2akkaktır Hakat, *ran kalı+larını yalnı :#iirin konsna y

%nlk: bakımında de"il, :mısra i!inde kelimelerle de lam y%nlk: ba

kımından da iddi bir #ekilde ele almaları $e tü r!eyi *rn yüyıllarasüren 2akimiyetinden krtarmala rı onların 2esabına kaydedilebileek

bir ba#arıdır Iabannı kelimelerin !okl"na ra"men, osmanlıada,

kon#lan dilin üsl+ $e edasının, syleyi# elliklerinin ilk ba#arılı

tatbikatını da yine Ger$et-i Hünı1n #airleri ya+tılar

Ger$et-i Hünı1n 2areketinin lideri olan Te$;ik Hikret, 186@ de İstanblda do"d *sıl adı e2met Te$;iktir <alatasaray Gltanisini

bitirdikten sonra (1888), memrlk 2ayatına ba#ladı &e$let 2imetinde

%e!irdi"i sürenin en büyük kısmı "retmenliklerde %e!er nlar arasındaen nemlileri ise <alatasaray Gltanisi müdürlü"ü, &arülmallimin$e &arül;ünn Türk edebiyatı "retmenlikleri $e Robrt Bole türk!

"retmenli"idir >ayatını :Ger$et-i Hünndan e$$el: (186@-1896),:Ger$et-i Hünnda: (1896-1901), :/l e#rtiyete kadar: (1901-1908)$e :/l e#rtiyetten sonra: (1908-191A) %ibi drt dneme ayırmak kolaylıkla mümkün olan #air, de$rinin siyasi olaylarıyle de yakındanil%ilenmi#5 b yüden // *bdl2amid de$rinde birka! de;a te$ki; edil

di"i %ibi, 1908 den sonraki siyasi 2areketlere de m2ali; kalarak kendisi

i!in yı+ratıı olan !etin bir müadeleye %iri#mi#tir

'debiyatla ilk temasları 1880-90 arasında olan 2er %en! %ibi, Te$;ik

Hikret de, okldaki klasik edebiyat "retiminin etkisinde, b edebiyatı

rnek ttan denemelerle #iire ba#lamı#5 ;akat, beri yandan, yine okldaki

;ransıa $e Hransı edebiyatı "retiminin etkisiyle de atı

edebiyatından 2aberli olabilmi#tir *nak, #airin, eski Türk #iirinin

e$kinden kr tl+ atı #iirine ynelmesi, Reaiade 'kremin

<alatasaraya ede biyat "retmeni olması ile belirir 'krm in etkisi,

onn edebi 2ayatının en k $$etli !i%isi olm#tr 'ski-yeni

müadelesinin k$$etle sürdü"ü



&'R? TMRB '&'İI*T/?/? * 5,K PİQ<İD'Rİ 79

$e yeni edebi k#ak üerinde de etkili olınaklan %lrİ kalmadı"ı 2

de$irde, atı edebiyatı tara;tarlarının liderinden sonra $e onn yerine

<alatasaraya eski edebiyat tara;tarlarının lideri allim ?ainin

edebiyat "retmeni olması, %en! #aire iki lider arasında do"rdan d o"

rya bir kar#ıla#tırma ya+mak ;ırsa tını $ermi# $e 'krmin 2er bakımdan

bırakmı# old" !ok iyi ilenim kar#ısınd a, 2 kar#ıla#tırma ?ainin

tamamıyle aley2ine olarak son!lanmı#tır ndan sonra #air, 'kremile >amidin sürekli etkileri altında, atı edebiyatının m %ü!lü ternsil

ileri nden biri old'krem->amid etkisi, üsl+ bakımından, 189C kadar sürer

tari2ten sonra Hikret, üsl+ta kendi ki#ili"ini blabilmek i!in, ard ıar

dına 2amleler ya+ar $e 1896 #batında yani GtZr$et-i Hünnn yne

timini üerine aldıktan 2emen sonra yayınladı"ı >asta Pok man

mesiyle kaydetti"i ilk ba#arıyı, aynı yılın sonnda yine Ger$et-i Hünn da

!ıkan Gea adlı #iir i ile tamamıyle %er!ekle#tirir tari2ten son ra,

artık tamamıyle ki#isel bir syleyi#e sa2i+tir Ger$et-i Hünnda 2emen

2er 2a;ta bir #iiri !ıkan Hikret, 1899 d a, ilk #iir kitabı olan Rüba2-ı

Şikesteyi yayınladı $e altı ay sonra ikini basımını da ya+tı

llk amanlar Hransı edebiyatınd an !ok yine 'krem->amid ka

nalından %elen romantimin etkisi ise, #airde da2a n sürer Romantime $e de$rin siyasi #artlarına 2a"lı a"ır bi r de;erdiyet!ili"in Ger$t-i

Hünn edebiyatında 2üküm sürdü"ü sıralarda, Hikret de b %enel e"i

limden krtlamamı# $e :sanat, sanat i!indir: ;ormülüne ba"lı kalarak,Şe2rayini yaıdı"ı tari2e (1899) kadar, %enelli kle, ;erdiyet!ili"in

sınırını a#amamı#tır Hakat yeni Ger$et-i Hünn #airleri arasında Hik

ret arasıra $e a da olsa, alık!ılar, Ramaan Gadakası, ?esrin, 4erin

Qa$allılara %ibi #iirleri ile b sınırı en !ok orl ayandır 1899 dan itibarrn,

Hikretin sanat anlayı#ında ;erdiyet!ilikten to+lml"a do"r- ne

tamamıyle ;ikri ya+ıda olan- bir kayma ba#lar tari2te Hran!ois

Vo++ee (Hransa Bo+e) nin Da <re$e des Hor%erons (&emirilerin <re$i)

isimli #iiri i!in Ger$et-i Hünna yadı"ı bir makalede (Vo++eenin 2ir

#iir i, sayı CFA), :i!inde ya#anılan !e$renin olaylarını aksettiren: bir sanat anlayı#ının de"erini belirtir 1901 de e2met 'mine yadı"ı bir

mekt+ta da, #iir i :bir 2ayal oyna"ı: saymadı"ını syleyerrk, b

#airin to+lm ynünü $er

Hikr etin sanat anlayı#ındaki b de"i#iklik, kısa bir aman sonra,

#iir lerine de %e!me"e ba#ladı // *bdül2a midin ta2ta !ıkı#ının bir



80 KENA"', AKYtZ

yıldnümü mü ııase2eti)l yadı"ı : anak onn ta2 ttan inliriJmsinden sonra yaymlabilen Ş2rayin (/laJkn &e;teri) manmesi, bde"i#ikli"in ilk i;adesidir Şairin b ilk !ıkı#ını, bütün to+lm bo"an

2ürriyetsili"e kar#ı en m2te#em !ıkı#ı olan Gis (190F) iler n$e mtantan manmesi ile Hikret, i!inde ya#adı"ı !e$reninsiyası, to+l msal $R7 a2laki boklklarını büyük bir kdr etleaksettirir y lee ynelmi# old" b istikametten, artık, bir da2a%eriye dnmey yeektir Gen t-i Hünnda yayrnJanmı# son #iiri

olan Gon ?a"me (6 'ylül 1900) den sonra 1908 e kadar 2i! bir yenle2i!bir #iiri !ıkmamı#, 2ürriyetsilik aley2ine olan b 2ey(Xanlı #iirler %-iJi olarak elden ele dola#mı#tır Rübab-ı Şikestenin 1908 densonraki baskılarına (1910, 1911, 19C,A) konldkları i!in , #airin190F-1908 tari2lerinde yaılmı# manmelerinin bir kısmını"renebiliyor nlam1 2e+si de, Gisten sonra yaılmı# olanlardırGon ?a"me ile sis arasındaki süre i!inde, #airin bir #ey yaı+yamadı"ını bilmiyor bir 2!k yıllık amanı, da2a !ok, #a i rin-sonnda sanatını ;rrdiyet!ililten to+lml "a %rtü r eek olan- bir +sikoloik 2aırlık dnemi olarak kab l etmek mümkün

d ü r

Gisi yadı"ı tari2ten lümüne kadar %e!en on ü yıl ar;ında #air ,siyasi baskının a"ırlı"ından ba#layarak to+lmsal bünyeyi yıkan mane$i

bir !ok ns rlara kad ar , tamamıyle to+lm bir m2te$a i!indedir m 2te$anın ana trması ise, :Tiirkiyenin medeni se$iyesini atı

medeniyeti se$iyesine yük seltmk :tir temanın siyaı,,i kadr osnda

:2ürriyet: $r :yrtse$rrlik:, to+lmsal kadrosnda :batılıla#ma: $e

mane$i kadrosnda ise :a2lak : $e :idealim: yer alırlar

Ger$et-i Hünndan ayrıld ıktan son ra 2i! bir de$let 2imeti kabletmeyen, yalnı İstanbldaki *mrikan Boleinde türk !e "retmenli"iya+an #air , 2ürri yetsili"in a"ır baskısı altında, *#iyanında in i$aya!ekildi rdnn F3 temm 1908 de ya+tı"ı 2ük;ımtZt darbesiyle// *bdül2 amidin ta2Dtan indirileı7k me#rtiyetin yeniden ilanı üerine,yedi yıl süren b ini$asından ayrılı+, >üseyin Va2il :e >üseyin Baımile birlikte Tanin %aetesini krd %aetnin ilk sayısında !ıkanRü manmesi, Gisteki !ok ktümser +sikoloiden krtııl+ !ok iyimser ;akat i2tiyatlı 2i r +sikoloiye %e!i#inin i;adesi idi *nak, ktii$e %ünlük +olitikaya 2i! el$eri#li olmayan yaratılı ı, onn b alandan

2ıla ayrılmasına yol a!tı $e byk e 1911 de ikini $e son ini$asına!ekildi <e!tZn b ü! yıl ar;ında, <alatasar ay miidür1ü"ünde, &arül-




mallimin $e &arül;ünn Türk 'debiyatı "retmenliklerinde blnm#

$e Rübab-ı Şikestenin (1901-1908 yıllarında yaı+ yayınlayamadı"ı

#iirlerini de ekleyerek) yeni iki baskısını (1910, 1911) ya+tı"ı %ibi,

>alı1k n &e;teri (1911) adlı ikini #iir kitabını kendi el yaısı ile $e

lito"ra;ya sliyle bastırmı#tı 19 *"stos 191A te lümüne kadar,ini$asından !ıkmayarak $e yine yalnı Robert Boledeki "retmenli"inede$am ederek yadı"ı manmelerle de$rin ktü +olitikaılı"ına !ok a"ır 2ü mlarda blnd manmeler arasında en tanınmı# $e !ok

büyük te+ki yandırmı# olanlar &oksan e#e &o"r, Rübabm Ve$abı,>an-ı Ia"ma, Gana"-ı Şeri; >rndadır Ulümüne yakın, !ok

#iirlerinden ibaret, Şermin (191A) i de yayınladı

Hikr etin #iiri, sanat anlayı#ında %e!irmi# old" iki ayrı $e ıt sa; 2aya y%n olarak , ayrı elOikler %sterir Romantimin etkisinde

blnd", :sanat i!in sanat: ya+tı"ı ilk sa;2ad a #iirlerinin ba#lıatemaları a#k $e tabiattır #iirler mari bir 2assasiyete, ym#ak $eari; bir üslba sa2i+tirler üslbn karakteri ise, da2a !ok narrati; (2ikayemsi) tir :To+lm i!in sanat: ya+tı"ı ikini sa;2ada, #iirininana teması :2ürriyet:tir :İnsan:a büyük de"er $eren, on :Rabb-imümkinat: (<kten Iere, >al;ıkn &e;teri) olarak %ren #air, onn

2ak $e 2ürriyetleri ba2sinde son dereede 2assastır bakımdan,insan 2ak $e 2ürriyetlerini 2er2an%i bir #ekilde $e l!üde ortadan kal

dıran 2er türlü k$$ete kar#ıdır nn i!indir ki sanatının birinisa;2asında !ok masm bir dindar olan #air, ikini sa; 2ada -insanlara

a"ır bir #ekilde 2ükmettikleri $e onları biribirine dü#ür dükleri i!in bütün dinlere kar#ı e+2e alır (Tari2-i Badım, 190A) &inlerin $e k$$et7lilerin insanlar arasında sebe+ oldkları sayısı bo"#malardan $e 2aksılıklardan ba2sederken a!ık!a belirtti"i :2ar+ dü#manlı"ı:nı (Tari2-iBadım, >alılkn 4edaı, >alılkn *mentüsü, >il;il-i *2mer ) #air2ayatının sonna kadar m2a;aa etmi# $e b sebe+le, smanlı İm

+aratorl" (nn / &ünya Ga$a#ına katılmasına #iddetle kar#ı koym#t

İm+aratorl"n b sa$a#a katılması münasebetiyle $e eski bir %elene"eylarak 2ükmet!e =ey%amberin sana"ının 2alk nüne !ıkarılmasını

$esile sayı+ yadı"ı Gana"-ı Şeri; >rnda manmesi, onn 2ar+dü#manlı"ının son %üel rne"idir Şairin medeniyete $e a2laka $erdi"i

büyük de"erde, onların insan 2ak $e 2ürriyetlerine %sterdikleri say%ı7

nın 2issesi büyüktür >ürriyet müadelesini 1908 e kadar %iliolarak $e b tari2ten sonra a!ık!a ya+an #iirlerinde üsl+ da, mlı-



& B'?*? *BIMQ

te$aya yarak , !ok etkili $e aman aman !ok sertle#en bir 2itabet üs

lbdr #iirler, ayni amanda, !ok k$$etli bir dı# a2en%e de sa2i+

tirler Ganatının ba#lıa iki nemli sa; 2asındaki b iki biribirine ıt $e

de"i#ik üsl+ !e#itleri, onn, m l2te$a ile en y%n syleyi# tarını sa"

lamadaki inkar edileme %üünü de %steren bir er delildirler

Türk ede biyatını 1860 tan beri de$am eden batılıla manın k esin

sa;2asına büyük bir 2ıla la#tırmı# olan Ger$et-i Hünn 2ar ek etindenemli bir yeri blnan Te$;ik ;ikretin, ./. yüyılın sonlarında

Türk #iirinin tamamiyle a$r+ai bir 2ü$iyet almasındaki rolü büyüktür'krem $e >amidten aldı"ı il2amla $e büyük sanat!ı kabiliyeti saye sinde Hikr et, a$r+ai Türk #iirinin 1880 den sonr a atılmı# sa"lamtemel leri üerinde modern bir ya+ı krmayı ba#ara bilmi#tir<er!ekten, Hik retin #iiri, #ekil bakımından a$r+aı old" %ibi5anlayı#, dy# $e 2ayal bakımından da tamamiyle ba tılıdır Şekildekititili"i bakımından +arnasiyenler e ba"lanan #air, dy# tarı bakımından da -#airli"inin ilk sa; 2asında- romantiklere ba"lıdır &i$annamının esasını kran $e Tanimat #iirinde de kısmen de$am eden:beyit 2akimiyeti:ni yani :beytin #iirde anlam ünitesi olması, anlamın bir beyitte tamamlanma sı: kralını ortadan kaldırarak anambmam

Türk #iirinde yerle#tir en, sone #ekline büy ük bir ra"bet kaandıran,&i$an namının müstead #eklini tanınma bir 2ale %etirerek onHransı #iirinin serbest naım #ekline beneten, k a;iyelerin sıralanı#ına büyük serbestlik %etir en, *rn $einlerini müikalit eleri bakımından ilk de;a de"erlendir en, kon#ma diline ait bir!ok i;adeelliklerini #iir e sokan Hikret, e$k-i seliminin mükemmelli"i,üslbnn anlılı"ı $e itinalı ol# ile de a$r+ai Türk #iirinin %er!ektemsilisidir *nak, Ger$et-i Hünn 2ar eketinin %enel e"ilimlerindenolan :osmanlıanm mük emmel bir dil old": kanaatine onn dasamimiyetle ba"lanma sı, :i2tialden ka!ınmak : dü#ünesiyle #iirleriniara+!a $e ;ars!anın istilasına a!ık bırakmaktan !ekinmemesi dü#tü"ütek büyük 2ata olm# $e b 2ata #iirlerinin, 2 %üne kadar birbirinin

+e#isıra %elen k#aklar a anla#ılması imkanlarını %ittik !e aaltmı#tır>ayatta old" süree #2retini sürdüren $e k endisini büyük bir edebiotorite olarak kabl ettir en Hikret5 temi a2lakı, sa"lam ka rakteri, büyük medeni esareti, yrtse$erli"i, insan 2ak $e 2ürriyetlerini n +landa ttan samimi idealimi ile kaandı"ı itibarı b%ün de m2a ;aaetmektedir

Ger$et-i Hünn #iirinin krl #nda $e %eli#mesinde Hikretten sonra



&'il. TMRB '&'İI*T/?/? *lK:* PİQ<İD'Rİ 83

en nemli yeri, Venab Şe2abettin alır 18@0 de anastırda do"an Vena2,

ilk $e orta "rermini İstan2ldaki askeri okllarda ya+tıktan sonra

1889 d a *skeri Tıbbiyeyi yüba#ı olarak bitirmi# $e i2tisasını ya+ mak

üere, 1890 da =arise %nderilmi#tir süre i!inde #iir le de "ra#mı# $e

yadı"ı #iirlerin bir kısmını Tamat (188@) isimli kü!ük bir kita+la

to+lamı#tı Venab, senbolimin ra"bet %rme"e ba#ladı"ı b tari2lerd

e =ariste drt yıl kaldı $e tı+tan !ok edebiyatla il%ilendi 189C te

İstanbla dndü"ü aman, artık %erek #ekil $e %erekse m2 te$a

bakımından da2a !ok Hransı #iirlerine beneyen #iirler yama"a ba#ladı #iirler Hikretin de dikkatini !ekerek, Ger$eti- Hünnda onları $en

bir yaı yadı nn üerine, Venab da Ger$eti;ünııa katıldı (1896)

ir yandan da resmi doktorlk ya+ıyord Iirmi yıl sü ren b meslek

2ayatında !alı#tı"ı en büyük %re$ler, Griye 4ilayeti Gı22iye Reisli"i

(1906) $e &aire-i Nm;ır -i Gı22iyye ü;etti#li"i (1908)

lir 1908 den sonra, +olitika ile "ra#ma"a ba#ladı Türlü %aetelerde,

%ünlük +olitikaya ait bir!ok yaıları !ıkıyord 191C te kendi iste"i ileemekliye ayrıldıktan sonra, ayni yıl İstanbl Mni$ersitesi Hransıa

Terüme "retmenli"ine $e 'debiyyatı-ı <arbiyye +ro;esrlü"üne tayinedildi İktidardaki İtti2ad $e Terakki =artisinden nemli sayılabileek#a2si bir ;ayda sa"layamaması üerine, 191@ den sonra m2ale;et ya+

ma"a $e >ürriyet $e İitila; =artisini ttma"a ba#ladı 1919 da, Tas$ir-i';kar %aetesi adına *$r+ada bir ineleme %eisine !ıktı $e b %eiyeait ilenimlerini ayni %aetede *$r+a ekt+ları adıyla yayınladıirini &ünya Ga$a#ının bitmesinden sonra *nadolda Brtl#

Ga$a#ının ba#laması üerine, *li Bemal ile birle#erek, onn !ıkarmaktaold" =eyam-i Gaba2ta sta;a Bemal =a#a aley2ine ya ılar yadı

*yni yıl (1919), İstanbl Mni$ersitesi smanlı 'debiyatı +ro;esrlü"üne$e Tedkikat-ı Disaniyye 'nümeni üyeli"ine tayin edildi Venab, askeri

$e siyasi olayların akı#ına ka+ılarak, illi üadeleyi 2aan yeren $e

2aan da $en yaıları ile, Türk kamoynda büyük bir te+ki yandırmakta de$am etti Vm2riyetin ilanından sonra, +olitikadan tama7miyle !ekilerek edebi inelemelerle "ra#ma"a koyld *rasıra #iir lerde yayınlıyord Iarı müne$i bir 2alde, 13 Şbat 193C te İstan2ldaldü

aı manmelerinde Raik 4edi takma adını da kllanan Venab,

#iirlerini '$rak -ı Deyal adı altında to+lamayı dü#ünmü#se de bn ba

#aramamı# $e #iir lerinin nemli bir kısmı lümünden sonra Gadettin



8C KENAN AKYÜZ

?ü2et 'r%n tara;ından ki ta+ 2alinde basılmı#tır (Venab Şa2abettin,

>ayatı $e Ge!me Şiirleri, İstanbl 193A)

Venabın yeti#me tarı da Hikretinkinden +ek ;arklı de"ildir da,

neleri &i$an namını ya#atma"a de$am edenleri $e b arada bil2assa

allim ?ai ile Şey2 4as;iyi taklid etmi#, ondan soma 'krem $e

>amide kayarak onların yadıklarını rnek ttma"a ba#lamı#tır

nn i!indir ki, i!inde on yedi manme blnan ilk #iir kitabı Tamatta

2er iki tardaki #iirlere de rastlamak mümkündür =arise %itmedene$$el kendisinde 'krem->amid kanalıyla ba#lamı# olan Hransı #iiri

etkisi, =ariste iyiden iyiye k$yetlendi *nak, b yıllarda Hransada

sen2olimin ra"bette olmasına ra"men, Venab, 2 #iir anlayı#ını $e

onn kllanılı# #eklini +ek ka7,rrayamamı#, sadee, b #iirin :istiareyi

$e müi"i n +lana almak: 2ssndaki +irenisi+lerini benimsemi#tir

*nak, #iirlerinde istiareye !ok yer $ermekle beraber, ykarıda da be

lirtildi"i %ibi, b istiarelerin senbolle il%isi yoktr Venab, istiareleri,

o amana kadar bütün dünya #airlerine kllanıldı"ından ba#ka türlükllanmı# de"ildir nların ta#ıdıkları bütün ellik, Türk #iirine de

"i#ik 2ayaller %etirmelerinden ibaretti :Gaat-i semen-;am, t; -i tes

liyet, nay-i ümünüd, d-i müke$keb: %ibi 2ayaller, Türk #iiri i!in

yeni idi sebe+le, Ger$eti;ünn 2areketinin m2ali;lerine #iddetleyadır%andılar

İstiare %ibi, müik de Venabın #iirinin ba#lıa nsrlarındandır $e

müik, senbolist #iirlerde old" %ibi, da2a !ok, :dernı:dir nn i

!indir ki Venab, bütün mrüne, >ee $enine %re müikalite bakımın

dan !ok da2a en%in bld" *rn sadık bir korys olarak kaldı

ütün Ger$eti;ünn #iiri ile senbolist #iir arasında, yeni bir $okabüler

krmakta kllanılan metot bakımından, bir benerlik %e !ar+ar

ilindi"i %ibi senbolistler, ;ransıada artık kllanılmayan, ;akat mü ikal

de"erleri olan birtakım kelimeleri slüklerden !ıkarı+ yeniden #iir

diline sokm#lar $e 2atta baen onlara eski anlamlarından a+ayrı, yeni

anlamlar da yüklemi#lerdir Ger$eti;ünn #airleri de ayni i#lemi

tekrarlamı#lar, slüklerden bl+ !ıkardıkları ara+!a $e ;ars!a keli

meleri #iir diline doldrm#ları *nak, b i#i ya+arlarken onların dü

#üneleri, :mübteel kelime kllanmamak, 2alkın a"ında bite$iye

!i"nenen kelimelerle il%isi mümkün mertebe kesilmi# bir $okabüler

krmak:tır ylee, eski kelimeleri se!erlerken %aye bakımından sen

boOistlerden ayrıldıkları %ibi, onlara yeni anlamlar $erme"e de kalkı#-



&'R ? TMRB '&'RİI*T/?/Li *?* PİQ<İD' Rİ 8A

mamı#lardır *nak b eski k elimlelerin se!iminde, müikal de"eride dikkate almak bakımından, Venab ı d i"n Ger$eti;ün;ın#airlerinden ayırmak mümkündür 2sstaki itinası, #iirlerinde +sikoloik atmos ;ere tamamtyl e y%n $e k$$etli bi rT derni a2enk

sa"lamakta on ba#arıya %türmü#tür Venab müi"in b atmos;ere

tam olarak yması i!in, ayni manm e i!inde 2a an iki, 2atta ü!$ein de"i#tirmeyi de denemi# $e bn stalıkla ba#armı#tır*nak, #iirinin $okabülrini krark en 2alkın dilinden akl a#mada

%sterdi"i a#ırılık on -*r %i2i osmanlıanın da inat!ı bir sa$nsdrmna dü#lirmüıı $e bil2a ssa 1908 den sonra büyük bir 2ıla%eli#en edebi dildeki türk!ele#me 2are ketine kar #ı #iddetli bir m2ale;ete sürüklemi#tir m2ale;etini de, kamoyndaki itibarınısarsan 2ar eketler i arasında saymak mümkün dür Qaten b

dir enmenin tamamıyle bir inattan ibaret old"n a man büyük bir a!ıklıkla ortaya koym# $e son #iir lerinde onn osman lıadan ne

dereede ayrıldı"ını %ster mi#tir

*#k $e tabiat, onn iirlerinin ba#lıa temalarıdır *#k teması,

ma2iyeti bakımından, onda de"i#ik #ek iller %sterir a#k 2aan !ok

santimantal 2atta romantik (Gon *r), 2aan da !ok maddi 2atta

#e2$etlidir (&on Oan) bakımdan onn #iir lerinde kadının 2aan

!ok idealie edilmLsin k ar ı2k , 2aan da sadee bir e$k $asıtası sayıl

dı"ı %rülür Tabiat #iirler i ise, dı# alemle i! alemin !ok ba#arılı bir kon

+oisyon 2alind +dir ı5i ir ierde tabiatla insan i! i!e yer le#tirilmi# $e birle#tiril mi#tir Tanimat #iirinde ilk denemelerini >aınidte %rdü"ü

mü insan-tabiat kon+oisyonn b kadar ba#arılı bir #ekilde ilk de;a

ortaya koyabilen Vena2Dır nn tabiat #iirlerinin i!ine +sikoloik bir

drmn da yer le#tirilmi# old"n %rmek 2er aman mümkündür

bakımdan onda tabiat tas$ir leri !ok sübekti; bir karakter ta#ır $e

bnların aman kadro3n !o"nlkla me$simler (bil2assa son l,a2ar)

$e %eeler krarlar

Venab, yalnı #air olarak de"il, nasir olarak da #2r et ya+mı#tır

alanda dikkati, ne Ger$eti;ünnda te;rika (1896) edilen $e aynakita+ 2alinde de ba sılan >a Iolnda (1909, 19FA) adlı yollk notlarıyla !ekti Gr iyeye ya +tı"ı %eiye ait Griye ekt+ları (191@) $e*$r+aya ya+tı"ı %eiye ait *$r+a ekt+ları (1919) ile tamamlanan$e olayların %lemden !ok #a2si %rü#lerle tes2it edildi"i bütün 2%e notlarında Venab, ?amık Bemalin Vemi romanında tatbikine ba#ladı"ı sanatkarane nesrin, yabanı tamlamalar bakımından , da2a da



86 (.E'<AN AK). ÜZ

a"ırla#mı# bir le$ammı $ermektedir *nak, k$$etli bir üsl+! titili"inin a!ık!a %rüldü"ü b nesrinde, amanla, tabiili"e do"nı nemli

bir yol aldı"ı da m2akkaktır 1908 den sonra türlii %aetelerde !ıkmı#

olan müsa2abe $e denemelerinden bir kısmını '$rak-ı 'yyam (191A)$e ?esr-i >arb, ?esr-i Gl2 $e Tiryaki Gleri (1918) İsimli kita+larındato+ladı Venabın nesrinde, üsl+taki itina ile birlikte, %eni# bir edebıkültürün $e oldk!a alayı olmakla beraber, ine $e ari; bir ekanında yer aldıkları kolaylıkla %rülebilir

Hakat, nesirdeki b %eni !alı#malarına ra"men, VnaDın adı Türk edebiyatı tari2inde #air olarak yer almı#tır <er!ekten, en%in lirimi $e

bil2a ssa !ok renkli $e en%in m2ayyelesi yle batılı Türk #iiriııin en

se!kin ki#ilerinden biri olma"a 2ak kaanmı#tır Hransı #iirinden il2am

alan yeni bir 2ayal dünyası $e i;ade ellikleriyle, amanınm ilk batılırnek lerini $eren odr Venabın kısa Dir süre i!in Hikreti bile etkisinde

bıra kan $e büyük bir telkin kabiliyetine sa2i+ olan üslbnn

elliklerini bil2assa *2met >a#imin #iirlerinde blmak mümkündür

:<üellik i!in sanat: ;ormülüne sonna kadar ba"lı kalan 2 tamamıyl

;erdiyet!i sanat!ının, Ger$eti;ünn #iirinin %rdü "ü %eni# ra"betteki +ayı

büyüktür

Gr$eti;ünn to+ll"ndaki di"er bütün #airler, Hikret ile Vna2ın Türk #iirine $erdikleri yeni düeni tamamıyle benimsemi#ler,onlan ilemi#lerdir iki büyük #air in yakın !alı#ma arkada#larınaolan et kileri5 temaların, naım #ek illerinin $e $okabülerin de sınır larınıa#arak, baılarının üsl+larına kadar anır Tek ümle ile,Ger$eti;ünn #iiri Hikret ile Venab(ın #iirdiridir

>asta lirimi ile dikkati !eken $e amanında !ok se$ilen bir Ger$eti

;ünn #air i de, >üseyin Giyret Use$er (18@F-19A9) lir istanbldado"an #air, // *nbdül2amit de$rinin baı siyasi olaylarına karı#tı"ı

i!in, yrt dı#ına ka!mak ornda kaldı (1901) $e idama ma2k m edil

di"i i!in anak 1908 de İstanbla dnebildi Hakat 1910 da tekrar si

yasete karı#arak, 1919 a kadar yeniden yrt dı#ında ya#ama"a mebr old Ger$eti;ünn #airleri i!inde en !ok ya#ayan, Giyrttir

'serleri Deyal-i <irian (19109), a" om (19F8), Bı$ılımlı

Bül (193@), Bar%alar (1939), İki Baside (19CF), ir ektbn Ve$abı

$e >üseyin *$ni Nla#a (19C8)

Ger$eti;ünnda 1896 da !ıkına"a ba#layan manmelerinde 2aan

Umer Geni2 adını da kllanan $e +olitika ile b kadar il%ilenen #airin,



&'R ? TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'>İ 8@

#iirlerinde tamamıyl e ;erdiyet!i olarak kalabilmesi dikkate de"er

el lik, anak, onn 2asta d y%l ol# ile a!ıklanabilir :<üellik i!in

sanat: ;ormülüne sonna kadar ba"lı kalan #iirlerinde, derinden derine,

bir aılık %rülür aıda, miaı ile birlikte, #airin +olitika yüünden

"radı"ı sürekli ıstıra+ların $e baı aile ;elaketlerinin de etkisini kabl

etmek %erekir Iine b se be+ledir ki, Giyretin #iirlerinde, ba#lıa tema

olan :a#k :ın yanı ba#ında aile 2ayatı da yer alır Tabiat ise onda, da2a

!ok, bir ;on 2alindedir Giyrette %erek #ekildeki titilik $e %erekse üs

l+ bakımından , Hikretin etkisi a!ıktır >ayallerindeki ara;et $e se$imlilik bakımından da, Hikrete bener Giyret, dil $e $ein 2sslarında

koy bir m2a;aakarlık %steren lerden de"ildir nn i!in, bil2assa

19F8 den sonraki #iirlerinde kon#ma diline !ok yakla#tı"ı %ibi, >ee

$enini kllanmaktan da !ekinmemi#tir

Giyretin Hikrete olan yakınlı"ına kar #ılık , #iirlerinde Venabayakla#an bir #air de >ii3eyin Gad Ial!ın (186@-19CF) dır İstanbldado"an $e tı+ "renimi ya +an #airin, =ariste iki yıl (1893-189A) i2tisasya+tıktan sonra, bütün meslek 2ayatı resmi doktorlklarda %e!ti Şiir lerini Dane-i elal (1910) adlı bir kita+ta to+lad1

Gad da, Ger$eti;ünna 1896 d a katıldı $e #iirlerinde

Ger$eti;ü nn 2arek etinin ortak elliklerinden ayrılmadı Hakat, ondada, i!ine ka+anarak marile#mi# bir lirim %e !ar+ar Msl+!a, 2aan

Hikreti andırmakla beralıer, da2a !ok Venabın etkisind edir etki, onn 2ayallerinde da2a a!ıktır Qaman aman maddile#en a#k anlayı#ı bakı mından da, yine Vnab(a iıener Hakat bütün bnlar ,onn #iirde ayrı bir ki#ili"i olmasına en%el de"ildir Dane-i elal (inyayınlanmasından sonra yadı"ı #iirlerin bir kısmı, lümünden

sonra karısı tara;ından bastırıldı (';ayi# Gad >üseyin Gad

Ial!ın $e #iirleri, 19C3)0 #iirlerin dilinde 1908 den sonra ba#layan milli ede biyat 2ar ek etinin et etkisinde meyd ana %elen

türk!ele#me !ok a!ıktır Şair, yine ayni etki ile, baı #iirlerinde >ee$enini de kllandı

>üseyin Gad, ayrıa, mia2 #iirleri de yadı To+lmsal $e siyasiolaylara bol bol dokndrmak imkanını da bld" b #iirlerinde <a$e-i

Qalim imasını klO andı $e onları <a$enin &estanı (19F3) adıyleto+ladı

?amık B emalin o"l *li 'krem olayır (186@-193@) da Ger $et-iHünn n tanınmı# #airlerindendir U"r enimini İstanblda ya+tı

il*2dül2amid in sarayında on seki yıl kati+ olarak !alı#tı4aliliklerde $e İstanbl Mni$ersitesi Şer2-i ütn +ro;esrlü"ünde blnd



8 KENAN AKYÜZ

Şiir kita+ları QıOal-i İl2am (1909), rdnn &e;teri (1918), *na

4atan (19F1), 4idan *le$leri (19FA), Şiir &emeti (19FA) irer #iirden

ibaret Baside-i *skeriyye (1908), Bırmıı Hesler (1908)

Şiirlerinde * ?adir takma adını da kllanan Ali 'krem, 1901 de

Hikret ile i2tila;a dü#ü+ Ger$et-i Hünnn 2asmı olan sa$$er a lmatder%isine yama"a ba#layına, iki der%i arasındaki münaka#alar %ittk!e

#iddetlenmi# $e saray *li 'kremi yaı yamaktan men etmi#ti

yasak, 1908 e kadar sürdü Şair, b tari2e kadar yadıklarını QıOal-i

İl2amda to+ladı rdnn &e;terinde, irini &ünya Ga$a#ının son

larında, ordnn milli $e dini dy%larını k$etlendireı7ek sa$a# %üünü

yükseltmek i!in 2ükmet!e ısmarlanmı# manmeler $ardır illi mü

adele sırasında yadı"ı #iirleri i2ti$a eden *na 4atand a $e da2a sonra

yadıklarını to+layan 4idan *le$lerinde rdnn &e;terinden alın mı#

baı #iirler blnd" %ibi, !oklar i!in yadı"ı manmelerden ibaret

Şiir &emetinde de *na 4atandan alınmı# +ar!alar $ardır B asi de-i*skeriyye, babasının >ürryet Basidesine naire olarak yaılmı# bir

manmedir Bırmıı Heslerde ise, il *bdül2amid de$rinin 2a;iye

lerini 2i$eder

*li 'krem, Ger$et-i Hünn #aüleri arasında, yalnı ;erdi dy%ların

!er!e$esinde kalmayarak to+lmsal dy%lara da yer $erenlerdendir Bendine ait dy%ları i#leyen #iirleri, da2a !ok, Qılal-i İl2amdadır

To+lmsal dy%ları i#leyenler ise, 1908 den sonra da2a !o"almı# $e

rdnn &e;teri ile *na 4atand a to+lanmı#tır

smanlıanın $e *rn k$$etli bir sa$ns olmakla beraber,

bir!ok #iirlerinde kon#ma türk!esini $e >eeyi de k1lanmı# olan Ali'krem, #airlik $e sanat %üü bakımından, anak orta bir drm %sterir

Iaratma $e kom+oisyon %üü da2a da ayı;tır *yrıa, m2ayyile

kıtlı"ı $e üsl+ renksili"i, onda belirli bir lirim eksikli"i de meydana

%etirmi#tir

Şiirlerinde yalnı > ?aım takma adını kllanan *2met Re#it

Rey (18@0-19AA) de, Ger$et-i Hünn 2areketinin ikini +landa

%elen #airlerindendir n altı yıl süre ile o d a // *2dül2amidinsarayında kati+ olarak !alı#tıktan sonra, $aliliklerde bl nd //e#rtiyetin ilanından sonra, <alatasaray Gltanisinde edebiyat

"retmenli"i ya+tı"ı sırada, ?aariyyat-ı 'de2iyye (1909-1910) adlı ikiiltlik bir eser yayın ladı ir aralık, Bamil =a#a kabinesine &a2iliye

?aırı olarak %irdi




(1913) Hakat a2mt Şe$ket =a#aya ya+ılan sikastle il%ili%rüldü"ü i!in, yrt dı#ına ka!arak, irini &ünya Ga$a#ı yıllarınıİs$i!rede %e !irdi $e mütarekenin ilanı üerine İstanbla dndü

(1918) Te$;ik $e &amat Herit +a#aların kabinelerinde yeniden&a2iliye ?aırı old arı# #artlarını %rü#mek i!in, smanlı2ükmetine =arise %nderilen 2eyete da2ildi Hakat, %ali+ de$letlere

tekli; edilen #artları kabl et meyereG mra22aslıktan $e &a2iliye ?aırlı"ından isti;a etti ndan sonra, lümüne kadar, #iir yamak $e;ransıadan !e$iriler ya+makla "ra#tı Şiirlerini bir araya to+lamı#

de"ildir Pe$irileri arasında, Rasin Bülliyatı (193C-193A, drt ilt) $e

'neid (1936) $ardır

188A ten itibaren yayınlama"a ba#ladı"ı #iirlerinde Reaiade 'k rem ile >amidin etkileri a!ık!a %rülen *2met Re#it, amanla ki#ili"ini

blarak 1896 da Ger$et-i Hünna %irmi# $e 2ndan sonraki #iirlerinde b to+ll"a ait elliklere tamamıyle ym#tr #airin de #iirlerindea!ık bir lirim kıtlı"ı $e bir i;ade karı#ıklı"ı %e !ar+ar

Tanimat de$rinin ba#lıa 2ürriyet!ilerinden, Şi+ka Ba2ramanı

ün$anı ile tanınmı# ü#ir Güleyman =a#anın o"l e2met Gami (1866-191@) de, Ger$et-i Hünn #airleri arasındadır Şiirlerinde, sadee, Güley

man ?esib takma adını kllanmı#tır ülkiye men olan Güleyman ?esibin bütün memrlk 2ayatı maari; alanında %e!mi#, ekatib-i*üye müdürlü"ünde (Iüksek kllar üdürlü"ü) $e &arül;ünnüdir-i Nmmili"inde (İstanbl Mni$ersitesi Rektrlü"ü) blnm #$e +eda%oi alanındaki yayınlan ile de tanınmı#tır Şiirleri $e makaleleri, lümünden sonra, bir 2eyet tara;ından to+lanı+ kita+ 2alinde

basılmı# $e ba#ına #air 2akkında ?ail Re#it tara;ından bir inelemeyaısı da konlm#tr (Güleyman =a#aade Gami ey -Bülliyat-ı *sar

$e İ2tisasat, İst 1918)

Pok !ekin%en bir mia!ta olan #air, #iirlerini 1893 le yayınlama"a ba,#lamı# $e en büyük !abasını 1896 dan sonra Ger$et-i Hünnda %ster

mi#tir Diriminin alı"ına kar#ılık, dil $e üslbnda büyük bir enme%e !ar+ar Şiirlerinde a#k dy%larının yanı ba#ında, ba#kalarının dertlerine kar#ı dylan aıma dy%s da büyük bir yer alır

Ger$et-i Hünnn yay%ın bir üne sa2i+ #airlerinden biri Güleyman

?ai; (1869-19F@) dir 'debi bil%ilere ait ian-ül-edeb adlı tanınmı#eserin sa2i2i &iyarbakırlı Gait =a#anın o"ldr U"renimini el #ekildeya+mı# $e, da2a !ok, ynetim %re$lerinde !alı#mı#tır nlar arasında



9 KENAN AKYÜZ

en nemlileri rsa, Bastamon, Trabon, sl, a"dat $alilikleridir

/O *bdül2amide ka r#ı old" i!in, =arise ka!arak orad a *2met Rıa

eyin !ıkarmakta old" e#$eret %aetesine +adi#a2ın aley2inde

yaılar yadı 'leire ekt+lan $e al;ım İlam adlı eserlerini ele

*bdüla2rar Ta2ir imasiyle yine b sırada yayınladı Türkiyeye dnü#ünde İstanblda bırakılmayı+ ekt+! olarak rsaya %nderildi

Hakat, istibdat aley2 indeki !alı#malarından $a%e!medi se;er de

eıerlerini, ısıra ka!arak +adi#a2 aley2inde yayınlar ya+makta olan

*bdlla2 Ve$detin eliyle, ısırda bastırdı İlk #iir kitabı olan <iliHi%anlar (1906) bnlar arasındadır 1908 den sonra, d a2a !ok, %aete

ilik $e +olitika alanında !alı#tı"ı %rülür Qaman aman resmi %re$ lerle

İstanbldan akla#masına ra"men, %aeteilikle $e edebiyatla il%isini

kesmedi arada >ak $e >adisat %aetelerinin ba#yaarlı"ını ya+tı

aan %ünlük olaylara yarak $e 2aan da 2ayatını kaanmak i!in bol$e de"i#ik yaılar yaan ?ai;, aman aman, medeni esaretin $e

yrtse$erli"in %üel rneklrrini de $erdi &ü#man k$$etlerinin İs tan

bla %irmeleri üerine yadı"ı Bara ir <ün (>adisat, F3 k asım 1918)adlı makale ile, =ierre loti (=iyer Doti) yi anmak i!in ya+ılan 2ir

trende (F3 oak 19F0) i#%al k$$etleri aley2ine ya+tı"ı #iddetli kon#ma

2nlar arasındadır son olay üerine, i#%al k$$etleri tara ;ından

altaya sürüldü rada iki yıl kaldıktan sonra, illi üa lenin

baarı kaanması üerine, serbest bırakılarak İstanbla dndü $e yaı

2ayatına yeniden ba#ladı Şiirlerinde İbra2im Ve2di adını da kllanan

#air, C oak 19F@ de ldü

Şiirlerini # kita+larda to+ladı <ili Hi%anlar (1906), Hirak-ı /rak

(1918), alta <leri (19FC)

&i"er Ger$et-i Hünn #airleri %ibi, ?ai; in de ilk edebi kültürü &i

$an 'debiyatına dayanır *nak, babasının ta$siyesiyle, 2enü !ok

denebileek bir ya#ta iken ?amık Bemalin eserlerini de okyarak ilk

#iirlerinde on rnek ttt 189F-189@ yılları arasınd a yaılmı# $e is

tibdada kar#ı olan #iirlerini ta#ıyan <ili Hi%anlar, %erek tema $e %erekseüsl+ bakımından, a!ık!a ?amık Bemalin etkisindedir ütün Ger$et-i

Hünn #airlerinin ilk #iirleri tamamiyle ;erdi konlarda oldkları 2alde, ?ai; in da2a ilk #iirlerinde to+lmsal temalara ynelmesi onn i!in ayrı

bir ellik %sterir ?ai; in ;erdi konlara e"ili#i, 1898 de Ger$t-i Hü

nna %irmesiyle ba#lar $e 1908 e kadar sürer #iirlerinde romantik

dy% $e 2ayallerin $e Ger$et-i Hünn $okabülerinin bütün ellikleri



&'R ? TMRB '&'İI*T/? /? * ?* PİQ<İD'Rİ 91

$ardır 1908 den sonra #air, yeniden, to+lmsal temalara ynelir $e

irini &ünya Ga$a#ının $e son!larının memleket 2ayatındaki !ok

ktü yankıları on yakından il%ilendirir #iirlerindeki dil de, Ger$et-i

Hünn #iirinin dilindeki a#ırılıklardan ayrılarak, d a2a tabii bir yn a2r

smanlıanın a#ın bir sa$ns olmasına ra"men meydana %elen b

yneli#te, illi 'debiyat 2areketinin -dolaylı da olsa- ka!ınılma etkisi blnd" m2akkaktır

1908 den sonra %aeteilikle yakın il%isi dolayısiyl ?ai;, b ıaı7i2teıı lümüne kadar, nesirle de "ra#tı <enellikle Ger$t-i Hünn nesri

nin de$amı sayılabileek olan b nesir, 1908 den sonraki #iirlerinde old" %ibi, yer yer tabiile#ir Şekile :makale, müsa2abe, mens;e, mekt+:olarak adlandırılabileek olan b nesir lerin to+landı"ı kü!ük 2aimdeki

eserler #nlardır o# >eri; (1910), İki İtti;akın Tari2!esi (191F), atar ya

İle *te# (191@), *si tan-ı Tari2te (191@), Pal Poban Pal L(191F), Ta ri2in

Iılan >ikayesi (19FF), ?asreddin Şa2 $e abiler (19F3), >art-i İsaya*!ık ekt+ (19FC), Palınmı# Mlke (19FC), İmana Tasallt -Şa+ka

eselesi (19FA), Ba;ir >akikat (19F6), Iıkılan üessese (191F@)

Bkleri nasirin mil>, dini $e insani 2eyeanlarında olan dü#ün

elerini i;ade eden b nesirlerin üslbnd a iddi bir eni# %e !ar+ar

$e b üsl +, m2te$aya yarak , yer yer, bir 2itabet üslb 2alini dealır Qi2niyet bakımından tamamıyl ba tılı olan ?ai;, &o" debiyatı

tının da büyük de"erler ta#ıdı"ına inanmı# $e bütün yaılarınd a millide"erlerin de sürekli bir sa$ns olarak kalmı#tır

Güleyman ?ai;in kü!ük karde#i Haik *li ansoy (18@6-19A0)da Ger$eti;ünn to+ll"ndandır ülkiye ektebiııi 2itiı-d iktn sonra

ynetim i#lerinde, mtasar rı;lıklarda, $aliliklerde blnd Gon %re$i

&a2iliye ?eareti üste#arlı"ıdır

Ger$eti;ünndaki il k #iirleıİ, 189@ de !ıkma"a ba#ladı #iirlerinde,2aan, Qa2ir adını da kllandı iiı- kita+ları Hani Teselliler (1908),id2at =a#a (1908), Temastl (1913), 'l2an-ı 4atan (191A, 191@), Şair-i

*ı5ama ekt+ (19F3)1908 den sonra bir aralık Her-i *tinin de baıa %!;n Haik

*li, &i$an 'debiyatı (nı 2i! tanımadan, ilk #iirlerini do"rdan do"rya 'krem, Bemal $e >amidin etkisinde yadı etkiler arasında

en n siireııi, >amidinki olm#tr Hakat Ger$et-i Hünn (ayama"a ba# ladıktan kısa bir süre sonra, !e$reye y# kabiliyetisayesinde b to+-



92 B'?*? *BIİ

ll"n bütün elliklerini kolaylıkla benimsemi#, %erek dil $e üsl+

%erekse 2ayal kr# $e dy# bakımından eksiksi bir Ger$et7i Hünnr5airi olm#tr *nak, kllandı"ı ;ars!a tamlamaların, ara+!a$e ;ars!a kelimelerin boll" yüünden, !ok a#ırı drmda

blnd" sylenebilir 1908 e kadar yadı"ı #iirlerinde a#k, kadın $etabiat tema larını tamamıyle romantik bir atmos;er i!inde i#ledi"i2alde, b tari2ten sonraki #iirlerinde to+lm meselelerine 4l bil2assayrt dy%larına da %eni# bir yer ayırmı#tır

Ger$et-i Hünn to+ll"nn en %en! üyesi olan Velal Ga2ir 'roan

(1883-193A), Iemen $ali $e kmındanı İsmail >akkı =a#anın o"ldr

Nn süre ortaokl $e liselerde türk!e $e edebiyat "retmenli"i ya+makla

beraber 2ayatını da2a !ok yaılarıyle kaanan #air, 19F8 de millet$ekil

li"ine $e Türk &ili Tedkik Vtm iylti Nmmi Bati+li"ine se!ildi $e b%re$lerde iken ldü

Iaı 2ayatına on drt ya#ında ba#layan Velal, ilk #iirlerinde >ik met

Velal, *2met Velal, Şarık $e 4l2an %ibi türlü adlar kllandı n7 lar

arasında en !ok tt nanı, Ger$t-i Hün na yama"a ba#ladıktan (1899)sonra kllandı"ı Ga2ir adıdır Şiire merak etmesinde, bir!ok #iir7 leri $e

bil2assa #arkıları olan annesinin de etkisi büyüktür İlk amanlar

allim ?aiyi be"enen #air, Ger$et-i Hünnda yama"a $e Hransı#iirini "renm"e ba#ladıktan sonra ondan $a%e!erek tamamıyle atıyayneldi &e"i#ikli "e $e yenili"e kar#ı olan büyük il%isi on, 2er yeni

2arekete katılma"a orlamı#tır ylee, 1909 ela bir aralık Her7i *tinin

reisli"ini ya+tı"ı %ibi, 1911 de ba#layan Ieni Disan $e illi 'debiyat

2areketine de katılmakta %eikmedi 1908 den sonra, !ok enerik $e sü7rekli bir yayın 2ayatı %e!iren #airin !ıkardı"ı $eya ynetti"i der%iler

arasında &eml (1908), sa$$er 2it (1909), Ger$et7İ Hünn (1909-1910), >alka &o"r (1913), Türk Gü (191C) $e il%i eması (191C)$ardır der%ilerde kendisinin de bir!ok #iir $e makaleleri yayınlandı

Şiir kita+ları eya <l%eler (1909), 2ran (1909), Giya2 Bita+

(191F)Ger$l7İ Hünn #iirinin elliklerine 2ıla $e kolaylıkla yan Ga2ir,

ayni amanda büyük bi r do"r%anlı"a d a sa2i+ti ol #iirlerinin ba#lıa

temaları :a#k: $e :kalın:dı Badın %iielli"ine kar#ı büyük bir dü#kün

lükle do"m# olan #air, #iirlerinin b de"ime $e sürekli kons yüün

den, aman amaa, #iddetli 2üımlara "radı &il $e üsl+ bakımınd an,



&'R? TMRB '&'İI*T/?/? *(N PİQ<İD/TOM 93

ta mamıyle Gr$et-i Hün n #iirine ym#t 1909 Rla Hr -i *tiyeka tılı#ı +ek %ü! olmadı Pünkü Her-i *ti, Ger $t-i Hünn 2arek etini n;ak ayrılıklarla de$amından ibar etti Hakat Her-i 0*00ti(dıı mi'debiyat 2ar eketine %e!mek , onn i-in , bir 2ayli %ü! old Pünk ü 2em$okabüllr $e üsl+ta , 2em naım tekni"ind e $e 2em de dy# $e2ayal kr#ta büyük de"i#iklikler ya+mak %erekiyord Ger$et-i Hinım n alı#ılmı# romantiminden , $okabülerinden $e *rdanayrılmak 2i! de kolay olmadı yeni y# sa"layabilmek i!in,

n yıllar, sür ekli deneme ler ya+mak %erekti $e ni2ayet on da ba#ardı (191@) arada, a#k $e kadın eski ra"betini sürdürmekle beraber, #iirlerinde milli dy% lara da yer $erdi $e, eskido"r %anlı"ının kalmamı# olmasına ra"men, lümüne kadar, !ok anlı$e samimi #iirler yamakta de$am etti

T i y a t r o

Tanimat de$ri tiyatrosndan ba2setti"imi sırada <edik+a#adaki

smanlı Tiyatros(nn // *bdül2amid tara;ından yıktırılması, brada!alı#an sanatkarlardan bir kısmının r saya %idi+ *2met 4e;ik =a#amn

krd" tiyatroda da bir sür e !alı#tıktan sonra da"ılmaları $e //

*b dül2amid (in sanat $e ;ikir de"eri ta#ıyan eserlerin oynanmasına

müsaade etmemesi üerine, Türk sa2nelerini tlat km+anyalar ının

$e melod ramlarla ;ar sların ka+ladı"ını belirtmi#tik

<er!ekten, tlat km +anyalarının b k esin 2akimiyeti, 1908 e

kadar aralık sı olarak sürmü#tür tiyatroların do"masında $e %eli#

mesinde, <üllü *%obn :s;lrle +iyes oynatma: tekelini de$letten

almı# olmasının da etkisi elbette $ardır G;lr yardımı olmaksıın bir +iyes metnine ba"lanabil menin imkansılı"ını %ren baı tiyatro km

+anyalarının, s;lr sü yani metinsi +iyes oynama yolna sa+mı#

olmaları da tabiidir

>emen 2emen bütün re+er tarları !e$iri ya2t ad a+te eserler den

meydana %elen tlat sa2nelerinin b de$redeki en ünlü sanat!ılarıardiros ınakyan, *bdürreak $e onn yeti#tirdi"i B el >asand

Türk kadının 2enü sa2neye !ıkamadı"ı 2 de$irde de 'rmeni sanat!ı

ların 2akimiyeti yine sürmü#, Türk seyirisi sa2nede iyi kon#lan bir

türk!eden yine yoksn kalmı#tır

Bendi tarında ba#arılı bir sant!ı olan $e tiyatr osna smanlı

&ram $e Bomedi Tiyatros adını takan ınakyan, kendisine n süre



9 B'?*? *BIMQ

alı#mı# olanları 1908 den sonra da birka! yıl da2a memnn etmek imka nını blabilmi#, sa2neye !ıkı#ının A0 yılı 191F de ktlanmı# $e 4e2 met Re#at tara;ından kendisine 2ir madalya $erilmi#tir *rasıra //*bdül2amidin saray tiyatrosnda da oynlar $eren *bdürreakın>ande-2ane-i smanisi de b deIrin tanınmı# sa2nelerindendir Bel>asan ise, es+ri kabiliyeti, seyiri +sikoloisini ka$rayı#, 2arre$a+lık $e kom+oisyon kdreti bakımmdan tlat sana t!tlarmın en ileride%e lenidir Türkiyede 2i!bir t1ıı at aktrü Bel >asan kadar kendisini

%eni# yı"ınlara se$dirememi#, onn kadar +o+üler olamamı#tırylesine bir tiyatro !e#idi $e atmos;eri i!inde iddi !alı#malara

imkan blamayan $e *bdül2ak >amid ile *2met id2atın :oknmak

i!in +iyes: tarını da benimseyemeyen Ger$et-i Hünnlar, tiyatro

türünde eser $erebilmek i!in, ister isteme, #artların de"i#mesini bekle

diler nn i!indir ki onlar , tiyatro ile anak 1908 den sonra "ra#

mak imkanını blabildiler 1908 de im+aratorl"n merkeinde yeniden

ba#layan id di sa2ne !alı#maları $e bnların %rdükleri %eni# il%i, Gr

$et-i Hünnların tiyatro denemeleri ya+malanna yardımı old denemelere katılanlar arasında >üseyin Gad Ial!ın, e2met Ra;,

Venab Şebabettin, >alit Qiya N#aklı%il, Hak *li ansoy, *li 'krem

olayır $e Ga;$eti Qiya $ardır

Teknik bakımdan, #ü+2esi 2 denemelerin de ksrs oldkları

syleneme *nak, Tanimat de$rinin denemelerine %re, tiyatro ese rini

anlayı# bakımından old" kad ar, teknik bakımdan da büyük bir

%eli#menin $arlı"ı +ek a!ıktır a!ık $e müs+et ;ark bie, tiya trodenemelerini ya+makta %eikmi# olmalarma ra"men, Ger$et-i Hünn

lann atıda $e bil2assa Hransadaki tiyatro !alı#malnna il%isi kal

madıklarını $e onları yakından ilediklerini %steriyor Şiir lerinde $e

romanlarındaki ya+ma dil $e üslb tiyatro denemelerinde kllanma

ma"a !alı#arak normal kon#ma diline yakla#mak i!in %sterdikleri

!aba da oların le2ine kaydedileek nemli bir noktadır dilin, Bemal

$e 'kremi n +iye,/erindeki dile %re, !ok da2a anlı, tab $e i#lek ol

d"n $e bylee tiyatro dilinin normal yolna 2ıla %irme"e ba#ladı"ını belirtmek %erekir

*nak, tiyatro dilinin 2alkın diline b kadar yakla#masına ra"men,eski alı#kanlıkların etkisiyle, konların 2alkın meselelerine %idemedi"ini

$e %enellikle $akaların aile !e$resi i!inde %e!ti"ini $e :e$lenme,

bo#anma, kadının medeni 2akları: %ibi temalann etra;ında dndü"ünü

%rüyo-




r d rmn, onların n süre i!inde bl ndkları a"ır siyasi

#artlar yüünden to+lm meselelerine ynelmek alı#kanlı"ını kaana

mamı# olmaları $e atının etkisiyle 1908 den sonra Türk to+lmnn aile

anlayı#ında baı nemli de"i#ikliklerin $e kadınların to+lmsal 2aklan

ba2sinde de bir!ok münaka#aların meydana %elmesile il%ili blnd"

sylenebilir

'sasen, 1908 e kadar %e!en yirmi be# yıllık %eni# süre i!inde Türk

tiyatrosnn ayı;lamı# temelleri üerine 2ıla krlmasına !alı#ılan

yeni ya+ının da +ek sa"lam olaa"ı dü#ünüleme denemeleri, Tür1

tiyatro edebiyatını yeniden krmak i!in ya+ılan nemli !alı#malar ola

rak kabl etmek da2a do"r olr

Ger$et-i Hünnlar arasında, tiyatro ile en !ok "ra#an $e en !ok

ba#arıya la#an >üseyin Gadtır Teli; $e ada+tasyon olarak, sayıları

yirmiye yakla#an +iyesi $ardır nların büyük bir kısmı, kendisinin bir

aralık 'debi >eyet üyeli"inde de blnd" &iirül bed iiyi (İstanbl

elediye Tiyatros) de oynandı nların arasında basılmı# olanlar #nlardır Birli Pama#ırlar (1911), Bayseri <ülleri (ünir ?i%iirla

birlikte) (1918), *2irette ir <ün (';ayi# Gad >üseyin Gad Ial!ın

$e Şiirleri, 19C3), *na Barnında Gon <ee (*ynı eser) nlardan ilk

ikisi komedi, ü!ünüsü >ee $eniyle yaılı# manm bir masal, dr dünüsü de yine >ee ile yaılmı# bir ;antaidir

basılanlardan ba#ka, kita+ 2alinde basılmayı+ oynandıkları kesin olarak bilinenler arasında Şe2bal ya2t İstibdadın Gon =erdesi (1909), Bndak Takım ı (1910) $e Iamalar (1919) adlı +iyesleri $ardN:

İ#ledi"i temalar bakımından %enellikle Ger$et-i Hünnn di"er tiyatro yaarlarından ayrılmamı# olan >üseyin Gadın, +iyeslerinde,

dil $e üsl+ bakımından, #a#ılaak bir sıyrılı#la, Ger$et-i Hünnn bütün dil $e i;ade elliklerinden krtlarak !ok normal, anlı $e samimi bir syleyi#e eri#ti"i %rülür ba#arıda, onn, da2a ne nesirle "ra#mamı#, dolayısıyle Ger$et-i Hünn nesrine alı#mamı# olmasınınetkisi old" m2akkaktır ?itekim, Venab $e Ra; %ibi, nesirle "ra#anların b ba#arıya eri#emedikleri %rülür Iakayı %eli#tirme bakımından arasıra baı 2atalara dü#mekle beraber, +iyes tekni"i bakımından da arkada#larından !ok ileridedir >ee ile yaılmı# iki kü!ük +iyesini ise, irini &ünya Ga$a#ı sırasında %en!ler arasında ba#lamı#olan :manm +iyes: modasına ymanın bir son olarak kabl el-



9 B'?*? *BIMQ

mek %erekir >üseyin Gad, kon#lan türk!eyi $e >ee $enini illi

'debiyat ereyanına mens+ %en!ler kad ar ba#arı ile kllanmak %üünü

de %stermi#tir

'debiyat-ı Vedideiler i!inde, >üseyin Gadtan sonra, tiyatroile en !ok il%ilenen e2met Ra; (18@A-1931) tr &a2a !ok,

Ger$et-i Hünnn n +landa %elen romanılarından olarak #2ret

kaanan Ra; n tiyatro alanındaki ilk denemesi, =en!e (1909) adını

ta#ır est $e normal bir e$lenmenin #ar tlarını kon olarak alan b

eser, teknik ba kımdan ayı;tır İkini tiyatro eser i olan Vidal(1911) in nsünde kendisinin de itira; etti"i %ibi, =en!ede :tiyatrotekni"i edebiyata ;eda edilmi#:tir =en!enin dili de, kon#ma diliney%n de"ildi Iaar, Ger$et-i Hünnn dil $e üslbndankendisini krtaramadı"ı %ibi, romanlarındaki i;ade düensili"i de

sürüyord *yni yıl, >alit Qiyanın Herdi $e Şürekası adlı romanını +iyese !e$irmek sretiyle $e ayni adla ya+tı"ı ikini denemede de b ksrlardan krtlamayan Ra;, iki yıl sonra yayınladı"ıVilalde :tiyatro tekni"ini ne alarak edebi yatı ikini +lana İlme"i:denedi <ayesine oldk!a la#abildi"i b +i yesinde, dil $e üsl+ yine

normal yolna %irememi#tir 19F0 de yayın ladı"ı Gansar, dil

bakımından, sa2neye en y%n eseridir <ene11ikle :a#k, e$lenme#ekilleri, e$lilikte i2anet $e sadakat: temalarının i#len di"i b +iyeslerin Türk tiyatro edebiyatı i!in nemli bir kaan! oldkları

syleneme Iaarın, ne Veri2a adıyle te;rika edili+ (19F3) sonra

ba# kası tara;ından türk!ele#tirilerek :Bonmalı Roman: #ek linde $e

Iara (193A) adıyle kita+ 2alinde basılan bir +iyesinden ba#ka, kita+olarak basılmamı# &iken (191@), '$lat *ısı (19F3) $e =embe B#k

(19FC) adlı ü! +iyesi ile, biri ta$e Heillet (kta$ Hye) denIa"mrdan &olya $e di"eri de *l;red =iard (*l;red =ikar )dan<en!lik adlariyle ya+ılmı# iki ada+tasyon da2a $ardır

Venab Şebabettin de, biri dram (Ialan, 1911) $e biri de komedi

(Brebe, 191@) olan iki +iyesi ile, Ger$et-i Hünnn tiyatro yaar ları

arasına katıldı Iaıldı"ı tari2te illi Talim $e Terbiye Vemiyetinina!mı# old" bir +iyes yarı#masını birinilikle kaanan Brebede,Şair '$lenmesinde i#lenen :%rüü ile e$lenme slünün ktülü "ü:

teması yeniden ele alınmı#tır >er iki +iyeste de, teknik ayı;lı"ınınyanıba#mda, dilin $e üslbn kon#ma diline y%nsl" $e i#lek olmayı#ı ayrıa dikkati !ekmektedir

!alı#maları Babs (1918) adlı dramı $e Hüran (1918) (*




&mas Hils Hranillon), Hare (191FA) ('doard =aiJlron Da Goris)

adlı ada+tasyonları ile >alit Qiya (186@-19CA), aria (1908) dramı ile

*li 'krem, >aralam2os Vankıyadis (191F) komedisi ile Ga;$eti Qiya

$e =ayita2tın Ba+ısında (1918) $e ?edm $e Dale &e$ri (19A0) adlıiki manm dramı ile Haik Ali ilerler

R o m a n $ e > i k a y e

Türk 'debiyatında 18@0ten sonra a$r+ai ilk rneklerini $erme"e ba#lamı# olan roman türünün, b rneklerde, Tanimat 2areketinin de to+lm %ayesine y%n olarak, tema, dil $e üsl+ bakımından büyük 2alk yı"ınlarını e"itme"e yneldi"ini5 anak, +ek kısa süren 2!alı#madan sonra yani 18@A ten ba#layarak de$rin ba#lıa romanılarında bil2assa dil $e üsl+ anlayı#ı bakımından büyük bir ayrılık meydana %eldi"ini5 bylee, ilk rneklerdeki yneli#isürdüren *2met id2atın yanıba#ında, Hransı romantiklerinin#iddetle etkisinde kalan ?amık Bemalin :sanatkarane üslb:ado"r yol alma"a ba#ladı"ını biliyor &a2a sonra yeti#i+ Hransı edebiyatıyle yakından $eya aktan temasa %e!ebilmi# olan Türk

romanıları, amanlarının biiyiik #2reti ?amık Bemalin de etkisiyle,romanda da2a !ok romantimi ilediler Ganatkarane üsl+la birliktea$r+ai roman tekni"ine de ba"lı kalma"a !alı#an ?amık Bemalin!ı"ırı, 1880 den sonra Türk edebiyatına %irme"e 2a#layan Hransı realiminin etkileriyle de ya$a# ya$a# kayna#ır $e Türk romanı amanlarealime do"r kayma"a ba#lar Hakat, romantimin da2a netanınmı# $e se$ilmi# aibesi dü#ünülüne, b kaymanın neden büyük bir diren me ile kar#ıla#tı"ı, Ger%üe#t, *raba Ge$dası $e Qe2radakite#ebbüslere ra"men, Türk romanının neden da2a bir süre romantimin2akiıniye tinden krtlamadı"ı kolaylıkla anla#ılabilir <er!ektenroman, Ger$et-i Hünn de$rinde de romantimin etkilerinden kendisinitamamıyle krtarabilmi# de"ildir

Ieti#me !a"ları 1880 ile 1890 arasına rastlamı# olan Ger$et-i Hün

romanılarının, ilk denemelerinde, b iki tari2 arasındaki e"ilimlerden

etkilenmeleri de tabiidir 1880 den sonra Hransı realiminin Türk

romanına sıı#ı !ok a"ır bir tem+o ile old", b e"ilime yer $ermi# olan

ykarıdaki ü! romandan yalnı Ger%üe#tin 1888 de basıldı"ı $e

di"er ikisininin İse anak 1896 dan sonra (Qe2ra 1896, *raba Ge$adası



98 B'?*? *BIMQ

1898)yayınlandıkları dikkate alınırsa, Ger$et-i Hiinn romanılarının n

eleri da2a !ok romantik rneklerle kar#ıla#tıkları anla#ılır nn i!in

dir ki onların ilk denemelerindıZ rıZalimin ilerine rastlanmamasını tabii

%rmek %erekir <er!ekten, ilk üstadlarının ?amık Bemal $e *2met

id2at %ibi yerli romanılar old"n $e bnların sonralan yerlerini

Hransı romanılarına bıraktıklarım kendileri de syler ler Hransıromanları ise, ilk amanlar, ikini, ü!ünü dereede romanılaıdı Gtend

2al, (GtandaL), Hla2ert (Hlober), ala (alak), <onort (<onkr)

lar $e or%et (re) %ibi staları tanımalan 1890 dan sonradır

Ger$et-i Hünn romanılarının- %erek büyü k itibarını 2enü kor yanromantimin $e %erekse de$rin a"ır siyasi #artlarının etkisiyle- ;erdi

temaların !emberini kırarak to+lm temalara ynelemedikleri 2akkında

da2a amanlarında ba#layan s!lama, b romanılar i!in sonradan $eri

len 2ükümler arasında da yer almı# blnmaktadır Romantimin ra"bet

%rdü"ü $e realimin yeni yeni tanınma"a ba#landı"ı bir de$irde yeti#

mi# olan Ger$et-i Hünn romanılarının- romantimin etkisinden birden

bire krtlmalarına elbetteki imkan yokt *nak, kendilerini tama

miyle romantime ka+tırmadıkları $e amanla rea1ime ynelerek i!inde

ya#adıkları to+l mn 2ayatını -%eni# bir #ekilde olmasa da- $erme"e

m$a;;ak oldkları bir %er!ektir Türk to+lmnn o de$irdeki drmnn en kalın !i%isi, #ü+2esi, batılı to+lmların 2ayatına ymak

i!in %sterdi"i !abadır !abaların ykarıdan a#a"ıya, aydından 2alka

do"r old" da bilinen bir #eydir atı medeniyetine kayıtsı #artsı

ba"lanmı# olan Ger$et-i Hünnların romanlarında b !abaları akset

tirme"e $e 2atta da2a da ileriye %iderek b !abalara biat katılına"a,

%er!ekle#mesini o kadar istedikleri batılı 2ayatın -kendi anlayı#larına

$e e$klerine y%n- rneklerini !ime"e de !alı#aakları tabii idi 'sasen, !ok kısa bir süre i!inde er i#tikleri büyük #2ret $e üstadlık +ayesi

de ba#larını dndürmü# $e :sanat!ının yol%ster iilik: %ne inan

mı#lardı Te$;ik Hikret, 1900 de Ger$et-i Hünna yadı"ı bir üsa2a2e-i

edebiyye (V ./., sayı C@6) de baı romanların to+lm 2ayatındaki

yıkıı etkileri üerinde kon#rlarken, >alit Qiyanın, krmlanarak:Moo #ü+2esi, 2ayatı romanlar ya+ıyorL: dedi"ini anlatır itibar

la Ger$et-i Hünn romanıları, bir yandan Türk to+lmnn nasıl

$e ne l!üde batılıla#makta old"n !ier lerk en, bir yandan da bn

-kendilerine %re- en y%n bldkları #eklini $elme"e !alı#tılar 2alde

e2met Ra;n, da2a 1899 da (ide Roman, Ger$et-i Hünn, V



&'R? TMRB '&'İI*TT://? *?* PİQ<İD'Rİ 99

.4///, sayı CCA) $e *2met Şaybın 1900 de (Gon Iaılar, Ger$et-i

Hünn, V ./., sayı C8F) Ger$et-i Hünn romanı 2akkında ileriye

sürdükleri $e sonradan ra"bet %ren $e b romanın (>akkı e2i! ideRoman $e >ikaye, Ger$et-i Hünn, 1909, V, ...4/, sayı 931) :kendi

ya#ayı# tarımıı, e$klerimii, adetlerimii ya#atmadı"ı: $e :yalnı

;erdi ta2ayyül $e ta2assüsleri i#ledi"i: iddiasının +ek yerinde olmadı"ı

m2akaktır 'debiyat-ı Vedide 2areketirn 2ikayesi olan ai $e Giya2ta,

idealist bir #airin i! dünyası ile birlikte, orta 2alli bir Türk ailesinin

ya#ayı# tarı, e$kleri, adetleri $e o de$rin 2asın 2ayatı %ayet iyi bir #ekilde tas$ir edildi"i %ibi5 *#k-ı emnda da batılı ya#ayı# tarına

kaymı# en%in bir Türk ailesinin 2ayatı etra;lı olarak $erilmektedir>atta tamamiyle +sikoloik bir roman olan 'ylülde 2ile, roman ka2

ramanlarının atı kültürü ile $e bil2assa müi"i ile ne kadar il%ili b

lndkları anlatılır Bırık >ayatlar ise, Türk to+lmnn de"i#ik !e$

relerdeki insanların 2ayatını $ermek bakımından , dikkate da2a !ok

de"er *yrıa, 2 romanlardaki bütün karakterler de tamamıyle yerli

dir *nak, Ger$et-i Hünn romanında :to+lm da$aları: 2emen 2e men

2i! yoktr Giyasi $e dini baskıların #iddetle de$am etti"i bir de $irde, b

iki diktad an birine doknmadan, 2er2an%i bir to+lmsal da$aya temas

etmenin %ü!lü"ü ortadadır bakımdan Ger$et-i Hü nn romanıları,

ta2lili yalnı ka2ramanının i! 2ayatına ynelterek, to+lm 2ayatınısadee tas$ir etmekle yetindiler da$ranı#, yma"a !alı#tıkları

realist roman metodna da y%nd

Ger$et-i Hünn romanıları, tekrk bakımdan, Tanimat romanının

2atalarınd an tamamiyle krtlm#lar $e modern bir tekr"e sa2i+ ola

bilmi#lerdir Iakaların krl# , i#leni#i $e kon#malar !ok normaldir

Barakter lerin 2e+ :yüksek tabakaat-ı i!timaiyyeden : se!ildikleri iddiasıdo"r olmadı"ı %ibi, $akaların İstanbln 2e+ en%in $e kibar semt

semtlerinde %e!ti"i iddiası da %er!e"e aykırıdır na kar#ılık, $aka

ların 2emen 2emen tamamıyle İstanblda %e!tikleri iddiası do"rdr

Hakat, 2ayatları boyıına İstanbldan dı#arıya +ek a !ıkmı# olan $e

romanda %leme nem $eren romanıların ba#ka türlü da$ranmalarıda imkansıdır <er!ekten, Ger$et-i Hünn romanıları $e 2ikayeileri

eserlerinde %leme yer $ermekle m2ayyilenin etkisir oldk!a aal

tabilmi#lerdir

Ger$et-i Hünn romanının $e 2ikayesinin en ksrl yon, 2i!

