KAMU KESİMİNİN TASNİFİ

KAMU KESİMİNİN TASNİFİ

Z

aman içinde, değişen şartların zorlaması sonucunda bütçe

ilkelerinden özellikle birlik ilkesinden önemli sapmalar ortaya

çıkmıştır.

B

u sapmanın önemli nedenleri olarak; devletin ekonomik ve sosyal

hayata çok yönlü ve daha fazla müdahale etmesi, hizmetlerin niteliği,

ülkenin çeşitli ekonomik güçlükler altında olması, bütçelemedeki yeni

gelişmeler, bütçenin görünüşte küçültülmesi vb. olarak belirtilebilir.

Ü

lkemizde özellikle birlik ilkesinden sapmalar

çerçevesinde genel bütçe dışındaki bütçe

uygulamalarına örnek olarak; özel bütçeler, düzenleyici

ve denetleyici kurum bütçeleri, sosyal güvenlik kurumu

bütçeleri, mahalli idare bütçeleri, döner sermaye

işletmeleri, özerk bütçeler ve bütçe dışı fon uygulamaları

verilebilir.

A-GENEL BÜTÇELER

G

enel bütçe, 5018 sayılı kanuna ekli 1 nolu cetvelde

yer alan devlet tüzel kişiliğine dahil olan TBMM,

Cumhurbaşkanlığı, Başbakanlık, Anayasa

Mahkemesi, Sayıştay, Bakanlıklar, Devlet Personel

Başkanlığı, TÜİK vb. kamu idarelerinin büütçesidir.

B- ÖZEL BÜTÇELERÖ

zel bütçe, bir bakanlığa bağlı ilgili olarak belirli bir kamu hizmetini

yürütmek üzere kurulan, gelir tahsis edilen, bu gelirlerden harcama yapma

yetkisi verilen, kuruluş ve çalışma esasları özel kanunla düzenlenen kamu

idarelerinin bütçesidir. (2003 - 5018)

O

halde özel bütçeler, giderleri özel gelirlerle karşılanan ve genel bütçe

dışında yürütülen bütçelerdir.

S

avunma sanayi müsteşarlığı, türkiye bilimsel ve teknolojik araştırma

kurumu, türkiye bilimler akademisi, tse, vakıflar genel müdürlüğü vb.

C- DÜZENLEYİCİ VE DENETLEYİCİ KURUM BÜTÇELERİ

Ü

lkemizde 1980’den sonra ekonominin dışa açılması, Avrupa Birliği ile

ilişkilerimiz çerçevesinde Ulusal Programdaki taahhütlerimiz, kamu

kesimi faaliyetlerinin yeniden düzenlenmesi gereği, çeşitli

sektörlerde rekabet dengesinin kurulması, kamunun elinde bulunan

işletmelerin özelleştirilmelerinin ‘’özel tekellere’’ yol açmamaları

gibi nedenlere dayalı olarak çok sayıda DDK oluşturulmuştur.

B

u kurumlar özel kanunlarla kurulmuş olup, kamu tüzel kişiliğine

sahiptirler.

Ü

lkemizde ilk düzenleyici ve denetleyici kurum olarak 1981

yılında Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) kurulmuştur.

R

TÜK, Rekabet Kurumu (RK), BDDK, Kamu İhale Kurumu

(KİK), Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu

(TAPDK) başlıca düzenleyici ve denetleyici

kurumlarımızdandır.

D- SOSYAL GÜVENLİK KURUMLARI BÜTÇELERİ

S

osyal güvenlik, kişileri sosyal risklere karşı korumaktır.

S

osyal riskler; sosyal sigortalar, sosyal yardım ve hizmetlerle

karşılanmaya çalışılmaktadır.

Ü

lkemizde Cumhuriyet döneminin ilk yıllarından itibaren devlet,

sosyal güvenlik hizmetlerini hızla geliştirmeye ve gerekli teşkilatı

kurmaya yönelmiştir.

T

.C. Emekli Sandığı, Sosyal Sigortalar Kurumu ve Bağ-Kur uzun yıllar

ülkemizde sosyal güvenlik hizmeti sunmuştur.

