Karar Verme Süreçleri ve Veteriner Fakültelerinde Yapılan Bir Araştırma

Review of Social, Economic & Business Studies, Vol.7/8, 255-292

255

Karar Verme Süreçleri ve Veteriner Fakültelerinde Yapılan Bir Araştırma

Suat BEGEÇ Dr., Gnkur.Bşk.lığı Terörizmle Mücadele Mükemmeliyet Merkezi Kd. Kurs Direktörü Bakanlıklar, Ankara Özet

Karar verme; birçok seçenek arasından seçim yapmaktır. Seçeneklerin çoğu işe yarıyor olsa bile insanlar bazen diğerlerinden daha çok gereksinim duyulanı seçmek zorundadırlar. Karar verme; seçim yapmak, kararsızlık ise; karar verememe seçim yapamamaktır. Bireyler yaşamları boyunca etkileri ve sonuçları farklı olan seçenekler arasından seçim yapmak ve karar vermek durumundadırlar.

Bu araştırma; karar verme süreçleri ile bu süreçleri etkileyen kriterlerin nelerden kaynaklandığı belirlemek, bireysel özelliklerin, küreselleşmenin, bölgedeki hayvancılık yapısının, mesleki eğitim düzeyinin ve ekonomik durumun karar verme süreçlerine etkisini belirlemek, karar verme süreçlerinin yönetime ve yöneticilerin karar verme yaklaşımlarına katkısını araştırmak, bireyin kararlarında ortaya çıkan tercih farklılıkları belirlemek amacıyla yapılmıştır. “Veteriner Fakültelerinde Yapılan Araştırma” anketine; 7 farklı üniversiteden 206’sı 4ncü sınıf, 60’ı 5nci sınıf olmak üzere toplam 266 öğrenci katılmıştır.

Uygulamada farklı bölgelerde yetişmiş, farklı cinsiyet, yaş ve tercihi olan veteriner fakültesi öğrencilerine; bireysel özelliklerin, küreselleşmenin, bölgedeki hayvancılık yapısının, mesleki eğitim düzeyinin ve ekonomik durumun karar verme süreçlerine etkisini belirlemek amacıyla 5 Hipotez oluşturulmuş ve geçerliliği araştırılmıştır.


256

Bu güne kadar insanlar birçok karar vermişler ve uygulamışlardır. Araştırmada ulaşılan sonuçlar; hiçbir kararın çok mükemmel yada çok kötü olmadığını göstermektedir. Her kararın eleştirilen bir takım yönleri ve zafiyetleri olmasına karşılık, bireysel özellikler, küreselleşme, bölgesel yapı, mesleki eğitim düzeyi ve ekonomik durum karar verme süreçlerini etkilemektedir. Ancak, bütün karar süreçlerinin farklılık gösterdiği ve her durumda geçerli olan kararın olmadığı bir kez daha ortaya çıkmaktadır.

1. Kapsam

Karar verme; birçok seçenek arasından seçim yapmaktır. Seçeneklerin çoğu işe yarıyor olsa bile insanlar bazen diğerlerinden daha çok gereksinim duyulanı seçmek zorundadırlar. Karar verme; seçim yapmak, kararsızlık ise; karar verememe seçim yapamamaktır1. Bireyler yaşamları boyunca etkileri ve sonuçları farklı olan seçenekler arasından seçim yapmak ve karar vermek durumundadırlar.

Karar verme süreci; insanı psikolojik stres içerisine sokmaktadır. Teknik bir konu olup masraflıdır. Amaçlara en az harcama ve fedakarlıkla ulaşmak ön planda olmalıdır. Maddi ve beşeri kaynakları kullanabilme yetkisini ve belli ölçüde bağımsız hareket edebilme özgürlüğünü gerektirmektedir. Geleceğe yönelik tahmin ve bilimsel araştırmaların rolü büyüktür. Uygulanmasında en uygun zaman aralığı belirlenmelidir. Amaçlara ulaşabilmek için ortaya çıkan sorun ve engeller bertaraf edilmelidir2.

Uygulamada; veteriner fakültelerinde okuyan öğrencilerin karar verme süreçleri ile bu süreçleri etkileyen kriterlerin nelerden kaynaklandığı belirlenmeye çalışılmıştır. Bireysel özelliklerin, küreselleşmenin, bölgedeki hayvancılık yapısının, mesleki eğitim düzeyinin ve ekonomik durumun karar verme süreçlerine etkisi değerlendirilmiştir.

1 Tamer KOÇEL, İşletme Yöneticiliği, Sekizinci Basım, İstanbul: BETA

Basım Yayım Dağıtım AŞ, Mart 2001, s.48-49. 2 Erol EREN, Yönetim ve Organizasyon, Üçüncü Basım, İstanbul: BETA

Basım Yayım Dağıtım AŞ, Mart 1996, s.129-130.


257

Uygulama; farklı bölgelerdeki üniversitelerde eğitim gören veteriner fakültesi öğrencilerinin eğitim gördükleri dallardaki yetkinliklerini ileriki yaşamlarında hangi uzmanlık dallarında kullanacaklarını belirlemek için yapılmıştır. Ülkenin ve ankete katılan öğrencilerin içinde bulunduğu sosyo-ekonomik durumun etkisi, eğitim alınan kurumunun akademik yeterliliği, öğrencinin bulunduğu yaş grubu gibi çeşitli faktörlerin karar verme süreçlerine olan etkisi değerlendirilmiştir. Böylece, farklı ekonomik düzeylerden ve eğitimlerden geçmiş öğrencilerin verdikleri kararların birbirleriyle örtüşme düzeyleri incelenmiştir.

Uygulamada, bireysel tercihleri ortaya koyabilecek temel hipotezleri destekleyebileceği değerlendirilen sorular oluşturulmuş ve farklı bölgelerde yetişmiş, farklı cinsiyet ve yaş grubunda olan katılımcıların bireysel özellikleri, mesleki eğitim düzeyleri, ekonomik durumları, sosyal yaşamları ve görüşleri ile küreselleşme ve bölgedeki hayvancılık yapısının, hangi karar tutumlarına yönelttiği tasarımlanan “Veteriner Fakültelerinde Yapılan Bir Araştırma” anketi ile belirlenmeye çalışılmıştır. 2. Amaç

Bu araştırma; Akdeniz, Erciyes, Harran, Kafkas, Kırıkkale, Mustafa Kemal ve Uludağ Üniversiteleri Veterinerlik Fakültelerinde; farklı cinsiyet, yaş, tercih ve sosyo-ekonomik durumu olan öğrencilere anket uygulaması yapılarak;

a. Karar verme süreçleri ile bu süreçleri etkileyen kriterlerin nelerden kaynaklandığıni belirlemek,

b. Bireysel özelliklerin, küreselleşmenin, bölgedeki hayvancılık yapısının, mesleki eğitim düzeyinin ve ekonomik durumun karar verme süreçlerine etkisini belirlemek,

c. Karar verme süreçlerinin yönetime ve yöneticilerin karar verme yaklaşımlarına katkısını araştırmak,

d. Bireyin kararlarında ortaya çıkan tercih farklılıklarını belirlemek amacıyla yapılmıştır.

3. Uygulama Verileri

Uygulamaya, karar verme süreçlerinin etkilerinin belirleneceği kitlenin seçiminden başlanmıştır. Mümkün olduğunca


258

geneli yansıtan, nesnel sonuçlara ulaşabilmek için, farklı kültürlere sahip bölgelerden ve farklı üniversitelerden 4 ve 5nci sınıf veteriner fakültesi öğrencileriyle görüşülmüştür. Uygulama; Akdeniz Üniversitesi Burdur Veterinerlik Fakültesi 5nci sınıfından 25 öğrenci, Erciyes Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi 4ncü sınıfından 40 öğrenci, Harran Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi 4ncü sınıfından 24 öğrenci, Kafkas Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi 4ncü sınıfından 29 öğrenci ile 5nci sınıfından 17 öğrenci, Kırıkkale Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi 4ncü sınıfından 23 öğrenci ile 5nci sınıfından 18 öğrenci, Mustafa Kemal Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi 4ncü sınıfından 26 öğrenci ile Uludağ Üniversitesi 4ncü sınıfından 64 öğrencinin katılımı ile gerçekleştirilmiştir. Uygulamaya 7 farklı üniversiteden 206’sı 4ncü sınıf, 60’ı 5nci sınıf olmak üzere toplam 266 öğrenci katılmıştır. Deneklerin seçiminden sonra, karar verme süreçlerini gerçekçi olarak belirleyebilmek ve incelenen konuların geçerliliğini destekleyebilmek için ölçek verileri oluşturulmuştur. Bu amaçla oluşturulan ölçek deneklerde uygulanmıştır.

Uygulama için hazırlanmış olan anket iki bölümden oluşturulmuştur. Birinci bölüm; katılımcıların bireysel özelliklerini ortaya çıkartabilecek bireysel bilgiler bölümü, ikinci bölüm ise; araştırılması düşünülen konuların kapsamları içerisinde kıymetlendirilmesi hedeflenen hipotezlerin geçerliliğinin değerlendirilmesinde kullanılabilecek beşli ölçekle oluşturulmuş 20 adet sorudan meydana gelmektedir.

Kullanılan ölçek soruları belirlenmeden önce çeşitli üniversitelerde öğretim görevlisi konumunda olan 12 doktoralı, 2 uzman personel ile toplam 16 kişiden meydana gelen bir çalışma gurubu oluşturulmuştur. Öncelikle, çalışmada araştırılması düşünülen konuların kapsamları içerisinde düşünülen ve değerlendirilmesi hedeflenen hipotezler belirlenmiştir. Daha sonra bu hipotezlerin geçerliliğini değerlendirebilecek ölçekler hazırlanmıştır. Ölçekler; yine doktoralı farklı 2 personel tarafından irdelenmiş ve uygulanabilir olduğu değerlendirilmiştir.

Oluşturulan ölçeklerin katılımcılar tarafından doğru anlaşıldığını denemek için 10 personele deneme anketi yapılmıştır. Öncelikle katılımcılardan anketleri cevaplandırmaları daha sonra da ankette anlayamadıkları veya kendilerine göre olumsuz buldukları soru olup olmadığı sorulmuştur. Bu sayede anket


259

uygulamasındaki hata oranı en aza indirgenmeye çalışılmıştır. Yapılan bu çalışmalar sonucunda “Veteriner Fakültelerinde Yapılan Bir Araştırma” anketi haline dönüştürülmüştür.

Uygulama esnasında anket soruları tesadüfi olarak belirlenen üniversitelerde görev yapan personel tarafından dağıtılmış ve uygulamaya alınan katılımcılardan kendilerini tanımlayan seçenekleri işaretleyip, tercihleri ile çalışmak istedikleri yerleri belirtmeleri ve 20 adet soruyu beşli ölçeğe göre bir seferde ve yalnız bir doğru olacak biçimde cevaplandırmaları istenilmiştir. Katılımcıların büyük çoğunluğunun öğrenci olması nedeniyle uygulama anketine katılıp katılmamaları konusunda serbest bırakılmışlardır.

