KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ ORMAN FAKÜLTESİ Ders Teksirleri Serisi TOHUM VE FİDANLIK TEKNİĞİ DERS NOTU Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER Doç. Dr. İbrahim TURNA Trabzon 2005
KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ
ORMAN FAKÜLTESİ
Ders Teksirleri Serisi
TOHUM VE
FİDANLIK TEKNİĞİ
DERS NOTU
Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER
Doç. Dr. İbrahim TURNA
Trabzon 2005
Fidanlık Nedir?
Fidanlık; belirli bir amaç doğrultusunda,
daha sonra başka yerlere dikilmek
üzere, ihtiyaç duyulan fidanları
yetiştirmeye yarayan açık veya kapalı
arazi parçalarına “fidanlık”
denilmektedir (Saatçıoğlu, 1976).
FİDANLIK ÇEŞİTLERİ
Fidanlıklar pazarlama amaçlarının çeşitliliğine
bağlı olarak çok değişik şekillerde tesis
edilebilirler. Bunlardan bir kısmı, bir taraftan
belirli bir uzmanlaşmayı esas alırken, bir
kısmı ise, kolay, ucuz ve kitle halinde üretim
işletmeciliğine yönelmekte ve sınırlı sayıdaki
bitki türlerinin yetiştirilmesini hedef
almaktadır.
Fidan yetiştirmek için tesis edilen fidanlıklar,
geçici fidanlıklar ve sabit (sürekli) fidanlıklar
olmak üzere iki tiptir. Her iki fidanlık şekli
büyüklük olarak da büyük ve küçük fidanlıklar
olmak üzere ikiye ayrılır. Büyük fidanlıklar 20
hektardan daha büyük bir alanda, küçük
fidanlıklar ise 20 hektarın altındaki alana
sahip fidanlıklardır. Fidanlığın büyüklüğü
üzerinde çeşitli faktörler etkilidir. Buna göre
bir fidanlığın büyüklüğü;
Yetiştirilen ve yetiştirilecek fidanların
miktarına,
Yetiştirilecek türlere,
Fidanların ekim ve repikaj (şaşırtma)
yastıklarında kalış süresine,
İklim ve toprak koşullarının uygunluğuna göre
değişir.
Sahiplik bakımından fidanlıklar; özel
kuruluşlar, kamu kuruluşları ve eğitim
kurumları tarafından tesis edilirler. Özel
kuruluşlar bireysel mal sahipliliği, şirket
ya da anonim şirket şeklinde olabilir.
Kamu kuruluşları arasında Orman
İdaresi fidanlıkları sayılabilir.
Fonksiyonları bakımından fidanlıklar;
üretim ve değerlendirme, sipariş,
peyzaj çalışmaları, araştırma amaçlı
fidanlıklar olarak sınıflandırılır. Üretim
ve değerlendirme açısından yapılan
sınıflandırmada fidanlıklar toptancı,
perakendeci fidanlıklar ile kar amacı
gütmeyen fidanlıklar olarak ayrılırlar.
Üretim sistemleri bakımından; saha
üretimi yani toprakta yapılan ve kapta
fidan üretimini esas alan iki ana üretim
sınıfı söz konusudur. Toprak üzerinde
üretim yapan fidanlıkları da “çıplak
köklü fidan üretenler” ile “topraklı fidan
üretenler” şeklinde ayırmak
mümkündür.
Üretilen fidan materyalinin tipleri
bakımından fidanlıklar; orman
fidanlıkları, erozyon kontrol fidanlıkları,
karışık fidanlıklar olarak sınıflandırılır.
SABİT (SÜREKLİ) FİDANLIKLAR
GEÇİCİ (SÜREKSİZ) FİDANLIKLAR
Açık alan geçici fidanlıkları”,
“Siper altı geçici fidanlıkları” ve “Doğal
gençlik geçici fidanlıkları”
3.2. FİDANLIK KURULUŞ ESASLARI
3.2.1. FİDANLIK YERİNİN SEÇİMİ
3.2.1.1. Mevki ve Arazi Şekli
3.2.1.2. İklim Koşulları
3.2.1.3. Toprak Koşulları
3.2.1.4. Su Durumu
3.2.1.5. Bakı Durumu
3.2.1.6. İşçi Durumu
3.2.1.7. Ulaşım ve Taşıma Koşulları
DipkazanGobildisk
3.2.2. FİDANLIK ALANININ DÜZENLENMESİ
3.2.2.1. Fidanlığın Taksimat Planı
3.2.2.2. Arazinin Tesviyesi
3.2.2.3. Drenaj (Açık drenaj, kapalı drenaj)
3.2.2.4. Toprağın İşlenmesi
3.2.2.5. Fidanlıkta Organik Madde Durumu
Fidanlıklarda organik madde durumu, toprak verimliliğini ifade eder. Organik
maddelerin toprak üzerindeki etkileri üç grupta toplanır. Bunlar fiziksel, kimyasal ve
biyolojik etkilerdir (Anonim 1996). Fiziksel özellik toprak türü ve strüktürünü, kimyasal
özellik başta toprağın reaksiyonu (pH) olmak üzere içerdiği bitki besin elementlerini,
biyolojiközellik denildiğinde de içerdiği bakteri, mantar ve diğer canlıların faaliyetleri ve
toprak üzerindeki etkileri akla gelir.
