Kadın ve Aile Hayatı - Pegem.Net“bir”lerden “biri”si olan Cahit Zarifoğlu ise “gülerek karşılayın, gülle karşılayın eşlerinizi, çocukları sevin, dünya ölümlü

Kadın veAile HayatıEditör: Doç. Dr. Nazım ELMAS

Editör: Doç. Dr. Nazım ELMAS

KADIN VE AİLE HAYATI

ISBN 978-605-241-012-7DOI 10.14527/9786052410127

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2017, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye ait-tir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elekt-ronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan ki-taplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca ta-nınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye'de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda fark-lı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Ağustos 2017, Ankara

Yayın-Proje: Özlem SağlamDizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kuşcuoğlu

Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]

ÖN SÖZ

“Kadın, bilmeyene nefs, bilene 'nefes’tir”.

Şems-i Tebrizi

“Bir erkek terbiye edildiği vakit, bir tek fert, bir kadın terbiye edildiği

vakit ise bütün bir aile terbiye edilmiş olur”.

Wolfgang Van Goethe

Kadın, insanlığın olmazsa olmazıdır. İnsana ait yaşamda her ne varsa kadın

kaynaklıdır. O, insanlığın hem anası hem de insan olabilmenin en temel unsu-

rudur. O, Habibullah’ın (S.A.V) annesi Amine, sevgili eşi ve ilk dayanağı Hatice,

kâinatın iff et abidesi Meryem’dir. O, gül bahçesinde devşirilen gül ağacının kokusu

hiç gitmeyen nadide yaprağı, insanoğlunun ilk öğretmenidir. Ve O, Yüce Yaratı-

cı’nın (C.C.) bizlere emaneti, “canan”dan önce gelen “can”ımız, kimselere benzete-

mediğimiz her dem kendi kalabilmeyi başarabilmiş herkesin kimsesidir.

“Aile, zihinlerin bir araya geldiği bir yerdir. Eğer zihinler birbirlerini sever-

lerse ev bir çiçek bahçesi kadar güzel olur. Ama zihinler birbirleriyle uyum içinde

olmazlarsa bahçeyi darmadağın edecek bir fırtına oluşur” der Buddha. Ötelerden

gür bir sesle “aile, toplumun özüdür, onu tahribe yönelen her şey toplumun tahri-

bine yönelmiş demektir” veciz sözüyle seslenir Samuel Butler. Nihayet içimizdeki

“bir”lerden “biri”si olan Cahit Zarifoğlu ise “gülerek karşılayın, gülle karşılayın

eşlerinizi, çocukları sevin, dünya ölümlü dünyadır” metaforuyla seslenir mahşeri

vicdanlara. Küheylan edasıyla şaha kalkmış olan bu düşünceler, aile ve aile içeri-

sindeki kadının önemine vurgu yapan tematik düşüncelerdir. O halde kadındır bir

ailenin mihenk taşı ve insanın prototipi olan “çocuğun” hayattaki ilk öğretmeni.

Yaşama dair her ne varsa aile içerisinde kadınla başlar ve yaşam “sonsuzluğun giriş

kapısı” olan ve “kabir” diye nitelendirdiğimiz toprak ananın kucağında nihaye-

te erer. Kısacası “sonsuza açılan son” kadının ağuş-ı maderinden geçer. Durum

böyle iken asırlardır üzerinde kafa yorulan, birçok klasik esere ve uygulamalara

konu olan kadının bu durumu bizleri aldatmamalıdır. Bu eser ve uygulamaların

her birinde kadının anlık çığlığını duyar, kadının gözyaşlarının ruhumuza zerk

ettiği dalgaların girdabında buluruz bedenlerimizi ve duygularımızı. Tam da bu

raddede kendi bedenlerimizde hepimiz, kadın olmanın zorluğunu ve zorun da

ötesinde mutluluğunu hissetmeye çalışır ve “erkek, kadının eksik kalan yanıdır”

veciz sözünü dudaklarımız ile terennüm etme hazzının verdiği hissiyat ile ötelerin

giriş kapısının tokmağına sevgiliye duyulan özlem ile vurmaya başlarız. İşte fotoğ-

rafa bu açıdan baktığımızda kadın ve kadının doğal bir üyesi olduğu aile hayatının

önemi konusunda zorlayıcı açıklamalarda bulunmak akıntıya kürek çekmek ile

eşdeğer olacaktır.

iv Kadın ve Aile Haya

Bu kitap, Giresun Üniversitesi’nin farklı birimlerinde görev yapan, farklı bi-

limsel ve akademik alt yapıya sahip olan akademisyenlerin bir araya gelerek ka-

leme aldıkları temel bir eser niteliğindedir. Eserde emeği geçen herkese teşekkür

eder, bu kitabın başta öğrencilerimiz olmak üzere kadın ve aile hayatı ile ilgili

çalışma yapan, bu konuya ilgi duyan herkese hayırlı olmasını temenni ederken

Yunus edasıyla “bilmeyen ne bilsin bizi, bilenlere selam olsun” deriz.