4. Uygulama Verilerinin Değerlendirme Kriterleri

Ölçek verilerinin oluşturulma biçimleri ve her bir veriden nelerin amaçlandığı aşağıda açıklanmıştır. 4.1 Bireysel Bilgiler Bölümü

Bireysel bilgiler bölümünde; farklı üniversitelerde eğitim gören veteriner fakültesi 4 ve 5nci sınıf öğrencilerin cinsiyet, yaş, tercih ve çalışmak istedikleri ili cevaplandırmaları istenerek bağımsız değişkenler belirlenmeye çalışılmıştır.

a. Cinsiyetiniz bölümünde; cinsiyet, değişik üniversitelerin veteriner fakültelerinde eğitim gören bay ve bayanların tercihlerine olan etkilerini ortaya çıkartmak amacıyla sorulmuştur. Tablo 1’de görüldüğü gibi toplam 266 katılımcının 218’i (%82) erkeklerden, 48’i (%18) bayanlardan oluşmaktadır. Uygulamanın veteriner fakültelerinde yapılması nedeniyle büyük çoğunluğun erkek katılımcılardan oluştuğu değerlendirilmektedir.

Tablo1. Cinsiyet Grupları

Cinsiyet Erkek Kadın Toplam

Frekans 218 48 266

Yüzde 0,82 0,18 1


260

b. Yaşınız bölümünde; yaş, veteriner fakültesi öğrencilerinin tercihlerine olan etkilerini ortaya çıkartmak için sorulmuştur. Yaş grupları; Tablo 2’de görüldüğü gibi “20 ve altı”, “21 ile 23 arası”, “24 ve üstü” olmak üzere toplam üç grupta sınıflandırılmıştır. Yaş grupları, kesin olmamakla birlikte veteriner fakültelerinin 4 ve 5nci sınıflarında eğitim gören öğrencilerin yaşları değerlendirilerek oluşturulmuştur.

Tablo2. Yaş Grupları

Yaş 20 ve altı 21-23 24 ve üstü Toplam

Frekans 9 171 86 266

Yüzde 0,4 0,64 0,32 1

Yaş gruplarının katılımcı miktarları büyük farklılık göstermektedir. 21-23 yaşları arasındaki ikinci grup katılımcılar, 24 ve üstü yaşlardaki katılımcıların yaklaşık iki katı kadardır. “20 ve altı” yaş grubunda ise çok az sayıda katılımcı bulunmaktadır.

c. Tercihiniz bölümünde; tercih, değişik yaş gruplarındaki ve değişik üniversitelerdeki öğrencilerin eğilimlerini ve çalışmak istedikleri branşları ortaya çıkartmak amacıyla sorulmuştur. Tablo 3’te gösterilmiş olan dört grup oluşturulmuştur. Bu gruplar oluşturulurken temel veteriner branşları ile genellikle çalışabilecekleri tercih alanları düşünülmüştür.

Tablo3. Tercih Grupları

Tercih Kanatlı Hayvan

Küçük Hayvan

Hekimliği

Büyük Hayvan

Hekimliği

Gıda Kontrol

Toplam

Frekans 23 65 164 35 287

Yüzde 0,08 0,23 0,57 0,12 1


261

Katılımcıların yarıdan fazlası büyük hayvan hekimliğini tercihi olarak belirtmiştir. Katılımcıların yaklaşık dörtte biri küçük hayvan hekimliğini ilerde tercih edeceği alan olarak görmektedir. Ankete katılan 23 kişi 1’den fazla tercih yapmış, 6 kişi ise herhangi bir tercih belirtmemiştir.

d. Çalışacağınız il bölümünde; il, katılımcıların seçecekleri alanları hangi il de icra etmek istediklerini ortaya çıkartmak amacıyla sorulmuştur. Katılımcıların çalışmak istedikleri il sorusu açık uçlu olarak sorulmuş, herhangi bir şehir veya bölge seçenek olarak sunulmamış, tamamen kendi tercihlerine bırakılmıştır. Daha sonra tercih edilen iller Türkiye’deki bölgelere uygun olarak birleştirilmiştir. Çalışmak istenilen bölgeler ve tercih eden öğrenci sayıları Tablo 4’te gösterilmiştir.

Tablo4. Çalışılmak İstenilen Bölge Grupları

Böl

ge

Mar

mar

a

Ege

Ak

den

iz

İç

An

adol

u

Kar

a d

eniz

Doğ

u A

nad

olu

Gü

ney

doğu

Top

lam

Frekans 49 49 40 65 16 13 13 245

Yüzde 20 20 16,3 26,5 6,5 5,3 5,3 99,9

Katılımcılar 65 kişi ve %26,5 ile en çok İç Anadolu Bölgesi’ni, sonra 49 kişi ve %20 ile Marmara ve Ege Bölgeleri’ni, sonra 40 kişi ve %16,3 ile Akdeniz Bölgesi’ni, sonra 16 kişi ve %6,5 ile Karadeniz Bölgesi’ni, 13 kişi ve %5,3 ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri’ni tercih etmişlerdir. Ankete katılan 18 kişi bu soruyu boş bırakmış, 2 kişi yurt dışını tercih etmiş, 1 kişinin tercihi ise belirlenememiştir.


262

4.2 Uygulama Soruları ve Hipotezleri

Uygulamada farklı bölgelerde yetişmiş, farklı cinsiyet, yaş ve tercihi olan veteriner fakültesi öğrencilerine; bireysel özelliklerin, küreselleşmenin, bölgedeki hayvancılık yapısının, mesleki eğitim düzeyinin ve ekonomik durumun karar verme süreçlerine etkisini belirlemek amacıyla 5 Hipotez oluşturulmuştur.

Ölçülebilen, iki ve daha fazla değişken arasındaki ilişkiyi ortaya koyan ve daha önce belirlenmiş olan 5 uygulama hipotezine ulaşabilmek amacıyla hazırlanan 20 soru; hipotezlerden hangisine ait olduğu belirtilmeksizin karışık bir sıralama düzeni içerisinde katılımcılara sorulmuştur.

Hipotez 1: Bireysel özellikler karar verme süreçlerini etkiler.

i. Ailemdeki bireylerin tercihimi etkilediğine inanıyorum. ii. Bireysel özelliklerimin kararımı etkilediğine inanıyorum. iii. Yaşım ilerlediği zamanda aynı işi yapabileceğimi

düşünüyorum. iv. İlgi alanımın tercihimde etkili olduğuna inanıyorum. v. Sosyal yaşantımın tercihimi etkilediğine inanıyorum.

Hipotez 2: Küreselleşme karar verme süreçlerini etkiler.

i. AB normlarının tercihimi etkilediğini düşünüyorum. ii. Sermaye gereksiniminin tercihimi etkilediğini düşünüyorum. iii. Çalışma koşullarının tercihimde etkili olduğuna inanıyorum. iv. Devletin hayvancılık politikasının kararımı etkilediğini

düşünüyorum. Hipotez 3: Bölge hayvancılığının yapısı karar verme süreçlerini

etkiler.

i. Yaşadığım bölgedeki hayvancılık sektörünün kararımda etkili olduğuna inanıyorum.

ii. Yaşadığım yerdeki hayvan sayılarının tercihimi etkilediğini düşünüyorum.

iii. Hayvan türlerinin tercihimi belirlediğini düşünüyorum.


263

Hipotez 4: Mesleki eğitim düzeyi karar verme süreçlerini etkiler.

i. Bireysel çalışabilme olanağının kararımı etkilediğine inanıyorum.

ii. Başarılı olduğum derslerin tercihimi etkilediğine inanıyorum.

iii. Akademik personelin tercihimi etkilediğini düşünüyorum. Hipotez 5: Ekonomik durum karar verme süreçlerini etkiler.

i. İş bulma zorluğunun kararımı etkilediğine inanıyorum. ii. Ekonomik getirisinin tercihimi etkilediğine inanıyorum. iii. Diğer meslek guruplarının tercihimi etkilediğine inanıyorum. iv. Tercih ettiğim alana olan ihtiyacın gelecekte artacağını

düşünüyorum. v. Tercih alanımda çalışanların sayısının kararımı etkilediğine

inanıyorum. 5. Uygulamada Kullanılan Terimler

a. P Değeri, bir hipotezin red ya da kabul edilmesine karar verilirken hesaplanan ve anlamlılık düzeyi ile karşılaştırılan olasılık değeridir. Lojistik Regresyon Analizi içerisindeki P değeri analizi yapılan her bir hipotez sorusu için, Bireysel Bilgiler bölümünde sorulan cinsiyet, yaş, tercih ve çalışmak istenilen ilden oluşan bağımsız değişkenlere 1-5 ölçekli olarak verilen cevapların oranlarının dağılımlarında fark olup olmadığını ifade etmektedir. Uygulamada, 0,05 anlamlılık düzeyi ile çalışılmıştır. Eğer P

değeri; analiz sonunda herhangi bir bağımsız değişken için 0,05 den küçük ise o bağımsız değişkene verilen cevapların dağılımı bakımından ankete katılanlar arasında belli bir fark olduğu ve katılımcıların belli bir cevapta yoğunlaştıkları, eğer P değeri; analiz sonunda herhangi bir bağımsız değişken için 0,05 den büyük ise o bağımsız değişkene verilen cevapların dağılımı bakımından ankete katılanlar arasında belli bir fark olmadığını ve katılımcıların belli bir cevapta yoğunlaşmadıklarını ve cevapların ölçekte yaklaşık olarak benzer dağılım gösterdiği anlamına gelmektedir.


264

P > 0,05 İlgili olan bağımsız değişkenin 1-5 ölçekli olarak verilen cevaplarının oranlarının dağılımları arasında fark yoktur.

P < 0,05 İlgili olan bağımsız değişkenin 1-5 ölçekli olarak verilen cevaplarının oranlarının dağılımları arasında fark vardır.

