Katedra za automatizaciju i metrologiju Sanel.docx · Web viewMeđunarodna organizacija za akreditaciju laboratorija, ILAC, izdala je dokument ILAC P10, Policy on Traceability of

POLITEHNIČKI FAKULTET U ZENICI

Katedra za industrijski inžinjering i CIM tehnologije

Predmet : MJERENJA I KVALITET

ETALONI I SLJEDIVOST

Kandidat :

Sanel Melić

Rezime :

-Mjerna jedinica je određena veličina definisana i prihvaćena konvencijom i sa kojom se ostale veličine iste vrste porede s ciljem izražavanja njihove relativne vrijednosti prema mjernoj jedinici.-Etalon je mjera, mjerilo ili mjerni sistem namijenjen određivanju, pohranjivanju i reprodukciji neke mjerne jedinice radi prenošenja njene vrijednosti na druga mjerila da bi mogla poslužiti kao referentna vrijednost.-Sljedivost je osobina da se rezultat nekog mjerenja može dovesti u vezu sa odgovarajućim državnim i/ili međunarodnim etalonom preko neprekinutog lanca upoređivanja.-Kalibracija je skup postupaka kojima se u određenim uslovima uspostavlja odnos izmeđuvrijednosti veličina koje pokazuje neko mjerilo ili vrijednosti koju predstavlja neki referentni materijal i odgovarajućih vrijednosti ostvarenih etalonom..

Uvod :

U Parizu, 20. maja 1875. god održana je diplomatska konferencija o metru i 17 država jepotpisalo diplomatski ugovor.Zbog lakšeg sporazumijevanja medju nacijama i jedinstvu vezanom za mjere i mjerne jedinice osniva se BIPM ( International Bureau of Weights and Measures ) – Međunarodni biro za tegove i mjere. Pored toga, BIPM sprovodi istraživanja vezana za mere. Organizuje i učestvuje u međunarodnim poređenjima nacionalnih standarda merenja, i sprovodi kalibracije za zemlje članice.Međunarodni sistem jedinica (SI sistem) (fr.: Système International d'Unités),usvojen 1960.god. predstavlja u nauci najrasprostranjeniji sistem mjernih jedinica za fizičke jedinice. U većini država je upotreba međunarodnog sistema jedinica zakonski propisana.Osnovne SI jedinice su :

Veličina Oznaka Ime

Dužina m MasaMasa kg Kilogram

Vrijeme s SekundaElektrična struja A Amper

Termodinamička temperatura K KelvinKoličina supstance ( tvari ) mol Mol

Jačina svjetlosti cd Kandela Pored osnovnih,postoje i izvdene jedinice,kao što su : povšina,zapremina,gustoća,napon,snagabrzina,ubrzanje,pritisak,sila,jačina magnetnog polja itd...Po uzoru na države gdje je ovaj sistem (BIPM) uspješan,u našoj zemlji se osnovalo nekoliko konsultativnih komiteta koji olakšavaju proceduru pri obavljanju poslova ovog tipa.Nazivi ovih komiteta su:-CCAUV - CC za akustiku, ultrazvuk i vibracije.-CCEM - CC za elektricitet i magnetizam.- CCL - CC za dužinu.- CCM - CC za masu i srodne veličine.- CCPR - CC za fotometriju i radiometriju.

- CCQM - CC za količinu materije.- CCRI - CC za jonizujuća zračenja.- CCT - CC za termometriju.- CCTF - CC za vrijeme i frekvenciju.- CCU - CC za mjerne jedinice.

