KAPİTALİZMİN BAHÇESİNDEN İNSANLIĞIN ORMANINA

KAPTALZMN BAHESNDEN NSANLIINORMANINA

Devasa Bir Doalama Performans Olarak Gezi Direnii

Kapitalizm glgesini satamad aac keser. Karl Marksn nereden

alntlandn bilmediim bu sz Gezi Park direniinde bolca grld ve hissedildi.

Olan bitenin en billur ifadesi. Kapitalizmin hereyi alnp satlabilir klan ruhunun

Kzlderili atasz kvamnda bir bilgelikle harmanlanm sloganvari tarifi. Marks

Paris Komnnden beri ayn.

Aalarn glgelerine deil de kklerinin olduu alana ihtiya duyan naat

Ya Resulullah gazn alm ihaleci Akp zihniyetinin dozerlerinin Gezi Parkna

girmesi herkesi ayaa kaldrd. Ya elleriyle isyan etmek iin ya da palalaryla biat

etmek iin. syan edenlerden lenler oldu, biat edenler destan yazd.

Neresinden nasl bakarsak bakalm Gezi Direnii sadece lkeye deil btn

dnyaya ilham vermeye devam ediyor ve edecek. Hkmedenlerin ilerine bakanlarn

bedenleri topraa kartktan, isimleri belleklerden silindikten sonra bile insanla

ilham vermeye devam edecek olan bu tarihi sreci yaayan herkes gibi, dudak

bzmeden, benim de syleyeceklerim var diyerek yazya balyorum.

be aa iin toplanan sekiz on kiiyi duyduktan sonra neler oluyor diye

Gezi Parkna gittiimde havada mutlu valinin bahsettii hlamur kokusundan farkl

bir koku vard. Daha sonrasnda btn lkeye hatta Brezilyaya ve dnyann baka

yerlerine sirayet eden bu koku zgrle a olanlarn itahn kabartt. Kapitalizmin

bencil itahndan farkl olarak bu itah hayat paylamann tadna olan itahd. Kuru

kentin ortasnda bir demet maydanoz kadar kalm Gezi Park btn ezilenlere

kendilerine sunulandan farkl olan talep etme cesaretini verdi ki malumunuz

maydanoz itah aar. Her bitkinin doada vahi atalar vardr ama sofralarmza gelen

maydanoz bahelerde yetiir. te tam da bu noktada orman ve bahe farkna dikkat

ekmek isterim. Zira asl gelmek istediim yerden, insann doalama yetisinin ona

kendi z varoluunu yeniden kazandran yapsndan dem vurabileyim. Bunu

yaparken de biraz orman havas alalm.

1

Birkere orman eitli aalar, allar, otsu bitkileri, mantarlar,

mikroorganizmalar ve hayvanlaryla bir btndr. Hepsi topran ocuklardr.

Dengelidirler. Onlar bir arada tutan da bu dengedir. Bu denge iinde zgrlk

vardr. Dardan bir tahakkm kabul etmez, direnir. Direnemedii yerde kser, lr

ama varln tekrar ortaya kca gne kadar topran altna gizler. Orman kanunu

ibaresi bizi doamzdan uzaklatran ve kendi doamza yabanclatran bir yanl

anlamadan ibarettir. Orman kanunu denen kanun, anlalan haliyle sadece insanlar

arasnda mevcuttur. Kedilere nankr yaktrmasn yapan bencil insan

nitelemelerinden farkszdr. Bahe ise insann eitli faydalar gzettii tahakkm

alandr. Bahe, seilmi bitkilerin arzulanan armoniyi yakalamas iin zapturapt

altna alnd yerdir. Bu alanda ayrk otlarna, bozguncu hayvanlara yer yoktur. Bu

bahe rn almak iinse orada ancak organik arlar varolabilir ki aslnda kle

olduklarnn farknda bile deildirler. Orman kendi besinini kendi retir. Ormanda

yaayan her canl hayattayken orman besler ve ldkten sonra neyi var neyi yoksa

ormana brakr. Bahedeki bitkiler ise dardan dzenli beslenmeye ihtiya duyarlar.

Bahenin efendisi potasyumu az verirse bitkilerin yaprak ular kavrulur, sararr,

saplar zayflar. Bakr eksikse bitkilerin renkleri aarr. Azot yetersizse yaprak ular

bitkinin altndaki yapraklardan yukarya doru krmzms kahverengi olur. Bahe

hep tehdit altndadr, etraf itle evrilmeli, zerine titrenmelidir. Herey yolunda

giderken bile krlgandr. Saksdaki bitkiden bahsetmiyorum bile. O yapayalnzdr.

Onunla konumamz bize sadece kendi sefil yalnzlmz gsterir. O stdyo dairede

yaayan kent yalnzdr.

Her yiidin bir yourt yiyii vardr misali farkl kltrlerin bahe ya da

dzenlenmi doa tasarmlarndaki farklar bize o kltrlerin insana ve dnyaya

yaklamlarna dair ipular verebilir mi? Dnyaca nl Japon bahelerindeki

minimal ahenk o bahenin mutlak efendisi yokken ne kadar dayanabilir? Ya da o

efendi yokken bahe unsurlar kendi dengelerini nasl bulur? Berlinde dnyann drt

bir yanndan toplanan bitkilerle oluturulmu Botanik Bahesi bize otuzlu yllarn

btn dnyay ilgilendiren Alman Nazi deolojisi hakknda fikir verebilir mi? O

Alman ideolojisi ki Brandenburg yaknlarndaki Zernikow blgesinde Hitlerin

doum gn erefine am ormanlarnn iine aalardan bir gamal ha yerletirmitir.

Her bahar ve sonbahar aylarnda yapraklarn renklerindeki deiimle birlikte

2

gkyznden grlebilen devasa bir gamal ha ortaya kar. Hala varln srdren

bu eser doann ellerinde yllar iinde tahrip olmutur. Yava yava yok olmaktadr.

Aslnda orman kendi iine bakmaktadr, sembollerle ii yoktur.

Ama biz sembollerle yayoruz. Tarihimiz 31 Mays gn gibi sembol

gnlerle dolu. Bir Haziran tarihi zaten yllar ncesinden Turgut Uyarn bize

hediyesiymi fark edememiiz. te bu tarihten sonra tank olduum ve iinde yer

aldm onbe gnde Gezi Parknda ve o ruhun yaad heryerde baktm yerden ne

grdm toparlamaya alacam. Bozuk paralarn ve sivilcelerin insan nasl

oldu da kck bir parkta insanln ormann yaratt? Barikatlar kurulduktan sonra

ierde ve darda neler oldu? Ne yaptk biz? O byl zamanlar neden bylyd?

ten, okuldan eve giderken herkesi ve hereyi tehdit olarak alglarken nasl oldu da

deni kaldrmak iin kim olduuna bakmadan elimizi uzattk? Yiyecek, iecek ya da

barikat iin teberi nasl oldu da elden ele tand ve o maydanoz kadar parkta koca

bir insanlk orman nasl yeerdi?