Prof. Dr. Cevdet COŞKUN

Giresun Üniversitesi Rektörü

BÖLÜMLER VE YAZARLAR

1. BÖLÜM: Toplumsal Bir Kurum Olarak Aile

Yrd. Doç. Dr. Adem GÜRLER,

Giresun Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Öğretim Üyesi, GİRESUN

2. BÖLÜM: Türk Toplumunda Aile ve Kadının Ailedeki Konumu

Öğr. Gör. Ünver AKIN,

Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler MYO Öğretim Görevlisi, GİRESUN

3. BÖLÜM: İslam Dininin Kadına ve Aileye Bakışı

Yrd. Doç. Dr. Mustafa TUNCER,

Giresun Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Öğretim Üyesi, GİRESUN

4. BÖLÜM: Aile İçi Şiddet

Yrd. Doç. Dr. Fatma GENÇ,

Giresun Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi, GİRESUN

5. BÖLÜM: Ailede Değer Kavramı

Arş. Gör. Hüseyin ALGUR,

Giresun Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Öğretim Elemanı, GİRESUN

6. BÖLÜM: Sosyal Değişim Sürecinde Aile ve Kadın

Doç. Dr. İlknur MEŞE,


7. BÖLÜM: İnsan Hakları ve Kadın

Doç. Dr. İlknur MEŞE,


Yrd. Doç. Dr. Nezihe Başak ERGİN,


8. BÖLÜM: Boşanma ve Nedenleri

Yrd. Doç. Dr. Hayrettin KARADENİZ,


vi Kadın ve Aile Haya

9. BÖLÜM: Ailede Bakıma Gereksinimi Olan Bireyler ve Kadın

Yrd. Doç. Dr. Fatmanur ÖZEN,

Giresun Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi, GİRESUN

10. BÖLÜM: Ailede Kriz Yönetimi

Yrd. Doç. Dr. Levent YAYCI,

Giresun Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi, GİRESUN

11. BÖLÜM: Postmodern Zamanların Dağılmış Aile Yapıları

Doç. Dr. Şirin DİLLİ, Giresun Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Öğretim Üyesi, GİRESUN

İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜMTOPLUMSAL BİR KURUM OLARAK AİLE

GİRİŞ ........................................................................................................................................5

TOPLUMSAL AÇIDAN AİLE .............................................................................................7

AİLENİN İŞLEVLERİ VE TANIMI...................................................................................10

TÜRK TARİHİNDE AİLE ..................................................................................................16

Eski Türklerde Aile.........................................................................................................17

İslami Dönemde Türk Ailesi .........................................................................................19

Osmanlı Toplumunda Klasik Dönem Türk Ailesi .....................................................21

Modernleşme Dönemi Türk Ailesi ..............................................................................23

AİLE TÜRLERİ ....................................................................................................................25

Otorite Türlerine Göre Yapılan Ayrımlar ....................................................................26

Ailedeki Üye Sayısına Göre Yapılan Ayrımlar ............................................................27

Soy İlişkilerine Göre Yapılan Ayrımlar ........................................................................29

Oturulan Yere Göre Yapılan Ayrımlar .........................................................................29

Eşin Seçildiği Gruba Göre Yapılan Ayrımlar ..............................................................31

SONUÇ ..................................................................................................................................31

KAYNAKÇA .........................................................................................................................33

2. BÖLÜMTÜRK TOPLUMUNDA AİLE VE KADININ AİLEDEKİ KONUMU

GİRİŞ ......................................................................................................................................35

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TOPLUMUNDA AİLE VE

KADININ KONUMU .........................................................................................................36

İSLAMİYET SONRASI TÜRK TOPLUMUNDA AİLE VE

KADININ KONUMU .........................................................................................................39

Selçuklu Dönemi ............................................................................................................40

Osmanlı Dönemi ............................................................................................................40

CUMHURİYET SONRASI TÜRK TOPLUMUNDA AİLE VE

KADININ KONUMU .........................................................................................................43

GÜNÜMÜZDE TÜRK TOPLUMUNDA AİLE VE KADIN .........................................44

viii Kadın ve Aile Haya

Medyanın Türk Toplumunda Aileye ve Kadına Etkileri ...........................................45

Türk Toplumunda Modern Ailede 21.Yüzyılda Yaşanan Değişimler ve

Kadına Etkisi ...................................................................................................................48

SONUÇ ..................................................................................................................................50

KAYNAKÇA .........................................................................................................................53

3. BÖLÜMİSLAM DİNİNİN KADINA VE AİLEYE BAKIŞI

GİRİŞ ......................................................................................................................................57

AİLENİN OLUŞUMU, GÖREV VE SORUMLULUKLAR ............................................57

EVLİLİĞİN SÜRDÜRÜLEBİLMESİ .................................................................................59

TESETTÜR VE İFFET ........................................................................................................60

İSLAM’DA KADINA VERİLEN DEĞER .........................................................................61

KADIN ERKEK EŞİTLİĞİ YA DA EŞİTSİZLİĞİ ............................................................62

ERKEKLERİN KADINLAR ÜZERİNDE HÂKİMİYETİ VE AİLE REİSLİĞİ ...........65

İKİ KADIN ŞAHİTLİĞİNİN BİR ERKEĞİN ŞAHİTLİĞİNE DENK GELMESİ .......67

KADININ MİRASTAN ERKEĞE NİSPETLE YARI PAY ALMASI ..............................70

ÇOK EŞLİLİK .......................................................................................................................72

BOŞAMA HAKKI ................................................................................................................74

KADININ KAMUSAL ALANDA ÇALIŞMASI ..............................................................77

KADINLARIN HÂKİMLİK YAPABİLMESİ ....................................................................79

İSLAM’DA KADININ SİYASİ HAKLARI ........................................................................80

SONUÇ ..................................................................................................................................84

4. BÖLÜMAİLE İÇİ ŞİDDET

GİRİŞ ......................................................................................................................................89

AİLE İÇİ ŞİDDET ................................................................................................................90

ŞİDDET TÜRLERİ ...............................................................................................................91

