-
ISSN: 1309 4173 (Online) 1309 - 4688 (Print)
Volume 5 Issue 1, p. 419-439, January 2013
H i s t o r y S t u d i e s
Volume 5 Issue 1 Ocak/January 2013
Kaos ve Kriz Ortamnda (1807-1808) Fransann Babli zerindeki
Etkisi
The Influence of France on the Porte in the Atmosphere of Chaos
and Crisis (1807-
1808)
Yrd. Do. Dr. Sheyla Yenidnya
Trakya niversitesi - Edirne
z: Mays 1807de meydana gelen Kabak Mustafa isyan, Nizam- Cedit
olarak adlandrlan yenileme srecinin sonunu getirdii gibi, lkedeki
kaos ve krizin doruk noktasna ulamasna sebebiyet vermiti. Osmanl
Devletinin, Avrupa Diplomasi sistemine uyum salamaya alt bu srete
ngiltere-Rusya-Fransa denklemine skan Babli d politikasn tamamyla
Fransaya teslim etmiti. IV. Mustafa dneminde Bablide hakim olan
kadronun muhalefeti ve direniine ramen, lkenin iinde bulunduu kaos
ve Fransann Avrupada tek g haline gelmesiyle stnln koruyan Fransa
elisi Sebastiani, Osmanl Devletinin Rusya ve ngiltereyle yapaca
antlamalardan Badata vali atanmasna, Divan- Hmyn tercmann
katledilmesi hatta devlet adamlarnn srgnne kadar devletin i
ilerinde hkimiyet salam ve dneme damgasn vurmutu. Bu almada Osmanl
Devletinin bu sreteki Fransa odakl d siyaseti merkez alnarak aslnda
diplomasi alannda geirmi olduu byk deiime yer verilecektir.
Anahtar Kelimeler: Sebastiani, Eli, Babli, Diplomasi, Rusya
Abstract: The rebellion of Kabak Mustafa which broke out in May
1807 not only put an end to the process of renovation named as
Nizam- Cedit but also drove the country into an atmosphere of chaos
and crisis. In the process whereby the Ottoman Empire was trying to
adapt to the European diplomatic system the Portewhich was squeezed
among Britain, Russia and Francesurrendered its foreign policy to
France totally. Despite the opposition and resistance from the
dominant staff in the reign of Mustafa IV, thanks to the chaos
which the
Ottoman Empire was in and Frances rising to the position of
single dominant power in Europe, French Ambassador Sebastiani, who
retained his superiority, established control over the domestic
affairs of the Ottoman
Empire ranging from the treaties between the Ottoman Empire and
Britain or Russia, appointment of mayor to
Baghdad, killing of the Diwan translator; even the exile of
statesmen. In this study centering on the foreign policy of
the Ottoman Empire, which was pivoting around France, the great
change that the Ottoman Empire underwent in
the realm of diplomacy will be dealt with.
Key Words: Sebastiani, Ambassador, Sublime Porte, Diplomacy,
Russia
Osmanl Devleti, Sultan III. Selimin balatt Nizam- Cedit program
ile zellikle askeri alanda yeniden yaplanma srecine girmitir.
Fransann rol model alnd sz konusu reform program Kabak Mustafa
isyan ile sonlandrlmtr. III. Selimin tahttan indirilmesi ve IV.
Mustafann clusuyla sonulanan isyan sadece tahtta deil tm idari
kadroda deiiklie sebep olmutur. III. Selim devri yeniliki kadro
tamamen tasfiye edilmi, yerlerine zellikle Fransaya olan
muhalefetleriyle tannan ve Nizam- Cedit programnn tamamen karsnda
olan bir kadro gelmitir. Devletin zirvesinde yaanan bu deiiklik
doal olarak IV. Mustafann saltanat boyunca Fransa kart bir politika
izleneceini dndrmektedir.
-
Kaos ve Kriz Ortamnda (1807-1808) Fransann Babli zerindeki
Etkisi 406
H i s t o r y S t u d i e s
Volume 5 Issue 1 Ocak/January 2013
Ancak bu dnemde Napolyonun nderliinde Avrupada lider konuma
gelen Fransadan uzaklamak yle dursun aksine tamamen gdmne
girilmitir.
1807-1808 sreci, Fransann stanbuldaki elisi Horace Comte
Sebastianinin akllca att diplomatik admlar sayesinde Bablide Fransa
rzgrnn hkim olduu dnemdir. Osmanl Devleti Fransa-Rusya-ngiltere
arasnda yaanan deiimlerden etkilenmekle birlikte Fransa kutuplu bir
siyaset izleme durumunda kalmtr. Bu almada sz konusu dnemde
Fransann Bablide ykselme ve hkim olma sreci ilenmekle birlikte ayn
zamanda Osmanl Devletinin, Avrupa Diplomasi Sistemine uyum salama
servenine de deinilecektir. Dolaysyla XIX. yzyldan nce Osmanl
Devletinin diplomasi babnda geirdii dnme ksaca bir gz atmak, ele
alacamz konunun anlalabilirlii asndan faydal olacaktr.
slamiyetin getirdii manevi ve kltrel stnlk, Osmanl Devletinin
klasik dnemde kendi kendine yeten ve tek tarafl diplomasi dier bir
deyile Unilateralism izlemesine neden oldu
1. Dman-Darl-harb ile aralksz sava halinde olan birleik bir
Mslman devletini yani Darl-islam ngren ve etkinlii askeri stnle bal
olan bu politika
2 Westfalya Antlamasna3 kadar Osmanl Devleti iin ie yarad4.
1683-1698 yllar arasnda yaanan ve 1699 ylnda Karlofa
Antlamasyla
sonulanan sava bu denklemi bozdu. Osmanl Devleti zayf bir
pozisyondayken mzakere meselesi ile yzleti5. 18. yy Avrupa
diplomasisinin ana motifi olan kesintisiz bir gizli temasa imkn
salayarak diplomatik dengede nemli bir deiiklik yaratan 1699
Karlofa Antlamas getirdii teamllerle Avrupa sistemiyle btnlemeyi
hzlandrd6. Bu antlamadan sonra yaanan sre ise Osmanl Devletinin adm
adm Unilateralismden uzaklamasna sebep oldu. Ancak bu durum
beraberinde yabanc devletlerin mdahalesini getirdi. Rusya 1774
Osmanl-Rus Avusturya sava sonucunda imzalanan Kk Kaynarca Antlamasn
gereke gstererek Osmanl Ortodokslarnn hamiliine soyunacakt7.
1 Thomas Naff, Reform And The Conduct Of Ottoman Diplomacy In
The Reign Of Selim III, 1789-1807, Journal Of The American Oriental
Society, Vol.83, No.3, (Aug.-Sep., 1963), s. 296.
2 Rfat A. Abou- El-Haj, Ottoman Diplomacy At Karlowitz, Journal
Of The American Oriental Society, Vol.87, No.4, (Oct.-Dec., 1967),
s. 498; Faik Reit Unat, Osmanl Sefirleri ve Sefaretnameleri, Ankara
1992, s. 14.
3 Avrupada 30 yl savalarn sonlandran Westfalya Antlamas,
Hapsburg imparatorluu elilerinin Fransa ile Mnsterde ve sve ile de
Osnabrckte imzaladklar szlemelerin toplamna verilen genel addr.
Avrupa tarihinde bir kilometre ta saylr. nk Almanyadaki dinsel
ortama, byk glerin ve Alman devletlerinin siyasal gelimelerine ve
izleyen 150 yl boyunca uluslararas ilikilere yn vermitir (Stephen
Lee, Avrupa Tarihinden Kesitler, Ankara 2009, s.124).
4 J.C. Hurewitz, The Europeanization Of Ottoman Diplomacy: The
Conversion From Unilateralism To Reciprocity In The Nineteenth
Century, Belleten, C. XXV, S. 99, Ankara 1961, s. 456, 461.
5 Rfat A. Abou- El-Haj, a.g.m., s. 499.
6 Osmanl diplomasisine padiah ve onun Hristiyan karl olan Avrupa
hkmdarlarnn diplomasi de birbirine denk saylmas ve antlama
mzakerelerine seyfiye yerine kalemiyeden temsilci gnderilmesi gibi
bir dizi teaml getirmitir (Virginia Aksan, Savata ve Barta Bir
Osmanl Devlet Adam Ahmed Resmi Efendi (1700-1783), stanbul 1997,
s.48-50).
7 Rusya, Kk Kaynarca Antlamasnn 7. ve 14. maddelerine dayanarak
tarihinden yaklak 100 yl sonra Ortodokslarn hamilii bahanesiyle
Osmanl Devletinin iilerine karma hakkn kendinde grmtr. Hatta dnya
kamuoyu da Rusya tarafndan akllca yrtlen bir sayesinde bu hakk
tanmtr. Mart 1775te arie II. Katerinann yaynlad manifesto,
antlamann Franszca metninin Rusaya evrilirken Rus Kilisesi
tabirinin Rum Kilisesi eklinde evrilmesi, Avusturya elisi Thugutun
yorumlar bu grn kabul edilmesini salamtr. Ancak antlama metni, sz
konusu 7. ve 14. maddeler incelendiinde byle bir himaye hakknn
olmad ortaya kacaktr (Konu hakknda
-
407 Sheyla Yenidnya
H i s t o r y S t u d i e s
Volume 5 Issue 1 Ocak/January 2013
Fransz htilali ve onu takip eden Napolyon savalarnn yanklarnn
sonucu olarak Avrupa diplomasisinde geici olarak bir krlma yaand8.
Prusya ve Avusturya arasnda imzalanan Reichenbach Antlamas (1790)
Avrupann diplomatik ilikilerinde nemli bir dnm noktasyd. Frederick
William status quo ante bellum9 temelinde genel bir bar siyaseti
izlemeyi kabul etti. Bylece Fransz htilaline kar bir tr birlik
oluturulabilecekti. Reichenbachta bir araya gelen egemen gler,
fikir ayrlklarn bir yana brakarak Batda ortaya kan tehlikeye kar
birleilmesi gerektii hususunda uzlamaya varmlard10.
Avrupada bu ekilde deien gler dengesi Osmanl Devletinin d
siyasetteki rotasnn belirlenmesinde etkili olacaktr. ttifak
sistemini ngren bu srete ittifaklarn arasndaki dalgalanmalarn hz
ilk kez Osmanl diplomasisinin de ayn hzla olaylar izlemesi
zorunluluunu dourdu11. Bir meslek olarak diplomasiye insan seip
eiten, yerel dillerin, incelikli yerel terminoloji ve hiyerarinin
renilmesine arlk veren Avrupa diplomasi yntemleri 18. yzyl sonunda
Rnesansn Hristiyan ahlak sisteminden modern devlet sistemine
evriliyordu
12.
Avrupa diplomasisinde bu dnm yaanrken Osmanl diplomasisinde de
kkl deiimler meydana geliyordu. XVIII. yzyl Osmanllar ile Avrupa
arasndaki diplomatik ilikilerde nemli bir dnm noktas olmutur. Daimi
elilikleri kurarak Osmanl Devletinin klasik dnemden beri uygulaya
geldii Unilatarismi kran13 III. Selimin bu karar, Osmanl
diplomasisinde Avrupallama yolunda arka arkaya atlm admlarn doruunu
temsil ediyordu. Ancak komplike ve profesyonel bir yapya sahip olan
Avrupa diplomasisi karsnda Avrupadaki diplomatik aktivitelerle
koordinasyonlu olarak alabilecek bir dilerinden yoksun olan
14 Osmanl diplomasisi, klasik devir diplomasisinin bir ok
gerelerini ve
metotlarn korumak zorunda kald15. Bununla birlikte diplomaside
mtekabiliyet esas Osmanl Devletinin Avrupa devletler sistemine
geiinin en byk adm oldu16.
