KASNOANTI^KA NEKROPOLA NA LOKALITETU … · 2014. 1. 6. · – Dardanija, nekropola, kasna antika, zasvedene grobnice, reumatoidni artritis, fluorosis. 1 Podloga za geografsku kartu

269

U Vrawskoj dolini, 9,5 kilometara jugoza-padno od Vrawa (sl. 1),1 le`i selo Davi-dovac, u kome su jo{ sredinom 20. veka, na

vi{e mesta, uo~eni arheolo{ki ostaci iz anti~kogi kasnoanti~kog perioda. U jugozapadnom delu sela,na potesu Gradi{te, sme{tenom na platou povr{i-ne nekoliko hektara, tada su konstatovani temeqigra|evina od kamena vezanog malterom i ostacirimskog bunara. Osim toga, otkrivena su i dva olov-na sarkofaga sa o~uvanim skeletima du`ine oko1,50 m, dve srebrne statuete Jupitera, dva aureusa,Konstancija Hlora (293–306) i Maksimina Daje(305–313),2 i ostava od 13 primeraka zlatnog nov-ca iz 4. veka, ~ije preciznije hronolo{ko oprede-qewe nije poznato.3

Tokom pomenutog rekognoscirawa, na suprot-nom, severoisto~nom kraju sela, uo~en je potes Cr-kvi{te, koji se prostire oko dana{we Crkve Sv.\or|a i seoskog grobqa. Po kazivawu me{tana, ovde

je, u porti crkve, oko 20 m severno od we, sa levestrane puta za Dowi Vrtogo{, iskopan grob zidanod opeka i tegula, dok su isto~no od crkve, prili-kom kopawa raka na seoskom grobqu, konstatovaniostaci rimskih zidanih grobnica. Grobne konstruk-cije, fragmentovane qudske kosti, kao i sesterci-ji Antonina Pija (138–161), otkriveni su i prili-kom podizawa ku}a i drugih objekata u selu. Osimtoga, 1961. godine, prilikom izgradwe autoputa,nedaleko od porte, otkopana je i jedna zasvedenagrobnica od opeke i maltera, u kojoj je na|en novac,

KASNOANTI^KA NEKROPOLA NA LOKALITETU DAVIDOVAC–CRKVI[TE

PERICA [PEHAR, Univerzitet u Beogradu, Filozofski fakultet, Odeqewe za arheologiju, Beograd

NATA[A MILADINOVI]-RADMILOVI], Arheolo{ki institut, Beograd

SOWA STAMENKOVI], Arheolo{ki institut, Beograd

UDK: 904:726.8(497.11)"01/04" ; 902.2(497.11)"2011"DOI: 10.2298/STA1363269S

Originalni nau~ni ~lanak

e-mail: [email protected]

Primqeno: 20. februar 2013. Prihva}eno: 23. april 2013.

Apstrakt. – U selu Davidovcu, udaqenom 9,5 kilometara jugozapadno od Vrawa, na potesu Crkvi{te, sprovedena su arheolo{ka istra`ivawa. Tom prilikom su konstatovani ostaci maweg bronzanodopskog naseqa, iznad kojeg se kasnije

formirao kasnoanti~ki horizont. Pored skromnih naseobinskih ostataka, otkrivena je i kasnoanti~ka nekropola, od koje su ovom prilikom istra`ene dve zasvedene grobnice i devet grobnih konstrukcija. Kako su grobne celine

najve}im delom bile jo{ ranije opqa~kane, skeletni ostaci pokojnika konstatovani su u grobnicama i jednom grobu.

Kqu~ne re~i. – Dardanija, nekropola, kasna antika, zasvedene grobnice, reumatoidni artritis, fluorosis.

1 Podloga za geografsku kartu Srbije dobijena je od dr M.Milinkovi}a.

2 Pomenuta dva zlatnika kovana su u periodu izme|u 1. 5.305. godine i 25. 7. 306. godine. Uporediti: RIC VI, 15, 117.

3 Jovanovi} 1966, 316; Bulatovi} 2000; Tomovi}, Fidanov-ski 2005, 29.

* ^lanak je nastao kao rezultat rada na projektu: Procesi urbanizacije i razvoja sredwovekovnog dru{tva (br. 177021), Ministarstvaprosvete, nauke i tehnolo{kog razvoja Republike Srbije.

bez bli`ih podataka. Tokom arheolo{kih rekog-noscirawa sprovedenih 2002. godine, oko 30 m se-verno od autoputa, uo~ena je zasvedena grobnicapribli`nih dimenzija 2 h 1,20 m, orijentisana upravcu severozapad–jugoistok. Bila je zidana odkamena i opeka vezanih malterom, pri ~emu su po-jedine opeke, dimenzija 32 h 22 h 4 cm, bile ukra-{ene motivima izvedenim prstima.4

Svi raspolo`ivi podaci ukazivali su da se na{irem prostoru sela Davidovca nalazi rimsko ikasnoanti~ko naseqe, kao i odgovaraju}a nekropo-la. Stoga su u sklopu za{titnih arheolo{kih istra-`ivawa na trasi Koridora 10 – ju`ni krak, tokom2011. godine sprovedena iskopavawa na lokalite-tima ugro`enim izgradwom auto-puta. U toku trome-se~nih iskopavawa izvedenih od strane Arheolo{-kog instituta u Beogradu, u ataru sela Davidovcasu istra`eni lokaliteti Gradi{te, pod rukovod-stvom dr Sofije Petkovi}, i Crkvi{te, na kome surukovodioci istra`ivawa bili dr Vujadin Ivani-{evi} i dr Perica [pehar.5

LOKALITET DAVIDOVAC–CRKVI[TE

Potes Crkvi{te prostire se na omawem zarav-wenom bre`uqku, na pobr|u koje se spu{ta premaistoku, ka dolini Ju`ne Morave. Ovaj bre`uqakdominira ravnicom koja se formirala uz levu oba-lu Ju`ne Morave. Na`alost, ~itav prostor je deli-mi~no devastiran 1961. godine, prilikom izgrad-we auto-puta. Usecawem putnog pravca u bre`uqak,uni{teni su delovi nekropole, dok je ~itav loka-litet podeqen na dva dela, koja su danas spojenanadvo`wakom. Nalazi{te je naknadno izdeqeno itrasom lokalnog puta koji spaja severozapadni,stari deo sela sa crkvom i seoskim grobqem i ju-goisto~ni, novi deo, koji se pru`a uz lokalni put

4 Gara{anin, Gara{anin 1965, 11, 12; Jovanovi} 1966, 322;Tomovi}, Fidanovski 2005, 29, 31.

5 Petkovi} 2012a; Petkovi} 2012b; [pehar, Stamenkovi} 2012a;[pehar, Stamenkovi} 2012b.

STARINAR LXIII/2013

270

[PEHAR, MILADINOVI]-RADMILOVI], STAMENKOVI], Kasnoanti~ka… (269–286)

Sl. 1. Polo`aj lokaliteta

Fig. 1. Position of the site

[PEHAR, MILADINOVI]-RADMILOVI], STAMENKOVI], Kasnoanti~ka… (269–286)

Vrawe–Bujanovac i prati trasu nekada{weg car-skog druma. Na taj na~in, potes Crkvi{te je pode-qen na ~etiri zasebne celine obele`ene premastranama sveta, koje su ujedno predstavqale i sek-tore iskopne povr{ine (sl. 2).