#ü+2esi, dili $e üslbdr Tanimatta ?amık Bemal ile ba#layan



100 2O, ,*? *B) Ü*

sanatkarane üsl+ modasınm, Gen t-i Hünn d e$rinde en yüksek ker

teyi bld" m2akkaktır 2ssta #iirin $okabülerine +aralel bir yn tttran Ger$et-i Hünn romanıları da, slüklerden ntlmn#

ara+!a $e ;ars!a kelimeler bl + !ıkarmakta $e türk!yi yabanıla55

tırmakta !ok ileriye $ardılar Msl;ı+ anlayıı da türk!rain anla#ılma

2ale %etirilmesinde ayrıa etli1i olm#5 ikili, ü!ülü $e 2atta drdiilü

tamlamalar 2ali nde i;ade edilen istiareler büyiik bir karı#ıklık meyd ana

%etirmi#tiı- amanlar kendilerine +ek ai+ %elen bı üsl b $=

mükem mel #ekilde i#lenmi# bir dil olarak kabl ettikleri osmanlıayı,sonraları

-aradan yirmi be# yıl %e!meden- kendileri de +ek %ari+ blma"a ba#

lamı#lar $e eserlerinin 19F0 d en sonraki baskılarında $okabüler $e üsl+ bakımından de"i#iklikler ya+mak ornda kalmı#lardır

Ger$et-i Hünn romanının en nemli ki#isi, >ali t Qiya N#aklı%ildir 186@ de İstanblda do"d abası N#aklı ol+ İmirde yerle#mi#

bir ailenin !o" $e edebiyata meraklı bir 2alı tüardır İstanbl(da

i#leri nin iyi %itmemesi üerine, 18@9 da tekrar İmire dndü

ylee, ilk "renimine İstanblda ba#lamı# olan >alit Qi ya da,İtmir (d kısa bir süre bir Türk oklna %ittikten sonra, trk

Tiirk "reni olarak, bir Hransı mektebine %itme"e 2a#larİstanblda iken ba2asına $e onn dostlarına %eeleri #ark 2ikayeleri

$e İmirde de dedesine yerli $e !e$irme romanlar okyan >alilQiya, +ek kü!ük ya#larda 2ikaye $e romana kar#ı büyük bir il%idyma"a ba#lar Hransıa "renme"e ba#ladıktan sonra, kendisi de birtakım !e$iriler ya+ma"a koylr /l !e$iriler5 #iir, 2ikaye, roman

$e +iyeslerden ;enni yaılara kadar !ok !e#itli bir kadro %sterir

Hransı oklnn son sını;ından ayrılarak ne bir süre babasının

yanında, sonra da smanlı ankasında memr $e İmir İdadisinde;ransıa "retmeni olarak !alı#ır ir yandan da, Hransı

romanılarını okma"a de$am eder 188C te Te$;ik ?e$at ile

birlikte ?e$r, bir yıl sonra yine onnla birlikte >imet $e *2enk %aetelerini !ıkarır *sıl yaı 2ayatı da b >imet %aetesinde %eli#irGe;ile, ?emıde , ir Ulünün &e;teri, Herdi $e Şürekası adlı romanları

ile ir 2tıranın Gon Ia+raklan, ir İdi$aın Tari2-i a#akasıadındaki 2ikayeleri, mensr #iirleri $e bir!ok ;enni yaılan b %aetedeyayınlanır sırada Hransı edebiyatından ba2seden <arbtan Şarka

Geyyale-i 'debiyye (188A) adlı kü!ük 2ir inelemesi de basılır 1888de e$lenir 1889 da =aris ser%isini %rme"e %ider ilk *$r+a

%eisinin ilenimlerini >imet $e 4akit %aetelerinde yayınlar 1893te Rei



&'R ? TMRB '&'İ I*Tlil? *?* PİQ<İD'Rİ 101

üdürlü"ünden aldı"ı a#kati+li k tekli;ini kabl ederek İstanbla %ider

$e orada yerle#ir İmirde iken aktan tanıdı"ı e2met Ra;, >üseyin

Gad, >üseyin Va2it, *2met Rasim, Rıa Te$; ik, *2met >ikmet,

Ga;$eti Qiya $e *2met İ2san ile dostlklar krar $e ikdam %aetesiyle

Ger$et-i Hünna yama"a ba#lar

Te$;ik Hikret 1896 da Gr$et-i Hünnn ba#ına %e!tikten sonra,'kremin te#$iki ile, o da Ger$et-i Hünn 2areketine katıldı $e asıl büyük

2rtini de b der%ide te;rika edilen ai $e Giya2 (1896-9@), *#k-ı

emn (1898-1900) romanlariyle ya+tı /l arada bir!ok kü!ük 2ikayeleri, tenkidleri $e makaleleri yayınlandı Ger$et-i Hünn to+ll"

1901 de da"ılına >alit Qiya, Bmk >ayatlar te;rikasını (1901) da yarıda

bırakarak, 1908 e kadar yaı 2ayatından !ekildi // e#rtiyetin ilanıüerine, di"er Ger$et-i Hüıınlar %ibi, tekrar o da yama"a ba#ladı

Hakat #artlar $e e$kler de"i#tmi#ti 1909 da Gaba2 %aetesinde !ık ma"a ba#layan ?sl-i *2ir romanı iyi kar#ılanmadı $e te;rikası yarıdakaldı >alit Qiya, ayrıa, tiyatro eserleri yamayı da denedi arada,

V. e2medin abeyn a#kati+li"ine $e İstanbl Mni$ersitesi atı

'debiyatı Tari2i $e ',ttik +ro;esrlüklerine tayin edildi <e!ii siyasi

%re$lerle Hransa, *lmanya $e Romanyaya %nderildi İtti2ad $e Te rakki

=artisinin iktidardan dü#mesi üerine, tekrar Rei müdür lü"üne dndü$e orada idare melisi reisi old

19F3 ten sonra yine yama"a ba#ladı Romanlarının dilini sadele#ti

rerek, yeni baskılarını ya+tı arada Bırık >ayatlar (19FC) $e bir!ok

2ikaye $e makaleleriai kita+ 2alinde bastırdı"ı %ibi, Bırk Iıl (1936)adlı be# iltlik edebi $e Garay $e Utesi (19C0-19CF) adındaki ü! iltlik siyası 2atıralarını $e o"l >alil 4edadın 2ain lümünden sonra ona

ait 2atıralarını (*ı ir >ikaye, 19CF) yayınlad ı $e F@ mart 19CA deldü

Romanları Ge;ile (188A, te;rika), ir Ulünün &e;teri (1891, 1893,19CC), ?emide (1893, 19C3), Herdi $e Şürekası (189C, 19CA), ai $e

Giya2 (189@, 1900, 191C, 1938, 19CF, 19CA, 19A@), *#k-ı emn (1900,19FA, 1939, 19CA, 196F), Bırık >ayatlar (19FC, 19CC) >ikayeleri ir

İdi$aın Tari2-i a#akası (1888), ir 2tıranın Gon Ia+rakları

(1888), ?akil (C ilt, 189F-189C), Bü!ük Hıkralar (3 ilt, 1896),

myd (1896), >ey2atL (1896), ir Iaın Tari2i (1900, 19C1), Gol%n&emet (1901), ir Şir-i >ayal (191C, 19C3), Ge+ette lnm# (19F0),ir >ikaye-i Ge$da (19FF, 19F9), >e+sinden *ı (193C), *#ka &air



102 KEl'IAN ı\KYÜZ

(193A), n eklerken (193A), İ2liyar &ost (193@), Badın =n!eAİ

(1939), İmir >ikayeleri (19A0)

Qen%in bir yaı 2ayatına da2a !ok ;enni konlardaki kü!ük !e$i riler

$e derlemelerle ba#layan $e b yaılarında >alit $e e2met >alit

imalarını kllanan yaar, ilk roman denemesini de İmirde iken ya+tı

(188A) >imet %aetesinde te;rika edilen Ge;ile adındaki b roman,

aldatılan masm bir kıın ıstıra+larının 2ikayesidir Gansüre :#eair-i

i,lamiyyeye m%ayir: old" ildiasiyle reddedildi"i i!in, kita+ 2alinde

basılamadı ylee %en! yaar, da2a ilk denemesinde, de$rin siyasi $e

dini baskılarının ortak d arbesini yemi# old Hakat, esaretini kaybet

meyerek, !alı#malarına de$am etti $e bir yıl sonra yi ne ayni %aetedete;rika edilen ?mideyi yadı *dı ile, dilde :ibtial:den ka!ınan

Ger$et-i Hünnların ka2ramanları i!in yarattıkları yeni el adların

(G2a, =er$in, 4edad, ülend, ?i2al, Gad, i2ter, Vemil, Herdi, ?e$in,

4edide, er, ?ei2,) da ilk rne"ini $ı7n b ikini d eneme de son

radan kita+ 2alinde basıldı <erek ?emidede $e %erekse on ileyen

ir Ulünün &e;teri ile Herdi $e Şürekasında, ka2ramanları %en! ka

dınlar olan baı romantik a#kların kar#ısındayı Ba2ramanların dy%

$e 2ayallerindeki masmiyet $e l!üsülük, 2ır!ınlıklar $e $akalann 2e+

2nların etra;ında dnü#ü, ilk bakı#ta romantik bir yaar kar#ısında blnld" sanısını $erir Qaman aman, b kanaata ka+ılanlar da

olm#tr Hakat romantimin ıstıra+tan ba#ka bir #ey do"ramayaa"ını

i;ade eden yaarların eserleri 2akkında romantik sı;atını kllanmak

%ü!tür >alit Qiyanın b ü! romanında da a#k n +landa %elmesine $e

tamamıyle rssi bir karakter ta#ımasına ra"men, yaarın realist bir

i2niyetle 2areket etmek istedi"i de !ok a!ıktır To+lmsal !e$re $e

#a2ıs tas$irleri de %enellikle realist bir #ekilde ya+ılmı#tır Romantik bir da$ranı#taki insanların ıstlla+tan ıstıraba sürükleneeklerine $e

2ayatta ba#arı kaanamayaaklarına inanan $e okyy da bna inan

dırma"a !alı#an yaar, b inanını, artık bir deneme olmaktan !ıkarak

teknik bakımdan tam bir roman 2ü$iyeti kaanmı# olan ai $e Giya2ta

da2a a!ık bir #ekilde i;adelendirmek imkanını bld Iine tamamıyleromantik bir miaa sa2i+ olan ka2ramanını, b eserinde, yalnı a#kın

kar#ısında de"il, !e#itli olayların kar#ısında da d ener $e 2e+sinden de

yenilmi#, 2ayal kırıklıklarıyle dol olarak !ıkarır

*#kın ikini +lana alındı"ı ai $e Giya2ta to+lm 2ayatına yer

$erilmi# olması, #ü+2esi, onn en nemli ynüdür Romanda *2met



)l&'R? TMRB '&'NiI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ 103

Vemil, yalnı i! dünyası ile de"il, b dün yanın ba"lı blnd" !e$re

ile birlikte $rilmi#tir nn, !okl"ndan itibaren, 2an%i to+lmsal

#artlar i!inde yeti#ti"ini, aile $e okl 2ayatını, kü!ük ya#lardan ba#

layarak 2ayatını kaanmak i!in kar#ıla#tı"ı sıkıntıları bü tün ellikleriy

le "rendi"imi %ibi5 b %en! #airin :yeni bir #iir yaratmak i!in: neler

dü#ündü"ünü, b dü#ünelerini %er!ekle#tirmek "rna ya+tı"ı müadeleleri, dü#manları olan eski edebiyat tara;tarlarının $e o de$ir basın

2ayatının i! yüünü tam bir aydınlık i!inde ilyebiliriyor ba

kımdan b romanı, ayni amanda 'debiyat-ı Vedide 2areketinin $e &o"atı edebiyatları arasmdaki i2niyet müadelesinin romanı olarak da

kabl etmekte 2i!bir en%el yoktr <er!ekten, b 2arekete mens+

%en!lerin !o" ayni to+lmsal #artlar i!inde yeti#mi#, ayni #eyleri %er

!ekle#tirmek istemi#, ayni müadeleleri ya+mı#lrdı

*dı Gtend2alin me#2r romanının adını da 2atırlatan bromandan sonra, *#k-ı mn;i da, batılıla#manın Türk to+lmnnen%in !e$ relerindeki ynünü blyor Roman ka2ramanlarındanolan en%in *dnan eyin e$inde Hransı mürebbiye, atı müi"i2ayranlı"ı, +iyano, Hransı moda memaları, Hransı mobilyası $eya#ayı# tarı tamamıyle $ardır aile, o de$rin batılı 2ayata en !ok

ym#, en%in Türk ailelerinin rne"idir rada, *dnan ey ailesinin2ayatı ile birlikte, en%in olmamakla beraber monden 2ayata enen bir ba#ka ailenin, ro manın esas ka2ramanı i2terin ailesinin de2ayatı $e kendisinin yeti# me tarı da bütün ellikleriyle $erilmi# blnyor

Kınk >ayatlarda ise yaar bii, tekrar, orta 2alli $e ;akir Türk

ailelerinin arasına sokar $e %eni# bir %lemle, onların 2ayatlarını $erir

romanda ela, ai $e Giya2ta old" %ibi, a#k ikini +landadır

>alit Qiya nın, eserlerinde a$r+ai roman tekni"ini sa;2a sa;2a

%eli#tirerek, *#k-ı mn da b tekni"in bütün elliklerini tamam

ıyle %er!ekle#tirmi# old" a!ık!a %rülmektedir nnla beraber, da2aneki romanlarında da $akalar sa"lam bir +lana sa2i+tirler Iaar,romanını yama"a ba#larken , on nasıl bitiree"ini de bilmektedir

R omanlarının $akasını kran olayların düeninde, !o"nlkla, sebe+

lerden son!lara %itmeyi yani olayların akı#ındaki normal düeni ter

i2 eder layların anlatılı+ a!ıklanması ise, kendi %lemlerine dayanır

bakımdan , ilk romanlarındaki baı sübekti; tas$irler de, amanla,7yerlerini %leme $e obelti; tas$irlere bırakır nlar , kısalıkları ile,



10C KENAN AKYÜZ

ayni amand a, aksiyon drdrmak $eya ya$a#latmak te2likesini de

nlerler

Mai $e Giya2tan 2a#layarak yaar, romanlarına !ok enteresankarakterler blmakta Düyük stalık %sterir <er!ekten, b romanın daki

*2met Vemil $e di"er iki romanındaki i2ter $e 4edid, Tiirk

romanında adları ntlmayaak olan karakterlerdir >ele *2met

Vemil, amanının %en! #airler i tara;ından n süre taklit edilen $e

!ok se$ilen bir karakterdir Barakterleri anlandırmakta, onları -!e$relerinden $e #artlarınd an 1o+armadan- bütün +sikoloik m2te$a

larıyl $ermekte büyük bir %ü %steren >alit Qiya, tamamıyle % leme

dayanan +sikoloik ta2lillerini, büyü k +ar!alar 2alinde ya+mak tansa-tas$irlerinde old" %ibi- olaylar arasında eriterek $e %erekti"i kadar

ya+mayı y%n %rmü#tür

Ba2ramanlarını !ok !e#itli to+lmsal !e$relerden $e mesleklerdense!mesi, romanlarına ayrı bir en%inlik $e de"i#ikOik kaandırmı#tır

*nak, ka2ı-amanlarını tanıtırken, $akayı drdrarak, n adıya

onların %e!mi#lerine dnmesi 2ata olarak kabl edilebilir *yrıa, be

"endi"i karakterlere 2i!bir 2atalı 2areket ya+tırmama"a enmesi de

dikkati !ekmektedir 2sslara, romanının a2laki ba"lara $e kam

oynn de"er 2ükümlerine ;alasıyle ba"lı olması, ka2ramanlarının

2areketlerini b iki a!ıdan %rü+ 2ükme ba"laması, b sebe+le onları

-*#k-ı emnı1n ka2ramanı i2tere takdir etti"i ea %ibi- a#ırı ea alara !ar+tırması da eklenebilir

>alit Qiyanın romanlarında en a!ık ellik olarak , dil $e üsl+tan

ba2sedilmelidir Pünkü >alit Qiyanın dili demek, Ger$et-i Hünn

nesrinin dili demektir nesrin yabanı kelime $e tamlamalarla yükOü,

tam bir osmanlıa old " m2akkaktır Mslb ise, Türk romanında

ilk de;a ?amık Bemal ile ba#layan , sanatkarane üslbn en koysdr

>ayal sanatlarıyle dol olan b üslb sa"lamak i!in, yaarın sürekli

bir !aba sar;etti"i %rülüyor Ge;ile ile ?emidede yeni bir dil $e üsl +

arayı#ı i!inde olan romanı, ir Ulünün &e;terinde aradı"ını blma"a

ba#lamı#tır ai $e Giya2ta %eli#en b üsl+, *#k-ı emnı1da en

ileri #eklini $er ir *nak, b !ok dikka tli $e sa"lam üsl +ta 2aan

Hransı senteksının ilerini de %rmek mümkündür Hakat, 2er #eye

ra"men, 'debiyat -ı Vedide nesrinin üsl+ anlayı#ını, iOk $e son mer2ale

olarak, >alit Qiyanın nesrinde blabiliri



&'R? TMRB '&'liİI*T/?/ ? * ?* PİQ<İD' Rİ 10A

Hransı realist romanılarında %rülen ba#arılı :insan - !e$re:

kom+oisyon, >alit Qiyanın son ü! romanında da a!ık olarak %e

!ar+ar Iaar, ;erdin i! dünyası ile to+lmn 2ayatı arasındaki sıkı

münasebeti %ere"i %ibi $erebilmek i!in, büyük bir !aba i!indldir *nak,

2na ra"men, yaarın da2a !ok ;erdin i! 2ayatını n +lana koyd"n

$e to+lmsal !e$reyi de onların #a2siyetlerini da2a iyi aydınlatmak i!in

elV aldı"ım da iddia etmek mümkünd ür bakımdan, onn romanların

la, to+l m d a$aları $e onlara ait dü#üneler d"il, sadee, ka2ramanlarının i!inde ya#adıkları to+lmsal !e$rVlrin realist tas$İıleri $ardır

ttm ile romanı, ala (alak) ın metod ile =al or%et(=ol re) nin metodn kayna#tırmı#, ikisin in arasınd a bir yol ter i2 etmi#tir

>ali t Qiya, 2ikaye (n$el $e kont) tarında da bol denemeler ya+tı

İlk 2ikayeleri olan ir 2tıranın Gon Ia+rakla rı ile ir İd i$aın Tari2-

i a#akasını >imet te yayınlamı#tı (1886) nlar, ayni amanda,

*2met id2atın 2alk $e medda2 2ikayelerinin tekni"inden ayrılamamı#

olan 2ikayelerinden sonra, a$r+aı tarda yaılmı# ilk 2ikayelerdir

Gayılan iki yüe yakla#an 2ikayelerinde yaar, da2a !ok, #e2ir 2ayatının

ma2alle i!lerine $e ;akir semtlerine ynelmi#, b !e$re lerin 2er2an%i bir bakımdan dikkati !eki+ tanınmı# ti+leri üerinde drm#tr nların,

%enellikle, anormal tara;ları kabarık, aınma"a layık , a$allı insan lar

arasından se!ildikleri %rülüyor *#k, b 2ika yelerde de ikini +landadır

&a2a !ok ;erDlerin !e$reden %elme baı ıstıra+larının tas$ir $e ta2liline

!alı#an yaar, roman tekni"inde %s terdi"i ba#arıyı 2ikaye tekni"inde de

tamamıyle sa"lamı#tır Roman larıııdaki dil $e üsl+ elliklerinin

2ikayelerinde de 2emen 2emen tle $am etti"i %rü lür Hakat, b dilin

!ok eskidi"ini ;ark eden yaar , romanLarının ikini baskılarında ya+mı# old" sadele#tirmeyi 2ikaye kita+

larının iki ni baskılarında da ya+mak lümn dyd

Ger$et-i Hünn romanının ikini nemli ki#isi ise, e2met Ra; -

lr 18@A de İstanbıılda do"d ütün "renimini İstan2lda ya+tı $eekte2-i a2riyye (&eni Disesi) yi bitirdikten sonra o"ai!ind

Tarabya nlerinde dran Tersane %emisinde el!ilik %emilerinin irtibat

sbaylı"ı %re$inde blnd >alit Qiyanın İmird >imet %aet sini

!ıkardı"ı sır ada, aralarında 2enü tanı#ma yokken, baı kü!ül

2ikayelerini %ndererek >imette basılmasını sa"ladı ndan sonra

>üseyin Gad, >üseyin Va2id $e >ali t Qiya mn yadıkları ekte2



1+,

(189A) der%isine yama"a baladı 1896 dan sonra, Gen et-i Hü nn2arekıZtine katıldı rada ne kü!ük 2ikayeler, mensr #iirler $e ma

makalelerle ba#layan yaı 2aya tı, 1900 yılında 'ylülün te;rika edilmesinden sonra %eni# bir brete la#tı Ger$et-i Hiinn to+ll"nn

da"ılmasından 1908 e kad ar yaı yayınlamayan e2met Ra;, b tari2ten sonra yeniden %n iı55 bi r ya) ın sa; 2asına %ird i Pe#itli der%ilerde +iyesleri, 2ikayeleri, romanları $ makaleleri !ıktı *yna, ebasin

(1909) $e Güı, (19F3) adlı kadın der%ilerini !ılardı Qambak adıyla ya

yınladı"ı a!ık sa!ık bir 2ikaye üerine, askerlik ten !ıkarıldı $e 2ayatınıyaılarıyle kaanmak ornd a kaldı Gon yılları 2astalıkla %e!ti

ıoıralard a kendisin_Z 2ükmet!e maa ba"land ı $e 1931yılınd aİstanblda

ldü

Romanları 'ylül (1901, 191A, 19FA, 19C6, 196F), Herda-yı <aram(1913), <en! Bı Balbi (191C,, 19FA, 19C6), Baran;il $ Iasemin (19FC),"ürtlen (19F6), Gon Iıldı (19F@), &e;ine (19F@), B an &amlası(19F8), >alas (19F9) >ikayeleri *#ıkane (1909), İ2 tiar (1909), Gon'mel (1913), ir *#kın Tari2i (191C, 191A), >anımlar *rasında (191C),e nek#e (191A), M! llikay_Z (1919), Ga;o $e Barmen (19F0),

=er$aneler <ibi (19F0), aide ir <üna2 (19F0), llk Temas, İlk Qe$k (19FF), *#k Badını (19F3), Badın İstrrse (19F3), 'ski *#k <eetZleri(19F@)

İlk yaılarında Ra; 4idani imasıoı da kllanmı# olan e2metRa;ta da, roman yama 2e$tZsİ yerli $e !e, irme romanları okmaklayandı İlk denemesini lr, on be# ya#ında iktZn, basılmayan&tZnat ya2 t <askon ya Borsanları adlı 2ikaye5i) le a+tı asılan ilk yaısı ise, >alit Qiya(nın yardımı ile $e &ü#man adıyle /limett!ıkan bir 2ika yesidi r Ger$et-i Hünnda yama"a baladıktan sonramakaleleri, men ı,r #iirleri $e 2ikayeleriyle adını ya, a ya$a#

dyrma"a ba#layaı7 Ra; kar#ımıa romanı olarak !ıkaran ilk

eseri 'ylüldüre2met Ra; n romanları, ;erdin i! 2aya tını esas alan m2

te$a ları ile, Ger$et-i Hün 2areketinin %enel karakterine da2a y%n bir

drm %sterirler <er!ek ten b romanlar , büyü k bir !o"nlkla, ro

mantik dy%ları, 2ayalleri $e bil2assa romantik a#kları i#lerler +sikoloik m2te$aya, >alasta old" %ibi, 2aan yrtse$erlik dy%

larının $e to+lmsal aland aki batılıla#ma 2areketine ait baı %rünü#

lerin karı#tı"ı da %rülür Hakat, Ra; n romanlarındaki to+l m n

srları basil bir !e$re tas, iri 2alinde bile de"ildir 'sasen , to+lmsal



&'R? TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ 10@

!e$reye nem $ermeksiin, sadee $e bütün k$ etiyle +sikoloik m2

te$aya ynelen bir yaard an bndan ba#kası d a bekleneme

<er!ekten, Ra;n romanlarındaki esas m2te$ayı ;erdin i!

2ayatı krar ndan, bütün b romanların da2a !ok +sikoloik roman

!e#idine soklabileekleri sonna $armak %ü!tür Temalanııın %enel

likle ;erdi bir karakter ta#ımalarına ra"men, onn romanları i!inde

+sikoloik roman tarına konlabileek bir tek eseri $ardır 'ylül

'ylül, %er!ekten, Türk romanının b tardali en ba#arılı rne"idir

Ra;n romanlarında Iaka, +sikoloik m2tl$anın 2amine y%n

olarak, 2aan 2asit $e a"ır, 2aan da karı#ık $e 2areketlidir 4akanın basitli"i $e aksiyon alı"ı, +sikiloik m2te$a bakımından !ok yüklü

olan 'ylül(d son kerteye yükselmi#tir eserde, ayni sebe+le,#a2ıs kadros da dar ttlm# $e bylee +sikoloik ta2liellrin istenilen

%eni# lik $e derinlikte ya+ılabilmesi sa"lanmı#tır 'ylüld bta2lillerin ya +ılı#ında ilenilen metot, ka2ramanların bir olaydan

neki $eya son raki +sikoloik drmlarını a!ıklamak #eklinde old"$e ta2liller !o"n lkla n +asalar 2alinde ,7eri ldikleri i!in,

aksiyonn sık sık kesilmesi ile kar#ıla#ılır metot 2atası bir yana bırakılaak olrsa, +sikoloik ta2lillerin son deıeede ba#arılı

oldklannı kabl etmek %erekir Roman da, bütün aibesini b ba#arıdan almaktadır =sikoloik m2te$anın dar ttld"romanlarında (&e;ine, >alas), $akamn da2a entrikli $e #a2ıs

kadrosnn da2a %eni# old" %rülüyor

Ra;n %enellikle roman tik bir mia! ta#ıyan ka2ramanları ara

sında kadınların 2aan sa"lam irad eli, ne;islerine 2akim bir karakter

%stermeleri onları tabiilikten ayırır $e, oldkları %ibi %rünemeyerek,yaarın kendilerinde %rmek istedi"i +sikoloik $ası;larla %rünürler

ndan !ıkarılabileek son!, yaarın %leme 2er aman ayni de"eri

$e yeri $ermedi"i, >alit Qiya nın iledi"i realist metoda ayni dereede

ba"lı kalmadı"ıdır

Ra;n romanlarında dikkati !eken en büyük eksiklik, üsl+taki

%e$#eklktir >alit Qiyadan on yine büyük bir ;arkla ayıran b %e$#eklik, 2aan, !ok basit %ramer $e sentaks 2atalarına kadar %ider Hakat

>alit Qiyanın !ok sa"lam, süslü $e kül;etli üslb yanındaki b kırık

dkük 2ali ile birlikte, b üslı1bllll oky i!in da2a a yor $e

d a2a se$imli old"n da sylemek mümkündür

Ra;n sayıları 2ayli kabank olan 2ikayelerinde de lıakim

tema, 2emen 2emen, romanlarındakinin aynıdır nlarda da bol bol

ilenen



108 B'?*? *BI MQ

2sslar, ;ertlerin !e$relerinden de"il, kend i =/ 2ayatlarından $emia!larından do"ma #a2si dy%lanı#lar, a#klar, istekler, ıstıra+lar,LXayal kırıklıkları $e ümilsiliklerdir &il $e üsl+ ise, romanlarındakiellikleı7i m2a;aa ed erler

1908 den sonra yalnı +olitika $e %aeteilik alanlarında kalmı#

olan >üseyin Va2id Ial!ın da, Gn$et-i Hünn to+ll"nn de$am

etti"i de$irde (1896-1901), tenkid $e +olemikte old" kadar 2ikaye

Ie roman türünde de ad ya+mı# #a2siyetlerdendir>üseyin Va2id, 18@C de -aslen İstanbll olan babasının memr

lkla blnd"- alıkesirle do"d İlk "renimini Gerede, orta $e

yüksek "renimini İstanblda ya+tı 1896 da ekteb-i ülkiyeyi

bi tirerek ne aari; ?earetine memr oll $e idadilerde edebiyat"retmenli"i ya+tı Iaı 2ayatına 2enü idadide okrken ba#lamı#,

?adide adlı bir roman yayınlamı# $e =kte2 der%isini !ıkaranlar arasına

katılmı#tır 1896 da Ger$et-i Hünn to+ll"na %irdi $e b tari2ten

ba#layarak makale, roman, 2ikaye $e tn kidler yayınladı 1901 eleHikretin ayrılması M;rine, birka! ay süre ile, Ger$et-i Hünnn yaı

i#lerini ynetti /O #rtiyetin ilanma kadar, di"er Gr$et-i Hünn

lar %ibi, o da yaı 2ayatından !ekildi 1908 de Hikret $e >üseyi nBaım ile birlikte Tanin %aetesini krd Bısa bir süre sonra, %ae teyitek ba#ına !ıkarma"a 2a#ladı *rtık +olitikaı $e %aetei olm#t irini $e ikini elis-i e2sanlara lstan2l mebs olarak %irdi $e

bir aralık, &üyn-i Nmmiyye &ayinler 4ekilli"inde blnd üta

rekenin ilam üerine (1918) İn%ililer tara;ından altaya sürülenTürk aydınları arasında o da $ardı M! ) ıl kaldı"ı altada in%ilir ile İtalyanayı da "renen Va2id, oradaki $aktini b d illerden $e ;ransıad an ilmi eserler !e$irmekle %e!idi Gür%ünden dnü#ünde, Taniniyeniden !ıkarma"a $r altada iken !e$irdi"i eserleri "lmn Bütü+2anesi adıaltında yaymlama"a ba#ladı Vm2 riyet 2 ü kmetini #iddetlelenkid eden yaılarından dülayı %aatesi ka+a tıldı $e kend i i de Po

rma sürüldü (19FA) ndan sonra, n bir süre +olitikada n ayrıla rak

Hikü >areketleri (1933-19C0) adıyle !ıka rdı"ı der%inin yaılarını tek

ba#ına 2aırlamakla "ra#tı sıralarda, 'debi >atırala r (193A) ını da

2aırlayı+ bastırdı *tatürkün lü m ünden sonra +olitika 2aya tına tekrar

karı#arak, yeniden İstanbl me2rn old (19C0-19A0) Ulümü ne kadar

+olitikadan bir d a2a a) rılmayan Va2id, bir siir Nls %aetesini !ıkardı $e2ükmet aley2indeki yaılarından dolayı bir aralık malık;ım



K; &'R ? TMRB '&'İI*T/?/? *//* PİQ<İD'Ri 109

edilerek 2a+se %irdi (19A6) ise de ya#ının büyüklü"ünden dolayı ser2,t bırakıldı $e 19A@ de ldü

Romanları ?adide (1890), >ayal İ!inde (1901)5 >ikayeleri

>ayat-ı 2ayyel (1899, 1901), >aya t-ı >akikiyy; Ga2nelni (1905)),?i!in *ld atırlarmı# (19FF, 19C3)

Bendisinde iir kar#ı 25!bir kabiliyet dymamı# olan >üsryi n

Va2idin roman $e 2ikaye yolna sa+masında, t2a; bir tesadü; eseri

olarak, >alit Qiyada old " %ibi, !otıkken onn da baba $e annesine%eeleri 2alk 2ikayeleı7i, yerli $e !e$iri romanlar okmasının etkisi

$ardır abasınııı *2met idlrn tın romanlarını !ok be"enmesi sebe

biyle, !okl"nda, Va2idin de en !ok 2ayran kaldı"ı romanı *2met

id2at old n be#, on altı ya#larında iken yadı"ı $e *2met id lıatın

bir takrii ile yayınlanan ?adidede %erek teknik $e %erekse ta2kiye $eüsl+ bakımından tamamıyle *2met id2atın etkisinde kaldı"ı % rülür

Hakat, amanla, ;ransıayı "renme"e $e Hransı romanlarını okma"a

ba#ladıktan sonra, b etki kaybolma"a yü ttt *le\andre &mas

=ere ile ba#layı+ <eor%es 2net (Oor ne) $e ta$e Heillet den

%e!erek =al or%etye kadar anan 2 oky#lar sonnda %en! yaar,

*2met lKlid2a ttan ayrıldı Ger$et-i Hünn to+ll"na ka tıl ması, onn

do"rdan do"rya Hransı yaarları ile temasını da2a da k$$etlendirmi#old

İkini $e son romanı olan >ayal İ!inde, terübesi bir %enin

ba#ından %e!en romantik bir a#k maerasıdır nn realiteden ak

dy% $e dü#üneleri $e 2ayal kırıklıklan !ok realist bir #ekilde $e

2areketli bir $aka ile $erilmi#tir iaı bakımından dy% $e 2a yalden!ok mantık $e m2akemeye kabiliyetli olan yaar, b ikini

denemesinde, ni2ayet mi aına y%n olan meraya yani realime

%irmi#tir Iakası basit $e teknik bakımdan ayı; olan >ayal İ!indenin

ka2ramanı ise !ok anlı !iilmi#, maddi $e mane$i ya#ayı#ının bütün

ellikleriyle i#lenmi#tir

Va2idin romanlarındaki en nemli ellik, #ü+2esi, dil $e üsl;ı bndaki sadelik $e a!ıklıktır *ra+!a $e ;ars!a kelimeler $etamlamalar a old" %ibi, üslb süslemek i!in bir !aba sar;etti"ide %rül me <enel bir itinasılı"ın do"rd" baı aksaklıklarara"men, anla#ılır $e tabii olmak bakımından, b dil $e üslbne2met Ra;n dil $e üslbndan üstün blnd" m2akkaktır Ger$et-i Hünn to+ll"-



110

nn de$amına Va2id, bir !ok 2i kayeler de yaymladı nları bir araya%etiri+, /layat-ı 2ayyel $e >ayat-ı >akikıyye Ga2neleri adlarıylkita+ 2alinde bastırdı >aya t-ı lıayyelin ayni adı ta#ıyan ilk +ar

!ası, 2ürriyetsilikten bnaldıkları sıralarda (1899), 2ür diyarlara %!etmek i!in Gen et-i Hünnların kendilerini ka+tırdıklan tatlı 2ayallerin 2ikayesidi r ki ta+ta yirmi bi r , /layat-ı >akikıyye Ga2nlerindı7

-kü!ük nesir +ar!alarından 2aka - on ü! 2ikaye $ardır ütün lZ 2ikayelerde, +ek sa"lam sayılmayaak bir tekni"e kar#ılık, k$$etli 2i

r ta2kiye kabiliyeti $e l!ülü bir realimle kar#ı kar#ıyayı Pok anl ı !iilmi# olan karakterlerde $e dil $e üsl +ta ise, romanlarına %re,da2a büyük bir eni# %e !ar+ıyor Gon 2ikaye kitabı olan ?i!in

*ldatır larmı#taki 2ikayeler, 1908 den sonra !ok yor $emüadeleli %e!en bir 2ayatın aılıklan, ıstıra+lan ,e 2üsranlarıyledoldr Realitenin sertli"ini da2a 1]ayat-ı >aki k ıyye Ga2nelerinde%rü+ ya#atma"a 2aıı layan yaar, n $e 2a#in denemelerden sonra

$e +oli tikadan ;ırsat bld k!a yadı"ı b 2ikayelerinde, 2ayatın

katılı"ını !ok da2a a!ık olarak tesbit etmekte ba#arı %stermi#tir

Ger$et-i Hünn edebiyatının 2ikaye türünde tanınmı# bir ki#isi de,

ü;tüo"l *2met >ikmettir 18@0 t istanblda do"d Nn süre

orala mü;tülüklrl blnm# bir aileye mens+tr abası, bir!ok,ilayetlerin Ba+ı Bet2üdalıklannda blnm# olan, #iirle "ra#an ,e basılmamı# bi r de di$anı blnan Ia2ya Geai ';endidir <alatasıyGltanisini bitirdikten sonra, >ariiye ?earetine memr ola rak %ird iir süre konsoloslklarda blndktan sonra tekrar İstanbla dnerek,

1908 e kadar >ariiye lKearetinle !alı#tı *yni amanda <alatasarayda

türk!e $e edebiyat dersleri $erdi 1908 de Tiaret ?eareti Nmür-iTiariyye Nmm ülürlü"iin $e İstanbl M ni$en,itesi Hransı -t'

*lman edebiyatları +ro;esrlü"üne %etirildi 191F de tekrar >ariiye ?earetine alınarak, da+e#t a#konsolosl"na %nderildi1918 de 2 %re$in kaldırılması üerine, İstanbla dndü İki yılkadar, %re, li olarak *lmanya, *$strya $e aaristanda dola#tı

19FC de, son 2ali;e *bdülmeidin a# abeynili"ine, 19F6 da>ariiye 4ekaleti Nm;ır-i Şe2benderiyye $e Tiariyye Nmmüdürlü"üne, ayni yıl müste#arlı"a tayin ed ildi $e 19 mayıs 19F@de İstan2lda ldü

*2 met >i kmet, edebiya tla il%ilenme"e <alatasarayda ok rken

ba#lamı# $e 189F de kü!ük bir kita+ 2alind e basılan Deyla ya2t ir ennn intikamı adlı ilk 2ikayesini o amanlar yamı#tı da b



&'R? TMRB '&'İI*T/?TOK ** PİQ<İD'Rİ lll

sıralarda, >alit Qiya %ibi, ;enni konlara merak sarm ı#, =atates(18)0) $e T$alet ya 2t Deta;et-i *a (189F) %ibi k ü!ük kita+lar

bastırmı#t ır 1893 ten sonra, >aine-i Hünn $e Ger$et-i Hüna!e#itli k onlar dl yaılar yama"a ba#ladı Gr$et-i Hünn to+ll"i!inle, b dr%iyı ilk yaan *2met >ikmettir 1896 d a o dato+ll"a %irdi $e Ger$d- İ Hünn(da bir!ok 2ik ayeler i, nesirleri $emakaleler i yayınlandı 1901 de baı 2ikayelerini llaristan $e <ülistan(F baskı 1908) adıyle kita+ 2alinde bastırdı tari2te to+ll"n

da"ılması üerine, di"er arka da#ları %ibi, o da 1908 f' kalar yaı2ayatından !ekild i

1908 yılı, *2met >ikmet in 2ayatında yeni bir sa;2anın ba#lan %ııdır tari2ten sonra Türk edebiyatında kendini %sterme"e 2a#

layan milliyet!ilik 2ar eketiin , amanla, Ger$et-i Hünn $e Her -i *ti

%ibi to+llklara %irmi# baı #a2siyetleri de etkisi altına aldı"ı %rül ür

nlardan biri de *2met >ikmettir *2met >ikmet, %enel olarak :Türk

!ülük : adını alan $e ede biya tta :illi 'debiyat Vereyanı: diye anılan

milliyet!ilik 2arek etinin yalnı edebi ynü ile de"il, ayni amanda to+lmsal $e siyasi ynleriyle de "ra#mı#, b 2ar eketin Türk &erne"i ,Türk Ird $e Türk a"ı %ibi :kültür el münasebetlerin sürdürülmesi

yolyla %enel Türk irli"ini %er!ekle#tirmek: %ayesini %üden te#ekkül lerinin !alı#malarıyle de yakından il%ilenmi#tir ylee, 1901 den sonra,

Hikretin ;erdi esas ttan sanat anlayı#ından ayırılarak to+lm 2ede;

alan bir sanat anlayı#ına ynelmesi %ibi, *2met >ikmet de 1908 den sonra sanatını to+lmn 2imetine $ermek kararım almı# old Ulü müne

kadar tam bir samimiyetle sür en b kararının edebiyat alanımla

%er!ekle#tirilmesi, ikini kitabı olan Pa"layanlar (19FF, 19C0, 19A6) daki 2ikayelerinde Tas$ır-i ';kar %aetesinde te;r ika edildikten (19F0) sonra kita+ 2alinde basıl mamı# olan <nül >anım adlı kü!ük romanın dadır :Türk İli Qey beklerine: it2a; edilen Pa"layanların on altı 2ika

yesinde Türk 2ayatının ellikleri, Türk r2 n^ı kabiliyeti $e en%in li"i, Türk tarilı $e medeniyetinin de"eri üerinde drlm#tr Ger$et-i

Hünn de$rine ait >aristan $e <ülistandaki 2ik ayeler le Pa"layanlardaki 2ikayeler arasında , yalnı sanat anlayı#ı $e temalar bakımından

de"il, dil $e üsl+ bakımından da !ok büyük ;ark $ardır Pa"layanlar

daki 2ikayelerin dili illi 'debiyat ereyanının dildeki 2ede;ine y% n old" %ibi, üsl+ da kon#ma üslbna !ok yakındır

191@ Oe, irini &ünya Ga$a#ı sırasında Ba;kasya e+2esinde rs lara esir dü#ü+ Türkistandaki bir esir kam+ına %nderilen bir Türk te"-



11F B'r* *BIMQ

meninin orada karıla#tıL51,1 <nül adlı bir Tatar kıının re2berli"i ile eskiTiirk ülkelerini dola#masını $e ül kü birli"i ya+tı"ı o k1la se$i#mesinianlatan <nül >anım romanında, Türk tari2 $e medeniyetinin eskili"i

,e de"eri -$ e =antürkim ideali üninde drlr

Roman ,e 2i1ayede sonn bir ı5ı2si) et, Ga;rtZlİ Qiya (18@A-19F9) dır <alatasarayda ok d Hrarn5ıea, almana \ f' İn%ilie

biliyord lnd " 2alıa %re$ler, ŞVıra-yı &e$let aalı"ı $e

>ariiye 4ka leti =rotokol $e TtX#ri;at Nmm ;üdürlü"üdürGalon B#elerinde (191F) ad lı bir romanı ile ir Tesadü;

(1910F), ir Ga;2a-i Balb (191F), Badın R2 (191C) ,e Gilinmi#

Pe2reler -eliren Gimalar (191C) ad2 lıikayr kita+ları blnan Ga;$etiQiya, dil $e üsl+ ellikleri bakımından da2a !ok e2met Ra; ile>üseyin Va2ide ya kındır Galon B#elrrinde, İstanbln komo+oli t!e>elerindeki 2ayatın tas$iridir <erek b romanda $e %erekse2ikayelerinde ;ikir nsr a yı; old " %ibi, yaar, karakter ta2lillerinde de yetrr bir ba#arıya la-

#amamıtır

' d e 2 i T e n k i d

Gr$et-i Hünn de, rinin - Tiirk ıXdtbiya tırım 2atılıla#tırılma5ı ba bakımından - Tanimat de, rinin bir de$amı $e 2 i#lrmin kesin sa; 2asıold"n biliyor <aye bakımından 2i!bir ;ark blnmamakla beraber,i#lemin Tanimat de$rine rastlayan birini (1860-1880) $e ikini (1880-1896) sa;2aları ile Ger$et-i Hünn de$rindeki son sa; 2asını temsil edenler arasında5 esaslan ka$rayı , onları %erei %ibi %er!eklt5,tirebilmk i!in %erekli edebi kültür, sanat kabiliyeti, sistemli $e dinamik !alı#ma bakımlarından büyük ;arklar old" m2akkaktıı-

Tanimat de$rinin ilk sa;2asında a$r+alıla#ma i#lemi, arriolarak, :&i$a n 'dbiyalına 2üm edi+ on itibanlan dü#ürme yani

a$r+aı Türk edebiyatına alan a!ma, atı edebiyatının ba#lıa tür

lerini %etirme, Hransı klasik $e romantik okllarının ba#lıa #a2siyet

lerini tanıtma: ynlerinde %eli#mi# $e ikini sa; lıasmda ise :Hransı

edebiyatının da2a !ok estetik $e teknik esasları ü erinde drlm#,

realist $e natüralist romanın kısmen tanıtılmasına !alı#ılmı# $e yeni

bir edebiyat dili krlması: i!in büyük !aba %sterilmi#ti r



Ol;&'R. TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ 113

Ger$et-i Hünn de$rindeki sa;2ada ise, Türk edebiyatının a$r

+alıla#tırılınası 2ssnda o amana kadar bütün ynlerde ilenilen

!alı#malar !ok da2a yo"n $e dinamk Dir #ekilde sürdürülerek kesin

sona 2ıla la#ılmı#tır &o"-atı müadelesinin Ger$t-i Hünnde$rindeli !e#itli mer2alelerini da2a ne belirtmi#tik *rtık iyiden

iyiye ayı;lamı# olan &i$an 'debiyatının da2a ;ala ktülenm esine

lüm k almadı"ı i!in müadele, da2a !ok, k endiler ine ya+ılan 2üm

larııı +üskürtülmesind en $e Ger$et-i Hünn 'debiya tının

a!ık lanmasın dan ibaret kalmı#tır 'sli 'debiyat tara;tarlarının Ger$et-iHünn namının $okabülerindeki snili"e, anlam karı#ıklı"ına $e a#ırı

Hran sı 2ayranlı"ına ynelttikleri a"ır 2ü ımlar yüünden ba#layan

sürekli münaka#alar 1896 dan itibaren ü! yıl sürmü#, kar #ı tara;ındaima ka$ %aya ka!an $e allim ?ainin yalnı üsl+ 2atalarına

dayanan basit metodn sürdüren tenk idler i kar #ısında Ger$et-i

Hünnlar da2a obekti; kalmayı ba#armı#lardır

Ger$et-i Hünn 2arek etinin ma2iyetini kamoyn a a!ıklamak i!in yaılmı# bir!ok yaı arasında en nemlileri5 >üseyin Va2idin

'de biyat -ı Vedide-en#e $e 'sasları (1898) $e > ?aımın'de biyat-ı Vedidenin elliklerini smanlı 'debiyatının tari2i

sa; 2alarını %den %e!irdikten sonra onların ellikleriylekar #ıla#tırmak sr etiyle belirt me"e !a2#an esalik-i 'debiyye (1898)

adlı inelemeler iyle, Ali 'kremin Şiirimi (1900) adındaki n

otokriti"idir Ger$et-i Hünna ait b %enel ta2lil $e a!ıklamalardansonra, onn dil anlayı#ını ineleyen (Te$;ik Hikret Disan-ı Şir,18965 'nebiler $e Türk!emi, 18985 Venab Şebabettin Ieni Ta( birat,189@5 Ieni 'l;a, 189@5 >alit Qiya Ieni Disan, 1900), $einlerinmüikalitesi $e onların naımdaki ;onksiyonla rının ma2iyeti üerindeineden ineye dran (Te$;ik Hikret '$an-ı *r, 18965 Tesır -i'$an, 18985 Venab Şebabettin Helse;e-i '$an, 1901) $e &i$an

'debiyatına ait naım #ekillerinin moder nle#tirilmesini ele alan(Te$; ik Hikret üsteadlarımı, 189@) baı nemli yaıları da

kaydetmek %er ekirTanimat de$rinde 'krem, üsl+ları yaının m2te$ası ile olan

il%ileri $e imalar $e tamlamalarla yüklü ol+ olmamaları bakımından

inelemi#, onların tasni;i 2ssndaki ilk denemeyi de ya+mı#tı Ger$et-i

Hünnlar, bünye $e #ekille il%ili b tasni; tarına itibar etmekle ber a

ber, üsl+larda ba#ka elliklerin de s kons olabilee"ini iler iye

sürmü#ler $e 2 2ssta yeni inelemeler ya+mı#lardır Venabın Ger-



11C B'/* ? *BIMQ

$et-i Hünnn Tedkikat-ı 'debiyye sütn nda !ıkı+ üsl+ların de"i #ik

de$irlerde de"i#ik #ekiller alabilee"ini anlatan 'salib-i 'mine (1896),ayrı milletlere mens+ yaarların üslıl+!a biribirlerinden ayrıl dıklanın

a!ıklayan 'salib-i ilel (1896) $e kadın yaarların er kek ya arlardan

ayrı üsl+ elliklerine sa2i+ oldklarını belirten 'salib-i ?is$an (1896) bnlar arasındadır >üseyin Va2idin >ikmet-i edayie &air %enel ba#lı"ı

altında esteti"e ait olarak seri 2alinde !ıkan (1898) on altı makalesi ile

Qe$k-ı 'debinin 'sbab $e G$er-i Ta2a$$ülatı (1900), 'debiyyat $e

*2$al-i İktisadiyye (1900), 'debiyyat $e *2$al-i İklimiyye (1900),'debiyyat $e ia-i Mdeba (1901), Nlm $e Hü mlıın 'debiyyata

Tesiri (1901) adlı makaleleri de, Ger$et-i Hünn yaarlarında, Tanimatyaarlarına %re nasıl bir ;k %eni#li"i bln d"n, onların sanat $eedebiyat meselelerine nasıl de"i#ik a!ılardan baktıklarını %sterme"eyeter

;k $e a!ı ;arkı, #ü+2esi, onların edebi kültürlerind ki ;arktan

ileri %eliyord Tanimat de$ri yaarlarının Hransı edebiyatı 2akkın

daki bil%ileri , arri olarak, dar $e ayı;tı Tanimat ın ilk dneminde

Hransı klasiklerinden en !ok oliere (Şinasi, Qiya =a#a, *2met 4e;ik

=a#a) $e romantiklerden de 4itor >%o, Damartine $e *le\andre

&mas =ere (Şinasi, Bemal) üerinde drıılm#5 kini dneminde bnlara Vorneille (Borney) (>amid), V2ateabriand (Şatobriyan) ('k

r em) $e G2akes+eare (Şeks+ir) (>amid) eklenmi#, Hransı realist $enatüralist romanılanyle de 2enü kabkta kalmı# ilk temaslar ('krem,

Geai, ?a2iade ?aım) krlm#tr Ger$et-i Hünnlar ise Hransı

klasikleri $e romantikleri (sset-üse 2ari!) üerinde drmayarak

do"rdan do"rya realistlerden ba#lamı#lar, sem2olistlere kadar an

mı#lar $e inelemelerinde Hransı edebiyatının sınırlarını da a#mı#lardır

nların atı edebiyatı üerindeki inelemelerinin, Tanimat yaar larına

%re !ok da2a %eni#, metodl $e kendi amanlarına ait edebi olaylarla

da2a il%ili bıılndkları m2akkaktır

1896-1901 yılları arasında Ger$et-i Hünnda atı edebiyatına

ait olarak yayınlanmı# $e sayıları yüü %e!en ineleme yaılarına kısaa bir % atmak, Ger$et-i Hünnların bil2assa Hransı edebiyatına ait bil%ilerini 2an%i noktalarda to+ladık1arını anlatma"a yeter yaılar,

ba#lıa # edebi #a2siyetler etra;ında to+lanmaktadır *l;red de sset

(*l;red d üse) 5 <sta$e Hlabert (<üsta$ Hlober), >onore de ala

(nore d alak), <onort (<onkr) Barde#ler, *l+2onse &adet (*l-



&'R? TMRB '&'VI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ 11A

;ons &ode), 'mile Qola ('mil Qola), Deonte de Disle (Dkont d Dil), Hran!ois Vo++ee (Hransa Bo+e), Glly =rd2omme (Gülli =rüdom), Gte+2ane allarme (Gte;an alarme), =al or%et (=ol re), >i++oly te Taine (İ+olit Ten), *natole Hrane (*natol Hrans), Oles Demaıtre(Oül Dmetr), 'mile Ha%et ('mil Ha%e), Hrederi rnetiere

(Hrederik rünetyer), Olien-Dois <eo;roy (Oülyen Di Oo;ra), <sta$e Darromet (<üsta$ Darme), =al *dam (=ol *dam), >enri

e[e (*nri ek), arie arres (oris ares), arel =re$ost

(arsel =re$o), >enri Da$edan (*nri Da$dan), Oles Vlaretie (OülBlareti), İbsen, Tenison (Tenisın), &*nnnio (&ann!io), O2on Rskin

(Von Raskin) nlara e2met Ra; n 'debiyatımı $e *$r+a isimli makalesini de eklersek, onların !a"da# Hransı edebiyatı $e 2attaHransadaki edebi olaylarla ne kadar il%ilendkOerini "renmi# olr

Ger$et-i Hünn de$rindeki &o"-atı müadelesi sırasında, &i$an

'debiyatını ttanların 2e+ +olemi"e ka!maları kar#ısında, Ger$et-i

Hünnların da 2aan +olemik ya +tıkları %rülür tar yaıların

n +landa %elen kalemleri5 &o" e+2esinde *2met Rasim ile *li Bemal

$e atı e+2esinde de >üseyin Va2idtir Va2id, b +olemiklerinin bir

kısmını sonradan Ba$%alarım (1910) adıyle kita+ 2alinde de bastırdı

=olero"e anak mebr kaldık!a sa+an 'debiyat-ı Vedideilerinasıl %ayesi, #ü+2esi, obekti; bir tenkid yaratmaktı nn i!in, !ok

!aba %sterdikleri $e oldk!a ba#arılı son!lara $ardıkları m2akkaktırnların b !abalarında Taine, rnetiere, Ha%et, Demaitre, Hrane

%ibi modern tenkidin krları $e ya#atııları olan otoriltelerin büyük

etkileri olm#tr tar tenkidin esaslarını tanıtmak i!in yaılmı#

yaılar arasında, Ger$et-i Hünnda *2met Şaybın bir üsa2abe-i

'debiyye (1899) si, Venabın ira =sikoloi (1898) $e üntekid-i

>akiki (1901), e2met Ra;n Ş Tenkid eselesine &air $e Te$;ik

Hikretin Tarık %aetesinde yayınlanan ünaka#iitımıda ?e 'ksik

(1898) adlı makaleleri sylenebilir Ger$et-i Hünnlar, bylee, bir yandan modern tenkidin esaslarını a!ıklama"a !alı#ırlarken5 bir yan dan

da, b naariyatın esaslarına y%n rnekler de $ermekten %eri

kalmadılar >alit Qiya, e2met Ra; $e Va2idin :modern roman

tekni"i:5 Ra; n :o %ünkü Türk romanı, >alit Qiyanın roman $e 2ika

yeleri ile >üseyin Va2id $e *2met >ikmetin 2ikayeleri:, >üseyin

Va2idin :>alit Qiyanın 2ikayeleri, Ra; n 'ylülü $e Hikretin Rübiib-ı

Şikestesi: 2akkındaki yaıları (ütün b yaılar i!in bk, ibliyo"ra;-



116 KENAN AKYÜZ

yanın il%ili blümleri), %ayr-i #a2si $e ya+ıı tenkid l!ülerine %re ya+ılmı#, oldk!a ba#arılı denemelerdir

arada, yaı krallan $e edebi sanatlar 2akkında yaılmı# eserler

olarak enemenliade Ta2irin 'debiyyat-ı smaniyye (1898) si, *2 met

Re#itin ?aariyyat-ı 'lebiyye (F ilt, 1909)-1910) si $e *li *krem in

esalik-i 'debiyye (19F8) si kaydedilebilir

Gr$et-i Hünn to+ll"nda, ba#ka türlerle "ra#mayarak, ede2i!alı#malarını yalnı tenkid alanınd a Do+layan tek #a2siyet *2met

Şayb (18@6-1910) tır

İstanblda do"+ >kk Hakültesini bitiren *2met Şayb, bü tün

!alı#malarını 2kk $e edebiyat alanlarına yneltti >ayatını ka anmak

i!in meslek olarak 2kk alanını se!mi# $e kısa amanda iler leyerek

>kk Hakültesinde İdare >kk a1lim a$inli"ine %eti rilmi#tir

Gonradan ayni dersle &e$letler >kk dersi +ro;esrl ü"ünde, İlk

U"retim <enel üdürlü"ünde, Gayı#tay a#sa$ılı"ında blnd İdare 2kkna ait !alı#maları >kk-ı İdare (1910) adıyle basılmı#tır

ir aralık !ıkardı"ı Nlm-i İktisadiyy $e İtimaiyye (1909) der%isinde

*$r+anın siyası tari2ine $e sosyoloiye dair de"erli yaıları la $ardır

mesleki !alı#maları dı#ında, edebiyatla il%isi okl sıralarında

ba#lar $e Ger$et-i Hünnda %eli#ir 'debi eserlerin bilimsel metodlarla$e k$$etli bir kültüre dayanılarak inelenmesi %erekti"ine $e b 2ssta

bil2assa sosyoloi $e +sikoloi bilimlerinden ;aydalanılması lümna

inanıyord Ha%et, Demaitre %ibi tenkid üstadlarını da takdir etmekle

beraber, Taine onn en !ok be"endi"i $e etkisinde kaldı"ı dü#ünürdür

1899 ekiminden 2a#layarak Ger$et-i Hünnda >ayat $e Bita+lar ba#lı"ı altında Hikretin te#$iki ile yaılı+ yayınlanan $e sonra yine ayni adlı

bir kita+ta (1913) to+lanan etüdlr inin en 2aimlisi Tainee aittir *yni

eserde yer alanlar arasında <abriel onod (<abriel ono), 'rnest Da

$isse ('rnest Da$is), <sta$e Hlabert, ?ieb2r (?ibr), Ranke $e

ommsen $ardır

Şayb, ./. yüyıl atı *$r+asında dü#üne $e sanat 2ayatında

büyük etkileri olan b neınli #a2siyetler 2akkındaki bil%iyi, onlar i!in

yaılmı# %ü$enilir etüdlerden ;aydalanarak, yeni bir terki+ 2alinde

$eriyord *yrıa, yine Ger$et-i Hünnn 'smar-ı atbat sütnnda,

Hransı basınından 2a;tası 2a;tasına iledi"i sanat, ;ikir $e edebiyataktüalitesini de aktarmak sretiyle, %en! k#akların atı ;ikir $e ede

biyat dünyasıyle sürekli temaslarını sa"lama"a !alı#ıyord



&'R? TMRB '&'İI *Ti?i? *?* PİQ<İD'Rİ 11@

Şay2ın 2 tenkid anlayı#ı i!inde olarak5 Ger$et-i Hünn 'de2i

yatının %enel d rm $e baı #alısiyetleı7i 2akkında ya+tı"ı denemeler,

amanının en modern $e iddi rnekleridir denemelerde, derinle

mesine bir %rü#le, yalnı ksrları de"il de"erleri de bl+ %stererek,ym#ak $e a"ırba#lı bir i;ade ile, ya+ıı bir tenkid tarı yaratmayı

ba#ardı

Ger$et-i Hünnlar, 1908 den sonra da, arasıra tenkid yaıları yaına"a de$am ettiler Her-i *tiyi kran %en!lerin 2ümlarına en !ok

kar#ı koyan, e2met Ra; old >alit Qiya, Vm2riyetten sonra %aetelerde !ıkan Den kidlerini Ganata &air (1938) adlı bir kita+ta to+ladı

Venab $e ?ai;, bil2assa osmanlıayı $e *r sa$nmak i!in, bir!ok münaka#alara karı#tılar Venabın Vm2riyetten sonraki en kaliteli

tenkid yaılan, İsmail >abibin Türk Teedd üt 'debiyatı Tari2i (19FC)münasebetiyle yadıklarıdır (<üne# der%isi, 19F@) >üseyin Va2idin

de, tek ba#ına !ıkardı"ı Hikir >areketleri (1933-19C0) der%isinde, bir!ok tenkidleri yayınlandı