XVIII. yzyln sonunda zellikle Fransada yaanan dalgalanmalar
Osmanl Devletini birinci dereceden etkiledi. 1797 ylnda Avusturya
ile sava halinde olan Fransa Osmanl Devletini yegne sadk dostu
olarak ilan etmiti. Ancak iki lke arasnda sava sona erdiren Venedik
Cumhuriyetinin haritadan silindii ve topraklarnn Fransa ve
Avusturya arasnda paylald Compo Formio Antlamas dengeleri
birdenbire deitirdi17. Avusturyann da Osmanl topraklarna doru
eylemlerine gz yuman Fransa, bunun karlnda Venedike ve Yediadaya el
koyuyordu. Bylelikle Osmanl ile ilk kez hemhudut olan Fransa
yaylmac hedeflere yneldi. 1798 ylnda Msrn igali bu politikann
da
ayrntl bilgi iin bkz: Roderic Davison, Kk Kaynarca Andlamasnn
Yeniden Tenkidi, (ev. Erol Akretmen), EF. Tarih Enstits Dergisi, C.
X-XI, stanbul 1979-1980;Osman Kse, 1774 Kk Kaynarca Andlamas,
Ankara 2006, s. 205-213).
8 J.C. Hurewitz, a.g.m., s.456, 461.
9 Latince bir deyim olan status quo ante bellum Statkoyu srdrmek
var olan durumu olduu gibi
korumak veya sava ncesi durumu aynen korumak veya sava ncesi
durumu aynen tesis etmek anlamna gelir. 10
Stanford Shaw, Eski ve Yeni Arasnda Sultan III. Selim, (ev. Hr
Gld), stanbul 2008, s.74. 11
Orhan Kololu, a.g.m., s. 14. 12
Virginia Aksan, a.g.e., s. 48-50. 13
Thomas Naff, a.g.m., s. 303. 14
J.C. Hurewitz, a.g.m., s. 456, 461. 15
Thomas Naff, a.g.m., s. 311. 16
J.C. Hurewitz, a.g.m., s.456, 461. 17
Kemal Beydilli, Osmanl ve Avrupa Devletleri Arasnda ttifaklar,
ada Trk Diplomasisi: 200 Yllk Sre, Ankara 1999, s. 39-42.
-
Kaos ve Kriz Ortamnda (1807-1808) Fransann Babli zerindeki
Etkisi 408
H i s t o r y S t u d i e s
Volume 5 Issue 1 Ocak/January 2013
vurumuydu18. Bu sreten sonra Avrupa politikasnn ekli deimi ve
devlet buna uyum
salamak zorunda kalarak Avrupa politikasna uygun bir lisan
kullanmaya mecbur kalmtr19. Osmanl Devletinin izledii ve btaraflk
olarak nitelendirdii20 d siyaseti,
Fransann Msr igali zerine deiiklie uramtr. Din u devlet anlay
henz tam anlamyla deimese de21 ister sava ister bar iin artk
Avrupadan ayr durma deil sorunlarn Avrupallarn da katksyla zme
aamasna geilmiti22.
Fransaya kar ngiltere ve Rusyayla imzalanan ittifaklar23,
devleti yeni bir srece sokmutur. Dost bildii Franszlarn Msra
saldrmalaryla hayal krklna urayan III. Selimin alt senedir kafirler
bizi ifal eyledi. Biz daha alt mah kadar onlar ifal eyleyip mmkn
mertebe iimize baksak tarzndaki ifadeleri, d politikada aldatlm
olmann aknln aa vurmaktadr. Ancak Sultann, askeri tedbirler alnana
kadar kar tarafn da ayn ekilde aldatlp oyalanmasn talep etmesi,
Avrupa diplomasi ahlak ile politika yapmak zaruretini idrak
ettiinin delilidir24.
Bu suretle ittifak sistemine dhil olan Osmanl Devleti,
politikasn Fransa-ngiltere-Rusya geninde gelien olaylar erevesinde
izecektir ki 1805-1808 yllar arasnda bu politikann tespitinde
Napolyon Bonapartn liderliindeki Fransann etkisi byk olmutur.
Osmanl Devleti ve Fransa arasnda Msr Meselesini sonulandrmak
amacyla 26 Haziran 1802de Paris Antlamas imzalanmasna25 ramen
ittifaklar nedeniyle iki lke
18
Orhan Kololu, a.g.m., s. 14,17. 19
Kemal Beydilli, a.g.m., s. 39-42. 20
Osmanl Devletinin izledii bu siyaset u ekilde aklanmaktadr.
Devlet-i Aliyyelerine gre btaraflk mesleinin ihtiyar ve tervci
feriz-i maslahattan olduuna binen (Babakanlk Osmanl Arivi (BOA),
Hatt- Hmyn (HAT.) 7209). Ancak izledii bu siyasetin Fransa
tarafndan kendine kar kullanlmasn istemediinden resmen ifade
etmedii yine ayn belgedeki u ifadelerden anlalmaktadr: Devlet-i
Aliyyenin btaraflk usln ihtiyr mersumlara defaten ia olunsa
tabatyla mdleri hsl olmu olacana nazaran kesb-i emniyet ederek
mukteza-y mizc ve mivrlar zere dvel-i mttefika ile Devlet-i Aliyye
beynine ilka-y brdet misillu aher fesad karacaklar lede-l-mlahaza
imdilik Devlet-i Aliyelerinin derdest olan usl zere Rusya ve
ngiltere devletleri mttehid ve mttefik ve Fransaluyu dahi dost ve
muslih bilip tarefeyni bu suretle kullanmak ve izhr icb etmedike
btaraflk usln Franeluye iln etmemek (BOA, HAT. 14480; Asm Efendi,
Tarih-i Asm, C. I, stanbul 1867, s. 76).
21 Carter Findley, Origins Of The Ottoman Ministry,
International Journal Of The Middle East Studies, Vol 1, No: 4
(Oct., 1970), s. 337.
22 Orhan Kololu, a.g.m., s. 14,17.
23 Osmanl Devleti Fransay Msrdan karabilmek iin 23 Aralk 1798de
Rusya ile 5 Ocak 1799da
ngiltere ile ittifak antlamalar imzalamtr [ttifaklarn tam metni
ve tasdikleri iin bkz: Muahedat
Mecmuas, C. IV, Ceride-i Askeriyye Matbaas 1298, s.14-34; Ahmed
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet,
C. VIII, Dersaadet 1309 (ikinci bask) s. 338-347]. 24
Kemal Beydilli, a.g.m., s. 39-42. 25
9 Ekim 1801 tarihinde Osmanl Elisi Seyyid Ali Efendi ve
Talleyrand arasnda n bar protokolnn [Driault, Selim-i Salis ve
Napolyon, Sebastiani ve Gardan, (terc. Kprlzade Mehmet Fuad)
Dersaadet 1329, s. 29] imzalanmasndan sonra Amedi Galib Efendi
Fransaya gnderilmi (Amedi Galib Efendinin Pariste ki murahhasl ve
gnderdii raporlar iin bkz: smail Hakk Uzunarl, Amedi Galib
Efendinin Murahhasl ve Paristen Gnderdii ifreli Mektuplar,
Belleten, C. I, S. 2, Ankara 1937, s. 357-410) ve Paris Antlamas 26
Haziran 1802 tarihinde nihai eklini almtr [Ayrnt iin bkz: Vasf,
Tarih-i Vasf, Milli Ktphane Mikrofilm Arivi No: 608, C.II,
vrk.10b-12a; Muahedat Mecmuas, C.I, s.14-34. Ad geen kaynaklarda
Paris Antlamasnn tarihi 26 Haziran 1802 (24 Safer 1217) olarak
verilirken Driault bu tarihi 26 Temmuz 1802 olarak kaydetmitir
(Bkz: Driault, a.g.e., s. 29)].
-
409 Sheyla Yenidnya
H i s t o r y S t u d i e s
Volume 5 Issue 1 Ocak/January 2013
arasndaki ilikiler rayna oturmak yle dursun Rusya ve ngilterenin
basklar neticesinde26 Napolyonun imparatorluk unvannn
onaylanmamas27, buna karlk Fransann da yeni vergi tarifelerini
kabul etmemesi nedeniyle diplomatik krizler yaanmtr.
Fransa cephesi bu ekildeyken hlihazrda mttefik olduu Rusyayla
Yediadada; ngiltereyle de Msrda kar karya kalmas nedeniyle
ngiliz-Rus kutuplu siyasetten uzaklaan Babli, Napolyonun
Austerlitzte Ruslara kar kazand zafer neticesinde yzn tekrar
Fransaya dnmtr28. Rus ittifaknn 1805te yenilenmesine ramen
iptalini, Osmanl siyas ahlknn Avrupallatnn bir iareti olarak
deerlendirmek yanl olmaz. Bununla beraber Osmanl diplomasisinin
Avrupa diplomasisi karsnda kendisine duyduu gvenin tamamen
yerletiini iddia etmek iin henz ok erkendir29.
Rusya ve ngilterenin Babli zerindeki etkisini krarak kendi
nfuzunu kurmak isteyen Napolyon ise Osmanl Devletiyle ilikilerini
maslahatgzarlk seviyesinden30 bykelilie kartm ve General Horace
Comte Sebastianiyi31 bykeli sfatyla stanbula gndermitir. Daha nce
24 Kasm 1801de Paris Bar Antlamasnn n artlarnn imzalandna dair
Napolyonun mektubunu III. Selime takdim etmek zere stanbula32, 1802
tarihinde ise Bahr-i Sefidi Trablusgarbdan Msr ve Suriyeye kadar
gezmek zere ticari bir grevle Kuzey Afrika kylarna gelen
Sebastianinin bu ikinci ziyaretinde asl grevi ise blgede Osmanl
Devletinin askeri-ekonomik gcn tespit etmek ve Msrn yerel gleri
olan Memlk Beylerini Fransa tarafna ekebilmekti. Sz konusu
corafyada ngilterenin ne derecede etkili olduunu tespit etmek de
grevleri arasndayd33. Askeri vasflara da haiz olan Sebastiani bu
grevleri esnasnda Osmanllara ve ilerin yrme tarzna da iyice vakf
olmutu. Ksaca Babliyi yanna ekmek isteyen Napolyon Sebastianiyi
tesadf eseri olarak eli sememiti.
10 Austos 1806 tarihinde34 stanbula gelen Sebastiani olduka
nemli grevler stlenmiti. yle ki: ranla ittifak kuracak, Osmanl
Devletinin Dalmayadaki Fransz ordusuyla ibirliine girmesini ve
Ruslarn Karada ve Arnavutluktan kartlmasn salayacakt. Bylece
Yunanistan ile Eflak-Bodandaki Rus nfuzunu sona erdirecekti.
Sebastiani ayrca Boazlarn Rus ve ngiliz gemilerine kapanmasn
salayacak ve l ttifak Savanda Fransz tebaann urad zararlarn tazmini
iin Osmanlya bask yapacakt. Adriyatik blgesinde Fransz karlarnn
temsilcisi olabilecek Tepedelenli Ali Paay
26
Johann Wilhelm Zinkeisen, Osmanl mparatorluu Tarihi, (ev. Nilfer
Epeli), stanbul 2011, s. 257-268.
27 Fransa elisi General Brune ve Fransa dilerinin konu hakknda
yazmalar iin bkz: Le Baron I. De Testa, Recueil Des Traits De La
Porte Ottomane, C. II, Paris 1865, s. 342-352.