Toprak İşleme
Ekipmanları
Rotovatör Diskaro
Fidan ambalaj makinesi Graham Pulluğu
Kök Sökme Makinesi (İbreli) Soklu Pulluk
3.2.2.5. Fidanlıkta Organik Madde
Durumu
Fidanlıklarda organik madde
durumu, toprak verimliliğini ifade
eder. Organik maddelerin toprak
üzerindeki etkileri üç grupta toplanır.
Bunlar fiziksel, kimyasal ve
biyolojik etkilerdir (Anonim 1996).
Fiziksel özellik toprak türü ve
strüktürünü, kimyasal özellik başta
toprağın reaksiyonu (pH) olmak
üzere içerdiği bitki besin
elementlerini, biyolojik özellik
denildiğinde de içerdiği bakteri,
mantar ve diğer canlıların faaliyetleri
ve toprak üzerindeki etkileri akla
gelir.)
4. FİDAN ve FİDAN
KAYNAKLARI
4.1. FİDAN
Fidanın çok çeşitli tanımları yapılmakla birlikte,
orman ağacı fidanları için Türk Standartları Enstitüsü
tarafından yapılan tarif burada verilecektir. Buna
göre, fidan; vejetatif veya generatif yollarla yetişmiş
veya yetiştirilmiş, kök boğazında veya 15 cm ye
kadar (15 cm içinde) veya standartlarında gösterilen
yerdeki çapı 0,3–10 cm olan veya çoğunlukla 1–8
yaşlarında, kök ve gövdesi bulunan ve yeni bir ağaç
veya ağaççık oluşturan özellikteki genç bitkilerdir.
İbreli fidan (2+0 yaşlı)
Yapraklı fidan
(1+0 yaşlı
Y. akasya)
Orman fidanlıklarımızda
aşılı ceviz, kapari,
kuşburnu, Antep fıstığı,
harnup gibi ekonomik
değeri yüksek meyveli
türlerin fidanları da
üretilerek halkımızın
kullanımına sunulmaktadır.
4.2. FİDAN KAYNAKLARI
Fidanlar başlıca 3 kaynaktan temin edilir.
Ticari Fidanlıklar
Sık Doğal Gençlikler ve Sık Ekim Kültürleri
Devlet Orman İdaresi Fidanlıkları
4.3. FİDAN ÇEŞİTLERİ
Fidanlar, üretim kaynağına, köklerinin toprakla örtülü olup olmamasına, yaş, çap ve
boy gibi kriterlere bağlı olarak çeşitli sınıflara ayrılır. Buna göre, kaynaklarına göre
fidanlar; tohumdan yani “generatif yolla üretilen fidanlar” ile “vejetatif yolla üretilen
fidanlar” olarak sınıflandırılır. Köklerin örtülü olup olmamasına göre de “çıplak köklü
fidanlar”, “topraklı fidanlar” ve “kaplı fidanlar” şeklinde gruplanırlar. Çıplak köklü
fidanlarda kendi içerisinde, normal yani “işlem görmemiş fidanlar”, “kök kesimi görmüş
fidanlar” ve “repikaj görmüş fidanlar” olmak üzere üç sınıfa ayrılır (Ürgenç 1998).
Farklı işlem görmüş bir çam fidanında kök gelişimi Aşağıda gösterilmiştir.
Fidanlıkta Farklı İşlem
Görmüş 2 Yaşında Çıplak Köklü
Çam Fidanında Kök Gelişimi
Sağda: İşlem görmemiş çıplak köklü
fidan,
Ortada: Kök kesimi görmüş çıplak
köklü fidan
Solda : Repikaj görmüş çıplak köklü
fidan görülmektedir (Ürgenç 1998a).
Topraklı fidanlar, kökleri toprağı ile birlikte çıkarılarak saza, çuvala,
naylona, vb. materyale sarılarak kullanıma sunulan fidanlardır. Bu fidanlar ya
sık doğal gençliklerden toprağıyla birlikte sökülerek yada sık ekim
kültürlerinden elde edilirler. Büyük çaplı ağaçlandırmalar için çok uygun bir
fidan kaynağı olduğu söylenemez.
Kaplı veya tüplü fidanlar, kapta repikaj görmüş veya hem ekim ve
hem de repikajları kapta yapılarak, kapta dikime hazır duruma
getirilen fidanlara denir. Bu konu daha sonra geniş olarak ele
alınacağından ayrıntıya gidilmeyecektir.
Tüplü Fidan Örnekleri
(Ürgenç 1998a)
Solda: Polietilen (plastik)
tüpte yetiştirilen tüplü fidan
Sağ üstte: Katranlı
mukavvalarda yetiştirilen
tüplü fidanlar
Sağ altta : Kopparfos
yöntemi ile yetiştirilen tüplü
fidanlar
5. FİDAN YETİŞTİRME
Fidanlık çalışmalarının ana amacını oluşturan bitki veya fidan yetiştirme çalışmalarını iki
temel üretim tekniği altında değerlendirmek gerekir. Bunlar;
5.1. Generatif Yolla Fidan Üretimi
Generatif yolla üretme tekniği, tümünü kapsar. Bilindiği gibi tohum ekimiyle
gerçekleştirilen üretme şekillerinin tohumdan üretilen bitki veya fidanlar heterozigoti
nedeniyle özellikle kalıtsallık bakımdan homojen bir yapı göstermeyebilirler. Genetik
açılmalar nedeniyle ana bitkinin özelliklerinde büyük sapmalar gözlenebilir.