Kapitalist kent yaam sermayenin baheleridir, diyerek fiyakal bir iddia

atalm ortaya. Her alan, en iyi ihtimalle alt srece sigortaldr. Sigorta primi

maandan kesilir. Bizimki gibi gdk ekonomisi olan lkelerde -ve aslnda

kapitalizmin heryerde olmak istedii gibi- sigortasz, neredeyse karn tokluuna

altrlanlarn says da azmsanmayacak kadar oktur. Gda firmalarnn satt

zehirli besinlerle hasta edilen kent insan, ila sektrnn on ylda bir deien

ilalaryla semptomlardan kurtarlr. Sigortal olmamak, dzenli bir ite almyor

olmak potasyum eksikliinin bahedeki bitkiye yaptn yapar adama, kavurur,

sarartr, kklerinden kopartr. Bizi ancak hayatta tutmaya ve kretmeye yetecek

kadar paray kazanyorsak anslyz. Bu bakmdan hepimiz aslnda bonsai aac

olmak yolundayz. Bonsai aac yaam olanaklar olabildiince kstlanarak hayatta

tutulan aalarn binbir ihtimamla gzelletirilmesiyle ortaya kar. Ama bizi

gzelletirmek kimsenin umrunda deil, gzellemek istiyorsan parasn vereceksin.

Belki de bu yzden ocuklarmz bonsai gbresi olarak kullanlan sentetik

uyuturucularla gzelleerek zehirleniyordur.

Kapitalist dzen iinde eitilmek, almak, askere gitmek, sistemin

istemedii fikirleri retmeyecek bir beyin yapsna sahip olmak gibi birtakm

3

standartlara sahip olmak zorundayz. Bu standartlar lkenin kalknma politikas ne ise

ona gre ekillenir. Amerikan eitim sistemi, Yuri Gagarin ilk insanl uzay

yolculuunu yaptktan sonra tamamen deimiti. O yllara kadar edebiyat, mzik,

sanat zerine dersler grece dengeli bir ekilde eitim sisteminin iinde yer alrken

sonrasnda tamamen pozitif bilimlere arlk veren bir sisteme dnt. Son yllarda

eitim uzmanlar bunun uzun vadede lke insanna byk zararlar verdiini itiraf eder

haldeler. Eitim sistemi gzden geirilmekte, sanat ve kltr etkinlikleri kamplar ya

da zel programlarla genlere ulatrlmaya allmakta. Sanattan, yaratc

dnceden, protesto bilincinden ve olanandan yoksun kalan Amerikal genler ise

ailelerin silahlaryla okullarda ya da sosyal mekanlarda katliamlara imza atmaktalar.

Genlerin iinde biriken ve anlamlandramadklar bunalm, kendilerine salkl

olmayan kimlikler kazandran, iddet olaylarn ortaya karmaya balad. Kendi

snrlarnda uzun yllar sava olmamasyla vnen Amerikan halk birbirini ldrmeye

balad. Sovyetler Birlii daldktan sonra yirmi ksr yln sonunda dnyann etkili

sper glerinden birine dnen Rusyada da ikibinondrt ylnn ubat aynda bir

retmenin ve bir rencinin ld bir saldr gerekleti. Katilin ayn okulda

renci olduu bu katliamn ardndan lkenin lideri Putin; "Yeni nesli sanatsal adan

zengin yetitirmek gerek. Tiyatro, mzik ve sanat anlayan ve deer veren genler

yetitirmeliyiz. Eer biz bunu zorunlu hale getirseydik, belki de bugnk trajedi

yaanmayacakt" szlerini sarfetti. Bunlarn yanna kefenlere sarnp havaalanlarna

bedava gidenleri, palayla sokakta duyarllk sergileyenleri, onbe derecelik havada

beyaz bereyle saatlerce dikilen polisleri, tablet bilgisayar kazanma umuduyla kld

rekat saysnn kayd tutulanlar koymak bahemizin durumuyla ilgili sanrm ufak bir

tablo ortaya koyacaktr. Paranzn okluuna gre baheniz ekilleniyor. Bir de

mandolin korolarnn olduu siyah beyaz okul resimlerini, mzik odalar, tiyatro

salonlar olan devlet okullarn hatrlatmak isterim. Ky Enstitleri nostaljisine

girmiyorum bile.

ocuklar ve genleri ekillendirdiimiz eitim sistemi dnda bir de

yetikinlere dnk eitim almalarndan bahsetmek istiyorum. irketlerin karn

arttrmak iin alanlarna zorunlu olarak aldrdklar eitimler genelde; zgven,

takm ruhu, yaratclk, insiyatif alma, etkili iletiim gibi eitli konular kapsar.

Bunlarn yannda parasn kendimiz deyerek katldmz birtakm sosyal

aktivitelerle kent yaam iinde nefes almaya, teraptik etkinliklerle kendi z

4

varlmzla yeniden karlamaya ihtiya duyuyoruz. Yeterince cesaretimiz varsa

bunalmlarmz amak iin psikologlara bavuruyoruz ya da imkanlarmzn

yettiince birtakm eylerle uyumay seiyoruz. Ksaca Freudun dedii gibi

uygarln bedelini nevrozla dyoruz. Kk salp, geliebileceimiz bir insanlk

ormannn yokluunda kendi bahemize birtakm ilalar zerk etmeye alyoruz.

Biraz rahatlayp yolumuza devam etmeye alyoruz.

nsan yedii eye benzermi. Kendi tohumunu retmesi yasaklanan tarm

reticileri uluslararas irketlerin satt hastalkl tohumlarla retim yapmak zorunda

braklyor ve sonra ayn irketlerin ortak olduu tarmsal ilalarla tarlasndaki rn

garantiye almak zorunda braklyor. ocuklarmz okullara gnderiyoruz, dahiyane

sistemlerle hastalanan ocuklarmza ne olduuna aryor onlar iyi edebilmek iin

tonla para sayoruz. Altndan kalkamadmz hayal krklklaryla bouuyoruz.

Aslna bakarsak biz de ayn tarlann rnyz ve bizden kan eye bakarak arma

hakkn nereden buluyoruz anlamyorum.

Eitim sistemi zerine sylenecek ok sz var. Bunu burada kesip bata sz

verdiimiz doalama konusuna doru ark etmek istiyorum. Zira doalamann

sadece oyuncunun okulda ya da role hazrlk evresinde kulland, olmasa da olur bir

klfet olarak algland lkemizde, okuyucunun ilgisini uyandrmak ve doalamann

hayatla balantsna dikkat ekmek iin bahe ve orman havas almamzn iyi

geleceini umuyorum. Her neyse.

kibinn ylnn Ekim aynda Apllied Improvisation Networkn davetiyle

Berlin konferansnda yaptmz #occupygezi, a huge improv experience balkl

sunumun izleinde meramm anlatmak isterim.

Doalama prensipleri zerine yazp izmeden nce doalamann net bir

tanmna ihtiyacmz var. Kavram birok kii tarafndan tanmlanm. Bu tanmlara

eitli kaynaklardan ulamak mmkn. Benim alntlamak istediim tanm, zerine

kafa yoracamz konu asndan kanmca en net olan;

Doalama; beden, uzam ve tm insani kaynaklar kullanarak,

bir dncenin, durumun, karakterin (hatta belki bir metnin) tutarl ve

5

anlalr fiziksel ifadesini, tm evresel uyaranlarn etkilerini de

katarak, spontan (imdi ve burada) bir ekilde yaratmaktr. Bunun iin

bir doalamac gibi nyarglardan kurtulup, kendimizi srprizlere

brakmamz gerekir. ( Anthony Frost, Ralph Yarrow Improvisation in

Drama, 4).

Yukardaki tanmda anlatld gibi sanatsal yaratm, sahneyi hatta tm uzam

paylatmz katlmclar hesaba katarak birlikte, annda, doalamayla

gerekletirebilmek iin birtakm prensipleri iselletirmemiz gerek. Hibir n

hazrlk yapmadan anlaml btnler oluturabilmek iin kurallara deil ama birtakm

prensiplere ihtiyacmz var. Bu prensipleri hem sanatsal performans hem de Gezi

srecinde yaananlar asndan paralel bir deerlendirmesine dikkati ekmek

istiyorum. Bu prensiplere girmeden nce de bu prensiplerin gerekletirilebilecei

kuralsz alann nasl olutuunun izini srmeye niyetliyim.