Tablo5. Sorulara Ait Bilgi Dağılımı ve Lojistik Regresyon Yöntemiyle Elde

Edilen Analiz Sonuçları

Sor

u N

o Önem Düzeyi

Ari

tmet

ik

Ort

alam

a

Sta

nd

art

Sap

ma

Med

yan

Mod

e

Ön

emli

Değ

işke

n

Cin

siye

t

Yaş

Ter

cih

Böl

ge

1 0,638 0,997 0,058 0,373 2,537594 0,08507 2 2 -

2 0,041 0,679 0,003 0,827 2,173585 0,066353 2 2 Cinsiyet Tercih

3 0,963 0,363 0,903 0,113 3,296578 0,08711 4 4 - 4 0,010 0,064 0,072 0,833 2,215094 0,079191 2 1 Cinsiyet

5 0,730 0,334 0,024 0,044 2,098113 0,076875 2 1 Tercih Bölge

6 0,956 0,401 0,440 0,966 1,966038 0,06556 2 1 Tercih

7 0,006 0,716 0,002 0,254 2,867424 0,087234 3 2 Cinsiyet Tercih

8 0,065 0,977 0,006 0,480 2,315589 0,075886 2 2 Tercih 9 0,322 0,090 0,018 0,069 2,406015 0,080267 2 2 Tercih

10 0,033 0,625 0,228 0,350 3,501887 0,079328 4 4 Cinsiyet 11 0,259 0,955 0,044 0,543 2,237736 0,072726 2 2 Tercih 12 0,334 0,453 0,478 0,050 2,913208 0,084455 3 2 Bölge 13 0,217 0,984 0,185 0,017 2,509434 0,074876 2 2 Bölge 14 0,025 0,574 0,341 0,398 3,169173 0,086004 3 4 Cinsiyet 15 0,187 0,139 0,004 0,638 2,041667 0,064465 2 2 Tercih 16 0,849 0,683 0,137 0,623 1,838346 0,062352 2 1 - 17 0,731 0,760 0,007 0,686 2,441509 0,077606 2 2 Tercih 18 0,498 0,118 0,031 0,694 2,154135 0,068285 2 2 Tercih 19 0,974 0,025 0,878 0,696 2,89434 0,076651 3 2 Yaş 20 0,012 0,102 0,207 0,096 3,030075 0,084872 3 2 Cinsiyet

Uygulamada kullanılan terimler birden beşe kadar ölçekle

cevaplandırılmış ve Tablo 5’te gösterilen Sorulara Ait Bilgi Dağılımı ve Lojistik Regresyon Yöntemi ile Elde Edilen Analiz Sonuçlarına göre değerlendirilmiştir.


265

6. Uygulama Yöntemi

Uygulamada sorulara verilen yanıtların; Aritmetik ortalama, Standart Sapma, Mod ve Medyan değerleri SPSS3 (Statistical Package for Social Sciences) for Windows programı kullanılarak bulunmuştur. Sorulara verilen yanıtların ortalama değeri çoğunlukla 3 ve altında ise Hipotezi destekleyebileceği değerlendirilmiştir.

Lojistik Regresyon Analizi, ile bağımlı değişkeni etkileyen bağımsız değişkenlerin ilişkisi araştırılmıştır. Analizler; her bir hipotez için kapsamındaki sorular ile bir bütün olarak ve ayrı ayrı Lojistik Regresyon Yöntemine4 uygun olarak incelenmiştir. Bu yöntemle araştırmadaki her bir istatistiksel analiz için tüm bağımsız değişkenlerin analizi yapılan ilgili bağımlı değişkeni etkilemeleri, Aşamalı Eleme (Stepwise Selection) Yöntemiyle daha önceden Belirlenmiş Önemlilik Sınırları (Significance Levels) içerisinde yapılıp, her bir değişken ayrı ayrı incelenmiştir.

İstenen P değerleri sınırları arasında olan bağımsız değişkenler istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Bu uygulamadaki matematik modeli her bir soru ve hipotez için cinsiyet, yaş, tercih ve coğrafi bölgeyi içermektedir. Bu analiz sonucunda önemli olarak bulunan bağımsız değişkenlere ait P değerleri belirlenmiştir.

Uygulamada anket sorularındaki bağımsız değişkenlerin bağımlı değişken üzerindeki etkileri incelenmiş ve Lojistik Regresyon Analizi sonucunda Tablo 5’te belirtilen sonuçlar elde edilmiştir. Bu sonuçlara göre; 1, 3 ve 16ncı sorularda bağımsız değişkenlerin, bağımlı değişkenler üzerinde herhangi bir etkisi bulunamazken; 4, 10, 14 ve 20nci sorularda yalnız cinsiyetin, 19ncu soruda yalnız yaşın, 6, 8, 9, 11, 15, 17 ve 18nci sorularda yalnız tercihin, 12 ve 13ncü sorularda yalnız bölgenin, 2 ve 7nci sorularda cinsiyet ve tercihin, 5nci soruda tercih ve bölgenin bağımlı değişkenler üzerinde etkili olduğu görülmektedir.

3 SPSS 11.5 Serial Number 9024147. 4 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz; SAS Institute Inc., SAS/STAT User’s

Guide, Version 6, Fourth Edition, Volume 2, SAS Institute Inc., Cary, NC, USA, 1990.


266

7. Bulguların İncelenmesi

Oluşturulmuş hipotezlere ulaşmak için anketten elde edilen bulgular incelenmiş ve bu sonuçların ışığı altında hipotezlere ulaşılıp ulaşılmadığı değerlendirilmiştir. Anket sorularına 1-5 ölçeğinde verilen cevaplara ait aritmetik ortalama değerlerinin 3, 10, 14 ve 20nci sorular dışında 3’ün altında oldukları, bu nedenle her bir soruda araştırılan ve hedeflenen konuların desteklendiği belirlenmiştir.

Bundan sonraki aşamada, uygulamanın hipotezleri; kapsadıkları sorular ile değerlendirilmiştir. Tablo 6’da her bir hipotezin kapsadığı anket sorularının 1-5 ölçeğinde cevaplandırılmış soruların Önem Düzeyi, Aritmetik Ortalamaları, Standart Sapma, Medyan ve Mod ile önemli değişkenler verilmiştir. Elde edilen bu sonuçlara göre; Aritmetik Ortalama değerlerinin 2.3053 - 2.7148 arasında, Medyan değerinin 2.1667 - 2.6667 arasında, Mod değerinin 1.00 - 2.75 arasında oldukları belirlenmiştir. Dolayısıyla uygulamadaki hipotezlerin tamamının bir bütün olarak desteklendiği değerlendirilmektedir.

8. Hipotezlerin Yorumu

Uygulama anketindeki her bir hipotezin kapsamındaki toplam 20 soru bir bütün olarak yorumlandığında Tablo 6’da gösterilen faktörler önemli bulunmuş ve incelenerek değerlendirilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre hipotezleri destekleyip desteklemediği yorumlanmıştır. 5nci hipotezin analizinde bağımsız değişkenlerin herhangi bir etkisi bulunmazken, 1nci hipotezin analizinde yalnız tercihin, 4ncü hipotezin analizinde yalnız bölgenin, 2nci hipotezin analizinde tercih ve bölgenin, 3ncü hipotezin analizinde yaş ve tercihin etkili olduğu görülmektedir.

Anket Veteriner Fakültelerinde 4 ve 5nci sınıf öğrencilerinde yapıldığı için genellikle yaş düzeyleri birbirlerine çok yakındır. Denekler öğrenci olduklarından dolayı fazla deneyimleri bulunmamaktadır. Ortaya çıkan bu farklılıktan dolayı bağımsız değişkenlerden yaş, tercih ve bölge ayrı olarak değerlendirilmiş buna karşılık cinsiyet faktörü bağımlı değişkenler üzerinde etkili olmadığından değerlendirilmemiştir.


267

Tablo6. Hipotezlere Ait Lojistik Regresyon Yöntemiyle Elde Edilen Analiz Sonuçları

Hip

otez

No

Önem Düzeyi

Ari

tmet

ik

Ort

alam

a

Sta

nd

art

Sap

ma

Med

yan

Mod

Ön

emli

D

eğiş

ken

Cin

siye

t

Y

aş

Ter

cih

Böl

ge

1 0,108 0,340 0,001 0,485 2,3900 0,04433 2,4000 1,80 Tercih

2 0,104 0,084 0,002 0,002 2,6426 0,05002 2,5000 2,75(a) Tercih Bölge

3 0,329 0,035 0,002 0,875 2,3053 0,06081 2,1667 1,00 Yaş Tercih

4 0,100 0,061 0,232 0,005 2,7148 0,05184 2,6667 2,67 Bölge

5 0,225 0,388 0,119 0,932 2,6168 0,03937 2,6000 2,60 -

Hipotezler kapsadığı sorulardaki Önemli Bağımsız değişkenlere göre bir bütün olarak irdelenmiş ve yorumlamalarda bağımsız değişkenlerden bağımlı değişkenler üzerinde etkisi olduğu değerlendirilen faktörlerden faydalanılmıştır. Değerlendirmeler esnasında çok büyük farklılıklar oluşmadığı sürece kesinlikle katılıyorum ve katılıyorum bir grup, kesinlikle katılmıyorum ve katılmıyorum bir grup olarak düşünülmüştür.

a.Hipotez 1: Bireysel özellikler karar verme süreçlerini etkiler.

Bireylerin karar verme süreçlerini etkileyen en büyük faktör, bireysel özellikleridir. Bireyler; karar verirken bireysel özelliklerinden dolayı ortaya çıkan farklılıklardan etkilenmekte ve zorlanmaktadırlar. Bu konuda mevcut literatürler araştırıldığında bireysel farklılıklar genellikle bireylerin sahip olduğu değişik özelliklerden oluşmakta ve beş başlık altında incelenebilmektedir.

Bu özellikler, kas gücü, dayanıklılık ve hareket kabiliyetinden meydana gelen fiziksel yetenek5; zihinsel zeka düzeyi (IQ (Intelligence Quotient)) ile duygusal zeka düzeyi (EQ

5 John A. Wagner and John R. Hollenbeck, Management of

Organizational Behavior, Second Edition, New Jersey: Prentice Hall, 1995, s.109.


268

(Emotional Quotient))’nden meydana gelen zihinsel yetenek; dış görünüm, bireyin faaliyet alanı ile ilgili olarak rolü veya görevi, zeka, enerji, arzu gibi potansiyel yetenekleri ile üzerinde yaşadığı toplumsal özelliklerden meydana gelen, kişiliği belirleyen ve bireyleri diğer insanlardan ayıran bireysel özellikler6; insanlar ve toplumlar tarafından yaratılabilen ve nesilden nesile, aile, okul, sosyal etkileşim ve başka yollarla aktarılabilen kültürel özellikler7 ile sahip olunan işgücü, eğitim düzeyi, ırk, cinsiyet, yaş, toplam nüfus içindeki oran ve diğer özelliklerin belirlendiği demografik özelliklerden oluşmaktadır8.

Uygulamada bireysel farklılıkların değerlendirildiği 3, 5, 11, 16, 17nci sorudan 3 ve 16ncı sorularda bağımsız değişkenlerin, bağımlı değişkenler üzerinde herhangi bir etkisi bulunamazken 11 ve 17nci sorularda tercihin, 5nci soruda ise tercih ve bölgenin etkili olduğu belirlenmiştir.

6 Erol Eren, Yönetim Psikolojisi, Dördüncü Basım, İstanbul: Beta Basım

Yayım A.Ş., 1993, s.40-41. 7 G. Murat Dengiz, Takım Çalışması Teknikleri, Ankara: Academyplus

Yayınevi, 2000, s.87. 8 William B. Werther and Keith Davis, Human Resources and Personnel

Management, Fourth Edition, McGraw-Hill Inc., 1993, s.44.