Pre po~etka iskopavawa, a po preporuci sa-radnika iz Narodnog muzeja u Vrawu, odlu~eno jeda se kao potencijalna nalazi{ta istra`e i loka-cije koje se nalaze severoisto~no od Crkvi{ta, ito na toponimu Utrina, koji se blago spu{ta ka do-lini Ju`ne Morave, i potesu Podvadu, sme{tenomjugozapadno od Crkvi{ta. Oba polo`aja su tako|eve{ta~ki podeqena postoje}im auto-putem na is-to~ni i zapadni deo.

Na osnovu raspolo`ivih podataka sa ranijihrekognoscirawa najve}a koncentracija grobova o~e-kivana je u severnom sektoru lokaliteta Crkvi{-te, na prostoru seoskog grobqa, odnosno na platouseveroisto~no od grobqa, gde su prema kazivawimame{tana otkriveni ostaci ~etiri grobnice. Na

postojawe anti~kog sloja ukazivali su i fragmen-ti opeka i crepova na povr{ini, kao i ulomcirimskih opeka uzidani u ogradni zid savremenoggrobqa. Prilikom obilaska lokaliteta, pre samihiskopavawa, u zapadnom i ju`nom sektoru lokali-teta Crkvi{te na povr{ini su konstatovani frag-menti kerami~kih posuda, koji su ukazivali na po-stojawe praistorijskog horizonta. Na preostalimdelovima nalazi{ta nisu uo~eni nikakvi povr{in-ski nalazi.

Stoga je odlu~eno da se na severnom, zapadnomi ju`nom sektoru lokaliteta Crkvi{te u potpuno-sti arheolo{ki istra`e zone ugro`ene izgradwomauto-puta, a da se na ostalim polo`ajima istra`i-vawa izvedu u okviru kontrolnih sondi.

Arheolo{ka iskopavawa su gotovo u potpuno-sti potvrdila pretpostavke dobijene prilikom re-kognoscirawa. Na potesima Utrine i Podvadu, kaoi na isto~nom sektoru nalazi{ta Crkvi{te, nijebilo pokretnih nalaza, kao ni ostataka arhitektu-

STARINAR LXIII/2013

271

Sl. 2. Osnova lokalitetaDavidovac–Crkvi{te

Fig. 2.Davidovac–Crkvi{te – ground plan

re, budu}i da se radi o arheolo{ki sterilnim slo-jevima. Nasuprot tome, na ju`nom i zapadnom sek-toru lokaliteta Crkvi{te utvr|eno je postojawedva kulturna horizonta. Stariju fazu predstavqanaseqe iz perioda bronzanog doba, od koga su osta-li o~uvani ostaci jedne ku}e, kao i nekoliko jama,sa odgovaraju}im kerami~kim materijalom i dru-gim pokretnim nalazima.6

Mla|oj fazi pripadaju skromni tragovi ru{e-wa koji se sastoje od kamewa sredwe veli~ine isitnih ulomaka opeka, kao i dve jame iz kasnoan-ti~kog perioda. Pomenutom horizontu, pored mawekoli~ine fragmentovane keramike opredeqeneuglavnom u 4. vek, pripada i nekoliko pokretnihnalaza. Me|u wima se izdvajaju rimski bronzaninovac sa natpisom VRBS ROMA, kovan izme|u 330.i 335. godine, mawa gvozdena kop~a kvadratnog ob-lika i pravougaonog preseka sa vaqkastim trnom(sl. 4/5), gvozdeno dleto trougaonog preseka (sl. 4/3),gvozdeni probojac za ko`u, kamena pravougaona pa-leta (sl. 4/2), brus (sl. 4/6), fragment kamenog ̀ rv-wa, fragmentovani gvozdeni no`, nekoliko gvozde-nih klinova, kao i jedna klamfa.

Otkriveni predmeti, osim novca, ne podle`upreciznijem hronolo{kom opredeqewu. Kvadratnakop~a malih dimenzija, koja je slu`ila za zakop~a-vawe obu}e,7 ili za pri~vr{}ivawe raznovrsnogremewa kod `enske ode}e,8 javqa se tokom ~itavogkasnoanti~kog perioda. Istovetno je opredeqewei drvodeqskog dleta, budu}i da se ovakvi nalazisre}u u ostavi alata iz 4. veka, kao {to je slu~aj saBoqetinom,9 ali i u okviru ostave iz Bosiqkovca,koja je opredeqena u drugu polovinu 5. ili prvu po-lovinu 6. veka.10

Prilikom iskopavawa severnog sektora loka-liteta Davidovac–Crkvi{te, koji se prostire iz-me|u seoskog grobqa i seoskog puta i trase starogautoputa, konstatovana je, me|utim, jednostavnastratigrafska slika. Ispod relativno plitkog po-vr{inskog sloja (0,10–0,20 m), koji ima karakterhumusa pome{anog mestimi~no sa naslagama re-centnih otpadaka, javqa se sloj svetlomrke zemqe,dubine 0,30–0,60 m. U wemu su sporadi~no zabele-`eni ulomci anti~ke i kasnoanti~ke keramike,kao i mawa koli~ina pokretnih nalaza. Re~ je otri komada bronzanog novca (sl. 3/1–3), od kojih je-dan predstavqa tursko kovawe iz druge polovine19. veka, a naknadno je dospeo u ovaj sloj, najvero-vatnije prilikom ma{inskih radova na probijawutrase lokalnog puta ka Dowem Vrtogo{u. Osim ovih,

konstatovani su gvozdena lu~na fibula tipa Vimi-nacium–Novae, sa delimi~no o~uvanom iglom (sl.4/4), fragmentovani bronzani nosa~, koji se sasto-ji iz dva dela (sl. 4/1) i gvozdeni klin.

Od pomenutih nalaza, na bli`e datovawe ukazu-ju preostala dva primerka rimskog novca iz drugepolovine 4. veka, od kojih je jedan, sa legendom naaversu DN VALENS P F AVG i reversu GLORIA

ROMANORVM, opredeqen u vreme vladavine Va-lensa (364 –378), kao i lu~na fibula tipa Vimina-cium–Novae. Re~ je o fibuli sa kratkom spiralnomglavom sa unutra{wom tetivom, kratkom pravouga-onom stopom povijenom nagore i plo~astim dr`a-~em igle pravougaonog oblika. Na teritoriji Car-stva one se datuju od druge polovine 5. do prvepolovine 6. veka,11 dok se na teritoriji severno odDunava opredequju u period D2/D3, tj. u razdobqe430/440–460/470, godine.12 Ne{to u`e datovawenudi S. Petkovi}, budu}i da su na lokalitetu Ro-muliana fibule nalik na{em nalazu opredeqene ukraj 4/po~etak 5. veka.13

6 Rezultate istra`ivawa ostataka bronzanodopskog nase-qa, opredeqenog u period Hal A3/B2, prezentova}e u okviruzasebne studije dr A. Bulatovi} i dr A. Kapuran.