5.2. Vejetatif Yolla Fidan Üretimibitkinin vejetatif organlarından (kök, sürgün, yaprak,
yumru ve rizom gibi) alınan materyaller kullanıldığı için bütün yeni yetiştirilen
bireylerde ana bitkinin kalıtsal özellikleri aynıdır. Bu özellik özellikli türlerin
yetiştirilmesinde ve ıslah çalışmalarında önem taşır.
Aşılı
Ceviz
fidanları
(Serada)
Fidanlık toprağının fiziksel özelliklerini iyileştirmek için kullanılan materyaller.
Turba
Makineli turba üretimi (Finlandiya)
Kimyevi gübre verilmesi
Yeşil gübreleme
Yeşil gübre olarak kullanılabilecek türler;
Vicia sativa, V. villosa (Fiğ), V. faba (Bakla),
Lupinus angustifolius (Mavi çiçekli lüpin), L.
luteus (sarı çiçekli), Medicago sativa (Yonca),
Melilotus albus (Tırfıl), Onobrychis sativa
(Korunga), Pisum sativum, P. arvense
(Bezelye) gibi bitkiler büyüyüp geliştikten
sonra, tohum bağlamadan önce pullukla
karıştırılarak yeşil gübreleme yapılır
(Yahyaoğlu 1997).
Ağaç türü veya cinsiÇimlenme
yeteneği (%)
Çizgi ekimi
1 m.ye (gr)
Tam alan ekimi
m2 ye (gr)
Ekim
derinliği
(cm)
Ladin (Picea orientalis)
Sarıçam (P. silvestris)
Karaçam (P. nigra)
Kızılçam (P. brutia)
Fıstıkçamı (P. pinea)
Göknar (Abies spp.)
Sedir (Cedrus libani)
Servi (C.horizontalis)
Kayın (Fagus orientalis)
Meşe (Quercus spp)
Dişbudak (Fraxinus spp.)
Akçaağaç (Acer spp.)
Y. Akasya (Robinia spp.)
Gürgen (Carpinus ssp.)
Aylantus (Ailantus spp.)
Kızılağaç (Alnus spp.)
Ihlamur (Tilia spp.)
Karaağaç (Ulmus spp.)
Atkestanesi(Aesculus spp.)
Huş (Betula spp.)
Okaliptüs (Eucalyptus spp.)
İyi
Çok iyi
Çok iyi
İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
65
iyi
50
İyi
40
İyi
30
İyi
1,5–3,5
1,5–3,0
2.5–4,0
4,0–6,0
80,0–100,0
10,0–20,0
6,0–12,0
1,5–2,0
25,0–40,0
60,0–120,0
5,0–10,0
5,0–15,0
5,0–10,0
10,0–15,0
2,0–3,0
3,0–10,0
6,0–12,0
2,0–4,0
120,0–150,0
3,0–5,0
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
100–200
100–200
60–100
100,0–200,0
20,0–30,0
20–40
100–200
20–35
-
20–50
20–35
0,5–1,0
0,5–1,5
1,0–1,5
1,0–2,0
1,0–3,0
2,0–3,0
1,0–2,0
0,5–1,0
3,0–5,0
3,0–7,0
1,0–2,0
1,0–2,0
3,0–5,0
-
-
0,1–0,2
1,0–2,0
0,1–0,2
-
0,1–0,2
-
Önemli Ağaç Türlerine Ait Ortalama Ekim Değerleri ve Ekim Derinliği
5.1.1.5. Ekim Yöntemleri Fidanlıklarda iki ana ekim yöntemi söz
konusudur. Bunlar “serpme ekimi” ve “çizgi ekimi” yöntemleridir.
Serpme ekimi de kendi içerisinde tam alanda ve kısmi serpme ekimi
olarak uygulanabilir.
1. Çizgi Merdanesi
2. Makine İle Ekim
3. Ekim ve Kapatma Materyalinin
Makine İle Kullanımı
5.1.1.6. Ekimlerin Çıkması (Çimlenmesi)
Tohumların çimlenme süreleri, tohumun ekim öncesi işlem görüp-
görmediğine, toprak işleme derecesine, sıcaklık ve rutubet şartlarına göre
değişir.
Örneğin, Sarıçam ve Karaçam 15–20 günde, Kızılçam 16–22 günde,
Fıstıkçamı ve Sahilçamı 20–25 günde, Sedir ve Göknar 20–30 günde,
Akçaağaç ve Dişbudak 25–30 günde, Gladiçya, Mazı ve Kıbrıs Akasyası
20–25 günde, Servi 18–25 günde toprak yüzeyine çıkarlar (Ürgenç 1997,
Anonim 1996).