269

1

2

3

4

5

Hipotez 1

Büyük Hayvan HekimliğiÇoklu tercih

Gıda KontrolKanatlı Hayvan

Küçük Hayvan Hekimliği0

50

100

150

200

Fre

kan

s

Şekil 1. Bireysel Özelliklere Tercihin Etkisi

Şekil 1’de bireysel farklılıklara tercihin etkisi görülmektedir. Bireysel farklılıkların değerlendirildiği 1nci hipoteze verilen cevaplarda tercih dikkate alındığında, katılımcıların büyük çoğunluğunun “bireysel özelliklerin karar verme süreçlerini etkilediğine” inandıkları, büyük hayvan hekimliği, kanatlı hayvan ile birden çok tercihte bulunan katılımcıların; katılanlarının oranının kesinlikle katılanların oranından çok olduğu, kararsızların oranının büyük hayvan ve kanatlı hayvan hekimliği ile gıda kontrolü tercih edenlerde kesinlikle katılmayanların oranından çok olduğu, buna karşın diğerlerinde birbirine çok yakın ya da daha az olduğu görülmektedir. Kanatlı hayvan ile gıda kontrolde kararsızlar ile katılmayanların yine büyük hayvan hekimliği, küçük hayvan hekimliği ile birden çok tercihte bulunanlarda kararsızlar ile kesinlikle katılmayanların oranlarının birbirine çok yakın olduğu dikkat çekmektedir. Tüm bu farklılıklar istatistiksel olarak önemli olup, cevaplardaki dağılımın değişik tercih gruplarında farklı olduğunu göstermektedir (P<0,05).


270

1nci hipotezi desteklediği değerlendirilen “ailemdeki bireylerin tercimi etkilediğine inanıyorum” 3ncü soru ile “ilgi alanımın tercihimde etkili olduğuna inanıyorum” 16ncı sorularında tercihin etkili olmadığı belirlenmiştir. Üniversite öğrencilerinin genellikle ailelerinden ayrı yerlerde eğitim gördükleri, bu nedenle ailelerinden daha çok okul çevresindeki arkadaşlarından ve öğretim üyelerinden etkilendikleri, üniversiteye girmeden önceki yaşantısı ile üniversiteye girdikten sonraki yaşantılarının birbiri ile örtüşmediği bu nedenle ilgi alanlarının kararlarında etkili olmadığı değerlendirilmektedir.

Seçimlerin yapılmasında aile bireylerinin bireyin geleceğini belirlemesinde etkili olmadığı görülmüştür. Aileler, çocuklarının bireysel özelliklerine uygun olarak yönlendirmede bulunmakta ancak bunu yaparlarken kendi gereksinimlerini dikkate almakta ve çok beklenti içerisinde olmaktadırlar. İçerisinde bulunulan sosyal çevre ve yaşam koşulları bireylerin kültürünü etkilemektedir. Bireyler yaşamları boyunca bireysel özelliklerine uygun alanlarda çalışmak istemektedirler. Ancak yaşam koşulları bazen bireyleri farklı çalışma alanlarına sürüklemektedir. Bu nedenle aile bireylerinin ve ilgi alanlarının tercihlerde az etkili olduğu değerlendirilmektedir.

“Bireysel özelliklerimin kararımı etkilediğine inanıyorum”, 5nci soruda tercih ve bölgenin, “Yaşım ilerlediği zamanda aynı işi yapabileceğimi düşünüyorum”, 11nci soru ile “Sosyal yaşantımın tercihimi etkilediğine inanıyorum” 17nci soruda tercihin katılımcıların kararlarında etkili olduğu görülmektedir.

Türkiye’de öğrenci; Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM)’nin yapmış olduğu sınav sonucunda üniversiteye girebilmektedir. Sınav sonucunda bir çok üniversite arasından kendi tercih ettikleri üniversiteyi belirlemektedir. Bireyin; fiziksel, zihinsel, bireysel, kültürel ve demografik özellikleri tercihlerin yapılmasındaki en önemli etkenler olarak ortaya çıkmaktadır. Bireyler yeteneklerine uygun çalışma alanları belirlemektedirler. Daha başlangıçta meslek seçiminde etkili olan bu özelliğin daha sonraki yıllarda mesleğin alt konusu olan branşların seçiminde de etkili olduğu değerlendirilmektedir.


271

Bir çok insan emekli olduktan sonra yıllarca yapmış olduğu işinden ayrılmakta ve gelecek endişesi duymaktadır. Gelecek endişesi yaşamın her boyutunda bireylerin karşısına çıkmaktadır. Ancak bazı meslekler emekli olduktan sonra da yaşam boyunca sürdürülebilmektedir. Veterinerlik mesleği de bunlardan bir tanesi olarak ortaya çıkmaktadır. Bu mesleği tercih edenlerin büyük çoğunluğu bu işlerin günlük yaşamın bir parçası olduğu kırsal kesimden gelmektedir. Dolayısıyla yaşı ilerleyip emeklilik zamanı geldiğinde bir çok meslek sahibinin duyduğu endişeyi duymayacak ve belki de yaşamının sonuna kadar mesleğini yapabilecektir.

Türkiye bir çok farklı kültürü bünyesinde barındıran bir yapıya sahiptir. Sosyal yaşam biçimi ülkenin bir çok yöresinde birbirinden farklıdır. Katılımcıların büyük çoğunluğu yurdun çeşitli yörelerinden gelerek üniversitelerde eğitimlerine devam etmektedirler. Hepsinin yaşamdan beklentileri, kültürleri ve sosyal yapıları farklılık oluşturmaktadır. Bazı bölgelerde büyük baş hayvancılık sosyal yaşamın bir parçası iken, bazı bölgelerde kanatlı hayvan veya küçük baş hayvancılık yaşamın bir parçası olabilmektedir. Dolayısıyla katılımcıların sosyal yaşam biçimlerinin tercih ettiği bölümün belirlenmesinde etkili olduğu kıymetlendirilmektedir.

b. Hipotez 2: Küreselleşme karar verme süreçlerini

etkiler.

Yirminci yüzyıl; siyaset, toplum, teknoloji ve ekonomi alanlarında insanların yaşantısını etkileyen birçok değişimlere sahne olmuştur. Yeryüzündeki iki büyük ekonomik sistem arasındaki savaşı kapitalizmin kazanması, sosyalist ekonomik sistemi uygulayan ülkelerin bu yenilgiyle beraber serbest piyasa sistemini uygulamaya başlamaları sonucunda küreselleşme bir çok alanda gündemi oluşturmuş ve tartışılır hale gelmiştir.

Küreselleşme; ülkelerin sahip olduğu siyasi sistem anlayışını etkilemektedir. Günümüzde siyasi sistemler; devlet, toplum ve birey arasındaki ilişkilerde önceliğin bireyin hak ve özgürlüklerinde olmasını savunan Liberalizm9, teknik sermayenin

9 AnaBritannica, 14ncü Cilt, 15nci Basım, İstanbul: Hürriyet Ofset

Matbaacılık ve Gazetecilik A.Ş., 1994, s.398.


272

büyük çapta gelişmiş olması ve mali sermayenin hakimiyetine dayanan, sermaye-emek işbirliğini savunan Kapitalizm10 ve üretim ve müdahale araçlarının kolektifleştirilmesi yoluyla sosyal sınıfların kaldırılarak insan toplumlarının teşkilatlandırılmasında köklü bir reform yapmak amacını taşıyan Sosyalizm’den11 X oluşmaktadır.

Küreselleşme yönetim ve örgütlenme anlayışına yeni bir boyut getirmiştir. Yönetici anlayışı yerini etkin liderliğe bırakmakta, küresel insan kaynaklarına olan ihtiyaç artmaktadır. Bu amaçla Veteriner fakülteleri öğrencilerine doğru kararlar verebilecek ve liderlik özellikleri kazandıracak yöntemler geliştirilmektedir.

Örgüt amaçlarında değişim ve gelişim yaşanmakta, kurumsallaşma ve doğru örgüt yapılanmasının önemi ortaya çıkmaktadır. Çok uluslu şirketler ile uluslararası organizasyonlar ülkelerin vazgeçilmez öğeleri haline gelmekte ve küresel pazarın rolü artmaktadır. Küresel ekonominin değişen ve gelişen yapısı, ticaret anlayışını değiştirmekte, rekabet edebilmek için şirket birleşmeleri ve devralmaları neredeyse zorunluluk haline gelmektedir.

Bütün bu siyasi sistemler küreselleşme ile şekil değiştirmektedir. Küreselleşmenin ortaya çıkmasında etkili olan faktörler, yönetim ve örgütlenme anlayışlarını değiştirmekte ve karar süreçlerini etkilemektedir. Türkiye Cumhuriyeti de bu değişimden etkilenmiş ve küreselleşmeye ayak uydurmak zorunda kalmıştır.

Türkiye Cumhuriyeti, ilk olarak 31 Temmuz 1959 tarihinde AET’ye ortak üyelik için başvurmuştur. 12 Eylül 1963 yılında Türkiye’yi AET ile bir gümrük birliğine götürecek ve ileride tam üye durumuna sokabilecek bir ortaklık anlaşması imzalanmıştır. Avrupa Ekonomik Topluluğu ile arasında çıkan sorunlar sonucunda 25 Aralık 1976 tarihinde Türkiye tek taraflı karar ile tüm yükümlülüklerini dondurmuştur. 12 Eylül 1980 müdahalesi nedeniyle ilişkilere uzun bir süre ara verilmiştir. 14 Nisan 1987 tarihinde Türkiye’nin, Avrupa Topluluğu’na tam üyelik için baş vurmasıyla ilişkiler yeniden başlamıştır. 6 Mart 1995 tarihinde

10 Meydan Larousse, 10ncu Cilt, Sabah Yayıncılık, 1992, s.491. 11 Meydan Larousse, 18nci Cilt, s.217.


273

alınan Ortaklık Konseyi kararı ile Türkiye 1 Ocak 1996 tarihinden itibaren Gümrük Birliğine fiilen üye olmuştur. 11-12 Aralık 1999 tarihinde Helsinki’de gerçekleştirilen Avrupa Konseyi Zirve Toplantısında Türkiye’ye adaylık statüsü tanınmıştır12. 3 Ekim 2005 tarihinde Lüksenburg’da toplanan AB Genel İşler ve Dış İlişkiler Konseyi, Aralık 2004 tarihinde AB Devlet ve Hükümet Başkanları Sonuç Bildirgesinden aldığı yetki ile Türkiye ile AB’ye üyelik müzakereleri çerçeve belgesi onaylanmıştır13.