E d e b i y a t T a r i lı i

Tanimat de$rinin ikini sa;2asınd a ba#lamı# olan edebiyat tari2i!alı#maları, Ger$et-i Hünn d e$rinde tamamıyle drm# %ibidir 1901 den

sonra ise, 2emen bütün edebi alanlardaki !alı#malar kesildi"i i!in, 1908 kadar yine 2i!bir 2areket %e !ar+ma

1908 den sonra yaı 2aya tında kalmı# olan Ger$et-i Hünnlann!o" +oli tikaya karı#mı# oldklarınd an , iddi inelemelerle "ra#a

madılar bakımdan, anak 19FF de illi üadelenin ba#arı kaanması $e onların da +olitikadan aynlmaları üerine, tekrar edebiyatadndüler dnii#ün edebi inelemelerle il%ili !alı#maları ise, bilimselmtodlara +ek y%n olarak kabl edileme

19FF den sonra Ger$et-i Hünnların ya+tıkları edebiyattari2i !alı#maları arasında Venabın İstanbldaki *merikanBütü+2anesi üdürü <ot;eld tara;ından kısmen baskıya 2aırlanmı#olan Badı rlıanettin &iIanı (19FF) nın ba#ına #air 2akkında

koyd" etüdü5 Güleyman ?ai; (in amık Bemal (19FF), e2met*ki; (19FC), İki &ost (Qiya =a#a-?amık Bemal) (19FA) $e Hlt(19F6) adlı mono"ra;ileri , *li 'krem (in ?amık Bemal (1930) ,eDisanımı (1931) adlı inelemeleri sayılabilir



118 2'?*? *BI MQ

arada, *2met İ2sanın atbat >atıralarım (F ilt, 1930-31),>alit Qiyanın Bırk Iıl (A ilt, 1936) $e >üseyin Va2idin 'debi >atıralar (193A) adlı eserleri de, Ger$et-i Hünn 'debiyatının tari2ini aydınlatıı ma2iyette bol maleme ta#ımaları bakımından kayd a de"er

< a e t e i l i k

Tanimat de$rinde da2a !ok %aete sütnlarında to+lanmı# olanedebi !alı#malar, Ger$et-i Hiinn de$rinde der%ilere %e!mi# at1 dünya

sında old" %ibi, Türkiyed de de"i#ik edebi e"ilimlerin or%anlı"ını

ya+an der%iler krlm# $e bnların etra; ında %r+lamala r olm#tr

de$irde &i$an 'debiyatı $e atı 'debiyatı tara;tarlı"ı olmak üere

ba#lıa iki edebi e"ilim old" i!in, der%ilerin de b iki e"ilim etra;ında

to+landıkları %rülür

atılı Türk 'debiyatını temsil edenler, 1896 dan sonra Ger$et-iHünn der%isini kendi or%anları 2aline %etirdiler ndan ne, almat (1893) $e ekte2 (189A) der%ilerini !ıkarmı#lardı

Gelanik (te !ıkmakta olan ütalaa (1896) der%isi de yeni edebiyatıttyord na kar #ılık , &o" Türk edebiyatını ttanlar da,

aba Ta2irin !ıkardı"ı sa$$er almat (189A-1903) ı or%an2aline %etirdiler nn etra;ında, >aine-i Hünn (188F-189@), Resimli <aete (1981- 1899), sa$$er Hen $e 'de+ (1899) $e İrtika(1899) %ibi der%iler $ardı

Ger$et-i Hünn de$rinde Türk der%ilerinin, teknik bakımdan,

büyük bir %eli#me %sterdikleri %rülür <erek düenleni#, %erek baskı

$e %erekse yaıların kalitesi bakımından a!ık bir ilerleme $ardır

sa$$er almat $e bil2assa Ger$et-i Hünn der%ileri, amanlarının ba tılı

der%ilerinden ;arksı bir drmdadırlar

de$rin sayıları yirmiyi %e!en der%ilerinden sonra, lstanbldasayılan ot blan %aeteler -a"ırlık noktasını +olitikada ttmakla

beraber- sütnlarını edebiyat $e ;ikir yaılarına da a!makta de$am ediyorlardı bakımdan ba#ta %elen %aeteler arasında Tereman-ı >a

kikat (1886-1908), Gaba2 (1886-191@), Tarik (1886-1899), İkdam

(189C-1901), Terakki (189@-1898) sayılabilir <aeteilik tekni"ind ede, bil2assa sa2i;elerin $e el sütnların düenlenmesinde da2a büyük

bir eni# %e !ar+ar *nak , il *bdül2amid amanının en sıkıyıllarına




rastlayan b dt$irde $e sürekli bir sansür altında, Türk basını %er!ek ;onsiyonn ya+abilmek imkanlarından yoksndr na ra"men,

memleketin ;ikri kalkınması 2ssndaki !abalarını yine ba#arılı olarak kabl etmek %erekir

111

SERVET-1 FtlNÜN EDEBİYATI

DIŞINDAKİ EDEBİYAT

Ger$et-i Hünıin 2areketinin %eli#ti"i de$irde, ayni k#aktan oldk ları 2alde, b to+ll"a katılmı# olanların edebiyat $e sanat anlayı#larını benimsemeyerek, de"i#ik edebi !alı#malarda blnan bir!ok sanat!ılar $ardır

nların bir kısmı, Türk edebiyatının kkten batı2la#masını is

teyenlerdir sebe+le, sürekli olarak, Ger$et-i Hünnlara 2üm

ederler Hakat Ger$et-i Hün n 2areketinin %eli#mesine en%el olamadık

ları %ibi, i!lerinde en kabiliyetli olanlar da kısmen atı edebiyatına

ynelirlerGer$et-i Hünn 2areketine katılmayanların bir kısmı ise, batılı

la#ma"a m2ali; olmamakla beraber, %er!ek edebiyatın anak %eni#

kitlelere 2ita+ eden edebiyat olabilee"i dü#ünesiyle 2areket ederek,yalnı aydınlar ümresinin de"il, büyük 2alk kitlelerinin de anlaya

bilee"i bir edebiyat krma"a !alı#ırlar anlayı#, tabiidir ki, onları

to+lmsal ;ayda +rensibine de %türür ylelikle, sanatlarını to+lm sal

2imete $ermi# olrlar $e baıları anak ba"landıkları ideoloiler

bakımından biribirlerinden ayrılırlar

&e$rin siyasi #artlarına y%n olarak, Ger$et-i Hünn 'debiyatında

old" %ibi, onn dı#ındaki edebiyatta da en !ok %eli#en türler #iir,

roman $e 2ikayedir

Ş i i r

de$irde Ger$et-i Hünn #iirinin dı#ında kalan Türk #iirini, kısaa,

# kate%orilne ayırmak mümkündür 1 Bısmen &i$an 'debiyatı

%elene"ine ba"lı kalan #iir (İsmail Ge;a, e2met Velal, ?i%ar >anım)



1F0 B'?*11 *BIMQ

F >em Ger$et-i Hünn #iirinin tekni"i ile dilini $e 2em de 2alk

#iirinin t(kni"i ile dilini kllanan #iir `Rıa Te$;ik ) 3 Ger$t-i Hünn#iirinden yalnı naım #ekillerini $e 2alk #iirinden de yalnı $enialan $e dili tiirk!ele#tirmek iddiasiyle sn'i bir dil yaratan #iir (e2met 'min) C ?aım Şekillerini $e $eni &i$an #iirinden, dilinide osmanlıa ile kon#ma dilinden alan #iir (e2met *ki; ) irini $e

ikini kate%or ideki #airler kendi el 2ayatlarım, di"er iki kate%orid eki#air ler dr to+lm

7meselelerini i#lerler

!ok kısa tablodan da a!ık!a anla#ılabilee"i %ibi, bütün b katıZ%orilrdeki #airler, naım tekni"i $e dil bakımınd an, dar $eya %eni# bir dr lemili"e %itmi#lerdir

allim ?aiden sonra nemli sayılabileek bir #a2siyet yeti#tir

memi# old" i!in, . kate%ori en sona bırakılarak, di"er kate%orilerdeki

büyük #2retlere %e!ilebilir

1869 da, babasının %re$le blnd" 'l irnıye lıa"lı Vsir

sta;a =a#ada do"an Rıa Te$;ik lükba#ı, yedi ya#ında iken

lstanbla %eldi Ie babasının "retmenlik etti"i bir mse$i ilkoklna

yadırıldı M! yıl kaldı"ı b oklda, ;ransıa $e İs+anyolayı

-kon#abileek kalar "renn Rıa, 1881 yılında babasının tayinedildi"i lmitte "reni mine de$am etti rada iken, annesini kaybetti

nn üerine, <eli bolya naklettiler Rıa, ilk #iir denemelerine

brada ba#ladı 1886 da <alatasaraya %irdi Hala 2a#an old" i!in

%erek lisede $e %erekse ülkiye ile Tıbbiyede !ok %ürültülü $e ıstıra+lı

%e!en okl 2ayatı yü ünden, anak ot ya#ında doktor !ıkabildi 1908

e kadar resmi doktor lklarda blnd tari2ten sonra +olitikaya

karı#arak, 'dirneden millet$ekili se!ildi ir müddet sonra 2ükmetle

arası a!ıldı $e m 2a le;et +artisine %irdi 1918 de b +artinin iktid ara%e!mesi üerine, bir aralık , aari; ?aırlı"ında $e Şılra-yı &e$let

Reisli"inde blnd Giyasi 2ayatı 2atalarla doldr nların en

büyü"ü, Ge$r andla#masını imalayan 2eyete %irmesidir >ele b

anNa#mayı imaladı"ı kalemi "retmenlik ya+makta old "

İstanbldaki *merikan Bı Bolein 2ediye etmesi $e İstiklal Ga$a#ı

sıralarında +ro;esrlük etti"i İstanbl Mni$er sitesinde b sa$a#ı

ya+anların aley2inde bl nması mıZmlket kamoyn aley2ine ta2rik

etmi# $e 2akkında büyük bir ne;ret yan dırrm#tır 2areketleriyüünden, İstiklal Ga$a#ının kaanılmasından sonra memleket dı#ına

sürülenler arasrna %irmi# $e bylee 19FF le Türkiyeden ayrılmak

ornda kalmı#tır tari2ten itibaren, Türki-



&'R? TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ 1 /

yeye dnd ü"ü 19C3 yılına kadar, 2ayatının en ıstıra+lı sa;2ası ba#lar

19F3 - 193C yılları arasında *mmanda Mrdün 'mıri *bdlla2ın 2i

metinde blnd 193C de emekliye ayrılarak Dübnan kıyılarındakiVnyaya yerle#ti *ynı yıl, Bı2rısa ya+tı"ı bir seya2at sırasında, #iir lerini ilk de;a bir araya %etirerek Gerab-ı Umrüm (De;ko#e, 193C) adıyle

bastırdı 193C de, İstanbla dndü 19C9 da, Gerab-ı Urnrümiin da2a

%eni# $e da2a %üel bir baskısını ya+tırdı $e 31 aralık 19C9 d a ldü

Türk edebiyatında %en! k#akların &o" edebiyatı $e atı edebi yatı

tara;tarı olarak ikiye blündükleri bir sırada yeti#mi# $e da2a !ok atıedebiyatına sem+ati besleyerek Ger$et-i Hünnlarla !ok yakın d

ostlklar d a krm# olmasına ra"men, 2i!bir tara;a katılmadan, yal nı

kendi e$k $e miaının yolndan yürümü# olan Rıa Te$;ik, #iire on

be# ya#larında iken 2a#ladı sırada <eli2old a otryor $e İs

tanbldaki edebi 2areketlerden tamamıyle 2abersi blnyord

nn i!in onn #iirdeki ilk re2berleri, 2 ta#ra #e2rinde sık sık kar#ı

la#tı"ı, sa $e tekke #airleri old İstanbla %eldikten sonra, oradaki

edebi 2areketlere $e &o"-atı m ü adelelerine $k; +eyda etti ek

teb-i ülkiyede iken 188@-1890 yıllarında yadı"ı #iirler dil $e üsl+

bakınndan *bdül2ak >amidin etkisinde ise de, 2 etki kabkta $essüreksi kaldı

Ga $e tekke #airlerinin etkileri, 189F den itibaren, -2aan naım

#ekli, $ei n, dy# tarı, üsl +, 000 %ibi bütün elli kleri n $eya

bnlardan yalnı birisinin yer a lrnasiyle- kendisini sürekli olarak

%stermi#tir Hakat, b tara kayan #iirlerinin !o"nda, da2a !ok, naım#ekli, $ein $e üslba ait ellikler %e !ar+ar Tekke #airleri arasında

teri2 $e taklit ttilleri, bekta#i #airleridir

ttmda olan #airin, amanının :llee-*rl $e :Türk!e

smanlıa: müadelelerinde daima birini #ıkkı sa$ıır1ması tabiidi r

*nak bna ra"men 2ürriyetini kormada tereddüt %stermeyen #air ,

*r $enini $e osmanlıayt kllanmakta da sakına %rmemi#tir *ynı

#ekilde, aman aman, sanatın to+lm bir %aye %ütmesi %erekti"iteini de sa$nmasına ra"men, #iirlerinin temaları !o"nlkla a#k, tabiat,

nostali, !oklk 2ataları %ibi de"i#ik nsrlardır

nn #iirlerinin ba#arısını sa"layan en nemli nokta, dy%larında

, i;adesindeki %eni# samimiyettir na, kon#ma dil $e üslbn

benimsemekte %sterdi"i 2üyiik kabiliyeti de eklemek %erekir

ba-



1 B'?* ? *BI MQ

bakımından on, #iirde ilk ba#arılı rneklerini anak 191A ten sonra

%iir2ildi"imi konma türk!esinin müdeisi olarak da dü#ünmek mümkündür

B $$etli 2a;ıasının Ie !ok anlı ekasının se$kıyle !ok %eni# bir ansiklo+edik bil%iye sa2i+ olan Rıa Te$;ik5 bil2assa ;else;e, sosyoloi, e +sikoloi alanlarındaki yaılarıyle tanınmı# $e b sebe+le Heyleso; ün$am ile d e anılmı#tır <ibb yayınlar ının 9 s olarak basılan Des Te\

Des >oro;is (>r;i etinleri) (Deyden 1909), Helse;e &ersleri (191C-191@) $e Bams-i Helse;e (V 2ar;ine kadar) (1919) adlı eserleri $ardır

il0 . kate%orinin Dek Demsilisi olan e2met 'minIrdakl, 1869 da İstanblda do"d Hakir bir balık!ının o"ldr sebe+le, orta "renimini yarıda bırakarak, memr olmak orndakaldı 1890 da, ilk eseri olan Hailet $e *saleti bastırdı kü!ük eserinde, :r2 asaletinin soy asaletinden üstün old": tei11isa$nyord Şairin memrlk 2ayatının en n dnemi (1890-1909), Rsmat yani <üm rük idaresind %e!ti 1909 elan sonra>ia, Gı$as $e 'rrm $ali likler inde bl nd 1913 te,sllan m illet$ekil i GV(Pildi 19F1 ele, *nkaraya %iderek illiüeadeleye katıldı rd nn $e 2alkın ma ne$iyatını

k$$Dlendirmek %re$i ilıZ, *nadol (Rla $e e+2elerde dola#tı İsDiklalGa$a#ının kaanılması üerine, 19F3 ten lümüne kadar ŞarkıBara2isar, Nr;a $e İstanbl milOet$killiklerind blnd Ulümü1C oak 19CC tedi r

Ger$et-i Hünn #iirini n !ok ttnd" $e se$ildi"i bi r sırada, bir!ok

bakımlardan onn tamamıyle tersi ma2iyetteki #iirlerini yama"a

2a#layan e2met 'min, ba#arıya la#abilmek i!in el$eri#li #artlara

2i! de sa2i + blnmyord smanlıanın, *rn $e ;erdiyet!i bir #iirin m tlak #ekilde 2üküm sürdü"ü bir de$irde, 2alkın da anlayabi

lee"i yeni bir dille, 2alk #iir ler inin $eni ile yaılmı# $e tamamıyle

to+lm karakterde olan #iirler le ortaya !ıkmak $e kendisini kabl

ettirmek #ü+2esi ki !ok %ü! bir i#ti

:>alkın ela anlayabilee"i bir diN $e 2alk i!in yamak: +rensibinin Tanimattan sonra ilk de;a Şinasi tara;mlan ortaya a Dıllı"ını,naımdan !ok nesir dili üerinde !alı#makla beraber, onn naım diliniele sadele#tirmek 2ssnda %ayret sar; etti"ini, ;akat kendisin i ileyenler in b +ren sibe onn kadar ba"lı kalmayarak 2alkın anlayabilee"i dilden %ittik!e akla#tıklarını, anak b arada onlarda da >ee



&'R? TMRB '&'İI*T/?/? * * PİQ<İD'Rİ 1F3

$enine kar#ı bir sem+ati yandı"ını $e onnla -sınırlı da olsa- baıdenemeler ya+tıklarını biliyor *nak, b denemelerin >ee $eninekar#ı kayda de"er bir il%i yandırmaktan ak oldkları da yine bilinen

bir #eydir

İ#te, e2met 'minin n bi r süreden beri krle#mi# bir mekan imayı yeniden 2arekete %e!irmesindeki %ü!lük de brad an do"yor d sebe+le, ;ikire tamamıyle 2aır bir drmda olmasına $e baıdenemeler de 2aırlamı# olmasına ra"men, ortaya !ıkmak i!in kendisinde -n yıllar- esaret blamadı Haka t, be%inli"e de dü#medi $ekendisini kamoyna kabl ettirebileek #artların do"aa"ı bir %ünüümitle bekledi

Tanimat 'debiyatının n tlm# 2 +rensibine yeniden ba"

lanmak lümn e2met 'min nasıl dym#t nn sebe+lerini,

kısaa, #yle a!ıklamak mümkündür e2met 'min, bir balık!ının o"l

yani bir 2alk !o"yd >alkın i!inden !ıkmakla kalmamı#, 2al kın i!indede blnm#t >alk 2ikayelerine meraklı olan ba2asına, ak#amları b

tar 2ikayeler okyord ylee, 2alkın edebiyatını, e$kini $e

okysn da2a kü!ük ya#ta iken tanımak imkanını blm#t *yrıa,

b İstanbll #air *nadoll bir kadınla e$lenmi#ti Barısının do"d"Şibinkara2isara #air de"i#ik tari2lerde tam dok de;a %itmi#, to+lam

olarak altı yıl kalmı#, %erek orada $e %erekse yol boyna %e!ti"i kasaba

$e kylerde memleketin temel tabakası olan *nadol 2alkını yakından

tanımı#, onn yüyıllard an beri süren yok snlk i!indeki 2ayatını%rmü#, asil r2nn büyük ;era%atine, ;eda karlı"ına, sabrına $e

kanaatkarlı"ına 2ayran kalmı# Ie sanatını onn ıstıra+larını terennüme $e

bylee aydınları yandırma"a ad amak kararını almı#tı *nak,

İm+aratorl"n bütünlü"ünü kormak 2s snda !ok d ikkatli olan //

*bdül2amidin -de"i#ik to+llklar arasında ;ark %eten 2areketlere

müsaade etmedi"i i!in- yalnı Türk nsrn kalkındırmayı 2ede; ttaak

milli bir edebiyata kar#ı da müsait da$ ranması beklenemedi sırada,

yine // *bdül2amid tara;ından Don- 1t)radan İstanbla da$et edili+itibar %sterilen Vemalettin ';%ani adlı /Oir #ey2in de #airin kklarını

%idermek 2ssnda ;aydalı old" %rülüyor ir islam milliyet!isi olan

$e islam birli"ini anak islaın milletlerinin ne teker teker ınilli bünyelerini ka$rayı+ kalkınmalarına ba"lı %ren Vemalettin ';%anı, b

maksatla, keneli memleketinden sonra >indistan, İran, ısır $e

Türkiyeye -*bdülai de$rinde- de %iderek



121

!alımalarda blnm t Ş=) 2in b bakımdan ılerid Türkiye i!int2likeli olabile"ini dü#ünn // *bd ül2amid, on İstanbla da$etıkrk % nü nde blnd rma)l ııy%n %rmü# $e b dii#ünesini %er7!kle#tirmi#ti *nak, #ey2 kendisini iyaret edenlere ;ikirlerini telkiıı7den %eri drm yord iyaret!iler arasında blnan e2met 'min,#ey2in d ü#ünel?iyl kendi dü#üneleri arasında sıkı bi r yakınlık %r7mü# $e onn tlkinlri)le etsareti arlmılı

i2ayt, 189@ dLki smanlı7Inan 2arbi, :2r: i!in #airin yıllar7d ır 2eklemkt; old" ;ırsatı $erdi 2arbin ba#lamasınd an ne,İstanb ld aki a)dınla r arasında milli > asabi bir 2a$a esiyord Şa ir,iirlerini yayınlamak i!in, b 2a, ayı !ok el$eri#li bld 4R( ilk olarak *nadol dan ir Ges 7ya2t 7Ven%e <iderken manmesini yayınladı<rr!ekteo, ı5,airin ta2 mini do"r !ıktı $e b manme o %ünkii 2a$ai!inde büyük bir il%i ile kar#ılandı ra"beti kaybetmemek i!i n e27mel 'min, aten yaılmı# olarak bekleyen manmelerini arka arkaya

yayınlama"a 2aı5,ladı Bısa 2ir süre i!inde Türk ordsnn

a;eriyle ı^tirlrnen 2ar+ten sonra d a, milli lıa$a bir süre da2a de$ametti amanı da i yi kllanmakta dikkatl i da: ranan #air, iirleri nikamoyna 2r"nd irmi# $e ttnm# old Gayıları dok blan bmanmelerini, ba#ınd a Rreaiade 'krem, *bdül2ak >amid, Şem-VttinGami $ Rıa Te$;ik %ibi taııınmı# #a2siytlerin kendisini d(Xstekleyntakrileri ile, kila+ 2alinde de (Türk!e Şiirler, 1900) yayınladıktan sonraedebiyattaki

yrri da2a da sa"lamala#mı# old

Gr$et-i Hiinn to+lıl "nn d aılmasmdan sonra d a(1901), lKle2mrl 'min !alı,malarını sürdürdü /l ırnlarda :Msman2a-Tiirk!:%1• :*r->ee m üadeleleri a man aman alrIlrndik!e, onn adıda İsler istrm b münaka#alara karı#ıyor $e bylee ünü da2a !ok %ni

Oiyord münaka #aların eTTı #id detlisi, Glanikte !ıkmakla

olan Pok a2!esi der%isinde kon #ma türk!sini ,7 >ee $ninisa$nanRıa Te$;ik K( Ra i; ?ed et ile osmanlıayı $e *r ttan /lüsyinVa2id $e mr ari arasında ya+ılan $e saray Dara;ınd an Or r%inin ka7 +aDılması (190A) ile son blanıdır Rıa Te$;i k ilr Rai; rdeı tn ba#ka, b sıralarda sanatını artık to+l mn 2imetine Ierm" baı5lamıı olanTlK ;ik Hikret de e2met 'mini destkleyenlrr arasındadır

ie2met 'min, amanının t(n do"r%an airlrindndir liimün7 elen birka! yıl nersin kadar yamakla de$am etti"i #iirlerini #

kita+7 2ırda to+ladı Türk Gaı (191C), '$ Türk Nyan (191A, 1961),Tan Gesleri





&'R ? TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İDtTİ ]25

(191A, 19A6), rdnn &estanı `191A), &ile Unünde (1916), Diasta

2akıı >anımlar (191@), Qa;er Iolnda (rdnn &estanı, &ile Unünde

$e >astabakıı >anımlarla birlikte olarak) (1918), Trana &o"r

(Tan Gesleri $e 'y Türk Nyanla birlikte olarak) (1918), İsyan $e & a

(1918), *ydın Bılan (19F1), sta;a Bemal (anm $e mensr)(*ydın Bıları $e BıraL Vora adlı mensr eserleriyle birlikte olarak)

(19F8), *nkara (1939) nlardan ba#ka, mensr olan # eserleri de$ard ır Türkün >kk `1919), Bıral Vora (19F3), &ıntlye (19F3)

İlk #iirinden ba#layarak to+lm bir sanaL anlayı#ına ba"lanmı#$e 2 anlayı#tan sonna kadaı72i! ayrılmamı# olan e2met 'mininTürk!e Şiiıler (ind !ok a!ık bir 2alk!ılık $e milliyet!ilik $ardır*nak, 2 #iirlerde yalnı İm+aratorlktaki Türk 2alkının sosyal,ekonom ik $e kültürel kalkındınlmasını $e onların ıstıra+larınaterüman olnmasını %aye edinen b milliyet!ilik, amanla anlam $esınır de"i#tirmi# $e bylee 1908 den sonra siyasi bir karakter kaanarak :+antürkim: la#mı#tır son!ta ise lm+aratorlktakiTürk dı#ı nsrların milli dy%lar bakımından !ok yanmı#olmalarının $e İm+aratorl" +ar !alama"a !alı#malarının büyük

etkisi olm#, bil2assa alkan >arbi (191F) b 2ssta reddi imkansı

bir delil $ermi#tir *yrıa , *nadol ya ya+tı"ı bir!ok %eiler sırasında,:üyük 'rmenistan: dü#ünesi et ra;ında birle#me"e !alı#an'rmenilerin ttmlarım da %ren #air, arlık, bir Türk milliyet!ili"idü#ünesinin de do"masındaki arrete kesin olarak inanmı#

blnyord Türk 2alkını kalkındırmak i!in, ne, on milli#rna ka$#trmak, kendi men;aatleri etra;ında birle#tir mek %erekirdi n kalkmdırmakta ise, atı medeniyetini rnek Dt mak

arri idi bakımdan, e2met 'minin milliyet!ili"i Türkiye(deki:batılıla#ma: 2areketi ile de anla#ma 2alindedir Türklerin müslümanolmaları $e dinlerin de birle#tiriilik $as;ına sa2i+ blnmalarıdolay1- s1yl, #air kendi amanındaki :İslam irli"i: ideoloisine desem+a ti besler >atta, insaniyet!ilik ideoloisini de yadır%ama

Hakat, ondaki b insaniyet!ilik dü#ünsinin, :kendimi %ibi ba#kamilletlerin de 2ür $e iyi ya#ama 2aklarına say%ı %stermek:ten ba#ka

bir anlamı yoktr dü#üne, arri olarak, #airi bir em+eryalimdü#manlı"ına da % türmü#tür

e2met 'minin #iirlerindeki temalar, i#te 2e+ ykarıdaki dü#üneler etra;ında to+lanır ylee #aiı7, kendi el 2ayatına ait 2i!bir 2ss $e 2i!bir el iste"ini aksettirmedi"i %ibi, #iirlerinde tabiat tas-



1F6 KENAN AKYÜZ

$irleıine de yer $ermedi $e :to+lm ;ayda: +rensibine daima ba"lı

kaldı *nak, 2alk i!in yaarken, :onn anlayabilee"i dil: meselesini

%ere"i %ibi !ebilmi# de"ildir Şairin dili, %er!ekten, ya türk!e $eya

tamamiyle türk!el#mi# olan bir $okabülere dayanıyord Hakat 2

$okabülerin do"rdan do"rya -Rıa Te$;ikte old" %ibi- 2alkın

dilinden alınmı# blnmaması $e ya+ma bir karakter %stermesi, onn

anlı $e se$imli olmasını nlemi#tir e2met 'min, *r 2i! kllanmı#

de"ildir İlk denemelerinden ba#layarak #iirlerinde yer $erdi"i >ee

$enini sonna kad ar bırakmadı *nak b $eni, onn asıl sa2i+le17iolan 2alk #airleri %ibi stalıkla kllanamadı $enin kllanılmasındaki

inelikleri onlar kadar bilmiyord ?aım #ekilleri 2ssnda ise, 2alk

#iirinden tamamıyle ak kaldı Şiirlerin+e, 2alk namının #ekillerine

2i! rastlanma 'n !ok kllandı"ı naım #ekilleri, Ger$et-i Hünn #iiri

rn atıdan %etirdi"i sone ile müsteadtan boma serbest naımdır

To+lm ;ayda +rensibi e2met 'minin #iirlerini, arri olarak,

lirimden de akla#tırmı#, didaktime %türmü#tür ylee, #iir ler inde

bir k 7̂lk %e !ar+ar Pok dy%l bir yaratılı#ta olmasına ra"men,m2ayyile alı"ının $e sanat!ı olarak ayı; bln#nn d a b son!ta

amil old" m2akkaktır nnla beraber, #iiri büyük 2alk kitlesine

mal etme"e !alı#mak sretiyle, Türk #iirinde müsbet $e %elee"i +ar lak 2ir !ı"ırın nüsü old"n da kabl etmek %erekir

i4 kate%or inin yine biriik temsilisi olan e2met *ki; 'rsoy,

18@3de İstanblda do"d abası Hati2 edresesi müderrislerinden

İ+ekli >oa ün$anı ile tanınan, e2met Ta2ir ';ndidir ütün "

renimini İstanblda ya+tı 189C de aytar ekteb-i *lisinden men

oldktan sonra, Nmr-i aytariyye üdürlü"üne memr $e mü;etti#

olarak %irdi 1908 de, İstanbl Mni$er sitesi Türk 'debiyatı +ro;esr

lü"üne tayin edildi $e Gırat-ı üstakim adlı bir der%i !ıkarma"a ba#ladı191F martınd a Gebil-ür-re#ad adını alan $e İslam irli"i ideoloisini sa

$nan b der%ide bir!ok #iir $e makaleleri !ıktı 1911 de, ilk de;a olarak,

#iirlerini bir araya %etiri+ Ga;a2at alıyle yayınladı ad, sonradan

bastırdı"ı di"er altı kitabın da %enel adı old ir yandan da, İstanbln

büyük amilerinde $aalar $ererek, dü#ünelerini 2alka yayma"a

!alı#ıyord irini &ünya Ga$a#ı sırasında, 2ar+ esiri olan müslümanlara

*lmanyada iyi mamele edildi"ini kendisine %stermek i!in ya+ılan

bir +ro+a%anda tekli;ini kabl ederek, erline %itti &o" ile atınınmedeni drmları arasında anlı $e %er!ek bir kar#ıla#tırma ya+mak



&'R? TMRB '&'İI*T/?/ ? * ?* PİQ<İD ' lİ 127

imkanlarını kendisine $ermiA olan b %einin il=nimlerini erli n >atı raları (1916) adlı n bir manmesinde anlattı ndan sonra ? id 'mıri ile olan bir anla#malı"ı !mek i!in 2ükmet!e ?eile

%nde5il,li yoll"n ilenimleri de ?eid Pllerinde (191A) adlımanm eR5in dedir *ynı yıl, &ar-ül->ikmet-il- İslamiyyea#kati+li"in %etirilli 1918 de, Gaid >alim =a#anın ;ransıa olarak yaılmı# islamlamak adlı eserini türk!eye !e$irerek Gebil-ür-re#adtate;rika ett

irini &ünya Ga$a#ının Türkiyenin aley2ine son!lanması,

*ki; i son dereede üdü ylelik le, islam d ünyasının son deste"i de

yıkılmı# olyord Hakat, Türk de$letinin yeniden krlaa"ına imam

$ardı nn i!in *nadoldaki krtl# 2areketi ile temasa %e!ti

arada, >int bil%inlerinden >üseyin Bıd$ayın Türk krtl# müa

delesini $en, İn%ilie bir eserinin damadı Umer Rıa &o"rl tara;ından

ya+ılmı# !e$irisini bastırı+ *nadolya %ndererek 2alka da"ıttırd ı

?i2ayet, 19F0 mayısında kendisi de *nkara7ya ka!tı $e yeni krlan

üyük illet elisine rd r millet$ekili olarak %irdi Brtl#sa$a#ına katılması i!in 2alkı te#$ik maksadiyle, *nadolnn bir!ok

#e2irlerinde dola#arak, $aalar $erdi aari; 4ekaletinin a!tı"ı $e @FC

#airin katıldı"ı İstiklal ar#ı yarı#masını kaandı (FA mart 19F1) Gebü-ür-r#adı ne Bastamonda $e sonra da *nkara $e Bayserid

!ıkarma"a de$am etti 19FF de, Tedrikat $e Teli;at-ı İslamiyye >eyetine

se!ildi $e aynı yıl Gaid >ali m =a#anın yine ;ransıa yaılmı# bir eserini

İslamd a Te#kilat-ı Giyasiyye adıyle !e$iri+ kendi der%isinde te;rika etti

?i2ayet, F6 a"stos 19FF deki üyük eydan 2arebesi İstiklal

Ga$a#ının kesin sonn tayin edi+ Türkiyenin ba"ımsılı"ını sa"ladıTürkiyenin b büyük ba#arısmın, ba"ıms ılı"ını kaanamamı# biitiin

islam milletlerinin krtl#ları $e islam birli"inin %er!ekle#mesi i!in

büyük bir ümit kayna"ı olaa"ını dü#ünen *ki;, !ok se$in!li idi Hakat,

modern bir de$let olarak yen iden krlmak i2tiyaında oan Türkiye,

siyasi $e karanlık maeralar +e#inde ko#amadı *ki;in dü#ündü"ünün

tersine, dini taasbn yüyıllardan beri !ok men;i olarak !alı#an 2a

kimiyetini ortadan kaldırmak, orta!a" i2niyetinden krtl+ modern

i2niyete 2ıla la#mak ornda idi nn i!indir ki, 1A16 dan 2eri

smanlı +adi#a2larının temsil ettikleri >ila;et müessesesini, medreseleri, #eriye ma2kemelerini kaldırmak, tekkeleri ka+atmak, #a+kayı $e la

tin 2ar;lerini kabl etmek sretiyle ba#layan de$rimler biribirini ile

yine, *ki; de islam birli"i idealine ka$#maktan ümidini keserek,



1F8 B'?*? *BIMQ

Türkiyeden ayrıldı $e ısıra yerle#ti (19FA) *bbas >aOim =a#anın

misa;iri olarak, ailesiyle birlikte, Ba2ire i$arındaki >al$anda 19362airanına kadar kalan *ki;, bir süre Vamiat-ül-ısrıyyed: (Ba2irr Mni$ersitesi) türk!e dersleri $erdi <ünden %üne büyük bir +sikoloik

!küntü i!inde, artık eski do"r%anlı"ı da kalmamı#tı 1933 d e, bir kısmıirini &ünya Ga$a#ı sıralarında, bir kısmı İstiklal Ga$a#ı sıralarında$e bir kısmı da ısırda yaılmı# #iirlerini bir araya %etiri+ Ga;a2atserisinin yedini $e sekiin i kitabı olarak $e <l%eler adıyle yayınladı

(Ga;a2aDın bütün 2alinde di"er baskıları -1- Ga;a2at, 19C3 Şairin da2aneki baskılara %irmemi# baı #iirleri $e Umer Rıa &o"rl tara;ından

yaılmı# %eni# bir etüdle5 F- Ga;a2at, 19A0 Şair 2akkında Umer Rıa

&o"rln . baskıd aki etüdü, id2at Vemal Bntayın ayrı bir inele

mesi, Ga;a2atı kran yedi kita+tan . kitabın Ta2ir l%n, di"er alt1kitabın da Umer Rıa &o"rl tara;ından ya+ılmı# a!ıklamaları ile)

193A de 2astalandı Teda$i i!in, bir süre Dübnanda kaldı ?i2ayet,

2airan 1936 ela İstanbla dndü üyük bir il%i ile kar#ılandı $e F@

aralık 1936 da ldü

e2met *ki; de, kendi k#a"ındaki bir!ok #airler %ibi, eskiedebiyat kültürü ile yeti#ti *nak, di"erlerinden ayrı olarak $e aile

!e$resinden %elen bir etki ile, bna k$$etli bir din kültürü de katmak %erekir etk iler altında *ki;, #iire, dini $e ;erdi komıları i#leyen

manmelerle 2a#lar (189A) sıralarda en !ok be"endi"i #airler,Türk edebiyeatında allim ?ai ile *bdül2ak >amid $e Hars

edebiya tında da Gadi ile >a;ıdır 1900 den sonra, ya$a# ya$a#,!e$resinin insanları $e %ünlük 2ayatın olayları ile il%ilenme"e ba#larylee, ki#isel dy%larını 2ir yana bırakı+, ba#kalarının

ıstıra+larıyle il%ilenme"e koylr Bendisine ilk ününü sa"layan $e

Ga;a2atın .kitabında blnan b #iilerde (>asta, Bü;e, ey2ane,Gey;i aba, ayram, ebek, >asır, a2alle Ba2$esi ) k$$etli bir realim $e derin bir aıma dy%s $ardır <ünlük olay lardan il2am

alan $e yoksllar a aıma dyan #iirlerin ilk rneklerini Te$;ik Hikrette

blmakla beraber , *ki;in #iirlerinde aıma dy%snn !ok da2ayo"n $e %eni#leme"e el$eri#li old" %rülür

İm+aratorl"n +ar!alanmasını nlemek i!in il0 *2dül2amil (i niledi"i antinasyonalist +olitika, alkan >arbi (191F) netiesindeta mamıyle i;las eti alkanlarda, İm+ara torlktaki 2ıristiyanmilletlerin milli bir 2ü$iyetle ortaya !ıkarak 2ükmet aley2ine isyanetmeleri $e ayrı birer de$let k rmaları, müslüman 2alkın da %lerinia!tı $e s-



,ıon'ıı TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ 129

manlıılık ideoloisinin bo#l" anla#ıldı nn üerine, Türk $e msü

lüman milliyet!ilikleri do"d Tiirk milliyet!ileri +antürkim $e müslü

man milliyet!ileri de +anislamim ideoloilerine ba"landılar *k i; 2

ikini ti+ idalistlerdendir ylee, #iirlerinde neleri ;erdı dy%ları$e sonraları !e$resinin ıstıra+larını terennüm eden #airia edebi 2ayatının

ideoloik karak terdeki ü!ünü sa;2ası da ba#lamı# olr ısırlı idealist

lerden 2ammed *2d2n $e Türkistanlı idealistlerden *bdürr#ıd

İbra2imin de etkili oldkları b sa;2aya ait ilk rnekleri, Ga;a2atın

// kitabı olan Güleymaniye Bürsüsünde (191F) de blr

*ki;e %re, medeniyetin 2akiki kayna"ı &o"dr na medeniüstünlü"ünü kaybettiren sebe+ler, yüyıllar dır süren :dini taas3+,

e2alet, sebatsılık, tembellik $e kendine %ü$eıısilik:Dir Ioksa, İslam

dini ilerileme"e asla en%el de"ildir bakımdan, bir an ne b ktü

elliklerden krtlmak $e atıyı rnek ttarak aradaki medeniyet

mesa;esini l5a+almak %erekir nn i!in de islam dinini yüyılların

üerine yı"dı"ı tolardan sıyırmak, krl # de$rindeki %er!ek esaslarına

$e ya+ıı %üiüıe yenileıı ka$#trmak #artlır İslam birli"i, anak byoldan %idilmek sretiyle %er!ekle#ebilir Şiirlerinde, İstiklal Ga$a#ınm

sonna kadar , aralıksı olarak 2e+ b tema üerinde dm7r Hakat,

2ayatı boyna, olaylar b ideoloinin %er!ekle#ebilmesi i!in en ;ak bir yarlıınla lıile blnmadılar Türkiyedeki milliyet!ilik 2areketi de,

aman aman İslam irli"ini desteklemekle beraber, %enellikle ona

m2ali; kaldı irini &ünya Ga$a#ının sonlarında İm+aratorl"n

di"er müslüman nsrları arasında da ba#layan milliyet!ilik 2areketleri

2 sa$a#ın sonnda %er!ekle#erek, *ki; i 2ayal kırıklı"ına "ra ttı nni!in en ldürüü d arbe ise, Türkiye Vnı2riyetinin tamamıyle laik

bir #ekilde krlması old >albki İslam dünyasının son dayana"ı:

olan Türkiye, idealist *ki;in de son ümidi idi ndan sonra #air, %ün

den %üne korkn! bir #ekilde büyüyen bir =-ikoloik !künDüye d ü#er $e

b r2 2ali i!ind e, edebı 2ayatının drdünü $e sonn dnemine

%irer Pok $erimsi olan b dnemde #air, kendisini aman aman sarsan

+sikoloik kriler arasında 2aan mia2i #iirler de yaar

Giyasi bakımdan :ümmet!i: olmasına kar#ılık, dy%lan bakımından

:2alk!ı: $e :milliyet!i: olan *ki;, b ki#ili"i ile, edebi 2ayatının ikini $e ü!ünü dneınlerinde kar#ımıa tam anlamıyle :to+lm: bir #air olarak !ıkar nn sanatını to+lmn 2imetine $ermesinde, el betteki, edebiyat anlayı#ının da 2issesi büyüktür <er!ekten, ona %re



130 1'/* ? *BIMQ

edebiyat, : bir to+lmn maıı, %e a2laki e"itiminde en !ok etkili

ola bilen müessese:dir bakımd an, :sanat i!in sana t: ya+mak

yersidir Iine *ki; e %re, 2er edebiyatın $atanı ,ardır5 edebiyatma2allidir ,e bir memleketin büyük 2alk kitl 03İne 2ita + eder lslamdünyasının %eri kalı# sebe+lerinden biri de, edebiyatın 2alka de"ilsadee aydınlara 2ita+ etmesidir >alk i!in $e 2alkın 2ayatını$rren bir edebiya t yaratmak, *ki;in edebi eseı inin rn kalın!i%isidir

*ki;in, i!inde ya#adı"ı to+lmn 2ayatını bü tün ellikleriyleaksettirdi"i m2akkaktır &a2a !ok lstanbln ;akir semtlerinin 2a

yatını, yok sllklarını, ıstıra+larını tam 2ir do"rlkla anlandıran

#iirlerinde k$$etli l,ir realim $ardır İl2ama inanmayan #airin en büyük dayana"ı kendi %lemlı idir Türk #iirine %er!ek realimin *ki;

ile %irmi# old"ndan #ü +2e edilme nn k$$etli%lemili"ine, büyük bir tas$ir $e ta2kiye kabiliyetini $e kon#madilinin bütün el liklerini ta#ıyan bir üsl;ıb da eklemek %erekir

*nak, *ki; in dili bir bütün de"ildir Tas$irlerinin dı#ında kalan bir!ok iirl 000rinde dil kon#ma dilinden ayrılır, osmanlıanın sınırları i!ine

%irer Şiirin iddi bir !a ba old"na inanmı# olan *ki; (te dikkatli Dir i#!ilik ,e sa"lam 2ir kom +oisyon %e !ar+ar 4ein olarak daima

*r teri2 eden #air, >ee $enini 2i! kllanmadı ?aım #ekilOeri2ssnda ise, &i$an namının #ekillerini teri2 eder $e bnlar arasında

en !ok mesne$i #eklini kllanır

e2met *ki;, Türk edebiyatında Tanimattan 2a#layarak sosyal

$e +olitik alanda yeti#ti"ini %rdü"ümü büyük idealistler inirinin

son 2alkasıdır Şinasi, ?amık Bemal, Qiya =a#a, Te$;ik Hikret $e e2

met 'minden sonra *ki; ile b !ı"ır ka+anmı# olr

allim ?ai ile son büyük mümessilini $eren / kate%ori ye mens+#airler arasında ise İsmail Ge;a, e2met Velal $e ?i%ar >anım sayılabilir

Ger$et-i Hünn #airleriyle yakın dostlklar krm# olan İsmail

Ge;a (186@-1900), eski-eni münaka#alarında da da2a !ok Ger$et-i

Hünnlan ttm# olmasına ra"men, Ger$et-i Hünn 2areketine katılmadı $e kendisine :Şair-i maderad: (anadan do"ma #air) adını takmı#olan allim ?ainin tara;tarlarını da initmeme"e !alı#tı Şiirlerindeanlayı# $e e$k bakımından Ger$et-i Hünnlara, naım krallarınaymakta %sterdi"i titilik bakımından da eski edebiyat tara;tarlarına

yakla#ır Şiir kita+ları Gün2at (n bir manme) (1890, 191F), >

ma se;a (1891), a"d-;ıre-i Ge$d a (manm bir diyalo%) (189F, 191F),e$lid-i =ederi Qiyaret (1896), ensiyyat (1896, 191F), >issiyyat

(191F)



&'R ? TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ 131

allim ?ainin yolndan ayrılmayarak Ger$et-i Hünıılara#iddetle 2üm ed en, ;akat atı #iirine ynelmekten de %eri kalmayan

e2met Velal (186@-191F) amanının tanınmı# #airlerindendir ütünaibesini üsl;ıbndan alan #iirlerini # eser lerinde to+ladı *dada

(üyükadada) Gylediklerim (1886), <aellerim (189C), Qade-i Şair

(189A), *sar-ı Velal (1896), Gün1d (1896)

.l. yüyılın ikini yarısında yeti#en kadın #airler arasında se!kin

bir yeri olan ?i%ar >anım (18A6-1918) da, saadetten ak %e!en 2aya7tının kınklarıyle dol, eski $e yeni #irin elliklerini +ayla#an #iirlerini

';sı1s / (18@@), ';s;ıs // (1891), ?ıraıı (1896), *ks-i Geda (1900),Ga;a2at-ı Balb (1901) adlı eserlerinde to+ladı

T i y a t r o

smanlı Tiyatrosnn /l *bdül2amid tara;ından yıktmldı"ı $e

iddi (bil2assa sosyal konlarda) tiyatro eserlerinin oynanmasının yasak

edildi"i 1883 tari2inden sonra, Tanimat 'debiyatının ilk dneminde

yaadara büyük ra"bet %ren dramatik türün b ra"betini %ünden%üne kaybederek, yalnı *bdül2ak >amid ile *2met id2atın -+iyes

tekni"ini ;eda edi+ sadee oknmak i!in yamak sretiyle- b alandaeserler $ermekte de$am ettiklerini biliyor

Giyasi baskının da2a !ok arttı"ı bir de$irde ortaya !ıkmı# olan Ger$et7İ Hünnlar %ibi, ayni k#aktan ol+ da onlara katılmayan

yaar 7 lar da tiyatro türüne anak 1908 den sonra il%i %sterebildiler bakımdan, Ger$et-i Hünn dı#ındakilerden yalnı

>üseyin Ra2minin >aan ülbülü (191F) $e Badın 'rkekle#ine

(1933)5 Ga;$et ?ei2inin İa2 $e İstia2 (1909) $e ?i%ar >ammınTas$ir-i *#k ( basılmamı#) adlı +iyeslerini sylemek mümkündür


Ger$et-i Hünn romanıları ?amık Bemalin a!tı"ı :sanatkaraneroman: tarını 2er bakımdan modern atı romanı se$iyesine yükseltirlerken5 ayni de$irde, b tarı !ok da2a ilkel bir se$iyeye indirerek,romantik maeralarla 2alkın !ok !abk 2ar ek ete %e!en aıma dy%7lanndan ;aydalanan romanılar da (*2met Rasim, e2met Velal, s-



13F k'/* ? *BIMQ

ta;a Re#id, Hatma *liye, Ga;$t ?ei2i, 4ei2i, <üide Gabri) kolaylıklaün kaandılar nların yanınOa ise, ?amık Bemalin tarından amanla

realime kayan Ali Bemal $e *2met id2atın tarını %eli#tiren $eromanılıktaki %üüyle 2+siııdn ayrılan >üsyiıı Ra2mi yer alırlar

>üseyin Ra2mi <ür+ınar, 186C de istanblda do"d abası, 'rrm e$ki-i üsta2kem Bmandanı Gaid =a#adır Bü!ük ya#ında annesini kay2derek, akrabalarının yanınd a yeti#ti ektebiülkiyyi bitirdikten sonra, 1908 e kadar, *dliye $e ?a;ıa

4ekaletlerinde !alı# mı#5 bir yandan da yaı 2aya tına atılarLk Tereman-ı >akikat ,7 İk dam %aetelerinde teli; $e !e$irnı( lOir!ok yaılarını yayınlamı# $e roman larını te;rika ettirmi#ti r süre i!inderomanı olarak 2üy<k bir i0in sa"layan >üseyin Ra2mi, 1908 de

memrlktan ayrılı+, 2ayatını yaı larıyle kaanma"a ba#ladı 193AOe, lstanbl lan millet$ekili se!ild i $e seki yıl ela b %re$dekaldıktan soLıra 8 mart 1900O00ı de ldü

Romanları *yna-Şık (1888, Şık 19F0), İ;; et (1898, 19F@), tallaka (1898, 19F@), ürebbiye (1899, 19F@), ir adele-i Ge$da (1899,19C6), etres (1899, 19F8, 19CA), Tesadü; (1900, 19CA) ?imt-#inas

(1901, 190C, 19F@) , Şı+se$di (1911, 19C6), Ge$da =e#inde (191F, 19C8)

Byrkl Iıldı *ltında ir İdi$a! (191F, 19A8), Vadı (191F), <lyabani (191F, 1938, 19CC), Toraman (1919, 19C8), >akka Gı"ındık

(1919, 19A0), >ayattan Ga2i;eler (1919, 19C0), Gon *r (19FF, 19C8),Tbessüm-i 'lem (19F3), ';sn aba (19F1), Ve2ennem l ik (19FC),en &eli miyim (19FA, 19AC,), illr Balb (19F6), Tt#m# <nüller

(19F6), '$lere Şenlik Baynanam ?asıl Bdrd (19F@, 19AA),2ab bet Tılsımı (19F8), Bokotlar ektebi (19F9), earındanBalkan Şe2id (19F9), Şeytan İ#i (1933, 19CC), Ntanma *dam (193C,19C@), '#kıya İninde (193A), Besik a# (19CF), <nül ir Iel&e"irmenidir , Ge$da U"ütür (19CF), Ulüm ir Brtl# mdr (19CA),&irilen İskelet (19C,6), &ünyanın i2$eri Badın mı, =ara mı (19C9) >ikayeleri Badınlar 4aii (19F0), ey2anede >anımlar (19FC,

19C8), Batil =s (1933, 19C,A), ?amsl *!lık eselesi (1933, 19CA), İki >dü"ün Geya2ati (1933, 19C3,19C8), Tünelden llk Pıkı# (193C, 19CA), <nül Tiareti (1939), elek

Ganmı#tım Şeytanı (19C3)

Ger$et-i Hünn romanının %de old" de$irde >üseyin Ra2mi,

*2met id2atın +o+üler roman !ı"ırını tek ba#ına $e büyük bir kd

retle de$am ettiren tek #a2siyettir roman tarını teri2te *2met

id2atın romanlarındaki baı teknik ksrları el a benimseyeek kadar



234E5N 6 Ü5K E4E78YA6 NlN ANA PİQ<İD'Rİ 133

ileriye %itmesine ra"men, onn %ibi !ok dV"i#ik roman anlayı#larına $e!e,55i tleri n rnek yeti#tirme yol na sa+mayarak, %enellikle, tek bir roman anlayı#ında $e tek bir roman !eidinde ısrar etti ısrarınınise -tar olarak- Hransı natüralimiin bl# olan :terübi roman:$e -!e#i t olarak da- :tre romanı: üerinde mrkele#ti"i %rülüyor

<er!ekten >üseyin Ra2mi, Türk romanındaki ilk ilerine 188Aten sonra rastlanan, Hransı natüralim inin ilk büyük temsilisidir

Roman larındaki ka2ramanları daima mia!lannm ,7e to+lmsal!e$relerinin birer ortak ürünü olarak ele alan, onl arın +sikolo ik ki#iliklerini ir siyVt #artlarına $e sosyoloik ki#iliklerin i de i!inde

yeti#tikleri to+lmn #art larına %re de"erlendi r en romanı, bmetod ile old" kadar, reali teyi 2em iyi, 2em ktü ynleriyle $r

old"n %ibi $ermek 2ssndaki (!yiik titili"i ile de tam bir

natüralisttir nların son olarak, romanlarrnd a %lem $e

deneme n +landa %elir *nak, bütün b el likleriylenatüralistlerden 2i! bir ayrılı"ı blnmayan romanı, nemli bir

elli"i ile, onlardan !ok a!ık bir #ekilde ayrılır to+lmsal tnkidatür alist romanı, bilind i"i %i2i, ;erdin :miaın $e to+lmsal !e$renin

orlak ürünü old"n : is +ata !alı#ır <ayesi, sadee, ta2ii bilimlerdeki

deter minimi romana da sokmak, yine 2 bil%ilerin :%lem:$e:deney: metodlarını romanda da tatbik etmektir ?atüralist

romanının to+ lmsal tenkidle bir il%isi yoktr >albki, >üseyinRa2mi(de to+slmsal tenkid en %eni# l!üsündedir kad ar ki, romanl

arınd a r ealiteyi old" %ibi $erme"e !alı#ma,ıının 2ile, to+lmsaltenkidleri i!in sa"lam $e %er!ek bir ortam 2aırlamak dü#ünesiyle!ok yakından il%ili bln d" sylenebilir to+lm sal tnkid ise,

da2a !ok, mia2 yolyla ya+ılır nn i!in de, %enellikle anormaldrmd a olan karakterler ele alınır Barakterlerd eki ano;mallikler

ise, :mia!, a2lak $e kültür se$iyesi: ynlerindendir bakımdan, onn ka2ramanlarının bir kısmı yara tılı#Oarındaki anormallikle(a+tallık, insi sa +ıklık, a#ırı i2tiras, #2 r l dü#künlü"ü, ), bir

kısmı a2laklarınlaki anormallikle (a#ırı men;aat dü#künlü"ü, i;;eldü#manlı"ı , %ayr-ı me#r kaan! +e#inde ko#ma, ) $e bir kısmı da

kültür el se$iyelerindeki anormallikle `ümmilik, a2illik, a#ırı dinitaass+, batıJ inanı#lara ba"lılık , orta!a" i2niyeti, atı me

deniyetinin sa2 te temsilili"i -ü++elik-, ) %ülün!türlerRomanı lıiitün b !ok de"i#ik ti+leri, k endi +sikoloik m2te$aları $e

to+lmsal !e$r eleriyle birlikte Ie en ine te;erratına kadar anlandırmakta bü yük ba#arı %sterir !alı#ma #ekli, %ayet

tabiidir ki, romana !ei tli



13C B'?*? *BI Mı

karakterlerin dünyayı $e 2ayatı %rü# tarlarını, dini inanı#larını, ya#a yı#

$e %iyini# #ekillerini, adetlerini, %r%ülerini, de %etirir $e bylee

roman bir tre romanı ki#ili"ine de kolaylıkla %irer nn romanları

a rasınd a a#k $e maera romanlarına $eya ba#ka bir roman !e#idine rast

lanma Romanlarında a#k $e 2atta $aka, to+slmsal tenkidin alelade

bir $asıtasından ba#ka bir #ey de"ild ir

<er!ekten romanı, $akalarını krl# ile !ok a il%ilid i r 4aka lar,roman tekni"inin %erektirdi"i #ekilde de"il, tamamıyle romandakito+lmsal tenkidler tabi olarak krlr $eya %eli#tirilir bakımd an,romanının, karakterleri $e olayları de"erlendirmedeki metod bakı mındaneri#ti"i modernlik se$iyesini romanlarının tekni"inde de aramak bo#nadır $e, b noktada, *2met id2atın se$iyesini a#abilmi# de"il dir >üseyinRa2minin romanlarındaki teknik 2atalar arasına -yine *2met id2attaold" %ibi-, $akalar ile il%isi :malı1mat $eri#:ler, :romanının $akayaü!ünü #a2ıs olarak karı#ması: ,e :baı olayların ana $akaya %ere"i%ibi ba"lanamaması: da eklenmelidir

Realime büyük de"er $ermesine ra"men, bil2assa tabiat $e mekan

tas$irlerinde, romanının sık sık sübekti$ime dü#mesi de %den ka!

ma !eli#me $e düensilik, dil $e üsl+ta da a!ıktır Bon#malarda

!ok realist olan $e !e#itli yaılarında -;ırsat dü#tük!e- kon#ma dilinintabiili"ini #iddetle sa$nan romaı, tas$irlerinde $e $akayı 2ikaye

edi#lerinde tamamıyle osmanlıa) a kayar kayı#lar, 2i! #ü+2esi,

romanlarının en ayı; ynlerinden birini %sterir

ütün b 2sslar dikkale alınarak $arılaak 2üküm # olabilir

üyük $e sabırlı bir %lemi olan >üseyin Ra2minin $akası 2e+

İstanblda %e!en romanları, %er!ek de"erlerini, da2a !ok, yaıldıkları

de$rin to+lmsal ya+ısım bütün anlılı"ı, bütün inelikleri $e tam bir

obekti; do"rl" ile $erebilmi# olmalarına bor!ldrlar >üseyinRa2minin romanları $e -onların bütün elliklerini old" %ibi ta#ıyan

lıikayeleri, Türk to+lmnn elli yıllık ya#ayı#ına ait !ok en%in mal

eme ile do+doldr bakımdan, 2 de$rin to+lmsal tari2i üerinde"ra#aaklar i!in de ayna $e son dereede nemlidirler

>üseyin Ra2mi $e Ali Bemal 2ari!, Ger$et-i Hünn 2areketinin

dı#ında kalan romanı $e 2ikayeilerin 2e+si ?amık Bemaliıı romantarını 2em dy% $e 2em de dil $e üsl;l+ bakımından deenere etmi#

lerdir Ganat %ü!leri ayı; olan b romanılar, orta se$iyedeki oky



/&'R? TM RB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD' Rİ 135

to+ll"nn aıma dy%larını 2arekete %etirerek, romanlarım 2e+

romantik a#k krbanlarının aılarıyle doldrmayı teri2 ettiler

kolay 2a#an yolnn teri2i sonnda, 2ain a#k ;elaketlerinin et ra;ında

yo"nla#an !ok 2asta bir 2assasiyetten, lüms te;errat a

O"lrn# $e tamamıyle sübekti; tas$irlerden, %ayet ilkel +sikoloik

ta2lillerden, !ok ayı; bir teknikten 4 :#airanelik: +e#inde ko#an,

a#ın dereede süslü $e tamamıyl osmanlıaya dayanmı# bir üsl+tan

krl bir roman $e 2ikaye tarı ortaya !ıktı tarın temsililerinden

olmakla beraber, edebiyatın di"er türlerinde %sterdi"i büyük %üle ba#kalarından ayrılan tek nemli ki#i *2met Rasimdiı-

*2met Rasim, 186@ de lstanblda do"d Hakir bir ailenin !o"dr a#kalarının yardımı ile büyüdü 1883 de &arü##a;akadanmen oldktan sonra, =osta $e Tel%ra; ?ea retine memr old *ymtari2te, %aetelere de yaı yama"a ba#ladı 188C de memrlktanayrılı+ 2ayatını yaılarıyle kaanma"a koyld Pe#itli konlardakiyaılarını, !o"nO kla, Tereman-ı >akikat, İkdam, Gaba2, al;ımat,4akit, Qaman, Ieni <ün, *k#am, 'ski <ün, Vm2riyet %aeteleriyle5>ai ne-i Hünn, Ger$et-i Hünn, <ül#en, sa$$er almat, İrtika, sa$$er Hen $e 'deb, <üne#, Gebat, 1-/amiyyet, Şa;ak $e Gayder%ilerinde yayınladı 19F@ de, İstan2ldan millet$ekili se!ildi $e b%re$de iken F1 eylül 193F de ldü >ybeliadada %mülüdür

&e$rinin en +o+üler yaarları arasında blnan *2met Rasim,

yeti#me tarı bakımından, da2a !ok &i$an 'debiyatı ile kendi amanının

tanınmı# edebi #a2siyetlerinin etkisinde kaldı nlar arasında en be"en

dikleri, *2met id2at $e allim ?aidir sebe+le, edebiyattaki

kkten batılıla#ma 2artXketlrine ma2ali; kaldı $e Gr$et-i Hünnlara

ya+ılan 2ümların ba#ında yer aldı Hakat, amanla ;ransıayı "rene

rek atı edebiyatına da sem+ati besleme"ı- ba#ladı ise de, sonradan %iri#

ti"i 2 te#ebbüste yeterli bir 2a#arı %steremedi $e o da, allim ?ai

%ibi, iki arada kalmı# old *2met Rasim de, Ger$et-i Hünn 2areketinin

dı#ında kalan baı #2retler (e2met 'min, e2met *ki;, >üseyin

Ra2mi) %ibi, yerl i bir edebiyata tara;tardı bakımdan, Ger$et-i Hünn dbiyatı nın komo+oli t old"n iddia edenler arasındadır

'debiyatın !e#itli türlerinde yaı yamı# olan *2met Rasim, b

arada, roman $e 2ikaye türünü de denedi Bitabe-i <am 2ari!, di"erleri

%enellikle birer büyük 2ikaye olan b romanlar #nlardır İlk Ge$%i

(1890), <üel 'leni ('leni) (1891, 1898, 1900, 19FF), ir Ge;ilenin

'$rak-ı



136 KEr\ A99" AK'- ÜZ

etrkesi (1891, 1900), e#ak-ı >aya t (189F, 1898, 1900), DtZyal-i

/stıra+ (189F, 1900), e2alik-i >ayat (189F, 1900), yl-i &il (18ZF,1900), 'ndi#-i >ayat (Herda) (189F, 1900), Tearib-i >ayat (189F),

*;i;e (189F), ?ümime-i >ayal (189A), Terü besi *#k (189A, l 900), Pe2re (189A), ekte+ *rkad a#ım (Re;ik $ Re;ika) (189A, 1900),

iar <en! (?ak#-ı Gırr) (1896, 1900), Ge$la-yı Ger medi (2ab2et-i

>akikıyye) (189@, 1899, 1900, 19F3), <am-ı >iran (>e$a-yı *k) (1898,1900, 190A, 19F3), Bitab-i <am (1899, 1900, 19FF), ?akam (1899),

*skero"l (1899), Ml;et (>amamı Ml;et) (1899, 19FF, 19A3), elkien *ld anıyorm (edia) (1909, 19FF), İki < üel <üna2kar (19FF),İki <üna2sı Ge$da (19F3)

odern Hransı romanıyl temas kramamı# $e, 2emen lıınıı,*2met id2at (ın $e aınık Bemal (i n roman $e 2ikayeleriniokyarak yeti#mi# olan *2met Rasimin Veb Romanları %enel arlıyleyayınlanan b eserlerinde, da2a !ok ?amık Bemal in tarmd ayürünrl:k, 2asta bir 2assasiyetle, aıklı %nül maeraları elealınmı#tır <enellikle ka2 ramanları, ?amık Bemalin İnti ba2 romamnda old" %ibi, 2aya t terübesi olmayan erkeklerle onları ba#tan!ıkaran terübeli kadınlar

lır Teknik son dereede ayı;tır Qaten basit ttlan $ak anın 2aan-kaybolr dereede- silikle#ti"i $e arada *2met id2at $ari bil%iler

$erildi"i de %rülür &il $e üsl+ta da bir düen yoktr Bon#mala rın

!ok tabii olan diline kar#ılık, tas$irlerde dil osmanlıanın 2akimiyeti

altındadır =sikoloik ta2lil yok %ibid i r Tas$irler !ok k ere süb ekti;

bir karakter ta#ırlar

Tari2, Vo"ra;ya, seya2at, %ramer, %ibi !ok de"i#ik konlarda

eserler $eren $e son dereede do"r %an bir yaar olan *2met Rasimin%er!ek de"erini $e yay%ın ününü ya+an yaılan ise, da2a !ok, denemeleri,müsa2a2leri, ;ıkraları, anıları $e #arkılarıdır &eneml:, müsa2a2 ,l:

;ıkralarında !o"nlkla #e2ir 2ayatının $e kendi !e$resininya#ayı#ı, insanları, alı#kanlıkları, inanı#ları, %iyini#leri, 2ayat $e dünya

%rü#leri, bütün te;rrüatıyle $e k$$etli bir %lemin ı#ı"ı altında

anlatılmı#tır dnım bize, >üseyin Ra2minin roman $e2ikayelerinde ya+tı"ını, *2met Rasim 0in b türlü yaılarında ya+mı#

old"n %sterir nn i!indir ki, >üseyin Ra2mi (nin roman $e

2ikayeleri %ibi, *2met Rasim (i b tar eserleri de Türkiyenin 1890dan sonraki kırk yıllık sosyal Dari2 i ni ineleyeek olanlar i!in, i2mali

kabil olmayan kaynaklar arasıd ad ı r yaıların dil $e üslbnda

d a, kon#ma d il $e üslıı2nn bütü n



KJ()&'R K TMRB '&'RİK KT/, 1K *ı:* PİQ<İD'Rİ 13@

lOiklriııi ,e anEı"ını blmak mümkünd ür türe %iren eserleriarasında, en nemlileri olarak akalat $e üsa2abat (190@),Şe2ir K;okt+lan (C il t) (1910 1911), Tari2 ": 1nlıarrir (1910), '#kal-i Qaman (1918), Vidd Ü ia2 (1918), <iilii+ *"ladıkla rım (19F6),2arrir & Ia (19F6 19F8) sayılabilir

*nılarını ta$layan <eelerim (1896, 1900), H 2#-i *tik (F il t)(19FF, 19A8), 2arrir, Şair, 'di+ (19FC), Halaka (19F@) adlı eserleri ele,yine Türkiyenin sosyal tari2i 2akkınd a !ok ;ayd alı maleme ta#ırlar

&o"rdan do"r) a tarilılX il%ili eserl7r olarak da R7,inı>, >aritalıTarilı-i srnani (C il t) (1910 191F), İki >atırat -M! Şa2siyet (1916), İstibdattan >akimint-i lK;illinH (F ilt) (19FC-19FA) dikka tede"er inelmlerdir

*y nı ta rın di"er temsilileri arasında JlP/ımet Celal (186@-191F):in!o" ) ine birer 2iiyii k 2ikaye 2aeminl olan rora (1886), Vemile(1886), Ienüs (1886), &e2#et -ya2 t- f 5 Klear (1886), ir Badınınayatı (1890, 1896, 1910), BN!ük <elin (189F, 1896), ü ka;at (189C)Qe2ra (189A), &amen-al;ıde (1900), B -ıdilinde (1910), Deman (1910), ?eda met (1910) romanlanyle ar%arit (1890), 4idan *a+ları (1890),

K;üe)) en (1898), İskambil (1899) Ge;id-ser (1899), Gol%n Iadi%arlar (1899), Gamimiyet (1899), =iyan%o (1900), ismete Taarr (1900), :?inni(1900), *#k-ı as;ımane (1900) 2ikayeleri5 l,fustafa füşid (1861-1936) in Hlora (188A), TtXkir-i ai (188A) ir Pi!ek &RmRtİ(188A), Ie(s