28 G.A., Mano, Religion Et Politique, Paris 1856, s.
151-152.
29 Kemal Beydilli, a.g.m., 39-42.
30 Bablinin, 3 Mays 1804 tarihinde unvann veraseten kendi
soyunda kalmas artyla imparatorluunu ilan eden [A.Aulard, Fransa
nklab Siyas Tarihi, (ev. Nazm Poroy), C.III, Ankara 1982, s. 1069]
Napolyonun unvann Rusya ve ngilterenin diretmesi nedeniyle
onaylamamas nedeniyle Fransa Byk Elisi Brune stanbuldan ayrlarak
yerine ktibi Ruffeni maslahatgzar olarak brakmtr.
31 Hayat hakknda bkz: General J.T. De Mesmay, Horace Sebastiani
Soldat, Diplomate, Homme dEtat Marchal de France (1772-1851), Paris
1948.
32 Sebastiani, stanbula gelii ve Osmanl Devletinin merkezi
yaplanmasn ieren ayrntl bir raporu I. Konsle sunmutur. Sz konusu
rapor iin bkz: Le Baron De Testa, a.g.e., C. I, s. 504-514.
33 Le Baron I. De Testa, a.g.e., C.II, s.46-61.
34 William James, The Naval History Of Great Britain, Vol. V,
London 1837, s. 248; The Annual
Register Or A View Of The History Politics And Literature For
The Year 1806, London 1808, s. 248.
-
Kaos ve Kriz Ortamnda (1807-1808) Fransann Babli zerindeki
Etkisi 410
H i s t o r y S t u d i e s
Volume 5 Issue 1 Ocak/January 2013
Fransann yanna ekmek zere gnderilen Pouquvillei desteklemek de
grevleri arasndayd. Ayrca Fransann, szde Srp isyann bastrmak ve
Eflak-Bodana Rus mdahalesini engellemek zere Balkanlara yerlemesi
iin III. Selimi ikna etmesi gerekiyordu
35.
Sebastiani, Napolyonun kendisine kar oluturulan
Rus-Osmanl-ngiltere blounu paralamak ve bu denklem iinde Osmanl
Devletini kendisine baml hale getirmeyi amalayan plan dorultusunda
Rusyaya yaknlklar ile bilinen Eflak-Bodan Beyleri36 olan Aleksandre
psilanti ve Aleksandre Mavrozinin grevlerinden alnmas iin almalara
balad. Ad geen ahslarn Osmanl Devleti aleyhine Ruslarla ibirlii
yapt iddiasnda olan Sebastiani, voyvodalarn bir an nce azledilmesi
gerektiini savunuyordu37. Ancak Osmanl Devletinin daha nce Rusyayla
yapm olduu antlamalar bu lkeye voyvodalarn atanmalarnda ve grevden
alnmalarnda sz hakk veriyordu ve bu durum Bablinin elini kolunu
balyordu38. stelik iki lke arasnda imzalanan Ya Antlamasna gre
voyvodalarn grev sreleri yedi sene olarak tespit edilmiti ve sz
konusu sre dolmadan Osmanl Devleti tarafndan grevden alnamyorlard.
Sebastiani ise, lkesi adna Osmanl Devletinin toprak btnln garanti
ediyordu. stelik Fransa ile Temmuz 1806 ylnda bir dizi grme
gerekletiren Rusya temsilcisi M. Doubrill de bu esas kabul
etmiti39. Rusya bu konuda srar ettii takdirde Fransay karsna
alacakt. Ona gre bu durumda Rusyann her halkarda eli kolu balanm
oluyordu40.
Hali hazrdaki Eflak Bodan voyvodalar Aleksandre psilanti ve
Aleksandre Mavrozinin41 Rus taraftar olduklar ise Babli tarafndan
da bilinen bir gerekti42. kisinin de
35
General J.T. De Mesmay, a.g.e., s. 54. 36
Eflak Bodan beylikleri hakknda bkz: Christine, Philliou M.,
Worlds Old And NEW: Phanariot NetWorks And The Remerking Of Otoman
Governance In The Frst Half Nineteenth Century, Ph.D.diss.,
Princeton University, 2004.
37 Lefebvre, Histoire De Cabinets De LEurope, C.III, Paris 1847,
s.14.
38 17 Temmuz 1774 tarihinde Rusya ve Osmanl Devleti arasnda
imzalanan Kk Kaynarca Antlamasnn 16. maddesinin Eflak ve Bodana
dair ksmnda lzumu halinde bu iki voyvodalk ilerinin iki devlet
arasnda grlerek Rusyann Osmanl hkmetine vaki mracaatnn nazar-
dikkate alnmas yani Rusyann Eflak ve Bodan ilerine mdahalesi kabul
ediliyor, Eflak vergisi 619 keseye ve rikabiyye ve ydiyyesi 260
keseye; Bodan vergisi 136 keseye, rikabiyye ve ydyyesi 205 keseye
indirilerek baka hi bir suretle vergi ve hediye alnmamas
kararlatrlyordu (smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, IV/I, Ankara
1988, s. 424) Ocak 1779da imzalanan Aynalkavak Tenkihnamesinin 7.
maddesinde Rusyann Eflak ve Bodan zerindeki bu himayesi
tekrarlanyordu (Ahmed Resit, Harital ve Resimli Mkemmel Tarih-i
Osmani, C. II, Dersaadet 1328, s. 328-329). Osmanl Devleti 1783
tarihinde Rusyaya verdii bir senetle de Eflak ve Bodan voyvodalarnn
sularnn sabit olmadan asla azl edilmeyeceklerini ve Eflaktan senede
619 kese vergi, 90000 kuru ydyye ve 40000 kuru rikabiyye, Bodandan
ise 135 kese 444.5 kuru vergi, 90.000 kuru ydiyye, 25.000 kuru
rikabiyye almay ve bunun dnda para talep etmeyeceini taahht
ediyordu (Muahedat Mecmuas, C.IV, s. 2-4) Bu senetle maddi haklarn
kstlarken 1802 fermanyla ise idari haklarn minimum dzeye
indirgiyordu (Sz konusu fermandan BOA., HAT. 45855 ve 45918 numaral
belgelerde bahsedilmektedir).
39 Ancak sz konusu antlama Rus ar Aleksandre tarafndan kabul
edilmemi ve bu durum yeni bir Rus- Fransa savana sebebiyet vermiti
(Lefebvre, a.g.e., s. 17-18).
40 BOA., HAT. 1741.
41 Asm Efendi Tarihinde Mavrozileri Fransa taraftar olarak
gstermitir (Asm Efendi, a.g.e. C. I,
s.158). Ancak Mavroziler Rusya taraftar bir ailedir. Valide
kethdas Yusuf Aa zamannda Divan
Tercman olan Dimitrako Mavrozi, Yusuf Aay tamamen ele geirmi ve
Rus politikasnn
-
411 Sheyla Yenidnya
H i s t o r y S t u d i e s
Volume 5 Issue 1 Ocak/January 2013
grevden alnmas aslnda Bablinin de iine geliyordu. Nihayetinde,
Sebastianinin basks ve taahhtleri neticesinde 24 Austos 1806da
voyvodalar grevlerinden alnd43. Yeni yaplan atamalarda ise bu sefer
Fransa taraftar olan Callimachi ve Suzzo ailelerinden44 seim yapld.
Bu dorultuda Bodan voyvodalna skerlet Callimachi, Eflak voyvodalna
Drokozade Aleksandre Suzzo getirilirken, Divan- Hmyn tercmanln da
Hanerlizade Aleko Bey atanarak durum Rusya elisine de
bildirildi.
Rusya taraftar olan voyvodalarn azledilerek, haleflerinin Fransa
taraftar olan ailelerden seilmeleri, Bablide Rus siyasetinin kalesi
olan Yusuf Aann gzden dmesi45, artk en azndan Sultann nazarnda
Rusya devrinin kapandn aka ortaya koyuyordu. Sebastianinin
teamllere aykr bir ekilde silah kuanm olarak III. Selimin huzuruna
kp uzun saatler grmesi 46 ve yine onun telkinleriyle Rus
gemilerinin Karadenize geilerini diplomatik yollarla engellenmeye
allmas ise Fransa devrinin baladnn alametleriydi Ancak iler
Bablinin hesaplad gibi gitmedi. Rusya azledilen voyvodalarn hemen
grevlerine iadelerini talep ediyor aksi halde diplomatik
ilikilerini keseceini sert bir dille bildiriyordu. Babli ilk anda
ngiliz elisinin de yardmyla bu krizi atlatmaya alt47. Ancak
ngiltere de ilk andaki desteini ekerek mttefiki olan Rusyann
talebinin kabul edilmesini ynnde Babliyi zorlamaya balad. III.
Selim her ne kadar Fransa taraftar olsa da Bablide ngiltere
yanllarnn says az deildi. Sonu olarak Babli psilanti ve Mavroziyi
16 Ekim 1806 tarihinde yeniden eski grevlerine atad. Babli Rusya
karsnda bu ekilde
Bablide etkin olmasn salamtr [Topkap Saray Mzesi Arivi (TSMA)
Evrak (E) 4171;
Nicolea Jorga, Osmanl mparatorluu Tarihi, (ev. Nilfer Epeli),
.C. V, stanbul 2005, s.140]. Bu
yzden Fransann Mavrozi ailesine kar bir dmanl vardr. Hatta
azillerinden sonra uzunca bir
sre Sebastiani pelerini brakmam karlat her sorunda onlar sebep
gstererek ldrlmelerini
istemitir(BOA., HAT. 14351). IV. Mustafa devrinin en gl
simalarndan olan Musa Paa da
Sebastiani ile ayn grte olmasna ramen Fransaya kar Rusya kartn
oynamak isteyen dnemin
reislkttab Hlet Efendi Mavrozilerin ldrlmelerini engellemi, daha
sonra srgnden af
edilmelerini salamtr (TSMA., E. 4171). 42
Babli Eflak voyvodas Aleksandre psilantinin byk bir isyan hazrl
ierisinde olduuna dair
duyumlar alyordu. Rus taraftar Mavrozi ailesine mensup olan
Aleksandre Mavrozinin ise grevine
gitmek istemeyip hatta istifa edecek derecede prz karmas
stanbuldaki honutsuzluu had
safhaya kartmtr (Driault, a.g.e., s. 70-71; Asm Efendi, a.g.e.,
C. I, s. 157). 43
Nikola Jorga voyvodalarn azillerinde Rusyann antlamalara
dayanarak verecei tepkiyi nlemek
iin voyvodalarn devlet tarafndan deil de kendi istekleri
dorultusunda grevlerinden feragat
ettiklerine dair bir dileke verdiklerini kaydetmektedir (bkz: N.
Jorga, a.g.e., C V, s.140). Ahmed
Cevdet Paa ise, voyvodalarn grevden alnmalarnda, Sebastianinin
basklar kadar voyvodalarn
greve tayin edildiklerinde devlet adamlarna ve saraya yakn
ahslara ykl miktarda verdikleri
parann da etkili olduu kaydetmektedir. Yine dnemin reislkttab
olan ve voyvodalar meselesini
zmekle grevlendirilen Vasf Efendinin, sorunu Babli lehine
zebilecek dirayetten yoksun
olmas voyvodalarn bir dier azil sebebi olarak gsterilmektedir
(Ahmed Cevdet Paa, a.g.e., C. VIII,
s.74). 44
Lefebvre, a.g.e., C. III, s. 16. 45
N. Jorga, a.g.e., C.V, s. 140. 46
Mesmay, a.g.e., s. 57. 47
BOA., HAT. 16154.