G

ünümüzde bu kurumlar tasfiye sürecinde olup Sosyal Güvenlik

Kurumu (SGK) adı altında tek çatı haline getirilmiştir.

B

aşlıca gelirleri prim gelirleri, para cezaları, katılım payları, devlet

katkıları, merkezi yönetim bütçesinden yapılan ödemeler, taşınır ve

taşınmaz gelirleri vb.

E- MAHALLİ İDARE BÜTÇELERİ

Ü

lkemizde birlik ilkesinden bir sapma da mahalli idare bütçeleriyle ortaya

çıkmaktadır.

5

018 sayılı kanunda mahalli idare bütçesi, mahalli idare kapsamındaki kamu

idarelerinin bütçesi olarak tanımlanmaktadır.

B

ilindiği gibi üniter siyasi yapıya sahip ülkemizde, devlet, kamu hizmetlerini merkezi

ve mahalli idareler vasıtasıyla topluma sunmaktadır.

M

erkezi idare içinde yer alan kuruluşların bütçeleri esas itibariyle genel bütçeyi,

mahalli idareler içindeki kuruluşların bütçeleri de mahalli idare bütçelerini

oluşturmaktadır.

TÜRKİYE’DE MAHALLİ İDARELER

İ

l Özel İdareleri

B

elediyeler

K

öyler

M

ahalli İdare Birlikleri

F- DÖNER SERMAYE İŞLETMELERİ

D

öner Sermaye İşletmeleri de bütçede birlik ilkesini bozmaktadır.

G

enel bütçe içinde idare edilen sınai ve ticari kurum ve idarelerinin ilk

madde ve malzeme alım bedelleri ile uzman ve işçi ücretleri döner

sermaye adıyla bütçelere konulan ödenekler ile karşılanır ve ödenir.

E

sasen döner sermaye işletmesi kurmak, genel bütçeli idareler için

söz konusu olmakla birlikte özel(katma) bütçeli idareler de kuruluş

kanunlarına dayanarak döner sermaye işletmeleri kurmuşlardır.

Ü

lkemizde örneğin Hazine Müsteşarlığına bağlı

Darphane ve Damga Matbaası, Milli Eğitim

Bakanlığına bağlı basımevleri, Adalet Bakanlığına

bağlı ceza evlerindeki atölyeler, üniversite

hastaneleri döner sermayeli işletmelerdir.

G- ÖZERK BÜTÇELER

Ü

lkemizde özerk bütçeli kuruluşlar, kamu iktisadi teşebbüsleri

(KİT)’ dir.

1

929 Dünya Ekonomik Krizi sonrası devletin ekonomiye

müdahalesinin artması, piyasa sistemi içinde sınai ve ticari

müesseseler oluşturması ile birlikte pek çok ülkede ve

ülkemizde ekonominin çeşitli sektörlerinde KİT’ler kurulmuştur.

1

930’lu yıllardan başlayarak ülkemizde kurulan

başlıca KİT’ler; Sümerbank, Etibank, Türkiye Demir

Çelik İşletmeleri, Türkiye Selüloz ve Kağıt

Fabrikaları (SEKA), Türkiye Şişe Cam Sanayii A.Ş. ,

PETKİM, Et-Balık Kurumu vb. dir.

H- BÜTÇE DIŞI FON UYGULAMALARI

D

evlet ve diğer kamu tüzel kişileri tarafından bazı amaçların

gerçekleştirilebilmesi için kamu gelirlerinin bir kısmının, özel kanun

ya da kararlarla ya bütçeden ya da bütçe dışından ayrılarak bir yıllık

süre ile sınırlı olmaksızın gerektikçe harcanmak üzere bir hesapta

tutulmasıyla meydana getirilen fonlar dır.

Ö

rnek verecek olursak; Kamu Ortaklığı Fonu, Tanıtma Fonu, Destekleme

ve Fiyat İstikrarı Fonu, Belediyeler Fonu, İhracatı Geliştirme Fonu vb.

Güncel veriler için

http://www.bumko.gov.tr/

HAZIRLAYANLAR

Kenan TARAKCI

Mehmet KOCAMAN