-ya2t- Vürm-i 91e2ı1d (1883), <ya ları (1886), >ay; (1886),Vii danımdan irka! Ia+rak (1886), >ayal-i Şebab (1886), Ressam

(1889), eyyir (1889), Dorans (189F), =em2 Htrae (189F) İli$a!-İmti a (1893), ir B ıın >atası (189C,), Bü;ran-ı i (m? (1896), Gon

Galon 4R(K#k (1899) i imli roman :K : 2ikayeleri5 Tanimat de$r inin islam

2kk bil%inlerind en, me#2r tari2!i *2meD Ve$det =a#anın kıı Fatma Ali_e (186C 19FC) nin lıadarat (189F), Re;et (1898), MOi(1899) isimli ro manları5 !eci"i (1869-190-l) nin e2eı0ıre (189A),i2r-i &il (189A), >alime (1896), Gail (1896), Gaid (1896), >rremey (1896), ali k (1896), Poban Bıı (1896), >ikmet7ya2t-elıVırenin Bısm-ı Ganisi (189@), i0i %an (189@), e,ı1de (189@),>arabe (189@), *ki; (189@),Te;ri ka-i Terakki (189@), >as bı2al (189@), Heryad (189@), >asta(189@), Gakıb (1898), 4la t (1898), etie -ya2t- ir IetimeninGer%üe#ti (1898), Ge$da-yı 0a(Vıman (1899), elıe;e ile >ikmet(19FF) adlı roman $e 2ikayeleri5 #afet $ezi"i (18@1-1939) ninQallı ?edet





/3&

(1900, 1903, 19F6, 1936, 19CF), Tee22ül *lmiııl e (1901), Badın Balbi( 1903, 19F@), Bmar liysi (190F), üs bDib (1910) dalıromanlarıyll llR(m-al (1903) adlı 2ikayesi ̂ %iizid e # abri (1886-19C6)nin üne,-,er (1901, 8 askı 19CF), Ulmü# ir Bad ının '$rak-ı etrıtkesi (190A,C askı 1913), Iaban <ülü (19F6, 1 askı 1936), >üsran (19F8,

1938), >iran <eesi (1930), <-in '-ıran (193C), ?ela (19C1), ainin Gesi (19CC) adlı romanları Ger$et-i Hünrı dı#ı roman $e 2ik aye

nin taınnmı# rnekleridir

r omanılar %ibi ilk romanlarına 2ain ak ,akalarını konya +7 makla bera ber onları realist bir metodla i#leyen , d ildesalel#me"e !a lıT,-ır ln üsl +taki itinayı i 2 mal lm V) tn , tenkidlerinida2a !ok men s+ old" aydınlar ümr esinin sosyal ya#ayı#ındaki,i2niyetindeki : kültür :e$iysindek i aksaklıklara ynel ten :' k a2ram an ların ı da2a !ok b ümreden se!en, romanda ;ikri m2teIa yanem $eren, 2 s bV+le $ akada siyasi, tari2i, to+l msal, edebi, olaylara %eni# )Vr ay ı ran *li B emal:in, yine da2a !ok lıi r er büyük 2ikaye sayılabileek olan # r omanları :-ardır T İki >em#ire (1899),Plde ir Ger %üe#t ( 1900) ( iki romanın mü#terek ikini baskıları

/lir Ga; 2a-i Şebab İki >em7 #ire-Plde i r Gr %ül5,l, 1913), Hetret;. kita+) (1913)

' d e b i T e k i d

Ger $et-i Hün 'debiyatının dı#ında kalanların bi r kısmı, b ede biyata #iddetle kar#ı koydkları i!in, on tenkid etmekten de %er i kalmadılar bak ımdan, lı de$irde, edebi tenkidin +olemi"e ait nemli bir kısmını b üm r eye mens+ olanlar ynettiler 2ssta en iler iy %idenler ise *2ml Ra5im, e2met Velal $e *li Bmaldir

*2met Rasim in , Gr r$et-i Hün nn nel %elen +olemik!isi >üse)İn Va2it ile :ed e biya tın milli $e ma2alli ol+ olmadı"ı:2akkındaki münak a#aları, o de$rin en nemli münaka#ala rıarasındadır *nak, *2met Rasim b türlü yaılannı bir araya

%et irm i# dR7"ild ir il2assa Ger$et-i Hünn #airlerini tenkid etmi#

olan e2 met Velalin de, b lnlillerinden !ok , &i, an 'debiyatı(nın büyü k #air ler ine ait birka!)aısı -mnsı1relerini Rle tar5-ıyaıı- 'l$a2-ı as;ımane $e akala t7X'debiyye (189A) adlı eserinde bl mak müm kündür nlar arasındaelebi kültürü en km,R( tli olan, 2em &o" $e 2em de Hransıedebiya t larını iyi bilen *li Bemaliıı de yine >üseyin Va2il ile ya

+ılmı iddetli





)/&'Ri T MRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ / 39

+olemikleri $ardır Hakat Ali Bemal(in, bnlardan ba#ka, =aris(ten

%nderdi"i $e bil2assa modern Hransı edebiyatını bütün ynleriyletanıtan, modern tenkid anlayı#ına tamamıyle y%n $e *2met Şaybınkilerle kıyaslanabileek, de"erli bir!ok makaleleri de $ardı r maka

lelerini =aris üsa2abeleri (3 ilt) (/ e 1899, 19135 // $e ///

1899) Ie Gorbon &arül;ünnnda 'd biya t-ı >akikiyye &ersleri

(1900, 191F) adlı eserlerinde to+ladı arada, ) ine onn Ra#id

ü$erri2 mi Şair mi (1918) adlı inelemelsini de kaydetmek

%erekir tnkid !alı# malarına , Ger$el-i Hüonn dı#ındakalmakla bera ber onlarla yakın dosllklar krm# $e ya+ılanmiinaka#alarla 2er iki tara;ın da yalnı iyi ynlerini %sterme"e!alı#mı# olan İsmail Ge;anın üla2aiil-ı 'lebiyye (1898) $e

n2iikemiit-ı 'debiyye (1913) adlı eserlerinde to+ ladı"ı makalelerinide eklemek %erekir

il i < i =

Tanimat 'de2iyatında ayrı bir ede bi tür olarak %eli#meyen 2ii$,// *bdül2amid isti bdadının arttı"ı sıralarda adını dyrma"a ba #la

lamı# olan e2met '#re; (18C@-191F) ile %er!ek temsilisini blm# old anisanın Bırka"a! il!esinR ba"lı <elenbe kyündedo"an $e sürekli bir okl "renimi %rmeyen '#re;, *nadolnn

bil2assa do" bl%elerindeki il!elerde n süre kaymakamlık elmi#,

siyasi !alı#malar ya +tı"ı id diası ile 190F de te$k i; $e m2akem eolnarak bir yıl 2a+se ma2km edilm#tir a2kmiye tinitamamlayına ısıra %iderek ora da istibdat aley2indeki eserlerini

bastırmı#, bir süre Bıbrıs, Hransa $e İs$i!re(d seya2at ettikten

sonra, OT e#rtiyetin ilanı üerine İstan bla dnmü#, *dana 4aliIardımılı"ında blnd " sırada emekliye ayrılmı# $e kısa bir süresonra da Bırka"a! ta lmü#tür

Pol eki, !ok nüktei, sünü sakınma $e bü yük bir medeni V(

sarl sa2ibi olan '#r e;, el okmalarıyl edebi kültürün ü de %eli#tir mi#

$e 2ii$lerinde namı teri2 etmi#tir >e + *rla yaılmı# olan b

,iirlerinin !o" kıt(a 2alind edir &il ise, amanının %enel #iir diliney %ndr &e$r inin siyasi $e to+lmsal olaylarını, //

*bdül2amidi, onn 2ükmet adamlarını #iddetle tekid eden '#r e;in b lıii$lelind, 2aan #a2ıslarla "ra#ılmasına $e b bakımdan &i$an2i$ine yakla#ıl masına ra"men, %enellikle obekti;lik 2akimdi rŞiirlerini İstimdad (Ba2ir e 190C), Şa2 $e =adi#a2 (İkini ba skı

Rs!k 1908), &eal /



110 KE'ı\"\' \KYf9Z

(Ba2ire 1901), &eal .. (B aiıire 190@), //asbı2al ya2t 'ı5,re;-Bemal ( ?amık Bemalin >ürriyet Basiılesine ııadre, Ba2ire 1903),İranda Ian%ın 4ar (1908) ad lı ki ta+larda to+lamı# $e lO *bdül2amidin istibdadını, 1908 den sonra O tti2ad ,7TtZrakki 2iikıimetiııinttmn $,X to+l msal konlardaki #iirlerinde de lalıa !ok a2lakiaa;ları (riya1ar lar, mürteki+ler, 2a;iyeler) 2i$ eden ,e !ok 2üyiik

bi r #2rete sa2i+ blnan 'ı5re;in #iirlı7i lümüm2-n sonra Şair 're; (i n B ülli) atı (19F8) adı ile to+l 2alde 2asılma"a ba ian mı#sa da b

külliyatın anak bir ildi yaymlanmı tır

ıv

FECR-İ ATİ DEVRİ

'debiyyat-ı Vedide to+l l"n n la"ılma tari2i ola rak kabl

edile bileek olan A aralık 1901 den 1908 ılına kadar, b to+l lktaki

yaa r lardan Ger$et-i Hünn der%isinde 2i! ki mseni n 2i!bi r yaısı

basılmadı"ı %ibi, der%i 2er türlü edebi !alımaları da bir yana bıra karak,

2emen 2e men ;enni konlard an $e aktüaliteden ba2seden bir ma%ain

2alimX %dıni#t ir Ialnı 1901 190F tari2lerine ait sayılarda, da2a nekrl + birka! eseri d e yayınlanmı# olan 'lbiyyat-ı VedideBütü+2anesi ad lı serinin de$am etti"ini %steren kita+ ilanları ,ardır ki

bnlar arasınd a 'debiyat-ı Vedide-nin en tanınmı# baı eserleri de

(*#k-ı emm:ı, ai IV Giya2, >aristan K,e <ülistan, 'ylül) yer

almaktad ır

*nak, GLnet-i Hü n n ların -yayın alımnda n !ekilmekle

2lnı ber- elebi !alı#malarına kesin olarak b> nrmedikleri, Ti *bdül2a mid idaresi aley2inde yadıkları 2ir!0O100 ) aılarııı elden =le dola#ması $e 1908 i2tilalini ilyen %ünlerd7 2emen ) ayına

2a#lamalarıyle O anla#ıl maktadır ndan ba#ka, di"er ler%ilerıleki lldıi !al ı#malar da tamamıy le d rm# de"ildi r Genet-i Hünnn

edebi de"erine ,e !alı#ına ka+ar,i tesine 2i!bir aman yakla#amamakla

beraber, yeni yeni yti,en %en! lerin yadıklarını yayınlayan em ı(0(ıa-i

'd2iyye (İstanbl), lK;oktel>s (İmir ) $e Pok a 2!esi (Gelanik) %ibi der%iler de :ard ır dr%ilenk rastladı"ımı $e 1908 den sonraki edebi 2arlketlre ka tılarak 2ret ya+aak olan *2met >a#im5 'nis *$ni (*ka <ündü), *li Vani+ (Iı1- tcm ), 4le2met elı!ct (Iaar ) $e Ta2sin a2it %ibi adlar bie, 19011908 arasında 'deDi) a t-ı Ve:tlid elen sonra tXni bir edebiyat k#a"ının yeti#mi# old "n %steriyor



,ıon'R? TM RB ' &'İI*T/?/? K :K* PİQ<İD'Rİ 14%1

<er!kt(n, b k#a"ın 1908 de yeniden ortaya !ıkan 'debiyat-ı

Ved ideilerin kar#ısına dikilerek onları red $e inkar etti"ini $e on1ann

b bıraktıkları yerlere %e!mek i!in #iddetli bir müalelye %iri#ti"ini

%rüyor tari2ten sonra, %en! 1rn#a"ın arasına Iakıı+ Badri (Bara

osmano"l), Şebabet tin Güleyman, Vemil Gült-ymın, B+rtilüdee2met Hat, ü;id Ratib, Re;ik >alit (Ba ray) %ibi yeni imalar da

karı#tı Uneleri türlü edebiya t $e sanat der%ilerinde da"ınık bir #ekilde

yaıları !ıkan b %en!ler, ni2ayet, 2ir araya %elerek edebi !alı#malarını

bir düene koymak i2tiyaım dydlar To+l bir lıaie %;lmek, kendililrini kamoy na da 2a kn etle kabl ettirebilmek i!in le %erekli

idi yle bir dü#üne ile 2areket eden %en!ler, F0 mart 1909 tari 2inde,İstanblda !ıkmakta olan >ilal %aetesinin mat2aasında ilk to+lantı

larını ya+tılar *ralarına 'debiyat-ı Vedilenin en %en! üyeleri olanVelal Ga2ir, Haik *li $e *2met Gamimi de almı#larOı to+lantıda,kendi edebiyat $e sanat e"ilimlerini temsil ed i+ kamoyna a!ıkla) aak

bir edebi to+llk krlmasına karar $erildi To+ll"a ad olarak tek

li; edilen Gina-yı 'mel be"enilmeyerek, Haik ıKlinin tekli; etti"i Hr-i

*ti kabl edildi $e bakanlı"a da Haik *li se!ildi *ynı to+lantıda, byeni to+ll"n yayın or%anı olarak yine Her-i *ti adında bir der

%inin !ıkarılması da karar altına alındı ise de, Ger$et-i Hünn b yeni

edebi k#a"a da sa2i;elerini a!tı"ı i!in, ayn bir der%i yayınlanmasınalüm kalmadı ilk to+lantlan sonra, Hr-i *ti 'nümen -i 'tle

bisinin kadros ya$a# ya$a# %eni#ledi ?iO1ayet 'nümen, FC #bat

1910 tari2li Gr$t-i Hünn (V 38, sayı 9@@) da yayınladı"ı bir beyan

name ile kendisini kamoyna da resmen tanıttı

Tiirkiyede bir edebi to+ll"n yayınladı"ı ilk beyanname olan

l, beyannamede bildirildi"ine %re ('nümen, edebiya tı !ok iddiye

almakta, on 2o# $akit %e!irmek i!in bir $asıla olarak kabl etmemek

tedir inanı#ın edebiyatımıdaki ilk temsilileri ise, Ger$et-i Hünn

lardır <er!ekten, edebiyatın iddi bir !aba old" 2ssnda, Türk

kamoyna ilk re2berli"i ya+anlar onlardır iddi !alı#malarına

onların 1908 den sonra yeniden ba#lamaları beklenildi"i 2alde, ne yaık

ki, ortada %rünmemi#lerdir 2alde, ya+tıkları 2imet daima be"enilmekle beraber, artık onlara :%e!mi#: %üyle bakmak yerinde ola

aktır Şimdilik, *$r+a edebiyatındaki beneri to+llkların kü!ük

bir rne"i olan Her-i *ti ise, Türk edebiyatının %elee"ini temsil etmek

tedir &ilin, edebiyatın, edebi $e sosyal bilimlerin ilerilemesine d ikkat



142 KENA1' AKYÜZ

etm;k5 %en! istidatları bir araya to+lamak , a!ık ;ikir müııaka#alarıyl

kamoyn aydınlatmak, atının nemli edebiyat $e ;ikir eserlerini

!e$irtmek, edebiyat $e ;ikir konları üerinde kon;eranslar düenlemek,

atıdaki bener i te#ekküll er le sürekli bir temas krmak onn %ayeleri

arasındalır ens+larının eserleri Her-i *ti Bütü+2anesi adı altında

yayınlanaaktır 'nümenin yayın or%anı, Gr$el-i Hünn der%isidir)

eyannamenin sonnda, Hr-i *ti 'nümen-i 'debisi ?iamnamesinin

Oe 2aırlanı+ 2ükmetin tasdikine snld" $e yakrnd a yayınlana

a"ı bildiriliyorsa da, byle bir tüük yayınlanmı# de"ildir eyannamenin altında, 'neümenin üyeleri olarak, # adlar yaılıd ır *2met

Gamim, *2met >a#im, 'min ülnd, 'min Dami, Ta2sin ?a2id, Velal

Ga2ir (reis), Vemil Güleyman, >amdlla2 G+lıi, Re;ik >alid, Şe2a2et tin

Güleyman, *bdül2ak >ayı7i, iet eli2, Iak+ Balri

Iine b beyannameden anla#ıldı"ına %re, o sırada ba#kanlıkta

Velal Ga2ir $ardır 'nümenin ilk ba#kanı olan Haik *li ile Velal Ga2ir

arasında ise, aynı me$kide, Haıl *2met $e >amdlla2 G+2i le

blnm#lardır

eyannamede bir edebi to+llk olarak %er!ekle#tirme"i dü#ün7d ü"ü 2sslar %den %e!iriline, Heer-i *tinin o %ünkü Türk edebiyatına nemli sayılabileek bir yenili k %etirmedi"i 5 sadee, atı ede

biyatı ile da2a sıkı bir münasebet krmak istedi"i anla#ılır

'neümenin kendilerinden neki ede bi k#ak i!in takmd1"ı say%ılı,

;akat %er!ekte on edebiyat alanındakn akla#tırıı ttm te+kilere

yol a!tı :'debiyat-ı Vedide k#a"ının artık bir ;onk siyon kalı+ kalmadı"ı, Türk edebiyatının o %ünkü drm $e Heer-i *tinin ttm:

üerindeki +olemik n bir sür de$am elti &a2a !ok Ger$eti Hünn

$e Resimli Bitab der%ilerinde yer almı# olan b +olemi"e katılanlar

arasında, Heer -i *tiden bil2assa Iak+ Badri, Velal Ga2ir, B+rülü ade

e2met Hat, *2met >a#im, Şe2abettin Güleyman, ü;id Ratib, *li

Vani2, 'de2iyat-ı Vedideden e2met Ra; $e >üseyin Gad $e 2er

iki to+ll "n lı#ından Rai; ?edet (Bestelli) $e Resimli Bitabder%isinin müdürü Ra; $ardır

Ger$et-i Hünnlar kar #ısındaki ttm mka$emetle kar#ıla#ına,

Heer-i *tieiler iddialarının do"rl"n %sterebilmek i!in, 'debiyat-ıVedide(nin en büyük temsilileri olan Te$;ik Hikret, >alid Qiya,Venab Şe2abettin $e e2 met Ra;a kar#ı #iddetli 2ümlara %iri#tiler

Hakat,




kendileri de 2 eski #2retleri nttraak de"erde eserler $eremeyine,

:2i!bir #ey ya+amamak $e bir yenilik %etirememekle: s!landırıldılar

191F yılı ba#larında !ıkma"a 2a#layan Rübab der%isinde >akkı Tak2sin,Gala2attin 'niı5, *li ai : >alid Ha2rinin b bakımdan ya+tıkları2ümların yanı ba#ınOa5 GdanikD !ıkmakta olan <en! Balemler der%isinin :%erek dil $e üslbndaki %ayr-ı tabiilik $e %erekse ta#ıdı"ı1oy ;erdiyet!ilik: ynler;rıd;n H;r-i *tiyi 'debiyat-ı Vedillen;arksı blan yayınları kar#ısında, enümen aman aman büyük

sarsmtılar %e!irdi :Myelerinin sanat anlayı#larında tamamıyle serbestoldklarını, 2er üyenin sadee kendi adına kon#abilee"ini: ileriye süren

Her-i *ti (ni n :ortak $e belli bir sanat anlayı#ına sa2i+ blnmadı"ını: kendisine resmen itira; ettirme" kadar $aran bmünaka#alar sonnd a bir!ok isti;alar old *li Vanib, >amdlla2

G+2i $e Velal Ga2ir5 <en! Balmlerin, edebi dü#ünelerini benimseyerek , l ı der%ini n yaı kadro sna katıldılar 191F yılınınsonlarında Her-i *ti, edebi bir to+2ılk olarak, artık yokt

Myelerinden baıları, kendi el e"ilimlerine yarak , ;erdiyet!i bir sanalanlayı#ını deK am ettirdiler aıları da, amanla, illi 'debiyat2arek etine katıldılar ylee, edebi 2ede;i a!ık!a belli olmayan $e

yalnı k$$etli bir sanat a#kı ile krlan Het-i *ti dtZ, drt yıla

yakın $e +ek $erimli sayılamayaak bir !alı#mad an sonra, ortadankalkmı# old

1908 yılına kadar // *2düllıamid sal tanının !ok a"ır bask2ı altınd a to+l msal meselelerle "ra#maktan ak kalmı# olanTürk 2alk1, 2 tari2 ten sonra, ot yıllık bir sür e i!indR( ya#adı"ıkab"ndan !ı karak , %lerini yeni bir 2ayata a!mı#tı <er!ekten,

+arlemanter rei min sa"ladı"ı imkanlar da2ilinde, Do+lın 2aya tının2emen 2er alanında !ok 2areketli bir dnem 2a#lamı# $e istibdatidaresi altında bütün b alanlarda !ok ya$a#lamı# olan batılıla#ma

!alı#malarına yeniden 2ı $erilmi#ti *yrıa, dünya +olitikasının !ok karı#ık blnd" b sıra larda, %erek i!erden $e %erekse dı#ardan

im+aratorlk bir!ok %ü!lüklerle kar#ı kar#ıya idi 1911 dekiTra2ls%arb $e 191F deki alkan sa$a#ları ile, b %ü!lükler da2a da

arttı To+lm $e meınleket meselelerinin b kadar nem kaandı"ı

yıllarda ed ebiyatın bütün bnlara tamamıyle il%isi kalarak,sanat!ıların yalm ki#isel $e 2issi 2ayatlannı aksettirmekte de$am

etmesinin kamoyna iyi kar#ılanmıyaa"ı m2akkaktı Ger (et-iHünn de$rinde, edebiyatın b ttm 2o# %rülebilirdi Hakat onmebri kılan siyasi #artların ortadan kalkmasından sonra da ede-



144% KENA!' AKYÜZ

2iyalı aynı yolda de$a/&li ialı etmek %ü!tü n n i!indiı- ki, Her-i*ti ile m2ali;leri arasındaki ilk münaka#a kons :sanatın %ayesi:

olarak ele alınmı# $e Her-i *tinin tamamıyle ;erdiyet!i olan sanat

anlayı#ına kar#ı, edebiyatm to+lmsal meselelere de il%isi kalamaya

a"ı tei sa$nlm#tr Her-i ıKtinin ;erdiyet!i sanat anlayı#ını

de"i#tirmeyi#i, !ok kısa bir süre i!inde, aksi tei sa$nan illi 'debiyat

ereyanı nünde ortadan kalkmasına yol a!an amillerden biri olm#tr

*yrıa, Hı7-i *ti mens+ları arasında d a, sanat meselelerinde bir an

la#ma yokt Pok %en! ya#ta blnan üyeler, 2enü kendi %er!ek e"ilimleı-ini, mia!larının %er!ek ynünü de %ere"i %ibi anlaya2ilmi# de"il

diler Bendilerini birle#tiren tek nokta, büyük $e samimi bir sanat

GVK %isi idi Türk edebiyatına yeni bir yn $ermek istiyorlardı Hakat,

bn nasıl ya+abileeklerini a!ık olarak kendileri de bilmiyorlardı

To+lma $e 2ayata arkalarını dnmü# olmaları, onları, %er!ek yol

%rmek imkanından yoksn bıraktı nn i!indir ki Ger$et-i Hünn

lara ) a+tıklan 2ü mlar, sadee kendilerini kam oyna d yrmak

tan ba#ka bir #ey sa"layamadı Pünkü, %erek sanat anlayı#ı $e %erekse

dil $e üsl+ bakımından onlardan ;arksıdılar nn i!indir ki Her-i*tiyi, esasla, Ger$t-i Hünnn bir de$amı olarak kabl etmek müm

kündür

Ş r

GrIet-i Hiinn #iiri ile Hr-i *ti #iirini bi rle#tiren ba#lıaıZl likler arasında, ilk olarak, kllanılan malemelerdeki birlik dikkati !eker Heer-i *ti #iirinin 2a#lıa tenıalan da, Ger$et-i Hünn#iirinde old " %ibi, ak :e ta2iallır a#k, %enellikle 2issi $e 2aan

romantik old" %ibi, tabiat tas irleri de tamamıyle sübekDi;tir&ilde Ger$et-i Hünnların metolları ilenerek ara +!a $e ;ars!adan#iir diline yeni kelimeler %etirilmi#, kon#ma dilinden akla#ılma"ade$am edilmi#tir 4ein, yine *rdr ?aım #ekillerinde ya+ılan ba#lıa de"i#iklik, Ger$et-i Hünn de$rinde Hikret ile 2a#lamı# olan

:müsteadı serbest bir #ekil 2aline %etirme: i#leminin da2a ileriye%türülerek, Hransı sem bolistlerindeki serbest nama tamamıyle

benetilmesidir Ger$et-i Hünn #airlerinin dy%larındaki marailik,

Heer-i *ti #iirinde da2a a#ırı bir #ekilde de$am eder Tek ayrılık ise,Ger$et-i Hünn #airlerinin anlama"a !alı#madıkları $e belki deanla)amadıklan Hransı sembolistlerini Heri *ti (nin da2a yakından

tanıma"a !alı#ması $e bnda kısmen 2a#arıya



&' R? TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ 1CA

la#masıdır to+ll"n baı #airlerinde sembolist #ıırın baı el liklerine

rastlanması, b kısmı etkilenmenin delilleridir

Her-i *tinin n +landa %elen #airi *2met >a#im, 188C de a"datta

do"d abası, mülkiye kaymakamlarından >ikmet eydir n iki

ya#ına kadar a"datta kaldıktan sonra, "renimi i!in İstanbla %eti rildi

$e 190@ de <alatasaray Disesini bitirdi emrlk 2ayatı, da2a !ok,

"retmenlikte %e!ti nlar arasında en nemlileri, <üel Ganat natlar

*kademisindeki estetik $e ülkiyedeki ;ransıa "retmen likleridir1933 de İstanblda ldü

'serleri <l Gaatleri (Şiirler) (19F1), =iyale (Şiirler) (19F6, 19F8),<reba-2ane-i DakOakan (?esirler) (19F8), ie <re (?esirler) (19F8),

Hrank;rt Geya2atnamesi (<ei notları) (1933)

İlk #iirini 1901 de ema-i 'debiyyede yayınlayan *2met >a

#imin, b tari2ten 1908 e kadar de$am eden sa;2ada en !ok be"endi"i

#airler >amid, allim ?ai, Hikret $e bil2assa Venabtır süre i!in

de bir yandan da !a"da# Hransı #iiri ile temasa %e!en #air, yerli etkilerden 2ıla sıyrılarak, 1908 den sonra yeni bir ki#ilikle ortaya !ıkar

190A-1908 tari2leri arasında yadı"ı Şir-i Bamer serisi (=iyale), 2ayal

en%inli"i, i! a2enkteki k$$et $e büyük telkin kabiliyeti ile dikkati!ekmekte $e be"enilmekte %eikmedi 1909 da Her-i *tiye ilk %irenler

arasındadır Ieni bir edebi k#ak olarak ttnmak i!in 2aranan ortak

!abalar sırasında, o da 2ümlarını 'debiyat-ı Vedidenin en nemli

#airi Te$;ik Hikrete yneltmi#ti 1911 de yayınlanan <l Gaatleri serisi

ile ününü da2a da %eni#letti

Her-i *ti 'nümeni da"ıldı"ı aman bir de"er olarak ortada kalan

lardan biri olan *2met >a#im, ba#ka bir edebi to+ll"a katılmı# de"il

dir a#kalarından ayırılan de"i#ik ya+ıdaki #iirinin ana ellik lerini,

ne Şiirde ana (&er%a2, 19F1, sayı 8) adıyle yayınladı"ı $e sonra da

=iyaleye ns ya+tı"ı bir makalesind e a!ık lar a!ıklamaya %re

(Şiirin asıl elli"i, :dylmak:tır Şiirin dili, :msiki ile s arasında

$e sden iyade msikiye yakın:dır Iani b dil, :bir a!ıklama $asıtasıolmaktan iyade, bir telkin $asıtası:dır $e #iirde :msiki, anlamdan

ne: %elir bakımdan kelimeler, #iire, anlam de"erlerinden !ok,

msiki de"erleriyle %irerler Şiirin anlam bakımından a!ık olması arri

de"ildir Şiirin do"d" yer, #raltıdır Bon ise, sadee, terennüm i!in

bir $esiledir)



1C6 B'?*? *BIMQ

Şiirde msikiyi n +lana alan, anlam a!ıklı"ını ikini +lana atan,

mısralarda %eni# $e akıı bir telkin kabiliyeti arayan $e #iirin kayna"ını

#raltında blan b anlayı# ile sembolimin #iir anlayı#ı arasında _ya

kınlıklanZ $ardır *nak, sembolist #iirin esas nsr olansembol >a

#imin #iirler inde yoktr nn anlamı anla#ılmayan $eya de"i#ik yo

rmlara el$eri#li blnan #iirleri +ek adır bakımdan >a#imi sıZm

bolist bir #air olarak kabl etmek !ok %ü!tür

eri yandan, :Şiir ne kadar im +ondrable e ( :l!üleme:e, :bellil!ülere %iremeyen:e) yakla#ırsa o kadar #iir olyor: diyen >a#im, b sü ile, =oesie +re ( #iir) e ynelmi# %r ü n üyor *nak, b 2ssta

rnek olarak %sterebildi"i bir tek #iiri (ir <ünün Gonnda *r -

=iyale) blnd"na %re, b #iir anlayı#ına da ;ala ba"lanmı# old"syleneme >a#imin #iiri i!in en y%n anlayı# tarının, em+resyo nim

old " kabl edilebilir <er!ekten, #iir lerinde, dı# aleme ait % lemlerinini! alemde yarattıkları ilenimleri aksettirmesi b anlayı#

tarının !ok a!ık bir delilidir <l Gaatlerinin kü!üük manm :kad7dime:si de, em+resyonimin lü bir i;adesinden ba#ka bir #ey de"ildir

>a#imin #iir lerinde bakim olan temalar5 !oklk anıları, a#k $etabiattır Pokl"n &ile kıyılarının romantik atmos;eri İ!inde, snt

da$ranı#lı bir babanın 2#neti ile 2asta bir annenin #e;kati arasında

%e!iren #air, da2a kü!ük ya#larda, mari bir 2assasiyete sa2i+ti *nnesi ni

kaybettikten sonra İstan bla %etiriline, yatılı bir okln yabanı larla

dol !e$resinde büsbütün ürkerek #iddetli bir re;olement (i!e ka+anı#)a

ka+ıldı Şairi bütün mrüne bırakmayan 2 i!e !ekili#, #iirlerinde de

realited en ka!ı#: #eklinde k$$etle %rülür Ia#anılan 2ayattan ak $e

tamamıyle m2ayyel bir aleme sı"ınmak iste"i bir!ok manmelerinde

yer alır nn bil2assa ilk #iir lerinde sı"ındı"ı ba#ka bir alem de

-annesinin #e;kati ile dol olan- !ok lk amanlarıdır Realitedenka!arak 2ayalinin yarattı"ı $e initii 2er türlü nsrdan ak bir

alemde ya#ayan #airin se$ebilee"i kadınlar da, b alemin at mos;erine

y%n $ası;ta, 2ayali $e adeta esiri yaratıklardır

=eyiaları da, tamamıyle, yine m2ayyilede #ekillenen tabiat

manaralarıdır &ı# aleme ait 2er ilenim, onn m2ayyilesinin en

%üel renkleriyle boyanarak kar#ımıa !ıkar yle bir +eyiaı olarak >a#im, ;e$kalade ba#arılıdır Şiirlerine aldı"ı tabiat manaraları ise,

sembolistlerin de %enellikle teri2 ettik leri, :ak#am, %rb, #a;ak, %ee,



11110&'Ri TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ 1C@

me2tab, yıldılar , deniler, %ller, orman lar 0: %ibi dy%lanmaya,2ayal krma"a en el$eri#li olanlardır

>a#imin #iirleri, dil bakımından, iki sa; 2ada inelenebilir1901- 191A arasınd aki birini sa; 2ada dil, 'debiyat-ı Vedide #iirinindilinden tamamiyle ;arksıdır Şiir yamaktan yana . &ünya Ga$a#ı

sırasında bir dr%nlk dnemi %e!iren #air, 19F1 den sonra tekrar yama"a 2a#layına #iirlerinin dilinde a!ık bir de"i#iklik old"

%rüldü Bon #lan türk!eye do"r !ok büyük bir yakınlık %steren b de"i#iklik, arada %e!en süre i!inde, illi 'debiyat2areketinin etkisinde edebiyat dilinin "radı"ı büyük de"i#iklikleil%ilidir <l Gaatleri $e =iyaledeki #iirlerin dili arnsında ya+ılaak bir kar#ıla#tırma, aradaki ;arkı kolay lıkla %sterebilir >a#i m(in üslbnn

en nemli elli"i ise, ta #ıdı"ı büyük telkin kı2iliye tidir

Şiirlerinde !e#itli naım #ekillerini denemi# olan >a#imin en !ok

teri2 etti"i naım #ekli, ilk olarak Gr$et-i Hünn #iirinde kllanılmı#

Wolan, :serbest müstead:dır >a#im, b #ekli da2a d a serbest 2ale%etire rek Hransı smbo;ütlerinin kllandıkları seı7bst namatamamiyle benetmi # old 4ein olarak, sadee *r kllandı :Bylü

$eni: diye $ası;landırdı"ı >ee yi, msiki bakımından, !ok yetersi

blyord

/ &ünya Ga$a#ından sonra >a#im5 türlü der%i $e %aetelerde !ıkanmüsa2abe, makale, %ei notları $e ;ıkra #eklindeki !e#i tli nesirleriyle

de dikkati !ekmekte $e be"enilmekte %eikmedi Bı$rak ekası,ari; nükteleri, oriinal bl# $e %rü#leriyle olayları !ok de"i#ik bir

#ekilde de"erlendirmesini bilen >a#im(in nesri üsl + bakımından !ok ai+tir

Her-i *tiden ba#ka bir to+ll"a %irmeyen, #airlik $e sanatde"eri bakımından >a#imden sonra %elen #a2siyet 'min ülent

(Gerdaro"l) (1886-19CF) dir Pok !ekin%en bir yaradılı#ta old" i!in,>a#im kadar de"ilse de oldk!a r;le (i!ine !ekilmi#) bir 2ayat %e!iren'min ülent, ;erdi kondaki #iirleriyle old" kadar , Trabls%ar+ $ealkan 2arbleri sırasında yadı"ı $e milli dy%ları terennüm eden#iirleri (Bin, >isar lara Bar#ı, >ati; &iyor ki) ile de #2ret ya+tınn ;erdi kond aki #iirlerinde 2em dy% $e 2ayal, 2em de dil $e üsl+

bakımından >a#im (in etkisi %rülür Şiirlerinin +ek aını yayınlamı#olan #airin der%ilerde !ıkan manmeleri, lümünden sonra 2akkında

yaılan yaılarla bir7 tikte, to+l olarak da 2asıllı (Gali2 Qeki *ktay'min ülendin Şiirleri, 19C,3)



1C8 lKV?* ? *BIMQ

Ta2sin ?a2id $e e2met e2 !et de, Her-i *tiden ba#ka bir edebi2arekete katılmayan #airlerd i r

<en! ya#ta len Ta2sin ?a2id (188@-1919) in #iirlerinde,Her-i *ti #iirinin %erek dy# $e %erek se üsl+ ellikleri a!ık!a%rülür to+llk i!inde #iirlerini kita+ 2alinde ilk bastıran (R 2-ıi-kayd, 1910) #air, tamamiyle ;erdiyet!i bir sanat anlayı#ına sa2i+tirPalı#ma larını da2a !ok tiyatro alanında to+l allll Ş olan Ta2sin

?a2idin yer yer *2met >a#im(in etkilerini ta#ıyan #iirler inde, anak

orta G`$iyede 2i r sanat!ı kabiliye ti ile kar#ıla#maktayı

Her-i *tinin sanat anlayı#ına sonna kadar sadık kalmasına

ra"men, bil2assa dil $e üsl+ bakımından amanının %enel e"ilimine

de yabanı drmamı# olan e2met e2!et (Iaar) (&o"m 1890)

in ilk #iirler inde Her-i *tinin dil $e üslb 2akim old" 2alde, son

eserlerinde kon#ma dilinin bütün ellikleri %e !ar+ar aılarında

Venab $e >a#imin etkiOeri %rülen birini dnemd eki #iirleri 'r%ann

(1911) $e ikini dnemdeki #iirleri de Imak (1938) adlı eserlerindedir

Şiirlerinin bütün lirimi %eni# bir samimiyetten do"ar e2met e2!etin

eser $erdi"i ba#ka bir edebi tür ise -Ger$et-i Hiinn 'debiyatının :men

sr #iir:ler in kar#ılık- Her-i *tide ra"bet %rmü# olan $e :;antei:

adı $erilen nesir tarıdır !e#it yaılarını da :2rdan: (19F3)adlı bir kita+ta to+ladı

T i y a t r o

// *bdül2amid de$rinde tamamiyle drm# $e yerlerini tlattr+lanna bırakmı# olan iddi tiyatro !alı#maları, 1908 den sonra, yeni$e !ok 2ar ek etli bir sa;2aya %irer // e#rtiyet in ilanını (F3 temm1908) ileyen %ünlerd en ba #layarak Türk sa2neleri, ne amatr $esonra da +ro;esyonel bir !ok tr+ların !alı#maları ile dolar İstanbldak$$etli bir sermayeden $e ter übeli reisrlerden yok sn blnan btr+lar5 Ga2ne-i >e$es, *matr Ga2ne, Ganayi-i ?e;ise Bm+anyası,ürebbi-i >issiyyat, smanlı Tiyatros, &onanma Vemiyeti >eyet-iTemsiliyyesi, Ieni Tiyatro, İstanbl Tiyatros, 000 %ibi türlü isimler altında !alı#tılar Tabiatiyle n mürlii olamayan b müesseselerinen nemli ynü, ileride tiyatroy !ok iddi bir i# olarak kabl edeek olan büyük sa2ne k a biliyetlerinin yeti#melerin e ya+tıkları 2imettir



K/&'R? TlR2 '&'İ) *T/?/? *lK* PİQ<İD'Rİ 1C9

Iakın bir %eleekte Türk tiyatrosnn de"erli sanat!ıları drmna

%elen 2 kabiliyetler arasında 'rt"rl 2sin (2sin 'rt"rl),

e2at >aki (tak), Ra#it Rıa (Gamako), İsmail <ali+ (*ran),

Şadi $e $a22id adlan sayılabilir

Türk sa2ne 2ayatı iddi bir yne yeniden ynelme"e 2aırlanırken,

1908 i2 tilalinin dinamik 2a$ası i!inde, en !ok ra"bet %ren +iyesler

yrtse$erlik $ak alannı $e istibd at aley2tarlı"ını i#leyen +iyesler ol

m#tr nn i!indir ki ?amık Bemalin 4atan ya2t Gilistre, *ki; ey %ibi +iyesleri 2 sırada en !ok oynanan eserler arasındadır nları,

Türk tiyatro edebiyatında yer almamı# baı #a2ıslar tara;ından yine il*bdül2amid idaresi aley2ine yaılmı# bir!ok +iyesler iledi Teknik ba kı

mdan ayı; olan $e da2a !ok melodrama ka!an b amatr eserlerinin yanı

ba#ında, iddi tiyatro eserlerinin yaılmasına da ba#lanmı#tır

tar +iyesleri, siyasi #artların el$eri#sili"i yüünden tiyatro eserleri

,eremed ikleri i!in kendilerin i b bakımdan tatminsi sayanGer$et-i Hün r larla Herr-i * tinin %en! yaarları $erme"e!alı#tılar

Her-i *ti mens+larından tiyatro ile "ra#anlar arasında Şe2a

bettin Güleyman (188A-19F1) ı %rüyor ülkiyeden men old ktan

sonra İstanlrnl Disesi ile &arülmalliminde edebiyat "retmenli"i ya+anŞebabettin Güleyman da, ilk üyeleri arasında yer aldı"ı Her -i *tiden

ba#ka bir edebı 2arekete katılmadı Qamanında da2a !ok münekkidolarak tanınan, edebi tenkide $e edebiyat tari2ine ait bir!ok makale

$e eserleri blnan yaarın Hırtına (1910), (be eserler aynı iltte olarak)

*ralarında, Bann, *$det, *i Batil, Bül ,e (ayrı basılmı# olarak)

r% (1910) adlı !ok kü!ük +iyeslerinden ba#ka, Pıkma Gokak

(1911), Bırık a2;aa (1913), (Ta2sin ?a2id ile birlikte ya dıkları)

Bsem Gltan (191F) $e en a#kaL (1913) adlı +iyesleri $ardır

>enü teknik bakımdan ayı; blnan $e %enellikle a#k ıstıra+larınıi#leyen $e 2aan a2laki aksaklıklara da doknan (Pıkma Gokak) b

+iyeslerin dili kon#ma diline !ok yakla#mı# blnmaktadır

Heer-i *tide tiyatro ile en !ok il%ilnen lerden biri de, Ta2sin ?a2idtir Tek ba#ına $e ba#kaları ile birlikte meydana %etirdi"i +iyesler den

ba#ka baı ada+tasyonları da $ardır Teknik bakımdan bir mükem mellik

%steremeyen b +iyesler >iranlar (1908), On Türk (R2san ?e$$are

ile) (1909), Bsem Gltan (Şe2abettin Güleyman ile) (191F), en

a#kaL (Şe2abettin Güleyman ile) (1913), sman-ı Gani (1913)



150 KENAN AKYÜZ

lir nlardan ba#ka, oynanı+ da basılmayan # +iyesl eri ele $ardır Ganatkar, TaO ak

Ialnı tiyatro ile il%ilenmesine ra"men, %en! ya#ında ldü"ü i!in;ala eser $eremeyen $e yadı"ı +iyeslerin bir kısmı da basılmamı # olanü;id Ratib (188@-191@), Her -i *tinin teknik bakımdan en iyi tiyatroyaarıdır a+assant (o+asan)dan ya+tı"ı $e amanında !ok be"e nilen<üel &ost !e$irisiyle de tanınmı# olan yaarın, 2amen %enellikle kü!ük olan $e yalnı der%ilerde yayınlanmı# +iyesleri #nlardır Gay ;iyede(1908), Qinir (19F0), Qeki Pok (19F1) nlardan ba#ka ir 2ran IeBadın =en!esi ad2, basılmamı# iki +iyesi da2a $ardır

R o m ! $ e > ı k a y

Pok kısa sürmekle beraber Hr-i *ti deri edebi 2areketler bakı

mından, oldk!a anlı bir de$ir sayılabilir il2assa nesrin !e#itli alanla

rında büyük bir !alı#ma %e !ar+ar nesri n Ger$t-i Hünn nesrin

den !ok ;arklı ellik ler ta#ımamasına ra"men, mensr iirlerle ;anteiler

müstesna, 2ikaye, roman, makale $e deneme %ibi !e#itlerde dil $e üsl+

bakımından ya+maılı"a ;ala dü#ülmü# old" kabl edilebilir Hakat,

2 anlılıkla beraber, ne Her-i *tiye %iri+ de sonra ondan ayrılarak illi 'debiyat 2areketine katılan Iak+ Badri $e Re;ik >alit %ibi bü yük

nasirler dı#ında, yalnı Heer-i *tiye ba"lı kalmı# nasirlrdn n

+lana konabileek kimse yokt r Qamanla , bnların da dil $e üslıı2n

da il> 'debiyat 2areketinin dolaylı etkileri %rülür

Her-i *tide ba#lıa iki nasirle kar#ıla#ıyor Vemil Güleyman $e

İet eli2

Vemil Güleyman (1886-19C0), Heer-i *tinin da2a !ok 2ikaye $e

roman türünde tanınmı# bir #a2siyettir esle"i 2ekimlik olan Vemi lGüleymanın -resmi %re$ler le n süre İstanbldan akla#tı"ı i!inede2i 2ayatı da 2emen 2emıZıı Her-i *tinin to+l 2aOdeki !alı#ma dnemine sı"ar &a2a !ok romant,ik dy# sürd ürmekle beraber , bil 2assa2ikayelerinde, basi t 2alk arasından se!ilmi# ti+ler e de yer $ermi# olması

dikkati !ekmektedir >ikayelerini Timsal-i *#k (1910) $e Nkde (191F)adlı kita+larda to+ladı İn2iam (1911), Giya2 <ler (191F), Badın

R2 (191C) adlannı ta#ıyan romanlarınd a ise, teknik bir mükemmel lik

blnmamakla beraber, +sikoloik ta2liller oldk!a ba#anlıdır



,ıo&'R? TMRB '&'İI*T/?/? * ?* PİQ<İD'Rİ 1A1

İet eli2 (&e$rim) (&o"m 188@) in 2ikaye $e romanlarına

2akim olan tema, %eneNikle, yine romantik a#klardır türdeki ilk

#2retini Tead (191F, 1919) adlı romanı ile ya+tı n, 1918 de bastırdı"ı $e bir yıl sonra ;ransıeaya !e$rilen (=aris, 1919, =iyer Dotinin

nsiyle) Germed adındaki büyük 2ikayesi, 19F1 de kü!ük 2ikayelerle

mensr #iir lerden $e edebı mek t+lardan ibaret >üün $e Tebessüm,

1938 de yine kü!ük 2ikayelerden, denemelerden, %ei notlarından mey

dana %elen >er <üelli"e *#ık ilediler son eserinde, dil $e üsl

+ta amanla meydana %elen büyük de"i#iklik !ok a!ıktır

i a 2

Her-i *tiye %ırı+ ilk amanlar #iirle "ra#tıktan sonra mia2

alanında karar kılan Haıl *2met (*yka!) (&o"m 188C), amanının

karı#ık ;akat !ok enteresan sosyal $e siyasi olaylarını ele alarak onlardan

2a;i; $e se$imli bir ınia2 yaratmayı ba#armı#tır mia2i yaılarını baan naım $e 2aan da nesir 2alinde kaleme alan yaarın, tanınmı#

Türk #air $e nasirlerinin üsl+larını taklitte %sterdi"i büyük ba#arı

bil2assa dikkati !eker &i$an!e-i Haıl fi 4as;-ı ';aıl (1913), >arman

Gon (1919), Bır+ıntı (19FC), Şeytan &iyor ki (19F@) $e yalnı manmolanlarını to+layan Haıl *2 met (193C) adlı eser lerinde blnan 2

yaılar, mia2 türünün 1908 den sonraki en ba#arılı rnekleridir

' d e b i T e n k i d

Her-i *ti de$rinde edebi tenkid, 2er yeni edebi to+ll"n krl#

dneminde old" %ibi, !ok 2areketli bir manara %sterir ir yandan'debiyat-ı Velidenin artık bir etkisi kalmadı"ını kamoyna telkin

ederek onn yerini almak $e bir yandan da kendilerine yneltilen iti

raları e$a+landırmak i!in, to+ll"n ba#lıa üyeleri %eni# bir tenkid

kam+anyasına %iri#tiler il2assa 1910 yılından sonra en #iddetli sa;

2asına %ir en kam+anyayı yürütenler arasında Iak+ Badri, *2met

>a#im, Ali Vanib, >amdlla2 G+2i, B+rülüade e2met Hat,

Şebabettin Güleyman $e ü;id Ratib n +landa %elirler tenkidlerin

büyük bir kısınının +olemik karakterde olması tabiidir +olemikler

ise, 1911 tari2inde Gelanikteki <en! Balemler der%isinin milli bir ede-



152 KENAN AKYÜZ

biyat 2areketi yaratma"a 2a#ladı"ı tari2e kadar 'debiyat-ı Vedide

mens+larına $e Her-i *tiye m2ali; olanlara ynel tilmi#tir 1911 den

sonra Her-i *ti yine kendisine m2ali; olan $e üyelerinden bir kısmını

(*li Vanib, >amdlla2 G+2i, Velal Ga2ir) kısa amanda kendisine !e

ken <en! Balemler ile "ra#mak ornda kalır son to+llkla ya

+ılan münaka#alar, da2a !ok, edebiyat dilinin türk!ele#tirilmesi üerinde

dner <en! Balemlerin türk!yi ara+!a $e aemenin istilasından

krtararak on istiklaline ka$#trmak 2ssndaki !abalarına en

!ok kar#ı dranlar ise, Her -i *tinin da"ılmasından sonra <en! Balemlerin a!mı# old" !ı"ıra katılmı# olan Iak+ Badri ile B+rülüade

e2met Hattır

Her İ *tiden ba#ka bir edebi to+ll"a katılmamı# olanlar

ara sında tenkid alanında n +landa %elenler Şe2abettin Güleyman$e ü;id Ratibtir Şe2abettin Güleyman, rde2iyatın 2emen 2er türüne ait bir!ok tenkidlerinden ba#ka, B+rülüade e2met Hat ile

birlikte a2imat7ı 'debiyye (1 V 19JC, // V 191A) adıyle edebi bil%ilerden ba2seden bir eser de yayınladı *yrıa, *bdül2ak >am id2akkında kü!ük bir tenkid eseri (*bdül2ak >amid , Tenkidat7ı 'debiyye, >ayatı $e Ganatkar, İst 1913) ile, do"rdan do"rya edebiya t

ile il%ili bl n mamakla beraber, Türk edebiyatına ait baı dü#üne $etenkidlerini de ta#ıyan smanlılıkta 4a2ime-i es(liyyet (191A) adlı

bir inelemesi da2a $ardır

Tenkidlerini 2emen 2emen yalnı tiyatro alanında ya+tı"ı i!inTürkiye(nin ilk tiyatro münekkidi sayılabileek olan ü;id Ratib, bir 2ayli !ok olan tenkid yaılarını kita+ 2alinde yayınlamı# de"ildir Ger$et-i Hünn de$rinde old" %ibi, Her7İ *tide de edebi münekkid

lerin ./. yüyılın tanınmı# Hransı münekkidlerinden bol bol ;ayda

landıkları %rülür arada, Güleyman H2minin 'debiyat (1909) $e

2iddin (ir%en) in Ieni 'debiyat (191C) adlı $e edebi bil%ilerden ba2seden eserlerini de kaydetmek %erekir

' d e b i y a t T a r i 2 i

Ger$et-i Hünn to+ll"nn da"ılmasından Her7i *tiye kadar

%e!en süre i!inde, edebiyat tari2i !alı#maları !ok basit ma2iyette olarak

de$am eder $e kayda de"er bir eserin yayınlanmasına rastlanma



&'Rıl TMRB '&'İI*1ltd1 *?* PİQ<İD'Rİ 1A3

Heer-i *tiye ba"lı kalmı# üyeler arasında ise, ed ebiyat Dari2i ile "ra#anlar Şe2abettin Güleyman $e e2met e2!etti r

Şebabettin Gilleymanın yalnı smanlı edebiyatını ineleyen biri

Tari2-i 'de2iyyat-ı smaniyye (191F) $e ikinisi d e Ieni smanlı

'debiyatı Tari2i (/ ilt) (B+rülüade e2met Hatla birlikte) (1916)adlı iki edebiyat tari2i denemesi $ardır

Gonsünde -yanlı# olarak- smanlı 'debiyatı Tari2i alamnd a ilk

deneme old"n syledi"i $e smanlı &$leti nin krl#ndan Ger $et-i Hünn 'debiyatı:nm sonna kadar %etirdi"i birini eserinde, s

manlı edebiyatı tari2ini drt de$ire ayırarak ineliyor 1) *#ık =a#adan

Tanimata kadar, F) *ki; =a#adan allim ?aiye kadar, 3) Hetret-i

edebiyye (allim ?ai, ?a bi ade ?aım, İsmail Ga;a), C) 'debiyat-ı

Vedide 'debi türlerin bir tara;a bırakılı+ #air $e nasirlerin karı#ık olarak

sıralandıkları b de$irlerin karakteristik $ası;lan 2akkında $erilen

bil%i !ok yetersi old" %ibi, edebi #a2siyetlerin inelenmesi de %ayet2asit 2ir #ekildedir n nOa beraber smanlı edebiyatı tari2inin b

ikini denemesi, metod $e bil%i bakımından , *bdül2alim md2n

ilk denemesine %re da2a ileri bir drmdadır Iaarın B+rülüade

e2m et Hat ile yadı"ı ikini eser ise, modern ede biyat tari2i

anlayı#ına da2a !ok yakla#mı# blnyor Ialnı birini ildi yayınlanmı#$e Tanimattan neki smanlı 'debiyatı tari2ini :Tasa$y; &e$ri,

Garay 'debiyatı &e$ri, &e$r-i Bemal, &e$r-i Hikri, &e$r-i Şa2siyyet $e

İn2i tat: %ibi be# de$re ayırarak ineleyen $e drdünü de$rin sonnakadar %elen b denemed e, de$irlerin %enel drmları 2akkında -2er d

e$rin sonnda- ya+ılan inelemeler !ok da2a tatmin edii olmakla

beraber, metod bakımından 2enü yetersi ,e ba#lıa a2siyetler

2akkındaki ta2liller de doyr olmaktan aktır

Ger$t-i Hün n to+ll"na %irmemekle bera2er aynı de$irde

yeti#mi# $e o sıralarda 'sla; (189C) $e Teraim -i *2, al (189@) %ibitamamıyle eski #ara tekerlerindeki metoda %re 2aırlanmı# baı

eserler $ermi# olan Haik Re#ad (18A1-191C) ın, !alı#ma metod ndaki

eskilik i!in ya+ılan 2 ürnları nlemek arsiyle 2aırladı"ı Tari2-i

'd ebiyyat-1 sıa niyye (191F), tekereilikten edebiyat tari2!ili"ine

%e!mek i!in ya+ılan bo# bir !abanın sondr smanlı 'debiyatınıyine *#ık =a#adan lıa#latarak $e ba#lıa #a2siyetlerin isimleriyle adlandırmak sretiyle on iki dı7$ire ayıran eserin modern edebiya t tari2ianlayı#ı $e metod ile !ok kabkta bir il%isi $ardır



151 B'?*:/ *BI MQ

*nak Vm2riyetin ilanından sonra ede biyat tari2ine ait kü!ük inelemeler ya+ma"a ba#lamı# olan e2met e2!et Iaar ın ise, <en!

Şairlerimi $e 'serleri (1936), <en! Romanılarımı $e 'serleri (193@), bir edebi anket eseri olan 'de biyat!ılarımı $e Türk 'debiyatı (1938)$e Bastamon daki tari2i yaı tları $e anıtları ineleyen Bastamon

*sar-ı Badimesi (19FA) adlı eserleri $ardır

< a e t e i l i k

il *bdiil2aınid in saltanatı sırasında sıkı bir kontrol altında

ttl m# olan basın, il e#rtiy etin ilanı ile birlikte sansürden

krtlm#, 2ele 13 nisan 1909 (31 mart 13FA) da il *bdül2amidtara;tarlarının %ir i#tikleri 2ükmet darbesine kadar süren 2ürriyetta#kınlı"ı i!inde, !o"nlkla !ok kısa mürlü olan yülere %aete $eder%i yayınlanmı#tı 31 mart $akasınm bastırılmasından $e yenir eimin krtarılmasından sonra, %aete ,e der%ilerin sayıları da ya$a#

ya$a# normal mikdara in mi#tirHer7İ *ti de$rind e !ıkan ba#lıa der%iler arasmda , b to+ll "n

da or%anı olan Ger $et7i Hü nndan ba#ka , aslında birer aktüaliteder%isi oldkları i!in edebiyat ba2i sler inde tara; ttmayan $e b

sebe+le sa2i ;elerinde Heer-i *ti(nin üyeler ine de yer $eren ResimliBitab (knıl# 1908) $e Şe2bal (krl# 1909) der %iler ini de

saymak %erekir ii! der%i, amanlarının mod ern der%iilik anlayı#ını 2er bakımdan $e tam bir #ekilde temsil etmekte idiler nlarıı dı#ınla, Her -i *tiye m2ali; bir ta$ır takınmakla beraber Her7İ *ti mens+larının ya ılarını el a yayınlayan Rübab (krl#

191F) der%isi de o yılların tanınmı# ede biyat der %ileri arasındadır

Her-i *tiiler i!inde %aeteili"i meslek edinıni# tek #a2siyet ise,*2met Gamim (188C-1910) dir >ükmeti #iddetle tenkid edenya ı ları yüünden bir sikast nesiesi len *2met Gamim (in !ıkardı"ı%a7 teler #nlardır >ilal, Vid al, l(tila;, Ged a-yı illet



=

Mİ""İ EDEBİYAT DEVRİ

(1911 -19F3)

1908 de // *bdül2amid idaresinin ortadan kaldırılmasından sonra

Türk aydınlarını dü#ündüren en nemli mesele, #ü+2esi, artık 2areket

lZrinin serbestisine ka$ #m# $e !e#itli etnik nsrlardan krl büyük

bir to+lmn ya#ayı#ına yn $erebileek siyasi ideoloinin ne olabilee"i

meselesi idi tm+aratorl"n siyasi birli"ini sürdürebilmek dü#üne

siyle 1860 tan sonra ra"bet blan $e // *bdül2amid tara;ından bil2assa

desteklenen smanlıılık +olitikası, aynı d ü#üne ile, // e#rtiyetin

ilk yıllarında d a de$am etti *nak, alkan >arbi (191F) 2mstiyan

nsrların im+ara torl"a kar#ı ttmlarını kesi n bir #ekilde ortaya

koyd" %ibi, *rna$t lk isyanı $e *ra+larla Bürtler arasında ba# layan

2aı milliyet!ilik 2areketleri im+aratorl"n siyasi bütünlü"ü nün

sürdürülmesi bakımından müslüman nsrların da tam bir anla#ma

i!inde blnmadı"ını %stermekte id( smanlıılık ideoloisinin bye

i;lası, realiteler kar#ısında, b id(oloi ni n tamami yle sa;!asına $e 2atta

im+aratorl"n %elee"i i!in te2likeli old" inanında blnan baı

aydınları 2aklı !ıkardı nn üerine, 1908 den sonra ilk belirtileri

%rülen İslamılık $r türk!ülük ideoloileri !e$resinde to+la#malr 2a#ladı üslüman milletleri kalkındırmak $e birle#tirmek sretiyle

2ıristiyan aleminin kar#ısında bir den%e %üü krmak esasına daya nan

$e Tanimat de$rinin ayd ınlan arasında da ra"bet %rmü# olan İslamılık

ideoloisi, 1908 den sonra da %eli#erek edebiyat alanında e2met *ki;

ile en k$$etli temsilisini yeti#tirdi de$irde b ideoloiyi

saInanlar arasında Gaid >alim =a#a (1863-19F1), Şemsettin

(<ünaltay) (1883-1961), Şey2ülislam sa Baım ';endi (18A8-1919),>aı Qi2 ni ';endi (lümü 1913) $e '#re; 'di+ i kred ilebilir *nak,

İslamılıl ideoloisinin alkan /Oarbinden sonraki %eli#mesinde :alkanlardaki 2ıristiyaıı nsrlardan sonra, müslüman nsrların da

İm+aratorlktan ko+masını nlemek: kay%ısının da yer aldı"ını kaydet

mek %erekir Hakat, bü tün !abalar a ra"men, 2 ideoloi etra;ında büyük bir to+la#ma %rülme

smanlıılık $e İslamılık ideoloileri ne siyaset alanında %rülü+ edebiyata oradan %e!tikleri 2alde, milliyet!ilik ideoloisi, tersineolarak, ne edebiyat $e ;ikir adamları tara;ından ortaya atılmı# $esiyaset alanına oradan %e!mi#tir Tanimat de$rine kadar Türk olarak



1A6 KE>'% \' \2\.YÜZ

yalnı smanlı Tü rklerinin anla#ılma,ına kar#ılık, Tanimat de$rimleTürk kXlimesinin anlamı birdenbire %eni#leyerek, dünyada !e#itli adlar altında de$lt krm#, ) a#a mı# ,e ya#ayan 2ütün Tiirkler i!inkllanıl ma3ına ba#lanmı#tır ŞetXre-i Tür ki !e, irisi (186C) ile il k de;a*2met 4e;ik =a#a (18F3-1891) nın $erdi"i b bil%iyi, -batılıtiirkolo%lann <enel Türk Tari2i 2akkındal,i !alı#malarından da

;aydalanılarak- Güleyman =a#a (1838-189F) nın Tari2-i alem (18@6)intl; ^ *2met id2atın *2met etin ,e Şirıad (1891) ında $erilen

bil%i iılerler Tari2i noktadan 2are ket tdn b :ütün Türkl ük:dü#ünesinden ayrı olarak, dil yolndan %idilerek ) a+ılaıı !alımalar daaynı dü#ünenin )ayılmasında etkili ol m#tr 2ssta, yine *2met7K e; ik =a#anın De2!tX-i smani (18@6, 1888, 1889) adlı slü"ü nü $eonn nsünü kaydetmek yeri ndR olr

// *bdiil2aınid idaresinin milliyet!ilik 2areketleri 2ssndakiaykırı ttmna ra"men, 1896 dan sonra, :ütün Türkliik ;ikirinitelk in den !a lı:lmaların de, am etti"i %rülür &e$rin tanınmı# %aeteilerinden *2met Ve$det (186F-193A) in !ıkardıı ,e :smanlı:adını yeterli b lma) arak ba#lı"ının altına :T;ül %aetesidir: diyeyaan İkdam (189C) %atlliinle 2 dü9üneeyi ttan yaıların !ıkması

$e :smanlıa-Türk!e: münaka#alarına ) er ,erilmesi, 2ükmet!edil münaka#a larının yasak dilmesinıX yol a!tı nnla beraber, r salı Ta2ir (1861-19F6) in Türklerin Nl m ,e Hün;ına >imtleri (19ll )$e ?ei+ *sım (1861-193A) ın Don Valın (Don Ba2n) ün ıKsyaTari 2in e <iri# adlı eserini %eni#letmıXk sretiyle meydana %etirdi"iTürk Tari2i (1900), nsünde t irk!enin tari2i , aktüel drm

bilimsel bir #ekilde ilk de;a ia2a !alı#ılan Şem=Niıı Gaminin 2am;ıs-ı Türki (1901) si a) nı ; ikn7 2imtle de$am tn;r ,krd ir i l*bdül2nmir m 2ali; ol+ bil2assa =aris $e Ba2irey yer leen Türk aydınlarının ya+tık ları yayınla r ara',ında 2 ;ikri etkine !alıanlar da $ardı *k!rao"l Is; (18@9 193A) n , ne Ba2iredki Türk %aetesinde !ık ı+ aynı yerel kita+ 2alinde de basılan M! Tar-ı

Giyaset (smanlıı lık - İslam ılık - Türk!ülük ) (190@) ad lı esRrİ bnlar arasındad ır

1908 den sonra milli) t!ilik 2areketi, Tiirk!iilük adı altında, netamamiyle kültiirel 4 alkan >arbinden sonra aynı amanda siyasi bir ereyan 2aDi ni alarak dernekler , yayın or%anları krmak srltiyletekilatlanma"a ba#lar tıZ#kila ta ait ilk dernek, 1908-1913 tari2

lerinde !alı9malar ya+an ,e 1911 de L,endi adı ile bir de dVr%i ya) ınlayanTürk &erne"idir Türk &ern"ini, 1911 de, e2met 'minin bakanlık



,ro&'R ? T(RB '&'İI*T/?r? 0K5,5* PİQ<İD'Rİ 1A@

etti"i Türk Ird derne"i ilemi#5 o da !ıkarma"a ba#ladı"ı Türk Ird

adlı der%i ile birlikte, bir yıl sonra yerini Tü rk a"ına bırakmı#tır

illiyet!i dernekler i!inde, en sürekli olanı bdr &a2a !ok milliyet

!ili"in kültürel ynünü temsil $e yalnı aydınlara 2i ta+ eden b or%an

ları, 2alkın se$iyesine inme"i %aye edinen >alka &o"r (1913) der%isi

ilemi#tir illiyet!ilik 2areketinin 2ıla %eli#i+ te#kilatlanmak imkanın ı

bl#nda, iktidardaki İtti2ad $e Terakki =artisinin b 2areketi destıZk

lmsinin de büyük etkisi olm#tr

1911 de <en! Balemler der%isinde yayınladı"ı Tran manmesiyle

ütün Türk!ülük ; ikrini benimsedi"ini %stermi# olan Qiya <kal+

(18@6-19FC), bil2assa 1. &ünya Ga$a#ı boyna, b 2areketin lideri

drmnd adır İtti2ad Ie Terakki +artisinin %enel merke üyesi blnmasından ;aydalanarak n +landaki 2ükmet adamlarıyle de !ok yakın

temaslar krm#5 milliyet 2areketinin 2ükmet!e destek27nmesinde

old" %ibi, İstanbl Mni$ersitsi nde $erdi"i sosyoloi dersleri, sürekli

$e bol yaıları ile %eni# bir aydın kitlesin in milliyet!ilik +rensi+lerini

benimsemesinde $e milli bir edebiyatın yaratılmasında da ba#lıa amil

olm#tr B$$etli bir ;else;i kültüre sa2i+ bl nan Qiya <kal+, sa

mimi bir idealist old" kadar, Türkiyenin 2ali $e %elee"i 2akkında

%erek kendisi $e %erekse ba#kaları tara;ından ileriye sürülen dü#ünelerin tatbik imkanlarını !ok iyi l!ebilmekte de büyük bir kabiliyet