Bu süreç içerisinde Türkiye; ekonomik, soysal, kültürel alanlarda birçok değişime uğramıştır. Bu değişimleri bazen kendi iradesi ile gerçekleştirirken bazen de AB kriterlerine uyum sağlayabilmek amacıyla gerçekleştirmiştir.

Uygulamada; küreselleşmenin karar verme süreçlerinde ki etkilerinin değerlendirildiği 2nci hipoteze verilen cevaplarda tercih ve bölgenin önemli değişken olduğu görülmüş ve bu hipotezi desteklediği düşünülen “AB normlarının tercihimi etkilediğini düşünüyorum” 7nci soruda cinsiyet ve tercihin, “Sermaye gereksiniminin tercihimi etkilediğini düşünüyorum” 13ncü soruda bölgenin, “Çalışma koşullarının tercihimde etkili olduğuna inanıyorum” 18nci soruda tercihin ve “Devletin hayvancılık politikasının kararımı etkilediğini düşünüyorum” 20nci soruda cinsiyetin etkili olduğu belirlenmiştir.

Şekil 2’de küreselleşmenin karar verme süreçlerindeki tercihin etkisi görülmektedir. Küreselleşmenin değerlendirildiği 2nci hipoteze verilen cevaplarda tercih dikkate alındığında, katılımcıların büyük çoğunluğunun “Küreselleşmenin karar verme süreçlerini etkilediğine” inandıkları, kanatlı hayvan hariç diğer bütün gruplarda ki katılımcıların; katılanlarının oranının, kesinlikle katılanların oranından çok olduğu, kararsızların oranının yalnızca kanatlı hayvanda kesinlikle katılmayanların oranından az olduğu buna karşın diğerlerinde daha çok olduğu görülmektedir. Büyük hayvan hekimliğini ile birden çok tercihte bulunanların kararsızlar ile kesinlikle katılmayanların, küçük hayvan hekimliğinde kararsızlar ile katılmayanların oranlarının birbirine

12 Rıdvan S. Karluk, Avrupa Birliği ve Türkiye, Altıncı Basım,

Kırklareli: BETA Basım Yayım Dağıtım AŞ, 2002, s.784-797. 13 http://www.abgs.gov.tr, “Türkiye Avrupa Birliği’ne tam üyelik

müzakerelerine başladı”, 01.11.2005.


274

çok yakın olduğu dikkat çekmektedir. Tüm bu farklılıklar istatistiksel olarak önemli olup, cevaplardaki dağılımın değişik tercih gruplarında farklı olduğunu göstermektedir (P<0,05).

1

2

3

4

5

Hipotez 2




50

100

150

Fre

kan

s

Şekil 2. Küreselleşmeye Tercihin Etkisi

AB normları her iş kolunda olduğu gibi veterinerliğin ana konularını oluşturan hayvancılık ve gıda sektörüne de yeni kurallar ve uygulamalar getirmektedir. Bu durum eski uygulamaların değişmesi anlamına gelmektedir. Doğal olarak iş hayatına yeni atılacak olan öğrenciler bu değişikliği göz önüne almak ve buna uygun olarak karar vermek zorundadırlar. Yaklaşık yarım asırdır AB; Türkiye’nin gündemini oluşturmakta ve her boyutuyla yaşamı yönlendirmekte ve etkilemektedir. Katılımcıların bu nedenle AB normlarının tercihlerini etkilediğini düşündükleri değerlendirilmektedir.

AB normları, devletin hayvancılık politikasını da etkilemektedir. Hayvanların yetiştirilmesi, barınma yerlerinin


275

durumu, kesim koşulları gibi hususlar günün şartlarına uyum sağlamak zorundadır. Bu düzenlemeler girişimcilere ekonomik olarak ek yük getirmektedir. Bazı bölgeler bu faaliyetler için devlet teşviki alabilirken bazı bölgeler bu teşvikten yararlanamamaktadır. Ekonomik koşulların yaşamı derinden etkilediği günümüzde devletin hayvancılık politikası katılımcıların tercihlerini etkileyebilmektedir.

Farklı yörelerden gelen katılımcıların ekonomik durumları birbirinden ayrı düzeydedir. Sahip oldukları sermaye birikimleri ile tercih ettikleri bölümün gereksinimi olan sermaye birikiminin birbiri ile eşit düzeyde olması gerekmektedir. Aksi durumda istenilen alanda faaliyet gösterilmesi olasılı değildir. AB normlarına uygun olarak faaliyet gösterecek Veteriner hekimlerin çalışma koşullarını düzenleyebilmeleri için ilave sermaye gereksinimleri bulunmaktadır. Katılımcılar eski bir deyiş olan “ayağını yorganına göre uzatmak” durumundadırlar. Bu nedenle katılımcıların sermaye gereksinimleri önem kazanmaktadır.

Veteriner fakültelerinden mezun olan öğrencilerin çalışma alanları ve koşulları çoğu zaman farklılık göstermektedir. Kırsal kesim genellikle büyük baş ve küçük baş hayvancılıkla uğraşmaktadır. Bu yörelerde hayvancılık ailelere gelir getirmekten öte günlük gereksinimleri karşılamak için de kullanılmaktadır. Buna karşın büyük yerleşim bölgelerinde insanlar hayvanları evlerinde yetiştirmekte ve onları birer dost olarak görmektedirler. Çalışma koşullarının farklı olduğu durumlarda katılımcıların beklentileri de farklı olabilmektedir. Bu nedenle katılımcıların çalışma koşullarının tercihlerinde etkili olduğunu düşündükleri değerlendirilmektedir.

Şekil 3’de küreselleşmenin karar verme süreçlerindeki bölgenin etkisi görülmektedir. Küreselleşmenin değerlendirildiği 2nci hipoteze verilen cevaplarda bölge dikkate alındığında, katılımcıların büyük çoğunluğunun “Küreselleşmenin karar verme süreçlerini etkilediğine” inandıkları, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde katılanlarının oranının ve kesinlikle katılanların oranının eşit, diğer bütün gruplarda ki katılımcıların; katılanlarının oranının, kesinlikle katılanların oranından çok olduğu, Marmara, İç ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde diğer bölgelere göre katılma oranlarının katılmama oranlarına göre daha çok olduğu görülmektedir. Marmara ve Ege Bölgeleri’nde kararsızlar ile


276

kesinlikle katılmayanların oranlarının birbirine çok yakın olduğu, buna karşın Akdeniz ve Karadeniz Bölgeleri’nde kararsızların kesinlikle katılmayanların oranlarından az olduğu, İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’nde ise kararsızların kesinlikle katılmayanların oranlarından çok olduğu dikkat çekmektedir. Tüm bu farklılıklar istatistiksel olarak önemli olup, cevaplardaki dağılımın değişik tercih gruplarında farklı olduğunu göstermektedir (P<0,05).

1

2

3

4

5

Hipotez 2

MarmaraEge

Akdenizİç Anadolu

KaradenizDoğu Anadolu

Güney Doğu Anadolu0

25

50

75

Fre

kan

s

Şekil 3. Küreselleşmeye Bölgenin Etkisi

Katılımcılar; Türkiye’nin AB’ne üye olduktan sonra her alanda olduğu gibi veteriner hekimlerin ilgi alanına giren hayvancılık ve gıda alanında bölgesel ekonomik yardım alacaklarını ve gereksinim duydukları sermayeyi sağladıktan sonra mesleklerini arzu ettikleri düzeyde yapabileceklerini düşünmektedirler.


277

Bölgesel gelişmenin doğal bir sonucu olarak hayvancılık alanında da şirketler ortaya çıkmaktadır. Bu şirketler bölgenin ekonomik ve sosyal alanlarında önemli roller oynamakta, yerli ve yabancı sermayenin gelmesinde katkı sağlamaktadır. Çok sayıda şirket evlilikleri yapılmakta, bu sayede büyük şirketler ortaya çıkmaktadır. Bu şirketlerin getirmiş olduğu sermaye sayesinde bölgenin geliri artmakta ve refah seviyesi yükselmektedir.

Küreselleşme; organizasyonların yapısını ve işlevini etkilemektedir. Merkezi bir ülkede bulunan ve bir ya da birden çok yabancı ülkede imalat, hizmet ve finans gibi alanlarda faaliyet gösteren çok uluslu şirketler14, bir çok ülkede faaliyet gösteren uluslar arası organizasyonlar ile uluslararası sermaye akışı sayesinde yabancı bir ülkede bir işletme kurularak veya yabancı ülkedeki bir işletmeye sermaye yatırılarak ana işletmenin büyütülmesiyle gerçekleştirilebilen yabancı sermaye yatırımları15 önem kazanmaktadır. Katılımcıların gereksinim duydukları sermayenin bölgeye olan oranı kararları etkileyebilmektedir.

Türkiye’de tarım ve hayvancılık büyük kitlelerin geçim kaynağını oluşturduğu için veterinerlik mesleği önemli bir konuma sahiptir. Özellikle kırsal kesimde yaşayan kesim veteriner hekimlere önem vermekte, güvenmekte ve inanmakta, onları yalnızca meslek sahibi bireylerden öte kendi ailesinin bireyi olarak görmektedir. Bu durum maddi değerler kadar manevi değerlerinde önem kazandığı çalışma koşullarını etkilemektedir. Maddi olduğu kadar manevi olarak ta bölge halkının beklentilerine cevap verilebilen veteriner hekimler başarılı olmaktadır. Çalışma koşulları ve sermaye sağlamada etkili olan bu faktörler kararları da etkilemektedir.

Zaman içinde elde edilen deneyimlerle ve bilgilerle, dünyada oluşan olayları ve gelişmeleri ile küreselleşmenin etkileri daha iyi

14 Sena Karasipahi,“Çok Uluslu Şirketler ve Az Gelişmiş Ülkelere

Etkileri”, Teknolojik İşbirliği Dergisi, http://www.5mworld.com/sayi7/mk_cokuluslu.htm (26/11/2002).

15 Dış Ticaret Müsteşarlığı, “Çokuluslu Şirketler Teorileri Çerçevesinde, Yabancı Sermaye Yatırımlarının İncelenerek, Değerlendirilmesi”, Dış Ticaret Müsteşarlığı Dergisi, Ocak 1998, sayı 8, http://bsy.marmara.edu.tr/makaleler/cokulus.htm (03/02/2002).


278

irdelenebilmektedir. Bu nedenle katılımcıların; ekonomik, sosyal ve kültürel sınırların kalkması ile ülkenin daha iyi bir konuma geleceğine ve ulusal gelirlerinin artacağına, kültürel ve sosyal seviyelerinin yükseleceğine inandıkları kıymetlendirilmektedir. Eğitimlerini bitirip çalışma yaşamına yeni başlamaları dolayısıyla iş bulma endişesi taşıdıkları; ekonomik, sosyal ve kültürel sınırların ortadan kalkması ile daha kolay sermaye sahibi olabileceklerini ve iş bulabileceklerini düşündüklerinden dolayı olumlu tutum sergiledikleri değerlendirilmektedir.

c.Hipotez 3: Bölge hayvancılığının yapısı karar verme süreçlerini etkiler.