5.1.1.7. Ekimlerin Korunması ve Bakımı Ekimlerin korunmasında,
özellikle ekimi izleyen 1 aylık dönem son derece önemlidir. Zira bu
dönem gerek tohumun çimlenmesinde ve gerekse çimlenme
sonrasındaki en hassas dönemdir. Burada ekimler organik ve
anorganik etkilerden korunmalıdır.
Anorganik etkilerden korunmada;
Şiddetli yağmur ve sel tahribatına karşı ekimleri yenilemekten başka
çare yoktur.
Zeminin sertleşmesi ve kabuk bağlama durumunda, serpme
ekiminde kirpi merdanesi, çizgi ekiminde ise kirpi baskısı kullanılarak
sertleşme ve kabuk bağlama önlenmelidir.
Şiddetli sıcaklık, kuraklık ve don tehlikelerine karşı çeşitli siperlikler
(dallar, çardak, örgü, kamışla hasır, çıta siperlikleri) kullanılır.
Çıplak donlara karşı, ekim sıraları arasına yosun, yaprak, kum ve
talaş sermek gerekir.
Rüzgara karşı, ekim parsellerinin çevresine rüzgar yönüne dik yönde
her 40-50 m’de bir 1,5-2,0 m yükseklikte çitler (canlı veya cansız)
tesis edilir.
Organik etkiler arasında en önemlileri, kuş, danaburnu ve mantarlar
gelmektedir. Bunlardan korunmak içinde (Ürgenç 1998);
Kuşlara karşı; adam bekletme, yastıklar üzerine tel kafes koymak, ürkütme
tabancaları, korkuluk ve topatan kullanmak, ayrıca Pomorsol-forte gibi
tiksindirici ilaç ve karışımlar ve diğer koruyucu bazı maddelerle tohumun
işleme tabi tutulması gerekir.
Danaburnuna karşı; Haziran ve Temmuz aylarında 1,5–2 m aralıklarla
saksıların arasına çıtalar uzatılır. Bu çıtalar boyunca ilerleyen danaburunları
saksılarda toplanır (geçici fidanlıklar için). Son yıllarda bu amaç için Agrocid–
7 (3–4 kg Agrocid -7+7 kg kepek+60 litre su ile hamur yapılır ve yastıklara
serpilir.) kullanılmaktadır.
Mantarlara karşı; toprak bordo bulamacı ve asitle işleme tabi tutularak
toprak sterilizasyonu gibi önlemler alınmalıdır.
Ekimlerin bakımı çalışmaları içerisinde ot mücadelesi, çapalama, sulama ve
gübreleme en önemli bakım önlemleridir.
5.1.2. FİDANLIKTA REPİKAJ
Repikaj; ekim yastıklarında sık olarak yetişen fideciklerin, iyi bir kök
gelişmesi yapması ve gelişmiş gövdelere sahip olmaları amacı ile
ekim yastıklarında belli bir süre kaldıktan sonra daha geniş aralıklarla
başka bir yere dikilmeleri işlemine repikaj (=şaşırtma) denir.
Repikaj masraflı bir işlem olduğu için, repikajın yerine diğer bazı
yöntemler de kullanılabilir. Bunlar arasında seyreltme ve yerinde kök
kesimi önemlidir.
a. Seyreltme: Ekim yastıklarında bazı fidanları keserek veya
çıkararak, diğerlerini seyreltme şeklidir. Böylece kalan fidanlara
daha geniş bir büyüme yeri sağlanır.
b. Yerinde Kök Kesimi: Kökü saçak kök yapmaya zorlamak üzere,
ikinci veya üçüncü yılın ilkbaharında kökler, 10–15 cm alttan kesilir.
Kesim işi traktöre bağlı bıçaklarla veya bel kürekle meyilli olarak
batırılarak yapılır. Kök kesimi sonucu genelde yeterli saçak kök
oluşumu sağlanmakla ve ucuz olmakla birlikte, repikajın yerini tam
olarak tutamaz. İbreli fidanlarda yerinde kök kesimi işlemi
Üst Resim : İbrelilerde
kök kesimi yapılmamış
fidanlar
Alt Resim : İbrelilerde
kök kesimi yapılmış
fidanlar
5.1.3. FİDANLIKLARDA TÜPLÜ (KAPLI) FİDAN ÜRETİMİ
Tüplü fidan, ekim ve
şaşırtma yoluyla
muhtelif cins kaplar
içerisinde yetiştirilen ve
kabı ile ağaçlandırma
veya dikim sahasına
getirilerek toprağı ile
dikilen fidandır.
Türk standartlarına göre
tüplü veya kaplı fidan
kavramı “saksı, katranlı
mukavva, polietilen
levha veya torba ve
kutu gibi kap içinde
yetiştirilmiş fidan” olarak
tanımlanmaktadır.
Tüp dolgu materyali, verilen suyu uzun süre tutabilmeli, tohumun
kolay çimlenmesine ve kök büyüme fizyolojisine uygun, gözenekli bir yapıda
(%95 porozitede olması en idealidir), asiditesi yanı pH değeri fidan türüne
uygun, organik maddece zengin, yabani otlar ve zararlılar bakımından steril,
bol, ucuz ve kolay temin edilebilmelidir (Ürgenç 1998).