AİLE İÇİ ŞİDDET NEDENLERİ........................................................................................94

AİLE İÇİ ŞİDDETİN KADIN VE ÇOCUK ÜZERİNE ETKİLERİ ...............................95

AİLE İÇİ ŞİDDETE KADININ TEPKİSİ....................................................................... 100

ixİçindekiler

KADIN ŞİDDET ORTAMINDA KALMAYA NEDEN DEVAM EDER? ................. 100

AİLE İÇİ ŞİDDETİ ÖNLEMEYE YÖNELİK YASAL DÜZENLEMELER ................ 103

AİLE İÇİ ŞİDDETİN ÖNLENMESİNE YÖNELİK ÇÖZÜM ÖNERİLERİ .............. 105

SONUÇ ............................................................................................................................... 108

KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 109

5. BÖLÜMAİLEDE DEĞER KAVRAMI

GİRİŞ ................................................................................................................................... 113

Aile ............................................................................................................................... 113

Aile İçi İletişim ............................................................................................................ 115

Değer Kavramı ............................................................................................................. 116

BİREYİN GELİŞİMİNDE AİLENİN YERİ .................................................................... 116

Duygusal Gelişim ........................................................................................................ 117

Psiko-Sosyal Gelişim................................................................................................... 118

Kişilik Gelişimi ............................................................................................................ 119

DEĞERLERİN ÖĞRETİLMESİNDE AİLENİN ETKİSİ ............................................. 120

Huzurlu Bir Aile Ortamı Oluşturmak ...................................................................... 121

Ailede Sevgi ve Güven Ortamının Oluşturulması .................................................. 122

Değerlerin Öğretilmesinde Sosyal Öğrenme ve Aile .............................................. 123

Aile Tutumlarının Değer Eğitimi Üzerindeki Etkisi ............................................... 123

AİLEDE KAZANILAN DEĞER ÖRNEKLERİ ............................................................. 125

Sevgi ve Saygı ............................................................................................................... 125

Sorumluluk .................................................................................................................. 128

Özgüven, Özsaygı ve Özdenetim .............................................................................. 130

Adalet ............................................................................................................................ 132

Sabır .............................................................................................................................. 133

SONUÇ ............................................................................................................................... 134

KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 136

x Kadın ve Aile Haya

6. BÖLÜMSOSYAL DEĞİŞİM SÜRECİNDE AİLE VE KADIN

GİRİŞ ................................................................................................................................... 139

AİLENİN TANIMINI YAPMAK MÜMKÜN MÜDÜR? ............................................ 140

GENİŞ VE ÇEKİRDEK AİLE .......................................................................................... 142

GÜNÜMÜZDE EVLİLİK VE AİLE ............................................................................... 144

TOPLUMSAL CİNSİYET ROLLERİ VE AİLE ............................................................. 147

EV İÇİ ŞİDDET ................................................................................................................. 150

ÇOCUĞUN DEĞERİ ....................................................................................................... 156

DEĞERLENDİRME .......................................................................................................... 159

KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 161

7. BÖLÜMİNSAN HAKLARI VE KADIN

GİRİŞ ................................................................................................................................... 163

KADINLARIN HAK ARAYIŞLARINA KISA BİR BAKIŞ .......................................... 164

Osmanlı Kadın Hareketi ............................................................................................ 166

CUMHURİYET DÖNEMİNDEN GÜNÜMÜZE KADIN HAKLARI

KONUSUNDA YAPILAN YASAL DÜZENLEMELER ............................................... 167

DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ................................................................................... 176

KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 178

8. BÖLÜMBOŞANMA VE NEDENLERİ

GİRİŞ ................................................................................................................................... 181

BOŞANMA ........................................................................................................................ 182

BATI ÜLKELERİNDE BOŞANMA ................................................................................ 184

BOŞANMANIN NEDENLERİ........................................................................................ 185

BOŞANMAYI ARTIRAN ETKENLER .......................................................................... 189

İSLAM DİNİNİN BOŞANMAYA BAKIŞI .................................................................... 190

xiİçindekiler

MEDENİ KANUNDA YER ALAN BOŞANMA SEBEPLERİ .................................... 193

BOŞANMANIN SONUÇLARI ....................................................................................... 196

Çocuk Açısından Boşanma ........................................................................................ 196

Boşanmanın Çocuk Üzerindeki Olumsuz Etkileri ................................................ 197

Kadın Açısından Boşanma ......................................................................................... 199

Erkek Açısından Boşanma ......................................................................................... 201

TÜRKİYE GENELİ BOŞANMA ORANLARI .............................................................. 202

TÜRKİYE’DE BOŞANMA GEREKÇELERİ VE ORANLARI .................................... 205

Türkiye’de İl ve Bölgelere Göre Kaba Boşanma Hızı (2007-2015) ........................ 207

Evlilik Süresine Göre Boşanma Oranları (2001-2016) .......................................... 210

Nikâh Türüne Göre Boşanma Oranları ................................................................... 211

Mutlu Evlilik ................................................................................................................ 212

SONUÇ VE ÖNERİLER .................................................................................................. 214

KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 218

9. BÖLÜMAİLEDE BAKIMA GEREKSİNİMİ OLAN BİREYLER VE KADIN

GİRİŞ ................................................................................................................................... 221

AİLE .................................................................................................................................... 222

Ailenin Hukuki Tanımı .............................................................................................. 222

Ailenin İşlevi ................................................................................................................ 222

Aile Tipleri ................................................................................................................... 223

ROL KAVRAMI VE AİLE İÇİ ROLLER ....................................................................... 228

Ailede Bakıma Muhtaç Kişiler ve Kadın .................................................................. 233

KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 242

10. BÖLÜMAİLEDE KRİZ YÖNETİMİ

GİRİŞ ................................................................................................................................... 245