7 [pehar 2010, 57.8 Claus 1987; Martin 1995.9 Popovi} 1988, 134, T. XXVI/1.10 [pehar, Jacanovi} 2011, 51.11 Schulze-Dörrlamm 1986, 605–608; Ivani{evi}, Kazanski,

Mastikova 2006, 17.12 Tejral 2005, fig. 2.A.2. 13 Re~ je o fibulama tipa 37/B. Uporediti: Petkovi} 2010,

320–326.

STARINAR LXIII/2013

272

[PEHAR, MILADINOVI]-RADMILOVI], STAMENKOVI], Kasnoanti~ka… (269–286)

Sl. 3. Nalazi novca, raz. 1:1

Fig. 3. Finds of coins, scale 1:1

[PEHAR, MILADINOVI]-RADMILOVI], STAMENKOVI], Kasnoanti~ka… (269–286) STARINAR LXIII/2013

273

Sl. 4. Izbor pokretnih nalaza iz kasnoanti~kog horizonta, raz. 1:1

Fig. 4. Selection of the small finds from the late antique horizon, scale 1:1

[PEHAR, MILADINOVI]-RADMILOVI], STAMENKOVI], Kasnoanti~ka… (269–286)

KASNOANTI^KA NEKROPOLA

Kasnoanti~ka nekropola otkrivena je u slojuzdravice, ispod nivoa u kome se sporadi~no javqa-ju pomenuti pokretni nalazi. Istra`ene su dve za-svedene grobnice, koje su delimi~no uni{tene idavno opqa~kane, kao i devet zidanih, mahom uni-{tenih grobova (sl. 5). Prilikom istra`ivawanekropole, skeletni ostaci su konstatovani u obegrobnice, kao i u grobu 9. Neophodno je ista}i dani u jednoj grobnoj celini nisu registrovani po-kretni nalazi.

Grobnica IZidana zasvedena grobnica pravougaonog obli-

ka, dimenzija 2,70 h 1,90 m, orijentisana je du`omstranom u pravcu jugozapad–severoistok, sa odstu-pawem od 5° u pravcu severa (sl. 6, 7). Najvi{a ko-ta grobnice iznosi 402,04 m. Zidovi, debqine oko0,40 m, zidani su od lomqenog kamena i oblutakavezanih blatom, u kome se mestimi~no javqaju gru-men~i}i beli~astog maltera. Unutra{wost grob-nice bila je nemarno premazana malterom beli~a-ste boje.

Jugoisto~ni zid gotovo je u potpunosti uni-{ten do temeqne zone prilikom pqa~ke, dok se se-verozapadni uzdi`e iznad nivoa praga 0,26 m. Jugo-zapadni zid, sa polukru`nim gorwim delom prekokoga je prelazio svod od opeka, o~uvan je u ~itavojvisini, tj. 0,33 m iznad nivoa praga. Ulaz u grob-nicu, koja je po sahrawivawu bila zazidana koma-dima kamena u nepravilnom slogu, nalazio se u de-vastiranom severoisto~nom zidu, dok je za pragiskori{}ena cela kvadratna opeka iz hipokausta,dimenzija 53 x 53 x 5 cm.

Grobnica je imala svodnu konstrukciju od pra-vougaonih opeka dimenzija 36 x 23 x 5 cm, vezanihblatom, ~ija je visina iznad nivoa praga dostizala0,52 m. Od svoda, uni{tenog gotovo u potpunostiprilikom pqa~ke, o~uvano je pet redova opeka kojese naslawaju na krunu jugoisto~nog zida grobnice.

Podnicu grobnice, povr{ine 2,06 x 1,08 m, ~i-ni poplo~awe od devet dobro o~uvanih opeka, odkojih su ~etiri opeke kvadratne, sa dimenzija 53 x53 x 5 cm, a preostalih pet pravougaonog oblika,sa dimenzijama 36 x 23 x 5 cm. Neke od wih su ukra-{ene kanelurama, izvedenim prevla~ewem prstimapo opeci pre pe~ewa. U jugozapadnom delu grobni-ce uni{ten je, prilikom pqa~ke, deo poplo~awa,budu}i da nedostaju dve kvadratne opeke. U dowimdelovima du`ih, bo~nih zidova, na 0,25 cm od dna,izdvaja se neomalterisana zona, koja se nakoso uz-di`e ka jugozapadnom zidu. Ona ukazuje da je u ovomdelu grobnice, na mestu gde su se nalazile glavepokojnika, popolo~awe bilo izdignuto, odnosno daje postojalo uzglavqe. Podnica je bila ukopana uodnosu na prag oko 0,70 m, tako da je ukupna visi-na grobnice, od podnice do spoqweg temena luka,iznosila 1,45 m.

Prilikom istra`ivawa unutra{wosti opqa~-kane grobnice konstatovan je ve}i broj dislocira-nih qudskih kostiju. Prona|ene kosti pripadalesu: odrasloj osobi, mu{kog pola, staroj 35–45 go-dina, odrasloj osobi, mu{kog pola, staroj 60+ go-dina (telesne visine 165 ̄ 4 cm),14 odrasloj osobi,`enskog pola, staroj 25–28 godina, juvenilnoj oso-bi, mu{kog pola, staroj 15–22 godine i fetusu.15

STARINAR LXIII/2013

274

Sl. 5. Osnova nekropole

Fig. 5. Ground plan of the necropolis

14 Trotter, Gleser 1952.15 Po{to nije uobi~ajeno da se fetus sahrawuje u poro-

di~nim grobnicama, mi{qewa smo da je `enska osoba pohra-wena u ovoj grobnici u trenutku smrti verovatno bila trudna.

[PEHAR, MILADINOVI]-RADMILOVI], STAMENKOVI], Kasnoanti~ka… (269–286)

Grobnica IIZidana zasvedena grobnica, nepravilnog pravo-

ugaonog oblika, dimenzija 2,80–2,90 h 1,87–2,03 m,orijentisana je du`om stranom u pravcu jugozapad–severoistok, sa odstupawem od 8° u pravcu juga(sl. 8, 9). Grobnica je konstatovana na koti od402,10 m. Zidovi, debqine oko 0,45 m, bili su na-pravqeni od lomqenog kamena i oblutaka, dok jekao vezivni materijal kori{}eno blato, kako se~ini, mestimi~no pome{ano sa kre~nim malterombeli~aste boje, kojim je i unutra{wost grobnicebila nemarno premazana.

Jugoisto~ni zid gotovo je u potpunosti uni-{ten do temeqne zone prilikom pqa~ke, dok se se-verozapadni zid uzdi`e iznad nivoa praga 0,26 m.Jugozapadni zid, sa polukru`nim gorwim delompreko koga je prelazio svod od opeka, o~uvan je u~itavoj visini, tj. 0,44 m iznad nivoa praga. Ulazu grobnicu, koja je po sahrawivawu bila zazidanakomadima kamena, kao i ulomcima opeka, nalaziose u delimi~no devastiranom severoisto~nom zidugrobnice. Prilikom iskopavawa, ispred ulaza jeuo~ena fleka nepravilnog polukru`nog oblika,koja je ukazivala na pravac iz koga je izvr{enoukopavawe grobnice.