Tüplü fidan üretiminin avantajları;
Tüplü fidan, toprağı ile beraber dikim sahasına getirildiğinden fidanın kökleri
dış ortamdan (güneş, rüzgâr) etkilenmez. Dolayısıyla kaliteli fidanın tutma
oranı çıplak köklü fidanlara göre daha yüksektir.
Söküm söz konusu olmadığından sökülürken köklerin koparılıp zedelenmesi
söz konusu değildir.
Çıplak köklü fidanlarda sıkça görülen “dikim şoku” veya “oturma” dediğimiz
dikimin ilk yıllarında görülen sarsıntılarla karşılaşılmaz.
Fidanları sahaya nakli sırasında fazla zarar görmezler.
Tüplü fidanların bakımı (sulama ve gübreleme) kolay, gömü vs. sorunları
yoktur.
İlk dikim sonrasında can suyu verilmesine genellikle gerek yoktur.
Dikim zamanı çıplak köklü fidan dikim zamanına göre sınırsızdır. Yani yılın
her mevsiminde dikim yapılabilir.
Yetişme ortamı koşullarının problemli olduğu sahalarda da dikim yapılabilir.
Tüplü fidan üretiminin dezavantajları;
Çıplak köklü fidan üretimine göre pahalıdır.
Kaplarda uzun süre kalan veya kap değiştirmelerindeki
gecikmeler halinde kapın şekline ve büyüklüğüne bağlı
olarak fidan köklerinde çeşitli kök deformasyonları
gözlenir. Bunların başında kuş yuvası oluşumu denilen
fidan köklerinin kap çevresinde dairevi olarak kıvrılması,
yumak kök oluşumu gelmektedir.
Topraktan rutubet alımı olamayacağından sulama ve
gübreleme sadece yapay çalışmalara bağlı kalmaktadır.
Tekniğine uygun
olmayan,
geleneksek
olarak kullanılan
bir aşı şekli
(Armut)
Aşı için altlık üretimi.
Serada aşılanmış fidanlar.
Kızılçam
aşılı
fidanında
kozalak
durumu
(dikimden
4 yıl sonra).
İkiz kenar ve iki çatı kenarı eşit olmayan
sera örneği (Antalya)
Büyüklüklerine göre,
10-16 m X 50-100 m boyutlarında, 1000
m2 den daha büyük bir alana sahipse
büyük sera; 4-20 m X 20-50 m
boyutlarında, taban alanı 100-1000 m2
arasında olanlar orta sera, bu
değerlerden daha küçük boyutlardaki
seralara da küçük seralar denmektedir.
Modern seralarda tüplü fidan üretimi
Tüplü fidan üretiminde teknik işbirliğini öngören Türkiye-Finlandiya fidan üretim
projesi çerçevesinde Eskişehir, Muğla, Denizli, Trabzon ve Erzurum fidanlıklarında
yıllık 100 milyon adet fidan kapasiteli modern seralar kurulmuş fidan üretimine 1993
yılında başlanmıştır.
6.2. CAMEKÂNLAR
Seralara göre daha basit, küçük ve ucuz tesisler olup, genellikleseraların yanında yapılırlar. Camekânlar “tek yastıklı camekânlar”veya “ çift yastıklı camekânlar” olmak üzere iki şekilde olabilirler.Tek yastıklı camekânlar güneye bakar. Çift yastıklı (beşik çatılı)camekânlar ise doğu-batı doğrultusunda uzanır. Kenarları betonve dayanıklı malzemeden yapılması halinde “daimi camekânlar”halinde, geçici ahşap veya yarım daire teller üzerine oturtulmuşplastik tüneller halinde ise “geçici camekânlar” şeklindesınıflandırılır. Isıtılıp ısıtılmamalarına göre de camekânlar “sıcakve soğuk camekânlar” olarak ayrılır.
Çift Yastıklı Camekan Örneği (Yahyaoğlu 1997)
7. FİDAN ÜRETİMİNDE BAKIM
ÇALIŞMALARI
Fidan üretiminde yapılması gerekli olan bakım
çalışmaları arasında sulama, ot mücadelesi ve çapa,
gübreleme ve toprak ıslahı, seyreltme, gölgeleme,
budama ve yerinde kök kesimi sayılabilir.
Sulamada kullanılan suyun miktarı; toprağın
özelliklerine, yörenin yağış, sıcaklık, hava rutubeti ve
rüzgâr gibi iklim koşullarına, sulama yöntemine, türün
özelliklerine, fidanların büyüklük ve yaşlarına göre
değişir.
7.1. SULAMA
Sulama yöntemi; değişik kaynaklardan elde edilen suyun bitkiye veriliş biçimidir. Sulama suyunun toprağa verilmesinde yüzey ve basınçlı sulama yöntemleri kullanılır.
Yüzey sulama yöntemleri de kendi içerisinde salma sulama, göllendirme, tava ya da karık sulama yöntemleri olarak sınıflandırılır.
Basınçlı sulama yöntemleri ise yağmurlama, damla sulama ve otomatik yağmurlama makinesi ile sulama olmak üzere farklı şekillerde uygulanır.
Bunlar içerisinde en yaygın olarak kullanılan yöntem yağmurlama (mobil yağmurlama)dır.
Ancak son zamanlarda su açığının giderilmesi yönünde damla sulama yöntemi yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır. Doğru olanda budur.