AİLEDE EKONOMİK PROBLEMLER .......................................................................... 247

KRİZ VE ÇOCUK ............................................................................................................. 250

xii Kadın ve Aile Haya

AİLEDE KAYIPLAR YAŞANMASI VE ÇOCUĞA ETKİLERİ .................................. 252

ÇOCUKLAR VE OKUL PROBLEMLERİ ..................................................................... 255

AİLEYE YENİ BİR KARDEŞİN GELMESİ ................................................................... 257

BİR KRİZ DURUMU OLARAK BOŞANMA ............................................................... 259

AİLE DİRENCİ .................................................................................................................. 261

KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 263

11. BÖLÜMPOSTMODERN ZAMANLARIN DAĞILMIŞ AİLE YAPILARI

GİRİŞ ................................................................................................................................... 265

POSTMODERN ZAMANLARDA DAĞILMAK... ...................................................... 266

“PARAŞÜT ÇOCUK”LAR, “ASTRONOT AİLE”LER ................................................ 269

DAĞILMIŞ AİLEYİ TANIMLAMAK ............................................................................ 271

TÜKETİM KÜLTÜRÜNÜN KISKACINDA AİLE YAPISI ........................................ 274

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İLE DAĞILAN AİLELER.......................................................... 275

YOKSULLAŞAN KADINLARIN AİLE HAYATLARI ................................................. 279

POSTMODERN ZAMANLARIN ÇOĞUL AİLE GERÇEKLERİ

ÜZERİNE SON SÖZ ........................................................................................................ 282

KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 284

BAŞLARKEN,

“Mahzurlarını bilmediğimiz şeylerin kemâllerine inanıyoruz.”

Cemil Meriç

“Ne gülüyorsun, anlattığım senin hikâyen.”

Horatius

Bir toplumun en temel taşlarından birisi kuşkusuz aile ve onun içindeki ka-

dındır. Özellikle günümüzde aile, aile içi iletişim, toplumsal cinsiyet eşitliği, ailede

kadının yeri ve önemi gibi kavramlar giderek daha da önem arz eder bir hale gel-

miştir. Bilhassa kadının toplumsal hayata karışması ile birlikte kadının aile içinde

rol ve statüsündeki değişme ve gelişmelerin hızına erişilemez olmuş, bu tür deği-

şikler peşi sıra bir takım olumlu ve olumsuz figürlerin, olumsuz davranış modelle-

rinin ve aile içi şiddet, boşanma, intihar gibi istenilmeyen sosyal olguların ortaya

çıkmasına sebebiyet vermiştir.

Ailenin temel amacı, insan soyunun devamını sağlamak suretiyle topluma

faydalı bireyler ve sağlıklı nesiller yetiştirmektir. Aile bireyleri arasında sevgi ve

saygıya dayalı kurulacak bağların; değerlerine bağlı ve kişilikli çocukların ye-

tiştirilmesi, toplumun da sağlam temellere oturmasına katkı sağlayacaktır. Aile;

inançların, ahlaki davranışların, yardımlaşma ve paylaşma kültürünün öğrenildiği

yerdir. Aile kurumunun temel niteliğinin sevgi ve huzur temelli olduğunu Kur’an-ı

Kerim şöyle ifade eder: “O’nun ayetlerinden biri de size nefislerinizden, sakinle-

şeceğiniz eşler yaratması ve aranıza sevgi ve acıma koymasıdır” (Rum, 30/21).

“O’dur ki sizi tek bir nefisten yarattı, gönlü ısınsın diye ondan eşini var etti”

(A’râf, 7/189).

GİRİŞ

Aile diğer toplumsal kurumlar gibi, insan gereksinimine cevap olarak oluş-

muştur. İnsanın bir arada olma ihtiyacına karşılık gelen hallerden biridir. Aile,

toplumun hem biyolojik hem de kültürel yeniden üretimini sağlayan bir yerdir.

Aynı zamanda modern hayatın rekabetçi, yabancılaştırıcı ve bencil doğasından

kaçılacak iyi bir sığınak olarak görülebilir. Fakat aileyi sadece böyle görmek onu

idealleştirmek anlamına gelir. İdealize etmek ailenin tek bir halinin ve tanımının

mümkün olduğu, onun dışındakilerin ona ulaşmak için gayret etmeleri ve belki

de hiç ulaşamayarak hep eksiklik duymaları gerektiği anlayışını doğurur. Aynı za-

manda ideal olarak gösterilenin olumsuz hallerinin görmezden gelinmesine yol

açar. Bu durum aile gibi önemli bir kurumu belli bir tanımda ve dönemde sabit-

lemek anlamına geleceği için, ailenin geçirdiği değişimleri anlama ve açıklamada

bize yardımcı olmaz. Hâlbuki aile denen olgunun her şeyden önce, insan çeşitliliği

gibi çeşitlilik gösterdiğini; herkes için aynı anlam ve işleve sahip olmadığını; kimi-

leri için bir yuva olduğunu, ama kimileri -özellikle kadınlar ve çocuklar- için ise,

örselendikleri ve şiddet gördükleri bir yer olduğunu; toplumsal yapı ile sürekli et-

kileşim halinde olduğunu; etkilediği gibi etkilenen olduğunu kabul etmek gerekir.

“Kadın ve Aile Hayat” adını verdiğimiz bu kitap, birbiriyle yakından ilişkili

konu ve kavramları kendi içerisinde tartışmaya odaklanmıştır. Ailenin tanımı,

tarihçesi, Türk toplumunda aile ve kadının konumu, İslam dininin kadına ve aile-

ye bakışı, aile içi şiddet, ailede değer kavramı, insan hakları ve kadın, boşanma ve

nedenleri, sosyal değişim sürecinde aile ve kadın, ailede bakıma gereksinimi olan

bireyler ve kadın, ailede kriz yönetimi gibi birbiri ile müteselsil konular bu eserin

gövdesini teşkil etmiştir.