%stermi# $e, naariyelerin katı kalı+larına de"er $ermeyerek, onları

%er!ekle#me imkanlarına %re de"erlendirebilmi#tir Giyasi ideoloilerin

%er!ekle#me %ü!lerini yine siyasi olayların %eli#melerine ba"lı %rdü"ü

i!in, türk!ülü"ün 2lde;lerini olayların %idi#ine %re ayarlamakta $e

biat kendi dü#üneleri üerinde de aman aman re$iyonlar ya+makta

tereddüt %stermemi#tir sebe+ledir ki, 1911 yılında ate#li bir Tranı

old" 2alde, yeryüünde tek ba"ımsı Türk de$leti olan Türkiyenin

de $arlı"ını te2likeye dü#üreek siyasi %eli#meler kar#ısında, ak dü

#üneleri bir kenara iterek %er!eklere y%n bir yoldan yürüme"i $e 2er

#eyden e$$el Türkiyenin medeni kalkın masınO 2ede; ttan $e a#ırı ol

mayan bir milliyet!ilik %ütme"i y%n %rmü#tür Türk a"ının or%anı

olan Türk Irdnn yayınları ile Qiya <kal+ın bakımı altında yayın

lanan Ieni ema (191@) nın yayınları arasındaki ayrılık da bn

a!ık!a %stermektedir İdeoloileri olaylarla birlikte de"erlendirme

+rensibi on, 1908-19F3 tari2leri arasında !ok 2ılı bir %eli#me %steren

Türk mane$ı 2ayatının 2emen 2er ynünd e büyük etkiler ya+an $e



158 KENAN AKYÜZ

Vm2riyetten somaki de$rimlere de yn $eren milliyet!ilik 2areketi7

nin esaslarını sistemli bir #ekilde a!ıkladı"ı Türk!ülü"ün 'sasları (*nk

19F3, 19C0, 19A0, 1961) adlı eserinde, Tranılı"ın :Türk milletinin ak

ideali: old"n syleyerek, ak ideal1er i!in :%er!ekle#menin aranma

dı"ını: kayıt $e ırk!ılık naariyesini de #iddetle reddetme"e %türmü#

tür Iine aynı realist %rü# sonnda, milliyet!ilikle ba"da#amaması

tabii blnmakla beraber, Türklerin de müslüman olmaları sebebiyle,

. &ünya Ga$a#ı boyna aktüalitesini sürdüren İslamılık ereyanına

ela aman aman de"er $ermekten $e onnla la#ma imkanları aramak tan da %eri kalmamı#tır (Türk le#mek, İslamla#mak, asırla#mak,

ist 1918, 19A0)

rada, Tanimattan beri sadee medenile#me 2ssnda bir esasolarak kabl edilmi# olan batılıla#ma 2areketinin 1908 den sonrada k$$etle de$am etti"ini $e +olitika alanında yer alan bütünideoloi lere de ortakla#a benimsendi"ini5 anak, smanlılık ideoloisini %üden lere 2i!bir sınırlamaya "ratılmamasına kar#ılık,di"er iki ideoloiyi ttanlara baı sınlamalara %id ilerek

batılıla#manın da2a !ok bilim $r teknik alanlarında bırakılmak

istendi"ini kaydetmek %erekir >i!bir siyasi maksat %ü tmeden,

-bil2assa sosyal alandaki- ba tılıla#manın b de$irdeki en 2araretlitara;tarları Te$;ik Hikret ile *bdlla2 Ve$det (1869-193F) $e

Bılı!ade >akkı (&o"m T 18@F) dır akımın en nemli yayın

or%anı ise İti2ad (190C) der%isitJr,

&i"er iki ideoloi %ibi, milliyet!ilik 2areketinin de er-%e! edebiyatta

etkisini %steree"i tabii idi <er!ekten, 1911 yılı nisanındaGelanikte !ıkma"a ba#layan <en! Balemler der%isi ile,illiyet!ilik ereyanı edebiyatta da ba#lamı# old Umer Gey;ettin,*kil Boyn, Rasim >a#met $e da2a ne Her-i *ti 'nümenineda2il blnan *li Vanib %ibi %en!lerin !ıkardıkları b der%i, :illi'debiyat: deyimini ilk de;a ortaya atarak byle bir edebiyatyaratmak %re$ini de üerine alır i1li bir edebiyat yaratmak i!in,edebi dilin millile#tirilmesinden ba# layarak, :Ieni lisan: la$asınıortaya atar &a2a ne anastırda >üsün $e Şiir (1 >airan

7F1'ylül 1909, 8 sayı) adı ile !ıkan bir der%inin de$amı $e il0 ildi

olarak !ıkma"a ba#layan <en! Balemler, ilk sayı sından (V il, 11nisan 1911) son sayısına (V111, sayı F@, eylül 191F) kadar

ba#makalelerin i :Ieni Disan: meselesine ayırdı"ı %ibi, aman amandi"er sütnlarını da b kon etra;ındaki münaka#alara ayırmı#,meseleyi tam bir iddiyet $e ısrar la yürütme"e !alı#mı#tır



&'R? TM RB '&'İI*T/?/ ** PİQ<İD'Rİ 159

'debiyat dilinin o amana kadar tamamiyle ara+!ı $e aemenin2akimiyeti altında blnan ya+ma bir dil old" inanına $aran %en!ler,'debiyat-ı Vedide $e Her-i *ti mens+larını dillerinin yabanılıklırından dolayı #iddetle tnkid etmi#ler $e -d a2a %eni# 2al k kitleleri ne 2 itabetmek imkanını sa"layaa"ı $e bylee med eni kalkınmaya da ) ar dım edee"i i!in- sadee edebi d e"il, aynı amanda sosyal bir d a$asaydıkları Ieni lisan da$asının %er!ekle#tirilmesini # i#lem lere ba"lamı#lardır 1) *ra+!a $e ;ars!aya ait %ramer krallarının kOOanıl

maması $e 2 krallarla ya+ılan tamlamaların (baı istisnalarla) kaldırılması, F) *ra+!a $e ;ars!a kelimelerin, %ramere, asıllarına %re de"iltü rk!edeki kllanılı#larına %re de"erlend irilmesi, 3) *ra+!a $e ;ars!akelimelerin türk!ede sylendikleri %ibi yaılmaları, C) ütün ara+!a$e ;ars!a kelimelerin atılmasına lii m olmadı"ından, bilimsel terimolarak ara+!a kelimelerin kllanılmasına de$am edilmesi, A) &i"er Türk le2!elerinden kelime alınmaması, 6) Bon#mada İstanbl #i$e sininesas t tlması Ieni lisan 2akkındaki dü#ünelerini bylee belir ten%en!ler, Tani mat de$rine kadar İranın $e ondan sonra d a atınıntaklit!isi saydıkları Türk edebiyatının artık taklit sa;2asından !ıkarak yaratma sa; 2asına %e!mesini $e 2n n i!in ele Türk 2alkının 2ayatınaynelmesini istiyorlard ı *nak, b yneli# roman, 2ikaye $e tiyatroya

aittir türler, konlarını $e ki#ilerini yerli 2ayattan almalıdırlarHakat, tamamıyle :$idani bir key;iyet: olan #iir i!in byle bir kaydalüm yoktr Şiire tanıdıkları b imtiya, onOarı sanat anlayı#ındaikili"e dü#ürmü# $e 'debiyat-ı Vedide ile Her-i *tinin ;erdiyet!i sanatanOayı#ınd an tamamıyle ayıramam ı#tı r

na ra"men, <en! Balemler (in edebiyat $e bil2assa edebi lil anlayı#ları Ger$et-i Hünn $e Her-i *ti mens +larma büyük bir

tT,e+ki ile kar#ılandı e2met Ra;, >üseyin Va2id, >alit Qiya, Vena+Şeba bettin, Güleyman ?ai;, Iak+ Badri $e B+rülüale e2 met

Hat tara;ından ya+ılan itiralar, da2a !ok5 :Ieni Disan ın bir edebiyat dili olmayı+ anak bilim dili olabilee"i:, sanat eserlerininlslararası olması sebebiyle :edebiyatın da milli olamayaa"ı: $e <en!Balemlere a!ıklanan illi 'debiyat anlayı#ının :ırki bir karakter ta#ıdı"ı: nokta

larında to+lanıyord ir yıldan ;ala süren ;m kar#ılıklı münaka#alar sırasında, Her-i *ti(den >amdlla2 G+2i ile Velal Ga2ir de Ieni lisan2areketini kabl ettiklerin i bildirdiler <en! Balemler bir yandan da-dü#ün elerini biat tat2ik ınaksadiyle- &eni 'isan(la yad ıkları yaı-



160 KENAN AKYÜZ

lan yayınlıyor, aynı sa2i;ede, Ger$et-i Hünn Ie Her-i *ti #air lerinden

birinin bir manmesi ile )eni lisan(la yaılmı# bir #iiri yan yana koyarak

okylara kar#ıla#tırma imkanı da sa"lama"a !alı#ıyorlardı yaı

lar arasında onlann illi 'debiyat anlayı#ına en y%n rnekler, Umer

Gey;ettinin 2ikayeleri (a2ar $e Belebekler, omba, =rimo, *nd)ile Qiya <kal+in <kal+ $e &emirta# imalarıyle yayınladı"ı baı

manmelerdir

&er%i 191F eylülünde ka+andıktan sonra, yaarlarının büyük bir

kısmı İstan2la %elerek yaılarım Türk Irdnda $e di"er milliyet!ider%ilerde yayınlama"a de$am ettiler illı 'debiyat 2areketi, yeni

yaarların $e 2atta kendisine ne m2ali; olanların (Iak+ Badri,B+rülüad e2met Hat, Re;ik >alid :e yeni yeti#en %en!lerin de

katılmasıyle kadrosn $e etkilerini 2ıla %eni#letti Güleyman ?ai;,

Vena+ Şe2abettin $e *li Bemalin #iddetle de$am eden m2ale;etlerine

ra"men, Türkiye Vm2riyeti ilan edilirken, kon#ma dili edebi dilin

yerini tamamıyle almı#, b %ayeye la#mak i!in Tanimattan beri süren

!abalar son!lanmı# blnyord

Ş i r

<en! Balemler !ıkma"a 2a#ladı"ı aman Her-i *ti #iiri !oktan

ttnm#, *2met >a#im $e 'min ülend %ibi k$$etli #airlerle il%i

$e de"er kaanmı#tı Hakat, belli bir sanat anlayı#ına sa2i+ olmayı#ı,

dilde $e marailikte 'debiyat-ı Ved ide #iir ini ileyi#i $e üyeleri arasın

daki mia! ayrılıkları %ibi sebe+lerle, er-%e! ortad an kalkma"a ma2km

%ibi %rünüyord <en! Balemler, kendilerinden neki Türk edebiyatım

ya+malıkla $e taklit!ilikle s!larlarken !a"da#ları olan Her -i *tiyi de

ntmamı#lar, on da iyie 2ır+alamı#lardır 'sasen Her-i *ti de 2

yeni 2ar eketi be"enmemi# $e ona kar#ı Ger$et-i Hünnda itiralara

ba#lamı#tı Hakat, t2a; bir tesadü; eseri olarak , <en! Balemlerin ka

+andı"ı sırad a, Her-i *ti de da"ılmak ü ere blnyord

'sasen, dil ba2sinin dı#ında, <en! Balemlerle Her -i *ti arasında

nemli bir anla#malık yok %ibid ir <en! Balemler de, #iiri yalnı bir

estetik lıa $asıtası saymaları bakımından, Her-i *tinin ;erdiyet!i

sanat anlayı#ından ayrılmı# de"ildirler &il 2ssndaki ayrılı"a, sonraları *r yerine >eeyi %etirmeleri bakımından yine tamamıyle dı#!a

bir ayrılık da2a ek lenir se de, ;erdiyet!i sanal anlayı#larında 2i!bir de-



);&'R ? TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ 161

"i#iklik %e !ar+ma Türkiyenin lüm-kalım müadelesi ya+tı"ı 1&ünya Ga$a#ının $e Brtl# Ga$a#ının en naik amanlarında bile,

%en! #airlerin kendilerine ait dy% $e 2ayallerden +ek aynlmadıklan

%rülür Mstelik, *rn yerine >eenin %e!mesi de +ek kolay olma mı#,

%en!7k#a"ı b $eni benimseme"e alı#tırmak i!in n $e süreklitelkinler ya+ılması %erekmi#tir

illi 'debiyat 2areketinin ttnma"a !alı#tı"ı 1911-191@ yıllan

arasında, Türk #iirinde oldk!a karı#ı k bir drm %e !ar+ar ir

yandan illi 'debiyat #airleri kendilerini 2alkoyna kabl ettirme"e

$e Her-i *ti #airleri #2retlerini sürdürme"e !alı#ırlarken, Ger$et-i

Hünn #iirinin Te$;ik Hikret $e Vena+ %ibi otoriteleri de edebi iti barlarını2enü ayakta ttmakta idiler arada, e2met *ki; %ibi bir stanın temsil etti"i ayrı anlayı# $e dokdaki #iir tarını da ntmamak %erekir karı#ıklık, Her -i *tinin da"ılmasından sonra, bto+ll"a mens+ baı #airlerle da2a %en! k#aktan baı #airlerin

illi 'debiyat anlayı#ı dı#ında kendilerini tatmin edeek ba#ka yollararamaları $e denemelr r ya+maları ile de yakından il%ilidir Rüba2 der%isinde to+lanmı# olan %en! #airlerin bir kısmı (>alit Ha2ri, Gela2attin 'nis,

>akkı Ta2sin, r2an Gey;i, Iak+ Gali2, Ga;i ?ei+, >asan Gaid) $a)i(

ler adı altında yeni bir edebi 2areket yaratmak i!in ortaya !ıktılar nlar,edebiyatta millilik imtiyaını <en! Baleınlere bırakmamak i!in, edebiyatın milli de"erini "milli %e!mi#e ba"lanı#:ta %rerek *nadoldaki Türkedebiyatının ilk de$irlerine inmeyi $e bylee ./// yüyılın büyük mtasa$$ı;ları olan e$lana Velaleddin -i Rmı ile Ins 'mrenin #iirlerindeki samimi i;adeli, lirik $e mistik atmos;eri kendi #iirlerinde de ya#atma yıdenediler nlara %re, estetik 2eyean ile dil$e üsl b tabii bir #ekilde

birle#tirmek, sade $e samimi bir i;ade tarı blmak $e bndan do"an i!a2en%i de"erlendirmek %erekir Bamoyna Ga;a2at-ı Şir ü Hikr der%isinde (191C, sayı 1) :?ayiler -Ieni ir <en!lik Bar#ısında: adlı bir ma

kalesiyle ilk olarak Şe2abettin Güleyman(ın tanıttı"ı b to+ll"n mrü +ek kısa sürmü#, dü#ünelerini realie edeek de"erde eserler $eremeden

da"ılmı#tır*yni tari2te ortaya !ıkmı# olan bir edebi e"ilim de, yine %e!mi#in

-b se;er yabanı- bir kayna"ına ynelerek, Türk edebiyatını esasından batılıla#tırmak i!in :eski Inan edebiyatını rnek edinmek: e"ilimidirIa2ya Bemal ile Iak+ Badrinin temsile !alı#tıkları $e 'ski *kdeni

edeniyeti ile il%i old" i!in *aza +debi)atı $eya $e )unanilik adını



162 B '?*? *BIMQ

$erdikleri $e ilk rneklerini Ia2ya Bemalin Giilya Bıları, iblo Badın

ları adlı manmeleriyle Iak+ Badrinin Giya2 Ga!lı Iabanı ile errak

<lü <en! Bıın Gleri ad2 nesrinde blan b e"ilim de de$rine

etkili bir %eli#me %sterememi# $e Türk #iirindeki tek temsilisini anak

Gali2 Qeki *ktay1ın #a2sında yeti#tirebilmi#tir

*yni yıllard a, #iirin %enel drmndaki b kararsılıktan ba#ka,illi 'debiyat (a tara;tar olanların #iir anlayı#ında da tam bir

birlik %rülme aı #airler illi 'debiyat deyiminden eski Türk

tari2ine, e;sane $e %eleneklerine ba"lanmayı anlayarak b tard a #iirler yaarken (e2met 'min, Qiya <kal+, ?ermi), baıları smanlıİm+arator l"nn +arlak de$irlerini ya#atma"a !alı#ıyor (Ia2yaBemal, 'nis e2i!), baıları da millile#meyi 2alk #iirine bir dnü#

sayarak 2alk #iir leri yaıyor (Rıa Te$;ik, Hark ?a;i, r2anGey;i, Is; Qiya) $e 2emen 2e+si - birini %r+takiler 2ari!-,

;erdiyet!i bir sanat anlayı#ı i!inde, yalnı kendi dy% $e 2ayalleriniterennüm ediyorlardı

?i2ayet, milli bir edebiyata tara;tar #airlerin b da"ınık ynlerdeki!alı#malarını birle#tirmek %ayesiyle, 191@ yılı 2airanında Şairler &erne"i adlı bir dernek krld Hakat üyeleri arasında blnan Umer

Gey;ettin, r2an Gey;i, >akkı Ta2sin, Gali2 Qeki %ibi !e#itli sanatanlayı#ına sa2i+ kimselerin tam bir anla#maya $armaları imkansıdı <er!ekten, to+lantı yeri Türk a"ı binası $e yayın or%anı da Ger$et-i

Hünn olan dernek, istedikleri sanat anlayı#ını benimsemekte üyeleriniserbest bırakarak, onlardan sadee :kon#ma dilinin $e >ee $enininkllanılmasını: istemek kararını aldı Brl#ndan ba#layarak bütünedebi 2areketlere sa2i;elerini a!ık ttan Ger$et-i Hünn (n da 2areketekatılması $e bil2assa Ieni ema, üyük ema (1919) $e &er%a2(19F1) der%ilerinin sürekli yayınları ile, #iirde dil $e $enin millile#tiril mesi meselesi (Ia2ya Bemal %ibi baı istisnalarla), Vm2riyetin ila- 0

nından ne, tamamiyle %er!ekle#ti

İlk #iirlerinde osmanlıayı $e *r( kllanı+ kon#lan türk!eye$e >ee(ye sonradan yer $erenler !o"nlkta old" i!in, bde$rin #airlerinin manmelerindeki dil $e $ein ikili"i belirli $e %enel bir $ası; 2alindedir *nak, baı Ger$et-i Hünn #airlerinin a!ık $e

inat!ı m2a le;etlerinden ba#ka, türk!eye $e >eeye m2ale;et eden2i!bir edebi e"ilimin %rülmedi"i 191@ tari2inden son, %en! #airlerinmanmelerin de türk!enin en %üel rneklerinin $erilmi# old"n Wkaydetmek %erekir irka! yıl %ibi !ok kısa bir süre i!inde elde edilen

b nemli ba#arıda,



Kl&'ll? TMRB '&'İI*T/?/? * ?* PİQ<İD'Rİ 165

il%ili olarak , de"i#iklikler %sterir nn i!indir ki, tari2i temalarıi#leyen #iirlerinde &i$an namının #ekilleri de %e !ar+ar 4ein, bir tek man mesindeki (k) istisna ile, tamamıyl *r dr

Ga"lam bi r üsl+! $e titi bir sanat!ı olan #air, #iirlerinin dili $e

üsl;ılı üerinde enerek drm#tr ?aım #ekilleri %ibi, manme

lerinin $okabüleri de temalara %re de"i#ir sebe+le, tari2i temaları

i#leyen #iirlerinde, de$rin atmos;erini Dam olarak Ierebilmek i!in, $oka

bülerin de eskile#ti"i %rülür nların dı#ındaki #iirlerinde, kon#lan

türk!enin en %üel rnekleriyle kar#ı kar#ıyayı &ile k$$etle 2akim

olan #airin, Türk #iirine yeni bir syleyi# tarı %tirdi"i m2akkaktır

1911 den sonra lKlilli 'debiyat (ın 2araretli bir tara;tarlı"ını

ya+mı# olan *li Vanib Intem, lstanblda do"d (188@) U"reniminiİstanblda $r Grlanikte ya+tı Gelanik >kk HakülDesi (nde okrken,İstanblda krlm# olan Her-i *ti 'nümen-i 'debisinin dem2abir üyeli"ini ya+ıyor $e Ger$et-i Hünnd a #iirler $e makaleler yayınlıyord 1911 de <en! Balemler der%isinin ba#yaarlı"ını kablederek, Umer Gey;et tin $e Qiya <kal+ ile birlikte, Ieni Disanı

a!ıklama"a $e sa$nma"a !alı#tı 191F den ba#layarak , n süre,edebiyat "retmenliklerinde, maar i; mü;etti#liklerind, millet$ekilli"ind

e, İstanbl Mni$ersitesi " retim %re$lili"inde blnd

Une Her-i *tiy %iri+ onn sana t anlayı#ına y%n #iirler yamı#

olan *li Vanib, 1911 d en sonra, #iirler ini Ieni Disanla yama"a 2a#ladıBısa bir süre i!inde, *r da bırakarak >eeyi kllandı Şiirlerinin

bir kısmım <e!ti"im Iol (1918) adıyla to+ladıktan sonra, #iir i de bırakarak edebi İnelemeler le "ra#tı

id2at VeLLL;ilW (Br ını0a-)i) $-İbra2-im--*laed RL0,

HeiW *ti k#a"ından old kları 2a2le b to+l l"a %irmeyi+

sonradan illi 'debiyat 2areketine katılmı# olan lar arasındadır

&a2a !ok e+ik tardaki #iirleriyle tanınmı# olan id2at Vemal

(188A-19A6), dil bakımından illi 'debiyat 2areketine tamamiyle ymakla beraber , sonna kadar *rdan ayrılmadı Şiirlerini, !ok %e!

olarak Türkün Şe2namesinden (19CA) adıyla yayınlamı#tır

rta "renimini Türkiyde tamamladıktan sonra İs$i!re(de

+siko loi $e +eda%oi "renimi ya +an İbra2im *laeddin (1889-19C,9),on yıl süre ile &ariilmallimin-i *liye (Iüksek U"retmen kl)de"ret-



166 B'?*lK *BIMQ

menlik ettikten sonra aari; 4ekaleti Talim $e Ter2iye &airesi üye7li"ine tayin edilmi#, 19F@ de millet$ekili olm# $e 19ıF de Türk *nsik lo+edisi <enel Gekreterli"ine %etirilmi#tir >i!bir akımınetkisinde kal mamakla beraber, sanat anlayı#ı bakımından illi'debiyat 2areketine sem+ati %steren $e ilk #iirlerinde kllanı+sonradan bıraktı"ı *r (a son #iirlerinde yeniden dnmü# olanİbra2im *laeddin, manmelerini # kita+larda to+ladı Pok Şiirleri(1911), <ü;tü% (1913), Panakkale İleri (193F), *ılar (19C1)

illı 'debiyat 2areketini bil 2assa #iir alanında 2a#arı a %türen lleenin e# Şairi arasında blnanlardan >ali t Ha2ri ansoy,

1891 de İstan2lda do"d rta "reniminden sonra mesleki 2ayatı

"retmenliklerde %e!en, ilk #2retini Rii2ab der%isindeki #iir Ie nesir ler iyle ya+an $e bir aralık ?ayiler arasına da karı#an #air, ni 2ayet

illi 'debiyat 2arek etine katılarak *ra 4eda adlı #iriyle *r

bıraktı Şiirlerinde >eeyi $e kon#lan türk!eyi büyük 2ir 2a#an ile

kllanan ansoy, tamamıyle ;erdiyet!i bir karabter %sterir <enellikle derin bir melankoli $e karamsar lık ta#ıyan #iirlerini Rya (bir tek man

me) (191F), Venk &y%ları (191@), ';saneler (1919), Qakkm (19F0),

ltlara Iakın (19F1), <ülistanlar->arabeler (19FF), =ara$an (19F9),

alkonda Gaatler (1931), Glara &alan <ler (1936) $e Gons <ee7lerin Utesinde (196C) adlı kita+larında to+lanmı#tır

1890 da İstanblda do"an $e >kk Hakültesini bitirenr2an Gey;i (r2on), smanlı elis-i e b ılsanı(nın ka+anı#ınakadar (F1 aralık 1918), b meliste memr olarak !alı#tıktan sonra,%aeteili"e ba#ladı ir süre, debiyat "retmenli"inde $e

millet$ek illi"inde de blnd <üne# (19F@), 'debiyat <aetesi(193F), *yda ir (193A) $e Pınar altı (19C1) adlı ede biyat der%ilerini!ıkardı *r (la yaılmı# ilk #iirler ini 191F de yayınlayan $e

sonraları >eyi kllanm a"a ba#laya n #air, b de$irde, kon#lantürk!eyi en büyük ba#arı ile kllananlar arasındadır aan >alk #iirinin #ekillerini de klland1"ı $e $at!1nı konlara da yer $erdi"i

2alde, %enellikle, ki#isel dy%larını i#ledi Şiirlerini Hırtına $e Bar ( bir tek manme) (1919), =er i Bıı ile Poban >ikayesi (manm bir masal) (1919), <n ülden Gesler (19FF, 19F8,193A) $e eya ir B#t (19C1) adlı eserlerinde to+ladı

e# >eeiler %rbnn en !ok se$ilmi# #airlerinden olan 'nis

e2i! (Boryürek) (189F-19C9), İstanblda do"d İlk $e orta "reniminiİstanbl, Mskü+ $e Gelanikte ya+tıktan sonra, ekte b-i ülkiyeyi



L11001,5R? TMRB '&'İI*T/ ?/? *?* PİQ<İD'Rİ 16@

bitirdi (1913) ir yandan da, der%ilerd e #iirleri !ıkıyord 191C de>ari iye 4ekaletine, 1916 da =e#te a##e2benderli"ine memr old

rada #e2bender olarak blnan *2met >ikmet ü;tüo"l ile !ok iyianla#tı Iedi yıla yakın kaldı"ı =e#tede, maarayı +ek ,iyi "rendirada e$lendi"i bir Hransı kıından 19FF de 'dirne(de %re$li iken

ayrılarak, Ha2ri =a#anın kıı ile e$lendi 19FA de Tiaret 4ekaletine%e!erek *n kara ya %eldi Palı#ma 4ekaleti üste#arı iken, m2ali;

+artiden katıl

lı"ı millet$ekilli"i se!imlerinde kaanamayına, %re$inden de ak la#tırıldı (19C6) yüden, son yıllan büyük sıkıntılar i!inde %e!ti

İlk yayınladı"ı #iirler alkan Ga$a#ına rastlayan 'nis e2i!, b#iirlerinde, tabii olarak, milli dy%lan i#liyord *rla yadı"ı b

#iirlerden sonra, Qiya <kal+(in te#$iki ile >eeyi kllanma"a ba#ladı

(191A) *#k dy%larına da yer $ermekle beraber, 1 &ünya Ga$a#ı

$e İsti klal Ga$a#ı sıralarında, d a2a !ok milli dy%lan $e tari2ika2raman lıkları i#leyen #iırler yadı nlar arasında Panakkale

Şe2itli"inde, Tna Bıyısında, illi ?e#ide, Gü$ariler, <emiiler ,4enedikli Borsan Bıı, N"rs askın en tanınmı# $e se$ilmi#olanlarıdır 19F@ de, iras adıyle, ilk #iir kitabını bastırdı ndan

sonraki #iirleri ise, <üne#in Ulümü adı altında $e iras ile birlikte

basılmı#tır (Het2i Te$eto"l iras $e <üne#in Ulümü, *nkara, 19A1)19C6 dan sonra r2i bakımdan yeni bir yne ynelen 7 #air, kendii;adesine %re, .4// yüyılda ya#amı# me$le$i büyüklerind enPedik!i Güleyman Pelebinin r2 ile temasa %e!mi# $e yeni #iirlerinionn dikte ettirmesi sretiyle meydana %etirmi#tir 4aridat-ıGüleyman - Pedik!i Güleyman Pelebi R2ndan İl2amlar (19C9, 19A6)adıyle yayınlanan b #iirler tamamıyle tasa$$;i dini ma2iyetteoldkları %ibi, dil $e üsl+ bakımından da &i$an #iirine yakınlık

%stermektedirler

189A de İstanblda do"m# olan Is; Qiya (rta!), orta "re

renimini de ayni #e2irde ya+tıktan sonra, Mni$ersitenin a!tı"ı e2liyet

imti2anını kaanarak bir süre "retmenliklerde blnm# $e ni2ayet%aeteilikte karar kılmı#tır İlk #iirlerinde *r $e sonrakilerde de

>eeyi kllandı Şiirlerini *kından *kına (1916), Venk N;kları (191@),

*#ıklar Iol (1919), Şairin &ası (1919), Ianarda" (19F8), ir Gel$i<l%esi (1938) $e ir Rü%ar 'sti (196F) adlı kita+lard a to+lamı#tır

e# >eeiler %rbnn en %en!, ;akat en lirik $e en kabiliyetli

#airi olan Hark ?a;i (Pamlıbel), 1898 de İstanblda do"d rta "

renimini de aynı #e2irde ya+arak Tı+ Hakültesine %irmi#se de bradaki



168 B'?*? *BIMQ

"renimini yanda bırakmı# $e %aeteili"e ba#lamı#tır 19FF-19C6 tari2lerinde *nadol(nn $e İstanbln bir!ok liselerindeedebiyat "retmenli"i, 19C6-1960 tari2lerinde millet$ekilli"i ya+mı#,

F@ ayıs i2tilalinden sonra si,yasi sanık olarak bir D !k yıl ttklkalmı# $e m2akeme edillikten sonra 2eraet etmi#tir &i"erleri %ibi#iire ne *rla ba#layı+ sonradan >eeeye %e!en Hark ?a;i,ilk #iirlerini1. &ünya Ga$a#ı yıllarınd a yayınladı İlk eserleri olan Şarkın Gltanları

(1918) $e <nülden <nüle (1919) *rla yaılmı# #iirlerini ta#ırlarnları ileyen &inle ?eyden (1919) deki $e Poban Pe#mesi (196) ndeki#iir ler i ise >ee iledir Hakat, 2er iki $eni de be"enen $e stalıkla kllanan #airin >eye %e!i#i kesin bir #ekilde olmamı# $e aman amanyine *ra dnmü#tür ?itekim, b eserleri ileyen Gda >alkalar

(19F8) daki #iirleri yine *rla yaılmı# olanlardır Şiirlerinde, !ok ai+ bir lirim ile anlı bir realimin yan yana yer aldı"ı %rülür Ikarıdakikilerden sonra yayınlamı# old" #iir ki ta+ları #nlardır ir Umür

yle <e!ti (eski #iirlerinden se!meler $e yeni #iir ler ) (193F, 19A3,19AC, 19A9), 'limle Ge!tiklerim (se!meler) (193C), *kars, (193@,19C0), *kını Türküleri (1938, 1939), >eyean Y? Gükn (19A9)

&e$rin #airler kadrosn tamamlamak i!in Bııl 'lma (191C,19C1), Ieni >ayat (1918, 19C1) $e *ltın /#ık (19F3, 19CF) adlı kita+larında to+ladı"ı manmeleriyle makale $e eserlerindeki ;ikirlerininama sokmaktan ba#ka bir #ey ya+mamı# olan Qiya <kal+i5 da2a !ok

milli dy%ları terennüm eden manmelerini o%n (191@) adıyleto+layan *ka <ündüü5 >ee $eni ile >alk edebiyatmın naım

#ekillerini ilk kllanan $e #iirlerini < Ia#ları (191C) oda to+layan kadın

#air İ2san Rai; (18@@-19F6) i5 i!lerinden !o" eserlerini 19F3 den sonra bastırmı# ol dkları 2alde, ilk #iirlerini ü tareke $e illi üadelede$rinde yayınla mı# olanlardan Iıldılar $e <l%eler (1919), >aan

Rü%arları (19F@), <ayya (1930), G (1933), Şile Iollarında (193A),Gaba2 B#ları (19C3) $r Ierden <"e (1960) adlı eserleri ile Şük;e

?i2al `do"m 1896)i5 =erse ;on (1930), *sya Şarkıları (193F), =ınar

(1936), Rü%ar (1938), Rü%ar $e &allarda Şarkılar (1961), Daton

(196C) adlı eserl eri ile Türk #iirinde noelenimin tek temsilisi Gali2

Qeki *ktay (do"m 189A)15 ir <emi Ielken *!tı (19F6) $e >ayal

İkliminden &nen &iyor ki (1960) adlı eser leri ile Ali ümta *rolat

(do"m 189@)15 <eeden Ta#an &ertler (1930), Iayla Türküsü (19C3)$e Irdmn &rt a"ı (19A0) adlı eserleri ile >alide ?sret

Qorltna (do"m 190l)yı5 #iir lerini kita+



O&'R? TMRB '&'İI*T/ ?l? *?* PİQ<İD'Rİ 169

2alinde bastmamı# olan Bemalettin Barni Bam (1901-19C8) y5

Pakıl Ta#ları (19F@) $e ir Idm &a2a (1933) adlı eserleri ile ?e

meddin >alil nan (do"m 190F)15 &eni Gar2o#ları (19F6, 19F9),

Iayla &manı (193C, 19CA) $e Garıkı ermerleri (19CF) adlı

eserleri ile Umer edrettin N#aklı (190C-19C6)yı5 Şiirler (196l)iile *2met >amdi Tan+ınar (1901-196F)1 $e Urümek *"ı (19FA),Baldırımlar (19F8), en $e Utesi (193F) $e Gonslk Ber$anı (19AA)adlı eserleriyl ?ei+ Haıl Bısakürek (do"m 1903) i de

kaydetmek %erekir

T i y a t r o

1908 den sonra Türk sa2ne 2ayatında yeniden ba#lamı# olan !alı#

malar illi 'debiyat de$rinde de de$am etmi# Ie, 2 2ayatı da2a idd1

bir #ekilde or%anie etmek üere, el te#ebbüsün malı olan tiyatroların

yanı ba#ında resmi tiyatroların krlması i!in de 2arekete %e!ilmi#tir

İstanbl elediyesi ba#kdiılarından +eratr Vemil =a#anın İstanblda

resmi bir tiyatro krmak i!in %iri#ti"i te#ebbüs üerine, tanınını# Hransı aktrü $e o amanlar =aristeki deon Tiyatros müdürü =ierre

*ntoine (=iyer *ntan) istanbla da$et edilerek (191C) %erekli 2aır lıklar 2ıla tamamlanmı# $e &arNbdayi-i smani adiyle Türkiyede

ilk resmi #e2ir tiyatros krlm#tr odern bir tiyatronn bütün

krl#na sa2i+ blnd" 191A de yayınlanan tüü"ünden de an

la#ılan b müesseseye, ilk amanlar, aktrlü"ü meslek edineek sanat

!ıları yeti#tirmek i!in aynı amanda bir okl 2ü$iyeti $erilmesi de dü#ü

nülmü# $e müikli tiyatro eserlninin oynanması $e -%eleekteki Türk o+erasının temeli n i krmak maksadiyl- müessesLd tiyatro blümün

den ba#ka bir dL müik blümü blnması $e 2er ik i kolda "retim

ya+ılması yerinde %rülmü#tü %ayeye y%n olarak %erekli "retmn

kadroları se!ilmi#, *lan müessesenin %enel m üd ürl ü"iin %etirilmi#

$e ya+ılan iddi bir imti2anla ilk "reniler de se!ilmi#tir Hakat, b

sada . &ünya Ga$a#ının ba#laması $e Hransanın Türkiyeye sa$a#a!ması üerine *ntan %eriye dnmek ornda kalmı#tır na ra"men,

müessese !alı#ma"a ba#lamı#tır *nak, Türkiyenin de sa$a#a %irmesi

ile, %erek maddi bakımdan $e %erekse bir kısım "retmen $e "reni lerinaskere alınmaları bakımından ba#%steren !e#itli %ü!lükler kar #ısında,

müessese beklenilen 2ıla %eli#mek imkanlarım blamamı#tır

sebe+le, &arül2edayi +erdesini anak F0 oak 1916 da a!arak ilk

•



1@0KE2\ \N ,ıı,Wy Mı

temsilini >üseyin Gadın Piirük Temel ada+tasyon ile $erebilmi#,( bn >alit Ha2rinin ayk# teli;i ilemi#tir Ga$a#ın %ün

%e!tik!e artan sıkıntıları i!inde &arülbedayi de %ü! drmlara

dü#mü#, ;akat-aralıklı da olsa- !alı#malarını sürdürebilmi# $e Vm2riyetin ilanındansonra İstanbl Şe2ir Tiyatrosnn krl#na (19F6) kadar $arlı"ını

l-or mtr

Tüü"iinün ilk maddesinde :teli; +iyesler y aılmasını te#$ik mak ı,adıyl Türk tiyatro edebiyatına da 2imet dte"i: dt belirtilen &arül

bdayi, %er!ekten, Türk tiyatro yaarları i!in iddi bi r te#$ik kayna"ıolm#tr d$irde ıl da2a !ok #iir, roman $e 2ikayeye ra"bet %stZ7 ren

%en! Türk yaarları, anak 191A den sonra +iyes yama"a 2a#ladılar >alkıntiyatroya il%isini arttırmak i!in ilk amanlar re+ertannda 2a;i; HransıkomZlilrin yer $eren &arülbdayiin etkisinde kalmı# olan b %tnP

yaarların +iyeslerinin nemli bir kısmı 2a;i; komediler $e $od :illerdir ir kıLZ mı da, yaarlarının #air olması sebebiyle, manmdramlar 2alindedir ylee, o amana kadar da2a !ok *bdül2ak >a midiııtemsil etti"i, 7anm dram %elene"ine yeniden dnülmü# ol yord Nn

Ie sa"lam bir %e!mi#e sa2i+ blnmadı"ı i!in b de$irde de teknik

bakımdan y ine mükemmelli"e eri#ememi# olan tiyatro eser lerinin en ba#arılı ) nü, dil $e üslbn ta2iili"ind $arılan mer2aledir

de$irde yalnı tiyatro ile raaıı iki yaardan birisi i2nür

re;ik *2met ri, tekisi de üsa2i+ad Velaldir

İ2nürre;ik *lıml ri Gekiini (1866-193A), istan2lda do"d<alatasaraylan me n oldktan sonrı, memrlk 2ayatının en büyük kısmını Ba rant ina &airsinle %e!ireli 1903 de aktr olarak tiyatrosa2nelerine de !ıkan yaar, &arülbelayi Inetim Brl üyeli"inde$e *nkara >alk;, i Ga2neıİ reisrlü"ünde de bl nd

İ2nürre; ik *2met ?ri, son de$rin en tanmmı# komedi yaar larındandır Hransıadan bir!ok ada+tasyonlar da ya+mı# olan yaa rın

+iyeslerinde o de$rin Hransı komedilerinin etkileri $ardır &il !ok anlı:K- e tabii, tel-nik oldk!a km $etlidir asılmı +iyesleri #nlardır <üü<üü Ietene (1918), Badın Tertibi (1918), Hırsat Ioksl (1918),Bısmet &e"ilmi# (19F0), >isse-i Şayia (&aniel Ri2e /? =retr\t +iyesi nden ada+te), Gekiini (*O;red Ga$oir Da 2itiem; ;emme de laarbe-le +iyesinden ada+te), Vea B ann (Vortt7lin 4in%t

ors a Oombre +iyesinden ada+te)



Eserleri: Köprülüler (1912), İstanbul Efendisi(1920, 1936), LaleDeri (1921, 1936), !a"un #$%%as& (1936), 'ede%i (1936), Ka&%&lar(1936), *tl& *ses (1936), De+irba arl (1936), İtaat İ-la+& (1936), ."r+an/ Deli #aretleri

u deirde, da/a $% r$+an"& e /i%ae"i ea air $lara% ö/ret ap&p da an& a+anda tia

unlar aras&nd a, r$+an"& e /i%ae"ilerden *%a 5iind ü-ün enel li%le urtseerli% te+as&n& ile193;), 'ar&+ 8s+an (*n%7 1933)= da/a iade /a>f %$+ediler a an e ar&"a frans&"adan bir

&'R? TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ 1@1

/// Gelimin müsalıi+lerinden bestekar İet Şakir *"anın torn

olan $e İstanblda do"an üsa2i+ade Velal (1868-19A9), orta "re

niminden sonra, 1889-1908 tari2leri arasında baı kü!ük memrlklarda

blnd 1908 de memrlktan ayrılarak, yalnı +iyes yamakla "ra#tı

L1l +iyesi, 191F yılında oynanmı# olan, B+rülülerdir 191@-19F3yıl larında tekrar memrl"a dnen yaar, !o" İstanbl +eret

Tiyatros tara;ından oynanan, 2a;i; müikli +iyesler yama"a da

de$am etti $e 19F@-193@ tari2leri arasınla #2retinin ir$esine

la#tı üsa2i+ade Velal, konsn %enellikle smanlı tari2inden alan$e !e#itli de$irlerin sosyal 2ayatını bütün !e$releri, adetleri, inanı#ları,i2niyetleri $e %ülün! tara;larıyle anlandırma"a !alı#an bir yaa rdırGosyal tenkide de bü yük yer ayıran b +iyesler, da2a !ok, bir mrskomedisi karakteri ta#ırlar Iaar, teknik bakımdan +ek k$$etliolmayan +iyeslerindeki tari2i atmos;eri tam olarak $erebil mek i!in,

ki#ilerini kendi amanlarının $okabü ler : üslb ile kon#trma"a

bil 2assa dikkat etmi#tir



1@F KENAN AKYÜZ

Tiyatro eseri yaan airler arasında ise >alit Ha2ri, b de$rin ilk

manm +iyesi olan ayk# (1916, 1919, 19F@, 1939, 19C8) ile ba#ta %elir

Şiirlerinde old" %ibi +iyeslerind e de marai bir 2üün $e mistisim

2üküm süren >alit Ha2rinin, yine 2e+si de manm birer dram olan,

di"er +iyesleri #nlardır İlk Şair (19F3), Gnen Bandiller (19F6),

?edim (193F), n Iılın &estanı (1933), >ayalet (1936), ir &ola+tır

&nüyor (19A8)

>alit Ha2riyi -manm $e o amanlar !ok be"enilen- inna

(1918, 19C1) adlı +iyesi il; ileyen Is; Qiyaın, bndan ba#ka, Şü+2e

(1918), ?ame (1919), Brdü"üm (1919) $e 'ski ekt+ (19F3) ad lı

drt +iyesi da2a $ardır

de$ir #airlerinden ol+ tiyatro ile %e! il%ilenmi# blnanlar ara

sında Hark ?a;ii de Vana$ar (19FC, 19F6, 19CC), *kın (193F), U Irt

(*nk 193F), Ba2raman (1933), *te# (1939) $e Iayla Bartalı (19CA) adlı +iyesleriyle katmak %erekir

ütün b eserlere, yine b de$irde yeti#mi# yaarlardan id2a t

Vemalin Bemal (191F) $e F8 Bann-ı '$$el (1918)5 Umer Gey;ettinin

a2!+lk İmti2anı (1938, 19C3, 19AF, 19A@)5 Re;ik >alidin

&eli(>ale+ 19F9, İstanbl 1939)5 >alide 'dibin Benan Pobanları (kü!ük

bir o+era li$resi) (1918) $e aske $e R2 (19CA)5 Rai; ?edet - Ra; (nTirae (1919)5 Iak+ Badrinin oynanı+ 2enü basılmamı # olan 4eda(1909), Ga"anak (19F8), a"ara (193C)5 ?ei+ Haıl(m To2m (193A),ir *d am Iaratmak (1938), B ünye (19C0), Ga bır Taı (19C0), =ara(19CF), ?iim-ı &i"er =armak sı Gali2 (19C9) $e Gali2 Qekinin a"ara(1936) $e >alla-ı ansr (19CC) adlı +iyesleri eklenmelidir


1908 den sonra, 2issi temaları i#leyen, dil 2aknmndan Gr$et-i

Hüıın nesrinin bir de$amı olan, to+lmn 2ayatı ,e mesleler iyl%enellikle il%isi Her -i *ti 2ikaye $e roman larının yanı ba#ında5 da2a!ok 2ayata $e to+lm meselelerine ynelen, ya+ma dil , üslb bir

yana bıraka rak kon#ma dilini $e üslbn 2akim kılma"a !alı#anyeni bir 2ikaye IV roman tarının da 2ıla yer alma"a ba#ladı"ı%rülür tar roman $e 2ikayeler arasında, 'bbekir >aımınBü!ük =a#a (1910) romanı Ie Re;ik >aJidin emleket >ikayeleri(1919) %ibi, $akaların %e!ti"i



,ro&'llOK TD RB '&'İL KTl:/K YK ? K PİQ<İD'Rİ 175

,irlriıı ya Ginek li akıarda old" %ibi büyük #e2irlerin ;akir !e>

ler ine $eya Tatarık $e &ner *ynada old" %ibi ky 2ayatına yneldiklerini de kaydetmek %erekir *nak, #a2ıs $e !e$re tas,irlrinin !ok

realist ol#larına karılık, tabiat tas$irlerini n %enlOkll sübekti; kaldıkları %rülür

Gon de$ir Türk romanında üsl+!l"n %ndlikle ikini +lanadü#mü# oldn %streDilek en a!ık delillerden biri de, 2i! #ü+2e5iı5,>alide 'dibi n üslbdr Tamamıyle d ikkatsi olan, aman aman

basit sentaks krallarıı bile dikka te almayan $e 2ayal sanatlarına +lk a yer $eren b üslbn -da2a ilk romanlardan ba#layarak- tamlamalardan ka!ındı"ını ,e kon#ma diline ba"lı kalma"a !alı#tı"ını sylemek %erek ir Hakat, romanlarından ne yaıldıkları i!in olaak, yadı"ıilk 2ikayelerde, 2enü Ger$rt-i Hünn nesrinin dil ,e üslbnd an kr tlamadı"ı $e anak da2a sonraki 2ikayelerinde normal kon#ma dilinin$e üslbnn $okabüler $e üslbna ynelebildi"i %rülür Un +landa%elen ka2ramanları yine kadınlar olan $e teknik bakımdan oldk!aayı; blnan b 2ikayelerind e, %ünlük 2ayatın anlı $ dikka te de"er sa2nelerini blmak mümk ündür

Une Her-i *tiye %iri+ sonra illi 'debiyat neyanına katılmı#

olan Iak+ Badri Baraosmano"l (do"m 1889) d a, son de$rin n +landa %elen romanıları arasındadır anisanın Baraosmano"l larıa i lesindendir Ba2irede do"d *ltı ya#ında iken aniaya dndü

1906 da, ailee tekrar Ba2ireye %iderek orada iki yıl da2a kaldı İlk

:e orta "renimini anisa, İmir 4/ Ba2irede ya+tı 1908 de İstanbla dndü $e İınirden okl arkada#ı olan Şebabettin Güleyman ile birlik te, bir aralık, Mmid (1908) adlı bir de edebiyat der%isi krd 1909 da Her-i *tiye %irdi $e onn en 2araretli sa$nlarından old tari2 ten . &ünya Ga$a#ının sonna kadar yadı"ı mensr, 2ikaye $e ma kalelıXrini Ger$et-i7 Hünn, Resimli Bita2, Rübab $e Ieni ema der%ileri ile =eyam (edebi ila$e) $e İkdam %aetelerinde yayınladı

19F0 de, illi üadeleyi yakından %rmeleri i!in !a"ırılı+ %iden

yaar lar arasında o da $ardı %eiden dnü#ünde, ilk romanı olanBiralık Bonak, İkdam %aetesinde te;rika edildi 19FF de, ikini romanıolarak , ?r abayı bastırdı $e *nkaraya %itti ndan sonra,*nkaradaki >akim iyyet-i illiyye %aetesine makaleler $eİstan2llaki Vm2 riyet %aetesine de ;ıkralar yama"a 2a#ladı

19F6-19F8 yıllannda, teda$i i!in ls$i!reye %itti *l+ &a"larından ba#lı"ı altınd a bradan

- - s - ( -------

lara bırakır illi üadelenin ba#arıya ynelmesi ile, yaar da ktüm-serli"in do"rd" e%oimden sıyrılarak, tekrar 2ayata $e olaylaraynelir 19FF ba2arında ya+tı"ı *nkara $e atı *nadol %eisinde,Türk kylüsünün 2ayatını ) akından tanır

Türk to+lmnn 2ayatı $e meseleleri, Iak+ Badrinin romanlarının ba#lıa temalarıdır >atla yaar bn kronoloik bir sıra altında

ya+mayı da i2ma l etmemi# $e Tanimat de$rinden Vm2riyet de$rinekadar, Türk to+lmnn !e#itli tari2i de$irlerdeki 2ayatını $e mese

lelerini anland11ma"a !alı#mı#tır <er!ekten, Biralık Bonak Tanimattan 1. &ünya Ga$a#ının sonna kadar yeti#mi# ü! k#a"ın dü#ü

nü# ,e ya#ayı#larındaki de"i#ikliklerin5 >üküm <eesi, İstanbln. &ünya Ga$a#ındaki $r Godoın $e <omore yine ayni #e2rin ütarekeyıllarındaki ya#ayı#ının5 Iaban, illi üadele de$ri *nadolsnn 5 *nkara, Vm2riyet de$ri Türkiyesinin5 =anorama 1, Vm2riyetten sonraki inkıla+lar de$rinin5 =anorama //, de *tatürkün lümünden



sonrak i yıllarııı tenk idi bir #ekilde tas$ir $e ta2lilleridir ndan ba#ka,

ir Gür%ünde, il *bdül2amid de$rinin aydın ti+i olan On Türklerin !alı#maları, =aristeki 2ayatları $e atı medeniyetinin ayı; ynleri



1@6 B'?*:ıl *BIİQ

%nderi+ İstanbldaki illiyet %aetsindıX !ıkan yaılarını, sonrada :1

kita+ 2alinde de bastırdı (19CF) Bısa sürelerle romanlarını yayınlama"ade$am eden yaar, sanatla +olitikayı birll#tirmek %asiyl !ıl-arılanBadro der%isinin yaarları arasına katıldı 193A den sonra ern, Tiran,=ra%, Da2y , e Ta2ran el!iliklerinde blnd =ra%da iken (1938) bitirdi"i *ta türk adlı mono"ra;isini le +yınlalı (19C6, 19AA) Şimdiyine millet$ekilidir

.-manları Biralık Bonak (19FF, 1939, 19C@), r aba (19FF,19F3, 1939, 19C8), >üküm <eesi (19F@), Godom $e <omor (19F8),Iaban (193F, 19C,F, 19CA, 19AA, 19A6), *nkara (19>, 19C-C), ir Gür%ün(1938, 19CA), =anorama / (19A3), =anorama // (19AC), >e+ Şarkı(19A6) *ika)eleri ir Grenarn (1913, 1913), Ra2met (19FF, l9F3), imirden rsaya (>alide 'd i+, Hali2 5ıfkı $e e2met *sımile bir likte) (19FF), illi Ga$aı, >ikayeleri (19ı@) 0lens f1ı releri 'renlerin a"ından (19FF, 19F3), kn Nndan (kn Nndan- 'r en lerin a"ından - Badınlık $e Badınlarımı - &i"er ?esirler)(19C0, 19C6), *l+ &a"larından $e iss V2al;rinin *lbümü (19CF) 2akaleler 'r%e nekon / $e // (19F9)

Her-i *tide blnd" amanlar 2 to+ll"n bütün ellik lerini benimsemi $e tamamı) le ;erdiyet!i bir sanat anlayı#ına s32i +

blnan Iak+ Badri, alkan >arbinin 2emen 2emen bütün Türk aydınlarında meyd ana %etirdi"i yanıklıkla, :sanat i!in sanat: ;ormülünün +ek do"r olmadı"ma inanmı#tı *nak, %erek alı#kanlıkOarı $e%erekse kendi İ! dünyasına ynelmekten 2o#lanan yaradılı#ı yüünden,

b inan! de"i#ikli"ine ra"men, 2ayata kolay kolay ynelemedi irka!yıl süren boalama $e arama dnemi i!inde, Ia2ya Bemal ile birlikte,

bir n$-ynanilik !ı"ırı a!mayı bile düündii Hakat, alkan >ar2indn

sonra / &ün) a Ga$a#ının da bütün memlekete yay%ın !ok a!ık $e aı

%er!ekleri kar #ısmd a, 1916 d nn ba #layarak , %ünün %er!eklerini $e milli

dy%ları anlandıran 2ikayeler yama"a ba#ladı ylee illi 'delıiyat 2arekrti ne katılmı# olan yaar, yenil%i ile biten sa$am aılarının tabilmek i!in, romantimJ karı#ık bir misti,ime %müldü 'ren

lrrin a"ından (Te;rika, 1919) adlı mens rlr serisi, 2 +sikoloinini;a desidir Iine b sıralarda yaılı+ ekta#i tekkelerindeki 2ayatı tas$ir eden $e ilk romanı old" 2alde Biralık Bonak tan sonra yayınlanan

?r

abada da aynı +sikoloiinin belirtileri $ardır İ#al altındaki İstanbl- W

1@8 B':/*iK *BIMQ

Tereman-ı >akikat %aetesinde !alıma"a ba#ladı (1908) Gr$et-iHünıı $e Resimli Bitab %ibi edebiyat der%ileriyle Vtm $e Balem %ibimia2 der%ilninde de 2ikayeleri, m,m,;ı releri $e ;ıkraları !ıkıyord

1909 da Her-i *tiye %irdi ir aralık, Gon >a$adis adlı !ok kısa süren

bir %aete de !ıkardı 191F de *2met İ2san ın ba#kan blnd"eyo" l elediyesine ba#kati+ old İktidarda blnan İlti2ad $eTerakki =artisinin $e 2ükmetin aleyLıinde olan yaılarından dolayı,

191C de Ginoba sürüldü rada, ilk , lnmsin i ya+tı GinobtanPorma,

Pornmdan *nkaraya $e *nkaradaıı ileeke %nderildi 191@ deXlstanbla dndü $e Ieni ma ya yama"a ba#ladı ütarkenin

ya+ılması üerine, der%i ka+andı $e Re;ik >alid iktidara %e!en >ür riyet $e İ(tila; +artisine %irdi Gaba2 %aetesine ba#yaar $e altıay kadar da =osta $e Tel%ra; <enel üdürü old ir süre de *lemdar %ae tesine yadıktan sonra, *ydde adlı Ollia2 der%iı,ini !ıkaı ına"a ba# ladı (19FF) der%ide illi üadele aley2indeki yaılanyüünden den, lstanlıln krtl #n ileyen %ünlerde, te$ki; edilmek üere iken ka!arak , eyrt a %itti (19FF) *d ı siyasisür%ünler listesine %ir mi#ti eyrt(tan Gryeye %e!erek >ale b(teki



&o"r Iol %aetesine yama"a ba#ladı %aetede !ıkan yaılan, l9F6 ya kadar, yine Tü r kiye aley2inded ir rada ikini e$lenmesini de ya+tı *yni %aetede

,0000 0, 1 #### #$ %&1 1 7X 0000 1 @ ! ' -L---- ---X----7- t ' ##' ###$ ' (##-- 1&##l -



&'R ? TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ 1@@

illi üadeleye de ba"lanmanın imkansılı"ından türü büyük bir

ümitsili"e dü#en yaar, tam bir e%oim i!inde, kendisini maddi 2a

lara bırakır illi üadelenin ba#arıya ynelmesi ile, yaar da ktüm

serli"in do"rd" e%oimden sıyrılarak, tekrar 2aya ta $e olaylara

ynelir 19FF ba2arında ya+tı"ı *nkara $e atı *nadol %eisinde,

Türk kylüsünün 2ayatını yakından tanır

Türk to+lmnn 2ayatı $e meseleler i, Iak + Badrinin romanları

nın ba#lıa temalarıdır >atta yaar bn kronoloik bir sıra altında

ya+mayı da i2mal etmemi# $e Tanimat de$rinden Vm2riyet de$rinekadar, Türk to+lmnn !e#itli tari2i de$irlerdeki 2ayatım $e mese

lelerini anlandııma"a !alı#mı#tır <er!ekten, Biralık Bonak Tani

mattan 1. &ünya Ga$a#ının sonna kadar yeti#mi# ü! k#a"ın dü#ü nü#

$e ya#ayı#larındaki de"i#ikliklerin5 >üküm <eesi, İstanbln

/ &ünya Ga$a#ındaki $e Godom $e <omore yine ayni #e2rin ütarekeyıllarındali ya#ayı#ının5 Iaban, illi üadele de$ri *nadolsnn5*nkara, Vm2riyet de$ri Türkiyesiain5 =anorama /, Vm2riyettensonraki inkıla+lar de$rinin5 =anorama //, de *tatürkün lümündensonraki yılların tenkidi bir #ekilde tas$ir $e ta2lilleridir ndan ba#ka, ir Gür%ünde, // *bdül2amid de$rinin aydın ti+i olan On

Türklerin !alı#maları, =aristeli 2ayatları $e atı medeniyetinin ayı; ynleri belirtilmi#tir

ütün romanlarını $e -ir Gerenamdali ilk 2ikayeleri 2ari!

2ütün 2ikayelerini sosyal temalara dayandıran Iak+ Badride sa"lam

bir %lemilik $e ona dayanan k$$etli bir realim $ardır *nak 2

realim, onn, romanlarındaki tari2i olaylar $e to+lmsal meseleler

2akkındaki kendi dü#ünelerini belirtmesine de en%el de"ildir Ga"lam

bir tekni"e sa2i+ olan $e karakterlerini !ok ba#arılı bir #ekilde anlan

dırmasını 2ilen yaar, ;ikir bakımından oldk!a yüklü olan roman $e

2ikayelerini krlktan krtarmak i!in, onlara birer a#k olayı ekleme"i

de ntmamı#tır Hakat, ilini +landa kalan 2 a#k olaylarından ba#ka,roman $e 2ikayelerini ai+le#tiren asıl nemli amil onn titi bir üsl+!

ol#dr <er!ekten onn üslb, >alit Qiyadan sonra, son de$ir Türk romanında %rebildi"imi en sa"lam üsl+tr

Iine Her-i *tiye %irdikten sonra illi 'debiyat 2areketine 191@de katılmı# olan Re;ik >alid Baray da, 2 de$rin romanı $e 2ikayeileri arasındadır 1888 de İstanblda do"d nk $e orta "reniminiayni #e2irde ya+tıktan sonra, >kk Hakültesini yanda bırakarak,



1@8 KE'IA AKYÜZ

Tereman-ı >akikat %aetesinde !alı#ma"a ba#ladı (1908) Gr$et-i

Hünn $e Resimli Bitab %ibi edebiyat der%ileriyle Vem $e Balem %ibi

mia2 der%ilerinde de 2ikayeler i, memreleri $e ;ıkraları !ıkıyord

1909 da Her-i *tiye %irdi ir aralık, Gon >a$adis adlı !ok kısa süren

bir %aete de !ıkardı 191F de, *2met İ2sanm ba#kan blnd" eyo"l elediyesine ba#kati+ old İktidarda bl nan İtti2ad $e Terakki

=artisinin $e 2ükmetin alrytinde olan yaılarından dolayı, 191C de

Ginoba sürüldü rada, ilk VIlnmsini ya+tı Ginobtan Porma,

Pormdan *nkaraya $e *nkaradan ileke %nderildi 191@ deİstanbla dndü $e Ieni emaya yama"a ba#ladı ütarekenin •ya+ılması üerine, der%i ka+andı $e Re;ik >alid iktidara %e!en >ür riyet $e İtila; +artisine %irdi Gaba2 %aetesine ba#yaar $e altı aykadar da =osta $e Tel%ra; <enel üdürü old ir süre de *lemdar %ae tesine yadıktan sonra, *ydede adlı OIOia2 der%isini !ıkm ma"a ba# ladı (19FF) der%ide ilOi üadele aley2indeki yaılarıyüünden den, İstanbln krtl#n ileyen %ünlerde, te$ki; edilmek üere iken ka!arak, eyrta %itti (19FF) *dı siyası sür%ünler listesine %ir mi#ti eyrt tan Gryeye %e!erek >alebteki &o"r Iol%aetesine yama"a ba#ladı %aetede !ıkan yaıları, 19F6 ya kadar,yine Tür kiye aley2indedir rada ikini e$lenmesini de ya+tı *yni

%aetede te;rika edilen in-el-bab İlel-mi2rab adlı siyasi anılarınınİstanblda da te;rika edilmesi i!in ya+ılan te#ebbüse 2ükmet!emüsaa de edilmedi sıralarda yine >albte 4a2det adında bir %aete !ıkarma"a ba# layan Re;ik >alidin Türkiye 2akkındaki;ikirlerinde müsbet bir %eli#me ba#lamı#, 19F8 de Latin 2ar;ler ininkabülünü $e on ileyen türk!e 2areketini takdirle kar#ılamı#tırna kar#ılık, Türkiyenin siyasi !e$ relerinde de ona kar#ı olanttmda bir %e$#eme %rülmü#tür >ikayeler, romanlar, ;ıkralar yama"a de$am eden Re;ik >alid, 1938 de !ıkan si yasi a; üerineİstanbl a dndü

.-manları İstanbln İ!yüü (19F0, İstanbln ir Iüü 1939),

Ieid in Bıı (1938, 1939), Pete (1939), Gür%ün (19C1, 19CC), *na2tar

(19C@), iim >ayatımı (19A0), ?il%ün (/ a+a elikesi ?il%ün,

// Türk =rensesi ?il%ün, /// ?il%ünü n son) (19A0, 1960), &i#iUrümek (19A3), %ünün Garaylısı (19A3), Ier *ltında &ünya 4ar (19A3, 19AC), F000 Iılının Ge$%ilisi (19AC), İki Visimli Badın (19AA),Badınlar Tekkesi (19AA), Barlı &a"daki *te# (19A6), &rt Ia+raklı

Iona (19A@) *ika)eleri emleket >ikayeleri (1919, 1939), <rbet



&'R ? TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ 179

>ikayeleri (19C0) *ika)eler e fıkralar Tanıdıklarım (1919, 19C1),*y =e#inde (19FF, 19C0), ir *$! Ga!ma (1939), İlk *dım (19C1),akyalı Badın (19C3), Tanrıya Şikayet (19CC)

Gon de$ir Türk edebiyatının en dikkate de"er #a2siyetlerinden olan$e ilk #2retini mens;-eleriyle ya+an Re;ik >alid, amanla, ;ıkra $e

2ikayeye $e oradan da romana %e!ti il2assa sür%ünden Türkiyeye

dndükten sonra, tamamıyle roman alanına yerle#mi# %ibidir nn

sebebi ise, ;ıkra $e 2ikayelerin %ünlük olaylarla da2a !ok il%ilenmeleri $e

$e b yüden +olitikaya %irme"e da2a el$eri#li olmalarıdır Gür%ünlü"ün

on altı yıllık ıstırabından sonra, +olitikay+ dnmemekte kararlı olan

yaarın yalnı romana ba"lanmasını tabii %rmek %erekir

Re;ik >alidin ;ıkra, 2ikaye $e romanlarında en !ok dikkati!eken ellik, %lem kabiliyetindeki ünstünlüktür layları $ekarakterleri en ine noktalarına kadar %rmekteki ba#arısı %er!ekten büyüktür An ak, b ba#arının da2a !ok dı# %rünü#lere ait blnd"n, olayların sebe+lerine $e ki#ilerin i! dünyalarına ;ala il%i%stermedi"ini de syle mek yerinde olr nn i!indir ki yaılarındatas$irlerin7!ok ba#arılı $e anlı olmalarına kar#ılık, ta2liller +ek a

%rülür

Re;ik >alidin ikini nemli elli"i ise, olayların $e insanların

dürüst olmayan, krnalık $e men;aat!ılıkla il%ili ynlerini arayı+ blma

"a #iddetle meraklı olması $e bnn sonnda, ister isteme, mia2$e tenkide ka!mak ornda kalmasıdır >emen bütün yaılarında bl7

nan b mia2 nsr yüünden, bir!ok ;ıkraları ile 2ikayelerini biri

birinden ayırmak da %ü!le#ir nn elliklerinden s edi;üken, #a2ısla

rının daima kendi to+lmsal !e$releriyle birlikte $erildiklerini, kon#ma

dilini $e üslılbn bü tün tabiilik $e anlılıkları ile ya#attı"ını da kay

detmek %erekir

<en! Balemlerin ate#li yaarlarından $e son de$rin en do"r%an

$e +o+üler romanı $e 2ikayeilerinden olan *ka <ündü (1886-19A8),Gelanike ba"lı Baterina kasabasında do"d İlk "renimini Gere $eGelanikte, orta "renimini <alatasaray Disesi ile askeri okllarda ya+tı>arb klnda okrken, 2astalanarak ayrıldı ndan sonra =arise

%idi+ ü! yıl kadar >kk Hakültesine $e <ü el Ganatlar klna de$ametti >areket rds ile birlikte İstanbla %eldi $e 2ayatını yaılarıyle

kaanma"a ba#ladı İstanbln i#%ali üerine, altaya sürüldü 193F-19C6 yılları arasında *nkara millet$ekili idi



180 KEN \N Alı.YÜZ

.-manları Brba"aık (1919), &ikmen Iıldıı (19F@, 1938, 19C0,19C3), dn Boks (19F8, >iran 1938, 19CF), Tank-Tan%o (19F8),İki Gün%ü *rasında (19F9), Ialdı (1930), Pa+kın Bı (1930), *ysd(193F, 1933) en Uldürmedim (1933), nların Romanı (1933), Bokain(193A), M$ey *na (193A, 1939, 19C0), V! Bıın >ikayesi (1933, 19C3),*#kın Temii (193@), Pa+ra &elikanlı (1938, 19CC), Qekeriya Go;rası(1938, 19CC,), ear Baıılar (1939), <iderayak (1939), Iayla Bıı(1910, 19CA), ebek (19C1), ir Ş;rün <ili &e;teri (19C3, 19C6),'"er *#k (19C6), Gansaros (19C6), ir Bıın asalı (19AC) *ika)eleri Türkün Bitabı (1913), Türk Balbi (1913), >ayattan >ikayeler (19F8), To+ra"ın Bıları (193A, 19CF, 19CA) 2ensureleri Tiirk

&y%s (19C1)

İlk 2ikayelerinde !ok samimi bir milliyet!i $e idealist olarak %rü len *ka <ündü, ta#ıdı"ı büyük %lem kabiliyeti ile $e amanlak$ $etli bir realime $e 2atta natüralime kaymı#tır Roman $e2ikaye lerinde, !ok de"i#ik ka rakterlere , !e$relere rastlanır *nak,olaylardan !ok karakterlere nem $erdi"i $e onları !ok k$$etli bir realimle tas $ir etti"i %rülür <erek romanları $e %erekse 2ikayeleriteknik bir mü kemmelli"e rri#emedikleri %ibi, kon#maların !ok anlı

ol#larına kar #ılık, aman aman mia2la#an üslbnda bir eni# de%e !ar+ma

Ieni Disan da$asını ilk de;a ortaya atarak on tam bir sebat $esamimiyetle a!ık layı+ sa$nan $e ilk ba#arılı rneklerini de $eren Umer Gey;ettin (188C-19F0), son de$ir Türk 2ikayeili"inin en ntZmli #a2sisiyetidir ir sbayın o"ldr alıkesire ba"lı <nende do"d 8lk$e orta "renimini İstan2lda ya+tıktan sonra, >arlı klndan te"men olarak !ıktı 1908 e kadar İmirde, ondan sonra da akedonyada%re$ aldı 1910 da, sbaylıktan ayrılarak Gelanik yer le#ti $e 2ayatınıyaılanyle kaanma"a ba#ladı alkan //arbind tekrar askerli"e d nerek Ianyanın sa$nmasına katıldı $e orada ynanlılara esir dü#tü ir yıllık esaretten sonra 1stanbla %elerek askerlikten ayrıldı $e 2aya tını

yine yaılarıyle kaanma"a !alı#tı 191C den lümüne kadar, Baba ta#Disesinde edebiyat "retmenli"i ya+tı >ikayelerini <en! Balemler densonra Türk Ird, Ieni ema, üyük ema Ie Şair %ibi

der%ilerde yayınladı

*ik3)eleri 's2ab-ı Be2;imi (1918), >arem (1918), ';r ey(1919, 19A@), Ialnı ';e (te;rika, üyük ema, 1919), Iüksek Uk !eler (19F3, 19F6, 1938, 19CF, 19A3, 19A8, 196F), <ili abed(19F3,