Fidanlıkta
yağmurlama
tekniği ile
sulama
7.2. OT MÜCADELESİ VE ÇAPA
Ot alma ve çapa işlemi sulamada olduğu gibi ekim
yastıklarında, repikaj parsellerinde ve kaplı fidan
üretim alanlarında farklı uygulamaları gerektirir.
Genel olarak ot alma işlemi elle yapılabildiği gibi
makine ile de yapılabilir. Önemli olan bu mücadelede
mevcut fidanlara zarar verilmemesidir.
Fidanlıklarda ot alma çalışmaları (elle)
Ekim yastıklarında ot alma
7.3. GÜBRELEME VE TOPRAK
ISLAHISürekli fidan yetiştiren fidanlıklarda, toprak yorgunlukları
ve bunu sonucunda da gelişme zayıflıkları sıkça görülür. Bu nedenle fidanların topraktan aldığı besin maddelerinin tekrar toprağa geri verilmesi gerekmektedir. Bu işlem gübreleme ve toprak ıslahıile gerçekleştirilir.
Fidanlıklarda kullanılan gübreler orijin ve bileşenlerine göre doğal gübreler (=organik gübreler) ve yapay gübreler (=mineral gübreler) diye ikiye ayrılır. Doğal gübreler arasında kompost, yeşil gübre, ahır gübresi ve orman humusu, yapay gübreler ise ticari gübreler olarak tanınırlar.
7.4. SEYRELTME
Generatif yolla yetiştirilen fidanlarda ekilecek tohum
miktarının normalden fazla olması durumunda
fidanlar çok sıkışık olacaktır. Bu durumda sık gelişen
fidanlar seyreltmeye tabi tutulmazsa büyük bir kısmı
cılız ve arzulanan derecede gelişmemiş olur.
Seyreltme ekim yastıklarında söz konusu olup elle
veya makasla yapılır
7.5. GÖLGELEME VEYA SİPERLEME
Fidanlıklarda yapılan siperleme
çalışmalarının ekim yastıklarının
siperlenmesi ve toprağın siperlenmesi
şeklinde sınıflandırılır.
Toprağın siperlenmesinde ekim yastığının
tamamı değil, fidan çizgileri arasında kalan
kısmı çeşitli malzemelerle kapatılır, bitkiler
ise açıkta bırakılır.
7.6. BUDAMA
Fidanlıklarda budama daha çok şaşırtılmış yapraklı fidanlar için geçerlidir.
Çatallaşmış tepeler, fazla kıvrık dallar budanarak alınır.
Şaşırtmanın birinci yılından itibaren başlanır.
Budama keskin budama makasları ile yapılır.
Fidan sökümü sonrasında yapılan kök tuvaletide budama olup, sökülen fidanların kırılan, yaralanan ve çok uzun olan köklerin uzaklaştırılmasıdır.
Kök tuvaletinin yapılması
7.7. YERİNDE KÖK KESİMİFidanlıklarda yerinde kök kesimi, gerek ibreli, gerekse
yapraklı ekim yastıklarında kazık kök sistemi yerine,
kuvvetli ve bol yan köklerden meydana gelen saçak kök
sistemi elde etmek, gövdenin aşırı büyümesini
engelleyerek gövde/kök dengesinin kök lehine çevirmek
için yapılır.
Tüplü fidan üretiminde kök kesimi makinelerle
yapılmaktadır. Bu işlem fidan köklerinin kapların alt
kısımlarında çıkmasını engellemektedir. Kazık köklü
türlerde önemlidir. Ancak son dönemlerde bunun yerine
tüplü fidanların ızgaralar üzerine yerleştirilmesi ile doğal
olarak da yapılabilmektedir.
Of Orman fidanlığında ızgara üzerinde doğu ladini doğal kök
budaması
8. FİDANLIĞIN TEHLİKELERDEN KORUNMASI
Fidanlıkların tehlikelerden korunmasının başında, fidanlık çevresinin dışarıdan gelebilecek insan ve hayvan zararlarına karşı ihatasının yapılması gelir. Bununla birlikte sellere ve su baskınlarına karşı önlem alınması, rüzgâr, fazla sıcaklık, kuraklık ve don atmaları gibi atmosferik olaylara karşı korumaların yapılması gerekir. Bunun için ekim yastıklarının kaput bezi, ahşap malzeme ve sentetik olmak üzere değişik malzemelerle örtülmesi yapılmaktadır.
Fidanlıkların tehlikelerden korunmasını, kuş ve kemirgenlere, böcek zararlılarına, mantar hastalıklarına, yabancı otlara ve dış etkilere karşı koruma olarak sınıflandırabiliriz.
8.1. KUŞ VE KEMİRGENLERE
KARŞI KORUMA
Kuşlar içerisinde özellikle ibreli tohum ekimlerine zarar verenler arasında güvercingiller, kargagiller ve tepeli kuşlar gelmektedir. Bu kuşlara karşı tohumlar, Pomarsel-forte adlı tiksindirici ilaç ve karışımı kullanılmaktadır. Örneğin 15 kg ibreli tohum için 800 gr Pomarsel-forte, 42 gr Alümine tozu, 2 lt suya karıştırılır ve ekilir. Ceviz, Kestane, Meşe gibi iri tohumlar, ekimden önce petrollü suyla (100 lt su+1 lt petrol) muamele edilerek ekilirse fare ve kuşlara karşı etkili olur (Yahyaoğlu 1997).