-
Kaos ve Kriz Ortamnda (1807-1808) Fransann Babli zerindeki
Etkisi 412
H i s t o r y S t u d i e s
Volume 5 Issue 1 Ocak/January 2013
geri adm atarken, Sebastianiye ise Rusya ile yaplan antlamalara
aykr olarak grev sreleri dolmadan azledilen voyvodalarn mecburen
grevlerine iade edildiini bildiriyordu48.
Babli ricali sz konusu gelimeler neticesinde Rusya ile yaanan
krizin sona erdiini dnyordu. Ancak Fransa ile sava hazrl iinde olan
ve kendisine kar muhtemel bir Osmanl-Fransa ittifak endiesi tayan
Rusya, voyvodalarda yaplan son deiiklii dikkate almad. Eflak ve
Bodan eyaletlerini, Turla ve Tuna havalisini ele geirmek zere
General Michelson komutasnda 60 bin kiilik bir orduyla blgeyi igale
balad.
Bu oldu bitti karsnda aran Osmanl Devleti, Sebastianinin de
tevikleriyle 22 Aralk 1806da Rusyaya sava ilan etti. Elisi
Sebastianinin diplomatik oyunlar sayesinde Osmanl Devleti ile Rusya
arasnda savan balamasn salayarak amacna ulaan Napolyon hem Rusyay
yeni bir cephede savamaya zorlayarak kendisine kar kullanlan Rus
gcnn azalmasn salam hem de Karadeniz de Rus varlna tahamml edemeyen
Avusturyay Rusya ile kar karya getirmiti. Bylelikle Bablide Rus ve
ngiltere nfuzunu tamamen bertaraf edilmi ve Fransa hkimiyeti
kurulmutu.
Osmanl Devleti ise bir taraftan Eflak ve Bodanda Rus ordularna
kar durmaya alrken bir yandan da boazlarda hem Rus hem de ngiliz
donanmalar karsnda varlk gstermeye alyordu. Ruslara kar boazlarda
nispeten baarl olunmu ve Rus donanmasnn Korfuya ekilmesi salanmt49.
Ancak mttefikiyle savaa son verilmesi iin Osmanl Devleti zerinde
bask kurmaya alan ngilterenin, 78 gemilik bir filosu stanbula kadar
gelmiti 20 ubat 1807de50 stanbulda ngiliz gemilerinin grlmesi hem
devlet erknnda hem de halkta ilk nce byk bir korku dalgasnn
yaylmasna neden olmu ancak daha sonra Fransa elisi Sebastianinin de
tevikleriyle51 boazda gerekli nlemler alnarak ngiliz gemileri
ekilmek mecburiyetinde braklmtr. Sebastianinin verdii taktiklerin
ie yaramas zellikle III. Selim nezdindeki itibarn daha da arttrmasn
salad. ngiltere ise hemen skenderiyeye asker sevk ederek stanbulun
rvann almtr. Osmanl Devleti bunun zerine ngiltereye de sava
amtr.
Osmanl cephesinde bu gelimeler yaanrken, Rus ordularna kar byk
bir zafer kazanan Napolyon, Rus ar Aleksandre ile bir atekes yapmak
zereydi ve ara taleplerini kabul ettirebilmek iin Osmanl Devletinin
topraklarn vaat ediyordu. Napolyonun Osmanl Devletini feda ettii bu
srada stanbulda III. Selimin halli ve IV. Mustafann tahta kmasyla
sonulanan Kabak Mustafa syan vuku buldu52. Tahttaki bu deiiklik
ile
48
BOA., HAT. 46891. 49
Ahmed Cevdet Paa, a.g.e., C. VIII, s.191. 50
ngiliz gemilerinin stanbula gelii hakknda bkz: TSMA, E.1449;
Cabi mer Efendi, Cabi Tarihi:Tarih-i Sultan Selim-i Salis ve
Mahmud- Sani, (yay. haz.Mehmet Ali Beyhan), C. I, , Ankara 2003, s.
102-110; Oullukyan, Ruzname, III. Selim, IV. Mustafa, II. Mahmut ve
Alemdar Mustafa Paa, (Tercme ve Notlar Hrand D. Andreasyan),
stanbul 1972, s.1; Ahmed Refik Altnay, Kabak Mustafa, (yay. haz.
Enfel Doan), stanbul 2005, s. 50-53; Fahri etin Derin, Yayla mam
Risalesi, Tarih Enstits Dergisi, S. 3, stanbul 1973, s.
219-221.
51 Mesmay, a.g.e., s.64.
52 Nizam- Cedit Programnn sonunu getiren ve taht deiiklii ile
sonulanan bu isyan hakknda
ayrntl bilgiye sahip olabileceimiz Asm Efendi Tarihinde isyann
Fransa elisi Sebastiani
tarafndan da desteklendiine dair bir kayt bulunmaktadr. Asm
Efendiye gre Sebastiani, frsat
bulduka Nizam- Cedit askerinin yenierileri ortadan kaldrmak ve
devlet adamlarna gelir salamak
iin kurulduu fikrini yaymaya alm; hatta daha da ileri giderek
Napolyonun yenieriyi
desteklediini, ihtiya halinde snrlardaki Fransz askerinin hemen
yardma gelebileceini ima ederek
-
413 Sheyla Yenidnya
H i s t o r y S t u d i e s
Volume 5 Issue 1 Ocak/January 2013
Nizam- Cedit taraftar olan kadro neredeyse tamamyla ortadan
kaldrlarak yerlerini muhalifler almt. Artk Babli siyasetinin etkin
simalar eyhlislam Ataullah Efendi ve Kaymakam Musa Paa iken askeri
kanad bu ahslarn gdmnde olan Kabak Mustafa temsil etmekteydi.
Reislkttap ise Hlet Efendiydi53. Sebastiani, isyan bildirmek zere
gnderdii mektubunda yeni hkmetin Fransa, Rusya ve ngiltere de dhil
olmak zere btn Hristiyan milletlerine kar olan geleneki bir kadroya
sahip olduunu bildiriyordu54.
syann ilk gnlerinde Fransz eliliinin kaaklarn sakland zannyla
aranmas55, III. Selim tarafndan bizzat davet edilen ve Fransann
Dalmaya ordusundan gelecek olan 600
topunun IV. Mustafa tarafndan reddedilmesi elinin endielerini
artmt56. Ayrca III. Selimle dostluunun hem kendi hem de lkesi adna
yeni sultanla iyi ilikiler kurmasnn nnde byk bir engel tekil ettii
ynnde bir dnceye sahipti57. Ancak sonu hi de Sebastianinin tahmin
ettii gibi olmad. Yeni hkmet her ne kadar ilk anda Fransaya kar
mesafeli davrandysa da, Fransayla iyi ilikilerin devamnn Osmanl
Devletine faydal olacan dnyordu ve bu yzden ngiltere ve Rusya ile
savan58, Fransa ile ibirliinin devamna karar verildi59.
Sebastianinin sz konusu endiesi de yeni ynetim kadrosu tarafndan
giderildi. syann ve taht deiikliinin Osmanl Devletinin i meselesi
olduunu ve bunun kesinlikle d ilikilerini etkilemeyeceini beyan
eden Babli, Fransa ile dostluun devam ettiine dair Sabastianiye
teminat senedi verirken60 Parise gnderilen mektupta da sz konusu
gvence tekrarlanyordu61. Taraflar daha sonra Rusya ve ngiltereye
kar ibirliinin devam ettiine ve her iki lkenin de onay olmadan
kesinlikle bahsi geen devletlerle antlama yaplmayacana dair yazl
teminatlarn yenilediler62.
Osmanl Devleti tarafndan verilen bu gvence Sebastianiyi
rahatlatmt. nk bu suretle 9 Haziranda Rus ar tarafndan verilen tam
yetki ile Bozcaadaya gelen M. Pozo di
isyana anak tutmutur (Asm Efendi, a.g.e., C. II, s.18). Mellifin
bu kanaati Akka muhasaras
srasnda Nizam- Cedit askeri ile karlaan Napolyonun, bu yeni
askeri birliklerin bymesi halinde
politik emelleri nnde engel tekil edecei gerekesiyle yenierileri
kkrtt dncesinden ileri
gelmektedir (Asm Efendi, a.g.e., C.II, s.16-17; Ahmed Cevdet
Paa, a.g.e., VIII/152). Asm
Efendinin ithamlarn ispatlayacak ya da rtebilecek bilgiye sahip
olmamakla birlikte, isyandan
sonra Kabak Mustafa ile Sebastiani arasnda yaplan karlkl
ziyaretler (TSMA, E. 5161) ve elinin
yeni hkmetle temaslarnda Nizam- Ceditten kendisinin ve
Napolyonun rahatszlk duyduunu
aka dile getirmesi (BOA., HAT. 14397) en azndan asilerle temas
halinde olduunu gsteren
verilerdir. 53
Hlet Efendi hakknda bkz: Sheyla Yenidnya, Hlet Efendinin Hayat
dari ve Siyas Faaliyetleri (1760-1822), stanbul niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits Baslmam Doktora Tezi, stanbul 2009.
54 Driault, a.g.e., s. 230.
55 Mesmay, a.g.e., s. 72.
BOA., Bab- Asafi Mektubi Kalemi Dosyalar (A MKT.) 799-35 numaral
belgede askerlerin says 500 olarak gemektedir.
56 BOA., HAT. 16197, A. MKT. 799-35.
57 Lefebvre, a.g.e., C. III, s. 163-165.
58 BOA., A.MKT. 798-1.
59 BOA., HAT. 54124 A.
60 BOA., HAT. 14633; A. AMD. 53-37.
61 BOA., HAT. 54124.
62 BOA., A.AMD. 53/14, 54/39.
-
Kaos ve Kriz Ortamnda (1807-1808) Fransann Babli zerindeki
Etkisi 414
H i s t o r y S t u d i e s
Volume 5 Issue 1 Ocak/January 2013
Borgonun antlama talebinin63 Babli tarafndan reddedildiini
belgelendirmi oluyordu. Fransa dostluunu tercih eden Babli
tarafndan bunun bir nianesi olarak Napolyon ve Talleyranda
hediyeler hazrlanm, Fransz mhendislerinin boazlarda ya da gerekli
grlen yerlerde istihdamna devam edilmesine karar verilmiti ve eliye
III. Selim dneminden fazla itibar gsterilmekteydi64. Sebastianinin
bu konumu lkesinin yeni stratejisi yznden sarslacakt. Fransa,
Osmanl Devletinden ayr olarak bir antlama yapmayacana, byle bir
durum sz konusu olduunda Babliyi temsilen Pariste bulunan Vahit
Efendinin grmelere arlacana dair defalarca yazl ve szl taahhtte
bulunmasna65 ramen Rusya ile Tilsitte tek bana bir antlama imzalam
ve Vahit Efendi deil grmelere arlmak haberdar bile edilmemiti66. Bu
artlar altnda Babliye Tilsitin hkmlerini bildirmek ve Fransann
arabuluculuuyla Rusya ile bir antlama yaptrmay kabul ettirmek
olduka zordu. Tek yol Fransann Tilsit Mtarekesi ile Bablinin
karlarn koruduu ynnde Babliyi ikna etmekti. Bu dorultuda Fransa
Dileri Bakan Talleyrand gnderdii mektuplarla
67, Sabastiani de mkleme meclislerinde bu emrivakiyi yumuatmaya
alyorlard68. nk Napolyon Tilsit Mtarekesi nedeniyle Babliyle
ngiltere arasnda bir yaknlama olmasndan endieleniyordu. Byle bir
durumun vukuu ise, Osmanl Devletini Rusyaya kar srekli bir koz
olarak kullanan Napolyonun btn planlarn alt st ederdi. te
Talleyrand ve Sebastiani bu yzden lml bir tavr sergiliyorlar ve en
ksa zamana Osmanl Devletinin Rusya ile bir mtareke imzalamasn salk
veriyorlard. Eli, aslnda Bablinin, Rusyayla kimsenin aracl olmadan
bir antlama yapmak istediinin farkndayd69. Ancak Fransa devreden
kartlarak imzalanacak bir Osmanl-Rus antlamas, Napolyonun hem Rusya
hem de Osmanl Devleti zerindeki etkinliini kaybetmesine yol
aabilirdi. Sebastiani byle bir antlamann nn kesebilmek iin elilii
boyunca en ok kulland taktie bavuruyor ve sava tehditlerini
tekrarlyordu.