KURALSIZ ALAN

Lidere biat kltrnn iddete meylinden, Gezinin lider motifi barndrmayan

edit evk anlaryla dolu ritelistik srecinin tespitini iki ayr Occupy hareketi

zerine yazlm, Michael Taussigin O Kadar Kzgnm Ki Pankart Yazdm ve kr

Argnn Gezinin Ufkundan: Liberal Demokrasinin Krizi, Kamusallk ve Sol isimli

makale-kitaplarnda grmek mmkn. Her ikisi de Walter Benjaminin imdinin

zaman argmanna dikkat ekerek Wall Street ve Gezi srecini anlamaya alr.

Taussig Zucotti Parkdaki gzlemlerinden bahsederken u satrlar yazar;

Yannda daha yal kadnlar ezlonglara kurulmu, direnii

yaklaan ka hazrlamak iin kazak ryorlar. Dnya kadar zamanlar

var; nk zaman mesken tuttular ve zaman ilerlemiyor artk. Tarihe,

anaerkillie referans vermeye ihtiyalar yok. Benjaminin imdinin

zaman dedii zamanda, devrim annn younluunda yayorlar.

(Taussig, O Kadar Kzgnm Ki Pankart Yazdm, 2013)

6

kr Argn ise Gezi srecini ve sonrasn anlamak iin iki temel soruya

dikkat ekerken Benjaminin imdinin zaman kavramn yle dn alr;

Gezi aldnda mevcut gidiatn kirinden pasndan arnp

tazelenecei bir normalleme vaadi mi iermektedir, yoksa Walter

Benjaminin imdinin zaman dedii trden, u tarihin akn

durduran otantik anlardan birine mi delalettir? (Argn, Gezinin

Ufkundan: Liberal Demokrasinin Krizi, Kamusallk ve Sol, 12)

imdinin Zaman Wall Street igalinde de, Gezi igalinde de benzer

ritelistik sreleri deneyimlememize frsat verdi. Taussig de, Argn da bu kavramn

ardndan igal eylemlerinin karnavalesk ve ritelistik hallerine dikkat eker. Taussig

bu tespitini yle ifade eder;

Neden sihirli? nk dini bir havas var. Belki Afrikaya zg

bir eyler dnyor burada; amann kelimelerini tekrarlayan

dinleyiciler. Biz ouluz. Birlikte duyuyoruz. Birlikte tekrarlyoruz.

(Taussig, 57)

Argn ise Olayn ne olduunu deil, Olayda ne olduunu anlamaya ve

anlatmaya alrken ilk olarak karnaval kavramna dikkat eker. Argn Bahtinden

referansla karnaval tespitini yle aar;

Bahtin sayesinde biliyoruz ki, karnaval, halkn glmeye

dayanarak rgtlenen ikinci hayatdr. enlikli hayattr. Yine Bahtin

sayesinde biliyoruz ki, karnavalesk kalabalk, salt bir kalabalk

deildir. Bu, bir btn olarak halktr; ancak halkn yntemleriyle

rgtlenmi halidir; yani halkn yntemleriyle.... Bu btn iinde tek

tek bedenler, belirli bir lye kadar kendileri olmamaya balarlar;

yani bedenlerin takasnn, yenilenmesinin mmkn olduu sylenebilir

(kostm ve mask deitirmek suretiyle).... Gezide ite tam da bu

trden karnavalesk bir kalabala ahit olduumuzu syleyebiliriz,

sanyorum. (Argn, xviii)

7

Bu noktada her daim imdi ve burada olmay gerektiren doalama tiyatro

pratiinin ncs Viola Spolinin szlerine dikkati ekmek istiyorum. Yllarca ii

snfndan gmenlerle almalarn yrten doalama tiyatronun babaannesi

Spolin asl amacn ve doalamann insanlar zerindeki asl etkisini yle ifade eder;

Spontanite sayesinde kendimizi yeniden ekillendiririz.

Spontanite bizi, dnce kaynaklarmzdan devraldmz

erevelerden, eski bilgiler ve gereklerle tkanm belleimizden,

sindirilmemi teorilerden ve baka insanlarn bulduu tekniklerden bizi

zgrletirirken bir patlama etkisi yaratr. Spontanite gereklikle

karlatmz, onu aratrp bir tavr alma srecinde bireysel

zgrlmz kazandmz an ifade eder. Benliimizin dank

kk paralar, bu anda organik bir btnlk halinde alr. Bu an;

yaratc ifadeyi, deneyimleyerek kefetme andr. (Improvisation For

Theater, 4)

Yaratc ann deneyimlendii ve organik bir btnle doru yol almamz

salayan zgrleme anlarnn toplam olan doalamay Victor Turnern

argmanlar ekseninde inceleyen Brad Fortier, Doalama Tiyatroda Ritel ve

Komnyon adl makalesinde Turnern ritelleri anlamamz iin ortaya att

komunitas ve liminalite kavramlarn yle aar;

Turner komunitasn byk toplumsal eitlik, dayanma ve

beraberlik duygularn tayan hassas toplumsal ruh olduunu ne

srd. Komunitas, liminaliteyi birlikte deneyimleyen insanlarn

karakteristiidir. (Turner, 1982) Liminalite Turnera gre dnce,

zfarkndalk ve davransal snrlarn genlemesiyle oluan ve yeni bir

eylere yol almasn salayan gei srecidir. (Turner, 1982) Liminal

ise ayn zamanda zaman ve mekan gsterir. Bu kavram bir olaya ya

da mekana ayn zamanda uygulanabilir. Bunun sebebi zaman/mekan

normal kurallardan, tipik sosyal ve kltrel gidiatn iindeki

adetlerden ayran snrlanma hissidir. Birok kltrdeki eitli

ritellere katlan ya da maruz kalan insanlar ritel sresince sosyal

8

normlar tersine evirme ya da kurallar ineme konusunda izinlidirler

ve hatta tevik edilirler. (Bell 1997, Turner 1982)

Brechtten Freire ve Ranciereye, Boalden Spolin ve Johnstonea sanatsal

veya eitimsel sreci katlmc hale getirmeyi amalayan birok yaklamda yukarda

belirtilen kavramlarn izini bulmak mmkn. Yaratc btnlk ancak reten adamn

mutlak olan iaret etmesinin aksine belki de bir kiide cisimlemesi bile gerekmeyen

birlikte kefe yaplan arda gizlidir. Bir de bu arnn enlikli rgtlenmesi somut

ve duygusal olmay baardnda srecin btnletiricilii garanti altna alnr.

Hikimse emberin dnda kalmaz. Herkes hep birlikte, imdi ve buradadr.

Doalama performans annda izleyici katlmcya dnr. Performans alan ve seyir

yeri ayrmlar ortadan kalkmaya balar. Performans gerekletirenler arasndaki

hiyerarik rgtlenme anlamn yitirirken her trl yaratc edim kabul edilir.

Ulalacak sonucun performans kaygs ortadan kalkarken oradan boalan yeri sreci

belirsizlikle ilerleten yaam enerjisi doldurur.