Etaloni ( historija,izgled i razvoj ) :

-Etalon  je mjera, mjerilo ili mjerni sistem namijenjen određivanju, pohranjivanju i reprodukciji neke mjerne jedinice radi prenošenja njene vrijednosti na druga mjerila da bi mogla poslužiti kao referentna vrijednost.Osnovno sredstvo u obezbjeđivanju sljedivosti mjerenja je etaloniranje mjerila, mjernog sistema ili referentnog materijala. Etaloniranjem se određuju karakteristike mjerila, mjernog sistema ili referentnog materijala. Ovo se postiže preko neposrednog poređenja mjerila sa etalonom ili ovjerenim referentnim materijalom. Potom se izdaje uverenje o etaloniranju i, u većini slučajeva, na merilo se stavlja nalepnica.Četiri su osnovna razloga zbog kojih se merilo podvrgava etaloniranju:1. da se uspostavi i dokaže sledivost,2. da se obezbedi konzistentnost vrednosti očitanih merilom sa drugim merenjima,3. da se odredi tačnost vrednosti očitanih merilom,4. da se uspostavi pouzdanost merila, odnosno da se u merilo može imati poverenje.

Na sljedećoj slikama mozemo vidjeti izgled raznih etalona :

Izvor slika: http://dc359.4shared.com/doc/naSo1mjh/preview.html#2.1.2.Prvi etaloni i zakonska metrologija|outline

Prvi standardi (etaloni) metra i kilograma, u odnosu na koje su sve buduće kopije morale da budu upoređivane, bili su smešteni u Arhivu Republike Francuske 1799, posvećeni "za sve ljude i sva vremena".

Zbog lakseg razumijevanja procedura etaloniranja,prikazat cu jos slika etalona,odnosno laboratorija i uređaja pomoću kojih se vrši proces etaloniranja :

Da bismo razumjeli teoretski šta znaci etalon i etaloniranje,dat ćemo definicije nekih od poznatijih etalona :

1. Metar je definiran kao dužina puta u vakuumu koju pređe svjetlost tokom vremenskog perioda od 1/299 792 458 sekunde.Etaloni za dužinu mogu biti: - primarni, - državni-nacionalni, - referentni, -industrijski.

2.Sekunda  je trajanje 9 192 631 770 perioda zračenja koje odgovara prijelazu između dva hiperfina novoa osnovnog stanja atoma cezija 133.

3. Kilogram je masa međunarodnog etalona kilograma. (cilindra od platine i iridija koji se čuva u Bureau International des Poids et Mesures u Parizu).

4. Mol  je količina materije u sastavu koji sadrži  toliko elementarnih jedinki koliko ima atoma u 0,012 kilograma ugljika 12.

5. Kandela je jačina svjetlosti u određenom smjeru izvora koji odašilje monohromatsko zračenje frekvencije 540×1012 herca i čija je energetska jačina u tom smjeru 1/683 vata po steradijanu.. 6. Amper je jačina stalne električne struje koja među dva paralelna vodiča, neograničene dužine i zanemarivo malim kružnim presjekom, koji su u vakuumu razmaknuti jedan metar, proizvodi među tim vodičima silu od 2×10-7 njutna po  metru dužine.

Najčešća operacija koja je vezana za etalon je proces kalibracije. Kalibracija je skup operacija koje imaju za cilj uspostavljanje, pod određenim uslovima, veza između veličina koje se očitavaju na indikatoru instrumenta i odgovarajuće vrijednosti etalona. Rezultat kalibracije može se dati u vidu dokumenta npr. certifikata kalibracije. Rezultat se može izraziti kao korekcija izvršena u odnosu na pokazivanje instrumenta. Posljedica kalibracije je odluka koju donosi korisnik mjerne opreme koji odlučuje da li je oprema dovoljno dobra da se sa njom mogu vršiti sigurna mjerenja.