Grobnica je imala svodnu konstrukcijom od pra-vougaonih opeka dimenzija 36 x 23 x 5 cm, pore|a-nih u 28 redova, vezanih malterom beli~aste boje,

STARINAR LXIII/2013

275

Sl. 6. Grobnica I

Fig. 6. Tomb I

Sl. 7. Grobnica I – osnova i preseci

Fig. 7. Tomb I – ground plan and the cross-sections

pome{anim sa mawom koli~inom blata, ~ija je vi-sina iznad nivoa praga dostizala 0,45 m. Prili-kom pqa~ke, kao i tokom ma{inskog probijawa pu-ta za Dowi Vrtogo{, svod grobnice je delimi~nouni{ten.

Podnicu grobnice, povr{ine 2,12 x 1,26 m, ~i-ne pravougaone opeke dimenzija 36 x 23 x 5 cm, kojesu u delu gde se nalazila glava pokojnika pova|eneprilikom pqa~kawa grobnice. Kako je grobnica ima-la nepravilnu pravougaonu osnovu, zone poplo~awauz zidove bile su ispuwene sitnim ulomcima. Pod-nica je bila ukopana u odnosu na prag oko 0,80 m,tako da je ukupna visina grobnice, od podnice dospoqa{weg temena luka, iznosila 1,50 m.

STARINAR LXIII/2013

276

[PEHAR, MILADINOVI]-RADMILOVI], STAMENKOVI], Kasnoanti~ka… (269–286)

Sl. 8. Grobnica II

Fig. 8. Tomb II

Sl. 9. Grobnica II – a) osnova i preseci, b) osnova podnice

Fig. 9. Tomb II – a) ground plan and the cross-sections,b) pavement

[PEHAR, MILADINOVI]-RADMILOVI], STAMENKOVI], Kasnoanti~ka… (269–286)

Na oko 0,20 m jugoisto~no od grobnice, u zonioko wenog isto~nog spoqa{weg ugla, uo~ena je jamapre~nika 0, 65 m, duboka oko 0,20 m, u kojoj je, poredve}ih komada kamena, prona|ena i mawa koli~inaulomaka kasnoanti~ke keramike i `ivotiwskihkostiju. Prilikom istra`ivawa unutra{wostiopqa~kane grobnice konstatovani su ostaci ~eti-ri pokojnika: odrasle osobe, mu{kog pola, stareoko 45 godina (telesne visine 181 ¯ 5 cm),16 juve-nilne osobe, mu{kog pola, stare 16–20 godina (te-lesne visine 164 ¯ 4 cm),17 odrasle osobe, `enskogpola, stare 35–45 godina i juvenilne/odrasle osobe,nepoznatog pola, stare 18–24 godine.

Grob 1 Delimi~no uni{ten zidani grob, ~ija o~uvana

du`ina iznosi 1,50 m, a o~uvana {irina je oko0,40 m. Najvi{a kota groba iznosi 401,74 m. Ori-jentisan je u pravcu jugozapad–severoistok, sa od-stupawem od 5° u pravcu juga. O~uvana je samo pod-nica na~iwena od ulomaka tegula postavqenih udva reda, koji su se delimi~no preklapali. Usledvelike fragmentovanosti nije bilo mogu}e utvrdi-ti dimenzije tegula, ali je izmerena wihova debqi-na, koja iznosi 2,5 cm.

Grob 2 Delimi~no uni{ten zidani grob, ~ija o~uvana

du`ina iznosi 1,90 m, a {irina je 0,46 m u gorwemdelu i 0,37 m kod nogu. Konstatovan je na koti od401,17 m. Orijentisan je u pravcu jugozapad–severo-istok, sa odstupawem od 6° u pravcu juga.

O~uvana je podnica, deo obe du`e bo~ne stranekod glave, kao i obe kra}e strane. Grobna konstruk-cija je bila na~iwena od tegula, uz sporadi~nuupotrebu kamena i opeke, koji su konstatovani okonogu i glave, kao i na bo~nim stranama. Po jednapolomqena tegula se nalazi na kra}im stranamagrobne konstrukcije, dok su u osnovi konstatovanetegule. Podnicu groba su prilikom wegove gradwe~inile tri potpuno o~uvane tegule, od kojih su dvedanas polomqene, kao i fragmentovana tegula u zo-ni kod nogu pokojnika. Pored tegule koja se nala-zila ispod glave pokojnika, sa wegove leve straneje dodata jo{ jedna polomqena tegula, kako bi sedobila potrebna {irina groba. Dimenzije tegulaiznose 47–48 x 34–35 x 4–5 cm, pri ~emu se na dru-goj i tre}oj teguli u poplo~awu, idu}i od glave po-kojnika ka nogama, nalaze koncentri~ni kru`ni ispiralni motivi izvedeni prstima.

Grob 3 Delimi~no uni{ten zidani grob, ~ija o~uvana

du`ina iznosi 0,77 m, a {irina 0,32 m. Uo~en jena koti od 401,19 m. Orijentisan je u pravcu jugo-zapad–severoistok, sa odstupawem od 3° u pravcujuga.

Delimi~no su o~uvani pokriva~, bo~na stranagroba sa desne strane pokojnika, kra}a strana kodnogu i poplo~awe. Kao gradivni element kori{}e-ne su tegule, pri ~emu su ostaci pokriva~a i bo~nihstrana fragmentovani, dok je tegula u poplo~awugroba, dimenzija 43 h 33 h 3,4 cm, u potpunostio~uvana.

Grob 4Zidani grob otkriven u zoni koja nije bila di-

rektno ugro`ena izgradwom auto-puta, te stoga nijeistra`en u potpunosti. Najvi{a kota groba izno-si 401,92 m. Vidqiva du`ina groba iznosi 0,25 m,a {irina 0,16 m. Orijentisan je u pravcu jugoza-pad–severoistok, sa odstupawem od 17°, pri ~emuje deo groba na kome se nalazila glava pomeren upravcu severa.

O~uvano je poplo~awe od opeka, dok su bo~nestrane bile na~iwene od vertikalno postavqenihtegula. Kako su i opeke i tegule u velikoj merifragmentovane, utvr|ena je samo wihova debqina,koja kod opeka iznosi 5, a kod tegula 2–2,5 cm.

Grob 5 Delimi~no uni{ten zidani grob, ~ija o~uvana

du`ina iznosi 1,70 m, a o~uvana {irina 0,30 m.Grob je konstatovan na koti od 401,53 m. Orijenti-san je u pravcu jugozapad–severoistok, sa odstupa-wem od 18° u pravcu juga.