Bablinin Fransann tavassutuyla imzalanacak bir Osmanl-Rus
mtarekesi hakknda baz tereddtleri bulunmaktayd ki bunlarn banda
Fransaya tabi olarak mtareke imzalanmasnn Msr hatras hafzalarnda
hala canl olan halkta yarataca honutsuzluk gelmekteydi. Dier yandan
bir mtareke imzalanmas halinde Rusya Akdenizden istedii miktarda
zahire tayabilecekti. Osmanl Devletinin ise buna gz yummas mmkn
deildi. Bir dier mesele ise mtarekenin yaplmas halinde Osmanl
ordusunun dalacak olmasyd. Dolaysyla yaplmas ngrlen Osmanl- Rus
mtarekesinin bir antlama ile sonulanmamas halinde durum Osmanl iin
bir felaket olurdu.
Babli bu ekincelerini Fransz elisine bildirdi. Sebastiani bunun
zerine Napolyonun Rusya ile hem Osmanl Devletine hem de rana
snrlarda mevcut askerden baka asker sevk etmemesi noktasnda anlatn
ve bu maddeyi Tilsit Mtarekesine koydurttuunu beyan ederek Bablinin
endiesini gidermeye almtr. Ayrca kendisinin hazrlayaca mtareke
senedi taslann Rusya tarafndan kabul edileceine dair gvence vermi
ancak karlnda ise o sralarda gelmesi beklenen ngiltere temsilcisin
kabul
63
Le Baron I. De Testa, a.g.e., C. II, s.306. 64
BOA., A.AMD. 53/14. 65
BOA., HAT. 54124 B, 54124 A. 66
Ahmed Cevdet Paa, a.g.e., C. VIII, s. 228. 67
BOA., Kamil Kepeci Defter (KK. d) 18, s. 1 BOA., HAT. 1741.
68
Lefebvre, a.g.e., C. III, s. 162. 69
BOA., HAT. 13181 L.
-
415 Sheyla Yenidnya
H i s t o r y S t u d i e s
Volume 5 Issue 1 Ocak/January 2013
edilmeyeceine dair kendisine yazl bir teminat verilmesini
istemitir70. Sonuta taraflar sz konusu teminatlar ieren senetleri
mbadele etmilerdir71.
Sebastianinin ikinci adm ise Tilsit Mtarekesinde, Osmanl
Devletiyle ilgili
koydurttuu maddenin kabul edildiine dair katlm senedi istemek
olmutur. Ayrca Akdenizdeki Rus gemilerinden 4 tanesinin Karadenize
geiine izin verilmesi ile Osmanl-Rus antlamasnn Pariste yaplmasn ve
burada Osmanl Devletini Muhib Efendinin temsil etmesini talep
etmitir72.
Bablide yaplan meverette elinin tm isteklerinin reddedilmesi
dorultusunda karar kmtr. Ancak Sebastianinin klasikleen sava
tehdidini tekrarlamas zerine, Rus gemilerinin Boazlardan gemesi
dndaki tm talepleri onaylam73 ve ksa bir sre ierisinde sz konusu
iltihak senedi hazrlanarak kendisine teslim edilmitir74. Bu kararn
verilmesinde Fransa Dileri tarafndan gnderilen ve Bablinin Fransaya
srtn dnmesi halinde kaybedeceklerini dnmesi ynnde aka bir tehdit
ieren mektubun da etkili olduu gz ard edilmemesi gereken bir
husustur75.
Babli, Sebastianiye istedii senedi vermekle Fransann
arabuluculuunu ve bu dorultuda Rusya ile mtareke yaplmasn resmen
kabul etmi oluyordu. Aslnda bu durum Osmanl Devletinin uluslararas
platformda itibar kaybetmesi demekti. nk kendisi Fransann dostluu
uruna ngiltere ve Rusya ile savaa girmi76 ama dostu olarak grd
Fransa onu hi hesaba katmadan Rusya ile tek bana anlat gibi bir de
Rusya ile mtarekeyi kabul etmek mecburiyetinde brakmt. Ancak yakn
zamanda bakent stanbulda taht deiiklii ile sonulanan ciddi bir kriz
atlatan ve lkenin dier corafyalarnda da isyanlarla uraan Babli,
yeni bir sava da gze alamazd. Fransa ise Avrupa diplomasi
teamllerine gre hareket ederek kendi kar iin en uygun adm atmt.
Sonu olarak bu oldubittiyi kabullenmek zorunda kalan Babli,
Sadrazama mtareke iin tam yetki verdi77. Orduda reislkttap olarak
bulunan Galip Efendi ise nianc yaplarak mtareke mzakerelerinde
Osmanl Devletini temsil etmek zere Yerg civarnda olan Slabozia kyne
gnderildi78. Osmanl-Rus-Fransz temsilcileri arasnda yaanan
mzakerelerden sonra 25 Austos 1807 tarihinde Osmanl Devleti ve
Rusya arasnda Slobozia Mtarekesi imzaland. 9 ay olarak tespit
edilen mtareke sresi 3 Nisan 1808 tarihinde son bulacakt79.
70
BOA., HAT. 54114-B. 71
Sebastianinin verdii senetler iin bkz: BOA., HAT. 6919,6939;
Babli tarafndan verilen senet iin bkz: BOA., HAT. 6915. Osmanl
Devletinin ve Rusyann Fransa tavassutunu kabul ettiine dair bkz:
BOA., Bab- Asafi Sadaret Kethdal Dosyalar (A.SKT.) 89/18. 72
BOA., HAT.16197. 73
BOA., HAT. 16197 B. 74
BOA., HAT. 57889. 75
Lefebvre, a.g.e., C. III, s. 166. 76
Ali Read Bey, Devlet-i Osmaniye Asr- Hazr Tarihi, Dersaadet
1328, s. 94. 77
BOA., HAT. 53008. 78
BOA., HAT. 53654, 53752. 79
Mtarekenin en nemli maddeleri bar grmelerinin hemen balatlmas ve
Eflak-Bodan da dhil
olmak zere Rusyann igal ettii yerleri 35 gn ierisinde tahliye
etmesiydi. Buna karlk Osmanl
Devleti de antlama yaplncaya kadar Eflak-Bodana asker
sokmayacak, kalelerde ise gerektiinden
fazla asker bulundurmayacakt. Rus askeri ekildike Osmanl askeri
de Tunann sa tarafna
ekilecekti. Dier maddelerde ise Rusyann Bozcaaday iadesi,
Akdenizdeki ve Tunadaki
-
Kaos ve Kriz Ortamnda (1807-1808) Fransann Babli zerindeki
Etkisi 416
H i s t o r y S t u d i e s
Volume 5 Issue 1 Ocak/January 2013
Osmanl Devleti ve Rusya arasnda yaplacak olan antlamada
arabulucu olmay vaat eden Napolyon, gerekte planlarn Bablinin bu
teklifi kabul etmemesi zerine ina etmiti. Bylelikle Rusya ile
Rumeliyi paylamak iin hakl bir gerekesi olacakt. Ancak Osmanl
Devletinin hi zorluk kartmadan Fransann tavassutuyla yaplacak
antlamay ve bunun n koulu olan mtarekeyi imzalamas, ikilinin
planlarn geici bir sre askya almalarna neden olmutur. Fransa, en
azndan grnrde arabulucu roln oynamak zorunda kalmtr. Sebastiani
antlamann yaplaca yerden80, murahhaslarn81 hatta tercmanlarn
seimine82 kadar mdahale etmi ve elinden geldii kadar prz
karmtr.
Kabak Mustafa syan esnasnda kendisinin kaak olan baz devlet
adamlarn saklamakla itham edilmesi, yine isyan esnasnda kendisine
snan bir topu subaynn, ricas zerine affolunmuken idam edilmesi83
gibi hususlar, Sebastianinin en ok kulland ikyet konularyd. Ayrca
III. Selim devrinde davet edilen Fransz topularnn IV. Mustafa
tarafndan reddedilmesi84; antlamalar gerei Fransann himayesinde
bulunan Kudsteki ruhbanlara mft tarafndan yaplan kt muamele, taht
deiiklii nedeniyle Fransada bulunan Osmanl elisi Muhib Efendiye
yeni padiahn itimatnamesinin geciktirilmesi85 gibi konular da zaman
zaman dile getirdii ikayetler arasnda yer alyordu.
Osmanl Dileri ile Sebastiani arasnda etin mzakerelerin yaand bu
srete artk Osmanl yneticilerinin de Avrupa usulne uygun diplomasi
tavrna uyum salamaya altklar grlmektedir. Bu ise icabnda yalan ve
aldatc beyanlar ile devletin karlar iin en uygun laflarn edilmesi,
verilen szlerin yerine getirilmemesinden dolay utanlmamas anlamna
geliyordu. Behi Efendi 1803 ylnda yazd nemli bir risalesinde
politika iin politika lafz- mezkr- Freng olup f zamanna kizb u hile
maznda istiml olunur ise dahi asl manas umr- siyasye ve tedbr-i mdn
demektir derken politika yapmak, politikac
donanmasn kaldrmas ile sava esnasnda ele geirilen gemilerin,
eyalarn ve esirlerin mbadelesi
esasa balanmt (Slobozia Mtarekesinin maddeleri hakknda ayrntl
bilgi iin bkz: Asm Efendi,
a.g.e., C. II, s. 103-106; Ahmed Cevdet Paa, a.g.e., C. VIII, s.
226-228). Rusya hazr Fransann
desteini almken Srp meselesini aradan kartmak istiyordu ve
mtareke grmeleri esnasnda Rus
temsilcisi Sero, Osmanl Devletinin Srplarla da bir mtareke
imzalamas iin baskda bulundu.
Ancak Galip Efendi Rusyann Srplar kullanacaklarn ve mdahale
hakkna sahip olacaklarn
anlam ve Osmanl Devletinin kendi tebaas ile bir mtareke
imzalamasnn mmkn olmadn
ileri srerek bu teklifi reddetmitir. Rus temsilcisi bu sefer
Srplarn ierisine Ruslarn karm
olduunu ve Srplarn zerine yaplacak bir hareketin Rusya ile de
savamak manasna geldiini ileri
srerek teklifinde srar etmitir. Bunun zerine Vidin ve Fethlislam
arasndaki blgede antlama
imzalanana kadar sava haline son verildiine dair Rusya ve Osmanl
Devleti arasnda ayr bir metin
imzalanmtr (bkz: Asm Efendi a.g.e., C. II, s.107-108). Galip
Efendinin imzalad bu iki antlama
tasla sadrazam elebi Mustafa Paa tarafndan 29 Austos 1807
tarihinde onaylanarak yrrle
girmitir (Sadrazam ve Serdar- Ekrem elebi Mustafa Paann Slobozia
mtarekesinde Srpl
maddesine dair tasdiknamesi iin bkz: BOA., Bab- Asafi Amedi
Kalemi Dosyalar (A.AMD.) 53/18;
Slobozia Mtarekesinin tasdiknamesi iin bkz: BOA, A.AMD. 53/19;
BOA, A.SKT. 90/3; Rusya
generali tarafndan tasdik edildiine dair bilgi iin bkz: A.SKT.