&'R? TMRB '& 'İI*T / ? /? *?* PİQ<İD'Rİ 181

1938, 19CF, 19CA, 19A3), a2ar $e B elebekler (19F@, 1938, 19C3, 19C9,

19AA), eya Dale (1938, 19CF, 19CC, 19C@, 19C9, 19A6, 196F), *siladeler

(1938, 19C3, 19AF, 19A@), omba (1938, 19C0, 19C@, 19A3, 19A6, 19A8,

19A8, 196F), a2!+lk İmti2anı (ir +iyes $e 2ikayeler) (1938), &al%a

(19C3, 19AF, 19A8), İlk &ü#en *k (1938, 19C0, 19CA, 19A3, 196F), ?okta(19A6), Tari2 'eli ir Tek errürdür (19A8)

*ra sıra #iirler de yamı# olan Umer Gey;ettin, 2ikayeilikteki

ilk #2retini <en! Balemlerde yayınladı"ı 2ikayel erle sa"ladı tari2ten lümüne kadar %e!en dok )ıl i!inde $e bil2a ssa 1 &ünya

Ga$a#ı yıl larında sık sık yayınlama"a de$am etti"i ba#arılı2ikayeler iyle, son doIir Tiirk 2ikayeili"inde 2aklı $e nemli bir yer kaandı Bonlarını !o"nlkla to+lm n 2ayatından alan 2ikayelerinde ya+mak istedi"i #ey, milli #r k$$etlendirmek $eak sak ynleri mia2 yoll tenkid eder ek , Türkiyenin medenikalkınma sını 2ılandırmaktır nn i!in dir ki, atı medeniyetiniyar ımyamalak benimseme"i meiyet ayan lara, ü++e $e deenerelere#iddetle dü#mandır >ikayelerinin to+lmsal bir 2ii$ karakterita#ımaları da bnd andır 2i$e, R e;ik >alid (teki kadar olmamakla bera ber, miaından %elen bi r mia2 nsr nn yer yer k arı#mı#

old"n da kaydetmek %erek ir İm +aratorlkta Türk n srnn milli#rn yandırmak %ayesiyle yadı"ı 2ikayeler arasında eya Dale,omba , >ürriyet ayrakları, 's2ab-ı Be2;imi , a2ar $eBele bekleı7, =rimo-Türk Po", Bııl 'lma ?eresi , Panakkaleden

Gonra, Hon Gadri#taynın "l en tanınmı# olanlarıdır ira da 1&ün ya Ga$a#ının yarattı"ı dy%ların etkisi olmakla beraber,da2a !ok Türklerde k endileri ne %ii$en dy%sn arttırmak i!in

yadı"ı $e kon larını smanlı tari 2i nin ka2ramanlık olaylarındanalan 4ire, a#ını 4ermeyen Şe2it, =embe İnili B a;tan, Horsa,To+ %ibi 2ikayeler ini de ykarıdaki 2ikayelere eklemek yerindeolr Ba2ramanı ';r ey olan 2ikayeleri , yabanı kültürl e de enereolm# sa2te aydınlara5 T2a; ir Qlüm, Brba"a &ası, Halak a,Ialnı ';e, >ati;ten ir Geda, B eramet %ibi 2ikayeleri e2alet $etaas2a 5 <ili abed (teki 2ikaye leri atının &o"y anlayı#ındakisat2ili"e yneltilmi# a"ır tenkidler old"ıı %ibi5 Iüksek Uk!eler ,Bo!, Büla2, ?asıl Brtarmı# Pakmak %ibi 2ikayeleri de do"rdando"rya mia2la il%ilidirler ütün b 2ika yelerde, sa"lam bir tekni"in $arlı"ı iddia edileme >atta, baı 2ika yeleri ;ıkr adan boma bir drmdadırlar ütün k$$etiyle to+lmsal tenkide ynelmi# olanyaarın 2ikayelerinde, +sikoloik bir derinlik bl-



182KENAN AKYl:Z

ma"a da imkan yoktr *nak, bna ra"men, karakter yaratmadakikabiliyeti inkar edileme ';r ey $e bir ne$i 2alk ;iloo; diyebilee"imi Vabi ';endi %ibi !ok tanını+ se$ilmi# karakterlerini b kabili-

yetine bor!ldr Gon de$rin en se$ilen roman $e 2ikayrilninden biri olan Re#aD

?ri <üntekin (1889-19A6) İstanblda do"d İlk $e orta "renimini*nadolnın baı #e2irlerinde ya+tıktan sonra, İstanbl Mni$ersi tesi

'debiyat Hakültesini bitirdi (191F) Nn süren memrlk 2ayatının büyük bir kısmı lise edebiyat "retmenlikleriyle maari; mü;ei#li"inde%e!ti ir süre de millet$ekilli"inde (193)-19C3) $e =aris Bültür *ta-

#eli"inde (19A0) blnd

.-manları Palık# (19FF, 19F3, 19FC, 19F8, 193A, 1939, 19CF,19CA, 19A@, 19A9, 196F), <ili 'l (19FC, 19AC, 19A9), &am%a (19FC, 19F8,19C3, 19CC, 19A@, 19A9), &daklan Balbe (19FC, 19FA, 193F, 19C3, 19A6,19A@), *k#am <üne#i (19F6, 19F8, 19CF, 19A@), ir Badın &ü#manı(19F@, 19C3, 19CA, 19A8, 196F), Ie#il <ee (19F8, 19CA, 19A9), *ımak (19F8, 19C1, 19A@, 19A9), Ia+rak &kümü (1939, 19C1, 19CC, 19A8, 1960),Bıılık &alları (193F, 19C1, 19A@), <kyüü (193A, 19A8), 'ksi >astalık (1938, 19A8), *te# <eesi (19CF, 19A8), &e"irmen (19CC, 19A8), iskinler

Tekkesi (19C6, 19A8), >arabelerin Pi!e"i $e Tanrı isa;iri (Tanrı lK;isa;iri -2ikaye-) (19A3), Ban &2 ası (1960), Gon Gı"ınak (1961) Ialnıte;rika edili+ kita+ 2alinde basılmayanlar Ri+ka İ;#a 'diyor (Nls, 19C9),Ba$ak Ielleri (Nls, 19A0) 4likii)eleri Ro!ild ey (1919), Reim<en!lik $e <üellik (1919), Tanrı isa;iri (19F@, 19A3, 1960), Gnmü#Iıldılar (19F8, 1960), Deyla ile enn (19F8, 196F), la"an İ#ler

(1930, 19A9)Iaı 2ayatına 1. &ünya Ga$a#ı yıllarında kü!ü k 2ikayeler $e +iyes

ler yamakla ba#lamı# olan Re#at ?rinin #2reti, Palık#nn basılmasiyle birdenbire %eli#ti 'sas teması romantik bir a#k olan b roman,alı *nadolnn de"i#ik #e2ir, kasaba $e kylerinde %e!en $akası $e2 yerlerin 2ayatını aksettirmesiyle de dikkati !ekmi#tir Romanın di"er

bir elli"i de, İstanbll bir %en! kıın, bir roman $akasında, ilk de;a,*nadol kasaba $e kylerinde "retmen olarak yer alması $e o amanın bir!ok %ü!lüklerine %"üs %ermesiydi Iaar, bil2assa %en!ler arasında büyük il%i yanlıran b türlü romantik a#k maeraları i!inde,maari; mü;etti#li"i ile 19F@ den sonra sürekli olarak %ei+ dola#mak imkanını bld"*nadolnn yerli 2ayatını $e ki#ilerini de büyük bir kdretle bir!ok ro-



&'R? T MRB '&'İI*T/? /? * ?* PİQ<İD'Rİ 183

manlarında ya#atmakta de$am etti %eilere ait ilenimlerinin bir kıs m7r, ayrıa, *nadol ?otları (1936, 19C6, 196F) adıyle deyayınlad ı <ü!lü bir %lemili"e dayanan bir realimin ai+ bir

lirimle karı#tı"ı romanlarında, !ok samimi bir üsl+la !ok tabii bir

kon#ma dilinin 2a kim blnd" %rillür Iaarın ta2kiyede $e

+sikoloik ta2lillerdeki %üüne de bil2assa iaret etmek %erekir<eikmi# bir romanı $e 2ikayei olmakla beraber, 'bbekir >a

ım Te+eyran (186C-19C@) da son de$ir Türk romanında kendini tanıt mı#

olanlardandır ?i"dede do"d Nn süren memrlk 2ayatı bir!ok

$aliliklerde, &anı#tay üyeli"inde, millet$ekilli"inde %e!ti $e iki de;a

&a2iliye ?aırlı"ı ya+tı rsa $alili"i sırasmda illi üadeleye yar

dım etti"i i!in, İstanbl 2ükmetine idama ma2km edilmi#ti

+serleri 'ski Şeyler (2ikayeler, 1910), Ieni Şeyler Bü!ük =a#a

(roman, 1910, 19C@), Qalimane ir İdam >ükmü (siyası a^lar, 19C6),Vanlı Tari2ler 'bbekir >aım Te+eyran->atıraları (19C@)

Gr$t-i Hün nlarla ayni k#aktan blnmasına $e onlarla yakındostlkları da olmasına ra"men, onların sanat anlayı#larını da2a !ok

dil $e üsl+ bakımından benimsedi <er!ekten, sürekli bir #ekilde idari

i#lerde !alı#tı"ı i!in il *bdül2am id amanında edebiyatla "ra#mak

esaretini 2aklı olarak kendisinde blamayan yaarın, 1908 den sonra

yayınlama"a ba#ladı"ı 2ikaye $e romanlarında dil $e üsl+ bakımından

Ger$et-i Hünn nesrinin etkisinde old" %rülür *nak, da2a !ok

;erdi temaları i#leyen kü!iik 2ikayeleri istisna edileek olrsa, Tanimat

de$rinde Barabibik ile ba#lamı# olan ky 2ayatı temasını Bü!ük =a#a

adlı romanında !ok da2a %eni# $e derin bir #kilde ele almak sretiyle,

Ge-$et-i Hünn romanının ;erdi tema sınırlarını tamamiyle a#mı#tır

Ta#rada %e!en n memrlk yıllarının !ok realisl %lemlerini ta#ıyan,

ky 2ayatını bütün ellikleriyle i#leyen b roman, Türk edebiyatında bil2assa il ünya Ga$a#ından sonra büyük bir ra"bet kaanmı# olan

ky romanının il k $e ba#arılı rne"idir

illi 'debiyat de$rinin romanı $e 2ikayei kadrosn tamamla

mak i!in Rai; ?edet Bestelli (1881-1936) nin Qiya $e Ge$da (2ika

yeler, 19FC) $e Gema$i İ2tiras (roman, 1933)5 ü;ide Heridin *ydemir

(1918), =er$aneler (19FC) adlı romanlarını5 >alide ?sret Qorltnanın

Büller (19F1), Gisli <eeler (19FA, 1938, 19C3), <ülün abası Bim

(1933), eya Gel$i (19CA) romanların5 Şük;e ?i2alin Renksi ıstıra+



18C KENAN AKYÜZ

(19F8), Te$ekkülün Veası (19F8), Pl <üne#i (1931), Iakt Bayalar

(1931), Ialnı &nüyorm (1938) romanlarını5 Hali2 Rı; kının Roman

(1930) ını5 Is; Qiya rta!ın Bürk!ü &ükkanı (1931), Şeker

sman (193F), M! Batlı '$ (19A3), <! (19C3, 1961) romanlarını5

Hantlı ?a;i Pamlı2elin Iıldı Ia"mr (1936) romanını5 id2at

Vemal Bntay ın M! İstanbl (1938) romanını5 >alit Ha2ri

ansoyn *#k Iolnn Iolları (1938), Glara <iden B+rü (1939)romanlarını5 r2an Gey;i r2onn Pok *d am (19C1) romanını $e

*2met >amdi Tan+ınarın a2r este (te;rika, 19CC), >r (19C9),Ga2nenin &ı#ındakiler (te;rika, 19A0), Gaatleri *yarlama 'nstitüsü

(te;rika, 19AC) adlı romanlarını $e *bdlla2 ';endinin Ryaları (19CF)$e Ia Ia"mr (19AA) adlı 2ikaye kita+larını da eklemek %erekir

i a 2 $ e > i i $

illi 'debiyat de$ri, Türk mia2ının en 2areketli, en !ok %eli#ti"i

$e modern anlamına en !ok yakla#tı"ı de$irdir <er!ekten, b de$irde,;erdi nsrlardan oldk!a krtlan mia2ın to+lmsal $e +olitik ko

nlara yneldi"ini, nükte $e bl# bakımından da2a da ineldi"ini $e

;ikir ynünden de k$$etlenerek de"erli bir!ok temsililer yeti#tirdi"ini%rüyor To+lmsal $e siyasi tenkidin n +lana %e!ti"i b de$ir mia2

edebiyatında namın da ra"bet %rmesi, #ü+2esi, !o" mia2 yaar

larının ayni amanda #iirle "ra#malarındandır

de$irde yalnı mia2 $e 2ii$le "ra#anlar arasında ?eyen

Te$;ik (Bolaylı) (18@9-19A3), >alil ?i2ad (ote+e) (188F-19C9),>amamiade İ2san (>amamı) (188C-19C8), >üseyin Rı;at (/#ıl) (1880-19AC) $e *bd ülbaki He$i (Nlboy) (188A-19AC) $ardır

odrm da do"an Te$;ik, 2i!bir kayıttan 2o#lanmayan mia ısebebiyle düenli bir "renim de ya +amamı#, bütün $aktini kü!ük ya#tamerak saldı"ı ney ile "ra#ma"a, mia2 $e bil2assa 2ii$ #iirleri yama"asar; etmi# $e ?eyen lakabı ile tanınmı#tır <en!li"inde İmirde ikentanı#tı"ı '#re;in, onn 2ii$ kabiliyetinin %eli#mesinde etkili blnd"sylenebilir İ!kiye a#ırı dü#künlü"ü yüünden +sikoloik den%esi a manaman boOan Te$;ik, 1908 den sonra, 2ükmet aley2indeki 2ii $lerinden dolayı ilendi"i krntsna ka+ılarak ısıra %itmi# $e orada

be# yıl kaldıktan sonra tekrar İstanbla dnmü#tür Qekası $e es+ri-




Leriyle bir!ok ;ıkralara kon olan $e !ok yay%ın bir #2rete sa2i+ blnanTeI;ikin !o" #iirleri mia2tan !ok 2ii$ karakteri ta#ır Giyasi olaylarla

birlikte #a2ıslan da i2mal etmeyen 2 #iirler, >i! (1919) $e *ab-ıkad des (19FC, 19C9) adlarıyle basılmı#tır

>alil ?i2ad, Trabonda do"d rta "renimini tamamladıktan

sonra &üyn-ı Nmmiyye idaresine memr olarak %irdi $e 19FA yılına ka

dar brada !alı#tı 19F@ den sonra, n süre, millet$ekilli"inde blnd>i$in +ek a yer aldı"ı, kırıı olmayan bir mia2 tarınm 2akim old"

$e 2aan &i$an namının #ekilleriyle yaılmı# manmeleri Gi2am-ı

İl2am (19F1), *yine-i &e$ran (19FC) $e ayta+ (19FC) isimli eserlerin

dedir

Iine Trabond a do"+ orta "renimini orada tamamlayan $e

edebi kültürünü ki#isel !alı#malarıyle %eni#leten İ2san >amami, lise $e

yüksek okllarda edebiyat "retmenli"i ya+tı nda da, 2ii$den !ok,

ine bir mia2 nsr %e !ar+ar &i$an namı #ekilleriyle yaılmı#

blnan mia2i manmelerini &i$an-ı İ2san (19F8) adı ile bastırdı&i"er mia2i yaıları ise, >amsi-name (19F8)dedir

Qamanlannın mia2 %aete $e der%ilerinde bir!ok manm 7mensr yaıları !ıkmı# olan >üseyin Rı;at $e *bdülbaki He$i ise, byaılarını kita+ 2alinde to+lamı# de"illerdir

*sıl #2retlerini di"er edebi türlerde ya+tıkları 2alde, mia2 tü

ründe de yaılar yaanlar arasında, bir kısmını Bir+i adı ile yayınladı"ı

mia2 ;ıkralarını Bir+inin &edikleri (1918, 19F9, 19C0), Gakın *ldanma,

İnanma, Banma (1919, 19C1), *%o =a#anın >atıratı (19FF, 1939),

<%kl Gaat (19FF, 19C0) adlarıyle bastıran Re;ik >alid5 Hiske adı

ile yayınladı"ı naım $e ;ıkraları Hiskeler (19FF), *srı Berem (19CF) $e

Blaktan Bla"a (19C3) adlı kita+larda to+layan r2an Gey;i5 Pimd ik

imasiyle yadı"ı mia2i yaılarını Şen Bita+ (1919), e#ik (19C3,

19C8), ak (19C3), Garı Pimeli e2met *"a (19A6), <ün &o"ma dan(1961) adlarıyle bastıran Is; Qiya5 Bı$ılım adı ile yayın7 ladı"ı

mia2i yaılarını Şen Iaılar (19F6) da to+layan İbra2im *laettin5

Pam &e$iren im ası ile yadı"ı mia2i manmelerini Tatlı-sert (1938)

alıyle yayınlayan Hark ?a;i sayılabilir



186 B'1*? *BIMQ

' d e b i T e n k i d

>er yeni $e iddialı 2areketin ortaya !ıkına $e %eli#me sa; 2aları

%ibi, illi 'debiyat ertZyanının da b iki sa; 2ası +olemik $e edebi

tenkid bakımından !ok 2areketli %e!mi#tir <en! B alemler in !ıktı"ı

süree, bil2assa Umer Gey;ettin $e *li Vanib tara;ından 2emen 2er

sayıda yayınlanan +olemik $e tenkidler , Ieni Disan 2areketinin $eilli 'debiya t anlayı#ının a!ıklanması $e sa$nlması 2ssnda ilk

k$$etli yaılardır Umer Gey;ettin, der%inin ka+anmasından sonra,

Türk I rd, Ieni ema, üyük em a, Talim $e Terbiye e

ması %ibi der%ilerde $e !e#itli %aetelerde aman aman ayni maksada

2imet eden yaılar yadı"ı %ibi5 Ali Vanibin illi 'debiyat 2areketine

#iddetle m2ali; olan Venab Şe2abettin ile ya+tı"ı münaka#alar (illi

'debiyat eselesi $e Vena2 eyle ünaka#alarım , 1918) b de$rin

tZn !ok il%i yandıran edebi +olemikleri arasındadır tari2ten sonra

iirle il%isini keserek kendini edebi inelemelere Ieren *li Vanibin edebi

bil%ilerden ba2seden 'debiyat (19F6) $e '+o+e $e 'debi ?e$ilerle

esleklere &air almat (19F@) adlı iki eseri da2a $ardır

*li Vanib %ibi, neden Her-i *tiye %irdikleri 2alde sonraları

illi 'debiyat erayanına katılanlar arasında blnanlard an >amdlla2

G+ 2inin Ger$et-i Hünn der%isinde Her-i *ti 2areketinin

sa$nlmasına $e Ga;a2atın ilk kitabına ait makalelerini 5 Iak+

Badrinin yine Her-i *tinin sa$nlmasına, >andana, Ieni Disana

$e %enellikle edebi meselelere daiı- +olemik $e tenkidlerini5

B+rülüade e2met Hadın yine Heer-i *tiye, 'debiyat-ı Vedideye,Irni Disana, illi 'de2iyata $e b de$rin tanınmı# #a2siyetlerine a i t

+olemik $e tenkidleri (nların bir kısmı %ünkü 'debiyat, 19FC)ile edebi bil%ilere ait al;ımat-ı 'debiyye (Şe2abettin Güleyman ile

birlikte) (191C-191A) $e atı edebiyatına dair makalelerinito+layan >aya t-ı Hikriyye (1910) adlı eserlerini5 Rai; ?eedetin

Heer-i *ti aley2ine $e !e#itli #a2siyet lerle edebiyat meselelerine ait

+olemik $e tnkidlerini (>isler ,e Hikirler, 1901-1910 $e kısmen

>ayat-ı 'debiyye, 1909-19FF) de 2 de$rin edebi tenkid

!alı#maları arasına koymak %erekir



&'R? TMRB '&'İI *Ti?i ? *?* PİQ<İD'Rİ 187

' d e b i y a t T a r i 2

Tanimat de$rinin sonlarında $e // e#rtiyetin ilk yıllarındakidenemelerden sonra, Türk edebiyatı tari2i üerine bilimsel !alı#maların

illi 'debiyat de$rinde ba#lamı# old"n kabl etmek yerinde olr

tar !alı#maların ilk temsilisi olan B+rülüade e2metHad, 1890 da İstanblda do"d İlk $e orta "renimini ya+tıktan

sonra >kk Hakültesine de$am ettiyse de ayrılarak edebiyatla "ra#ma"a 2a#ladı 1909 da Her -i *tiye %irdi Türlü der%ilerde #iirleri, +olemik $e edebi tenkidleri yayınlanıyor $e liselerde edebiyat"retmenli"i ya+ıyord 1913 tari2inde İstanbl Mni$ersitesi Türk 'debiyatı Ta ri2i +ro;esrlü"üne tayin edildi *ynı yıl yayınladı"ıTari2-i 'debiyatta Ns;ıl (il%i der%isi , sayı /) makalesi , Türk edebiyatı tari2ine ait ilk bilimsel inelemesidir na ra"men, ü! yılsonra Şebabettin Güleyman ile birlikte yadı"ı Ieni smanlı Tari2-i'de2iyyatı ndaki metod yeter sili"i , tedkik!inin, bilim sel metodlaraait bil%isini 2enü yeter der eede realie edebileek drmdaolmadı"ını %stermektedir ir yandan da der%i $e %aetelerde türlükonlarda makaleler yayınlama"a de$am eden e2met Had, 1918

yılmda Te$;ik Hikret $e *2lakı adlı kü!ük ine lemesini yadıktansonra, 1919 da ilk büyük iddi mono"ra;isi olan Türk 'debiyatında İlk tasa$$ı;ları bastırdı Türk 'debiyatı Tari2i adlı $e ilk de$irlerden

ba#layarak bütün Türk 'debiyatı tari2ine ait blnan eser inin .kısmını `İslamiyetten Uneki Türk 'debiyatı) 19F0 de, // kısmını da(İslamiyetten Gonraki Türk 'debiyatı 4ein $e Şekil) 19F1 de bastırdıktan sonra, 2er iki kısmın ./4 yüyıl Pa"atay 'd 2iyatınakadar olan da2a %eni# bir #eklini de yayınladı (19F6, 19F8) ylee,Tanimat de$r inde tari2 $e dil alanlarında ba#lamı# oan Türk kültür birli"i meselesi edebiyat tari2i !alı#malarına da anmı# bl nyor ,Türk edebiyatı tari2i ilk de;a olarak smanlı 'tLe biyatının sınır larınıa#ıyord 19FC yılında Türkiyat 'nstitüsünü kran e2met Had, 193Ayılına kadar İstanbl Mni$er sitesindeki derslerine de$am etmi# $e brada bir!ok yabanı bilim krmlarının m2abir üyeli"ine se!ilmi#tir 193A tari2inde siyasi 2ayata atılarak millet$ekili olm# $e bir yand an da *nkaradaki &il $e Tari2-Vo"ra;ya Hakültesi ile ülkiyeektebinde tari2 der si oktm#tr 19CA de m2ale;ete %e!en adB+rülü, 19A0 de &ı#i#leri akanlı"ına %etirilmi# $e 19A@ ele tekrar m2ale;ete %e!mi#tir Şimdi yeni bir siyasi +artinin lider idir



188 KE1' \ " AK\ ÜZ

Türk edebiyatının !ok d e"i#ik alan $e konlarında !alı#mı# olan

Had B+rülünün (ykarıda kaydedilenlrden ba#ka) ba#lıa makale

$e eserleri #nlardır 1) 2 akaleler Tü rk 'debiyatında *#ık Tarının

)ten#e $e Tekamülü >akkında ir Terübe (illi Tetebblar eması,

191A, V /, sayı 1), Tü rk 'de biyatının m#ei (illi Tetebblar eması, 191A, V il, sayı C), Türk 'debiyatının 'rmeni 'debiya tıMerine Tesiri ('debiyat Hakül tesi eması, O 9FF, sayı F),edda2lar (Türkiyat eması, 19FA, V 1), Türk Blasik 'debiyatında

lıaım Şekillrri Ty% (Türkiyat eması, 19F8, il), Blasik Türk ?amında Rbai Şeklinin 'skili"i (Türkiyat eması, 19F8, il),<ane$ilr &e$rinde Türk Şiir i ('debiyat Hakültesi eması, 19F9,sayı 1), *nadolda Türk &ili $e 'debiyatının Tekamülüne Nmmiir akı# (Ieni Türk eması, 1933, sayı C,A,@), Pa"atay 'debiyatı(İslam *nsiko+rdisi,V ili, s F@0-3F3), H li (İslam *nsiklo+edisi, V O 4, s 686 699)F) +serleri Türkiye Tari2i (/ il t, n#elerdn *nadolnn

lstila lasına Badar ) (19F3), Türk Tari2-i &inisi (19FA), *eri'debiyatına Ait Tedkikler (ak 19F6), illi 'debiyat Vryamnınİlk übe##ir lri $e &i$an-ı Türki-i asit (19F8), <rI2R ri (19F9),'rrml 'm ra2 (19F9), ln;O ene d 2amanisme tro-mon%ol sr

les ordres mysti[es m slmans (19F9), .4/ *sır Gonna Badar Türk Ga Şairleri (1930), &i$an 'debiyatı *ntoloisi (193F 193C),Türk &ili $e 'debiyatı >ak kında *ra#tırmalar (193C), Des ri%ins de l('m+ir ttoman (=aris

193A), Türk Ga Şairleri *ntoloiıi (139-1910)

de$irde yeti#enlerden *li Vanibi n .4//O yü yıl #airleri m7 aitmakal-lrindn ba#ka, Umer Gey;ettin -l2yatı ,, 'serini ;l93A, 19C@)5Iak+ Badrinin *2met >a#im (*nk 1931,)5 id2at Vemalin ?amık Bemal- &e, inin insanları $e olaylan arasında- (1 V, 1. 2ı sım19CC51 V, il Bısım 19C95 il V 19A6), e2m;t *ki; (1939), Garıklı

İ2tilali *li Ga$i (19C6)5 İbra2im *laeddinin Güleyman ?ai; (1933)adların daki da2a sonra yaılmı# mono"ra;ik inelemlrini dekaydetm;k %rkir

< a e t e i l i k

de$irde Türk basını kısa süren bir 2ürriyetten sonra yeniden2ük met kontrolü altına %irmesine ra"men, siasi, ; ikri $e edebi 2areketlerle !ok yakınd an il%ilenmekte de$am etmi#5 türlü siyasi ideoloi lerin$e edebi 2areketlerin or%anlı"ını ya+an der%iler sürekli bir yayın 2ayatınasa2i+ olabilmi#lerdir





,10&'R ? TMRB '&'İI*T / ?/? *?* PİQ<İD'Rİ 189

1908 den sonra krl#larını $e %eli#me sa;2alarını bildi"imi siyasi

ideoloiler i!inde en kısa mürlü olan smanlıılık ideoloisinin do"r

dan do"rya or%anı olmamakla beraber, *bdlla2 V$detin 190C de

ne Vene$red e !ıkarma"a 2a#lad ı"ı, sonra Ba2irede (190A-1908) Ie

İstanbld a (1908-193F) da yaymlama"a de$am etti"i lti2ad, batı

2la#ma ereyanı ile birlikte smanlıılık ideoloisine de ba"lı kaldılslamı2k ideoloisinin ba#lıa yayın or%anı olan $e ',r; 'di2in müdiir

lü"ünü, *2met *ki; in de ba#yaarlı"ını ya+tı"ı Gbil-ür-re#ad (18F sa

yıya kadar Gat-ı üstakim), sonna kadar ba"lı old" idealine -illiüadele sırasında *nadoln n bir!ok #e2ir lerinde de !ıkmak sretiyleiddi bir #ekilde 2imet etti

1908-19F3 tari2lerinde Türk ;ikir $e sanat e+2esinin n +landa%elen 2areketi olan milliyet!ilik 2areketinin or%anları ise, %erek sayı $e%erek m2te$aa da2a bol $e d a2a iddi bir 2ü$iyet %stermektedir&i"er ideoloilere %re !ok da2a te#kilatlı $e +lanlı !alı#ma imkanlarınasa2i+ blnan mill iyet!ilik 2areketi, !alı#malarını ;ikri, edebi $e bilimselynlerde to+lamak i!in büyük !aba %stermi# $e b maksatla !e#itliyayın or%anları !ıkarmı#tır nlar arasında <en! Balemler (1911),

191@ den sonra Ger$et-i Hünn, Is; Qiyanın !ıkardı"ı ?edim (1918),

>alit Ha2rinin ynetti"i Şair (1919), Gabi2a Qekeriyanın !ıkardı"ıüyük ema (1919) $e sta;a ?i2adın !ıkardı"ı &er%a2 (19F1)2areketin da2a !ok edebiyat $e sanat ynünü5 Türk &ern"inin !ıkar

dı"ı Türk &erne"i (1911) $e Türk Irdnn !ıkarma"a 2a#layı+ Türk

a"ının de$am ettirdi"i Türk Ird (191F) $e Ieni ema (191@)milliyet!ilik ideoloisinin da2a !ok ;ikri ynünü5 Velal Ga2irin ynet

ti"i il%i (1913) $e B+rülüade e2met Hadııı ynei"i illi Teteb

blar eması (191A) 2areketin da2a !ok bilimsel ynünü temsil edi

yorlardı nlara, milliyet!ilik ideoloisini 2alk kitlelerine yaymak %asiyle !ıkarılmı# olan $e Velal Gabir tara;ından ynetilen >alka &o"r

(1913) $e Velal Ga2irin yneti+ Umer Gey;ettinin ba#yaarlı"ını ya+tı"ı

Türk Gü (191C) der%ilerini de eklemek %erekir . &ünya Ga$a#ının

imkansılıkları i!inde baskı bakımından 2e+si de kaliteli sayılamayaak olan b der%ilerin, ;ikri $e edebi m2te$a bakımından, de"er $e 2imetleri münaka#a edileme

iddi ;ikir $e sanat der%ilerinin yanı ba#ında, memleketin to+

lmsal $e siyasi d rm ile !ok yakından il%ilenen $e Türk mia2ına büy ük 2imetlerde blnan d er%iler de ntlmamalıdır nlar ara-



190 B'?*? *BIMQ

arasında Gala2 Vimon !ıkardı"ı Balem (1908), Vemil eyin !ıkar dı"ı Vem (1910), Gedat Gima$inin !ıkardı"ı &iken (1918), Re;ik >alidin!ıkardı"ı *ydede (19FF), r2an Gey;i ile Is; Qiyanın (Gonradanyalnı Is; Qiyanın) !ıkardıkları *kbaba (19FF) $e a2mt 'sa tile *2met Şe;ikin !ıkardıkları Belebek (19F3) en nemli olanlarıdır

İ D l I V R * H I K

bibliyo"ra;ya 2aırlanırken , ;ııydalıınma,ında kolaylı k olmak iire, # 2;üslar l(UQ

nünde ttlm#tr

1) ib> yo"ra;ya, Türk edebiyatının b inelememiin Glnırlan i!ine %ir en 1860-19F3

tari2leri arnsmdaki ba#lıa dr t deni (Tan,imiıt, 'deiyyft-ı Vedide, Her-i *li, illi'debiyat) eas ttlarak düenlenmi# $e b de$irlerin 2e+sini $eya !o"n i!ine alanintlemeler en ba#ta $e ayn Dir blümde to+lanmı#tır

F) *ynı k onya ait kita+ $eya makale 2alindeki ineleme yaıları biri2irlerinden ayrılmayı+ birlikte %sttrilıııi# $e, bylee, ayni yaara ılİt kita+ $e makaleler ayni yerde to+l olarak bir araya %etirilıni#tir

3) 'debi de$irlerdel,i kronoloik düen kita+ $e makale 2alindeki biitiin inelemelerde de

m2a;aa edilıni# $e bnlar da al;abetik de"il, kronoloik sıraya yani baskı tari2lerine%re sıralıınntır

C) Bita+ $e makalelere ait 2iri $eya nn1 tari2lrr kaydedilmeyrek, sadee, onların kar#ılı"ıolan miladi tari2ler %sterilmi#tir

A) Türl!ede #a21lar soyadlanndan !ok adlarıyla tarndlklan i!in, #air ,e yaarlarda daadla rııı al;abetik sır ası teri2 edilmi#tir

6) etin i!inde sii rdilen kaynaklar 2ibliyo%rn;yaya alınmamı#tır

K)*ltml+$ ibliyo"ra;yada %rüleek olan kısaltmalar , a#a"ıdaki der%i $e %aeteler e aittir

Al-Aile, *#-*#iyan, &-iiyük &o", -iiyiik enın, VmYı-Vm2riyet, P"-

Pı"ır, Pa-Pınaraltı, &%-&r%ii2, 5TCF55i6 \t' Tari2-Vo"ra;ya Hakültesi &erıı5isi, &T-Ne$let

Ti yatros, &#-&ii#iine , 'G-'debiyat $e Ganat, '#-'#re;, Fll1Fikir >areketleri , HG Hikir $e

Ganat %7%enç Balemler, <rı#-<üne#, lld-Nadika lly->ayat , /lH->aine-i Hünn, O/*->er

*y, *ı*i sar, >Ş-llüsün $e Şür, lb-İbrt, Y-İti2iid, in-İnsan, O#-İstan2l, Bi-Balem, 7*Bültür 2a;tası, l-ltiıliınıat, '-ema-i 'biya, k-ekte+, -OKliNt ema,

l;-lıtsan, -);allim, : 1-lK;osa$-er l;olıit, l-l#, =G-=erde $e Ga2ne, Rb-Rübf2, RV-Resimli <aete, RB-Resimli Bita+, G b#-Ge2ilürre#ad , GH-Ger$et-i Hünn, 8k,8ark, 8b Şebab,Ş2-Şe22ıil, T'-Tari2-i smiin1 'nümeni eması, TO/-Teremim-ı >akikat , Tkl-Türklıik, T5Türk &ili, T5+5Tiirk &ili ,e 'debiyatı &er%isi, T2 Türkiyat e ması,TKDB-Tiirk Bütü+2aneiler &erne"i ülteni, TY- Türk Ird, N/-Nls, M/-Mlkü, rr-4arlık,IB'K;-Ia2ya Bemal 'nstitüsü eması, 1r-Iarm, IV-Iedi <ün, I*-Ieni



ıı,ı,,ııı, TNRB '&'İI*T111? *?* PİQVİl,'Rİ 191

W Kd,tT, ) <n-Ieni <ün, IB-Ieııi Bita+, Y 11r-Ieııi ema, IT-Ieni Türk I-Inil-;klar I#-Ie#ilay, ) I-Ieni Iayınlar, I&-Irl $e &iinya ) r-Iüel

üi"er kısıltmar Vg Vilt G sayı, s say;a te; te;rika

MTM:/ &'4İRD'R

a) '&'İI*T T*Rİ>İ

İsmail >a2i2 (Ge$ük) Türk teceddüd edebi)at, tari"i, Türkiye Vm2ri yeti aari; 4ekiıleline#riyatından 6F, iK;atbaa-i *mire, lst 19FC5 +debı )enili99imiz Tanimliı( tan beri, 1-/l,

Remi kitabe$i, loı 19C05 Aru:a edebi)atı e biz, F ilt, R emi kitabe$i, İst 19C0-

19C1

İsmail >ikmet ('rtaylan) Türk edebiyatı tari2i F ilt, ak 19FA-19F6

İbra2im ?emi (&ilmen) Tari2-i edebiyyat dersleri, atbaa7i *mire, İst 19FA

B) VR*Hİ 4' *B*D'

J0 <enel lllid2at =a#a Türki)e(nin m3zi;< ıXe i;tikbiili = fraıuıcadaıı mütercimi +1 R), Bütü+ 2aııe-i lsliim-1 *skeri, lsı 19180

lKle2nıed Ve$ad 2aarifi >mıımi))e $ezareti tari"çei teşkilat e icraat,, atbaa-i *mire, lsı

19FF

Velal NCri' Tari"i tedenni))3t ı -;mani))e, Ieni smarıOılar matbaası, İst

191A0 Hatına *liye Cet?del Paşa ,7e zamanı, Baııaal matbaası , lsı 1916

?a;i *tl Bans Türki)e maarif i "akkında bir deneme, allim *2met >alit kütü+2anesi,

tst 1931

Rü#tü Şarda" +debi)aıımızda atan dııy%ımı, !r, 1939-19C0, Vl.-., G 1AC-1AA, 1A@-160, 163-16A, 168

Oean &eny Frarı;a ile Türki)e aras-nda edebi miibade/e/er, Tkl, 1939, V 1,G 9

=erte$ ?aili orata$ @izim edebi)atımıda "alk edebi)tıtırıırı t esir leri , Holklor $e edebiyat T,*rkada# basıme$i, lst 1939, s 16-A9

e2med Ba+lan( $e;ir sanatı e Türk nesıi, ts, 19CA, V iT, G C1 +debi)atımıda dıı )ı,/ıı, 1,,19C6, V 4, G A3

Hüran >üsre$ Tlin Osmaıılı Türklerind ef ikir "areketleri, k et basne$i, *nk 19A1

*2met >amdi Tan+ınar Türk edebi)atında cere)anlar , Ieni Türkiye, Türk-*merikan Mııi$er7

siteler &erııe"i yayılannda n, lst 19A9, s 3C3-3@FTıırtk Q Tnaya Türki)e(ııin si_asi tari"inde batılılaşma "areketleri2iişa"ed el er e tezler, Ie

di%iin matbaası, lst 1960

*laettin *$ı Türki)e(d e a;keri )iiksek -kııllar tari"çe;i (Vm2riyet de$rine kadar), G

*ra#tırma $e <eli#tirme a#kanlı"ı yayınlarından , Venkr 2asıme,i, *nk 1963

F X Şiir Velal Ga2ir $azmımız "akkında, GH, 1909, V ...4ll, G A9@ X

3 X Tiyatro Relik *2met (Ge$tn%il) &akın çaBlar da Türk ıi_)atr-, Banaat kütü+2anesi, İst

193C

Ve$det Bdret Golok Türk ti)aır-sıınıın deirlere taksimi, 4r, 1939, V 4//, G 133

G ?a2id il%a Türk ti)atr- tari"i, GH (Nyanı#), 19C1-19CF, V .V-.VO, G F3A8-F3A9, F36F, F36A-F368, F3@0, F3@F, F3@C, F3@6-F3@8, F381, F38@-F391

Bemal Biimil *kta# Orta-)ıınutuliiatkaraDEz , =G, 19C1, V /, G 8



192 B'?*l *BIMQ

Gelim ?ü2et <er!ek Tür" ıemaşrısı = medda" , "ara DEz, -rta-)unu, Banaat ltabe$i, İst 19CF5

Ti)atr- e sinema mecmuaları, =G, 19C1, V /, G 8

r2an *r+ad 2 emleketimizde -:era e -:eret t ecrübeleri, =G, 19CF, V /-/l, G 10-1F, 1A-18* ndat #a"nemizin deBerl eri V /, * yayınlan, ;st 19C3

lKlemet Had @aşlanDıçtan buDüne Tiirk e dün)a ti )a tr- tarilıi, 4arlık yayıne$i, İst 1961

C - Roman $e >ikaye Gabri 'sat Giya$#%il .-manda lsıanbııl ıe Etesi, İs, 19C6, V 4, G A85 .-manımızda lstanbul, İs, 19C6, V 4, G 63

<ündü *kını Türk r-manında kE)e d -Bru, *nkara Mni$ersitesi &il $e Tari2-Vo ra;ya Hakül tesi yayınlan 99, Türk 'debiyalt ser isi 1@, Türk Tari2 Brm asıme$i, *nk 1961

A - 'debi tenld sta;a ?i2at Un +debi)atımızda münakaşalar , 01, 1939, V /, G 1-6 e2metBa+lan 8iir ta"lilleri =Akif Paşa, 1(inasi , $amık 7emal, Gi)a Paşa, Abdül"ak *amid ,

.ecaiz3de +krem, 2 uallim $aci, Cenab, Tefik Fi"eı , A"med *aşim, 2e"med Akif,

Gi)a %Ekal:, &alı)a 7emal İstanbl Mni$ersitesi 'debiyat Hakültesi yayınlan A9@,

İbra2im >oro basıme$i, İst 19AC

6 - &il *k!rao"l I^ı( Türkçülük , Türk Iılı, Türk aklan erke >eyeti ne#riyatından,

tst 19F8, s F89-CAA

Ra%ı+ >lsi Udem Tanzimaı(ıaıı beri )azı dilimiz, Tanimat .(Iiiünü yıldnümü münase

betiyle), aari; basıme$i , Ost l9C0 s 8A9-931

*%a2 Gırrı De$end Tiirk diliııde Delişme e sadeleşme saf"aları, 1 baskı, T & B Türk Tari2

Brm basıme$i, *nk 19C95 F bask ı, Tiirk dilinde Delişme e sadeleşme ereleri,

Türk &il Brm yayınlanndan 18F, Türk Tari2 Brm basıme$i, *nk 19605 Tarilı

b-)unca Tiirk dili , Bültür &erne"i yayınlanndan F, Tan 2asıme$i, İst 19C3

@ - <aeteilik e2met *ta 2emaliki Osmarıi))cde sansüriiıı tari"i , İkdam , F oak 1919

lKlsta;a ?i2at (Un)1 üz senelik Da,eıeciliBimiz, *yııı Tari2i, 19F8, V .4-Oı4ll, G C6-A3 Gerkis Barako! 2atb,ıat, matbaalar, "aki ,A , te(lif kamınları, Vi2an iraderler matbaası ,İst

19F9

Ger$er İskit Türki)e(de matbuaı r e9iml eri , atbat Nmm ;üd ürlü "ii ne#r iyaltndan, Mlkü

matbaası, ;st 19395 Türki)e(de matb,ıaı idareleri e :-litikaları, a#$ekalet asın $e

Iayın Nmm üdürlü"ü yayınlarından F, Ta basıme$i , lst 19C3

) lIVR*Ht

rsalı e2ıned Ta2ir Osman;, müellif leri , 3 ild, atbaa-i *m;re, lst 1919İbnülemin lK;alımt Bemal İnal #-n asır Türk şairleri, 1F ü, Türk Tarib 'nümeni kiilliyıi

16, r2aniye matbaası, lst 1930Gadettin ?ii2et 'r%n Tür/, şairleri, 3 ild, Qaman matbaa sı, İst (Tari2sı, (2ar; *-H)

e2!et ?ati%il +debi)aıımıda isimler sEzliiBü (360 Tiirk edebi1 )atr,ısuıııı lıa )aı, e eser i , 4arlık

yayınlan, İst 19605 İkini bası (CA0 Türk edebiyat!ısının 2ayal $e eseri), İst 196C

X d) *?TDOİ*li Vani+ (Intem) Tiirk edebi)atı ant -ln9isi , &e$let matbaası, lst 1931

Benan *kyü @atı tesirinde Türk şiiri ant-l-9isi , *nkara Mni$ersitesi &il $e Tari2-Vo"ra;ya

Hakültesi yayınlan @@, Türk edebiyatı serisi F, <üney matbaa sı, *nk 19A35 F baskl

&o"# Dimited Şirketi matbaası , *nk 19A8

>ilmi Iüeba# Tiirk miza"çıları =ııiikıedanlar e şairler, r2an ete $e rta"ı BoOlekti; Şirketi matbaası, lst 19A8



&'R ? TMRB '&'İI*T/?/? *LıL* PİQ<İD'Rİ 193

e) >*T/R*T

'bbekir >aım Te+eyran +bııbek ir *a zım Te:e)ran(ın "atıraları, Canlı Tari"ler ,eri,i,

Tür yayıne$i, lst l9CC

*2met Re#it ey %Erdüklerimlşitıiklerim, Vanlı tari2ler serisi, Türkiye yayınlan, İst 19CA

D?mil To+l 6,tibclatl0feşruti )et Curn"uri )et deirlerinde 80 )ıllık "atıralarım1 >alid Ia#a

ro"l kita+!ılık $e ka"ıt!ılık T D Ş, İst 19A1

Is; Qiya rta! @ir ııarmış, bir )-k mıış:-rıreler = Abdül"ak *amid , Tefik Fikret,Cenab 8e"abeııin, *alit Gi)a, *üse)in Ca"it, #üle)man $azif, .ıa Tefik,1 2e"med

Akif, Celal #a"ir , Abdulla" Cedet, 2id"at Cemal, A"mtt 4l3şim, +min ü/ end, Gi)a%Ekal:1 2e"met1 +min, Hmer #e_feııin, Fnis @e"ic, &a")a 7emal, lbra"im Alıieddin,

*alil $i"at, .eşat $ııri, *kbaba yaytnLan, Ieni atbaa, İst 1960

f) RU=RT*O

Rn '#re; (naydın) 5i)clar ki =Abdül"ak *amid, $iDar llamm , #iile)man:aşazade

#ezai, *alit Gi)a, Cena: 8e"abeııin, *üse)in Ca"it, #iile)man $azif, .ıza Tefik,

2e"met +min, *alide +di: , llamdulla" #u:"i, Gi)a %Ekal:, 7E:rülüıade 2e"med

Fuad, Hmer #e)feuin, .fik *alid , Faıl A"met, A"met *aşim, Ali 7emal, Banaat

matbaası, lst 1918

>ikmet Heridn ('s) @ııDüI de di)-rlar ki = Abdiil"ak *amid , *alit Gi)a, Cecna:

8e"abeııin, #ami:aşaade #ezai, *üse)in .a"mi , 2e"met .aııf, l / zeı 2eli", Fazıl

A"met, Ali Cani:, A"rntt .asim, llüse)in #ııat, Jialiı Fa"ri , Or"an #e)fi, Iııı; Gi)a,

8iikiıfe $i"al, *alide $usret, .eşat $ııri, *üse)in Ca"it, Faruk $af iz, AkaDündiiz, Fali" .ıfkı, Remi kütü+ 2anesi, 1st 193F

%) GUQDMBsta;a ?i2at Un +debi)at e teııkid EzlüBii, İnkilf+ kitabe$i, İst 19AC

Geyyid Bemal Baraalio"l Türkçe e edebi)at ,ElüBii, kat yayıne$i, lst 196F

2) *?GİBD='&İTiirk An,ikl-:edisi, (2ar; *-&em)

İbra2im *laeddin <$sa Türk meş"urları anıikl-:ediıi, Iedi <iin ne#riyatı, lst 19C6

il

T * ? Q İ * T & ' 4 R İ

a) '&'İI*T T*Rİ>İİbra2im ?emi (&ilmen) Tanimaı edebi)aıı tari"i n-tları, 5il e Tari"C-Braf)a Fakülıe,i Türk

dili e +debi)atı #emineri , *liieddin Bral basıme$i, *nk 19CF*2met >amdi Tan+ınar K 4K1 aır edebi)at ı tari"i, 61cild, İstanbl 'debiyat Hakültesi

yayınları 36, M!ler basne$i, İst19C95 F lıaskı, İbra2im >oro basıme$i, İst 19A6

b) ?<R*Hİ 4' *B*D'1 X <enel *2met id2at 2ülii"aziitı edebi))e, T>, F art 1880, G F-3'2iya Te$;ik +debi)atımıza müteallik bir iki ,Ez, ', 1881, V 1, G 1-F

*li (asiret!i) lsıanbul(da )arım asırlık eka)i( i mü"imme, atbaa-i >üseyin 'n$er,

&erisaadet (İst) 1909



194 B'?*? *BIMQ

>ilmi Qiya tllken Tnzimat(a( karşı, İn 1938, V l, G 15 Tanimat e umanizma, İn, 1939, V /,

G 1l5 Tanzimat(ıan s-nra fikir "arel,eıkri, Tanimat 1 Ìüiiü yıldnümü münasebetiyle), aari; basıme$i, İst 19C0, s @A@-@@A

'n$er Qiya Baral Tanzimm(ıan eel lLar:lılaşma lıarekeıleri, Tanimat lÌüünü ytldnümü

münasebetiyle), aari; basıme$i, tst 19C0, s 13-30

Ia$ *badan Tanzimat fermanının ta"lili , Tnnimal .(Iüünü yıldnümü münasebetiyle),aari; basıme$i, lst 19C0, s 31-A8

:ıf.*9ı 4eldet 7anunlaştırma lıarek eıleri e 6(anzim3t, Tanimat 1 (Iüünii yıldnümü münase

betiyle), aari; basıme$i, lst 19C0, s 139-F09ata;a Re#it el%esay Tanzimat e adli)e ıeşkilaıı, Tanimat .(Iüünü yıldnümü müna

sebetiyle), aari; basııne$i, lst 19C0, s F11-FF0Gadrettin Velal *ntet Tanzimat maarifi, Tanimat 1 (Iüünü yıldnümü münasebetiyle) ,

aari; basıme$i, 19C0, s CC1-C6F

Şera;ettin Ialıkaya Tanimat(ıan eel e s-nr(; medreseler, Tanimat .(Iüünü yıldnüınümünasebetiyle), aari; basıme$i, 19C0, s C63-C6@

Qiyaeddin Ha2ri Hındıko"l Tanimaı(ıa içtima, lıa )aı, Tanimfl .(Iüünü yıldnüınü münasebetiyle), aari; bnsıme$i, 19C0 s 619-6A9

Gabri 'sat Giya$#%il Taııimat(m Fransız ef kar , umumi)esinde u)andırdıBı etkiler, Tıınimft

1 (Iüünü yıldnümü münasebetiyle), aari; basıme$i 19C0, s @C@-@A6

İ2san Gn% Tanzimat ıe &eni Osmanlılar, Tanimat .(Iü1ünü yıllniimü miinaebetiyle),

aari; basııne$i, 19C0, s @@@-8A@

e2met Ba+lan %ar: edebi)atı ile ilk ıemslar, M/, Ieni seri, 19CF, V 111, G FA Ve$det =erin Tanzimat edebi)a<ında Fransı tesiri, =l2an matbaası, İst 19C6

Biimran irand A)dınlaııma deri del et felsefesinin Tanim3t(a t esiri, *nkara Mni$ersitesi

llii2iyat Hak ültesi yayınlan /., Gon >a$adis matbaası, *nk 19AAF - Tiyatro ?amık Bemal Ti)aır-, İb, 31 art 18@3 (F sa;er 1F90)5 Ti)atr-dan ba"seden

arka daşlara, >d, 18@3, G 335 2ukaddemei Celal, atbaa-i 'biya, İst 189F

Gelim ?ü2et <er!ek 5-lmabalıçe ıi)alr-sıı, =G, 19C1, V /, G C5 llk Türk ti )atr-su e ilk Türk

:i)esi, =G, 19C1, V /, G @-85 @ursa e Adana ıi)aır-ları, =G, 19CF, V 1, G 105 Mç $aum

ti)atr-su, =G, 19CF, V /, G 11

Bemal Biimil *kta# +ski ramazanlarda ıi )a ır- , =G, 19C1, V 1, G @

G0 ?a2it il%a Tanzimat e ti)atr-, GH, 19CF, V .V//, G

FC1A a2a <elenbe$i( %alata ti)atr-m, =G, 19CF, V il, G 18

>asan *li 'di @ursa ti)atr-su e Alımet !efik Paşa, &T, 19A@, G 36

a2a &rder @izde ilk ti)atr- sEzleşmesi , 4r, 19A9, G 1FRe;ik *2met Ge$en%il O:era sanatı ile ilk ıcmaslarımız, Tiirk tiyatros tari2i il, aari;

basıme$i, lst 19A95 Tanzimat ti)atr-su, Türk tiyatro tari2imi 111, ll;illı '"itim basıme$i, İst 1961

3 - Roman $e 2ikaye *2met id2at .-man e "ika )eler alılakı umumi ))e için mır

mıdır, deBil midirN, Şk, 1881, V /, G 1 ?amık Bemal 7emal @e)(in bir makalesi =Jnıiba" r-manuıın EnsEzü, Şk , 188F, V //, G A =erte$ ?aili orata$ llk r-manlarımı, Holklor $e edebiyat //, Ree+ Nlso"l basıme$i, *nk

19CA, 8 130-1AF

4 X &il *2met id2at O,manlıcanın islii",, &a"arık, 18@1, G .

Gaid =a#a %azeteci lisanı, Ga ba2 matbaası, lst 1911



&'R? TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Ri 195

A X <aeteilik 'biya Te$;ik ( Türk Dazetelerinin t erlicimi a"ali, #alnamei lladika,

18@3, s 6A-

88

Ali a;;er @ide muaer Dazeteler, >H, 1893, G 3C

Gelim ?ü2et (<er!ek) Türk DazeteciliBi (1831-1881) (Iüünü yıldnümü münasebetiyle İs7

tan2l atbat Vemiyeti tara;mdan basıln#tır), &e$let matbaa sı, lst 19315 Tal1imi

!eka)i, *ylık *nsiklo+edi, 191C, V l, G 6

İ2san Gn% llürrri)et Daetei, *ylık *nsiklo+edi, 19CC, V 1, G F5 5i)-9en Dazetesi, 19CC,

V D/ G 115 2ulıbir Dazetei, *ylık *nsiklo+edi, 19CA, V il, G 13

sta;a ?i2at Un, ilk @asın $izamnamei, Ieni Gaba2, 13 *"stos 19C9>asan Relik 'rt" @a1,n e )a)ın "areketleri tari"imiz, V /, Gllıi <aran matbaası, İst 19A95

Türk basını naıl d-Bdu e DeliştiN, Ieni Türkiye, Türk-*merikan Mni$ersiteler &erne"iyayınlarından, İst 19A9, s 1@1-F0F

Ger$er İskit Amme ef k=ırı e ilk Dazetelerimi, İstanbl <aeteiler Vemiyeti yayınlanndan, İst19A9

*bbas =anna2ıo"l Türk Dazetecilik e baın tari"i, &ünya >aberler *ansı, İst 19A9

iinir Güleyman Pa+ano"l @asın tari"imize ilae =Tiirk DazeteciliBinin )üüncü )ıldEnümü mü

nasebeti)le, Ieni &o"# matbaası, İsl 1h05 @asın tari"imize dair bilDil er e "atıralar,

>iir Türkiye &er%isi yayınlarından, İst 196F

) 'BTN=

allim ?iii 2e"ııı:larım, V l, Boııtantaniyye (lst) 1888

*2met id2at-allim ?iii 2u"ı>ıcrlit e mu"aeraı, Tereman-ı >akikat matbaası, İst 189A

*bdül2ak >iimid (Tar2an) 2ektu:lar, yayınlayıın Güleyman ?ai;, F ild, Biilliyyiit-ı *sar,*sar7ı ü;ide kütü+2aneXi, llrııt2aa-i *mire, lst 1918

d) *?TDOİ

'biya Te$;ik ?ümne-i 'debiyyiit-ı smaniyye (*kil =a#a, 'd2em =erte$ =a#a, Şinasi,

Qiya =a#a, ?ank Bemal), 4/ baskı, OKlatbaa7İ 'biya, Bonstantiniyye (lst) 1913

e) >*T/R*T

*2met id2at 2enfa, lst 18@@

?ri (enıi+irade) Akkii, İet ';endi matbaası, İst 18@@

*li (asiret!i) lsıanbııl(da _)arım asırlık eka)i(i mü"imme, >üseyin 'n$er matbaası, İst1909

1Oereketade İsmail >akkı( &ad , mazi, Te$si-i Tıbiiat matbaası, İst 1916

*bdrra2man Şere; Tari" müa"abeleri, atbaa-i *mire, İst 19F3

?fmm =a#a @ir derin tari"i (te;), Vmb, ak 193F*bdül2ak >amid (Tar2an) *atırat (te;), İkdam, tik te; 1C Şbat 19FC

*&MD>*B >*İ& T*R>*?