Gezi benzeri hareketleri mercek altna alan kimi yaklamlarda sreci sivil

itaatsizlikten te, siyasi itaatsizlik kavramyla anlamaya almann da burada nemli

olduunu dnyorum. Occupy yeni bir siyasi angajman, yeni bir siyaset biimi

yaratt diyen Bernard E. Harcourt sivil itaatsizlii yle tanmlar; Sivil taatsizlik,

yasa koyucu kurumlar ya da ynetim yapsn yerinden etmeyi deil, var olan

yasalarn adaletsizliini gzler nne sererek yasalar deitirmeyi amalar. te

yandan Harcourt anlamaya altmz hareketlerin Siyasi taatsizlik rnekleri

olduunu yle aklar;

Siyasi taatsizlik ise (sivil itaatsizliin) tersine, ynetilme

biimimizin ta kendisine direnir. Yasaya en byk saygy gsterme

fikrini reddeder. Hukuki ve siyasi sistemin yaptrmlarn isteyerek

kabul etmeyi reddeder. Siyasi ynetimin ve hukuk uygulamalarnn

geleneksel biimlerine meydan okur. Bizi yneten siyasi kurum ve

kiilere srtn dner. (Harcourt, Siyasi taatsizlik, 69)

9

Gezi srecinde babakan sk sk birtakm siyasi oluumlar sorumlu tuttu,

hedef gsterdi. ok eitli bir siyasi yelpazeden insanlarn bir araya geldii direni

srecinde ana muhalefet partisi bakan bile buradaki kitle bizi de istemiyor

gibisinden aklama yapmak zorunda kalmt. Parkta ve sokaklarda Bu bir halk

hareketidir, parti mitingi deildir yazan pankartlara ya da duvar yazlarna rastlamak

mmknd. Tuhaf bir biz olma hali heryerde hissediliyordu. Yakn zamanda

uygulamaya sokulan alkol yasaklarna kar erefine tayyip sloganlaryla sokaklarda

bira ienler, kandil gecesi saygszlk etmemek iin parkta alkol tketmiyordu. Sol

rgtler, Antikapitalist Mslmanlar namaz klarken onlarn gvenliklerini

salyordu. Bizzat tank olduum bir olayda Srr Sreyya nder Firuzaada idi. 1

Haziran gn le saatlerinde polisin gaz, cop ve tomayla saldrs olanca iddetiyle

devam ediyordu. Srr Sreyya kalabaln iinden geerken herkes alklamaya

balad. stlerinde Trk bayraklar bulunan iki kii de evkle alklyordu. Biri

dierine abi alklyoz ama bu kim biliyorsun deil mi? diye sordu. Yanndaki

biliyorum,..., da baka adam gibi laf eden mi var, herif salam adamm gibisinden

bir karlk verdi ve birlikte daha kuvvetli alklamaya devam ettiler. Licede indirilen

bayrak provokasyonuyla yeniden ina edilen ezberin Gezi srecinde krldn ya da

en azndan sorgulanma potansiyeline sahip olduunu grdm. Twitterda otuz yldr

Gneydoudan haber veren medyann Gezi srecinde penguen belgeseli veren

zihinle ynetildiine dair sorgulamalar grmek de mmknd. Hatta bu ezberin

krld anlar, her ne kadar ara ara tartmalara neden olsa da, hertarafta Atatrk

resimleri varken parkn etrafnda birok devrimci liderin resmi olduu gibi Aponun

resimlerinin de kendisine yer bulabilmesinde gizliydi. Halklarn Demokratik

Kongresi stklal Caddesinde yry yaparken Kkparmakkap Sokakta TGB

Mustafa Kemalin Askerleriyiz slogann atabiliyordu. Herkes kendi inancna sk

sk sarlrken bir tekiyle ok edici bir beraberlii yaayabiliyordu. Geziyi en zel

klan zelliklerden biri farkllklar bir arada barndrmasyken dalmadan sonra

snmlenmesine neden olan da bu farkllklarn birlikteliinin ezberlerle

bozulmasyd. Gezinin en ikonik grsellerinden biri ise farkl siyasetin elele ayn

kare iine girdii fotoraft. nsanlar birtakm liderlerin resimlerini tayarak,

birtakm ideolojilerle alana geliyordu ama her naslsa o temsil yetkisi verilmi politik

yaplarn temel argmalarnn dnda, hatta tekiletirdii birtakm odaklarla,

ibirliine gidebiliyorlard. Parkn deiik noktalarnda gerekleen forumlarda farkl

politik geleneklerden gelenler kar karya kaldklar sorunlara ve tesine dair

10

tartmalar gerekletiriyordu. Her forumda belirlenen eilimler dier forumlarn

sonularyla biraraya getiriliyor ve sre ilerletiliyordu. Bu hikimsenin alk

olmad bir politik tavrn kendiliinden ortaya kmasn salyordu. O zamana

kadar karar alma ve uygulama insiyatifini devretmeye alm bireyler devrimci bir

biimle kar karya kalmlard. Fikir beyan ediyorlar, farkl fikirleri dinliyorlard.

Bu tek boyutlu bir politik hareketin i toplantlarndan fersah fersah tede bir

eitlilii beraberinde getirdi. ktidar iin en korkutucu olan da buydu. Belki de Gezi

Parkna srpriz denebilecek yksek bir iddetle saldrlmasnn sebebi de buydu. te

yandan forumlarn stanbulun ve lkenin deiik parklarnda yeniden rgtlenmesine

neden olan, igal evleriyle sreci devam ettirme enerjisini veren de bu alternatif olu

haliydi. Gezi Ruhu denen eyin zndeki en nemli noktalardan birini, politikay

sandk cenderesinden ve temsiliyeti devretme alkanlndan kurtulmaya davet

etmesinde gryorum. Bu anlamda Turnern ritelleri mercek altna altna alarak

ortaya att, dnce, zfarkndalk ve davransal snrlarn genlemesiyle oluan ve

yeni bir eylere yol almasn salayan gei sreci olarak niteledii liminalite

kavramnn yansmalarna Gezi direniinin heryerinde rastlamak mmknd.

Liminaliteyi birlikte deneyimleyen insanlarn olutrduu byk kitlenin de

ritellerdeki gibi byk toplumsal eitlik, dayanma ve beraberlik duygularn

tayan hassas toplumsal ruh olarak ifade edilen komunitas oluturmas belki de Gezi

Ruhu denen eyi en iyi aklayan kavramdr sanrm.

Gelelim btn bu olanlarn sanatta, zelde de tiyatrodaki yansmalarna. Bu

siyasi itaatsizlik argman politikaya biimsel ve bunun dorultusunda zde

devrimci nitelik kazandryor. Tiyatroda da benzer bir sorgulama sreciyle tespitlerde

bulunan ve hareket eden yaklamlarn izlerini Ahmet Gngrenin Levi-Strauss

zerine denemelerini yaymlad Dil ve By isimli almasnda srebiliriz.

Gngren Antroposun Sanat/Sanatn Antropolojisi isimli yedinci denemesinde

Claude Levi-Straussla yaplan bir syleide, Levi-Straussun Becket zerine sorulan

soruya verdii yant yle aktarr;

Tiyatro tartmasna giremem, ok zr dilerim ama tiyatroya

allerjim var. Elimde deil, tiyatroya ne zaman gitsem, kulam

demeye dayayp beni hi mi hi ilgilendirmeyen bir konumaya

11

kulak misafiri oluyormuum gibi geliyor. (Gngren, Dil ve By,

116)

Ardndan tiyatro dnya grmzdeki basmakalp dnceleri, sradan

duygular, klieleri, nyarglar paralamaldr diyen Grotowskiyle devam eder

Gngren. Batl tarzda tiyatro yaplanmasnn tek tiyatro biimi olarak alglanmasn

arzal bulan tiyatro adamlarndan rnekler verdikten sonra Levi-Strausstan

Grotowskiye tiyatro rgtlenmesindeki sknty ve zm yle zetler:

Levi-Straussu kulak misafirlii hissiyle tedirgin eden,

Grotowskiye ise isyan ettiren klasik tiyatro, oyun sanatnn,

yeryznn grece kk bir blmnde ve olduka snrl bir

dnemde ortaya km bir tezahrnden baka birey deildir.

talyan Sahnesi ad verilen bir mekanda, karanlkta edilginletirilip

susturulmu seyircilere kendini dramatik sanatlarn en yce ekli

olarak dayatmaya kalkmas ise hsn kuruntudan teye gemez.