Ostale su o~uvane dve strane konstrukcije, kaoi deo poplo~awa. Du`a strana groba, koja se pru-`ala sa pokojnikove desne strane, sastojala se odpet vertikalno postavqenih opeka, dok je od kra}estrane, kod nogu, ostala samo jedna vertikalno po-stavqena opeka. Na opeci u poplo~awu nalaze sekoncentri~ni krugovi, izvedeni prevla~ewem pr-stima po opeci pre pe~ewa. Kori{}ene opeke supravougaonog oblika, dimenzija 33–34 cm x 25–26cm h 4,5 cm.

16 Trotter, Gleser 1952.17 Trotter, Gleser 1952.

STARINAR LXIII/2013

277

Grob 6 Delimi~no uni{ten zidani grob, ~ija o~uvana

du`ina iznosi 0,27–0,73 h 0,51 m. Wegovi ostaciuo~eni su na koti od 401,30 m. Orijentisan je u prav-cu jugozapad–severoistok, sa odstupawem od 15° upravcu juga.

Ostale su delimi~no o~uvane bo~ne strane udelu gde se nalazila glava pokojnika, kra}a stranakonstrukcije iznad glave, kao i grobni pokriva~,ali samo u naznakama. Za grobnu konstrukciju sukori{}eni ulomci tegula, ~ije dimenzije usledo{te}enosti nije bilo mogu}e utvrditi, dok wiho-va debqina varira izme|u 2 i 3 cm.

Grob 7 Delimi~no uni{ten zidani grob, ~ija o~uvana

du`ina iznosi 0,90 m, a o~uvana {irina 0,42 m.Otkriven je na koti od 401,80 m. Orijentisan je upravcu jugozapad–severoistok, sa odstupawem od 5°u pravcu severa.

O~uvano je poplo~awe, kao i mali deo grobnogpokriva~a na~iwenog od ulomaka opeka. Poplo~awegroba se sastojalo od tri cele opeke, pri ~emu jesredi{wa polomqena. Kori{}ene opeke su gotovokvadratnog oblika, dimenzija 33 x 31–34 h 4–5 cm.Na opeci je konstatovan motiv u vidu ukr{tenihlinija, izveden prstima pre pe~ewa.

STARINAR LXIII/2013

278

[PEHAR, MILADINOVI]-RADMILOVI], STAMENKOVI], Kasnoanti~ka… (269–286)

Sl. 10. Grob 9

Fig. 10. Grave 9

Sl. 11. Grob 9 – osnova i presek

Fig. 11. Grave 9 – ground plan and the cross-section

[PEHAR, MILADINOVI]-RADMILOVI], STAMENKOVI], Kasnoanti~ka… (269–286)

Grob 8 Delimi~no uni{ten zidani grob, ~ija o~uvana

du`ina iznosi 1,38 m, a o~uvana {irina 0,40 m.Najvi{a kota groba iznosi 401,79 m. Grob je ori-jentisan u pravcu jugozapad–severoistok, sa odstu-pawem od 7° u pravcu severa.

Grob je gotovo u potpunosti devastiran, tako daje bilo mogu}e utvrditi samo debqinu kori{}eneopeke, koja iznosi 3–4 cm.

Grob 9 Delimi~no uni{ten zidani grob, ~ija du`ina

iznosi 2,00 m, a {irina 0,90 m u gorwem, odnosno0,62 m u delu kod nogu (sl. 10, 11). Grob je konsta-tovan na koti od 401,69 m. Orijentisan je u pravcujugozapad–severoistok, sa odstupawem od 4° u prav-cu juga.

Radi se o slobodno ukopanom pokojniku, iznadkoga se nalazio dvoslivni grobni pokriva~ na~i-wen od tegula. Vremenom se, usled pritiska zemqe,ovaj pokriva~ uru{io, ali je bilo mogu}e izmeri-ti dimenzije pojedinih kori{}enih tegula, kojeiznose 54 x 42 x 3 cm. Na nekima od wih uo~en jekru`ni motiv, izveden prevla~ewem prstima poopeci pre pe~ewa.

U grobu je otkriven kompletan veoma lo{e o~u-van skelet odrasle osobe mu{kog pola, koji je u tre-nutku smrti imao 35–40 godina.

REZULTATI ANTROPOLO[KE ANALIZE

Analiza raspolo`ivih skeletnih ostataka po-kazala je da je u istra`enom delu nekropole sahra-weno deset individua, i to: {est mu{kog pola (ka-tegorije: juvenilis– dve; adultus II – dve; maturus I –jedna i senilis – jedna osoba), dve `enskog pola (ka-tegorije: adultus I i adultus II) i dve nepoznatog po-la (kategorije: fetus i juvenilis).

Naime, sav prethodni osteolo{ki materijal saovog lokaliteta nije adekvatno antropolo{ki obra-|en i uglavnom je ponovo inhumiran, a ovaj uzorak oddeset individua je mali da bi se govorilo o paleo-demografskim studijama. Jasnija slika }e se dobiti,po svoj prilici, kada se statisti~ki obrade rezul-tati dobijeni antropolo{kom analizom osteolo-{kog materijala sa obli`we nekropole na lokali-tetu Davidovac–Gradi{te. Me|utim, i pored toga,postoje dve paleopatolo{ke promene koje su uo~ene

kod ovih qudi, koje se ne sre}u tako ~esto na arhe-olo{kim lokalitetima, a koje svakako zaslu`ujuda budu pomenute.18 One nam dosta mogu re}i o sa-mom zdravstvenom stawu ovih osoba, o na~inu wiho-vog `ivota, nedostacima u ishrani i dr.

Prva od tih bolesti je svakako reumatoidni ar-tritis (mu{ka osoba, stara 35–45 godina iz grob-nice I, Tabla I), hroni~no sistematsko oboqewevezivnog tkiva koje poga|a veliki broj organa, a nazglobovima se manifestuje kao poliartritis, naj-~e{}e lokalizovan na zglobovima {aka i stopala(Tabla I/2, 3, 5), zatima na laktovima, kolenima(Tabla I/4), ramenim zglobovima i vratnom deluki~me (Tabla I/1). Reumatoidni artritis spada uerozivne bolesti zglobova. Qudi koji boluju odove bolesti te`e podnose hladnu klimu i odre|enenamirnice, kao {to su crveno meso i crveno vino.To se tako|e odnosi na masnu i proteinima bogatuhranu. Oboleli su ~esto anemi~ni, brzo gube na te-lesnoj te`ini i ose}aju malaksalost u mi{i}ima.Ote~enost, uko~enost i bol u zglobovima uti~e dase wihove funkcije redukuju, {to kasnije stvarate{ke deformitete.19

Druga bolest, ili boqe re}i stawe, jeste fluoro-sis (mu{ka osoba, stara oko 45 godina iz grobniceII, Tabla II/1–3). To je ujedno i prvi zabele`en slu-~aj na arheolo{kim lokalitetima kod nas. To sta-we izaziva dugotrajan unos fluora u organizam (utrajawu najmawe 15–20 godina), naj~e{}e putemvode ili hrane. Tada dolazi do niza biohemijskihpromena koje dovode do poja~ane osifikacije istvarawa novog, nagomilanog, ko{tanog tkiva namestima pripoja tetiva i ligamenata.20 Kod osta-lih osoba prona|enih na lokalitetu Davidovac–Crkvi{te, a uostalom i na lokalitetu Davidovac–Gradi{te, nije bilo ovakvih promena na kostima.