Kemirgenler arasında yer alan tavşanlara karşı, 120–150 cm yükseklikte kafesli tel çiti çekilir. Tel çiti aynı zamanda 15 cm toprağa gömülmelidir. Köstebeklere karşı, toprak altında açmış oldukları galeriler (yollar) 2–3 m’de bir ağaç çubukla delinerek, ilaç (Paradiklorbenzen) konur ve delik toprakla kapatılır. Farelere karşı ise tuzaklar, kapanlar ve zehirli yemler kullanılabileceği gibi, toprağın sürülerek veya çapalanarak galerilerinin bozulması sonucu uzaklaştırılmaları sayılabilir.
8.2. BÖCEK ZARARLARINA
KARŞI KORUMA VE MÜCADELE
Fidanlıklarda yapılacak ilaçlamalarda çeşitli tiplerde
pülverizatörler kullanılır. Bunlar arasında, el
pülverizatörü, pompalı ve motorlu sırt pülverizatörleri,
sedyeli ve arabalı motorlu pülverizatörü sayılabilir.
Böceklere karşı mücadelede ilk akla gelen ilaç (herbisit)
kullanımıdır. Ancak ilaç kullanımının çok sayıda yan
etkileri düşünüldüğünde, öncelikli olarak böcek zararı
görmüş fidanların sökülerek yakılması, toprak işleme ve
sulama gibi kültürel önlemlerle böcek tasallutuna izin
verilmemesi en uygun yoldur
8.3. MANTAR HASTALIKLARINA
KARŞI KORUMA VE MÜCADELE
Fidanlıklarda karşılaşılan mantarlar
içerisinde mikorriza oluşumuna neden
olan yararlı mantarların yanında
özellikle devrilme hastalığına (damping
off) neden olan zararlı mantarlar söz
konusudur.
8.4. YABANCI OTLARA KARŞI
KORUMA VE MÜCADELE
Yabancı otlara karşı koruma ve mücadele, mekanik ve kimyasal olmak üzere iki şekilde yapılır. Kimyasal yöntemlerle yapılan otla mücadelede çok çeşitli herbisit kullanılmaktadır. Fakat bunların içerdikleri aktif maddeler genellikle ortak olup oranları değişmektedir.
Bu nedenle türe göre kullanılacak ilaçların seçimi yanında, dozları, uygulama zamanı ve şeklinin bilinmesi gerekir.
Makineli İlaçlama Çalışması
8.5. FİDANLIĞIN DIŞ ETKİLERDEN KORUNMASIFidanlık alanının gerek sınırlandırılması ve gerekse dış etkilere
karşı korunması için bazı önlemlerin alınması gerekir. Sınırlama ve
koruma birlikte düşünüldüğünde ilk akla gelen çitlerle alanın
çevrilmesidir. Bu amaçla çeşitli tipte çitler kullanılır. Fidanlık alanının
canlı ve cansız dış etkilere karşı korunması için sınırlamanın
yapılması önemlidir.
Sınırlamadan amaç; fidanlığı zararlı hayvan özellikle, otlak ve av
hayvanlarına ve insan tahribatına karşı korumaktır. Sınırlama çitlerle
olur. Çitin yüksekliği tavşanlara karşı 1-1.20 m, karacalara karşı
1.80-2.30 m olması gerekir.
Çitler canlı ve cansız olmak üzere ikiye ayrılır.
Yaygın kullanılan bazı çitler;
Çıtalı parmaklık çiti
Engel çiti
Dikenli tel çiti
Kafes tel çiti
Of Orman fidanlığında Doğu ladininde güneş yanığı kurumaları
9. FİDAN HASADI
9.1. FİDAN ENVANTERİ VE DAĞITIMI
Fidan envanteri deyince fidan mevcudunun tür, miktar, yaş ve boylarına göre dökümünün yapılması anlaşılır.
Fidan sayısı; tam alanda serpme ekiminde 1 m2’deki, çizgi ekimlerinde ise 1 m çizgilerdeki fidan sayısı esas alınarak hesaplanır.
Repikajlı fidanlarda ise sayı sıralara göre hesaplanır.
Sayı ile birlikte yaşlar ve boylarda tespit edilir.
Bulunan değerler bir envanter cetvelinde toplanır. Bu cetvel fidan dağıtımı için esas olur.
9.2. FİDAN SÖKÜMÜ (=ÇIKARMA)
Fidanların bulundukları yerden çıkarılmasına sökümdenir.
Söküm sonbaharda odunlaşmadan sonra, ilkbaharda sürmeden önce yapılmalıdır. Söküm işi, büyük fidanlıklarda sökme pullukları ile küçük ve geçici fidanlıklarda çatal bel ile yapılır.
Söküm sırasında ince kökleri mümkün olduğu kadar zedelememeye dikkat edilmelidir. Fidan sökümünde kullanılan pulluklar Şekil 30’de verilmiştir.