Grotowskiye gre, eer Bat tiyatrosu varln anlam tayan bir

biimde srdrmek istiyorsa, yeryznn farkl kltrlerindeki, eit

eit gsteri sanatlarnn kendi uygarlna has zel bir tr olduunu

iine sindirip kendi antropolojik zn sorgulamaldr. Bu sorgulama-

sinema ve TV ile rekabete girme, ticarileme gibi kayglarn ap bu

rakiplerin sahip olmad hakikiliine, yani oynayanlarla izleyenlerin,

canl organizmalar olarak, karlkl etkileimde bulunduu- kendi

mitsel ve ritel kklerine kavuturulabilir. O zaman, tm mitlerle

bilin nda yzleip onlar yeni sanat yaptlarna dntren, laik ve

modern bir kutsal ayin ya da ritel grkemiyle yeniden doabilir.

(Gngren, Dil ve By, 119)

Doalama Tiyatro da sanayi devriminden sonra billurlaan adeta bir makina

gibi rgtlenen klasik tiyatronun yazar, ynetmen, dramaturg, oyuncu, mzisyen gibi

unsurlarnn hiyerarik yaplanmasnn tesinde bir yaplanma sunar. Bir yazarn

yazd metnin, o metinden adeta bir parti lideri gibi mutlak sylemler retmeye

alan ynetmenin, metni belirlenen sylem dorultusunda eip bken dramaturgun,

en nihayetinde bireysel yaratc zn metin ve ynetmen balamnda snrlayan, bir

12

anlamda insiyatifini ynetmenin insafna devreden oyuncunun ve ou zaman bir fon

olmaktan kurtulamayan mzisyenin oluturduu klasik tiyatro rgtlenmesinin

dnda bir tiyatro rgtlenmesinden bahsediyorum. Adornonun merkeze eit

uzaklkta paralardan oluan btnn, rgtlenme biimine de yanstan yeni bir

tiyatro biiminden bahsediyorum. G ilikileri yaratmadan, zgr sanatsal retim

biiminin peine den, Rancierenin klasik retmen-renci ilikisinde tespit ettii

ve tiyatro-seyirci ilikisine adapte ettii o almaz cehalet boluunun ortadan

kalkt, insanlar birbirine balayan kolektif bilindnn riskli sanatsal retimlere

davet eden evrensel znden bahsediyorum. Hikayelerin kahramann sonsuz

yolculuunun izinde yeniden yeniden yaratld sanatsal sreten bahsediyorum. Bu

sre, iinde bulunduumuz sanatsal hiyerarileri sorgulamadan mmkn

olamayacak. Metnin ve ynetmenin mutlaklnn sorgulanmad tiyatral srelerin

iinde, insiyatif almaktan ekinen sanat Gezi gibi direnileri ancak dardan

belirlenmi mizansenlerle destekleyebilir. Srecin gerekten iinde var olabilmesi

iin kendi sanatnn rgtlenme biimini de sorgulamas gerekmektedir. Doalama

Tiyatro hereyden nce herkesin yaratc katksna ak olmas itibariyle bu srecin

bizatihi kendisini her daim yeniden yaratr. Belirlenmi bir sylem yoktur. O anda

orada bulunan katlmclarn, sanatlarn her ne disiplinden olurlarsa olsunlar, zgr

yaratmlarna aktr. Bazen bir oyuncu, bazen bir ressam, bazen bir mzisyen ya da

bir katlmc-seyirci hikayenin balang ilhamn ortaya atabilir ya da sre iinde

belirleyici mdahalelerde bulunabilir. stne stlk btn bu olanlar tiyatronun ilk

kt yerde oyunda vcut bulur.

Pekala, bu ezberlenmi ilikilerden ve kodlardan uzaklatmz sanatsal

alanda kendimizi nasl var ederiz ya da var olurken bize ne olur? Bu sorunun da

yantn aramaya alrken igal hareketlerini ve doalama literatrn taramaya

devam edeceiz. Trkiyede zellikle sekler kesim kendilerinin politik bilince sahip

olduklar ngrsyle her daim halk uykulardan uyanmaya davet eder. Bu uyanklk

hali kendince akl yceltir. Uykudan uyanmak, hereyi aklla kavramay ve

amalanan aydnla doru hep birlikte hareket etmeyi ngrr. Ancak karlan ey

udur ki bu akl her nedense nceden belirlenmi birtakm dorularn herkes

tarafndan kabul edildii tek boyutlu bir toplumsal dzenden kendisini kurtaramaz.

Zaten duygularn boand ritelistik zeminde akl pek bir davetsiz misafir olarak

kalr. Burada akln karsna ak koymak istiyorum. Toplumsal hareketin kendi

13

yatan bulduu bir ak. Siyahla beyazn ancak ar flamalarnda net grnd,

Trk ve Krtn insan kimlikleriyle yanyana var olabildii, LGBT bireylerin

Mslmanlarla ayn sofraya kak sallad, sol rgtlerin devrimin baroln

kapmaya almadan halkn kendiliinden oluan insiyatifine katkda bulunduu,

snrlarn gevedii, ezberlerin brakld alandaki insanlarn doayla birlikte ak.

Sanatlarn da doalama sanat retimi srecinde egolarndan ve akllarndan

syrlarak uzam paylatklar kii ve olgularn etkilerine kendilerini atklar ak. Bu

ak karmza uyann veya aydnlanmann getirdii akldan baka bir hali

gerektiriyor. Bu hal Keith Johnstoneun uyku ile uyanklk aras an aklad

hypnagogic kavramyla billurlar;

Yaratc bir sanat olarak tm yetilerimi yitirdiimi sandm

bir anda zihinsel imajlarmn peine dtm. Birok insana uyku ve

uyankln snrlarnda grnr olan hypnagogic olanlarla baladm.

Onlara yneldim nk hibiri nceden kestirilebilen zamanlarda

ortaya kmyorlard; onlarn spontan olular ilgimi ekti.

Hypnagogic imajlar gzlemlemek hi kolay deildir, nk ne zaman

ite orada deseniz biraz uyanrsnz ve imaj kayboluverir. majlar

szcklere dkmeye almadan onlara katlmalsnz. Bu sayede,

aynen ormanda avlanan bir avc gibi, zihnimi her an uyank tutmay

rendim. (Johnstone, Impro, 13)

Ayn uyku ile uyanklk aras hal Taussigin Occupy Wallstreet hareketinde

Zucotti Parkta gzlemledii halle artc paralellikler barndrmakta. Taussig Zucotti

Parkn direnii sakinlerinden Alexin Walter Benjamine yazd mektubu Kan Ter

inde Uyandm Amerikan Kabusundan isimli alt balkta yle aktarr;

Sevgili WB, belki de Occupy hareketi uykuyla bilin hali

arasndaki uyanmadr. Miskinliimizden syrlyoruz ama aklmz

kark, stmzde bir mahmurluk var. Kapitalizmin uykuda bir

ekilde mantkl gelen, ama uyannca inanamadmz rya haliyle yeni

oluan bu dnyann arasndayz.