90/10). 80
BOA., HAT. 16197, 16197 B, 53737, 53914. 81
BOA., HAT. 16195, 16195 A, 53329, 53331, 53960. 82
BOA., HAT. 16195. 83
BOA., HAT.16197. 84
BOA., HAT. 16197; BOA, A. MKT. 799-35. 85
BOA., HAT. 54124 C.
-
417 Sheyla Yenidnya
H i s t o r y S t u d i e s
Volume 5 Issue 1 Ocak/January 2013
bir kimse olmak deyimlerinin yalan dolan laf syleme eklinde bir
anlam tadn iaret eder. Ancak bu kavramlarn gerekte nemli siyas iler
ve devlet tedbiri manasna geldiine de dikkat eker86. Babli,
Napolyonun imparatorluk unvannn onaylanmas srecinde hem mttefikleri
ngiltere ve Rusyaya hem de Fransaya kar yukarda sz edilen oyalama
taktiini baaryla kullanmt87. Sebastiani ile sz konusu grmeleri
yrten Reislkttap Mehmet Said Hlet Efendi de tpk, Msrn igalinden
hemen nce Fransz Eli Ruffin ile mklemelerde bulunan Reislkttap Atf
Efendinin yapt gibi88 idare-i maslahat ediyordu
89. Fransaya hi bir zaman gvenmeyen Hlet Efendi Fransaya kar bir
denge unsuru olarak grd Rus yanls Mavrozilerin, Kaymakam Kse Musa
Paaya ramen idam edilmelerini engellemi ve daha sonra srgnden
kurtulmalarn salamt90. Bundan haberdar olan Sebastiani mkleme
meclislerinde bu durumdan bahsettiinde ise gayet rahat ve kendinden
emin davranarak elinin ithamn kabul etmedii gibi onu yalanclkla
sulayarak ste kyordu. Bir baka mklemede ise Sebastiani, Kabak syan
esnasnda elilik binasnn aranmasnn devletleraras ilikilerde su
sayldn belirterek yeni tavizler kopartmaya almas karsnda, Hlet
Efendinin hi tereddt etmeden Fransada ihtilal esnasnda antlamalara
aykr olarak elilerin evlerinin aranldn hatta bununla da
yetinilmeyerek evraklarnn incelendiini syleyerek onu susturmas
bir baka rnei tekil etmektedir
91. Her iki durum da Osmanl diplomasisinin tam manasyla olmasa
bile
Avrupallama yoluna girdiinin bir gstergesidir. Yukarda sadece
iki rneini verdiimiz sz dellolar ve restlemelerle geen uzun
mzakerelerden sonra Osmanl-Rus Antlamasnn Pariste
imzalanmasna92, ve Osmanl Devletini Muhib Efendinin temsil etmesine
karar verilmitir93
stanbulda Sebastiani ile yaanan przler halledildikten sonra,
Muhib Efendiye mzakerelerde Osmanl Devletini temsil edeceine dair
bir yaz ile birlikte gerekli talimatname gnderilmitir. Sz konusu
talimatname ayn zamanda Osmanl Devletinin Rusya antlamasndan
beklentilerini de ortaya koymaktadr. Buna gre Napolyonun, III.
Selim devrinde taahhtte bulunduu zere Osmanl Devletinin toprak btnl
ve serbestiyeti bu antlamada esas art olmalyd94.
86
Kemal Beydilli, a.g.m., s. 38. 87
Zinkeisen, a.g.e., s. 262. 88
Atf Efendi stanbulda yeni icd olunan diplomat lisanyla baz ird-
mbheme ird ederek meseleyi geitirmeye dolaysyla Rus elisi ile
grtnde ona da biraz diplomat az satarak Ruffini temin etmiti (Kemal
Beydilli, a.g.m., s. 38).
89 BOA., HAT. 16179.
90 TSMA., E. 4171.
Hlet Efendi Paris elilii esnasnda byle bir olaya bizzat ahit
olmutu. Napolyona suikast
giriiminden sonra maktul kraln kardeinin olunun Avusturya elisi
tarafndan sakland
zannedilerek elinin evi aranmtr. Yaplan arama sonucunda
Franszlar umduklarn bulamamakla
birlikte elinin incelenen dokmanlarnn iinde suikast olay ile
ilgili bir belge bulunmu ve eli snr
d edilmitir [BOA., Cevdet Hariciye (C.HR.) 2506]. Hlet Efendi
elilii esnasnda ahit olduu bu
olay Sebastianiye kar kullanmtr. 91
BOA., HAT.16197. 92
BOA., HAT. 53120. 93
BOA., HAT.16195 A. 94
Osmanl Devletinin antlamadan beklentisi zetle unlardr: Fransa,
Rusyay Eflak Bodan zerindeki nezaretinden ve Osmanl Devletinin
iilerine karmaktan vazgeirmeliydi. Ayrca Srplara dair antlamaya bir
madde kaydolmamalyd. Bunun dnda Osmanl Devleti, Slobozia
-
Kaos ve Kriz Ortamnda (1807-1808) Fransann Babli zerindeki
Etkisi 418
H i s t o r y S t u d i e s
Volume 5 Issue 1 Ocak/January 2013
Avrupa diplomasisini, karc ve deiken bir politika gelitirmekle,
ahde vefa bilmemekle ve verdikleri szde durmamakla sulayan Osmanl
Devletinin zerinde ehemmiyetle durduu nokta Napolyonun verdii sz
yerine getirmesiydi. Avrupann uygulad bu diplomatik yntem aslnda
klasik dnem Osmanllarn uygulad ve Sokollunun Ahidnmeler l domu
birer vcddur. Onlara hayatiyyet bahedecek olan ey, taraflarn bunlar
yaatmak iin duyduu arzu ve azimdir szleriyle belirginleen gereki
politika politikann aynsyd. Ancak imdi yaplan antlamalara tam
olarak riayet edilmesinde hayati faydalar gren ve bireylere mahsus
ahlaki deerlerle devlet politikasn ynlendirmeye alan Osmanllarnn
kendisiydi. Bablide bu dnce giderek daha ok benimsenecek ve bir vn
kayna olacak, kar tarafn buna tamamen ters den ahlaki deerlerini
ise yadrgayacak ve ayplanacakt. Bu yeni devir siyas ahlak davran,
aslnda zaruretin meziyet haline getirilmesinden baka bir ey
deildi95.
Bu halet-i ruhiye iinde antlamann yaplaca umudunu tayan Osmanl
Devleti grmelerin bir an nce balamasn istiyordu. Ancak muhatab olan
Rusya ve Fransa iin bu i sadece bir oyundan ibaretti. Oyunun bu
kadar uzamas ise Napolyonun Osmanl topraklar zerinde nihai karar
verememesinden kaynaklanmaktayd. stanbulda Sebastianinin Osmanl
Dilerine kar yrtt oyalama taktiinin ayns Pariste Fransz Dileri
tarafndan Muhib Efendiye uygulanyordu. Muhib Efendi deil
mzakereleri balatmak bir n grme iin bile uzun sre beklemek zorunda
kald96.
Mtarekesi ile Rus sava gemilerine am olduu boazlar dier
devletlerin sava gemilerine de kapatmay ve ticaret gemilerini
kontrol etmeyi istemekteydi. Ayrca Rusyadan sava tazminat
istenmesi, Rusyann iki devlet arasnda snr olan Kuban nehrine riayet
etmesi ve Grcistann Osmanl himayesinde olduu kabul edilerek bu
blgeye saldrmamas, Anagra ve Kemhal gibi kalelerin Ruslar tarafndan
iadesi ve ykm olduklar Anapa kalesinin inaat masraflarnn denmesi de
ileri srlen artlar ierisindeydi (Ahmed Cevdet Paa, a.g.e., C.VIII,
s. 234-235).
95 Kemal Beydilli, a.g.m., s. 37.
96 Nihat Karaer tarafndan yazlan Abdrrahim Mhib Efendinin Paris
Bykelilii (1806-1811) Ve Dneminde Osmanl Fransz Diplomasi likileri
balkl makalede Muhib Efendinin Paris elilii sresince
faaliyetlerinden bahsedilmektedir. Sz konusu makalede Napolyonun
Austerlitz Zaferinden (2 Aralk 1805) sonra durumu Babliye bildirmek
zere Horace Comte Sebastianiyi stanbula gnderdii kaydedilmektedir
[Nihat Karaer, Abdrrahim Muhib Efendinin Paris Bykelilii
(1806-1811) ve Dneminde Osmanl Fransz Diplomasi likileri, Osmanl
Tarihi Aratrmalar Merkezi (OTAM), S. 30, Ankara 2011, s. 2]. Ancak
bu grevli Sebastiani deil Cevdet Paann bir ofiyal olarak bahsettii
(Ahmed Cevdet Paa, a.g.e., C. VIII, s. 46) aslnda Fransann
yetitirdii ok nemli diplomatlardan olan Jouberttir (The Secret
History Of The Court And Cabinet Of St Cloud, New York 1807,
s.168-174). Yazar 1806 Osmanl Rus Savann kn ise Sebastianinin III.
Selim ile zel olarak grmesinden endielenen ve muhtemel bir
Osmanl-Fransz ittifakndan ekinen Rusyann Osmanl topraklarna
saldrmasna balamaktadr (a.g.m., s.8) Ancak Sebastianinin Rus
taraftar Eflak Bodan voyvodalar Aleksandre psilanti ve Mavroziyi
azl ettirerek Fransa taraftar Callimachi ve Suzzo ailelerinden
atamalar yaptrmas nedeniyle 1806 Osmanl Rus savann kt, herkes
tarafndan bilinen bir gerektir ki bizim almamzda bunun zerinde
durulmutur. Ayrca Karaer, Muhib Efendinin Paris elilii srasnda
Avrupa diplomasisine olduka vakf davranlarnda temkinli ve devlet
adam kiiliine sahip bir diplomat olduunu gsterdiini belirtmektedir
(a.g.m., s. 23). Ancak III. Selimin Muhibin irsal eyledii evrak grp
azim infial eyledim. Byle vakitte Parise gidecek eli deilmi. talya
kralln nutka alma deyu bu herife tenbih mi olundu; Subhanallah ne
acayip adam imi iptida memuriyetinde erbab deildir deyu herkes imza
etmiti. Gaflet olunmu, bir doru sz var ki Pariste durmam devlete
muzrdr diyor, amenna bu pek eek herifin ikameti muzrdr eklindeki
Hatt- Hmynunu (Enver Ziya Karal, Hlet Efendinin
-
419 Sheyla Yenidnya
H i s t o r y S t u d i e s
Volume 5 Issue 1 Ocak/January 2013
Sebastiani bir yandan Fransann araclyla yaplmas ngrlen Rus
antlamasyla Osmanl Devletini oyalarken bir yandan ngilterenin
tekrar Bablinin zerinde nfuz kazanmasn engellemeye alyordu.
stanbuldan sonra Msrda da umduunu bulamayan ngiltere, Osmanl
Devletinin elinden tamamyla gitmesine ve Fransa tahakkm altna
girmesine gz yumamazd. Bu yzden Babli ile bar yapmak zere
diplomatik temasa gemeye karar veren ngiltere97 Arthur Pageti
Bozcaada nlerine gnderdi98. Osmanl Devleti de aslnda Fransaya kar
ngiltereyle ibirlii yapmak istiyordu ve Osmanl-Rusya-Fransa geninde
yaanan gelimeler bunu elzem klyordu. Ancak Fransaya ramen bunu
gerekletirmek neredeyse imknsz gzkyordu. Hlihazrdaki duruma gre
Babli, Sebastianiye, resmen Fransann rzas olmadka ngiltere ile asla
bar antlamas yaplmayaca bildirecekti. Bir yandan da Rusya antlamas
tamamlanncaya kadar ngiltere ile bar grmelerini balatacakt99 ki bu
grmeler byk bir gizlilik iinde srdrlecekti. Ancak Bablinin taknd bu
belirsiz tavr100 nedeniyle ngiltere, Osmanl Devletinin kendisini
hayli ypratan yabanc mdahalesinden kurtulmaya karar verdii takdirde
diyaloun yeniden balayacan bildirerek grmeleri sonlandrd101.
ngilterenin yabanc mdahalesi diyerek ima ettii aslnda Fransayd.