Yapılan işin yapısı arz ve talep dengesini etkilemektedir. Çalışma kolunda bulunan organizasyonun sayısı ile orantılı olarak tercihler belirlenmektedir. Veteriner hekimliğin en önemli konularından bir tanesi olan hayvanların sayısı ve türü, tercihleri belirleyen en önemli etkenlerden birisini oluşturmaktadır.

Tablo 7’de Dünya, Avrupa Birliği, Türkiye ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki bazı hayvanların yıllara göre sayıları gösterilmektedir. Hayvan sayıları değerlendirildiğinde yaklaşık olarak Türkiye’deki sığır sayısı AB’nin 1/8’ini, koyun sayısı 1/4’ünü, keçi ise 1/2’sini oluşturmaktadır. Görüldüğü gibi AB içerisinde büyük bir orana sahip olan hayvancılık karar süreçlerinin belirgin belirleyicisi olmaktadır.

Tablo7. Hayvan Sayıları16

Cinsler Dünya (2003) AB (2001) Türkiye (2002)

GAP (2002)

Sığır 1.371.116.510 81.414.884 9.804.000 %6.50

Koyun 1.024.039.610 106.965.782 25.174.000 %14.25

Keçi 767.930.400 11.876.618 6.780.000 %19.45

Toplam 3.163.086.520 200.257.284 41.758.000 %13.4

16 http://www.tarim.gov.tr sitesinden derlenmiştir.


279

Uygulamada; bölge hayvancılığının yapısının karar verme süreçlerinde ki etkilerinin değerlendirildiği 3ncü hipoteze verilen cevaplarda tercih ve yaşın önemli değişken olduğu görülmüş ve bu hipotezi desteklediği düşünülen “Yaşadığım bölgedeki hayvancılık sektörünün kararımda etkili olduğuna inanıyorum” 4ncü soruda cinsiyetin, “Yaşadığım yerdeki hayvan sayılarının tercihimi etkilediğini düşünüyorum” 8nci soru ile “Hayvan türlerinin tercihimi belirlediğini düşünüyorum” 9ncu soruda tercihin etkili olduğu belirlenmiştir.

Şekil 4’de bölge hayvancılığının yapısının karar verme süreçlerinde ki tercihin etkisi görülmektedir. Bölge hayvancılığının yapısının değerlendirildiği 3ncü hipoteze verilen cevaplarda tercih dikkate alındığında, katılımcıların büyük çoğunluğunun “Bölge hayvancılığının yapısı karar verme süreçlerini etkilediğine” inandıkları, kanatlı hayvan ve küçük hayvan hekimliği hariç diğer bütün gruplarda ki katılımcıların; katılanlarının oranının, kesinlikle katılanların oranından çok olduğu, kararsızların oranının yalnızca gıda kontrolde diğer tercihlerin hepsinden düşük olduğu görülmektedir. Büyük ve küçük hayvan hekimliğini tercih edenlerde kararsızlar ile kesinlikle katılmayanların, kanatlı hayvan ile birden çok tercihte bulunanların kararsızlar ile katılmayanların oranlarının birbirine çok yakın olduğu dikkat çekmektedir. Tüm bu farklılıklar istatistiksel olarak önemli olup, cevaplardaki dağılımın değişik tercih gruplarında farklı olduğunu göstermektedir (P<0,05).

Katılımcılar; görevlerini genellikle ekonomik ve sosyal düzeyleri düşük bölgelerde yerine getirmektedirler. Bu bölgelerin durumları ile okul ortamındaki durumlarını karşılaştırabilme olanakları bulunmaktadır. Bu karşılaştırma katılımcıların kararlarının etkileyebilmektedir.

Katılımcılar üniversiteden mezun olduktan sonra genellikle kendi yaşadıkları bölgelere ve şehirlere yerleşmekte yaşamlarını buralarda sürdürmektedirler. Yaşadıkları bölgedeki hayvancılık sektörünün profili, devletin bu bölgelere yaptığı veya yapacağı yatırımlar ve uygulayacağı politikalar, karar süreçlerini etkilemektedir. Tablo 7’de Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak)’ndeki hayvan sayılarının Türkiye’deki oranları görülmektedir. Tahmini olarak bölgedeki hayvancılık sektöründeki


280

sayı ve türlerin katılımcıların kararında etkili olduğu değerlendirilmektedir.

1

2

3

4

5

Hipotez 3




50

100

150F

reka

ns

Şekil 4. Bölge Hayvancılığına Tercihin Etkisi

Yaşanılan bölgedeki hayvan sayısı ve türleri veteriner hekime olan gereksinimin en önemli belirleyicisidir. Arz ve talep dengesi bu sayede sağlanabilmektedir. Büyük baş hayvancılığın yoğun olarak yaşandığı bir bölgede küçük hayvan veya kanatlı hayvan hekimliğinin tercih edilmesinin ekonomik getirisi düşük olmaktadır. Elde edilen veriler hangi alandaki veteriner hekime daha çok gereksinim olduğunu belirlemede bir tutamak olabilmektedir. Bu nedenle yaşanılan bölgedeki hayvan sayısının ve türlerinin katılımcıların tercihlerini etkilediği değerlendirilmektedir.

Şekil 5’de bölge hayvancılığının yapısının karar verme süreçlerindeki yaşın etkisi görülmektedir. Bölge hayvancılığının


281

yapısının değerlendirildiği 3ncü hipoteze verilen cevaplarda yaş dikkate alındığında, katılımcıların büyük çoğunluğunun “Bölge hayvancılığının yapısı karar verme süreçlerini etkilediğine” inandıkları, bütün gruplarda katılanlarının oranının, kesinlikle katılanların oranından çok olduğu, uygulamanın üniversite ortamında yapılması nedeniyle katılımcıların büyük çoğunluğunun bulunduğu 21-23 yaş grubundaki katılımcıların diğer gruplardaki katılımcılardan daha çok olduğu ve kararsızların oranının kesinlikle katılmayanların oranından daha çok olduğu buna karşın 24 ve üstü yaş grubundaki kararsızların oranının kesinlikle katılmayanların oranından daha az olduğu, en az katılımcının bulunduğu 20 ve altı yaş grubunda kararsız ve kesinlikle katılmayanların oranının 0’a yakın olduğu görülmektedir. Tüm bu farklılıklar istatistiksel olarak önemli olup, cevaplardaki dağılımın değişik tercih gruplarında farklı olduğunu göstermektedir (P<0,05).

1

2

3

4

5

Hipotez 3

<=20 21-23 >=240

50

100

150

200

Fre

kan

s

Şekil 5. Bölge Hayvancılığına Yaşın Etkisi

Uygulama Veteriner Fakültelerinde 4 ve 5nci sınıf öğrencilerinde yapıldığı için yaş düzeyleri birbirlerine çok yakındır ve genellikle 21-23 civarındadır. Bu nedenle bu grup daha


282

kalabalık ve belirleyici niteliğindedir. Ancak, bütün yaş gruplarındaki katılımcılar; çalışma hayatına henüz başlamamışlardır. Bu dönemde vermiş oldukları kararların olumlu veya olumsuz sonuçlarını görememektedirler. Verdikleri karar ve uygulamalardan genellikle kendileri etkilenmektedir. Alınan kararların etkilerinin görülmemesi nedeniyle, çok farklı bireysel özelliklerin aranmaması da normal sayılabilecek bir etken olarak değerlendirilmektedir.

Öğrencilik yaşamları ve psikolojileri devam etmektedir. Yetki ve sorumlulukları bulunmamakta, kendi bireysel özelliklerini geliştirmeye önem vermektedirler. Yaşı büyük olan katılımcıların, yaşı küçük olan katılımcılara göre az da olsa daha çok yaşam deneyimi bulunmaktadır. Bu süreç esnasında değişik karar biçimlerini kendi yaşam süreçlerine uygulayabilmekte ve deneme olanağına sahip olabilmektedirler.

Bireylerin, karar biçimleri okul yaşamlarına başladıklarından kısa bir süre sonra ortaya çıkmamakta, uzun zaman almaktadır. Farklı karar biçimlerini denedikten sonra kendisine uygun olanı bulabilmektedirler. Genç yaşlarda yapılan hatalar, yaş ilerledikçe düzeltilebilmektedir. Bu nedenle gelmiş oldukları bölgedeki hayvancılık sektörünün yapısı ile hayvan sayıları ve türlerinin katılımcıların kararlarını etkilediği ve bu soruya olumlu yaklaştıkları, yaşları ilerledikçe farklı olarak karar verebildikleri değerlendirilmektedir.

d.Hipotez 4: Mesleki eğitim düzeyi karar verme süreçlerini etkiler.

21nci yüzyılın karmaşık ve öngörülmesi zor ortamlarında faaliyetlerini sürdürmek isteyen organizasyonların teknolojileri günün koşullarına uyumlu olmalı ve yetenekli çalışanları bulunmalıdır. Geçmişteki mekanik organizasyonların yerini günümüzde; entelektüel sermayenin önem kazandığı, bilgi ve teknoloji ağırlıklı, yetkilerin astlara göçertildiği, değerlerin ön plana çıktığı, süratin; stratejik bir değişken olarak uygulandığı, çok amaçlı olarak kullanılabilen unsurlar almaktadır.

Bilgi işletmelerine geçilmesi ile birlikte arazi, donanım, fabrika, nakit gibi maddi sermaye bileşenleri yerini entelektüel sermaye olarak adlandırılan soyut bir sermayeye bırakmıştır.


283

Entelektüel sermaye; bir işletmedeki insanlar tarafından bilinen ve ona rekabet üstünlüğü kazandıran bütün şeylerin toplamıdır. Entelektüel sermaye; zenginlik yaratmak üzere kullanıma sokulabilen bilgi, mülkiyet ve deneyimlerin toplamından meydana gelen kolektif beyin gücü17 olarak ortaya çıkmaktadır.

Bilgi Çağı; ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda etkili olmaktadır. Bu açıdan bakıldığında bilgi işletmelerinin ortaya çıkması ve entelektüel sermayeye sahip birey ve organizasyonların çoğalması toplumsal değişimde bilginin belirleyici rolünü ortaya çıkartmaktadır. Entelektüel sermaye bilgi çağında yöneticilerin sahip olması gereken en büyük özelliklerden birisi haline gelmektedir.