14

Sevgili WB. Harika deil mi? Kodlam tabii ki; olaanst

hal koullarndan dorudan bildiriyor Walter Benjamine. Benjaminin

kapitalizm uykusundan uyan, mitik glerin yeniden canlann

kurduu diyalektik imge blgesini aryor. nsanlar devrimi mjdeleyen

bu yar uyku halinin srrealizminde yzerken devir deiiyor. (Taussig,

O Kadar Kzgnm Ki Pankart Yazdm, 30)

KURALSIZ ALANIN PRENSPLER-DOALAMA VE DREN

Dinle ve Evet... Ve... Prensibiyle Sreci Besle:

Doalama performans esnasnda ne syleyeceimizi ya da fiziksel olarak ne

yapacamz dnmek yerine dikkatimizi an paylatmz kiilerin ne yaptklarna

ya da ne sylediklerine odaklamamz gerekir. Eer algladmza annda olumlu

reaksiyon vermeyi temel prensip olarak alrsak sreci, performans kaygsnn yaratt

stresden arndrarak olumlu bir yaratma doru birlikte yol alma frsatyla

doldurabiliriz. Karlatmz olumsuz durumlarda bile bu prensibi koruduumuzda

ortaya herkesi artan bir sre kartabiliriz. Gezi Direniini balatan tavrn

kkeninde bunu gryorum. Dozerlere kar doay koruyan, evrensel insani durula

bir araya gelen insanlarn yapt bar kar duruun tm lkeye yaylan bir protesto

bilinci yaratmasnn kkeninde bu yatyordu. Ykc eylemi grmezden gelmeden

yaratc olan ortaya koymak. Bu saf insani duru yoldan geen taksicilerin bile

kornalarna basarak parktakileri desteklemesine yol at.

Gerekletirilmek istenen kanunsuz ykma kar Taksim Dayanmasnn

parkta adrlarla nbet tutmaya balamas olumsuz olan grmezden gelmeden, yapc

ve olumlu bir kar durutu. Direnie meruiyetini veren de bu insaniden de te doal,

yaamsal tavrd. Aa yoksa hayat da yok. Bu herkese mantkldan te vicdani olan

gsterdi. Adornonun insanlarn yandan sabun yapan Auchwitz tarz toplama

15

kamplarn akln doruk noktas olarak nitelediini dnecek olursak sorun

gerekten de akl deil vicdan meselesiydi.

Evet, Ve... prensibini biraz aacak olursak burada karmza Ama ve Ve

szcklerinin byl ayrm kar. Gezi Parknda balayan direni kuru ve eyleme

geirmeyen bir Ama szlanmasnn tesinde bir yaklam ortaya kard. Sen bu

park ykmak istiyorsun ama biz ykman istemiyoruz deildi bu tavr. Sen bu park

ykmak istiyorsun Ve biz bu park ykman engellemek iin buradan ayrlmyoruz ve

buray imdi ve burada kamusal alan haline getiriyoruz idi asl tavr. syan ve

direni genelde hayr ya da ama szcklerinin durdurucu tavryla anlalmak

eilimindedir. Oysa burada allm olan szlanma ve eylemsizliin karsnda net

tavrlarla bir parkn kamusal alan olarak yeniden inas sz konusu. Bu ina da alttan

ileyen Evet, Ve... prensibinin getirisi olarak somut admlarn atlmasn salad.

adrlar kuruldu, aylar, brekler ceberrut polise insan olduunu hatrlatmak iin

paylalmak istendi ancak kardaki Ama tavr Hayrn ykclyla ilk biber gazn

skt, coplarla ilk kan dkld, adrlar yakld. Ardndan adrlar yine geldi, parkn

kamusal meruiyeti oalan insan saysyla daha da netleti. Evet, Ve... prensibi

kar karya kaldmz argmanlarla hemfikir olmak deil, onlarn gerekliini

grmezden gelmeden kabul etmek ve olumlu, net eylemlerle karmzdakine sreci

ortaklatrma arsnda bulunmaktr. Bu tavr aslnda direni boyunca iddet

mekanizmasn dumura uratan tm eylemlerde okumak mmkn. Tomann nndeki

siyahl kadn, duran adam, farkl politik grlere sahip insanlarn iddet karsnda

elele verii, kitap okuyanlar vs.

Her ne kadar kardaki gitgide iddeti arttrsa da Hannah Arendtin altn

izdii gibi aslnda iktidarn kaybetmekte olduunun farknda deildir. ktidar salt

iddette deil, gerek eylemin olumlu katksnda gizlidir. Ortak hikayeyi yaratan

budur. Sahneye kar kmaz karsndaki oyuncunun yaratt karaktere iddet

uygulayan, aalayan oyuncularn ucuz televizyon doalamalarnnn seyredende

yaratt karn ars desem? Ayn karn arsn Babakann, Afrika gezisi dnnde

cretsiz toplu tamayla toplad zorlama kitleye Afrikann rnek genlerisiniz

diye seslenirken hissetmek mmkn. Statik, emir komuta zinciriyle, tektip, kr

inanca dnm dnceyle demokrasinin gerekleemeyecei gerei

havaalanndaki uzunu karlamaya gelen cretli fanatiklerin Yol ver gidelim,

16

Taksimi ezelim diye karlk vermesinde aka grlmekteydi. Daha sonra palal,

sopal, bakl sivil timler ortaya kt. Evlerinde tutulan yzde ellinin kimler

olduu artk daha net bir ekilde anlalm oldu.

Burada Evet deme prensibi iin doalama tiyatro alannda Guru olarak

kabul edilen Keith Johnstoneun efsanevi kitab Improdan bir alnt yerinde olacaktr;

Evet demeyi tercih edenler ve Hayr demeyi tercih edenler

vardr. Evet diyenler sahip olduklar servenlerle, Hayr diyenlerse

kazandklar gvenle dllendirilirler. Etrafmzda Hayr demeyi

tercih edenlerin says, Eveti tercih edenlerden ok daha fazla

olmasna ramen, bir tip dier tip gibi davranmay renebilir. Keith

Johnstone, mpro (1981)

Sorumluluk Al ve Payla:

Doalama performans annda sreci balatmak veya ilerletmek iin

sorumluluk almaya gnll olmamz ve bunun sonucunda gerekleen staty ve

sorumluluu paylamaya ak olmamz gerekir. Hikayenin sorumluluu sadece bizim

omuzlarmzda deil, herkesin zgr katlmna ak olmaldr. Hatta bu sorumluluk

karmzda bizi seyreden konumunda olanlar dahi eylemin iine, hikayeye katkda

bulunmaya davet etmeye kadar gtrr. Aslnda doalama performans sadece

izleyemezsiniz, her daim katlmc olma potansiyeline sahipsinizdir. Bu prensibi

Nathalie Crohn Schmitt, Spolin ve doalamay kullanan eitli sanatlar ele ald

almasnda yle ifade eder;

Doalamada, oyuncular var olan karakterleri ortaya karmaz

ya da belirlenmi hareketleri tekrarlamaz; aksine an be an kararlar

alarak sreci devam ettirirler. Oyuncular, dnyaya son dzenini

vermek yerine, anlk kiisel bak alarn kullanarak anlar oynar...