Araştırma alanları farklı olan akademisyenlerin kaleminden çıkan bu kitap,

“kadın ve aile hayatı” kavram ve konuları merkezli on bir bölümden oluşmaktadır.

Doğal olarak her bölüm, kendi yazarının anlatım tarzı ve yazım karakterini yan-

sıtmaktadır. Bu durumun okuyucu açısından hem olumlu hem de olumsuz yön-

leri olduğu açıktır. Farklı kalemlerden çıkan bölümler okuyucuya meseleye farklı

açılardan bakma fırsatını vermekte ve bu durum kitaba bir özgünlük katmaktadır.

Fakat diğer taraft an bölüm yazarlarının farklı akademik altyapıları, ilgi alanları

ve yazım karakterleri kitabın bir bütünlük oluşturmasını ve onun akıcılığını is-

ter istemez etkileyebilmektedir. Her biri farklı bir akademisyen tarafından kaleme

alınan on iki makale, ahlak ve değer kavramlarını merkeze alıyor olmakla birlikte

okuyucuya farklı içerikler sunmaktadır. Bölümlerin bu farklı içeriklerine özetle

değinmek kitabın genel bir resmini çizmek açısından faydalı olabilir.

Kitabın birinci bölümünü Adem Gürler’in “Toplumsal Bir Kurum Olarak

Aile” başlıklı çalışması oluşturmaktadır. Bu bölümde toplumsal açıdan aile kav-

ramının ne anlama geldiğine vurgu yapılarak ailenin işlevi, tanımı, eski Türklerde

aile, aile türleri gibi konulara ve bu konuların alt başlıklarına yer verilmiştir.

2 Kadın ve Aile Haya

Kitabın ikinci bölümünü Ünver Akın’ın “Türk Toplumunda Aile ve Kadının

Ailedeki Konumu” adlı çalışması teşkil etmektedir. Bu bölümde yazar “İslamiyet

Öncesi Türk toplumunda aile ve kadının konumu, İslamiyet sonrası Türk top-

lumunda aile ve kadının konumu, Cumhuriyet sonrası Türk toplumunda aile ve

kadının konumu, günümüzde Türk toplumunda aile ve kadın, medyanın Türk

toplumunda aileye ve kadına etkileri, Türk toplumunda modern ailede 21. yüzyıl-

da yaşanan değişimler ve kadına etkisi” gibi konuları ve bu konuların alt başlıkla-

rını kaleme almıştır.

Kitabın üçüncü bölümünü ise Mustafa Tuncer’in “İslam Dininin Kadına ve

Aileye Bakışı” adlı çalışması teşkil etmektedir. Bu bölümde yazar “Ailenin Oluşu-

mu, Görev ve Sorumluluklar, evliliğin sürdürülebilmesi, tesettür ve iff et, İslam’da

kadına verilen değer, kadın erkek eşitliği ya da eşitsizliği, erkeklerin kadınlar

üzerinde hâkimiyeti ve aile reisliği, iki kadın şahitliğinin bir erkeğin şahitliğine

denk sayılması, kadının mirastan erkeğe nispetle yarı pay alması, çok eşlilik, bo-

şama hakkı, kadının kamusal alanda çalışması, kadınların hâkimlik yapabilmesi,

İslam’da kadının siyasi hakları; seçme hakkı, seçilme hakkı, devlet başkanlığı” gibi

konuları açıklayıcı bir biçimde ifade etmeye çalışmıştır.

Kitabın dördüncü bölümünde Fatma Genç’in “Aile İçi Şiddet” adlı çalışmasına

yer verilmiştir. Bu bölümde yazar “ aile içi şiddet, şiddet türleri, şiddetin neden-

leri, aile içi şiddetin kadın ve çocuk üzerine etkileri, aile içi şiddetin kadın üzerine

etkileri, aile içi şiddetin çocuk üzerine etkileri, aile içi şiddete kadının tepkisi, aile

içi şiddeti önlemeye yönelik yasal düzenlemeler, aile içi şiddetin önlenmesine

yönelik çözüm önerileri” gibi konuları anlamlı ve tutarlı bir biçimde ifade etmiştir

Kitabın beşinci bölümünü Hüseyin Algur’un “Ailede Değer Kavramı” adlı

çalışması teşkil etmektedir. Bu bölümde yazar “değer kavramı, bireyin gelişiminde

ailenin yeri, ailenin değerlerin öğretilmesinde etkisi, ailede kazanılan değer örnek-

leri” gibi konulara ve bu konuların alt başlıklarına yer vermiştir.

Kitabın altıncı bölümünü ise İlknur Meşe’nin “Sosyal Değişim Sürecinde Aile

ve Kadın” adlı çalışması teşkil etmektedir. Bu bölümde “ailenin tanımını yapmak

mümkün müdür, geniş aile ve çekirdek aile, günümüzde evlilik ve aile, toplumsal

cinsiyet rolleri ve aile, cinsiyet ve toplumsal cinsiyet, çocuğun değeri” gibi konula-

ra ve bu konuların alt başlıklarına yer verilmiştir.

Kitabın yedinci bölümünü İlknur Meşe ve Nezihe Başak Ergin’in ortakla-

şa kaleme aldıkları “İnsan Hakları ve Kadın” adlı çalışması teşkil etmektedir.

Bu bölümde “kadınların hak arayışına kısa bir bakış, Osmanlı kadın hareketi,

Cumhuriyet döneminden günümüze kadın hakları konusunda yapılan yasal

düzenlemeler” gibi konulara ve bu konuların alt başlıklarına yer verilmiştir.