Ancak o srete Osmanl Devletinin Fransay bertaraf ederek tek bana
hareket etmesi imknszd. Nihayetinde Sebastiani Osmanl Devleti ve
ngiltere arasnda Temmuz 1807 itibariyle balayan bar grmelerinin
srdrlmesini engellemi iki lke arasnda imzalanacak olan Kala-i
Sultaniye Antlamasnn tarihinin 1809 ylna sarkmasna sebep olarak bir
grevini daha baaryla yerine getirmiti.
Nitekim zaman en bandan beri Fransaya gvenilmemesi gerektii ve
gerek Rusya ve gerek ngiltere ile hi arac olmadan bir antlama
yaplmas gerektiini savunan102 Reislkttap Hlet Efendiyi hakl kartt.
Rusyann Slobozia Mtarekesinin maddelerinin tadilini istemesi,
Sebastianinin, Rusyann, Eflak-Bodan' terk etmeyeceini resmen
bildirmesi
103, Korfunun ngiltere tarafndan muhasaras halinde 4000 Fransz
askerinin Arnavutluk zerinden Korfuya nakledilmesini talep
etmesi104 Bablinin Rus antlamasndan tamamen midini kesmesine neden
oldu. Nihayetinde Slobozia Mtarekesinin sresi dolmu ancak taraflar
bir sre daha mtarekeye uygun davranmlardr. Bu srada Pariste yaplan
Osmanl-Rus bar grmelerinden bir sonu elde edilememi ve Fransann
arabuluculuuyla yaplacak olan Osmanl-Rus antlamas imzalanmamtr.
Fransann Erfurt Antlamasnda tamamyla Ruslarn lehinde davranmas
Ruslar cesaretlendirmi ve sava yeniden balayarak Bkre Antlamasnn
yaplaca 1812 tarihine kadar devam etmitir.
Paris Bykelilii, stanbul 1940, s. 85-86) grmedii anlalmaktadr.
Dolaysyla sz konusu makale bu zaaflar gz nne alnarak dikkatli
incelenmelidir.
97William James, a.g.e., s. 57.
98 Juchereau de Saint-Denys, Revolutons de Constantinople En
1807 Et 1808, Paris 1819, C. II, s.152;
N. Jorga, a.g.e., C. V, s.156. 99
BOA., HAT. 53456. 100
ngiltere temsilcisinin grmeler iin sahile kma talebini
reddederek, zerinde grlmesi
gereken fazla bir mesele olmadn ileri srerek antlamann
imzalanaca yeri bile tespit etmemitir
(TSMA., E. 8298/3). 101
TSMA., E 8298/3; The Weekly Political Review Of .Henry Redhead
Yorke From January To June
1807, s. 334-335. 102
BOA., C. HR. 1318; BOA., HAT. 13181 L. 103
BOA., A. MKT. 799/48. 104
BOA., HAT. 53538.
-
Kaos ve Kriz Ortamnda (1807-1808) Fransann Babli zerindeki
Etkisi 420
H i s t o r y S t u d i e s
Volume 5 Issue 1 Ocak/January 2013
stanbula geldii andan itibaren att admlarla Bablide Rusya ve
ngiltere nfuzunu krmaya baaran ve adeta d politikay kendi istedii
gibi ynlendiren Sebastiani bununla da yetinmeyerek Osmanl
Devletinin i ilerine de mdahale etmitir. Devlet srlarn Sebastianiye
szdrmakla sulanan ve meveret meclisinin muhalefetine ramen katli
Sultan IV. Mustafa tarafndan srarla istenen105 Divan Tercman
Alekonun ldrlmesi106, Sebastianinin ustaca manevralar sayesinde
Fransa ve Osmanl Devleti arasnda neredeyse savaa yol aabilecek
diplomatik bir krize dnmtr. Bir devletin kendi tasarrufunda olan ve
suu sabit bulunan bir memurunu cezalandrmas, Sebastiani tarafndan
bir d politika malzemesi olarak kullanlmtr. Ona gre Fransa
himayesinde olan tercmann, sadece kendi yanna gidip gelmesinden
dolay ldrlmesi, ahsna ve Fransaya yaplm byk bir hakaretti. Ahmed
Cevdet Paaya gre 1807de Aleksandre psilantinin ldrlmesini kendi
zaferi olarak gren Sebastianinin Rumlar hakkndaki bu tavr deiiklii,
ou hl Rus yanls olan dier Rum ailelerini de kazanmak istemesinden
kaynaklanyordu107. Ancak uzun bir sreden beri Ruslarn yannda yer
alp saflarn kesin olarak belirlemi olan Rumlarn byle bir ayak
oyununa kanarak Fransann yannda yer almasn beklemek zayf bir
ihtimaldi. Sebastiani ise bunun farkna varabilecek kadar uzun bir
zamandr stanbulda bulunmaktayd ve Babli-Rum tercmanlar-Avrupal
devletler geninin nasl ilediini iyice renmiti. Bundan dolay Ahmed
Cevdet Paann ileri srd sebep, Sebastianinin bu hareketini izah
etmek iin yeterli bir aklama gibi grnmemektedir.
Olaylarn gidiatn incelediimizde Sebastianiyi buna iten sebebin
Ahmed Cevdet Paann iddialarnn aksine Fransa yanls Aleko Soonun
ldrlmesinden sonra yerine Rusyaya daha yakn olan Karaca Yankonun
atanmas108 olduu anlalmaktadr. Taraftar olan divan tercmann
katledilmesiyle Sebastiani ok nemli bir haber kaynan kaybetmekle
kalmyor, ayrca devlet srlarn renmedeki avantajn Ruslara kaptryordu.
Sebastiani tercmann katli meselesinde zellikle devrin reislkttab
olan ve Fransaya olan gvensizliini her yere aka dile getiren Hlet
Efendiyi suluyor, Alekonun halefi olan divan tercman da bu
iddialardan payn alyordu. Alekoyu korumakta baarsz olan Sebastiani
tm gayretini yeni haber kayna Kostakinin can gvenliine vermiti.
Kostakinin Fransa himayesinde olduunu ve katli halinde Fransann
hakarete urayacan belirterek her halkarda Osmanl Devletinin
iilerini ilgilendiren bir meseleyi devletleraras mecraya ekti.
Babliden Eflak voyvodas ve mteallikatnn hayatlarn garanti eden yazl
bir teminat109 alan Sebastiani, bylelikle nezdinde eli olduu
devletin kendi reayas hakkndaki tasarrufuna karabilecek ve bu
konuda yazl teminat alabilecek derecede Bablide etkin bir konumda
olduunu da belgelemi oluyordu.
Sebastiani sadece Osmanlnn Bat ile ilikilerini deil douya ynelik
kendi i politikalarna da karmaktayd. Badat Valiliine mdahalesi ise
bu tavrna gzel bir rnek tekil etmektedir. Osmanl Devleti Badatta
klemen hkimiyetinden teden beri rahatszlk duymaktayd. 20 Eyll 1807
tarihinde Badat Valisi Ali Paann110 kleleri tarafndan ldrlmesi,
Babliye bekledii frsat sunuyordu. Meveret Meclisinde Sleyman
Beyin
105
BOA., HAT. 57959. 106
BOA., Cevdet Dahiliye (C. DH.) 2201; Oullukyan, a.g.e., s. 19;
Asm Efendi, a.g.e., C. II, s.125. 107
Ahmed Cevdet Paa, a.g.e., C. VIII, s. 208. 108
BOA., Tahvil d. no 53, s.77. 109
BOA., HAT. 14351. 110
Ali Paann Badat Valiliine atanmas ve ldrlmesi hakknda bkz: Ahmed
Cevdet Paa, a.g.e.,
C. VIII, s. 204-206.
-
421 Sheyla Yenidnya
H i s t o r y S t u d i e s
Volume 5 Issue 1 Ocak/January 2013
kaymakam, Erzurum Valisi Yusuf Ziya Paann Badat Valisi olmasna
karar verilerek, Sultan IV. Mustafann da onay ile 111 Yusuf Ziya
Paa vali olarak atanmtr112.
Babli bu kararn uygulamakta yine Sebastiani engeline takld.
ngilterenin Basrada Vahhabiler ile grt ve bu yzden Badat
meselesinin de iilerine ait bir konu olmaktan kt113 iddiasnda olan
eli, Badatn kargaa iinde bulunduunu ve Yusuf Ziya Paann bunu
bastracak gte olmadn ileri srerek atanmasna kar kyor ve Sleyman
Beyin vali olarak atanmasn talep ediyordu. Tabii ki bu iin grnen
yzyd. Gerekte ise blgede stnl ngiltereye kaptrmamak ve Fransay daha
aktif hale getirmek isteyen Sebastiani, Yusuf Ziya Paadan daha
kolay ynlendirebilecei Sleyman Beyle ibirlii yapyordu114. Sleyman
Bey ise Bablide Sebastianinin gcnn farkndayd ve dolaysyla onun
yardmn almas valilik koltuuna oturabilmesi iin neredeyse tek kar
yoldu.
Bu hesaplar dorultusunda Sebastiani, Babliye yapt basky arttrmak
iin spanya ve Felemenk elilerini de yanna ekerek nihayetinde
stanbuldan ayrlacan bildirdi. Babli mecburen ilk kararndan geri adm
atm ve Yusuf Ziya Paann yerine Sleyman Paay atamtr115. Badatn bir
klemen olan Sleyman Paaya tevcih edilmesiyle Osmanl Devleti Badatta
klemen hkimiyetine son vermek iin byk bir frsat karmtr116.
111
BOA., HAT. 4289. IV. Mustafa, halkn istekleri hilafna Badata
vali olarak atanan Yusuf Ziya Paay kabul edeceklerine ve bir
ihtilal kartmayacaklarna dair meveret meclisinden teminat
istemekteydi BOA., HAT. 53925; TSMA., E 7030.
112 TSMA., E 8702/10. Yusuf Ziya Paaya 24 Receb 1222/27 Eyll
1807 tarihinde ehrizor ve Basra
eyaletleriyle birlikte Badat valilii verilmitir ( BOA., Tahvil
d. 53, s. 21- 22). 113
BOA., HAT. 14351. 114
Badat Kaymakam Sleyman Paa (Badat kaymakam olarak atanmas iin
bkz: TSMA., E 8702/10) ve Sebastianinin Babliye konuyla ilgili
sunduklar takrirler incelendiinde ikisinin de ibirlii ierisinde
olduklar ortaya kmaktadr. Her ikisi de sz konusu yazlarda ran ve
Vahhabi tehlikesinin ancak Sleyman Paann blgeye vali olmasyla
engellenebileceini iddia ediyorlard (BOA., HAT. 4276, 4290, 53342).