Dnya, kendimizi var ettiimiz sre iinde, bizimle birlikte, grnr

hale gelir. (Schmitt, Actors and Onlookers, 118)

17

Eer anti biber gaz ilacn yapmay biliyorsanz ve bundan hikimse haberdar

deilse bunu hazrlamak ve insanlarla paylamanz gerekir. Direni srecinde

herkesin bildii ve yapabildii lde katkda bulunmasn sembol haline gelmi

Talcid Adamda ya da evinde yaprak sarma yapp direni mutfana getiren teyzelerde

grmek mmkn. Cep telefonu kameralaryla gnll muhabirlik yapanlar,

internetten bamsz haber paylaanlar, gnll ilkyardm yapan salk alanlar ya

da tp rencileri, polis saldrs annda apartman kaplarn ya da evlerinin kaplarn

aanlar, sokak hayvanlarna mdahalede bulunanlar gibi rnekler sralamak mmkn.

Hatta hncahn kitlelerin polis saldrs annda birbirlerini ezmeden geri ekilmelerini

salayan bu saduyuydu. Aslnda direni boyunca allm net bir lider figrnn

olmamas herkesin biraz sorumluluk sahibi olmasnda gizliydi. Herkesin birlikte

renkli bir btnlk iinde olmasn salayan ey srecin iinde yer alan bireylerin

bireyler gerekletiriyor olmalarn hissetmelerini salayan bu eyleme haliydi.

Varoluularn ciltlerce kitapta anlatmaya alt eyleyen insann kendi varoluunun

farkna varmasna ve zgveninin kendiliinden ina edilmesine heryerde tank olmak

iin etrafa biraz bakmak yeterliydi. Barikat m kurmak gerekiyor; yakndakilere

arda bulunmak ve elden ele tanan teberilerle zsavunma alanlarn hep birlikte

yaratmak ok ksa zaman alyordu. Park ve etrafnn temizlenmesi belediyenin

temizlik hizmetinden daha detayl ve hzl gerekleiyordu.

Balantlar Yarat ve lham Ver:

Eer zeka olgular arasnda balantlar kurma yetisiyse orantsz zeka bu

balanty evrensel boyutta kurma yetisine iaret eder. Doalamada beklenmedik

balantlar kurarak hikayeyi ilgi ekici klabilmek doalama sanats iin en

avantajl yetilerden biridir. Bunu yapabilmek iin iktidar memnun edecek genel

geer kabul gren sonular amalamak yerine sre iinde iinizden geleni yapmal

ve yannzdakileri de buna tevik eden bir tavrnz olmal. Aslnda karmzdakini

kabul etmenin nkoulu nce kendimizi kabul etmek ve nceden hesap edilmemi

olana doru yol alma cesaretine sahip olmamz gerek. Kfrle dolu bir tezahurat

kurabiyeyle talandrmak iin bu elzemdir. Kahrolsun Baz eylerden, gaz maskeli

semazene, are Drogbadan, POMAya, Nerdesin Akm, Burdaym Akmdan

18

Mustafa Keserin Askerleriyize hep beklenmedik balantlara ak olmak gerekiyor.

Bu aklk Riodaki isyanclara Ak bitti buras artk Taksim diyerek balayan baka

bir isyana ilham verdi. Brezilyal grafik sanatlar Taksim iin afi yaparken,

Trkiyeden grafik sanatlar Rio iin afiler tasarlad. Btn lkedeki parklarn

igalini ve hatta dnyann eitli yerlerindeki parklardan mesajlar gnderilmesini,

Gneydouya dair yllardr sren manipulasyonun sorgulanmaya balamasn, en

korkun nyarglarla bouan LGBT bireylerin Gezi Parknn en renkli iekleri

olarak alglanmasn hep bu balant kurma ve ilham verme prensibiyle balantl

okumay tercih ediyorum. Eer kendimizi bile artabiliyorsak iimizdeki doalama

cevherini harekete geirmiiz demektir. Solcular ulusalclar, anaristleri,

mslmanlar, ecinselleri, feministleri, her tr milletten insan, mavi yakallar, beyaz

yakallar, sanatlar ve daha birok insani rengi bir arada barndran bir mozaik

balant yaratma ve ilham verme prensibi ilememi olsa asla gerekleemezdi. Bunu

baaramayan ya da dert etmeyenler ancak tek para bir bedende kendini bir kl olarak

hissedebilirdi ki hissedenler oldu.

Hatalara Ak Ol ve Deneyimle

Hikayemizi hazrlk olmakszn doalama yarattmz zaman hesap

edilemeyen durumlar hata gibi grnen uyumsuz eylemleri dourabilir. Bunlar

olmam gibi davranamaz ve oyunu brakamayz. Hatay kabul edip, onu avantaja

evirmek iin elimizden geleni yapmalyz. Btn hikayeyi batan alamaz, srecin

ortasnda hatay tartamayz. Sre devam etmelidir. Belki de karlatmz

hatann hata olarak grlmesi bakmzdaki arzadan kaynaklanyor olabilir. Ya da

hikayeyi birlikte oluturduumuz arkadalarmzn bilmedii bir hedefimiz vardr ve

dierlerinin yaptklar bize hata gibi grnebilir. Gezi srecinin ba aktrleri mevcut

siyasi yaplarn yol haritalarnn dnda kalm, apolitik olmakla sulanan internetin

ahir zaman ocuklaryd. Herhangi bir politik tartmann kolaylkla dna

itilebilecek, omuz omuza kar durmak istedii faizmin tam olarak ne olduunu

bilmedii zannedilen genler srs. Birok hata yaptlar. Belki de birok

eylemleri ve sloganlar byk hatalardan ibaretti. Ama bu hatalar o kadar oktu ki

mevcut dilin dnda bir dil yaratmalarna tank olundu. Bir Trkn terrist bir

19

Krtle yanyana durmas, heterolarn homolarla elele tutumas biroklarna gre hata

olabilirdi. Mizahi olduu kadar kfrl sloganlar ve duvar yazlar mevcut politik

perspektiflerin ve ahlakn karsnda hatalyd, arzalyd. Byle politika yaplmazd.

Heyecan ve maruz kalnan iddet kimi zaman kar iddeti dourdu, bu da kimilerine

gre hatalyd. Ama en gzeli kimse hata yapmaktan korkmadan hata yapyor ve

hatalarn sonularna bakarak hzla bireyler reniyordu. Polisin saldrlarnda hzla

kamak eilimi yava yava kimsenin ezilmesine meydan vermeyecek ekilde

soukkanllkla hareket etmeye evrildi. Cinsiyeti duvar yazlar feministler

tarafndan silinmek ya da karalanmak yerine dntrld. fkeli eylemciler ya da

birka kez tank olduum gibi ayn ceket, apka, anta kombinasyonunu kullanan

derin kiiler tarafndan yaklan otobs, araba vr zvrn meydann sahipleri genler

tarafndan hzla sndrld.

ren ve ret

Bilgiyi kendimize saklamak bize gizli statler kazandrr. Bilgiyi paylamak

ve etkileime sokmak ise iktidar yatay zeminde buharlatrarak statlerin hiyerari

kurmasn engeller. Mcadelede ya da sanatta profesyonellemek hantallaan yaplar

dourur. Statlerin eitlii ise tartmay beraberinde getirecektir. Bilgiyi

paylatmzda fiziki yokluumuzda bile getirdiimiz nerilerin biz olmadan da

ilerlemesini salar. Hikayeyi demokratik bir ekilde ilerletebilmemiz iin bilgi ve

deneyim paylam olmazsa olmazlardandr.

Nasl anti biber gaz ilac yaplr? Nasl fidan dikilir? Nasl adr kurulur?