Giriş 3

Kitabın sekizinci bölümünü Hayrettin Karadeniz’in kaleme aldığı “Boşanma

ve Nedenleri” adlı çalışması teşkil etmektedir. Bu bölümde yazar “Batı Ülkelerinde

Boşanma, Boşanmanın Nedenleri, Boşanmanın Kişisel Nedenleri, Boşanmanın

Yapısal Nedenleri, Boşanmanın Genel Nedenleri, Boşanmanın Özel Nedenleri,

Boşanmayı Artıran Etkenler, İslam Dinin Boşanmaya Bakışı, Medeni Kanunda

Yer Alan Boşanma Sebepleri, Boşanmanın Sonuçları, Çocuk Açısından Boşanma,

Kadın Açısından Boşanma, Erkek Açısından Boşanma, Türkiye Geneli Boşanma

Oranı, Türkiye’de İl ve Bölgelere Göre Kaba Boşanma Hızı, Evlilik Süresine Göre

Boşanma Oranı, Nikah Türüne Göre Boşanma Oranı, Mutlu Evlilik” gibi konulara

ve bu konuların alt başlıklarına yer vermiştir.

Kitabın dokuzuncu bölümünü Fatmanur Özen’in “Ailede Bakıma Gereksini-

mi Olan Bireyler ve Kadın” adlı çalışması teşkil etmektedir. Bu bölümde “Ailenin

Hukuki Tanımı, Ailenin İşlevi, Aile Tipleri, Rol Kavramı ve Aile İçi Roller, Ailede

Bakıma Muhtaç Kişiler ve Kadın” gibi konulara ve bu konuların alt başlıklarına

yer verilmiştir.

Kitabın onuncu bölümünü ise Levent Yaycı’nın “Ailede Kriz Yönetimi” adlı

çalışması teşkil etmektedir. Bu bölümde “Ailede Ekonomik Problemler, Kriz ve

Çocuk, Ailede Kayıplar Yaşanması ve Çocuğa Etkileri, Çocuklar ve Okul Problem-

leri, Aileye Yeni Bir Kardeşin Gelmesi, Bir Kriz Durumu Olarak Boşanma, Aile

Direnci” gibi konulara ve bu konuların alt başlıklarına yer verilmiştir.

Nihayet eserin onbirinci bölümünü Şirin Dilli’nin kaleme aldığı “Postmodern

Zamanların Aile Yapısı” adlı özgün bir çalışması teşkil etmektedir. Bu bölümde,

“Postmodern Zamanlarda Dağılmak, Paraşüt Çocuk”lar, “Astronot Aile”ler, Dağıl-

mış Aileyi Tanımlamak, Tüketim Kültürünün Kıskacında Aile Yapısı, İklim De-

ğişikliği ile Dağılan Aileler, Yoksullaşan Kadınların Aile Hayatları, Postmodern

Zamanların Çoğul Aile Gerçekleri Üzerine Son Söz” gibi konulara ve bu konuların

alt başlıklarına yer verilmiştir.

Bu eserin basılmasında başta Servet SARIKAYA olmak üzere emeği geçen

tüm Pegem Akademi ailesine teşekkürü bir borç bilir, eserimizin öğretmenlere,

öğretmen adaylarına, eğitime, eğitim bilimine ve hayata dair her şeye gönül veren

herkese faydalı ve yararlı olmasını temenni ederiz.

Editör

Doç. Dr. Nazım ELMAS


1. BÖLÜM

GİRİŞ

Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta, ikisi arasında insanoğlu kılınmış.

İnsanoğlu üzerine atam Bumin Kağan oturmuş.

Türk bodunu yok olmasın diye, halk olsun diye, babam İlteriş Kağan annem İlbilge Hatun’u

göğün tepesinden tutup yukarı kaldırmış.

Bilge Kağan Yazıtları-Doğu Yüzü

Toplumsal yaşam ahenk içinde devam eden girift ilişkilerinden müteşekkil-

dir. Toplumlarda düzeni oluşturan şey ise toplumsal yapıdır. Toplumsal yapı;

nüfus, çevre ve yerleşim, eğitimi siyaset, hukuk din ve aile gibi toplumu inşa eden

kurucu unsurlar arasındaki sürekli ve örgütlü ilişkilerdir (Ozankaya, 1975:95). Bu

açıdan yapı; birey, grup ve kurumlar arasında ahenk oluşturur. Ahenk ise insanla-

rın benzer durumlarda benzer davranışlar, düşünceler ve inanışlara yönelebilmesi

sayesinde mümkün hale gelebilmektedir. Zorunlu ya da gönüllü olarak toplumda

düzeni sağlayan kurallar zeminini, tekrarlanan davranışları oluşturan bu ahenkten

alır. Böylece kurumların meşruiyetini sağlanarak toplumda düzenli bir şekilde in-

sanların benzer durumlarda benzer davranışlar sergilemesi sağlanır.

Toplumda oluşan bu düzen; örf, ahlak, din ve hukuk kuralları olmak üzere 4

kural tipi ile korunur. Bu kurallar bireyleri görün-

meyen bağlarla sınırlar. Örneğin bir düğüne davet

edilmiş bir kişinin kendi adetlerinden ziyade dav-

ranışları, düğün sahibinin örf ve adetleri tarafın-

dan sınırlandırılır. Artık ev sahibinin adetlerine

göre hareket etmek zorundadır. Resmi bir kuruma

gittiğimizde üzerimizde hissettiğimiz baskıdan,

Toplum tek bir kelime ile ifade

edilebilseydi bu kelime “düzen”

olurdu. Toplum yaşamını düzenli

hale getiren kurallar örf, ahlak,

din ve hukuk kurallarıdır.