Uluslararası alanlarda gerçekleştirilen faaliyetler esnasında küreselleşmenin ortaya çıkmasında etkili olan değerlerin başında gelen genel kabul görmüş anlaşmalara uygun olarak karar vermek zorundadırlar. Günümüzde birçok uluslar tarafından benimsenen yaklaşımlar veterinerlik mesleğinde de uygulamaktadır. Eğitimin; veteriner hekimlik anlayışına getirdiği yeni boyutu kavramakta ve uyum sağlamaktadır. Bir çok Veteriner Fakültesi EAEVE’ye üye olabilmek için başvurmaktadır. EAEVE ile Veteriner Fakülteleri geleceğe daha iyi hazırlanmakta, gelecekte ortaya çıkabilecek teknolojilerin gücünden yararlanılmakta ve uygulamalarda yararlanılmakta, karar verme yeteneklerini geliştirmeleri için gerekli olan sistemleri eğitim ve öğretim faaliyetlerinde yoğun olarak kullanılmaktadır.

Uygulamanın yapıldığı grup geleceğin veteriner hekimleridir. Bu iş kolu daha çok teknik bilgi ağırlıklı olup genellikle çalışma yaşamında farklı bilgi düzeylerinin karşılıklı kullanılmasını gerektirmektedir. Bireysel yetenekler ve entelektüel sermaye ön plana çıkmaktadır. Katılımcılarda teknik bilgi ve becerileri ile tercihlerine uygun olarak üstün özellikler araması doğaldır.

Veteriner hekimler genellikle farklı bölgelerde ve yalnız olarak görevlerini yürütmek zorunda kalabilmektedirler. Görevlerini yapabilmeleri için diğerlerinden farklı özellikleri taşımaları gerekmektedir. Bağımsız olarak görev yapabilecek

17 Thomas A. Stewart , “Entelektüel Sermaye”, Çev: Nurettin Elhüseyni,

BZD Yayıncılık, 1997, s.20


284

düzeyde yetişmiş olmaları önemli bir özellik olarak ortaya çıkmaktadır.

Katılımcılar veteriner hekimliğin yapısını ve işlevini öğretim süresince tanımaya başlamaktadırlar. Başarılı olabilmek için teknoloji, bilgi ve eğitim konularında uluslararası alanlarda faaliyet gösterebilecek konumda olmaları gerekmektedir. dolayısıyla veteriner hekim olacak bireylerin seçilmesi önem kazanmaktadır.

Uygulamada; mesleki eğitim düzeyinin karar verme süreçlerindeki etkilerinin değerlendirildiği 4ncü hipoteze verilen cevaplarda yalnızca bölgenin önemli değişken olduğu görülmüş ve bu hipotezi desteklediği düşünülen “Başarılı olduğum derslerin tercihimi etkilediğine inanıyorum” 12nci soruda bölgenin, “Akademik personelin tercihimi etkilediğini düşünüyorum” 14ncü soruda cinsiyetin, “Bireysel çalışabilme olanağının kararımı etkilediğine inanıyorum” 15nci soruda tercihin etkili olduğu belirlenmiştir.


285

1

2

3

4

5

Hipotez 4

MarmaraEge

Akdenizİç Anadolu

KaradenizDoğu Anadolu

Güney Doğu Anadolu0

20

40

60

Fre

kan

s

Şekil 6. Mesleki Eğitim Düzeyine Bölgenin Etkisi

Şekil 6’da mesleki eğitim düzeyinin karar verme süreçlerindeki bölgenin etkisi görülmektedir. Mesleki eğitim düzeyinin değerlendirildiği 4ncü hipoteze verilen cevaplarda bölge dikkate alındığında, katılımcıların büyük çoğunluğunun “Mesleki eğitim düzeyinin karar verme süreçlerini etkilediğine” inandıkları, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerindeki katılımcıların; katılanlarının oranının, kesinlikle katılanların oranından az olduğu, diğerlerinde katılanlarının oranının, kesinlikle katılanların oranından çok olduğu, kararsızların oranının Marmara ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde kesinlikle katılmayanların oranı ile eşit olduğu, Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgelerinde kesinlikle katılmayanların oranından çok olduğu diğer gruplarda


286

ise az olduğu, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde katılma oranlarının diğer bölgelere oranla daha çok olduğu dikkat çekmektedir. Tüm bu farklılıklar istatistiksel olarak önemli olup, cevaplardaki dağılımın değişik tercih gruplarında farklı olduğunu göstermektedir (P<0,05).

Mesleki eğitim düzeyine bölgenin etkisi bulunmaktadır. Katılımcıların yetiştikleri bölgedeki hayvanların cinsi ve sayısı tercihleri belirlemede önemli rol oynamaktadır. Katılımcılar mezun olduktan sonra genellikle kendi bölgelerine geri dönmekte ve burada çalışma olanakları aramaktadırlar. Genellikle ailelerin beklentileri de bu yönde olmaktadır.

Katılımcılar çalışma yaşamına henüz başlamamaları nedeniyle kendilerini çok karmaşık, yatay ve dikey olarak karar verme güçlüğü içinde bulmaktadırlar. Faaliyetlerin yapılması sırasında fazla deneyimlerinin olamaması nedeniyle, akademik personelin bölgelerle ilgili deneyimlerinden yararlanmaktadırlar. Bu dönemlerde akademik personelin karar verme süreçlerinin hemen her safhasında etkili olması nedeniyle katılma oranlarının kısmen çok olduğu değerlendirilmektedir.

Bilginin üretilmesi, toplanması veya satın alınması yeterli olmamakta, bilgi teknolojisindeki hızlı gelişmeler, toplumların yeniden yapılanmasına neden olmaktadır. Bilgiye sahip olmak kadar, bilginin nasıl kullanılacağını ve bilinenlerden en çok verimin nasıl alınabileceği bilmek önem kazanmaktadır. Bilgi eğitim ile kazanılmaktadır. Eğitim ve bilgi sistemleri ile katılımcıların daha sağlıklı ve doğru kararlar alması sağlanmaktadır. Eğitim süreci içerisinde görev alan akademik personel katılımcıların tercihlerini belirlemelerinde etkin rol oynayabilmektedir.

Eğitim dönemlerinde yeterli mesleki deneyime sahip olmadıklarından öğrenciler genellikle birbirlerinin farklı bireysel özelliklerinden, gelmiş oldukları bölgenin veya akademik personelin deneyimlerinden etkilenebilmektedirler. Eğitim ve öğretim kurumlarında aldıkları eğitim ve öğretimin karar verme anlayışının gelişmesinde etkili olduğu kıymetlendirilmektedir. Ancak, bunun derecesi ve seviyesi konusunda farklılıkların bulunması normal karşılanmalıdır.

Katılımcılar, günümüz koşullarına uygun eğitim yöntemlerine göre yetiştirilmekte ve karar verme yeteneklerini


287

geliştirme çabası içinde bulunmaktadırlar. Her katılımcı gereksinim duyduğu derslere karşı yoğunlaşmakta ve başarılı olmaktadır. Başarılı ve yeteneklerinin çok olduğu dersler tercihleri etkilemektedir. Ancak, bu yeteneklerinin biraz da bireysel olması nedeniyle, farklı özelliklere sahip katılımcıların da olabileceği değerlendirilmektedir.

Dünya 21nci yüzyılda bilgi çağı yaşamaktadır. Teknolojinin yaygın olarak kullanılması, internet erişimi, bilgi-işlem tekniklerindeki gelişim, bilginin; her yerde, zaman ve mekan engeli tanımadan yayılmasını ve karar süreçlerinde kullanılmasını sağlamaktadır. Bilgi kaynakları çoğalmakta, bilgiye ulaşım kolaylaşmaktadır. Günümüzde bilgi sahibi olmadan karar verme neredeyse olanaksız hale gelmektedir. Mesleki eğitim önem kazanmaktadır. Eğitim düzeyi; karar süreçlerini etkilemekte, bilginin sağlamış olduğu güç ön plana çıkmaktadır. Eğitim düzeyi yüksek olan veteriner hekimler bireysel olarak çalışma olanağına sahip olmaktadır.

Küreselleşmenin gereği olarak ortaya çıkan uluslararası organizasyonlar faaliyetlerini ülke sınırlarına bağlı kalmadan gerçekleştirmektedirler. Fiziki sınırların etkisi bilişim teknolojileri sayesinde ortadan kaldırılmaktadır. Bilişim teknolojilerinin etkilerini her alanda görülmektedirler. Genellikle gelişmiş ülkelerin veterinerleri görevlerin yapılması sırasında bilişim teknolojilerini üst düzeyde kullanmaktadırlar. Eski teknik ve uygulamaların yerini bilişim teknolojilerine dayanan çağdaş yöntemler almaktadır. Katılımcılar, bir seferde en doğru kararları almak zorundadırlar. Tersi durumlarda kayıplarının bedeli hiçbir biçimde ödenemeyecek canlı yaşamı ile olmaktadır.

d.Hipotez 5: Ekonomik durum karar verme süreçlerini etkiler.

Uygulamada; ekonomik durumun karar verme süreçlerindeki etkilerinin değerlendirildiği 5ncü hipoteze verilen cevaplarda önemli değişkenin olmadığı görülmüş ve bu hipotezi desteklediği düşünülen “İş bulma zorluğunun kararımı etkilediğine inanıyorum” 1nci soruda değişkenlerin etkili olmadığı, “Ekonomik getirisinin tercihimi etkilediğine inanıyorum” 2nci


288

soruda cinsiyet ve tercihin, “Tercih ettiğim alana olan ihtiyacın gelecekte artacağını düşünüyorum” 6ncı soruda tercihin, “Diğer meslek gruplarının tercihimi etkilediğine inanıyorum” 10ncu soruda cinsiyetin, “Tercih alanımda çalışanların sayısının kararımı etkilediğine inanıyorum” 19ncu soruda yaş değişkeninin etkili olduğu belirlenmiştir.

Organizasyonların yapısına, büyüklüğüne, işlevine ve kuruluş amaçlarına bağlı olarak çalışanlar ve organizasyon yönetimleri arasında çalıştıkları süre ve daha sonrasında ki emeklilik yaşantısı boyunca ekonomik güvencelerini sağlamak için karşılıklı sözleşmeler yapılmaktadır. Bu sayede iki tarafın hakları korunmakta ve çalışanlar geleceğin belirsizliklerinden etkilenmeden kendilerini güven içinde hissetmektedirler. İnsanlar; işsiz kalma ve gelecek ile ilgili çekinceleri olmadığı dönemlerde performansları artmakta ve organizasyonun başarısı için çaba göstermektedirler. Bu durum gelişmiş ülkelerde yasalarla güvence altına alınmaktadır.

Bilgi birikimi sayesinde kritik durumlara daha çabuk etki edilebilmekte ve daha doğru kararlar alınabilmektedir. Önceden raporlarla oluşturulan karar verme mekanizmaları yerini çağdaş sistemlere bırakmıştır. Bilişim teknolojileri aracılığıyla karar alma süreçlerinin hız kazandığına inandıkları değerlendirilmektedir. Uluslararası ticarette başarının temelinde rekabet üstünlüğü yatmaktadır. Rekabet üstünlüğü ise bilişim teknolojilerinin etkin kullanılması ile gerçekleştirilebilmektedir. Zamanında alınamayan kararlar sonucunda piyasa kaybedilebilmektedir. Acımasız rekabet ortamında iş bulma zorluğu kararları etkilemektedir.