18 Osim ovih bolesti uo~ene su i osteartritis (kod od-raslih mu{kih individua iz grobnice I, odraslih individuaiz grobnice II i individue iz groba 9), [morlov defekt (kodprve odrasle mu{ke individue iz grobnice I i kod starijemu{ke individue iz grobnice II), uobi~ajene povrede (kod in-dividue iz groba 9; Tabla II/6), fisure i prelomi kostiju (kodprve odrasle mu{ke individue iz grobnice I i kod `enske osobeiz grobnice II – Tabla II/5), tumori kostiju (kod druge odraslemu{ke individue iz grobnice I), cribra femora (kod mla|e mu{-ke individue iz grobnice II; Tabla II/4), i dr.

19 Miladinovi}-Radmilovi} 2008, 158, 159.20 Aufderheide, Rodríguez-Martín, Langsjoen 1998, 316–318;

Littleton 1999.

STARINAR LXIII/2013

279

Po svoj prilici, ova osoba nije mogla da unesekriti~nu koli~inu ovog elementa na ovom prosto-ru. S obzirom na to da je morala du`e vreme bora-viti na nekom drugom mestu da bi se simptomi uop-{te po~eli javqati, mo`emo da zakqu~imo da jeverovatno bila stranac. Na`alost, nije bilo mo-gu}e odrediti o kom taksonu je re~ zato {to je ske-let ove osobe nekompletan. Mo`da bi trebalo pod-setiti na to da je ovaj mu{karac bio i prili~novisok (181 ̄ 5 cm) i da se u svakom slu~aju verovat-no razlikovao od ostalih qudi u svom okru`ewu.

ZAKQU^NA RAZMATRAWA

Tokom iskopavawa severnog sektora lokalite-ta Davidovac–Crkvi{te konstatovano je postoja-we kasnoanti~ke nekropole sa skeletnim sahrawi-vawem (dve zasvedene grobnice i devet zidanihgrobova). Kako su istra`ivawa sprovedena samounutar eksproprisane zone predvi|ene za izgrad-wu auto-puta, ovom prilikom je otkrivena wena se-veroisto~na periferija. Grobovi 1–3, 5 i 6 pred-stavqaju wenu severoisto~nu granicu, dok polo`ajgrobnica i preostala ~etiri groba (4, 7–9) u wiho-voj neposrednoj blizini ukazuju da se nekropola{irila daqe na zapad, odnosno jugozapad, zauzima-

ju}i uzvi{ewe na kome se danas nalaze Crkva Sv.\or|a i savremeno grobqe.

Sve grobne celine orijentisane su u pravcu ju-gozapad–severoistok, sa odstupawima izme|u 3° i17°, pri ~emu se devijacije uglavnom kre}u u raspo-nu 3–8°. U ~etiri slu~aja grobne celine su od osnov-ne ose pomerene u pravcu juga, a u sedam u pravcusevera (sl. 12).

Osim sahrawivawa u jednostavne grobne rake igrobove sa razli~itim vidovima konstrukcija, kodpripadnika bogatijih stale`a se tokom kasnoanti~-kog perioda praktikovalo i sahrawivawe u sarkofa-ge, kao i u zidane grobnice. Ovaj tip grobnica je po-reklom iz Sirije i Mesopotamije, gde se javqa u 3.i 4. veku, dok na Balkan sti`e tokom 4. i 5. veka.21

Grobnice su mogle imati jednostavnu pravougaonuosnovu i poluobli~asti svod, ili su se pak odliko-vale slo`enijim arhitektonskim re{ewima. Wihkarakteri{u ozidani pristupi grobnici, pojavejednog ili vi{e kompartimenata, ni{a i kupola.22

Otkri}e zasvedenih grobnica na Crkvi{tu uDavidovcu mo`da ukazuje na ne{to bogatiju popu-laciju koja je ovde sahrawivana. Mala koli~ina po-kretnih nalaza, koja poti~e iz sloja iznad grobnihcelina, mo`e u izvesnoj meri omogu}iti wihovo da-tovawe. Re~ je o dva primerka rimskog novca, od ko-jih jedan poti~e iz vremena vladavine cara Valensa(364–378), kao i nalaz fibule tipa Viminacium–No-vae, koje se vezuju za {iri vremenski raspon od sre-dine 5. do sredine 6. veka, mada su geografski bli-ske analogije datovane u kraj 4/po~etak 5. veka.23

Analogije za grobnice iz Davidovca javqaju sena brojnim nalazi{tima. Sre}u se u Sirmijumu,24

kao i u Ma~vanskoj Mitrovici,25 gde su datovane u4–5. vek. Sli~na situacija je konstatovana i naprostoru Viminacijuma, nekada{woj prestoniciprovincije Gorwe Mezije.26 Grobnice oba tipanalaze se i na teritoriji nekada{weg Naisusa, napotesu Jagodin Mala, gde su konstatovane jedno-stavne pravougaone grobnice pore|ane u redove,

21 Ov~arov 1977, 20; Cermanovi}-Kuzmanovi} 2001, 163. 22 Ov~arov 1977, 20. 23 Petkovi} 2010, 323.24 Miladinovi}-Radmilovi} 2011, 274, 275.25 Miladinovi}-Radmilovi} 2011, 351, tabla LXVII, 3,

grobnica 166.26 Zotovi}, Petrovi} 1968; Zotovi} 1986, 52, 53; Spasi}-

\uri} 2002, 187.

STARINAR LXIII/2013

280

[PEHAR, MILADINOVI]-RADMILOVI], STAMENKOVI], Kasnoanti~ka… (269–286)

Sl. 12. Orijentacija grobnih celina

Fig. 12. Orientation of tombs and graves

[PEHAR, MILADINOVI]-RADMILOVI], STAMENKOVI], Kasnoanti~ka… (269–286)

kao i kompleksne grobnice oslikane hri{}anskimmotivima, datovane na osnovu nalaza novca od 4.do 6. veka.27 Sli~ne grobnice otkrivene su i u Ko-lovratu, u blizini Prijepoqa, gde se radi o jedno-stavnim zasvedenim zidanim konstrukcijama, alisa ozidanim pristupom ulazu.28

Tokom za{titnih iskopavawa u ataru Davidov-ca, na polo`aju Crkvi{te, konstatovana je kasno-anti~ka nekropola, a na obli`wem potesu Gradi{te,39 grobova tipa Mala Kopa{nica–Sase, oprede-qenih u 2–3. vek i 67 grobova tipa cista, na~iwe-nih od tegula, koji su preko novca Konstancija II,nalaza nakita i kop~e datovani u drugu polovinu 4.i prvu polovinu 5. veka.29 Na osnovu toga, mo`e sezakqu~iti da su na ovom prostoru u rimskom i ka-snoanti~kom periodu postojali rimsko i kasnoan-

ti~ko naseqe i vi{e nekropola, koje su se razvileuz va`nu anti~ku saobra}ajnicu – Via militaris, ot-krivenu upravo na lokaciji Gradi{te, gde je is-pra}ena u du`ini od preko 130 m, u pravcu severo-istok–jugozapad.30