TOPLUMSAL BİR KURUMOLARAK AİLE

trafikte uyduğumuz kurallara kadar birçok kural, davranışlarımıza bu yaptırım

gücüne sahip normlar sayesinde yön verir.

İnsanların belirli çıkar ilişkilerini korumak maksadıyla oluşturduğu kural-

lar bütününün örgütlü hale gelmesi kurumları oluşturmuştur. Aile, din, ekonomi,

hukuk, siyaset vb. kurumlar, evrensel bir şekilde tüm toplumlarda var olan temel

toplumsal kurumlardır. Evrensel olmasından kasıt, bu kurumların şu yada bu şe-

kilde tüm toplumlarda var olmasıdır.

Kurallar ve kurumlar arasındaki ilişkilerden oluşan toplumsal yapı; dinamik

ve statik yönleri ile bütüncül bir şekilde değerlendirilerek anlaşılabilir. Konumu-

zu teşkil eden aile açısından düşünüldüğünde; farklı insanların; farklı şekillerde

evlenerek, farklı şehirlerde, farklı ekonomik araçlarla, farklı inanç, örf ve ahla-

ki özelliklere bağlı olarak, farklı yaşlardan ve eğlence anlayışlarına sahip kişilerle

aile kurabildiğini görmekteyiz. Aynı zamanda bu aileler birbirine benzer bir şe-

kilde vergisini veren, toplumsal kurallara uyan, birbirlerine az çok benzer şekilde

sosyalizasyon∗ süreçlerinden geçmiş çocuklar yetiştiren, kültürün devamlılığını

sağlama sorumluluğunu da üstlenmiştir. Farklı eğitim düzeylerinden, farklı işler-

de çalışan, farklı memleketlerden insanların, farklı şekillerde bir araya gelerek ev-

lenmeleri mümkündür. Birçok farklı özelliğe sahip insanların benzer kurumlarla

benze davranışlara yönelmesi, toplumsal yaşamın ne kadar girift bir ilişki ve kural

ağına sahip olduğunu göstermektedir.

Bir toplum içinde farklı kural ve ihtiyaçlar dolayısıyla; farklı evlilik ve aile

türleri, ailelerin ihtiyaçları için düzenlenmiş hane kullanımları, otorite ilişkileri,

eş seçim yöntemleri ve eş sayıları görülebilmektedir. Bir toplumda baskın norm-

lar dolayısıyla yaygın aile türleri ve otorite ilişkileri görülebilse de, tüm toplum-

da tek tip evlenme ve aile biçimine sahip olan toplumlar nadiren görülmektedir.

Toplumların baskın aile özelliklerini diğerlerinden ayırt edilebilmek ve sınırlarını

belirginleştirmek için genellemeler yapıldığı görülmektedir. Bu genelleştirme yada

“soyutlama” denilen genel kabulleri şu şekilde anlamak gerekir.

Örneğin Ferdinand Tönnies’in cemaat cemiyet ayrımı, toplumsal ilişkiler açı-

sından birincil ve ikincil ilişkileri ayırt etmek için yapılan soyutlamalardan biridir.

Kır ve kent hayatına ilişkin dinamiklerin farklılaştığını anlamamızı sağlayan bu

soyutlamalar, toplum içindeki farklı ilişkileri ve bunların niteliğini belirleyen özel-

likleri ortaya koymak için yapılmaktadır. Bu tip ayrımların gerçek hayatta net bir

şekilde görülmeyip; kır yaşamı içinde kent, kent yaşamı içinde de kır yaşamı öğe-

lerinin var olduğunu kabul etmeliyiz. Dolayısıyla ne kent tamamen kent yaşamı-

nın ne de kır tamamen kır yaşamının devam ettirilebildiği homojen bir yaşama

sahiptir. Dolayısıyla günümüzde yaygın ailenin çekirdek aile olması, toplumda


sadece çekirdek ailenin olması gerektiği, diğer aile türlerinin doğru olmadığı gibi

bir düşünceye bizi itmemelidir. İnsanlar farklı ihtiyaçları farklı şekillerde

karşılayabilecek davranış ve kuralları birçok etkene bağlı olarak uygular.

Karmaşık olma hayatın sürekli bir halidir (Taplamacıoğlu,1969:26). Bu

karmaşık yapı toplumun düzensizlik içinde devam et-

tiği düşüncesini oluşturmamalıdır. Aksine çatışmalar,

değişimler geçiş süreçleri her toplumda ve her dönem-

de hızlı yada yavaş, şiddetli yada hafif bir şekilde de-

vam etmektedir. Ülkemizde ve dünyada meydana gelen

birçok sorun, kadın ve çocuğa yapılan kötü muameleden,

suç ilişkilerine kadar tüm toplumların ahengini tehdit

etmektedir. Toplumsal yaşama dinamizmini ve girift liği-

ni kazandıran bu özellikler toplumun temel yapıtaşı ola-

rak görülen aile kurumu üzerinde hassasiyetle durulmasını elzem hale getirmek-

tedir. Bu bölümde tarihi perspektift en ailenin toplumsal yaşamdaki önemi, aile

tanımları ve değişen toplumsal şartlara göre aşağı yukarı tüm toplumlarda görülen

genel aile türleri açıklanmaya çalışılacaktır.