Ekonomik üstünlüğü yaratma stratejilerinin özünde, sürekli gelişim, farklılaşma ve artı değer yaratma yeteneği yer almaktadır. Yaratıcılık ön plana çıkmakta ve değerler önem kazanmaktadır. Günümüzde bütün organizasyonların çalışanları ekonomik amaçlar için bir araya gelmekte ve faaliyetlerini sürdürmektedirler. İnsanlar, doğaları gereği öncelikle, temel gereksinimlerini karşılamak ve refah seviyelerini yükseltmek amacıyla bir organizasyonun içinde bulunmaktadırlar. Ekonomik getirisi daha çok olan işler daha çok tercih edilmektedir. Birçok insan ekonomik getirisi daha çok olduğu için kendi uzmanlık alanlarının dışındaki işlerde bile çalışabilmektedirler.


289

İnsanların yeteneği, organizasyonların yapısı gereği, ekonomik farklılık her zaman karşılaşılan bir olgudur. Hızla iletişim sayesinde organizasyonlar gereksinimlerini anında karşılayabilmektedirler. Daha güçlü konumlara gelebilmek ve daha çok ekonomik getiriye sahip olabilmek için uzun yıllar yapılabilecek iş koluna gereksinim vardır. Tercihlerde faaliyet alanlarının sağlamış olduğu güç ön plana çıkmakta ve karar verme süreçlerinde daha etkili olmaktadır.

Diğer meslek gruplarının olanakları, çalışma koşulları, gelir durumu, statüsü vb. özellikler bireylerin mesleğe karşı olan ilgisini etkilemektedir. Eğer tercih edilen meslek grubuna gelecekte de ihtiyaç duyulabilecek ve yapılabilecek özellikte ise daha çok tercih edilmektedir. Tercih edilen alana olan gereksinim ve bu alanda çalışanların sayısı karar alma süreçlerini hızlandırmakta ve tercihleri etkilemektedir.

Doğaldır ki, insanlar öncelikle kendi çıkarları için çalışmaktadırlar. Yöneticiler ise bu gerçeği bilmelerine karşın, insanların öncelikle organizasyonun başarısı için çalışmalarını isterler. Ancak, karşılıklı iki çıkar grubunun isteklerini dengelemek ve organizasyonların başarısını arttıracak ortamları yaratmak yöneticilerin görevidir.

Birey ve toplumların, tutum ve davranışları insanlık tarihinin başlangıcından beri farklılık göstermektedir. Sosyal, kültürel ve beşeri farklılıklar, herkes tarafından genel kabul gören bir olgunun olmadığını ortaya koymaktadır. Bazıları tarafından kabul edilen ve önem verilen değerler, başkaları tarafından kabul edilmek bir yana, reddedilmektedir. Soyut olan ve herkese göre farklı olan değerlerin tamamında anlaşma sağlamak, bütün herkes tarafından kabul edilebilir ölçüde olmak olasılı değildir. Ancak bunlar üzerinde belki bir uzlaşma söz konusu olabilmektedir. Bu uzlaşma karşılıklı hoşgörü ile sağlanabilmektedir. Hoşgörülü yönetim yaklaşımının temelinde ise başkalarının değerlerine saygı ve hoşgörü yatmaktadır.

Bu ve benzeri yaklaşımlar ile küreselleşmenin ortaya çıkmasında etkili olan evrensel değerlerin Veterinerlik mesleğinde de uygulayabileceği değerlendirilmektedir.


290

2. Sonuçlar

Bu güne kadar insanlar birçok karar vermişler ve uygulamışlardır. Araştırmada ulaşılan sonuçların; hiçbir kararın çok mükemmel yaXda çok kötü olmadığını göstermektedir. Her kararın eleştirilen bir takım yönleri ve zafiyetleri olmasına karşılık, bireysel özellikler, küreselleşme, bölgesel yapı, mesleki eğitim düzeyi ve ekonomik durum karar verme süreçlerini etkilemektedir. Ancak, bütün karar süreçlerinin farklılık gösterdiği ve her durumda geçerli olan kararın olmadığı yönetim bilimciler tarafından ifade edilmektedir.

Karar verme seçim yapmak olarak tanımlanmaktadır. Her şeyin seçim yapmak olduğu dünyada karar vermek yaşamın kaçınılmaz bir gerçeği olarak ortaya çıkmaktadır. Karar verme; bireylerin birlikte yaşamak zorunda oldukları en önemli olgulardan birisidir. Bireyler her alanda sürekli olarak seçim yapmakla karşı karşıya kalmaktadırlar. Doğru kararları verenler, diğerlerine göre çok daha ileri seviyelere gitmektedirler. Doğru ve etkili bir karar verebilmek için, elde edilen sonuçlar ışığında saptanan sonuçlar aşağıdadır.

a. Birey; karar vermeden önce kendi bireysel özelliklerini belirlemeli ve bu özelliklerine uygun kararlar almalıdır.

b. Ailenin isteklerine rağmen alınan kararlar sorun yarattığından aile bireyleri de kararlara ortak edilmelidir.

c. İlerleyen yaşlarda boşluğa düşmemek, ekonomik ve psikolojik olarak zorlanmamak için uzun yıllar yapılabilen işler belirlemeli ve tercih edilmelidir.

d. Sosyal ve kültürel farklılıkların karar süreçlerine olan etkilerini azaltabilmek için, evrensel kriterlere uygun ve ancak bireylerin özüne aykırı olmayan yaşam biçimine uygun tercihler yapılmalıdır.

e. Küresel dünyada rol üstlenebilmek için uluslararası normlara uygun olarak görev alabilecek biçimde kararlar alınmalıdır.

f. Ekonomik koşullar ve var olan sermayeye uygun olarak tercihler belirlenmelidir.

g. Yaşantılarının büyük bölümünü çalıştıkları iş yerinde geçiren bireyler günümüz şartlarına uygun çalışma koşullarını tercih etmelidir.


291

h. Karar verirken devletin çalışılan iş kolunda uygulamış olduğu politikaları dikkate alınmalıdır.

ı. Yaşanılan bölgedeki iş alanına uygun olarak tercih yapılması başarı şansını arttırmaktadır.

i. Karar verilen iş kolunun bulunduğu yerdeki çalışanların sayısı dikkate alınmalıdır.

j. Bireyler; en önemli özelliklerinden birisi olan entelektüel sermayelerini etkin ve verimli kullanarak kararlarını vermelidirler.

k. Çalışma alanına uygun olarak alınan eğitim başarıyı arttırmaktadır.

l. Eğitim süresince öğrencilerin yakın ilişki içerisinde bulunduğu akademik personel bireylerin geleceğini yönlendirmede etkili olmaktadır.

m. Bireyler; en sağlam birlikteliklerin bir gün sona erebileceğini göz önünde bulundurmalı ve kararlarını başkalarının desteğine ve yardımına gereksinim duymadan gerçekleştirebilecek biçimde almalıdırlar.

n. Bireyler; doğru ve süratli kararlar alabilmeleri için bilgi sistemleri ve bilişim teknolojilerinden yararlanmalıdırlar.

o. Tercih yapılırken iş bulma olanakları göz önünde bulundurulmalıdır.

ö. Günümüzün acımasız rekabet ortamında ayakta kalabilmek için tercih edilen iş kolunun ekonomik getirisi göz önünde bulundurulmalıdır.

p. Pazarın kaymağından azami olarak yararlanabilmek için tercih edilen iş kolunun yapılabilme olanağı ve süresi araştırılmalıdır.

r. Diğer meslek grupları ile karşılaştırıldığında bireylere ekonomik, sosyal, kültürel avantajlar sağlayan iş kolları tercih edilmelidir.

t. Bilgi çağının; ekonomik, sosyal ve kültürel alanlardaki etkisi dikkate alınmalıdır.

u. Olanakların el verdiği oranda tercih edilen alanda az sayıda rakip olmasına dikkat edilmelidir.


292

Kaynaklar

AnaBritannica (1994) 14ncü Cilt, 15nci Basım, İstanbul: Hürriyet Ofset Matbaacılık ve Gazetecilik A.Ş., s.398.

DENGİZ, G. M. (2000) Takım Çalışması Teknikleri, Ankara: Academyplus Yayınevi, s.87.

Dış Ticaret Müsteşarlığı, “Çokuluslu Şirketler Teorileri Çerçevesinde, Yabancı Sermaye Yatırımlarının İncelenerek, Değerlendirilmesi”, Dış Ticaret Müsteşarlığı Dergisi, Ocak 1998, sayı 8,

http://bsy.marmara.edu.tr/makaleler/cokulus.htm (03/02/2003). EREN, E. (1993) Yönetim Psikolojisi, Dördüncü Basım, İstanbul:

Beta Basım Yayım A.Ş., s.40-41. EREN, E. (1996) Yönetim ve Organizasyon, Üçüncü Basım,

İstanbul: BETA Basım Yayım Dağıtım AŞ, s.129-130. KARASİPAHİ, S. “Çok Uluslu Şirketler ve Az Gelişmiş Ülkelere

Etkileri”, Teknolojik İşbirliği Dergisi, http://www.5mworld.com/sayi7/mk_cokuluslu.htm (26/11/2002). KARLUK, R. S. (2002) Avrupa Birliği ve Türkiye, Altıncı Basım,

Kırklareli: BETA Basım Yayım Dağıtım AŞ, s.784-797. KOÇEL, T. (2001) İşletme Yöneticiliği, Sekizinci Basım, İstanbul:

BETA Basım Yayım Dağıtım AŞ, s.48-49. Meydan Larousse (1992) 10ncu ve 18nci Cilt, Sabah Yayıncılık,

s.49 ve 217. SAS Institute Inc. (1990) SAS/STAT User’s Guide, Version 6,

Fourth Edition, Volume 2, SAS Institute Inc., Cary, NC, USA.

SPSS 11.5 Serial Number 9024147 STEWART, T. A. (1997) “Entelektüel Sermaye”, Çev: Nurettin

Elhüseyni, BZD Yayıncılık, 1997, s.20 WAGNER, J. A. and HOLLENBECK, J. R. (1995) Management

of Organizational Behavior, Second Edition, New Jersey: Prentice Hall, s.109.

WERTHER, W. B., DAVIS, K. (1993) Human Resources and Personnel Management, Fourth Edition, McGraw-Hill Inc., s.44.

http://www.abgs.gov.tr, “Türkiye Avrupa Birliği’ne tam üyelik müzakerelerine başladı”, 01.11.2005.

http://www.tarim.gov.tr sitesinden derleme.

Karar Verme Süreçleri ve Veteriner Fakültelerinde Yapılan Bir Araştırma

Documents