Na osnovu podataka dobijenih iz antropolo{-kih analiza 10 skeleta sa Crkvi{ta te{ko se mo-gu izvesti zakqu~ci o paleodemografskoj struktu-ri populacije koja je `ivela na ovom prostoru ukasnoanti~kom periodu. Pored va`nih rezultata opaleopatolo{kim promenama koje su uo~ene kodovih qudi, a ne sre}u se tako ~esto na arheolo{kimlokalitetima, jasnija slika }e se dobiti, po svojprilici, kada se statisti~ki obrade i rezultati do-bijeni antropolo{kom analizom osteolo{kog ma-terijala sa lokaliteta Davidovac–Gradi{te.31

27 Slaveti} 1934, 304; Mirkovi} 1956; Zotovi} 1961; Pe-trovi} 1976, 76–78; Rakocija 2012, 39, 42, sl. 2.

28 Cermanovi}-Kuzmanovi} 2001. 29 Petkovi} 2012, 87, 88.30 Petkovi} 2012, 90.31 Petkovi} 2012; Petkovi} 2012a.

STARINAR LXIII/2013

281

STARINAR LXIII/2013

282

[PEHAR, MILADINOVI]-RADMILOVI], STAMENKOVI], Kasnoanti~ka… (269–286)

Aufderheide, Rodríguez-Martín, Langsjoen1998 – A. C. Aufderheide, C. Rodríguez-Martín, O.

Langsjoen, The Cambridge Encyclopaedia of HumanPaleopathology, Cambridge: University Press.

Bulatovi} 2000 – A. Bulatovi}, Popis arheo-lo{kih nalazi{ta koja su ugro`ena izgradwomauto-puta Ni{–Skopqe. Dopis Narodnog muzeja uVrawu, Vrawe.

Gara{anin, Gara{anin 1965 – M. Gara{anin,D. Gara{anin, Iz arheologije Vrawske oblasti,Vrawski glasnik I, 1–18.

Zotovi} 1961 – Lj. Zotovi}, Izve{taj sa iskopavanja

kasnoanti~ke nekropole u Ni{u, Limes u Jugoslaviji I,171–175.

Zotovi} 1986 – Q. Zotovi}, Ju`ne nekropoleViminacijuma i pogrebni obredi, Viminacium 1,

41–60.

Zotovi}, Petrovi} 1968 – Q. Zotovi}, N. Pet-rovi}, Nekropola, Ni{: Narodni muzej.

Ivani{evi}, Kazanski, Mastikova 2006 – V. Ivani-

{evi}, M. Kazanski, A. Mastikova, Les Nécropoles deViminacium á l’Époque des Grandes Migrations, Paris:

Association des Amis du centre d’Histoire et Civilisation

de Byzance.

Jovanovi}, M. 1966 – M. Jovanovi}, Arheolo{-ka istra`ivawa u 1965. godini, Vrawski glasnik II,

313–327.

Littleton 1999 – J. Littleton, Paleopathology of

Skeletal Fluorosis, American Journal of Physical Anthro-pology 109, 465–483.

Martin 1995 – M. Martin, Tradition und Wandel der

fübelgeschmükten frühmittelalterlichen Frauenkleidung,

Jahrbuch der Römisch-Germanischen ZentralmuseumsMainz 38, 629–680.

Miladinovi}-Radmilovi} 2008 – N. Miladi-novi}-Radmilovi}, Bolesti zglobova kao naj~e{}aoboqewa zglobova na skeletima sa arheolo{kihlokaliteta u Srbiji, Saop{tewa 40, 151–162.

Miladinovi}-Radmilovi} 2011 – N. Miladinovi}-

Radmilovi}, Sirmium – Necropolis, Beograd: Arheolo{ki

institut, Sremska Mitrovica: Blago Sirmijuma.

Mirkovi} 1956 – L. Mirkovi}, Starohri{}an-ska grobnica u Ni{u, Starinar 5–6, 53–72.

Ov~arov 1977 – D. Ov~arov, Arhitektura idekoraciý na starohristiýnskite grobnici vna{ite zemi, Arheologiý 1977/4, 20–29.

Petkovi} 2010 – S. Petkovi}, Rimske fibule u Srbijiod I do V veka n.e., Beograd: Arheolo{ki institut.

Petkovi} 2012a – S. Petkovi}, Davidovac – Gradi{te,

za{titna arheolo{ka istra`ivanja na deonici autoputa E 75,

koridor 10 – ju`ni krak (apstrakt), u: Rezultati istra`iva-nja Arheolo{kog instituta u 2011. godini, ur. S. Peri},

Beograd: Arheolo{ki institut, 20–21.

Petkovi} 2012b – S. Petkovi}, Davidovac – Gradi{te,

za{titna arheolo{ka istra`ivanja na deonici autoputa E 75,

koridor 10 – ju`ni krak, u: Arheologija u Srbiji: Projek-ti Arheolo{kog instituta u 2011. godini, ur. V. Biki}, S.

Golubovi}, D. Antonovi}, Beograd: Arheolo{ki institut,

86–91.

Petrovi} 1976 – P. Petrovi}, Ni{ u anti~kodoba, Ni{: Gradina.

Popovi}, I. 1988 – I. Popovi}, Anti~ko oru|eod gvo`|a u Srbiji, Beograd: Narodni muzej.

Rakocija 2012 – M. Rakocija, Arhitekturazidanih grobnica starohri{}anskog Ni{a, Ni{ iVizantija X, 37–64.

RIC VI – The Roman Imperial Coinage, Vol. VI:from Diocletian’s reform (A.D. 294) to the death of Maxi-minus (A.D. 313), ed. C.H.W. Sutherland, London: Spink

and Son LTD.

Schulze-Dörrlamm 1986 – M. Schulze-Dörrlamm,

Romanisch oder Germanisch? Untersuchungen zu den

Armbrust- und Bügelfibeln des 5. und 6. Jahrhunderts

n. Chr. aus den Gebieten westlich des Rheins und südlich

der Donau, Jahrbuch der Römisch-GermanischenZentralmuseums Mainz 33, 593–720.

Slaveti} 1934 – A. O. Slaveti}, Arheolo{kaistra`ivawa u Ni{u i okolini, Starinar 8–9,303–310.

Spasi}-\uri} 2002 – D. Spasi}-\uri},Viminacijum. Glavni grad rimske provincije GorweMezije, Po`arevac: Narodni muzej.

[pehar 2010 – P. [pehar, Materijalna kultura izranovizantijskih utvr|enja u \erdapu, Beograd: Arhe-

olo{ki institut i Narodni muzej.

[pehar, Jacanovi} 2011 – P. [pehar, D.Jacanovi}, Kasnoanti~ka ostava alata sa lokalite-ta Bosiqkovac kod Ku~eva, Viminacium 16, 25–58.