Badat halk da gnderdikleri yazlarla Yusuf Ziya Paann, ranla komu
olan ve halknn ou Arap ve airetlerden meydana gelen Irakn durumunu
bilmesinin mmkn olamayaca belirterek, Sleyman Paann valilie
atanmasn istemekteydiler (BOA., HAT. 54084, 4282).
115 Sleyman Paa 27 evval 1227/ 28 Aralk 1807 tarihinde Badat
valiliine atanm (BOA., Tahvil d.
53, s. 21-22); caize olarak ise 15323 kuru gndermitir (BOA.,
Sadaret Defteri 354, s.11). 116
Ahmed Cevdet Paa, a.g.e., C.VIII, s. 244. Mellif, Bablinin ald
bu kararda klemenlerin mi
yoksa Sebastianinin mi ar bastnn tam olarak anlayamadn
yazmaktadr. Ancak bununla
birlikte o srada Badatta saylar 1000 kadar bile olmayan
klemenlerin devlet iin bir tehlike tekil
edemeyeceini ve Badat halknn Klemenler iin isyan lekesini
kabullenmeyeceklerini ilave
etmitir. Ancak Sleyman Paa tarafndan 5-6000 kese akenin stanbula
gnderildii ve bunun
Bablide ve sarayda sz geenlere datldnn rivayet edildiini
yazmaktadr. Daha sonra kaleme
ald satrlar daha da ilginleir, yle ki: O esnada Fransa ve Rusya
imparatorlarnn Rumeliyi
paylamaya karar verdiklerinden dolay Sebastianinin Rumeli
ilerine mdahalesi devletinin
politikas gereinden olarak kabul edilebileceini ancak Badat
valiliine mdahalesine bir mana
verilemeyeceini kaydetmektedir (Ahmed Cevdet Paa, a.g.e.,
C.VIII, s 207). Mellifin bu satrlaryla
aka belirtmese de Sleyman Paann gndermi olduu rvetten
Sebastianinin de bir pay aldn
dnd meydandadr. Elimizde bu iddialar kantlayacak ya da
rtebilecek belgeler
bulunmamaktadr. Ancak Sebastianinin her frsatta stanbuldan
ayrlacan ileri srmesi ve buna
karlk ald pahal hediyelerle bu fikrinden vazgemesi paraya olan
dknln gstermektedir.
-
Kaos ve Kriz Ortamnda (1807-1808) Fransann Babli zerindeki
Etkisi 422
H i s t o r y S t u d i e s
Volume 5 Issue 1 Ocak/January 2013
Sonu olarak diyebiliriz ki Sebastiani stanbulda eli olarak
bulunduu mddete Avrupa diplomasisinin tm inceliklerini kullanarak
Fransann Osmanl zerindeki politikalarn gerekletirmesini salamtr. Bu
baarsnda phesiz Napolyonun kazand askeri zaferler de byk rol
oynamtr. Osmanl Devleti ise bu srete Rusya ve ngiltere karsnda
tutunabilmek iin Fransaya bel balamakla birlikte aradaki dengeleri
gzetmeye almtr. Osmanl Devletinin statkoyu korumaya alt bu sre ayn
zamanda Avrupa diplomasi sistemine uyum salamada nemli bir yol kat
etmesini salamtr.
KAYNAKA
Ariv Belgeleri
Babakanlk Osmanl Arivi (BOA.), Hatt- Hmyn (HAT.) 1741, 4276,
4480, 4282, 4289, 4290, 6915, 7209, 114351, 13181 L, 14351, 14397,
14633; A, 16154, 16179, 16195 A,
16197, 16197 A, 16197 B, 45855, 45918 , 46891, 53008, 53120, ,
53329, 53331, 53342, 53456, 53538, 53654, 53737, 53752, 53914,
53925, 53960, 54084, 54114-B, 54124, 54124
A, 54124 B, 54124 C,. 57889, 57959.
BOA., Cevdet Hariciye (C.HR). 1318; 2506.
BOA., BOA., Cevdet Dahiliye (C. DH), 2201.
BOA., Bab- Asafi Mektubi Kalemi Dosyalar (A MKT.) 798-1, 799-35,
799/48. BOA., Bab- Asafi Amedi Kalemi Dosyalar (A.AMD.) 53/18;
53/19; 53-37. 53/14, 54/39. BOA., Bab- Asafi Sadaret Kethdal
Dosyalar (A.SKT.), 89/18, 90/3; 90/10. BOA., Kamil Kepeci Defter
(KK. d) 18, s. 1.
BOA., Tahvil Defteri no 53, s. 21- 22, 77.
BOA., Sadaret Defteri 354, s.11.
Topkap Saray Mzesi Arivi (TSMA) Evrak (E) 4171, E.1449, E. 5161,
E. 8298/3 E 8298/3; E7030, E 8702/10.
Kaynak, Aratrma ve nceleme Eserleri
ABOU- EL-HAJ, Rfat A, Ottoman Diplomacy At Karlowitz, Journal Of
The American Oriental Society, Vol.87, No.4, (Oct.-Dec., 1967).
AHMED CEVDET PAA, Tarih-i Cevdet, C. VIII, Dersaadet 1309
(ikinci bask). AHMED REST, Harital ve Resimli Mkemmel Tarih-i
Osmani, C. II, Dersaadet 1328. AKSAN, Virginia, Savata ve Barta Bir
Osmanl Devlet Adam AhmedResmi Efendi (1700-
1783), stanbul 1997. AL READ BEY, Devlet-i Osmaniye Asr- Hazr
Tarihi, Dersaadet 1328, s 94. ALTINAY, AHMED REFK, Kabak Mustafa,
(haz. Enfel Doan), stanbul 2005. ASIM EFEND, Tarih-i Asm, C. I,
stanbul 1867. AULARD, A., Fransa nklab Siyas Tarihi, (ev. Nazm
Poroy), C.III, Ankara 1982. BEYDLL, Kemal, Osmanl ve Avrupa
Devletleri Arasnda ttifaklar, ada Trk
Diplomasisi: 200 Yllk Sre, Ankara 1999.
Bununla birlikte Sebastianinin Irak havalisinde stnl
Vahhabilerle temas halinde olan ngilizlere
kaptrmamak iin kendine bir mttefik aramas ve Sleyman Paay bu
yzden desteklemesi de gz
ard edilmemesi gereken bir husustur.
-
423 Sheyla Yenidnya
H i s t o r y S t u d i e s
Volume 5 Issue 1 Ocak/January 2013
CAB MER EFEND, Cabi Tarihi:Tarih-i Sultan Selim-i Salis ve
Mahmud- Sani, C. I, Haz.Mehmet Ali Beyhan, Ankara 2003.
DAVSON, Roderic, Kk Kaynarca Andlamasnn Yeniden Tenkidi, (ev.
Erol Akretmen), EF. Tarih Enstits Dergisi, C. X-XI, stanbul
1979-1980.
DE MESMAY, General J.T., Horace Sebastiani Soldat, Diplomate,
Homme dEtat Marchal de France (1772-1851), Paris 1948.
DE TESTA, Le Baron I., Recueil Des Traits De La Porte
Ottomane,C. II, Paris 1865. DRAULT, Selim-i Salis ve Napolyon,
Sebastiani ve Gardan, (terc. Kprlzade Mehmet
Fuad) Dersaadet 1329.
DERN, Fahri etin, Yayla mam Risalesi, Tarih Enstits Dergisi, S.
3, stanbul 1973. FNDLEY, Carter, Origins Of The Ottoman Ministry,
International Journal Of The Middle
East Studies, Vol 1, No: 4(Oct., 1970).
HUREWTZ, J.C., The Europeanization Of Ottman Diplomacy: The
Conversion From Unilateralism To Reciprocity In The Nineteenth
Century Belleten, C.XXV, S. 99, Ankara 1961.
JAMES, William, The Naval History Of Great Britain, Vol. V,
London 1837.
JORGA, Nicolea, Osmanl mparatorluu Tarihi, (ev. Nilfer Epeli),
C. V, stanbul 2005. KARAL, Enver Ziya, Hlet Efendinin Paris
Bykelilii, stanbul 1940. KOLOLU, Orhan, Fransz Devrimi ve Osmanl
Diplomasisi, ada Trk Diplomasisi: 200 Yllk Sre, Ankara 1999. KSE,
Osman, 1774 Kk Kaynarca Andlamas, Ankara 2006. LEE, Stephen, Avrupa
Tarihinden Kesitler, Ankara 2009.
LEFEBVRE, Histoire De Cabinets De LEurope, C.III, Paris 1847.
MANO, G.A., Religion Et Politique, Paris 1856.
MUAHEDAT MECMUASI, C. IV, Ceride-i Askeriyye Matbaas 1298. NAFF,
Thomas, Reform And The Conduct Of Ottoman Diplomacy In The Reign Of
selim
III, 1789-1807, Journal Of The American Oriental Society,
Vol.83, No.3, (Aug.-Sep., 1963).
KARAER, Nihat, Abdrrahim Muhib Efendinin Paris Bykelilii
(1806-1811) ve Dneminde Osmanl Fransz Diplomasi likileri, Osmanl
Tarihi Aratrmalar Merkezi (OTAM) , S. 30, Ankara 2011.
OULLUKYAN, Ruzname, III. Selim, IV. Mustafa, II. Mahmut ve
Alemdar Mustafa Paa, (Tercme ve Notlar) Hrand D. Andreasyan,
stanbul 1972.
PHILLIOU M., Christine. Worlds Old And NEW: Phanariot NetWorks
And The Remerking Of
Otoman Governance In The Frst Half Nineteenth Century,
Ph.D.diss., Princeton University, 2004.
SAINT-DENYS, Juchereau de Revolutons de Constantinople En 1807
Et 1808, Paris 1819. SHAW, Stanford. Eski ve Yeni Arasnda Sultan
III. Selim, (ev. Hr Gld), stanbul 2008. THE SECRET HISTORY OF THE
COURT AND CABINET OF ST CLOUD, New York 1807.
THE WEEKLY POLITICAL REVIEW OF .HENRY REDHEAD YORKE FROM JANUARY
TO
JUNE 1807.
THE ANNUAL REGISTER OR A VIEW OF THE HISTORY POLITICS AND
LITERATURE
FOR THE YEAR 1806, LONDON 1808.
UNAT, Faik Reit. Osmanl Sefirleri ve Sefaretnameleri, Ankara
1992, UZUNARILI, smail Hakk. Amedi Galib Efendinin Murahhasl ve
Paristen
Gnderdii ifreli Mektuplar, Belleten, C. I Ankara 1937. VASIF,
Tarih-i Vasf, Milli Ktphane Mikrofilm Arivi No: 608, C.II.
-
Kaos ve Kriz Ortamnda (1807-1808) Fransann Babli zerindeki
Etkisi 424
H i s t o r y S t u d i e s
Volume 5 Issue 1 Ocak/January 2013
YENDNYA, Sheyla. Hlet Efendinin Hayat dari ve Siyas Faaliyetleri
(1760-1822), stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Baslmam
Doktora Tezi, stanbul 2009. ZNKESEN, Johann Wilhelm. Osmanl
mparatorluu Tarihi, (ev. Nilfer Epeli), stanbul 2011.