Umer Düt;ü Tecrübei inıikad X 5ıı"teri *indu, Türk matbaası, Ba2ire 190A

Şe2iibein Güleyman Abdül"ak *iimidTenkidliı, edebi))e, *a)aıı e sanatkar, Vi2an matbaası, &erisaadet (İst) 1913

Veliil Ga2ir ('roan) &ine Tezer lıakkında, GH, 1909, V ...4/, G 9F95 1l0füa"ıibei temiiii))e

Trer e Finten temsilleri "akkında, GH, 1909, V ...4/, G 93C



196 B'?*? *BI MQ

ü;id Ratib Tem(ii t enkidi = FintcnAiıı temsili "akkında , , 1909, V il, G F35 Abdüllıak *amid(in şa"si))et i ıem ,işai ))esi, TI, 1913, V 4, G 13

B+rülüade e2med Had Abdüllıak lliimid(in şiirler i, GH, 1911, V .D, G 103@5 Abdül"ak llamid müceddid , TI, 1913, V 4, G 135 2akber müııasebtti ) le , %ünkü

edebiyat, İkbal kütü+2anesi, İst 19FC, s F01-F0@5 *umid (in semalı, +1% 193@, V0 /.,G A1

Güleyman ?ai; Abdül"ak *amid .e ), GH, 1911, V .D/, G 10CC5 'ibert e "akkında birkaç sEz,

TI, 1913, V 4, G 13*li Vani+ (Intem) * amidF ikret, TI 1913, V4, G F05 *amid şair, TI, 1913, V 4, G 13

5ı* Te$;ik (lükba#ı) Abdiil"ak * Emid ıe müla"azutı felscf i))esi, Banaat kütü+2a nei $e

matbaası, 1st 1918

He$i Düt;ü( .u"lar, &%, 19FF, V /ll, G F6

Hilorinalı ?iım 8airi a(zam Abdül"ak *amid be)efendi e ıercümei lıcılleri, Güs, 19F3, G FF İsmail >ikmet ('rtaylan) Abdiil"ak llıinıid , Banaat kiitii+2aneXi, lst 193Fİlıra2im ?emi (&ilmen)( Abd ül"ak 44 ,imid e eserleri, Banaat Biitü+2onesi , İsl 193F

Dien *bdül2ak >amid (Tar2an) ',tır es a Abdüllıak ll cimid (19F0-19F@), atbaaılık T * -,

1st 193F

*2met Ve$at ('mre) Abdül"ak *amid* a1 )a tı , seçme şiir e )azıları , Pı"rr kitabe$i İst

193@ H $iye *bdlla2 (Tarıel) * amid e 2akber, Ml, l 93@, V /., G A5 2akber(d e 'e)la e

2ecnıın ile llü sn ü Aşk t esir leri, M/, l938, V ., G A9-605 Abdül"ak llamid(in karakterine ait

n-tlar,

Ml, 19C0, \$, s 8@>ii8eyin Va2it Ial!ın 2atbuat "a )atı liamid(in liimii, H>, 193@ V 4/l, G1835 *amid (in

Elümü, I<, 193@, V /., G F1A

?a2it Gn (Urik)( Abdü l"a" *limid(in ti )a t r- eserleri, M/, 193@, V ., G AA-A65 *amid tXe ıi ) aır-sıı lıakkında birkaç ıımumi diüııce, 4r, 19C0, V ., G 161

İ2rabim *liedılin (<$sa) * amid, I<, 193@, V /., G F1A

Şe$ket *i Bans 4l /imid(i n antr-:-l-9ik ıedkiki, +1%193@, V /., G A1İsmail ü#tak (ayako) Abdül"ak llamid , M/, 193@, V /., G Gi

>asan Ali Iüel( ll amid(in "a)atı, Ml, 193@, V /., G A1

4edat ?edim Tr #an(atkar *amid , M/, 193@, V /., G A1

Qiyaedılin Ha2ri (Hındıko"l) * amid bir fe)l-s-f mııdıırN, IT, 193@, V 4, G At

*li Bimi *kyüs *amid e 2akber, IT, 193@, V 4, G AC*%a2 Gn De$ent Abdül"ak *amid , IT, 193@, V 4, G AC

?sret Ge;a Vo#k^ı( Hlen *amid F( aşa )an *amicl, IT, 193@, V 4, G AC

*2met >amıli Tan+ınar 2akber(in s-n tab(ı münasebeti)le , l, 1939, G F3

?aan >ami &ani#mend Abdül"ak *anıid(ı e şiir aıaimi, Tkl, 1939, G F

Hark ?a;i Pamlılıel Abdül"ak lllimid(i rıanl tanıd ımN, I<, 19C1, V .4///, G C88

İıınıııil >ami &ani#mend( ll amid(in -t-bi)-Braf isi, Vmb, 13 ?isan 19CF, s F*2met İ2san Tok%( *amid, GH, 19CF, V .V/, G F38F

llı.*ı Te$;ik <nensay( lllimid X #-n )ı lları, şiirleri, 4akit matbaası, lst 19C3

e2met Ba+lan %aram(daki fel sef i e içtimai fikir l er , T&'&, 19C6, V /, G 3-C5 TabiatkarıA sında Abdül"ak *amid ! , T&'&, 19C9, V /O/, G 3-C5 il, T''&, 19A1, V /4, G35

Abdül "ak *amid, İs, 19AA, V //, G C

*li ?i2at Tarlan Abdül"ak * amid, İstanbııJ Mni$ersitesi 'debiyat Hakültesi Türk &ili $e 'de biyatı enlan Vemiyeti yayını, İst 19C@

nis Haik sansoy Abdü l"ak * amid, >s, 19AF, G F35 Abdül"ak * amiıl e Finıen, &T, 19A6,

s F9



&'R ? TMRB '&'İI*T/?/K *?* PİQ<İD'Rİ 197

*li <ündii (*kını) ( 4lamid(in sanalı üzerin , T&, 19A3, V ///, G FA5 Abdül"ak *amil

Tar"an lla _)aıı, eserleri ,,, sanalı, *nkara Mni,ersitesi &il $e Tari2 Vo"ra;ya yayınla rı

93, Tiirk Tari2 Brm basıme$i, *nk 19AC5 2akber(in deBeri, >s, 19A6, G F9

>ikmet &idaro"l Abdül"ak Jf amid Tar"an - lla _ )-ı, , sanal ı , eserleri, 4arlık yayınlan ,

Türk lliisikleri F6, İst 19A3Umer Hark *kün ll3mid(in 2erl1adi Faıi"(i Gi)areı manaumesi e içindeki DErüıler, T&'&,

19A6, V 4//, G 1-F

Ve$det Bdret (Golok) 8airi a(am, 4r, 19A8 G C9FBaya il%e%il Abdül"ak *amid (in f <<rlerinde ledünni meselelerden Alla", =2ezuun fil-l-9i

bakımından tedkii,V /, *nkara İla2iyat Hakültesi yayınlan F8, sman Ial!ın matbaası,

lst 19A9Benan *kyüa Fiıııen, Türkoloi &er%isi,0Knkıra Mni$ersitesi Türk &ili $e 'debiyatı

*ra#tırınalan 'nstitüsü yayınlarından, 196C, V 1, G /, s 1A-A0

0K<*> '1 '?&1sta;a ?i2at (Un) %-zeıeciliBimi ı ADa" t&endi, Bi, 1938, V 1, G l.Ger$er İskit J4,ısusi ilk türkçe Da1eıemiz I6(ercümani A"alI ıe ADa" +fendi, Nls basııne$i,

WKnk 193@5 ADa" +fendi, *ylık *nsiklo+edi, 19CC, V O , G 6

K>'T İ &>*TBemal +)alı, İb, F0 art 18@3, ,0 F

*2met > kmet 2es3ili muBl3ka, GH, 1898, V .4/, G C01

>alil 'd2em A"meı 2 id"at +fendi, Ş2, 191F, V il, s @0

?i%ar >anım 23temi milli)e munzam bir keder, Ş2, 191F, V ll, G @0

*bdrra2man Şere; A"met 2id"aı +fendi, T', 1913, V 4/, G 18Hati2 Berimi 2er"um A"met 2id"aı +fendi ııe0Aimol Türkleri, TI, V 111, G 6(30), 1913

Biım ?imi(&r) 2 er"ıımun ıerremei "ali e menlikıbi, TI, 1913,V //, G 6(30)5 *2met

id2at ';endinin >ayat $e ıKleniil2ı, TI, 1913, G 8(3F) - 9(33)

*li Bemal Alımeı 2id"at +fendi, ir sa; 2a-i tari2, lst 1913, s 19-30

İsmail >ikmet('rtaylan) A"met 2id"at, illi kiitü+2ae edebiyat serisi 1F, Banaat kütü+7

2anesi, 1st 193F

Gamim Boo% Tanzim1Et e "ik3 _ )eA"meı 2id"at , GH, 19C0, V D...4///, G FF8A

G ?a2l il%a Türkçed e ilk ıi)atr- )azanlarA"met 2id"aı, GH, 191F, V .V/, G F3@6

Bıimil Ia%ı! A"met 2id"at +fendilla)-tı D:e "3ııraları, Tan basıme$i, İst 19105 &azılmamış

lııiııralar, 4akit, @, 1C-1A Şbat 19CC5 A"met 2id"aı maıbaasını nasıl kurduN, 4akit,

F1 ;art 1911, s F

*$n a#man( A"met 2id"at +fendi, İs 191A, V lll, G F@

*li Vani+ (Intem) A"meı 2idlıaıllimmeıi e "izmeti, İs, 19CA, V lll, G F@

a2mt Tari 2erlııım A"meı 2id"at +fendi, İs, 19CA, V ili, G F8*2met Va;ero"l Alımeı 2idlıaı +fendi e ıiirkçemi, T&'&, 19C6, V ll, G 1

Gabri 'sat Giya$ıı#%il A"met 2id"aı +fendi mürebbi , Benan basıme$i, İst 19C65 A"met l(ıfid"aı

+fendi, İs, 19C6, V 4, G AA-A85 *2met id2at ';endi, lsliim *nsiklo+edisi, V O, s 18C-18@

Ra Pa( A"met 2id"aı +feııdi, *ylık 0Knsiklo+di, 19CC, V /, G 3

>akkı Tarık Ns A"meı 2idlıaı +fendi ile şair Fıtn-ı *anım, 4akit base$i, İst 19C85 @ir 9ü

bileııin intibaları A"met 2id"aı(ı anıyor, 4akit basıme$i, lst 19AA



198 B' ?*? *BIMQ

>ikmet &idaro"l A"meı 2 id"at e kltisikler, >s, 19A0, Vl, G@

lKlsta;a aydar A"met 2id"at +fendi*a)atı, sanaıı, eserleri, 4arlık yayme$i, İst 19A1 Ve$det Bdret A"met 2id"at, T & B Tanıtma yayınlar, Türk &iline 'mek 4erenler diii C,

*nkara Mni$ersitesi basıme$i, *ok 196F

* >'T 4'H/ B =*Ş*

*2met 4e;ik =a#a '1elıcei -smani =EnsEz, Tab-2fn-i *mire, l,t 186@ İsmail >ikmet ('rtaylan) A"met !efik Paşa, Bııaat kibabe$i lst 193F sta;a ?i2at Un A"met !efik Paşa e +rnani t erciimesi, Bi, 1938, G F e2met Qeki =akalın A"met !efik Paş- , * Gait basıme$i, İst 19CF

>ikmet &idaro"l( A"met !efik Paşa, 4r 19AF G 38@*2met >amdi Tan+ınar Alımeı !efik Paşa1 İslfm *nsiklo+lisi, V l, s F0@-F10

>asan *> 'di A"met !efik Paşa, &T, 19A@, G 3A

Dt;i *y A"met !efik Paşa, T, 19A@, G 365 A"met !efik PQRa, T&, 19i@ V 4//, G @3

H * Tenrel( A"met !efik Pa şa, elleten, 196C, V ..4/// G 1095 A"met !ef iA Paşa(nııı eserleri, elleten, 196C, V ..4///, G 1105 A"met !efik Paşa(nın şa"si)ctinintcşekkiilü, lıımısi "a1 )atı e mu"telif karakterleri, elleten, 196A, V ../., G 113

*Dl 'I

Gelim ?ü2et <er!ek Ali @e), *ylık *nsiklo+edi, 19CA, V 1, G l &o"an *ksan 7-k-na &atı)-r (os), &ü-13%ün yayıne$i, Türk k lasik serisi ll, *ıık 1961

a2a &ünler Ali @e)'etafe t, F baskı, ineleme kısmı, s 3@-CA, Remi kittbe$i, İst 1961

*Dİ GN*4İ

id2at Vemal Bııtay #arıklı i"tilalci *li GnıXi, ,K >alil kitabe,i, İst 19C,6

>ikmet &idaro"l( Ali #ııai (de dil ıınln)ışı, T&, 19A8, V 4///, G 80

Hali2 Rı;kı *tay @aş eren ink,/abçı, &ünyn ynyıları %ı.% Ieni <ün mııtbıınsı, l st (tari2si)

'NQQİIK T'4HİB

B+rüliiade ebmed Had( +buzzi)a Tefik @e) =Hliimü münasebeti)le, GH, 1913 V .//4,

G 11C05 +buzzi)a Tefik @e), %ünkü edebiyat, İkbal kütü+2anesi, İst 19FC, s 31C-

319 sta;a ?i2at (Un) +bımi)a Teı,fi1 ki, 1938, G 3-1

İ2sıın Gn% +bıızzi)a Tefik, *ylık ,Kosik lo+edi, 19CA, V 1, G 9

Şa2a+ ?ami Vo#knlar ( +bıızzi)a Tefıikllıı)atı e eserleri, TBR, J9A@, G ı

>*IRNDD*> 'H'.&t

İsmail >ami &iini#mend Tiirk Ti)atr-sııııuıı ilk :i)esi, Tkl, 1939, V 11, G 8

ll;enel *a )rıılla" +fendi, İslam *nsiklo+elisi, V 4, Bısım /, s 393-39-k

N*DDİ li*Vlll;allim ?ai Hmer(in ç-cııkluBıı, Şirkt-i miireltibiyye matbaası, lst 1891

Gela2i 2uallim $aci, Şirket-i mürettibiyye matbaası, İst 189Cİsmail >akkı 2uallim $aci +fendi, iıi#an erberyan matbaası, lsl 189A

B+rülüade lKle2med Had 2ııallim $aci, GH, 1910, V .../., G 1003 V .D, G 10185Te"3lüfi ezak =2uallim $aci münasebeti)le, GH, 1911, V .D, G 10F3

*2met Rasim( l06ıı"arrir, şair, edi:, Banaat kiitü+2anesi, lst 19FC

>üııeyin *$ni( 2uallim $aci, Banant küDü+2anesi, İst 19F3

*Oi Vii+ Intem 2uallim $aci, İs, 19CC, V l, G 115 2 uallim $aci lla)aı1,, a"lak,, /s, 1911,

V //, G 1C



&'R ? T MRB '&' İI*T/ ?O ? *?* PİQ<İD'Rİ 199

?* 1Q*&' ?*l

İsmail >akkı $SbizSde $3ım @e1, k, 189C, G 6

e2met Gadık $3biz3de $3zım e e1 "ra(sı, GH, 189A, V ., G FAC İsmail >ikmet ('rtaylan) 4fbifde $3zım, Banaat kitabe$i, lst 193F

Gamim Boa% Tanzimat ı7e llikii)e $iibizade $azım, GH, 19C0, V D...4lll, G FF8@ İbra2im Qeki rdrl 7ara @ibik (19CC baskısı d-la)ısi)le1 M/, 19CC, V 4//, G @@

?*O>B B'*D

e2met rat Mdeb3mmn nümimei imıisii>eri - Gi;üıre, lli, 1888, G C1, CF, CC

'lıiya Te$;ik 7emal @e)(in ıereme-i "3li, 'biya matbaası, İsı 1908

Bemalıid *li 'krem (olayır) .u"i 7emal, e2met ey matbaası, lst 19085 $amık 7emnl,aari; basıme$i İst 1930

a2a Te$;ik Cel3leddini *ar zenışa", Teeddiid-i ilmi $e edebi, İst (tari2si), s 168-1@3

Giileyman ?ail $amık 7emal, İkdam matbaası, İstl9FF

Bemalettin Şiikrü $amık 7rmal, Banaat kiitii+2aesi, İst 1931İsmail >ikmet ('rtaylan) $amık 7emal, Banaat kitabe$i, İst 193FGadettin ?ü2et ('r%n) $amık 7emal*a)atı e iirleri =EnsEz, Ieni Şark kitabe$i, İst 193ABemal Ta2ir $amık 1 7emal için di)-rlar ki =anket, Şirk et-i iirettibiyye matbaası, İst 1936Rna ?r .eı ,übil iD !4 = $amık 7emal sayısı), İskenderiye 1936

>ilmi Iiieba# $amık 7emal e atan seDisi, İl basıme$i, Tekirda" 193@5 10A d-Bum )ıldE

niimiinde $amık 7emal, B+rü kitabe$i, İst 19C65 @ütürı ce:"eleri)le $amık 7emal

lla )aıı, "atıraları, şiirleri, r2an ete $e orta"ı kollekti; #irketi matbaası, İst 19A9

sta;a ?i2at Un $amık 7emal r ibret Dazetesi, Remi kitabe$i, İst 1938*2met >amdi Tan+ınar $amık 7emal(e dair düşünceler, P", 1939, V 4/O, G @6

Qiya Gomer $amık 7emal e !ikt-r TfüD-, B1, 1939 G 1FQiyaeddin Ha2ri Hındıko"l $amık 7emal, M/, 1939, V .//, G @15 $amık 7emal e )aşa)a

n tarafları , Ml, 19C0, V .4/, G 91

/(emal Tran ( Atatürk ıXe $amık 7emal, M/, 19C0, V .4l, G 9C

He$iye *bdlla2 (Tansel) $amık 7emal(in a"liiki "ıı1usi)eılerine dair n-tlar, Ü2. 19C0, V.4/, G 9C5 $amık 7emal te *ere ezni, Ü. 1910, V .4/, G 9C5 *ıısıısi mektu:larına

DEre $amık 7emal e Abdül"ak 6/iimid , <üne# matbaası, *nk 19C9

Şeri; >liı8i $amık 7emal(iıı eserleriniıı tenkidli tab(ı "akkında, MO, 19X10, V .4/, G 9C5 $amık

7cmal(irı eserleri =bibli)-Draf)a, ?amık Berral >akkında, &il $e Tari2-Vo"ra;ya Hakültesi

Tiirk &ili $e 'debiyatı 'nstitiisü ne#riyatı F, 4akit matbaası, İsı 19CF, s 303-CF0İbra2im ?emi &ilmen( $amık 7emal +seri, tesiri, 4r, V ./, G 1805 $amık 7emal(in r-man

cılıBı e r-maııları, ?ank Bemal >akkında, &il $e Tari2-Vo"ra;ya Hakültesi Tiirk &ili

$e 'debiyatı 'nstitüsii neriyatı F, 4akit matbaası, lst 19CF, s @8-1FA

Hn$r Qiya Baral $amık 7emal e 8ark meselesi,$ aauk Bemal >akkında, &il $e Tari2-

Vo"ra;ya Hakültesi Türk &ili $e 'debiyatı 'nstitüsü ne#riyatı F, 4akit matbaası, İst19CF,: s F81-F93

ekir Gıtkı aykal $amık 7cmal(c DEre Aru:a e biı, lK aınık Bemal >akkında, &il $e Tarilı

Vo"ra;ya Hakültesi Türk &ili $e 'debiyatı 'nstitiisii ne#riyatı F, 4akit matbaası, İst

19CF, s 18@-F1@

=erte$ orata$( $amık 7emal(in DazeteciliBi, ?amık Bemal llakkmda, &il $e Tari2-Vo"ra;yaHakültesi Rütrk &ili $e 'debiyatı 'nstitüsü ne#riyatı F, 4akit matbaası, İst 19CF, s 161-18F



200 B' ?*? *BI MQ

İ!e Gadık oran $amık 7emal(in s-s)al f ikirleri, aınık Bemal >akkıda, &il ,7 Tari2

Vo"ra;ya Hakültesi Türk &ili $e 'debiyatı 'nslitüsü ne#riyatı F, 4akit matbaası, İst

19CF, s FC9-F@9

Ve$det =erin $amık 7emal e Fraıuı edebi)atı,$ aınık Bemal >aklmla, &il $e Tari2-Vo"ra;ya

Hakültesi Türk &ili $e 'debiyatı 'nAtİtiisü ne#riyatı F, 4akit matbaası, İst 19CF, s

1F@-1AA ?iyai erkes $amık 7emal(in fikri t ekamülü, ?ank Bemal >aklıd, &il $e Tari2-

Vo"r a;ya Hakiiltesi Türk &ili $e 'debiyatı 'nstitüsü ne#riyatı F, 4akit matbaa, lst 19CF,

s F18-F39*bdülkadir İnan .us matbı,a tında $amık 7 cmal, ?amık Bemal >akkında, &il $e Tari2-Vo"ra;ya

'nstitüsü Türk &ili $e 'debiyatı ne#riyatı F 4akit matbası, lst 19CF, s F9A-30F*bdülbiiki <l+ınarlı $amık 7emal(in iirl er i , ?amık Bemal >akkında, &il $e Tari2-Vo"ra;ya

Hakültesi Tiirk &ili $e 'debiyatı 'nstitiisü ne#riyatı F 4akit matbaası, 2t 19CF, X7 11-@@

a2a &ürler $amık 7emal(in r-marıları ( üziincü d-Bum ) ılı miinasebPli )le , Pı"ır lOtabe$i,

İst 19C0

?ei+ Haıl Bısakürek $amık 7emal8a"sı , eseri, t esiri = 5-Bıımtııııtn _iizürıcü ) ıldEnümii

mü nasebeti)le, Türk il Brm yayın;arından, Ree+ Nlso"l basırne$i , *nk 19C05!atarı şairi $amık 7emal,1Gemi2 Dıit;i kibabe$i lsı0 1911

Qiyaeddin Ha2ri Hındıko"l Tiirk "ııkıık tari"inde $amık 7emal, Benan basıme$i, lst 19C1

?amdar Ra2mi Baratay $amık 7emal e idealizmi , Ankrn kilnbe$i, r sa 19C1

İ2san Gn% $amık 7emal , *nkara >alk e$i ne#riyatı, lst 19C15 $amık 7emal, *ylık Knsik

lo+edi, 19CC, V 1, G 8

*tsı $amık 7emııl , Pa, 19CF, G FF

e2met Ba+lan $amık 7emal(e DEre insan1 1,,, 19C1, V l , G C5 $amık 7emalUla _ )atı , ,e eserleri,

İbra2im >oro basıme$i, İst 19C85 $amık 7emal ve Fati" , T&'&, 19AC, V 4/it2at Vemal Bntay $amık 7emal =5erinin insanları e -la)ları arasında, l aari; matba ı,

V 1, İst 19CC5 V il, // kısım, İst 19C9, V il, il kısım, İst 19A6

?i2at Gami anarlı $amık 7emal e TiirkOsmanlı milli)etçiliBi , İstanbl Mni$ersitesi Türk

&ili 'debiyatı enları Vemiyeti yayınları, İst 19C@

rbanettin atıman $amık 7 ema/(in bir ma,ıztımesi e Alman idealirmi , T&'&, 19C8, V ili,

G 1-F5 $amık 7 emal(de deizm e "umanizm, T&'&, 1919, V 111, G 3-1

'di+ Ali akın $amık 7 emal Af)-n(da , >alk e$leri yayınları, illt Bültür *ra#Nrmalan 11, *nk 19C9

>ikmet &isdaro"l $amık 7emal e Abdül"ak *amid , Ie, 19A0, G 65 $mık 7emal*a )a tı ,

sarıatı, eserleri, 4arlık yayınları, Türk klasikleri 6, lst 19AC, 19A@, 19A9

?e$at Ial!ın $amık 7emal 2aBıısa(da, >s, 19A1, G il, 1F, 13

e2!et Bemal Pa"lar $amık 7emal, Mstüne L yayıne$i, İst 19AC

İbra2im Qeki rdrl( 7alebent $amık 7emal, T&, 19AC, V ///, G

F84as;i a2ir Boatürk $amık 7emal(in "a)atı , l# yayıne$i, *nk 19AA, 19A@

Ia#ar Bkal $ar1ıık 7emal , Şe$ket Mnsal matbaası, 2t 19A@

*slan 'r%ü! $amık 7emal, Şa2a+ kitabe$i, Bonya 19A9

esim *kımsar $amık 7emal/4a)aıı, kişili B i, mücadelesi, e serleri1 Bo$an kitabe$i, İmir 1961

R'V*1Q*&' *>NT 'BR'

nemenliide Ta2ir Gemzeme, <n#, 188C, V l, G l.

Gami+a#aide Geni Gemzeme, <n#, 188C, V 1, G A



&'R ? TMRB '&'İI*T/?/? *?* PİQ<İD' Rİ F01

e2met rat( Mdebiimmn nümıınei imtisiV eri 7!uslaı, , 1888, G C@, C9-A3, A@-61

İsmail >akkı +krem @e), a2mt ey matbaası, İst 1890

*li Gat 2u"sin be) =ıenkid, k, 1893, Iıl 3, G 1

*2met id2at 8emr3, /, 189A, V 1, G FA

T Hikret +lırem @e), GH, 1896, V ., G FA8

*2met Raııim .is3lei :e9mürde "akkında miilii"aiitı edebi))e, ', 1899, V 4l, G @0

B+riilüade e2med Had $e9ad +krem, GH, 191F, V .D//, G 10@35 Msı3d F1krenı, %ünkü edebiyat, İkbal kütü+2anesi, lst 19FC, X F89-F9@

*li Ekr?m (olayır) .ecaiz3de 2 a"mud +krem @e), İstanbl &nrül;iinıı 'debiyat edre7

sesi eıınlan Vemiyeti ne#riyatı //, '$ka;-, lslamiyye matbaası, İsl 19F3İsmail >ikmet ('rtaylao) .ecaiztide +krem, illi Bütü+2ane 'debiyat Gerisi @, Banaat kü-

tü+2anesi, İst 193F

Gabri 'sat (Giya$ıı%il) .ecaizade +krem(de şiir telakkisi, 4r, 1939, V Iii, G 13A

JNe2nıet Ba+lan +krem tXe *amid üzerinde 'amartine(in ıesiri, İs, 19CC, V l, G 1F

'reümend 'krem Tal .ecaiziide 2alımuı +krem, *ylık *nsiklo+edi, 19CA, V /, G 9<üin &ino Tanzimiit(ıan s-nra DerçekçiliBe d-Bru, &TVH&, 19A1, V /., G 1-F5 Araba #edasıA

7uruluşu "akkında bir deneme, &TVH&, V /., G C Den ııyn basım, Türk Tari2 Brm

asıme$i, *nk 19A15 .ecaizüde +krem(in Arcıba #edası r-manında Derçekçilik, 6.% 19A1,

V ./, s A@0

He$iye *bdlla2 (Tansel) ftlııallim $iici ile .ecaizade +"em arasıııdaki miirıakaşalar e bıı

münakaşalarııı sebe: -ldııBıı edebi luıdisrler, TlK1, V . elan ayn basım, sman Ial!m mat7

baası, İst 19A3

Şükrü Br%an( .ecaizade +krem 4la,aıı , sanat ı , uerleri, Iarlık yayınları, Türk Blfsikleri 3@,

İst 19AC ?edet Gao!ar .ecaizacl e +krcm(in eserleri ıe eserlerinin çeşitli basımları1 TB&, V 4, 19A6,

s F

G*İ=*Ş-KQ*&' G'Q*İ

e2met rat( Mclebiimızırı niimünei inııisalleri 7#erDiizeşt, , 1888, G 6C, 66, 68

Te$;ik Hikret #iimi:aşazade #ezai, GH, 1898, V .4, G 38F

Hilorinalı ?aım +debi)aı,mızııı bü)ük bir üsıadı ibda(karı, Güs, 19F3, G 19

Güleyman ?ai; İlal, Güs, 19F1, G 1F

Gela2attin (<ün%r) #3mi:aşa3de #eziii @e)(irı )alısında bir saat, IB, 19F@, G 6=eyami 7Ge;a #ami:aşaıide #ezai1 Vm2, F lıtisan 1936

1K10 Tr2an Tan #ami:aşaziide #eziii - *a )alı e eserleri , Vm2, F8 Ki,rn 1936

*bdrra2man Adil' #ami:aşaiıcle #ezüi, Vm2, 1 ayıs 1936

>asan *li (Iüel) #ami:aşa3de #e3i ıc 2illi +debi)at, =aartesi Bon#malrı, Remi

Bitabe$i, İst 193@, s FA0-FA1>akkı G2a <e%in #ami:aşaiide #eüi, I, 1939, V 11, Gayı F1

Gamim Boa% Tanimliı ııe "ika)e #ümi:aşalide Gehfi, GH, 1910, V D.:-.4///, G FF86

<üin &ino #ami:aşazade #ezai @e )(in #erDünşı isimli r-manında DerçekçiliBiıı :a)ı, &TVH&,

19AC, V .//, G 1-F

* Her 2an "kan #3mi:aşazıide #ezai 4la )aıı1 sanatı, eserleri, 4arlık yayınları, Türk klasik7

Leri, İst 19ACBenan *kyü #erDüzeşt r-manı iizerine, T5, 19A6, V 4 G AA



202 B'?* ? *BIMQ

GMD'I*K =*Ş*

?iyai *2met ano"ln #iile)man =a#a, 4akit basııne$i, l st 19C3

Bemal Qül;ü Taneri Tiirk edi: t7e tari"çil erinden # üle)man *iisnü Paşa(nın "a)atı e eserl eri, .

G, *ra#lırına $e <eli#tirme a#kanlı"ı yayınlanndnn, <enkm bnsıme$i, *nk 1963

Ş' G'TTİ/K G* t

*2met İ2san (Tok%( 8emsettin #ami @e), GH, 1896, V .l, G F@AŞemsettin Giimi 7amıisı türki (ns5) , İkdam matbaası, İı,t 1901

e2met 4ded (Pelebi) 'isanımı1ın esı,sları e 8emsettin #ıimi @e), RB , 1908, V 1, G l.

>ik met Tr2an &a"lıo"l 18emsettin #ami * a )at ı ee eserleri, Resimli *y basıme$i lst

193C >ikmet &idaro"l ( 8emsettin #ami be) ıXe dil anlayı#ı, T5, 19AF, V 1 G 9

Şl?*Gl

'biya Te$;ik 8iııasi ile bir mül3kat , ', 1898, V 4lll, G 805 8i,ıasi(ııiıı eyylm- ı a"irei

"a)atı, ', 1911, V ., G 10A5 V ./, G 1065 2ıı"allefıiıı 8inasi, K;', 1911, V ./, G 10@B+riilüade e2med Had ( 8inasi(niıı şiirleri, # F, 1911, V .D/, G 10AF

1lıralıim ?emi (&ilmen( 8inasi e ıisıirı1 Ir, 19F1-19FF, G 10-F15 8air erlenmesi mııdlıikesi,Ir 19FF, G 1F0

*lımet Rasim ı66atbıııit tari"ine medlıal ilk bii)iik mu"arrir/erden 8inasi, Ieııi matbaa İsi19F@

İsmail >ikmet ('rtaylan) 8iııasi, Banaat kitabe$i, İst 193F

sta;a ?i2at Un 8inasi 18-F0 )aşında Aru:a()a Ditmedi1 Bl, 1939, G 95 8inasi, ,K ylık

*nsiklo+edi, l9CC, V 1, G A

*li ?i2at Tarlan Taıuimilt edebi)atında "akiki müceddid1 Tanimat 1(yiiiinrü ) ıldııüınü ıniiııa7

sebetiy), aari; matbaası, İst 19C0 s A96-61@

e2met Ba+lan 8inasi(nin Tiirk şiirinde )a:tıBı )enilik, TN'&, 19n, V //, G 1.

Benan *kyü 8inasiııiıı Fransa(daki EBrenimi ile ilDili bacı belDeler, T&, 19AC, V 111, G 31

*2met Btsi (Teer) 8air elerınıesi(ni -kurkerı, ls, 19AC, G C

>ikmet &idaro"l 8inasi*a)atı, sanatı, eserleri, Türk klasikleri FF, 4arlık yayıne$i İsl

19AC

Re;ik *2met (Gen,a,il) 8air edıımesi :i)esinin )iiziincii )ıldiiıııimü, NT, llA8, Ieni seı i, A F

Ve$det Bdret ,Wair elenmesi =EnsE Ielite+ yayıları 89, İst 19A9

U H *kiin 8in-si(nin bııDiine kadar ele Deçme)-n Faıiıı tezkiresi baskısı, T&'&, 1961 V

ı% s 6@

<iindü *kını @atı)a )Enelikcn 8iııasi, *nkara Mni$sitesi Nil $e Tari2-Vo"ra;ya Hıtkiiltesi

yayınlan 116, Türk 'ılebiyntı serisi 18, *yyıldı mntbaası, *nk 196F

QİI* =*Ş*

Güleyman ?ai; lki d-st =Gi)a Paşa$amık 7emal , Bnnnnt kütü+2anesi, İst 19FA

İsmail >ikmet ('rtaylan( Gi)a PX6a*a)aıı ıXe eserleri, Banaat kitabe$i, illl BütüıZlıane 'debiyat Gerisi A, İsl l93F

İ2san Gn% A"met !efik e Gi_ a Paşaların Tartüf(ii , Terüme &er%isi 1910, G 1

Ta2a Toros( 8air Gi)a Paşa(ııuı Adaıın aliliBi, Ieni *lnna basıme$i, WKdaııa 19C0

Şükrü Br%an Gi)a Paşa*a)atı, saııaıı, eserleri, !arlık yayınlan, Türk kl;ı,ikleri FA, İsl 19A3

Benan *kyü Qiya Paşa(nııı bi)-Brafisine ait _)eni belDeler, T&, 19A6, V 4,G A@5 Qiya

=a#amn

*mnsyn rnlasarn;lı"ı sırasındaki olaylar, *nkara Mııi$ & T V H Tii rk &ili -e

'debi yatı 0Kra#tırmalan 'nstitüsü F, 0Kıık 196C



lll&'RK TMRB OE'İI*T/?/? *?* PİQ<İD'Rİ F03

///

'&'İI*TL V'&İ&' &'4Rİ

") GVR*Hİ E \1\K..E.

7<enel > ?aım (*2met Re#it Rey) 2iiSa"a;,ei edebi ,,e, GH, 189@, V Klll, G 3315ltüıalıabci edebi))e, GH, 189@, V .l 4, G 3@0

Vena+ Ş,2abettin #uli edebi, 189@ senesine ma2ss Ke$sal-i Ger$eti;ün^ı, X7 F3-F95 A6üSa"1abci edcbi_r)eJ6enafi(i edtbi))e1 GH, 189@ V .///, G 3F9

Te$;ik Hikret lki sEz, GH, 1898, V ./4, G 3615 @ir müliilıa1a, GH, 1899, V .4//, G C3F

Güleyman ?ai; lki sEz da"a , GH, 1898, V .4, G 36@5 5$ck3ıt idrıık , GH, 1899, V .4// G13F

>üseyin Va2il Ial!ın +debi),ıaıı Cedide 2enşe( e esasları, GH, 1898, V KK: G 36@5 7ısa bir

kaç sE1, GH, 1899, V .4, G C1F5 #eretifünıııı edebi,atııııI kıısıırları, H>, 1933, V l ,

G F5 #ereti9iüıiırı +debi_)a ıı 7ıırnrlar e maeretlu, H>, 1933, V 1, - 35 6aıb6tut

"a )a tıA#ereıif ünıın ne )a:tıN, H>, 1933, V l, G C5 'debiyyıit-ı Veilldeilr, I< 1911 ,

V .4//, G C365 fükiler&enilu kaDaYı, I<, 1910, V ./ 4, G 3605 +debi_r)3t ı Crdid e kat(i bir dEııüm ıı-ktasıdır, I<, 1911, V .4ll, G C3@

*2med Rikmet (üitüo"l) 06üsa"abei edebi))e, GH, 1898, V .4, G 38F5 +s/afta dekadarılık e 8e)" %ali:, GH, 1898, V .4/, G 393

>alid Qiya (N#ak lı%il) 7ari(lerime mektu:lar /, GH, 1899, V .4 N, G CF85 i l , GH, 1899, V K4/O, G C305 Oıı sene, GH, 1908, V ...4/, G 913

e2med Ra;: +debi)atımı ı7 Arru:a , GH, 1901, V ../, G AF3 @ııDürıkii edi:ltrimi,RB, 1908, V 2%G A5 +debi)atımızın siikiıı re aıiilcti, GH, 1909, V ...4/, G 93F5

(+debi))ıiıı lııi/ıra)a dair, , 1909, V l, G F1,kk) e2i! 2 üıa"1abei edelıi))e X Gamimi ikiiJ etler, # F, 1909, V .KK4O, G 9FA

*2met İ2san (Tok%oı) #erıetifiinıın(ıın ıercemc i "3li, GH, 1909, V .Zı.4l/, G 9CA,9A0,9A3

Reaiiide ı2md 'krem #ereıifünıııı(ıııı tari"çesi, GH, 1910, V ..)dK, G 1000

'rüment 'krem (Tal) #treıifünıırıcıılar , IV, 1933, V 4 111, G 19A

> B (>ikmet Bı$ıOmı) +debi)at, Ccdule(niıı Ot-:sisi, ?em-i lstiklıil bssım$i lst,193A5 +dcbi))iiı ı Cedide(ııin fcls =esi, > *, 193@, V 1, G C 5 +debi))aıı Cedide(de

edebi, ,)aı ıelııkkisi, > K, 193@, V 1, G A5 +debi))atı Cedide, > K, 193@, V l, G 6-@

e2met Ba+lan +debi))aıı redide e Aşi)an, l s, 19CA, V il, G C3

Benan *kyü +debi_))ıiıı Cedide)e kısa bir bakış , Te$;ik Hikret, *nkara ni$eriteı,İ &il $eTari2-Vo"ra;ya Hakültesi yayınla rı A6, Türk 'debiyatı serisi 1, Gakarya basıın$i K ıık

191@, ,0 9-1@5 'debinat-ı Vedide bir Galon 'debiyatı ndır , Qa;er, 10 ıı bat 19A6

F 7Şiir Venab Şe2obettin Tabiata karşı şair , GH, 189@, V .l4, G0 3105 iir nedirN GH, 1909,

V ...4/, G 9FC5 Fş(lirı irdnııi))e1, GH, 1909 V ...4/, G 9F@5 2e,(ele i ezan ,GH 1919 V D4, G 11F3 11FC5 l(ein e a"enk meselesi, GH, 19F@ V D.O G 160F-1601

3 7Ronııın-2ila)e, ebmed Ra; @idt lıikii)e, GH, 189@, V 0Zı0L4, G 3 it5 @idr r-man , GH,1s99, \$ı, s CCA

Terlik Hikret .-maıılarııı tesiri , GH, 1900, V .4///, G C@6

>akkı e2i! #amimi şika )etler, @izde r-man ı7e "ika)e, GH, 1909, V .ZıZı 41, G 931)

C X 'debi telid ebmed Ra; 2iiYalıabei ed ebi ))c+se r< edebi, 189@, GH, V .111 G 318 Güleyman ?ai; iki SH da"a, GH, 1898, V .4//, G 3C@



+ıl B'?* ? *BIM@

> ?aını @ir cerab - Ali "emal @e_(c, GH, 1893, V .4, G 3@A5 2üsa"abei edebi))e

T enkid "akkında, GH, (1899, V .4/, G C1 1

Venab Şebabettin @ira :sik-l-9i, G F, 1898, V . 4/, G 3915 2iinıe"idi "akiki, GH, 1901, V.4l, G C165 Türk Teceddüd +clcbi)aı, müellifi lsmai/ llabib @e)(r, L,1lŞ, 19F@, V 1, G @

Te$;ik Hikr et 2 üniikaşiitımızcla ne ekYikN, Tarik, 1898, G C618

*2med Şayb 2 üsalıabei edebi))e, GH, 1899 V .4///, G CAAA - &il >ıılid Qiya (Nàklı%il) &eni 'isan, GH, 1908, V ...4 / , G 91C5 #ereti lc"ce,

1909, V ...4/ , G 916

Venab Şe2abettin Talıribi lisan, *#, 1908, V 1, G 1F5 lnkılab ı lisan , >ak, 191F, G

JJ @J ,isan meselesi, GH, 19FA, V D4lll, G 1A1A

>akkı e2i! 'isan, adi 'isan, eclebi, GH, 1909, V ...4/, G 9F8

() >*T/R*T*2med Rasim Tari" e mu"arrir, 2tar >alit kütü+2Rnesi, İst 19135 2 u"arrir , şair, edil?,

BanaRt kütü+2anesi $e matbaası, lst 19FC*li 'krem (olııyır) #e"aifi "atırat, In< (te;), ak 19F0 ll iiııralar, GH (te; ), 19FA, ilk te;

V D4//, G 1A00YF6e2med Ra; #eratif iinun(da aa,ısür, <ıı#, 19F@, V /, G @ ) eşil & urt lıikii)esi, <n 19F@,

V /, G 95 5-sılııklar, <n, 19F@, V ], G 10

*2met İ2san (Tok%)1Vaıbu3ı "iiııralarım, F ilt, *2met İ2san ınatbaaı,ı, lst 1930-1931

liiiseyin Va2it Ial!ın +debi "iitıralar, *k#am kütü+2anesi, İst 193A

>alid Qiya N#aklı%il 7ırk )ıl1 A ilt, lst 1936 (ilk drt ilt atbnııılık $e ne#riyat T1 K Şmatbaası, son ilt Vm2riyet basıme$i)

*>'T /ltB'T MHTM<DN

e2met Ra; *ıiristan , GH, 1901, V ..ll, G AA1

He$i Düt;ü (Baraosmano"l) ZaDla)anlar, &% 19FF, V /ll G 30

Hilorinalı ?aını llıirisıan ue ZaBla)anlar miibdi(i rıiimAdıirı A"met *ikmet , Giis, 19F3, G

F1 'rüment 'krem (Tal) Alımeı 4likmet(e dair, <n#, 19F@, V /, G 11

İsmail >ikmet ('rtaylan) A"met llikmeı, i\lill1 kiitii+2ane 'de2iynt Gri2i 19, Banaat liitii+7

2anesi , İst O 933

Gamim Boa% Ta,ıim3t e "ika )e A"met *ikmet , GH, 19C0, V D...4/O/, G FF88

Gabri 'sat Giya$W#%il A"met 4li"meı, lslıiın W Knsiklo+edi,i, 19C0, V /, s 183- 181Het2i Te$eto"lıı @ii )ük ıiirkçü 2 üftü-Bf- A"met Jlikmeı, 1l0tilli '"itim basıın$i, *nk 19A1 >ikmet &idaro"l 2 üfıii-Blu A"mft 4likmet, T&B ynyırılnn, *nk 196C

A:E6 5AFtlKlünir Giileynıan (Pa+ano"l) Fulışi atik re Alııet .asim @e1(1 le , 19FF V 4/, GN9 Venab Şebabettin A"met .asim , GH, 19FA V D4///, G 1AF6

stala ?i2at (Un) Alımeı *asim @bili)-Draf )as ,, ibliyo%ra;ya 1933, V 11, G 1F Reııat 'krem Bo! A"met .asim lla )atı, seçme şiir e ya ıları, Go &e$rin br Şair $e

'di+leri serisi 6, G2let kitabe$i, İst 1938

Bıiınil Ia+! &aılmamış "iiııralar , 4akit, A-6 Şbat 191C

sta;a ?i2at Un A"met .asim , *ylık *nsiklRZ +edi , 19CC, V /, G A>ilmıet &idaro"l A"met .asim, T&, 19AF, V 1, G 1F

Gad >iarı A"met .asim6/a )aıı, sanatı, eserleri, 4arlık yayırılar ı, Türk l00lıiı,illeriT 30 İst19A3



00

&'R? TMRB '&'İI*T/://? *?* PİQ<İD'nİ F0A

>ilmi Iüeba# A"met .asiınAşl1ları, "iiııraları, ierkona ınaDbaası İst 19A@

Gal,ri 'sat Giya$#%il A"met .asim, lslfm *nsiklo+edisi V . •. F00-F0F

*>'T ŞN-KI

*2met Re;ik A"met 8ua)b ,Ae tari", GH 1910, V .D, G 10F0 Velal Ga2ir ('roan) A"met 8ua)b, GH, 1910, V .D, G 10F0

*Dİ 'BR' (RD*I lR)

ü;id Ratib( @3ria, GH, 1910, V ...4l//, G 9@9

Re;ik >alit (Baray) @3ria e bir fet"i me1r ıi edebi, GH, 1910,V ...4/l/, G 980

a2a Te$;ik @3ria, Teceddüdi ilmi e edebi, &erisaadet kütü+2anesi , İst (Tari2sİ@) s 1@C-186 Gadettin ?ü2et 'r%n Ali +kr em @-la_ır1 Ie, 193@, V 4l, G 3F

V'D*D G*>İR 'RQ-K,

Şe2abettin Güleyman @e1az%ElDeler, GH, 1909, V ...4l; , G 9615 Cel3l #a"ir @e ), Ke$sal-i illi, 1911, s FCC-FCA

Reaiıide 'krem #ereıifıınım(a = @e)az DElDeler "akkında, GH, 1910, V ...4NO, G 9@ ıHaıl *2met (*yka!) @u"ran nıiinasebeıi)le , GH, V ...4/// , G 980

Iak+ Badri (Baraosmano"l) #i)a" tXe Celal #a"ir @e), GH, 1911, V .D, G 103F

edi Gadrettin Aşk ve 7adın şairi Cel3l #a"ir @e), IB, 19F8, F yıl, G 16

*2met İ2san (Tok%) Velfl #a"ir, Ml, 193A, V 4/, G 3C

?ai Gadlla2 Cel3l #a"ir, I<, 193A, V 4/, G 1C1

*Oi ürtea <ürkaynak->üseyin Şemsi '%e Celal #a"ir +r-an, ileik >alke$i basıınr, i%

ileik 1936

Hark ?a;i Pam2bel Celal #a"ir(i na11ıl ıarııd,nıN, I<, 19C1, V .4lll, G CAC sta;a ?i2at Uo Celal #a"ir Fr-zan , *ylık *nsiklo+edi , 19CA, G OO, G 19

V'K-K Ş'>*'TT/?

Te$;ik Hikret Cenab 8e"abeııin @e), GH, 189@, V .//, G 310

R#en '#re; (Mnaydın) Cenab 8e"abeıtin @e), <e!mi# <ünler, Bitab2üııe-i Gdi, 2t 1919, ,

33-1@

Hilorinalı ?aım +debi))3ıı Cedide(nin şi(ri_))e ıinin en miimı3 siması Cmab 8e"-beııin @e)e fendi,Güs, 193F, G F3

Venab Şe2abellin Türk Teceddüd +debi)atı Tari"i nıiiellifi / şmail llabib @e)efendi)e , <ıı,,

19F@, G l5 lsrnail *abib @e)(e, <n#, 19F@, G 6İsmail >abi+ (Ge$ük) Cenab 8e"abcııin @e) Mstadımıza, <n#, 19F@, V 1, G C5 Ceaba Cea:,

Cenab 8e"abeııin @e)(e, <ıı#, 19F@, V /, G @

4as;i a2ir (Booatürk) Cenab 8e"abeuin ile mülakat , le, 19F9, V ./4 G F@@

*2met 8(Gn (Tok%) Cenab 8e"abeıtin, GH, 1930, V D.4//, G 1@C6 YF@F>üseyin Va2il (Ial!ın) 2aıbuliı "a)atıCenab 8e/ıabeııin =Hlümü miinasebeti)le, H>, 193C,

1, s 19

*bdül2ak >amid (Tar2an)( Cenab 8e"abeııin defn edili)-r, Vın2, 1C Şbat 193C*Oi Van0i+ (Intem) Cena: 8e"abeııin ebedi)et e DEçtü, Vm2, 1C Şbat 193 ı*li 'krem (olayır), Venab 8e"abeıtin, Vın2, 1@ Şbat 193C>alit Qiya (N#ak2%il) Cenab 8e"abeııin, Vm2, 16 Şbat 193C 'rliment 'krem (Ta>K) Ceııab(ııı arkasından , Vmb, 11 Şbat 193,1



206 KENAN AKYÜZ

r2an Va2it (orkaya) Cenab 8e"abetıin, iNiyet, > Şbat 193C

*bdül2ak Şinasi (>isar) Cena: 8e"abetıine dair "atıralar, 4r, 193C,V 1, G

18

Velal ?ri (İleri) Cenab 8e"abeııin "akkında Da)et şalısi mütalaalarım, 4akit, F3 Şbat 193C Re;ik >alil Barııy +l"an , 8ita -:ereti , N#am, 1 Şbııt 19CA

*bdül2ak Şinasi (>isar) Cena: 8e"abeııin, M/, 1931, V ll, G 13>iiseyin Gat (Iııl!ın) Cenab ,[elıabeııin, *k#am, F1, F3, 30 art 193C

?ai Gadlla2 Cenab @e _ )le s-n k-nuşma, I<, 193C, V /T G A0

ekki Gait Cenab(ı ka)bettik , IV, 193C, V 11, G A0

İbra2im *lfeııin (<$sa) Cenab 8e"abeııin(iıı tercümei "ali, I<, 193C,V //,

G A05 Cenab 8e

"abetıiıı(e dair, I<, 193C, V //, G A1Gadettin ?ü2et 'r%n Cerıa: 8e"abettin*a)aı, e seçme şiirleri =inceleme kısmı, <üne# mal7

baası, lst 1931, s A-1F@

*li Vani+ Intem Cenab 8elıabeııin, *ylık *nsiklo+edi, 19CA, V /, G 10

e2met Ba+lan Ceııab 8e"abetıin(iıı şiirlerinde :it-resk, T&'&, 19A3, V 4, G 1A5 Cenab ,[elıabnıin(in şiirlerinde ses tXe musiki, T&'&, 19A6, V 4//, s 1-F5 Cenab 8e"abeııin re nesir sanatı, T&'&, 19A8, V 4///

>ikmet &idaro"l Cenab 18e"abeııiıı X *a)atı, sanatı, eserleri, 4arlık yayınları, Türk klasikleri

1@, 1st 19A3

'ŞR'HŞebabettin Giileymıın +şref, R b, 191F, G 19sta;a Şatim 2eş"ıır şair +şref( iıı "a)atı, Biillür basıme$i, İmir 1913H Nn 8air +şref, Tan matbaası, İst 19CA

l,e$det Bdret Golok +şref(ten lıici)eler, Iedite+e yayınları 18, İst (1 baskı) 19A3, (/l baskı)

19AA

>ilmi Iüeba# 8air +şref Jla)aıı, lıatıraları, şiirleri, r2an ete $e rta"ı Bollekti; Şirketi matbaası, İst 19A8

O*İB *Dİ Q*?GI

Venab Şebabettin Fıint teselliler, *#, 1908, V lO, G 1CB+rülüade e2med Had Filııi Teselliler, GH, 1909, V ...4/, G 9F0

e2met e2!et Iaar Faik Ali Ozans-) , I<, 19C0, V .4, G 388>akkı Tarık Ns Faik Ali , 4akit F ekim 19A0 ?reıtin *rtam Fail Ali(den( *atıralar , Nt, F 'kim 19A0

İet eli2 &e$rim Faik Ali Ozans-), Qa;er, 3 'kim 19A0

lKlit2at Vemal Bntay( +debi)atımızııı bü)ük ka)bı mer"um Faik Ali Ozans-) içiıı, Gon =osta,

3 'kim 19A05 Tefik Fikret e Faik Ali, Gon =osta, A ekim 19A0

Gedat Gima$i Faik Ali Ozans-), >ürriyet, C 'kim 19A0Re;ik *2met Ge$en%il 7a)bettiBimi deBerler , 7% 13'kim 19A0 =eyami Ge;a Faik Ali Oıarıs-), 7% 18 ekim 19A0

H*T* *DİI'*2met id2at Faıma Ali)e *aııım )a"ut bir mıı"arrire i Osmarıi))erıin neş(eıi, Bırkabar mal7

bnası, İst 1893

<MQİ&' G*Rİ *I<M?e2met e2!et Iaar Ciizide #abri, IV, 1910, V ./4, G 3A@

.



,ro'RK Ti RB '&'İI*T ;,]lK *?* PİQVİD'>İ F0@

>*Dİ& QİI K N*BD/< / /

e2met Rant .-manlara dair ! , @izde "ika)e1 GH, 189@, V .l KG 311 *alid Gi_ )a, GH, 1898,

V Ki4, G 3A@5 @iıde r-man , GH, 1899,V .4/>, G CCA5 llaliJ Gi)a re "ika)eleri, GH, 1900, V .., G A0L-A0A5 Aşk, 2emnıi(, 1901, V ..l, G AFC-AFA5 #-ll=uıı 5emtı , GH, 1901,V ı\1, G Aıo5 *aliı Gi)a @er, Ke$sal-i illi , 191A, s 133-13@

Hlı ?ei+ 1l;ıii t7e #i)a", GH, 6Q\i, V(V//O, G 3FA

Rtiseyin a2it (Ial!ın) @ir 1azın tari"i, GH, 1901, V ..T/, G AAF5 2atbuat "a)atı e:)e66i bir mu"arrir @a) *alit Gi)a = flt:linden Acı "akkında , Hil, 1931, V /OO , G

A95 2aı bııüt "a)atı i"ti)ar 5-lt, )aar1 llnlit Gi)a >şaklılLil, Hll, 193@, V 4lll, G

19AHe$i Düt;ü @ir 4likii )ei #eda, &%, 19FF, V //, G F8

lll Gelalıattin (<ün%ür) J faO ı7, #i)a" mu"arriri 66ezdinde bir saat, IB, 19F8, G 9

;%l2 Gırrı De$end llalit Gi)a >şaklıDil(irı Onıı @eklerken adlı "ik3)e kitabının tenkidi, IT, 1936,V i 4 G 385 F,]er/er ,,lı3diseler 7ırk lıl, IT, 1936, V l4, G C1

He$iye *bdlla2 (Tansel) 6/alit Gi)a >şak/ı:,il(irı "a_aıındarı mill"em küçük "ika)eleri, Ü%

1910, V 9H..\ % G C1

Gamiın Boa* Ta,ıîmaı ıAe l ıik,ie llalit Gi)a >ıakl,:,il, GH, 19 V, V D..Z4lll, G FF93 sta;a ?i2at Un .ir )aın ıarilıi, t)ı (Ieni seri), 19> V 1, G Fela2at U%ü %erçek sanatçı re A"met Cemil1 N/, 13 Ba-ım 19C3 ?amdar Ra2mi Baratay lla/iı Gi1,a karmaşıDı, N/, 1A ?isan 19CA

Ve$det Bdr,t Golok 4laliı Gi)a ıA şaklı ,ıil, Ir , 19CA, V .l4, G F8F-F83*2met >am^ Ta+mar 6/alir Gi_ fl llşak Al ı:,il, Ü% 19CA, V 4l//, G 8A

e2met Ba+lan Tlaliı Gi)a "akkında , 1,, 19CA, V ili, G 315 >alit Gi)a , İslam *nsiklo+edi, i, 19A0, V 4 (kısım 1), s l 13-11A

*li Vani+ Intem llaliı Gi)a >şaklıDil, *)lık *nsiklo+edi, 191A, V 1, G

1F l o0 %.l. l 9A3D Gi)a >aklıDil*a1atı, sanatı, cs,r/eri, 4arlıl yayınlan, Türk klf,ikleri

Vemil Iener /Jir r-mancının dün)ası e r-manlarımlaki diin)a, ı; Gıralar matbaası, 1st 19A9

>MG'I /K V*//İT I*DPliK

r2meı Ra; lla)atı ıiu"a ))el mıılıarriri1 GH, 1899, V .4lll, G 131-

13F İet eli2 (&e$rim)( 2 eş"ur simli/ar (llü,eyin Va2it), K;, 1908, V

1, G 8

Iak+ Badri (Baraosmao"l) ll u1ıatı "akikı))e sa lınel cri , GH, 1910, V ...T., G 100ABerim Gildi +debi))ilı ı Ceditle(nin ıa"ramanlar, l't lliise )irı Ca"iı(e ceıa:, okrt matbaası,

;ıt 193A

Gamim Boa% Tanzimat e lıiku)e 6lüs,), irı Calıiı ) alçın, GH, 19C0, V D...4/>, G FF91Gat >iarı llüse)iıı Ca"iı l al!ın, 4arlık yayınlan, Türk klasikleri C9, İst 19A@>ikmet &idaro"lıı lliise)irı Ca"it l alçın, 4r, 19A@, G C66

>ilm Iüeba# @ü)iik müca"iı *üse)in Ca"it, &irkona matbaası, İst 1960emi ?sret llüse)in Ca"it @e)1 lsı =tari",i,1

//MG'IlK R*>İ <MR=/ KR

*kalıno"l Gadri ?ü2et( ls)aıı (Vadı miinasebeıi)le Feı"i meyıe), atbaa i 2nyriyye $eŞürekası , İst 1913

Geli2ııtlin (<ün%r) @ü)ük r-mcıncımız lf iise )i n .a"mi @e)(le i"i saat1 IB, 19F@, Iıl /,s 3

Bfmil Ia%ı! Tiii#l()iıı .a"mi, 4akit, 13 art 19C1

Gami *kalın



208 KE2'<Aıl AKYÜZ

ReVik *2met Genn%il Olüsryin .a"mi @eJ te l"ramanları, I<, 19>, V lll, A 635 llilır)iı .a"mi %ür:ınar *a atı, "iilıraları, eserleri, münakaları, >ilmi kitabe$i, 1Xt 19CC

?iyaııi erkeıı >iiseyin .a"mi(nirı s-s)al DErüleri, &TVH&, 19CA, V 11], G 3edi2a erkeıı llüse)in .a"mi(nin r-manlarınıla dil t kadın, &TVH&, 19CA, V /ll, G 35 If!

se)irı .a"mi(nin r-manlarında kadırı ıi:leri, &TVH&, 19CA, V ili, G A

=erte$ ?aili orata$ llü se)in .a"mi(nin r-maıırılıBı, &TVH&, 19CA, V 111, G FlKlııta(a ?i2at Un *üse)in .a"mi %ür:ınar(tlan seçilmiş :arçalar te eserleri "akkında miiıa

lıialar, >ilmi litabeKİ, 1t 1916Hemye *bdlla2 (Tansel) >üyin .a"mi, İslfm *nXiklo+edioi , 19A0, V 4,s 6AA-66F

Gat >iarı *iise)in .a"mi %ür:ınar*a)aı,, sanatı, eserleri, 4arlık yayınlan, Türk klasikleri1C, lst 19A3

AJ( Gırn De$end Jf ü se)in .a"mi %ür:ırıar, 6. . K. Iayınları, \nk. 196C

>MG'Ili, GlIR'T UQG'4'R >amdlla2 G+bi (Tann$er) 'e)3li Dirian, GH, 1910, V...4 lll, G986

>üseyin Va2lt Ial!ın 2aıbuat "a)alı7ıılcımlı 7ül, )aan *ü se)in #i)reı Hzseer, Hli, 1938,

VlZ, AFFFi0kmet ünir 'bio"l llıüeyin #i)rel, I<, 1938, VTZı00l, AF81e2met e2!et Iaar l/ iise,in #i)rcı ` seer, I<, 19C1, V.4, G 369Ger$er İskit Türkie( de maıbuaı idareleri e :-litikaları, a,$ekflet ası: Iayın limm

üdürlü"ü yayınlanndan F, Tan basım$i, İst 19C3, s 16A-168

>MG'Ilt GN K/ I*DP/?lKlülid Ritib Tedkikaıı temf#fine 7irli çamaşırlar, GH, 1909, VZ..K ili, G 9695 7undak

Takımı, GH, 1910, V..ZO., A100@*li Vani+ (Intem) '3ııei melal, >Ş, 1910, A1Rai; ?edet (Bestelli) Dfne-i mel3l lıakkında, RB, 1910, V/4, G3

Velil Ga2ir ('roan) Jlü se)iıı #uat @e), $eıısiili l06illi, 191A, s61

Re#at ?ri (<üntekin)X amalar, t;, l919, G 6e2met e2!et Iaar llü se1in #uaı &alçın , I<, 19C0, V .4l, Grn6*2met İ2san (Tok%) JlüseJin #uat, GH, 19ıF, V .Vl, G F3@9

G ?a2it il%a( *üse)in #uaı(a dair, GH, 19CF, V .V/, s F3@9>alit Ha2ri sansoy >üseyin Gaıı düşiiııiirken , GH, 19CF, V .VL, G F380

Hark ?a;i Pam2bel 5r1 * ıisrc)in #ııat , I<, 19OF, V ./., G C@3'liiyi# Gat (Ial!ın) Jliise_in #ııaı &alçın et 6iirleri, >alk baım$i, lst 19 ı3

İGiK>İD G'H7K*li Bimi *kyü 2f(f"um lsmail #efa @e)(iıı ltrciimti "ali, >issiyyiıt, n,, s 3-F % 1t

191F5 lsmail #efa, Tkl, 19C0, A13

İmıail >ikmet ('rtaylan) lsmail #efa, Banaat kütü+2anesi, lst 193F

,rn>'T ıKBlH*li 'krem (olayır) #t"3ifi ıtnkid #afa"at "akkında, #"r, 1911, V/4-4, G FA6-FA8, F6F-F63,

F66-F6@, F69-F@0, F@C, F@6>amdlla2 G+bi (Tann$er) #afa"at, GH, 1911, V.D/, A10A05 #afa"at "akkında, GH, 1911,

\ sıoAı, 10A8üliil Ga2ir ('roan) #afa"3ı "akkında, GH, 1911, V .D/, G10AF



&'R? TMRB '&'İI*T/? / ? * ?* PİQ<İD'Rİ 209

*"a2 Gırn De$end 2 e"met Akif, IT, 193@, V/4, G A0 2e"metAkif, T&, 19A3, V11 A16

*V (*2met Ve$at) 2e"met Akif*a)alı, seçme ıiirleri, ?mne basınıe$i, lst 193@

. Gener X ? Gali2 2e"met Akif, okrt basıme$i, lst 193@

'ııat *dil üstea+lıo"l 2e"met AkifFerdi e içtimaı kara(ct eri, atan:ererliBi, milli)etçiliBi, şair liBi, Mlkü basıme$i, lst 193@

it2at Vemal Bntay 2e"met Akif, Gemi2 Diit;ü kitabe$i , İst 19395 6 ,tikltil ıairi

2 e"met Akif , Mlkü kitabe$i, lst 19CC5 2e"met Akif +r1-1, *ylık *nsiklo+edi, V/,

G8, 19CC

'#r e; 'di+ 2e"met Akif*a)atı , eserleri e @0 mu"arririn )azıları, *sar7ı ilıniyye kütü+2anes i,İst 1938, 196F lnk,lab karıısında Akif Fikret, %ençlikTancılar , *sar-ı ilmiyye kütü+2anesi, lst 19C0

,G,0 (r2an Gey;i r2on)( 8air 2e"met Akif, Pa, 19CF, G66

He$iye *bdlla2 Tansel( 2e"met Akif*a)atı e eserleri, *nkara kütü+2anesi 'debiyat GerisiF,Banaat kitabe$i, lst 19CA

Vemil Gena n%n 2e"met Akif*a)a t ı, eserleri e ideall eri, Te;eyyü kitabe$i, lst 19C@ ?reNİn *rtanı 2e"met Akif e Düzel lstanbul türkçe,i, T&, 19AF, V/, GCllle2met Ba+lan 2e"met Akif1 ls, 19AC, Vl, G1C

e2met 'min 'ri#ir%il 2e"met AkiflYliim cı bir ıairin r-manı , <üel Ganatlar matbaası, *nk

19A6

?eriman alko! Utürkmen( 2e"met Akif#afa"at e mekan , Şe2ir matbaası, İst 19A8

>ilmi Iüeba# @ütün ce:"eleri_)le 2e"met Akif, &ierkona matbaası, İst 19A8

He2mi Vmalıo"l 2e"met Akif(in "a )atı e tefekkür ce:"esi, *yy1ldı matbaası, >ilalyayın- 1ın, 'debiyat serisi3, *nk 19A95 2e"met Akif(in "a )a tı e 6 ,tikliil

2arşı , Gnme Gnme ?e#riyat $e atbaaılık *Ş, İst 196F

*li ?i2at Tarlan 2illet şairi 2e"met Akif, e2met *ki;, illiyet!iler &erne"i ne#riyatı 1C,s 1F-16, Peltük matbaaılık kollekti; #irketi, lst 1961

?rettin To+! 2e"met Akif #anatı e ideal i zmi , e2met *ki; , illiyet!iler &erne"i ne#ri yatı

1C, s FA-@C, Peltüt matbaaılık kollekti; #irketi, İst 1961

Hark Badri Timrta# 2e"met Akif e cemi)etimiz (lümünün FA yıldnümünde), Ia"mryayme$i, İst l96F

'>'T R*NH

>üseyin Va2it (Ial!ın) +)lül mıı"arriri 2e"met .aııf , GH, 1901, V ../, G A31a2a Te$ilı0( #erab, Teddüd-i ilmi $e edebi , İst (tari2si), s 1A1

R e#at ?ri (<üntekin) 2e"met .auf @e) O Cidal münasebeti)l e, <B, 1911, V //, G 8

Gamim Boea%a( Tanzimat e "ika)e 2t"med .auf, GH, 19C0, V D...4/// , G FF9C

Gelami İet Gedea 2 e"met .aııf, *ylık *nsik lo+edi, V 1, 19CA, G 9

D Gami *kalın 2e"met .auf *a)atı, sanalı , erleri, 4arlık yayınlan, Türk k lasikleri F1,

lst 19A3enel 2e"met .auf , İslam *nsiklo+edisi, 19A@, V 4/O, s 610-61F

?İ<*R >*?/

*2met Rasim( $ıriin, Umr -i edebi 1, 1899, s 11C-1F1

e2met Ra; ( Alui ,eda, GH, 1899, V.4//, G0 CC0

Ia2ya Bemal (eyatlı)( $iDar ll aııımefendi, ?e$sal-i illi, İst 191C, s0 1-0

R#en '#re; (Mnaydın) $iDar binti Osman *anımefendi, <e!mi# <ünler, Bita+2ane-i Gdi,lst 1919, s 687@A



'1+ B'?*? *BIMQ

B+rülüade e2nıed Had $iDar 4lanım, %ünkü edebiyat, İkbal k ü tii+2anesi, İsD 19F1-

s F9@-31C

Bimil Ia%ı!( 8air $iDar llanım, 4aLit, F Şbt 19CC

?i%ar >anım *a )a tımın "ika )esi, 'kin 2asıme$i, İst 19A9

R/Q* T'4HİB (UDMB *Ş/)

Velıil Gakıb .ıza T ef ik(in felsefesi, <B, 191F, V 111, G 1A*bdlla2 Ve$det (Bar2da") 5-kt-r .ıza Tefik @e), ?e$siıO-i illi, 191A s 3@-C0

R#en '#re; (Mnaydın) .ıza Tefik @e), <e!mi# <ünler , k itı+2an-i Giıdi, İst 1919, s CA-A3

Rıa Te$;ik lükba#ı +debi)at , Cedide "areketine niçin Dirmedim N, I<n, 1939, G C

Bandemir ( Fil--f .ıa Tefik "a )atını anlatı )-r, I<ıı, 1939, G 1F-18 F, -FC, F6-F@5 7erıdiaBt6rıdan .ıza Tef ik*a)atı, felsefesi , şiirleri, Remi kitabe$i, İst 19C3

Re;ik Vemal .ıa Tefik ( l e mülakat, lny 193C G .