[pehar, Stamenkovi} 2012a – P. [pehar, S. Sta-

menkovi}, Za{titna arheolo{ka iskopavanja kasnoanti~ke

nekropole na lokalitetu Davidovac–Crkvi{te (apstrakt),

u: Rezultati istra`ivanja Arheolo{kog instituta u 2011. go-dini, ur. S. Peri}, Beograd: Arheolo{ki institut, 21–22.

[pehar, Stamenkovi} 2012b – P. [pehar, S. Sta-

menkovi}, Za{titna arheolo{ka iskopavanja kasnoanti~ke

nekropole na lokalitetu Davidovac–Crkvi{te, u: Arhe-

BIBLIOGRAFIJA:

[PEHAR, MILADINOVI]-RADMILOVI], STAMENKOVI], Kasnoanti~ka… (269–286)

ologija u Srbiji: Projekti Arheolo{kog instituta u 2011.godini, ur. V. Biki}, S. Golubovi}, D. Antonovi}, Beo-

grad: Arheolo{ki institut, 92–95.

Tejral 2005 – J. Tejral, Zur Unterscheidung des

vorlangobardischen und elbgermanisch-langobardis-

chen Nachlasses, in: Die Langobarden. Herrschaft undIdentität, W. Pohl, P. Erhard (eds.), Vienne: Akademie

der Wissenschaften, 103–200.

Tomovi}, Fidanovski 2005 – M. Tomovi}, S.Fidanovski, Lokaliteti ugro`eni izgradwom auto-puta E–75 na deonici Ni{ – BJR Makedonija, u:Arheolo{ka istra`ivawa E–75, ur. M. Brmboli},Beograd: Republi~ki zavod za za{titu spomenikakulture, 12–47.

Trotter, Gleser 1952 – M. Trotter, G. C. Gleser,

Estimation of stature from long bones of American whites

and Negroes, American Journal of Physical Anthropo-logy 10, 463–514.

Cermanovi}-Kuzmanovi} 2001 – A. Cermano-vi}-Kuzmanovi}, Kasnoanti~ke zasvedene grobniceiz Kolovrata, Zbornik Narodnog muzeja u Beogradu17/1, 159–165.

Claus 1987 – G. Claus, Die tragsitte von Bügelfibeln.

Eine Untersuchung zur Frauentracht im frühen Mittel-

altern, Jahrbuch der Römisch-Germanischen Zentral-museums Mainz 34/2, 491–603.

STARINAR LXIII/2013

283

STARINAR LXIII/2013

284

[PEHAR, MILADINOVI]-RADMILOVI], STAMENKOVI], Kasnoanti~ka… (269–286)

In 2012, in the village Davidovac situated in south Serbia, 9.5 km

south-west from Vranje, archaeological investigations were con-

ducted on the site Crkvi{te. The remains of the smaller bronze-age

settlement were discovered, above which a late antique horizon

was later formed. Apart from modest remains of a bronze-age

house and pits, a late antique necropolis was also excavated, of

which two vaulted tombs and nine graves were inspected during

this campaign. During the excavation of the northern sector of the site

Davidovac–Crkvi{te the north-eastern periphery of the necro-

polis is detected. Graves 1–3, 5 and 6 are situated on the north-eastern borderline of necropolis, while the position of the tombs

and the remaining four graves (4, 7–9) in their vicinity point that

the necropolis was further spreading to the west and to the south-west, occupying the mount on which the church of St. George

and modern graveyard are situated nowadays. All graves are oriented in the direction SW–NE, with the

deviance between 3° and 17°, in four cases toward the south and

in seven cases toward the north, while the largest part of those

deviations is between 3° and 8°.Few small finds from the layer above the graves can in

some way enable the determination of their dating. Those are two

roman coins, one from the reign of emperor Valens (364–378),as well as the fibula of the type Viminacium–Novae which is

chronologically tied to a longer period from the middle of the

5th to the middle of the 6th century, although there are some geo-

graphically close analogies dated to the end of the 4th or the

beginning of the 5th century.

Analogies for the tombs from Davidovac can be found on

numerous sites, like in Sirmium as well as in Ma~vanska Mitrovi-

ca, where they are dated to the 4th–5th century. Similar situation

was detected in Viminacium, former capital of the roman pro-

vince of Upper Moesia. In ancient Naissus, on the site of Jagodin

Mala, simple rectangular tombs were distributed in rows, while

the complex painted tombs with Christian motifs were also

found and dated by the coins to the period from the 4th to the 6th

century. Also, in Kolovrat near Prijepolje simple vaulted tombs

with walled dromos were excavated. During the excavations on the nearby site Davidovac–Gra-

di{te, 39 graves of type Mala Kopa{nica–Sase dated to the

2nd–3rd century were found, as well as 67 cist graves, which

were dated by the coins of Constantius II, jewellery and buck-

les to the second half of the 4th or the first half of the 5th centu-

ry. Based on all above mentioned it can be concluded that dur-

ing the period from the 2nd to the 6th century in this area existed

a roman and late antique settlement and several necropolises,formed along an important ancient road Via militaris, traced at

the length of over 130 m in the direction NE–SW. Data gained with the anthropological analyses of 10 skele-

tons from the site Davidovac–Crkvi{te don’t give enough infor-

mation for a conclusion about the paleo-demographical structure

of the population that lived here during late antiquity. Important

results about the paleo-pathological changes, which do not occur

often on archaeological sites, as well as the clearer picture about

this population in total, will be acquired after the osteological

material from the site Davidovac–Gradi{te is statistically analysed.

Summary: PERICA [PEHAR, University of Belgrade,

Faculty of Philosophy, Archaeology Department, Belgrade

NATA[A MILADINOVI]-RADMILOVI], Institute of Archaeology, Belgrade

SONJA STAMENKOVI], Institute of Archaeology, Belgrade

LATE ANTIQUE NECROPOLIS IN DAVIDOVAC–CRKVI[TE

Key words. – Dardania, necropolis, Late Antiquity, vaulted tombs, rheumatoid arthritis, fluorosis.

[PEHAR, MILADINOVI]-RADMILOVI], STAMENKOVI], Kasnoanti~ka… (269–286) STARINAR LXIII/2013

285

Tabla I – Reumatoidni artritis na: 1) vratnim pr{qenovima; 2) na dowim okrajcima radijusa; 3) kostima {aka; 4) posteriornoj strani leve patele i 5) kostima stopala

Plate I – Rheumatoid arthritis on: 1) the cervical vertebrae; 2) the lower ends of radiuses; 3) the hand bones; 4) the posterior side of the left patella and 5) the foot bones

3

54

2

1

STARINAR LXIII/2013

286

[PEHAR, MILADINOVI]-RADMILOVI], STAMENKOVI], Kasnoanti~ka… (269–286)

Tabla II – Fluorosis na: 1) zubima mandibule; 2) na gorwem okrajku desnog femura i 3) patelama; 4) cribra femora; 5) srasli prelomi rebara i 6) subperiostalni hematom na levoj tibiji

Plate II – Fluorosis on: 1) mandibular teeth; 2) the upper end of the right femur and 3) patellae; 4) cribra femora; 5) healed fractures of ribs and 6) subperiostal hematoma on the left tibia

1

2

3

4

65