Nasl pansuman yaplr? Ucuza nasl gaz maskesi yaplr? Nasl iler hzla birlikte

kotarlr? Bostan nasl kurulur? Nasl resim yaplr? Nasl dans edilir? Yiyecek nasl

bedava olabilir? Daha birok nasl sorusu internete ihtiya duymadan ve tonla para

dkmeden bilginin sahipleri tarafndan parkta deneyimlerle paylald.

Korkularnla Baa k

Sahnedesiniz ve ne yapacanz syleyen kimse yok yannzda. Ezberlenmi

bir metin sz konusu deil. Belirsiz bir sreci arkadalarnzla birlikte kendi

20

hikayenizi yaratarak ilerleyeceksiniz. Korkunun ecele faydas yok ki. Hareket

etmeniz gerek. Hareket etmek iin cesarete ihtiyacnz var. Bir de farknda olmadan

kullandmz birtakm kaynaklara.

Korku duvar ald sz Gezi srecinde oka dile getirildi. Polis,

uygulad iddete bana msn demeyen protestocular karsnda gnlerce uykusuz

kald, kaldrmlarda sersefil oldu. Pekiyi nasl oldu da korku duvar ald ya da bu

duvar aldnda insanlara ne oldu? Bunun yantn Mooli Lahadn stresle baa

kma kaynaklarmz zetleyen B.A.S.I.C-Ph analiz yntemiyle aklamaya

alacam. Marmara depremi de dahil dnyann birok yerinde yksek sayda

travmaya uram felaketzedelerle almalar yrtm bir terapist Mooli Lahad.

zellikle Joseph Campbell ile anlan evrensel hikaye kurgusunu alt basamaa

indirdii Alt Paral Hikaye Tekniini uyguluyor Mooli Lahad. Daha sonra ortaya

kan hikayeleri Basic-Ph yntemiyle analiz ederek yerel terapistlere yol haritas

kartyor. Ayn travmaya maruz kalm ok sayda kurban iin matematiksel deerler

ortaya karmaya alyor. Basic-Phdaki her harf insann stresle baa kmasn

salayan doal kaynaklarmzn ngilizce anlamlarn gsteriyor. B, belief yani

inan. nsanolunun dengeli bir yaam srebilmesi iin bir inanca ihtiyac var. Bu

inan dini bir inan olmak zorunda deil. nanacak bireylere ihtiyacmz var. A ise

affection yani duygular ve bunlarn da vurumu. Duygularnz ketlediinizi bir

dnn. S, social hepimiz sosyal yaratklarz ve kendimizi dier insanlardan

soyutlamak ancak birtakm arzalar iaret edebilir. I, imagination yani

hayalgcmz iaret ediyor. Hayalgcmz olmadan ne kadar yaratc olabiliriz?

Ya da yle ifade de edebiliriz; eer sktysanz hayalgcnz serbest brakmay

deneyin. C, cognition yani bili, bilgiyle olan ilikimiz. Bilgiye ihtiyacmz var,

renmeye ak olmak ve yeni bilgilere kapal olmamak bizi her daim tazeleyen bir

zellik. Ph ise physical kelimesiyle fiziksel yanmz ifade ediyor. Harekette bereket

var. Bir bedenimiz var ve onu kullanmamz gerekiyor. nan, duygu, sosyal,

hayalgc, bilgi ve fiziksel kaynaklar stres ve travma dolu dnyada ayakta kalmamz

salyor. Travmaya maruz kaldmzda ise bu kaynaklar ya ketleniyor ya da tavan

yapyor.

Kabaca daha iyi bir dnya inanc, zgrle olan inan, bireylerin daha

farkl olabileceine dair inan olmadan gaz fieklerine, tomalara kar plak elle

21

yrmek pek mmkn olmazd herhalde. te yandan tm eylem srecini esrik bir

karnaval boyutuna tayan ve ezber bozan en nemli yanlardan biri de heryerde

sezilen youn duygusallkt. len ocuklar, kesilen aalar, yklan umutlar

sahiplenmek iin duyguya ihtiyacmz var. Milyonlarca insann farkl ehirlerde

meydanlar tutmasndan daha byk bir sosyallik olabilir mi? Daha ne kadar masada

memleketi kurtarabilirdik ki? Gezi Ruhunun gezindii heryerde byk bir

hayalgcnden bahsetmek artk sradan birey. Sanatla, paylamla, yaam

deneyimiyle ortaya kan zihinleri dumura uratan bir hayalgc. Btn Gezi sreci

birok insana birok ey retti, tartld, okundu, yazld, izildi. Hepsinden

nemlisi belki de btn bunlarn fiziksel olarak sokakta, meydanda var olmakla

gereklemi olmasyd.

imdiki tkanklklarmz anlamak iin toplumsal olarak bu kaynaklar ne

kadar iletebildiimize bakmak nmzdeki sre iin faydal olabilir. O kaos iinde

bu kaynaklar verimli kullanabilirken, imdi kendimize ne yapyoruz da elimiz

kolumuz bal hissediyoruz?

SON NYETNE NAF SORULAR

Demokrasi dediimizde farkl fikirlerin tartlabildii bir ortam alglaymz

nedense hep farkllklarmzn ne olduu zerine kafa yorup tavr alma ezberimizi

harekete geiriyor. Pekiyi bu ezberi bozarak sistemden rahatszlklarmz ekseninde

ortak olduumuz noktalara neden bakamyoruz? Ayrldmz noktalar netletirerek

sol cephede neden dar alanlara sktryoruz kendimizi? Vazgeemediimiz ey ne?

Gelecek alglarmzn farkll m bizi ayrtryor yoksa gemiin ezberleri mi?

Btn tabiat hatta evreni kapsayacak bir biz algsna ulamamz engelleyen nedir?

Madem hepimiz doay, insanlar bu kadar seviyoruz neden hala ldrlen baz

ocuklarn lmlerini 'ama' szcnn lanetli referansyla yorumluyoruz? Neyi

neden yaptmz sormann vakti gelmedi mi?

Son bir soru daha; 'Tiyatronun temeli atmadr' yerine 'mutabakat araydr'

demeyi denemek istemez misiniz?

KORAY TARHAN-2014

22

KAYNAKA

Argn, kr. Gezi'nin Ufkunda:Liberal Demokrasinin Krizi, Kamusallk ve

Sol.stanbul:Agora Kitapl, 2014

Fortier, Brad. http://bradfortier.com/2011/03/28/elements-of-ritual-and-communion-in-

improvised-theatre/

Frost, Anthony and Yarrow, Ralph. Improvisation In Drama-2nd Edition. New York: Palgrave,

2007

Spolin, Viola. Improvisation For the Theater. Illinois: Northwestern University Press, 1999

Schmitt, Natalie Crohn. Actors And Onlookers. Illinois: Northwestern University Press, 1990

Johnstone, Keith. Impro. New York: Methuen Drama, 1996

W.J.T. Mitchell, Taussig Michael, E.Harcourt, Bernard. gal Et. stanbul:Kolektif Kitap,

2013

23

KAPTALZMN BAHESNDEN NSANLIIN ORMANINADevasa Bir Doalama Performans Olarak Gezi DireniiKURALSIZ ALANKURALSIZ ALANIN PRENSPLER-DOALAMA VE DRENDinle ve Evet... Ve... Prensibiyle Sreci Besle:Sorumluluk Al ve Payla:Balantlar Yarat ve lham Ver:Hatalara Ak Ol ve Deneyimleren ve retKorkularnla Baa k

SON NYETNE NAF SORULAR