Sljedivost :

Mjeriteljska sljedivost definira se kao svojstvo mjernog rezultata kojim se taj rezultat dovodi u vezu s navedenom referencom dokumentiranim neprekinutim lancem umjeravanja, od kojih svako doprinosi utvrđenoj mjernoj nesigurnosti.Međunarodna organizacija za akreditaciju laboratorija, ILAC, smatra da su elementi potrebni za priznavanje mjeriteljske sljedivosti: neprekidan lanac mjeriteljske sljedivosti  prema međunarodnom mjernom etalonu ili nacionalnom mjernom etalonu, dokumentirana mjerna nesigurnost , dokumentirani mjerni postupak , akreditirana tehnička sposobnost , mjeriteljska sljedivost prema SI-u i razdoblja umjeravanja.

Uspostavljanje mjeriteljske sljedivosti :

Nacionalni mjeriteljski institut (National Metrology Institute, NMI) tijelo je koje se imenuje nacionalnom odlukom za razvoj i održavanje nacionalnih mjernih etalona jedne ili više veličina. Odgovoran je za mjeriteljsku sljedivost veličina neke države te predstavlja istu u međunarodnim odnosima prema drugim nacionalnim mjeriteljskim institutima, regionalnim mjeriteljskim organizacijama i prema Međunarodnom uredu za utege i mjere (Bureau International des Poids et Mesures, BIPM).Predstavnici vlada država članica sastaju se svake četvrte godine naOpćoj konferenciji za utege i mjere (Conférence Générale des Poids et Mesures, CGPM) na kojoj se razmatra i provjerava rad koji obavljaju nacionalni mjeriteljski instituti i BIPM, te donosi preporuke o novim temeljnim mjeriteljskim odrednicama i svim važnijim pitanjima iz djelokruga BIPM-a. CGPM bira do 18 predstavnika u Međunarodni odbor za utege i mjere (Comité International des Poids et Mesures, CIPM), koji se sastaje svake godine. CIPM nadzire BIPM uime CGPM i surađuje s drugim međunarodnim mjeriteljskim organizacijama. CIPM Sporazum o međusobnome priznavanju (CIPM MRA) sporazum je između nacionalnih mjeriteljskih instituta. Samo jedan NMI po državi može potpisati CIPM MRA, ali i drugi mjeriteljski instituti koji čuvaju priznate nacionalne etalone u toj zemlji  mogu biti imenovani i sudjelovati u CIPM MRA preko NMI potpisnika. Takvi se instituti nazivaju imenovani instituti (Designated Institutes, DIs). Jedan od ciljeva CIPM MRA jest osiguravanje međusobnoga priznavanja potvrda o umjeravanju i mjerenju koje izdaju NMI sudionici.Potpisnici CIPM MRA sporazuma međusobno priznaju sljedivosti ostvarene preko nacionalnih mjeriteljskih instituta.  Nadalje, nacionalni mjeriteljski institut neke države na usluzi je umjernim laboratorijima te države da ostvare sljedivost svojih mjernih etalona.

ILAC – Sljedivost rezultata mjerenjaMeđunarodna organizacija za akreditaciju laboratorija, ILAC, izdala je dokument ILAC P10, Policy on Traceability of Measurement Results(Politika sljedivosti rezultata mjerenja) u kojem opisuje koncepte sljedivosti mjernih rezultata. Prema tom dokumentu, sljedivost je okarakterizirana sljedećim elementima:- neprekinutim lancem usporedbe- mjernom nesigurnosti- dokumentacijom- osposobljenosti- referencom prema SI jedinici- razdobljima umjeravanja.

Umjerni laboratoriji prodaju usluge umjeravanja ispitnim laboratorijima, poduzećima i drugim krajnjim korisnicima koji trebaju usluge umjeravanja svojih radnih etalona ili mjerila. Takav lanac sljedivosti prikazan je na slici dolje :

Literatura :

1. http://met.evlada.ba/mjerne_jedinice/?id=46 2. http://dc359.4shared.com/doc/naSo1mjh/preview.html 3. http://www.svijet-kvalitete.com/index.php/umjeravanje 4. http://www.am.unze.ba/papers/ProizvodnaMjerenjaPoglavlje2.pdf 5. http://www.vagaservis.ba/etaloni.html