>alit Ha2ri ansoy .ıza Tefik e Terlikçi #ali" +fendi, I<n, 1939, G 1CR <kal+ *rkın .ııa Tef ik*a)atı e şiirleri, R esimli *y basıme$i, lsı 1939 ;2. $e F baskı),

19CF (3 baskı)

e2met e2!et Iaar .ıza Tefik, I<, 19C0, V ./4, G 363

Re;ik ;iemal .ıza Tefik le mülakat , layı, 19C3, G /,

4a2yi Ulme .ıza Tefik , *2met Talat kitabe$i, lst 19CA

Gadettin <k!e+ırır Fil--f .ıza Tefik di)-r ki , *k#am, 6 'kim 19C9

Rı;at ?edet '$rimer 8air .ıa Tefik, >s, 19A0, G 6

>alide 'di+ *dı$ar #erab , Emr (ün tenkid e ta"lili , *k#am, l ak 196A0e2medalio"l Fil-z-fun dindarl ıBı e at an:erer l iBi, Gon Gaat, l ak 19A0 Re;ik >alit Baray .ıza Tefik(in türkçeci, Ieni İstanbl, @ ak 19A0

r2an Gey;i r2on( .ıza Tef ik , Nt, 1F ak 19A0*dnan *dı$ar ( Fe)les-f, Vın2, 11 Şbat 1960

İsmail >akkı altaeıo"l Fe)les-f .ıza, I*, 19A0, G 633e2met Hark <ürtna .ıza Tefik e atan , Ieni >er >a;ta, 19A0, G, 1F9 YF

>ilmi Iüeeba#( @ütün ce:"eleri ) l e .ıza Tef ik , >alk basııne$i, lst 19A05 Fil-z-f .ıza

Tefik, &ierkona matbaası, İst 19A65 11 baskı r2an ete $e orta"ı kolekti; #irketi ma tba Cı% lst 19A8

sta;a Ra%ı+ 'sat2 Hlümünden s-r ıra .ua Tef ik, Ginan matbaası İst (tari2si)

GD'I*? ?*QİHB+rülüad e e2med Had( Firak, 4rak , %ünkü edebiyat, İkbal kütü+2anesi, İst 19FC,

s 169-1@F

Venab Şebabettin $azif(in a"enDi nesri, <n#, 19F@, V /, G 35 #üle)man $aıif(in "a )atı e

eser l eri, GH, 19F8, V D./4, G 1683 YF09

Gami+a#ade Geai #üle)man $aıif, <n#, 19F@, G 3'nis e2i! (Boryürek) #üle)man $azif, GH, 19F@, V D.l, G 1A@8 Y ll3

İbra2im *laeddin (<$sa) $aif( t en *amid(e a"ir etten mektu:lar, Banaat kitabe$i, lst 193F5#üle)man $azif, G2let kitabe$i, İst 1933

Şükrü Br%an #ül e)man $a-if * a_)aıı1 sanat ı, eser l eri, 4ar lık yayınlan , Türk klasikleri 5 CA, lst 19AA

>ilmi Iüeeba#( #üle)man $azif(terı "atıralar - Hlümiiniin 30 )ıld Enümü münasebeti)le, &ier7kona matbaası, lst 19A@



K/&'R5K TMRB '&'İI*T / ?/ ? *?* PİQ<İD'Rİ F11

GMD'I D:ı,'Gİ=

*2met Rasim( #üle)man $eYi: @e)efendi)e, Umr7i edebi //, 1900, s A3-10A

Şe2abettin Gii0leyman #üit?, man 60iei: @e), Ke$siil-i illi,l91A, s F83-F8 t

ir 2eyet tarıı;ıodan #ül e)man:aşaade #ami @e _ ), '$ka;-ı islıimiyye matbaası, İst 1918R#en '#re; (Mnaydın) #üleman:nşa3dt #ami be), <e!mi# <ünler, kita+2ane-i Gdi, İsı

1919, , 63-6@

T'4HİB HlBR 'T

Venab Şe2abetıin Tefik Fikrtt @e1, GH, 1896, V .l, G F685 Fikret(in tairi, ?esr -i 2ar+, lesr-i sl2 $e Tiryaki sleri, Banaat kütü+2anesi, &risnadet (İst) 1918, s 13A-138

dımet Ra; ( Teı1fik Fikret @eI, GH, 1899, V . l. G C6A>üseyin Va2it (Ial!ı) .üb3bı şike, GH, 1901, V ..// G AA15 8air in )er ine alim, Tanin,

1F K isan 19105 Teıfık Fikret, K; , 19FC, V r .G F05 Te,fik Fik r et meYeleYi, I<, 1939, V\ı$ s 3C6

B+rülüde e2med Had *al uk(un defteri, GH, 1911, V .D/, G 1071A5 6/alıik(un defteri müna

Yebrıi )le, GH, 1911, V .D/, G 10C9-10A05 Tefik Fikr1ı X a"lakı, Banaat kütü+2anesi,1ı 1918 Teıfik Fikret(e dair, %ünkü edebiyat, ikbal Bütü+2anesi, lst 19F 0 s 3FC73F9

Iekta ii2ir (*li Vani+ Intem) *aluk(un defteri $e buDünkii Fikret , <B, 1911, V il, G A5Te1fik Fikret, , nüs2a-i ma2ssa, 191@, X7 C61-C6F

*2met edii( Teıfik Fikret @e), .iib3b, şir Ce, GH, 1911, V .D//, G 10716-107ı@

Güleyman ?ai; Teıfik Fikret i!in, , nüslıa-i ma2ssa, 191@, s CFC-1FA5 Teıfik Fikret, &#, nüs2a-i ma2ssaX 1918, s F@-F9

Heridn ?i%ar Tefik Fikret mür ebbi, , nüs2a-i ma2s,a, 191@, s A00-A0C Qiya

<kal+ Tefik Fikret e r EneYaıu , , nüs2a-i ma2ssa 191@, s CF1-CFCR#en '#re; Tefik Fikret ı7e .übabı şike(nin şiirleri, I, l 918 V il0 G A85 Teıfik Fikreı

ll a)atına dair "aııralar, >iliıl matbaası, lst 1919

*bdrra2man Şere; Tefik Fikret, &#, nüs2a-i ma2ssa, 1918, s FF-F6

İsmail >ikmet ('rtaylan) Tefik Fikret e "a )alı, &#, nüs2a-i ma2ssa, 1918, s 168-FFC5 Fik reı e istikbal, &%, 19F1, V 1, G 95 Teıfik Fikret, illi kütü+2ane 'debiyat Gerisi 9, kanaat kütü+2anesi, lst 193F

5ı* Te$lik (lükb[ı) #analla Yüb9ek tiim e Tefik Fikrtt(in şiiri , &# nüKba -i ma2ssa,1918, , @F-9F5 Tefik Fikret 6/a )atı, sanatı , şa"Yi)eti = 2er"um Tefik Fikret(in efat,tari"inin -tuzurıru ) ıld Enümü müııaYebeti)le )azılan tercümei "3li, İnkıla+ kitabe$i, İst 19CA

*bdül2ak Şinasi (>isar) 7ırılmış bir riiblib, &%, 19F1, V 1, G 9 Gatı T efik Fikreı(in iYti(faları, &%, 19F1, V 1, G 9-10

Hilorinalı ?aım @ü)ük Yanaıkar e şairmi Tefik Fikret @e) mer"um, Güs, 19F3, G F0

>asan *li (Iüel) Fikret(in ru"u e felYefesi, 19FC, V /, G F05 Fikret(in fikir "a )a tımıAdaki )eri, >y , 19F9, V ///, G 13@

*bdlla2 Ve$det T efik Fikret @e), İ, 19FA, G 18@

>üseyin BOiıım Teıfik Fikretlruan e şair, İ, 19F6, G F13

Gali2 ?i%ar Beramet Fikr et(in "a1 )a t e eıeri, İl2ami He$i matbaası, İst 19F65 l nkıla: şairiT eıfik Fikret(in ul eri , Benan matbaası, lst l 9C3

e2met *li A)ni( T efik Fikret(in Tari" , 7adim(inıı b ir cea: .e)brlik, bedbinl ik, lailli"ilik nedirN, Bütü+2ane-i Gdi, Helse;e $e i!timaiyat Bülliyatı ..., lst 19F@



212 B'/*? *BIMQ

* İddin Teıfik Fikrtl t7e :ıik-l-9 _, a kikleri, le, 19F9, G F81>alit Ha2ri (ansoy) Tefik Fikret, GH, 1930, V D.4O Y /l , G 1@F3

Hali2 Rı;kı (*tay) Tef ik Fikret , le, 1931, G 3F8

Bemalettin Şükrü Tefik Fikret, Banaat kitabe$i, lıt 1931

Güreyya aydnr%il ldeafEt Teıfik Fikret, 4r, 1936, G 9@

Ins Bılım Bni Fikrtt(in dün)a %rü#ü, 't \ % l93j, G

F60

Reoıi Gaka Teıfik Fikret re Tıiri"i 7adim, P", 1939, V 1, G 8 ?rOla2 *ta! Tefik Fikret, *k#am, F@ 'kim 19C1

'#re; 'di+ (Her%ıın) lnkıl3: karşııındll AkifFıkrtt (<rn!lik-Tanılar ), *oiir-ı ilmiyye kütü+72anesi, lst 19C05 =en2e Bita+7 Tefik Fikreı(i beş ce:"eden J1ırk mıı"arririn ıtnkidleri,

*sfr-ı ilmiyye kitabe$i, İst 1913İet eli2 &e$rim Tefik Fikret, *k#am, F@ 'kim 19C1Badri Qiya Bi+er Fikreı(in "a_atı, 'yü+ /lalk, i ne#riyatı 1, Tın matbnası, l,t 19C1, s 30-C0

Hıl *2met (*yka!) Ttfik Fikret, GH, l91- 1, V .V, G F3C9*2met İran Tok% 6(efik Fikret, GH, 1911, V .V, G F3A0e2met Ba+lan 5Ert şe"ir e #i, 'yü+ >alke, i ne#riyotı .Tan matbnası, lt 19C1, X F3-

F95 Tefik Fikret e Franç-is Ca::ee, P", 19C3, V il% G C3 Oeı;ik Fikret(ıe

:iı-re,k, / s, 19ı3, V /, G l5 Ttıfik Fikret ı-ı)al şair Gi,, t%191A, V0 111, G 365 Tttfik Fikrrı u şiiri,

Türkiye yayme$i, lst l9ı6Gabi2a Qekeriya Gertel (J(eıfik Fikret 2elı^ı Akif ka Da, , , Irt ,e &ünya yayınlar ı, İst 19C1 5

Tefik Fikretide-l-9isi e felıefesi, Irt $e &ünya yayınlan, lst 19C6

>ilmi Qiya Mlken Tefik Fikret, 'yü+ llıılke$i ne#riyatı 1, Tıın mat2aıısı, lst 19C1, s 1A-FF

*bdülbaki <l+ınnrlı Ttfik Fikret tXe #iirimi, 'yü+ /lalke, iXne#r iyntıt /, Tan matbaası, lXt

1911, 8 9-l 1*lımet >amdi Tan+ınar Fikret "akkında, 'yü+ /Oalke$i ne#riyatı5 l, Ton ınntbaası, lst 19C1,

s 3-85 Teıfik Fikreı6la)atı, #alııiyeı-i, #iir re eserlerinden :arçalar, Gemi2 Dül;ii kitabeli,

lst 1911a2ar sman Nman Tefik Fikreı(le beraber ça / ışııBım amana ait "atıralar, I1911, G 13A

=eyami Ga;a Tefik 1 Fikret, *ylık *nsiklo+edi, 19CC, V O, G C

'krem Talft *ke$ .iiblibı şikeYte()i kırdılar, :arça :arça ettiler, ResimOi Ky matbaası, l t

19CABnan *kyii Teıfik Fikret, *nkara Mni$ersitesi &il $e Tari2-VaOrn;ya Hakültesi yayınları,

Türk 'ddıiyatı serisi l, Gakarya basne$i, *ni 19C@Ia#ar ?abi ?ayır Teıfik Fikret*a)atı, Yaııatı, şiirleri, 4arlık yayıe$i, Türk kliisikleri A,

lst ;2. bnsk) 19AF, (F baskı) 19AC, (3 baskı) 19A@ (C baskı) 19A9, (A baskı) 1960

>ilmi Iüeeba# @üıüı, ce:"eleri )le Teıfik Fikret, &ierkonn matbaası, İı,t 19A9

111

H'VR-1 *Tl &'4Rl

a) ?VR*Hİ 4' *B*D'

1- <enel Velil Ga2lr ('roan) Fecri Ati - 7a"ı, edebi, GH, 1909, V ...4/ G 9F@5i 2art,

GH, 1910, V ...4///, G 9815 @ıı Dünküler 5ünküler 1, GH, 1910, V Z..4lll, G 98F5

il, GH, 1910, V .D, G 1016



)O&'R ? TMRB '&'İI*Tl/O/ *?* PİQ<İD'Rİ 213

>üseyin Gat (Ialrm) 6(1at1tı edebi mi -ksa 111 lıa)di iıiraf edrlim, ademi teneü/ müN, GH, 1909, \\\$ı s 931

üııeyi-ı Biım +aki eni, Rk, 1909, V lll, G 16

id2at Vemal (Bntay) Fdebi)_atı lıaıra, RB 19090 V 111 G 16

0liisalıabei edebi)_ıe 1 ,esli alıiri edebimi , GH 1909, V ...4/N, G 961

Furi <ti +nrümtni +debisi @e1annumesi1 GH, 1910 V ...4///, G 9@@

*2med >a#im ı0f üsa"abei edebi))e X .ülıı bikad fırsatı)le, GH, 1910, V ..., 4/O/, G 9815 7elimeler, GH, 19ll, V ZD/, G 10AA

Bü+7üliiid e2met Hıd ) rnilerFıkiler 1, GH, 1910, V .K.4N/, G 9835 il, GH, 1910, V

.../K, G 101LL5 ili, GH, 1910, V . D, G 1016 Gfl-i edebi1 Gıilname-i Gr$eti;iinn, 1910,s 1C3-1A1

*li Vani+ (Intem) Fecri 1ıi e mu3rıziııi, GH, 1910, V K0,4lll, G 988 iüid Riltib Ferri Ati lıakkında, GH, 1910, V .-../., G 990

/Dıi/ ?det (Bestelli) 2 usa"abei edebi))e, RB, 1910 V 111, G 165 2üsa"abei edebi))e,

RB, 1910, V 111, G 1@5 !lüsa"abei edebi_)e, R B, 1910, V lK( G 195 J fiisalıabei

cdebi))e, Rk, 1910, V /4, G F151lf üsalıabei edebi))e, RB, 1910, V /4, G FF

e2met 5Cf' #3"ir =Celat #ll"ir @e1(in müsa"abesi "akkında, GH, 191F, V .D///, G 10965

@ııDiinkii Türk edebi)atı, GH, 191F, V .D///, G 1103-110A5 Fecr i <ıi(ııin if lası, GH, 191F,D. .D//L G 110A5 lfliisı r,frbi_)_ıu, GH, 191F, V .D///, G 1106

ieı eli2 (&e$rim) Te3d =HnsE, Gaba2 matbaası, İsi 191A

l'lf. R +debi iııkıl3blarımı, GH, 191LL, V .D///, G ııoı,

Şebabettin Güleyman 6/arel1tti edebi) _ , , Rb, 191F, V ; , G FC5 *areket i edebi))t Ta(kib, Rb, 191F, 0 ı s0 F8

>akkı Ta2sin l farekrıi ,d,bi))r, >b, 191F, V 1, G FF-F3

*li ?ai (Baraan) ll arrkeıi edebi,, Rb, 191F, V 1, G 30-3F>alit Halıri (-ı0soy) *arekeıi rdebir_e Fecr Ai Ati iııtilıallerindeıı, R b, 1910L, V, 1, G F9

>amdlla2 G+bi (Tann$er) Fecri Ati( ııiıı ifliisı, GH, 191F, V .DO //, G 110@

Re#at Heyi (Iiiüoü) Ferr i it i naııl bir teşekküldürN, GH, 1930, V D.4///, G 1@96Y 1@8Rdik >alit (Baray) FIecri Aıi rr #inai +mri, I;, 19C0, G 38

Va2ide )ol FCi Pti, GH, 1911, V 0Z00V, G F3135 F3CA-F3A6, F3A85 19C1, V .V], G F361-F36F5F36A5 l 9ıF, V .V/, G F368-F3@0, F3@F

a2a Un%el Tiir edebi)atında senb-lim, lls, 19AF, V 111, G 3F5 19A3, V ///, G 33

F X Tiyatro ü;id Riltib Osmanlı Ti)atr-su, K], 1908, V /, G J

Ga;$et ?ei2i Ti)atr- ,e (4(i)atr-larımı, RB 1911, V 4, G F9

Şe2abettin Giileyman @irle temaşa1 R&, 1913, V 1, G 1A

3 X R oman t >ikiiyt e2met e2!et Iaar %enç r-mancılarımız ,, eserleri, *2met Gnit b0 me i İst 193@

C X 'debi tenkid Giileyman He2mi Fdebi)atııı %ayesi e lıudıidi ıerbestisi, *#, 1908, V /, G1-6

Iak+ Badri (Baraosmano"l) ı1fü1,a"abei tdebi))e = .tYimli 7iıab(ın 2 üıa"abei edebi))tsi

mürıasebetile, GH 1909, V Oı..4//, G 9A9-9605 #an(at e a"l3k "akkında, G, 1909

V.Oı.4//, G 96F5 601füsa"abr i rdebi))e = !icdan makaleıi münaıebeıi)le , GH, 1909, V

...4/OO, G 96A

B+rülüade e2med Had( #an(at ,e taklid, GH, 1910, V ...4///, G 9@1, 9@@



214 B'/*5K: *BIMQ

Şebabettin Güleyman !aifei şebab1 R2, 191F, V l, G 6 Geln2atlİn 'nis %ençlik e edebi)at, Rb, 191F, V l, G F3

b) >*TiR*T>alit Ha2ri ansoy +debi)atçılar Deçi-r, Banaat kitbe$i, Knknra Bütü+2nnı,si Xrrisi FF,

İsl (tari2si)

K>'T >*Şİ>amdlla2 G+2i (Tann$er) Tenkide d-Brıı, GH, 1911, V .D/, G 10@A

*2met edii 7elimelere dair = *aşim(e mekııı:, GH 1911, V .D/, G 1060

e2met *li Te$;ik Tcnkid etrafında, GH, 1911, V .D/, G 1061*bdül2ak Şinİ (>isar) 8iirde Cı%iı(. & 19F1, V 1 G 1F5 A"met *3 şim(in şiirlerindeki

)enilik nedir N, Ir 19F1 Gl5 A"met 4laşim(in eseri rır-1fırıda %El sncıılcri, &ıı, 19FF,

V l, G 115 A"met *iim, 01, 1933, V 1, G 15 A"met *aşim(inıilemi, IT, 1933 ; /, 15 A"met *aşim(c dair -n "atıram , 4r 1933 V l. G 15 A"met l/ aşim(in şiirleri, 4r, 193C,

V 1, G F35 A"met *a şim(e dair ",ıtırnlıır , 4r 193A, V ll, G 38-395 A"met *aşim(iıı/an Oamanları, Kr, 193A, V 11 G 1-1-C35 A"met l/aşinı X Şiiri ,e lıa)atı, >ilmi kitabe$i,

1st 1963 ?rlla2 *ti (*ta!) A"met lliişinı%El #aatleri münımbrıi)lr, &ıı, 19FF, V 1 G 1F

Hat B+rülü Pi)ale, >y, 19F6, V O, G FHaıl *2met (*yka!) A"met >a#im ce Pi_rale(si, >y, 19F6, V l , G A

*bdlla2 Ve$det Pi)ale , le, 19F@, G FF0 FF1Re#it Güreyya A"met llaşim @e) , le, 19F@ G FC1

Baını Ge$in! A"met >a#im, le, 19F8 G FA3

1K10 Gela2allin (<ün%r) A"met *iım @e) "a )atın ı anlatı)-r, I/K 19F8, G N*li Vani+ (Intem) A"met lliişim e eıeri X %ıırebii"3ne i laklakan(ın <ntişarı müna1ebeıi)le,

>y, 19F8, V i4, G 1035 6laşim(in @ie %Ere(i, >y, 19F9, V 4, G 1F0

İbra2im *liettin (<$sa) Ola#imin "a)atı, I< 1933, V l, G 1A

*bdül2ak >amid (Tar2an) A"meı *aşim için, IT, 1933, V l, G 10

lbnülemin lKla2mnl Bemal (İnal) A"neı *3şim( t dair, IT, 1933, V l, G 10

D?nB Şebabettin A"met 4liişim, IT, 1933, V 1, G 10 ?ri He2mi A"met llaşim(in _)aşa)ış,1 IT, 1933, V 1, G 10>asan *li (Iüel) A"met llaşim(in )aratılış, ııas,ldı )araıııB, nedir, (IT, 19K3, Vl, - 105

*2met >f#im, =aarleXİ Bon#maları, R emi Bitabe,5, t / 193@, ı%. F@0-F@3

İt lKleli2 (&e$rim) +ski arkadaşım Alımet 4la şim, IT, 1933, V /, G 1

Is; Qiya (rta!) A"mer *aşim(in Elümü münasebcti_)le, IT, 193K, V 1, G 10

*2met >amdi (Tan+ınar ) A"met *aşim(e aiı "atıra1la, , IT, 1933, V 1, G 10>alit Ha2ri (ansoy) A"met *iim(in "a)atı, IT, 1933, V l, G 105 A"met *a şim1 # F, 19 N,

\ s F338Berim Gidi A"met il/işim, Ginan mntbıınsı, lst 1933İet lKleli2 (&e$rim) +ski mekte: arkad-şım A"meı llaşim , IT, 1933, V l, G 10=eyami Ge;a, Ia2ya Bemal, ünir Ge$;o Gt Bemal (inti"al e ,e A"met llıişim( e dair kanıışı,l

dı, , B// 1933, V 1, G AIak+ Badri (Baraosmano"l) A"met *iişim, >iikimiyyet-i milliyye matbaası, *nk 193 l.

*2met Ve$at ('mre) A"met *aşim *a )a tı, ıtçmt şiır re )azıları, Pı"ır kitabe$i, l,t

19K, Is; Qiya rta!( A"met *t işim, Vm2riyet Bitabe$i lt 193@





&'R? TMRB '&'İI*T/ ?/? *Li* PİQ<İD'Rİ 215

Gt Bemal Ietkin A"met liaşim e semb-lim, Ree+ Nlso"l basıme$i, *nk 1938 Hark ?aiiı Pamlıbel A"met ll aşim, I<, 19C1, . 4//, G C3FHeyOla2 Gaid Mlkü A"met *aşim "a)all erini kimlerden alırdıN, Ml, 19C1, V .4//, G 1@

:llı Gıı2a <n%in A"met *aşim , *ylık *nsiklo+edi, 19CC, V 1, G F

Ins K*ını Bni A"met * aşim(in şiirleri, M/, Ieni seri, 19CA, V 4; ll, G 91-9FVemil Geni n%n #anat si,ıemleri e A"met *aşim(in semb-limi, Te;eyyü kitabe$i, İst

19C@ Şer i; >lsi A"met *aşim*a )at ı ve se!me şiirleri1 Remi kitabe$i, İst 19C@

?i2at Petin A"met *iişim(in ka1rnakları "akkında bir deneme, T, 19AC, V ./, s 183-

F1T0Z0 Ia#ar ?abi (?ayır) A"met *aşim*a )atı, sanalı, eserleri, 4ar lık yay-lne$i, Türk

Blasikleri 9,

lst 19AF, 19AC, 19A9>ilmi Iüelıa# @ütiin ce:"eleri)le A"met 4;aşim - `liimiiniin FA ) ıldEniimii münasebeti)l e , İn7

kıla+ kitabe$i, lst 19A8

Rıàt ?edet '$rimer Fecr i Ati şairleri A"met *aşim+debi şa"si)eli, sanatı, bütün şiirleri,lnkıla+ kitabe$i, İst 19A9

?aan <üntürkün A"met *aşim e amanı, T&, 1960, V /., G 10C

V'İD GMD'I*?

*li G2a (&elilba#ı) 6(imsali aşk, GH, 1910, V...4///, G 98A

'l:K; MO,'; & (G'R&*R<DN)

e2met e2!et Iaar +min @ülend #erdar-Blu, I<, 19C0, V .4, G 3@6r 2an Gey;i r2on( 8air +min .ülend, Pa, 19CF, G 6C

>alit Ha2ri ansoy +min @ül end(, dair, GH, 19CF, V .V///, G FC1@

1\1. >ayri r %ü+lü +min @iilend(e ait biraç du)Du e birkaç "atıra, (a, 19C3, G 6@iKre2met sman &?1tel +min .ülrnd(in "aatının s-n senelerine ait birkaç "atıra1 (a, 19C3,

s @1

Gali2 Qeki *ktay +min @ülcııd(in şiirleri, Gemi2 Diıt; i kitabe$i, lst 19CA Rı;at ?eooet '$rimer +min @ül,,nd , inkıla+ kitalle$i, İst 19A8

>ikmet &idaro"l +min @ülend #crdar- Bl ıı , T&, 19A9, V 4///, G 93

HKQ/D A:E6 *IBKP

5ıG9t Te$;ik (liik lıa#ı) Fazıl A"meı @e), 1K]e$siİl-i illi, 191A, s F6-F8

>üseyin Va2il Ial!ın 2atbuat "a)atı@a) Fazıl A"met A)kaç, = Fazıl A"met *it iibeler - 6iirler

"iri)eler ce saire H>, 193A, V 7/ll, G 68

Baım Ge$in! Fazıl A"met, *kam basıme$i, İst 193C

>asan *li Iüel Haıl A"met1 =aartesi kon#maları, Remi Bitabe$i, İst 193@, s F8C-F88

e2m t e2!et Iııar Fazıl A"met, I<, 19C0, V .4, G 3@3

HN*T BU=RMDM

Velal Gakıb T etebbu( karşısında 2 e"met Fııat @e), <B, 191F, V ili, G 19

Haıl *2met (*yka!) 7E:rüliizade 2e"met Fuat , Olie$sr-i illi, 191A, s FAF-FA3

e2met ebeTIaar 21 Fuad 7 E:riilii, I<, 19C0, V .4/, G C00

Gami ? Uerdim Ord1 Pr-f 5r1 2 1 Fuat 7E:rülü bibli)-Draf)ası (K908-19A0) ayn basım,

6!rk dili $e tari2i 2akkında ara#tırmalar ), Türk Tari2 Brm basıme$i, *nk 19A1 sman

Tran 2 ukaddime (60 d-Bum )ıldEnümii münasebeti)l e, Fuad 7E:rülü armaBanı, s

4-..///), sman Ial!ın matbaası, İst 19A3



216 KENAN AKYÜZ

Ş;;i( >lüııi Fuad 7E:rülü1niin ilmi ne6ri)atı (60 do"m yıltlnüınü ınünnXebetiyle Hııaıl

B+rülü arma"anı, s ..4-D///), sman Ial!ın matbaa, İst 19A3

İQQ'T 'D İ> &'4RİIaDm+ Badri (Baraoıımano"l) ;/ııeı 2eli" @e), ?e$sfl-i ill, 191A, X7 11A-1 ı6

e2met e2!et Iaar ;, ,eı 2 eli" 5erim, I<, 19C1, V .4// G CFA

!E!E# $E%E# YAZA&

'd2em ;;ilayet +rDanun için, <B, 1911, V 11, G 10Rı;at ?edet '$rim Fecri Ati şairleri 2 e"mcı @elıçet tXe Ta",in $alıid, lnkıliı+ kitabe$i,

1st 1961

Ş'>*'/Tl? GMD'I <\2\'

e2met Ra; Z ıkma^ #-kak ıenkid3tı mürınscbeti)lc, H, 1909, V ...K111 G 9665 7ırık

rnalıfa,a, GH, 1910, V ...4///, G 9@8ü;id Ratib Zıkmaz ı-kak, GH, l 909 V...4/N, G 96@5 Fırtına, GH, 1910, V .../., G

996Ta2sin N(it' 7ırık ma"faza, GH, 1910, D. ...4///, G 9@6

*2met >a#im 8e"3beııin #ül e)man - Fikirleri, sanatı, GH, 19100 V ...4lll, G ()88*li Vani+ (Intem) Tari"i edebi ))a tı -,m-ni ,)e, GH, 1910, V .D, G 1018Iak+ Badri (Baraomano"l)( 8e"3bettin #üle)man @e), ?e$sal -i lliilü, 191A, s 1C9-1A0

T*>Gİ? ? *>iT*li G2a (&elilba#ı) Ttmlila tenkidiJEn Türk "akkında , *#, 1908, G A

*2met >a#im .ü"ı bika)d fırıatı)le, GH, 1910, V...4///, G 981 e2met Ra; 7Esem #ultan, GH 191F, V .N>, G 1109,

*li ?ai (Baraan) Bfsem #ultan, Rb, 191F, G 33Rı(at ?el '$rimer Fecri Aıi air l eri - 2e"met @e"çet e Ta"sin $a"it1 l nlolıi+ Bitabe$i,

lst 1961

İDDİ '&'İI*T &'4Rİ

a) <R*Hl 4' *B*D'- <enel Iekta a2ir (*li Vabni+ Intem) %ençlik kaDas,, < B, 1911, V 11, G F5 7ami edebi

)at ne demektirN, <B, 1911, V il, G C5 2illi +debi)aı muelui, <B 1911, V 11, G65 2 illi

+lebi)at me#ele#i, TI, Iıl 3, G 6, @, 95 +debi)atta mezu, , 1919, V O, G 135 5a(a)ı

kazan1anlar, Pa, 19CF, V /, G F@ >ee mi, Aru muN, Pa, 191C, G 1F@

B+rülüdde lKle2met Had +debi))atı milli)), GH, 1911, V .D/, G 10->5 *alk tXe debi))aı,GH, 1911, V .D/, G 10CF5 +debi)at lar ara[ında , GH, 191l, V .D/, G 10135 illiıer enniimA ltrimiz, GH, 1913, V .D/4, G 11F@5 lnkılli : edebi)atı, >ak %r tesinin edebiili$si, 19FF,G l5 üll +debi)at, %ünkü 'debiyat, İkbal Bütü+2anesi, lst 19FC, X7@-165 *a)at e

edebi)at, %ünkü edebiyat, İkbal Bütü+2anesi, İst 19FC, s 11@-1F65 @uııürıkü edebi)at,

%ünkü edebiyat, İkbal Bütü+2anesi, İst 19FC, s 1F@-1335 2illi edebi)aı(ın ük mübef

firleri e 5ian, Türkii @asit, &e$let matbası, İst l9F8

Velfl ?ri lııi"3dı lıl3m, Ieni smanlılar matbaaııı, 8ııt. 191A






I^ı/ Qiya (rta!) lbd31i edebi)at, GH, 191@ V DN/, G 13685.l f illi +debi)at eııazirecilik, GH, 191@, V D///, G 13@35 2illi +debi)at e Daribecilik, GH , 191@, V

D/N, G 13@C5 &ine Daribecilik, GH, 191@, V0 D///, G 13@A

>alide 'di+ (*dı$ar) Türk edebi)atının s-n saf"a e simaları, , 1919, V /, G @

Iak+ Badri (Baraosmano"l) *ar: e edebi)at, , 1919, V l, G 1A5 +debi)aı ı7e milli cere_an,

&%, 19FF, V lll, G F9

?ü2et :iinı (Ginaoo"l) 0K-;illı +debi)aı(a d-Bru, Vemiyet Bütü+2anesi lst 1919

Vena+ Şebabettin +debi)aııa Türkçiilük, Şb, 19F0, V il, G 1A

Hali2 Rı;kı (*tay) 2illi Cere)anın zaferi, &%, l 9F1, V 1, G 1F

=eyami Gala Tiirk inkl31bınu bakışlar =Cum"uri)etin 1A )ıldEııümii münasebeti)le, Banaat ki

tabe$i, lst 1938>ilmi Qiya Mlken @izde ıürkçiiliik , 1, 1916, V 4, G A3 Tanzimat deırinde ıürkçülük, ls, 19l6,

V 4, G AC5 Türki)e dışında tiirkçülük.ealisı e ilmi ıürkçülük, ls, 19C6, V 4, G AA5 *a)a

li, si)asi e "akiki ıürkçülük, İs, 1916, V 4, G A6

'min 'ri#ir%il Tiirkçüliik cft1ri2 illi)eıçilik deri6,ısanlık deri, aari; yayıne$ i, Ank. 19A8

>asan Herit Vanse$er (Türkçüliik nedirN, To+rak &er%isi yay,oları C, lsı 19A9

* ?ri arnan @iim milli iilkümü, Turancılık nedirN, Türkiye Tiaret =ostası matbaası,

İst (tari2si)

F X Şiir B+rülüiide e2med Had 2 illi Arı, meselesi, GH, 1911, V .Dil, G 10@35 2illi

ezin, I, 191@, V 1, G 115 !ezin meselesi, %üokii edebiyat, lkbiil kütü+2anesi, lsı

19FC s 98-109,l%t Ha2ri (ansoy) &ine tzin meselesi, I, 1918, V 111, G A@, @95 Aruz *ece meselesi ,

4r , 1933, V 1, G 6

Ia2ya Bemal (eyatlı) !ezinler, &%, 19FF, V //, G F0, F3

*2met >a#im 8iirde !atan, &%, 19FF, V 11, G 18

'nis e2i! (Boryürek ) Aruz *ece, 4r, 1933, V 1, G 6Bemalettin Bami (Bam) 2illi !eYin "er bakımdan Aru (afSi ıir, 4r 1933, V l. G 6

?emettin >alil (nan) Aruz *ece , 4r, 1933, V 1, G 6

e2met e2!et Iaar %enç şair/erimi e eserleri , Banaat kitabe$i , lst 1936He$iye *bdlla2 Tansel7 2illi +d,bi)at deııri şiir sa"amıda L4şık tar, tesirleri, MO, 1939, V.lll,

G. @C-@8

İbra2im ?ermi &ilmen Tiirkçe şiirler t ere1ranuıa bir bakış e 190A ,debi "cırekeıi, Knkara

<i$er7 sitesi &il $e Taib-Vo ra;ya Hakiiltesi Iıllık *ra#tırmalar &er%isi /, *k19C0-19C1 s C9-@1

3 X Tiyatro r2an *r+ad( #-n )irmi be, _)ılda -:eret sa"nemiz , =G, 19CF V il, G F0

?eyyire 'rt"rl 2illi ıi )aır-, =A, 19CF, V il, G F0

C 7Roman e2met e2!et Iaar %enç r-mancılarımız e eserleri, *2met Gail basıme$i,

ist 193@A 7'debi tenkid l'tl. Ra; #ıın(aı ıXe a"lak ,GH 1909, V ... 4ll, G 9615 ıI icdaI (Iak+

Badri eye), 1909, V ...4//l G 963

6 X &il Rai; ?edet (Bestelli) 'afız ıXe ma(n31 , GH, 1909, V...4l, G 9305 &eııi 'isan , <B,191F, V ///, G 1A

Velil Gabir ('roan) 'isanım,, GH, 1909, V .-..4//, G 9A1- 9A3 Umer Gey;ettin &eni 'isan , <B, 1911, V //, G 1-3,A

<en! Balemler Ta2rir >eyeti Ieni 'isan, <B, 1911, V 11, G 6, @, 8



F18 KE'\A AKYÜZ

>amdlla2 G+2i (Tannnr ) Ieni 'isan, <B, 1911, V ll, G 1F*li Vani+ (Intem)( 2 illi 'isan t'f #filIi +tlrbi_)at, <B, 191/, V //O, A135 Ieni lisan,

<B, 191F, V i4, G F@5 +d fb lisanda inkılıi: meselui, <n# 19F@ G 135 @ıı dili

/enDin leşıirenlcr, Pa, 19CF, G 335 (f iirkçedr yııı dili, Pa, 19ıF, G 3A

Şebabettin Güleyman &eni 'Isan, <B, 1911, V li; , G 13

Bi^m ?ami (&r) Tiirkf enin s3deleşıirilmesi, >ak , 1909, G 1F85 'isan inkılabı, >ak , 1909,

G 13@5 ) mi 'isan re "asta bir mantıBın :isik-l-9isi1 <B 191F, V/// G 16

Olt ?ermi ) rni 4 Jisa n istil3sı karşuında, <B, 191 V /ll, G FF=er$i (Umer ) (ettin) &eni 'isan ıXe rirkin ıa(ri/er, <B, 191F GV 111-14, G F1-FA

/R +rüliiııade e2med Had &eni 'isan , GH, 191F V .D/T, G 108F5 Türkçiilük ,, )eni ' I saıı, GH 191F, V )ıDll G 1091

Ia2ya Bemal (eyatlı) @ııDüııkü Tiirkre, &lL, 19FF, V ili , G F@

Vr 2an Gey; i r2on fsıaııbul şieıi, Pa, 1913, V . L. 111.

b) >*T/R*T>alit Ha2ri (ansoty) +debi)atçılar Deçi_)-r, lKanaal Bitabe$i, Knkara Btü+2ııne,,i serisi

FF, lst (tııri2,i)/lilmi Iüeba# ) edi şairdm "atıralar = Abdulla" leıdet, #ıimi" .ıfat, Celal #a"ir, l"san llam3mi,

>aYil l0i"at, Tbra"im laettin, +nis .elıiç , &ierkona atbaası, lt 1960

) RU=RT*O- K ,KE6.edi Gadrettin( #eıdiklerimi =* üırin .a"mi , Celcil #a"ir, Aka %iindii, A"met llikmeı ,

1K1illiyet 1K1atbaa,ı, 1-t 19F9lKtelımet e2!et Iaar +debi_aıçılarınıı ıe Tiirk edebi)atı, (Vemil Güleyman, *li Gl2a

&eliObaı >aliıl= Ksret Qorlta, >alit Ha2ri ansoy, l bra2im *liıettin <$sa, e2

met 'min Irdnkl, Keıreltin >alil nan, Umer edrttin N#aklı, Gali2 Qeki *ktay,

Şkü;e lii2fl) Banaat /<tabe$i, O,ı 1()38Ia#ar ?abi +debi)atçılarımı 7-nııı1ı-r (Iak+ kadri Baraosmano"l, R e#at lKri <iinte

kin, Hali2 Rı;kı -Ktay, K2mel >amdi Tan+ınar), 4arlık yayımlnrı 181, lst 19A3

sta;a aydar +debi_)aıçı/arımı $e 5i)-rlarN = 4lalidc F1di:, Fali" .ıf /1ı, ) a")- 7emal,

.eat !uri, ) akıı: 7adri, *tfik 4lali1t , Fııaı f111n:rülü, Or"an #efi , ) uşuf Gi)a1 llalit

Fa"ri, Alımeı /Jamdi ,* amdulla" #ıı:lıi, 4lüse1iıı Calıit, Kbınt >alil Ia#To"l

Bitab!ılık TDŞ İst 1960

d) *:KTDO 1 ?ü2et >a#im (Ginano"l) 2illi +debi)ata d-Bru, Vemiyet Bütii+2aneıi, lst 1918

*NNDDK> DE4E6

Rıa Te$;ik lükba#ı *bdlla2 Ve$det ey, ,e$,;ıl-1 illi 191A, s 99-100

Kll'T 11K&l TK =l?WKR

e2met 2!el Iasar A"met *amdi Tan:ınar, I< 1911, V .4 // G C30Benan *kyüs Abdulla" +fendi(nin rü)aları1 ttı% 19-11-, l..\ 1, G 68

e2meı Ba+lan @urta(da Gaman şiiri "akkında , ls, 19CC, V /T, G 35 @ir 8airin ;X-manı 6lıuur , 6E% 196F, V .ll, , 33 8@5 Ton+ınarın #iir dünyası, İ,D Ü. 'd Hi K ayın-

lnrı 108C, lst 1963





. 1

ıO&'R? TMRB '&'İI*TlK O ? *?* PİQ<İD'Rİ 219

Iıldının Beskin A"met *amdi Tan:ınar(la bir k-nuşma, 4r, 19A0, G 36A Gal Nrer A"met llamd i Tan:ınar diyor ki, >s, 19A3, G 3@

layto A"met *amdi Tan:ınar di,)-r 6A1 i1 *afta1 19A9, G F9

?eati Vmalı Taıı:ınar(ın 8iirleri, 4r, 1961, G AC8

*2met Bl8i Teer Tan:ınar(ın 8 iirl eri, 4r, 191K1, G A19 ııt Bemal Ietkin @ir iir dün)ası, T& 1961, G 11A

>ikmet &idaro"l +debi)at tari"çisi Alımeı llamdi Tan:ınar, T& 196F G 1F6 Ta2in Iüel #aaıları a)arlama en1stitüıü1 4r 196F G A68

* Va;ero"l Hilolo% D-zii ile @e 8e"ir(deki kelime üdiibıı, T&'&, 196F, V 9ı0011, s 8@ 9@U Hark *kün( A"met *amdi Tan:ınar, T&'&, 196F, V .ll, s 1-3FM% 'mil Tan:ınar(ın eser lerind e adları D,çen Dar:lı sanat u fikir adamları, T&'&, 196F,

\ıı, s \6661

>ikmet &idarn"l A"met llamdi Tan:ıııar1 T& 196F, V ./, G 1F6

A*2 +T 44 A2 5J TA $ PJ $A. @ 4 @'l lO%.AF &A#4 , II, 196F, V 4ll, G A*2meı Bl8i Teer #aatları a)arlama enstitüsü, Vm2, F l oak 1963 Galıa2attin 'yübo"l Tan:ınar(da zaman, IN, 1963, G 130

ll;e2mt Ba+lan Tan+ınım #iir düııyaı, lı,tM'dHkIııyıları 108C,lst 1963

KB*V Niı &VQ

Şa2a+ ?ıiOis AkaDiindüz @e) diyor ki1 GH, 193F, V DZ.ll G 1810

Gadettin ?ü2et 'r%n AkaDüııdü - *a )atı, eserleri, Mlkü basıme i, İst 193@ lK;e2met e2!et Iaar AkaDiindü, I<, 1939, V ./4, G 31@

>ilmi Iü_ba# @ütün ce:"tleri_le AkaDiindü - lla )atı, 6latıraları, eıerleri1 &ierkona at baası 1st 19A9

XN1 V*lK l= IUKT'

Umer Gey;ettin Ali Cani: @e), Ke$sfl i illi, 191A s F99-31F11ilmıet ünir ('bio"l) Ali Cani:1 I<, 1938, V .//, G F8@

lK;e2met e2!et Iaar Ali Caııi: &-nıem, I< 19C0, V ./4, G 36F

*Dİ MT*Q *RD*T

e2met e2!eı Iaar Ali 2 ümtaz Ar-lat, I<, 1911, V .4//, G >

't,'BlR >*QDKl

Gamim Boa% 6(anzimiit e *ika)e +bııbekir *azım e 2e"m1ı Celrı/, GH, 19C0, V D..K 4lll, G FF9A

'K11A '>iP BRINR'B

Ga;;et Ur;i +nis @e"iç(in 2 iras(,, >y, 19F@, V il, G C3

lK;e2met e2!et Iaar +nis @e"iç 7-r)iirek, I<, 19C0, V ./4, G 3A8

*li >ii yin +niı @e"iç 7ar)üre1 Kybk *nsiltlobedi (Ieni seri), 19C9, V l, G 6

Ginan nblak #üle)man Zelebi(nin rıı"u k-nııııı)-r, Qa;er, C 'kim 19195 #üle)man Zelebi ,eıDili Faııiis(ıı, Qa;er, F6 'kim 19C95 +ni, @"iç, Qa;er, 1@ 'kim 19A0

Umer He$si iKlanlin !ıiridaıı #ülr)man 8er"i, lbra2inı :ilmi Bitabe$i, İst 19A0

Het2i Te$eto"l +nis @e"iç 7-r)ürrk* a_)atı e +ıerleri, illi Balemler oeriXi l, <üe#);atbanılık T K atbaası, Knk 19A1



FF0 B'ı \"'< *B) MQ

H KDİ> R / HB/ KTKI

Baım ?imi &r .-man , M/, 1933, V 1 G F>üseyin Va2il Ial!ın l6atbııaı "a )atı @a ) Fali" .ıf kı Aıa _ ) .-marı , H>, 193A, V llT, G @8

aki G2a 'dibo"l Fali" .ıf kı Ata) 7 -nıı6u1-r , rkal+ Bitab$i, Knk 191A

H*R NB *H/Q PKD/ '/Gedat Gima$i Farıık $afiz anlaıı-r , I<, 193A V K l G 133

l' i2ııt Gimi anarlı Faruk $afiı *a )atı , srçıne iirleri1 G2let kitabe, i, 18t 193@Is/ Qiya rta! Faruk $afi Xumlıbel 6/ a1aıı , , serleri, Vm2riyet kitabe$i, 2t 193@ 2md e2!et Iasar Farıık $afi, I< , 1939, C1 . /K 0 G 3A1

>*Dl&' '&i= */ 4*R llle2meı Rar /la/ide # ali"(in .aik ( irı Aııımi isimlı eser i için, GH, 190j, V ...4 / , G 936

Iak+ Badri Baraoımıano"l *arab J0fa(b,ıler miinasebeti )l e - *alid e #ali" llaııım , GH, 1911,

V .D, G 10C05 ilandan "akkında , Rb, 191F, G C0B+riilüııid bmd Had 60f eıJ(üd *üküm , %iinkii edebiyat il002iil Bütü+2an i lst

19FC, s 1A@ 169r2an 7iyan &eni *alid e +di: # inekli @akkal , Ie, 193@, V K 1, X7 31

*%a2 Gtm De$nd # irıckli @akkal , IT, 193@, V i4, G Gi

Ia#- ?abi #inekli @akkal , M/, 193@ G A34eda <iiııyol Tuıarcık , Ie, 1939, V . G A8 A9 5ile Delseler 4f-/ide Fdi:(le &akıı : 7adr i

arcuında kısmi bir muk _ esc, Ie, 1910 V K1, G 6

Ge;er *ytkin TatarrılX r manı lıakkında , GH, 1910, V D...4lll , G FF88

He$iye *bdlla2 (Tansel) *alide F1di: - Tatarcık , M/, 1910 V .4, G 86

a2a &ürder ( /la/ide +di: , Pı"ır Bitabe$i 2t 19102iee oran 6/-lid e +di:(in )eni r -manları , I&, 191l, GA *2met >amdi Tan+mar #inekli @akkal , Ü. 191F G 1F

> * Dİ&' ? NGR'T QRDNTN ?K

>üseyin Va2il Ial!ın 106aıbıııit ll a)aııllalid t ,:Kırrı ilanım %rrtden Taşıııı 5erıler , H>

193C, 11, s 3Cebmel e2tel Iaar llalid c ?ıısreı G-rlııııına, I<, 1910, V .4, G 391

>*DİD Kİ>*T QT'='B+rüliiade lKle2med Had #i /ıQm, il/ılim , %iinkü 'debiyat, lktıiil Bütüb2nnesi, lst

19FC, s 19A-F0l.

e2met e2!et Iar *alil $ilıad, I<, 1939, V . /4, - 3A0İbra2im *liettin <$sa //alil $i"aı @-ııe:e , *ylık *nsiklo+edi, V 4 G A9

> K DlT H*>Ri Q*iKGI

Şa2abettin Güleyman 6Talil Fa"ri @e), K e$sal-i illi, 191A, s 1A3>üseyin Va2il Ial!ın 2atbuat fla aıı *a)Sltt1 m-nıım faria, 1aaıı J/alid Fa"ri Oaııs- ),

H>, 1936, V 4O, G 130*li Bemal eram *aliı Fa"ri Oana-)( ıııı şiirleri, GH, 1938 V D...lll, G F 1@C

e2mt e2!t Iasar *alit Fa"ri Oaıu- ), I<, 19C0, V .4 1, G ı1

>alit Ha2ri sansoy 8iirde nt )a:mak ist dim N, GH, 19CF, V .Vll-.Vl lO, G 39@-FC1C



&'R? TMRB '&'İI*T/? /? *?* PİQ<İD'Rİ FF1 7

/DN/&NDDK> GN=>l T*?R/U4'R e2met e2!et Iaar *amdulla" #u:"i, I<, 19C0, V .4, G 3@9

1?MRR'H1B *>'T ıiNR l G'B iQİ?Vİü;id Ratib( Odalık, GH, 1910, V .../., G 99@5 %elin e ka)nana, GH, 1910 V .../.,

s 100@*li G2a &elil2a#ı lbnürre fil, A"rt>(t $uri, MD 193A, V 4, G F6

'n$er e2nan Şa+olyo lbnürrefik A"met $uri, Pa, 19C3, G @8>üsamettin ook lbnürrefik A"met ?ri #ekizinci, ,Ky2k *nsiklo+edi, 19C8, V 4, G A0

1R*>1 *D*'TTl? <U4G*e2met e2!et Iaar lbra"im Alıieııin %Eısa, I<, 19ı V .4, G 36A

B'* D'/T1- B*N

e2met e2!et Iaar 7emalettin 7-mi 7amu, I<, 1911, V TZı04l, G C01

Rı;at ?edet '$rimer 7cmaletıi6( 7amu Jla)aı1, 6alı1si_eti e şiirleri, M!ler asıme$i, İsl 19C9

İsmail >akkı altaıo"l 7emalettin 7amu, T&, 19AF G 8

'>'T 'İ ? INR&*B N D

Şemsettin Gami +debi))aıı müsıakbelemiı, Gaba2, 1 art 1889

5ı* Te$;ik (lüOıba#ı) +min @e) ı7e ıürkçesi, TI, 191F, V 1, G 3B+rülüade e2med Had 2e"rt>(d +min @e) , ?e$sıil-i illi, 191A, s 1A9-160

Ali ürta <ürkaynak 2e"met +cmin 1ıırdakul *a)atı e eserleri, ileik >ıılke$i basıme$i

ileik 193@

e2met e2!et Iaar 2e"met +min &urdakul, 19C0, V .4/, G 39@

Nl" İ"demir 2e"met +min &ıırdakul, *ylık *nsiklo+edi, 19CA, V r % G 10>ilmi Iüeba# 2illi 8airimiz 2e"met +min &urdakul , İnili Pa$# basıme$i, lst 19C@

Her2an "kan 2e"met +miıı &urdakullla)atı, sanatı, eserleri, 4arlık Iayınlan, Tiirkkli2ikleri 16, Lst 19A3, 1961

'n$er ?ai <k#en 2e"met +min U( ıırdakul , T 4. K. Tanıtma Iayınlan, Türk &iline 'mek

4erenler serisi 6, *nkarn Mni$ersitesi asıme$i , *nk 1963

lT>*T V'*D BN?T*I>üseyin Vabit Ial!ın 2atbuat lla)atıOç lstanbul, &aan 2iı"at Cemal, H>, 1938, V .,

s F38-F39

Hark ?a;i Paınl,bel 2it"at Cemal(i nasıl tanıdımN, I<, 19C1, V .4///, G CAF >ikmet &idaro"l 2iı"aı Cemal 7unta), 4r, 19A6, G C30

2arrem eranb%il 2iı"at Cemal 7uıııa)(ın eser l eri, II, 19A6, V 1 G 1.

asım *li Iüel @ir lsıanbııl +fmdisi, Vın2, 8 ?isan 19A@

MHİ&' H'RİTB+rülüide ebmed Had A)demir, %ünkü 'debiyat, İk2iil Biitü+banesi, ;st 19FC,

s 1@F-181

MG*>İ=Q*&' V'D*De2met e2!et Iaar 2 üsa"i:ade Celal , I<, 19C1, D. .4/, G C09Ge$da Şener 2 üsalıi:z3de Celal ııe ıi)aır-,ıı , *nk M & T V H Iayınlan 1C6, Tiyatro 's

titiisü Iayınları F, Türk Tari2 Brm asıme$i, *nk 1963



222 KENAN AKYÜZ

.'Vİ= H*Q/D B/G* BMR'B

>üseyin Va2it Ial!ın 2atbuat * a)at ı $eci : Fazıl @e) @en ııe Htesi, H>, 1931 V 1, G 1C

e2met e2!et Iaar ( $eci : Fazıl, I<, 1939, V ./4, G 3AF

llilnet ünir 'bio"l $eci: Fazıl "akkında ne di)-rlarN, I<, 193F, V .4/, G 11F5 lcidialı

#anatkar $eci: Faıl 7ısakürek anlatı)-r, I< 19C1, V .4//, G C3@

*%a2 Gım De$ent T-"um , 'serler $e Şa2siyetler, r2anettin atbaası, İst 19C0, G 1A 18

?'V'TTİ ? >*DİD 0K*K

e2met e2!et Iaar ( $ecmettin ll alil Onan, I< 19C0, V0 .4, G 38A

'IQ'? T'4HİB BD*ID/

ünir Güleyman Pa+ano"l( $e)zen Tefik*a1atı1 eserleri, Pı"ır kitabe$i, İst 19CF5

$e)zen Tefik*a)atı, edebi şa" si)eti e şiirleri, Te; eyyü kitabe$i, İst 19CA5 $e)zenTefikll a )atı, eserl eri, nükt eleri e bilinme)en tarafları, Uakar yayıne,i, İ#t 19A3

:ilmi Iüeba# @üt ün ce:lıeleri )le $e)zen T eı,fil, ,, *2met >alit kita+!ılık $e ka"ıt!ılık T D Ş,lst 19A8

R>*? G'IHİ R>ıK

B+rülüade e2med Had Fırtına ııe 7ar, %ünkü edebiyat, İk bal klitü+2anesi , lst 19FC,s 189-19F

e2met e2!et Iaar Or"an #e)f i Orlum, I<, 19C0, V .4, G 38F

4a2det <iiltekin O be)a bir kuşııı , I<, 19C1, V .4//, G CF0

'R '&R 'TTİ ? NŞ*B D/Llüseyin Va2il Ial!ın 2aıbıııit "a)atıHmer @eclreııin @ ), H>, 193C, V O , G

F6 Ote;ik *2met Ge$en%il Hmer @eclreııin(in şiirleri, IT, l93C, V 1, G F3-FC

e2met e2!et Iaar Hmer @edretıin, I<, 1939, V . l4, G 3CA

Geli2attin at( Gaallı Hmer @edretıin, 7l% F@ Şbat 19C6

a;ier Nyı5ner Hmer @edr eııin >şaklı, T&, 19A3, V N, G 19

U'R G'IH'TTİ

*li Vani+ (Intem) @a"ar e kelebekler(e dair , >y, 19F@, V O, G F65 Falaka, >y, 19F@, V il,

G C15 Hmer #e)fettin , >y, 19F9, V 4 G ll95 Hmer #e)fett in * a )atı e e serl eri, *2met >a

l! Bitabe$i, İst 193A5 Hmer #e)fettin e deJeri, Pa, 19CF, G 315 Hmer #e)feııin*a)aı ı,

karakteri , edebi)atı, ideali e eşerlerinden niimıırıeler , Remi litabe$l , İst 19C@

Vey2n *t; Bans( Hmer #e)fett in , IT, 1939, V 4//, G @@

=erte$ Nili orata$( Hmer #e)fettin , I&, 19CF, G 1A-16

>alit Ha2ri aoy( Hmer #e)fettin , GH, 19CF, 0 \r , s F3@@r2an Gey;i r2an( Hmer #e)feııin, Pa, 19CF, G 31

İsmayıl >akkı altaıo"l( Mmer #e)fettin, T&, 19AF, V 1, G @Iaııar ?abi ?ayır Hmer #e)fettin *a )atı , sanatı , eserleri, 4arlık yayınlan, Türk klasikleri @,

lst 19AF, 19AA, 19A8

>ilmi Iüeba# Hmer #e)feııin*a )aıı, "atıraları, iirl eri, r2an ete $e rtaklan Bollek Ş matbaası, lst 1960

>ikmet &idaro"l Hmer #e)fettin , T & B Iayınlan, *nk 196C



&'R? TMRB '&' İI*T/ ?/? *?* PİQ<İD'Rİ 223

R'HİB /DKDİT B/*I

Iak+ Badri (Baraosmano"l) .efik *alit , '#, 1909, G A1

Haıl *2met (*yka!) .ef ik *alid(iıı kitabı 7ir:i(nin dedikleri , GH, 191F, V .Dll, G 10@9 (Resimsi kısım)

Rıa Te$;ik 2illi Türk +debi)atı e .ef ik *ali t , I<n, 1939, V /, G 3-Aa2a <ko"l lnk,labınıızda :-sta e telDrafçılar, Nlsal matbaas ı, *nk 19C0>ikmet lKlüoir 'bio"l 7endi yaılanyla .efik * aliı, Gemi2 Diıt;i kitabe$i, İst 19C3 Vemalettin ildik @ıı ana"tar neleri açarN , *k#am, F8-F9 *ralık 19C6

*%i2 Gırrı De$end Ana"tar , 'G, 19C@, G F95 @ıı bizim "a)atımız , T, 19A@, V 4 // , G @A0 *dile *yda .ef ik *alid(in r-maııları, Vnı2 F6 Temm 19C@

R'Ş*T N75t OÜ -T'Bl,

He$i Düt;ü (Baraosmano"l) Zalıkuşu1 &% 19FF, V ll, G F15 .eşat $uri @e)(in dedikleri ,

&%, 19FF, V /4, G 3@

?ai Gadlla2 .eşat $ııri anlatı)-r, I<, V 4, G 1F6

*%f2 Gırr ı De$end .eşat $ uri %üntekin(in %Ek _)üü adlı r-manı, IT, 1936, V ]4, G 39>ikmet ünir '2io"l .,şat $ııri"akkında

c

ııe di)-rlarN, I<, 19C1, V, .4/ G C1C

e2met e2!et Iaar .eşat $uri %ünıekin, I<, 19C1, V .4/, G C10

2tar Brük!ü .eşat $uri(nin s-rı eseri ^ 5eDirmen , 4r, 19C3, V /4, G 8C

a2mt Iesari Ti)at r- mulıarrirlerimiz.eşat $ııri %ürıtekin , =G, 19CC, G1F Qi2ni Bii!ümen yn )azarlıBı )Enünden .eşat $uri, &ünya, 1C *ra lık

19A6 Benan *kyü Zalıkuşu, >s, 19A6, G @A

r2an >an!erlio"lıı .eşat $uri %üntekin, T&, 19A@, V 4/, G 6A

4a2di Irtmen .eşat $uri(den )an"/ar, T&, 19A@, V 4l, G 68:ilıni Iüe2a# @iitiin ce:"eleri)le .eşat $uri, Ieni matbaa, İst 19A@Türkan =oyra- .eşat $uri %üntekin*a)atı e eaerlerinin lam listesi, Türk Tari2 Brm bası

m$i, *nk 19A@

G*Dİ> Q'Bİ *BT*I>üseyin Va2it Ial!ın 2atbuat 4la_atı Pı ııar1 şiirler1 &azarı #ali" Geki Akta1, H>, 1936, V

4//, G 16A

e2met e2!et Iaar #ali" Geki Akta,r, I<, 19C0, V .4, G 380

ÜKÜPE ll>*D

B+rülüade e2met Had &ıldızlar e DElDeler, %ünkü 'debiyat İkbal kütü+2anesi, İst19FC, s 19F-19A

>iiseyin Va2it Ial!ın 2atbuat "a)atı8ükufe $i"al *anımefendi , şiirleri &ıldızlar e DElDe

/er, %a))a, #ıı, H>, 1933, V /, G @5 2aıbııat "a )atı8ükufe $i"al *anımf endir-manları 1- &akut 7a)alar, H> 1933, V /, G 85 2atbııat "a)atı8üküfe $i"al *anımef

endir-man ları F- Pl %üneşi, H>, 1933, V /, G 95 @a)an 8üküfe $i"al 8ile )-lları,

şiirler, H>, 193A,

//O, s 6@

e2met e2!et Iaar 8ükııfı $i"al @aşar, I<, 19C0, V .4, G 3@A

I*>I* B'*D 'I*TD/

e2met ?a;i( &a")a 7emal e efsanesi, Güs, 19FC, G C9

*2met Ve$at 'mre &a")a 7emal*a)atı1 sanatı e şiirleri, Pı",r kitn2e$i, İst 193@



FFC B'?*? *BIMQ

e2met e2!et Iaar &a")a 7emal @e)aılı, I<, 19C0, V .4, G 39A

;smiül >ami &ani#end( &a")a 7emtil(in "e)betli bir şiiri 4tri, Vm2, 8 ak 19C0,

Hark ?a;i Pamlıbel &a")a 7emal(i nasıl ıan,dmıN, I<, 19C1, V .4///, G CA6>ikmet ünir 'bio"l &a")a 7emal "lkkında ne düşünii)-rlarN I<, 19C1, V .4/, G 'ı10

4a-?ü (4ala ?rettin) 5ian edebi)atı e )eni edebi)at zai)elerinden &a")a 7emal, *k#am,F3 art 19CC

Ca"it Tan)-l( &a")a 7emal(e e şiire dair,M4, Ieni seri, 19CA, V 4lll, G @9, 81, 8F5 &a")a

7emal(in şiirimizdeki )eri, 4r, 19A8, G C9F5 19A9, G C9C, C96-C9@, C99Vemil Gena n%n &a")a 7emal , Te;eyyü kitalZe$i, İst 19CA, 19C@

*2met >amdi Tan+ınar 8iir e s-nsuzluk, 1 der%isi, 193A, V //, G 85 &a")a 7emal, *l, 19C@,

V 1, G F5 &a")a 7emal e şiirimiz, Vm2, F *ralık 19C95 &a")a 7emal8iirleri e l ıanbul,

*l, 19A0, V >l, G 1F5 &a")a 7emal, Ia2ya Bemali Ge$enler Vemiyeti ne#riyatı, İst 1960

?rlla2 *ta! &a")a 7emal @e)adlı, *l 19C@, V . G 15 &a")a 7emal, Nl, 9 *ralık 19C9

lif. Hark <ürtna &a")a 7emal , Mlkü asıme$i , lst 19C9 ?emettin >alil nan @ü)iik 8air &a")a 7emal(in 6A d-Bum )ıldlinümü, &TVH&, 19C9, V

$ııİsmail >abi+ Ge$ili &alı)a 7emal(deki şiir mimarisi, Vm2, 19C9, G 909F5 &a")a 7emal(de

lsıanbul, *l, 19A0, V 11 G 1F5 &alı)a 7emal(de @-Baıiçi , *l, 19A0, V /4, G 135 Iabyıı

7emal(in &auınamesi, Vmb, 18 ak 19A0 ?i2at Re#at el%er Paris(te DErdüBüm &a")a 7emal, Al, 19A0, V il, G 1F

> 4e2bi 'ral+ &a")a 7emali(in şiirim izdeki )eri, *O,19A0, V 111-/4, G 1F-135 &a")a 7emal(e DEre sanat e sanat anla)ışı , IV (Ieni seri), 19A0, V 1, G 35 &a")a 7emal

için1 , Ia2ya Bemali Ge$enler Vemiyeti ne#riyatı ], &o"an Barde# basıme$i, lst

19A9

*bdül2ak Şinasi >isar Jean1 2-reas e &alı ) a 7emal, Ie, 19A0, G l5 Paris(ıe &a")a 7emal,

*l, 19A0, V 111, G 1F5 &a")a 7emal%azellerini Okurken, IB', 19A9, G l5 &a")a 7c

( mal(e eda, >ilmi kitabe$i, İst 19A9

Şeki+ Tn! Onıın #esi, Al , 19A0, V ///, G 1F

Gaba2attin >akkı 'sato"l &a")a 7emal iizeriııe a)kırı düşünceler, HG, 19A0, G 1

Ha2ir o%er ( &a")a 7emal meselesi, HG, 19A0, G l1D (Düt;ü) 'ri#!i &a")a 7emal(in "a)atı "akkında n-tları, HG, 19A0, G /

2tar Brül!ü Anad-lu(da &a")a 7emal, *l, 19A0, V /4, G 13*;et İnan Tari" e bü)ük şairimiı &a")a 7emal @e)aılı, T&, 19A8, V 4///, G 8@ ünir Gilleyman Pa+ano"l lsıanbul(un şairi &a")a 7 emal, Ieni matbaa, İst 19A8

>ilmi Iüeba# @üıün Ce:"eleri)le &a")a 7emal , &ierkona nıııtbaası, İst 19A8

&o"an ?ail *ltoo"l Hlümünden s-nra &a")a 7emal "akkında )azılanlar $e şiirleri, lKet

kollekti; #irketi, İst 19A8a;;er Ny%ner &a")a 7emal(in sanalı üzerine n-tlar, T&, 19A9, V /., G 985 &a")a

7emal *a)atı, san1atı, eserleri, 4arlık Iayınları, Türk Blasikleri A3, İst 196C

?i2at Gami aoarlı &a")a 7emal e im,ın, IB', 19A9, G l5 &a")a 7emal &aşarken, aba

matbaas1, İst 19A95 &a")a 7emal(in "atıraları, Ia2ya Bemal 'nstitüsü ne#riyat1 F,

ııbıı matbaası, lst 1960

iKllıert <abriel 2üerri" &alı)a 7emal, IB', 19A9, G 1

>alk 'n%iner &a")a 7emal ( den "atıralar, IB', 19A9, G 1

Re#at eyatlı &a")a 7ern1al(in "a)atı, IB', 19A9, G l.

Ia#ar Bksal &a")a 7emal @e)ati,, Şe$ket Mnal malbııas1, lst 19A9



KO&'/D: TDRB '&'İ I*T/?/? *ı * PİQ<İD'Rİ 225

Germet Giinıi Ny#al &alı)a 7ema/(le s/ıeıler, Bita+ ya) ıni, TamtıııaOır blümü /, bt 19A9

*dile *yda &a")a 7emal7endi aiLından fikirleri ıe sanat DErüşleri, *ans-Türk matbaaX,, W Kıık 196F

\ \() K\*&I B KR*G *, VDD

e2met Ra; @ir #erencam, Ş2, 191 %V /4, G 99

Güleyman Gaib U aku: kadri @e) ,(eal-i )liOli, 191C, s 116-11@

>nlide 'd+ *dı$ar +debi)aıımmn s-ıı sıma/arı re saflıaları,ını% 1919, V /, Gı> $ıır @aba,İkdıını, 19FF, G 9066

?rlla2 *ta (*ta!) ) al1ııı, 7adri'frenlerin @aBından, &%, 19FF, V ll, G FF He$i Düt; ü $ıır @aba, N% 19FF, V O/ l, G F6, F9

Baını ?iimi &r l aban, M/, 1933, V 1, G 3

>üı,eyin Va2it Ial!ın 0latbııat lla alı&akıı: 7adri bl( @ir #erencam, H>, 193C, V //,

G C1 10latbııat "a,atı U aku: 7adri @e ) ,,,, @aba, H>, 1931, R00 ll, G CF- ı35

2atbuat "a)atı aku: 7adri @e) H ül 1üm Deresi, >l , 1931, V ll, G 18-395 ı(llaıbııat "a_aıı &aku: J11adri 5e #adbm t'? %am-re, ' >, 1931, V il, G A0-A15 llatbuat "aatı U aku: 7adri @e) +rınlmıı baındaıı, ;l/, 1931, V >l, G A35 2atbuat "a)atı

&aku: 7adri @e) 7i ralık 7-na;11 Hil, 1931, V0 //T, G A15 2 atbuat "a)aıı akıı:

7adri @e) &aban, lX>, 1931, V >l, #1 AA O;otbıııiı lıu)aıı&ak,ı: 7adri @e) Ankara, H>, 193C, V ili, G A6-A@5) aku: 7adrı be) ' m^,ıi bir bakış, ll, 193C, V lll, G A8

aba &Nrder @ir #ürDüıı(e dair, 2O, 1938, G A

İsmail >abib Ge$ille ) aban r-nıarıı, Vın2 1910, G A@0C5 &ine &abaıı, Vm2, 19C0, G A@1A @i #iirDüıı, Vın2, 191F, G 63@6

Glıilıaııin <ün%r aku: 7adri @e) ile mülakat, IK1, 19ıü G 6@ ?asü2 aydar Uabarı, Ie, 19CF V K4, G 8A-8@

4edi ürün ) abaıı, Pa, 191F, - 9

?edet in%l l akıı: 7adri(ııiıı r-manlarında Fram,realist e natüralistlerinin tesirleri, 5TCF! ,19 ıı%V N/, G C9

Iak+ Badri Baraomano"l Paıı-rnma r-manına dair ıı-tlar, Vm2, F l Şbat 19AF2tar Brük!ü l ( aku: 7adri(ııin Pan-rama(sı , 4r, 19Aı, G 10A

Her2an "^lın &akıı: 7adri 7ara-smaıı-Blulla)at,, saııaıı, eserler i, 4arlık yayınları, Türkklil,ilderi 31, İst 19A i.

*2met Babaklı Pan-rama, Os, 19AA, V il% G C

/lasan *li Iüel +debi)at tari"imiden, Türk Tari2 Brm bıısne$i, *nk 19A@

1i)aİ *kı akıı: 7adri 7ara-sman-Blulnsan, eser,fikir, iislıi:, İstanbl matbaası, lst 1960

INGN H QlI* RT*P

B+rülüiide e2nıed Hd @inna, %ünkü 'debiyat, i kbal kütii+2anes, İst 19FC, s 181- 18F

e2met e2!et IaF0r 1usııf Gi)a Ortaç, I<, 19C1, V .4//, G CF6

QİI* <B K D=

Ga;;et Ur;i etin Gi)a %Ekal: ce 66>;küre arasındaki münasebeı ıesilesi ile bir tedkik t ecrübesi ,

İk2ill kütii+baııesi, İst 19F35 Atatürk iııkıliibı e Gi)a %Ekal:, Ua")a 7emal, llalid e +di: Ad,ar, İııkılii+ kitabe,i, İsı 19A1



226 KENAN AKYÜZ

Ali ?ü2et <ksel( Gi)a %Ekal:(in "a)atı ıe 2alla mlau:l-rı, lkbfl kütü+2anesi, 2t0

19315 Gi)- %Ekal: e Zınaralıı, İkbıil kiitii+2anesi, l st 19395 `lümiinün )irminci

)ılclEnümünde Gi)a %Ekal:, &o" yayını, Qon%ldak l9il5 Hlümiiniin yirmi b, şinci

)ıldEnümü mMıılle7 beti)le Gi)a %Ekal:*a)atı, eserleri, K2mel >alit kitabe$i, lst

19C95 Gi)a %Ekal:*a)atı, sanalı, eserleri, 4arlık ynyııılan, Türk kliiXikleri C, İ,t

19A5 Gi)a %EkXıl :(in neşr edil memiş )edi eseri ıe aile mekııı:ları1 &iynrbkırı Tanıtına

NreL;Ti ne#riyatı C, Qiya <kol+

külliyatı 3, /#ıl matbaası, İst 19A6'n:er e2nan Şa+olyo Fil-^-f %Ekııl:, Bita+ Inaıılar Boo+erati;i ne#riyatı , *nk 19335

Gi)a %Ekal: 1 Jııi"ad e Terakki ve ı0leşrnıi)eı ıari"i, /lerkal+ kitabe$i, Knk 19 ı35 Gi)a

%Ekal:(ıerı neler EBrendikN, >s, 19A0, G 1-3Qiyaeddin Ha2ri Hındıko"l Gi)a %Ekal:(i "atırla)alım, IT, 1936, V i4, G C85 Gi)a %Elrnl:

içirı )azdıkları m ıe sE)lediklerim, )f. Gıralar matbaası lst 19AA>ilmi Qiya lken Gi)a %Ekal:(int enkidi , P; , 1939, V 4//, G 81 Gi)a %Ekal:, Banaat kitabe$i,

lst 1939*bidin ?;O8iıni Türki)e(nin tekamül "anıle,irıde Gi)a %Ekal: , Gebat basıme$i, İst 9C0*bdülkadir Bara2an Gi)a %Ekal:(in şiir kita:ları, M/, yeni seri, 19CF, V ili, G F@

'min 'ri#ir%il( Gi)a %Ekal:, M/, yeni seri, 1911, V, l, G A3-A9, 6F5 @ir fikir adamının r-manı

Gi)a %Ekal:, İnkıla+ Bita+e$i, 2t 19A1

Va$it r2an Tiiten%il Gi)a %Ekal: "akkında bir bibli)-f,raf)a denemesi, İstanbl İktisat Hakültesiyayınlarından, İst 19195 Gi)a %Ekal: iizerine n-tlar, Türkiye Gosyoloi Veıniytti ynyın7

lanndan, lst 196CK*ım ?ami &r Gi)a %Ekal:, illi '"itim akanlı"ı yayım larından, illi '"itim asıme$i,

lsı 19C9sman Tol%ıı Qiya %Ekal: ve iktisadi fikirleri, &o`ı5an Barde# yayınlanndan, 2ı 1919

R,/at ?edet 'ninıer Gi_a %Ekal:, T&, 19AF, V // G 1AHe$iye *bdlla2 Tarıel Gi)a %Ekal: 7iilli)aıı6, X 8iir l er e "alk masalları (Bııl 'lma, :Ieni

>ayat, KKtın /#ık7 'serleri dı#ında kalan #iirleri), Türk Tari2 Brm yayınlarından,

*nk 19AF, İneleme blümü s //-..4///

Va2il Tanyol Gi)a %Ekal:, /s (Ieııİ ser i), 19AC, V /, G 13 Ha2ri Bırıo"l &azılı esikalara DEre Gi)a %Ekal: 2üzesi e Gi)a %Ekal:, &iyarbakır,

Tanıtına &erne"i yayınlarından, İst 19A6>ikmet &idaro"l Gi)a %El1al: "akkında )eni bilDiler, 4r, 19A6, G CC0

Şe$ket eysano"l 5-Bıımıınun 80 )ıldEnümü münasebeti)le Gi)a %Ekul:(in ilk )a1ı "a1atı1&iyarbakırı Tanıtına &erne"i yayınlarından, İst 19A6

>ikmet Tııny Gi)a %Ekal: e Türk milli)etçiliBi, To+rak yayınlan, İst 196F

Ve4del Bdreı Gi_)a %Ekal:, T & B ynyınOanndaıı, *nk 1963



Kenan Akyüz Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri

Documents