Su kaybını azaltmak için söküm sabahın erken
saatlerinde ve akşamları yapılır. Güneşli ve rüzgârlı
havalarda, çok ıslak ve hafif donlu topraklarda söküm
yapılmamalıdır.
Makine ile
fidan
sökümü
Boylu
fidanlarda
makinalı
söküm
Fidan
sökümü
(elle)
Fidanların elle toplanması
9.3. FİDANLARIN SELEKSİYONU
Sökülen fidanlar ambalaj hangarında kalite
bakımından kontrol ve seleksiyona tabi tutulurlar.
Bu kontrol ve seleksiyonda; hastalıksız, böcek, kurt
ve mantar, vb. zararları olmayan, taze görünüşlü, iyi
gelişmiş, tepe tomurcuğu bariz, çatallı olmayan, kök
sistemleri iyi gelişmiş, emici kökleri itibari ile zengin,
saçaklı olanlar seçilir.
Fidanların selekte edilmesinde fidan materyalinin
çeşidi, yaşı, boyu yanında kök, gövde ve tepe durumu
gibi kriterlerin bilinmesi gerekir. Söz konusu kriterler
fidan standardizasyonu açısından önemlidir.
Türk Standartlarına
göre Fidan Şekilleri
Yapraklı ve iğne
yapraklı topraksız
fidanlar (1)
Yapraklı ve iğne
yapraklı topraklı
fidanlar (2)
Kaplı fidanlar,
a- Yapraklı,
b- İğne yapraklı
a
a) Kök: Gövde 1:1’den 1:2’ye
b) Odunsu gövde ve güçlü kök
boğazı çapıc) Simetrik yoğun tepe
d) Yoğun kök sistemi
KALİTELİ FİDAN
KALİTESİZ FİDAN
Gövdeler
Kaliteli ve Kalitesiz Fidan Şekil ve Özellikleri.
(a) Deforme olmuş,
(b) Çok küçük,
(c) Çok az yaprak/ibre,
(d) Çift gövdeli,
(e) Kurumuş tepe.
(f) Sararmış ve cansız
yapraklar/ibreler,
(g) Çok küçük
yapraklar/ibreler,
(h) Çok büyük, (i)
Kökler sağlıksız,
(j) Çok küçük kökler,
(k) Hastalıklı kökler,
(l) Spiral gövde
9.4. GÖMÜ (=SİLO=HENDEKLEME)
Gömü, fidanların kök boğazına kadar toprağa
gömülmesidir.
Soğuk hava deposu olmayan fidanlıklarda fidanlar
yollanana kadar fidanlığın merkezi bir yerinde gevşek
ve süzek topraklarda gömüye alınırlar.
Bunun için 30–35 cm genişlik ve derinlikte, 2,5–3,0 m
uzunlukta olan hendekler açılır.
Daha önce kökleri bulamaca batırılan fidanlar bu
hendeğin kenarına sıralanır ve üzerleri toprakla örtülür.
Gömü hızar talaşında da yapılabilir. Ancak talaş
önceden ıslatılmalıdır.
9.5. FİDANLARIN YOLLANMASI
(SEVKİ)
Fidanlıklarda yetiştirilen fidanların gerek özel amaçlar için kullanılacakları yerler ve gerekse ağaçlandırma sahalarına gönderilmesi çok önemlidir. Bu işlem sonbaharda olabileceği gibi ilkbaharda da olabilir. Her iki durumda da fidan sevkinde tüm işler kısa bir zamana sıkışır.
Bu nedenle ambalaj için gerekli olabilecek sepet, tahıl sapı özellikle yulaf sapı, saz, sırıklar, ambalaj yosunu, bağlama söğüdü, ambalaj teli, rafya, vb. malzemeler fidan sökümünden önce mutlaka hazırlanmalıdır.
9.5.1. Ambalaj Tekniği
Dikim alanına sevk edilecek fidanların
özenle ambalajlanmaları, yollamanın en
önemli sorunudur.
Yapılacak belli başlı ambalaj şekilleri
balya ambalajı,
demet ambalajı,
sepet ambalajıdır.
Fidanların sepetle taşınması
İbreli fidanlarda ambalajlama
9.5.2. Fidan Sevki
Ambalajlanan fidanlar dikim alanına dikkatli ve
güvenli götürülmelidir.
Fidanlar araçlara yüklenirken tepe sürgünlerinin
ezilmemesi, kırılmaması, ambalajlarının
bozulmaması gerekir.
Fidanların özellikle kökleri güneş, rüzgâr gibi dış
etkilerden korunmalı, özellikle boylu fidanların
uçları araç dışına sarkarak zarar görmesi
engellenmelidir.
Fidan sevkı
Kapalı Kasalarla Fidan Sevki
Ağaçlandırma çalışmalarında ihtiyaç duyulan ibreli türlerden;
Kızılçam, Karaçam,Sarıçam, Sahilçamı, Ladin,Göknar gibi türler, yapraklı
türlerden;Kayın,Meşe, Ceviz,Yalancı akasya, İğde, Dışbudak ve Aylantus
gibi orman ağacı fidanları büyük miktarlarda üretilmektedir. Ayrıca Kavak
ve Okaliptus gibi hızlı gelişen türleri de fidanlıklarımızdan temin edebiliriz.