TOPLUMSAL AÇIDAN AİLE

Sosyal bilimlerin en temel paradigmalardan biri, insanın sosyal bir varlık ol-

duğudur. İnsan yaşamını sürdürebilmek için diğerlerine muhtaçtır. Dünyaya gel-

diğimiz aile kurumu hiç şüphesiz ki içinde bunduğumuz en temel sosyal kurumu

oluşturmaktadır. Bu açıdan birçok kişi aile ile ilgili görüşler ortaya atmıştır ve bu

görüşler aile ile ilgili yapılan çalışmalarda referans noktası kabul edilmiştir. Bu

referanslara yön veren temel görüşleri açıklamak gerekmektedir.

18. ve 19. yy düşüncesi aileyi; üreme, kadın üzerinde tahakküm kurma süreci

ve belirli demografik gerekçelere dayandırarak açıklama eğilimindeydi. Bachofen

ve Morgan’ın bulgularından hareketle Engels; toplumların ilk önce kuralsız cinsel-

likten iç evlenme ile şekillenen çok eşliliğe ve kanbağına dayalı gensler (ilk geniş

aile örnekleri) ile oluşan ilk aileden; dış evlenme ile şekillenen tek eşliliğe ve kan

bağı aranmayan çekirdek aileye doğru evrilen bir aile tipi öngörmüştür. Bu genel

kabul sosyolojik ve antropolojik çalışmalarda günümüze kadar dikkate alınan bir

bakış açısıdır ve özellikle 20. yy’ın sonlarına kadar yoğun bir şekilde savunulmuş-

tur. Bu kestirim, Bachofen’ın 1861’de yayımladığı “Analık Hukuku” adlı eserindeki

şu kabullerden zeminini alır:

• Tarihte insanlık aileye hetairizm denilen tamamen kuralsız cinsel ilişki-

ler içinde başlamıştır.

Eğer kötü anne ve

babalar olmasaydı,

kötü çocuklar da

olmazdı.

(Goethe)

Toplumsal Bir Kurum Olarak Aile 7

• Kuralsız cinsellik babalığın tespitini imkansız hale getirdiği için soy an-

cak anadan belirlenebilirdi. Antik çağda yaşamış bütün toplumlar bunun

için anasoyluydu.

• Bu dönemlerde kadınlar ata olarak kabul edilip büyük saygı görüyordu

ve bu anlayış tam bir kadın otoritesine kadar (matriarkal aile) devam etti.

• Tek bir erkeğe bağlı konjugan∗ aile eski dini buyruğunda yada dini bir

cinsel ahlakın araç olduğu ve diğer erkeklerin o kadın üzerindeki hakla-

rının çiğnenmesi ile mümkün hale gelmiştir (Engels, 2010:10).

Yerleşik tarıma ve hayvancılığa geçişle birlikte, toprağın ve malların özel mül-

kiyet haline gelmesi, zenginliğin soy yoluyla aktarılması için evlâtların meşruiye-

tini sağlamak gibi nedenlerle erkekler ön plana çıkmaya başlamıştır. Böylelikle,

erkeklerin kadınların yeniden üretici gücünü kontrol etmeye başladıkları ataerkil-

lik sistemi yükselmiştir ve kadınlar anaerkillikte sahip oldukları siyasal güçlerini

yitirmiştir (Marshall, 2005:22). Bu gibi kabuller marksist literatürdeki kadın ve

aile anlayışının çerçevesini belirlemiştir. Yani ideal aileden uzak ve ahlaksız ola-

rak görülen çokkarılılık∗∗, ataerkillik ve burjuva ailesi gibi cinsiyetler arasındaki

hegemonik ilişkiler, antik yunan mitolojisi ve Musa’nın Eski Ahit’i ile doğmuştur

(Engels, 2010:9). Bu maddeci bakış açısı toplumsal süreçleri ekonomik üretim iliş-

kileri perspektifinden şu şekilde açıklıyordu. Toplumda bir yandan beslenmeye,

giyinmeye, korunmaya yarayan yaşam araçlarının diğer yandan da bizzat insan

türünün üretimi ve yeniden üretimi egemen unsurdur. Aileyi insan üreten bir

fabrika gibi proletarya ve burjuva çatışmasının bir

boyutu olarak görmeyi bilimsel marksizmin teme-

line yerleştiren bu görüşler ilk yazılı metinlerden

itibaren birçok tarihi veri ile çelişmektedir.

Aile duygulardan bağımsız olarak düşünül-

mesi imkansız bir birlikteliktir. Bunu; aile ile ilgili

en eski metinlerin insanlık tarihinin en eski me-

tinleri olduğundan yola çıkarak belirtebiliriz. Ai-

* “Kadın ve erkek ile ilgili” anlamında tıp literatüründen sosyal bilimlere geçmiş ve Dur-

kheim tarafından çekirdek aileni nitelemek için kullanılan kavram.

** Sosyal ayrımcılığa ve kadını kötülemeye ilişkin bir kabul sonrasında medeni hukuk-

tan kullanımı kaldırılan “karı” kelimesi, kamusal alana giren yeni toplumsal kabuller

sonrasında kadının toplumdaki yerini, kadın-erkek ilişkilerinde kavramsal sürünce-

meleri de beraberinde getiren bir dizi tartışmayı da başlatmıştır. Karı, hanım, hatun,

kadın, hanımefendi vb kelimeler ile kadının-erkek ilişkisinde özel ya da kamusal alan-

larda kullanılacak kavramların içeriği hala tam olarak doldurulamamıştır. Bu müphem-

lik dolayısıyla kadınlarla ilgili olarak farklı kaynaklarda farklı şekillerde kullanılmış

kavramları aynen aktarmayı uygun görüyoruz.

Marksisit perspektif toplumdaki

üretim ilişkilerini ikiye ayırmış-

tır. Toplumda bir yandan bes-

lenmeye, giyinmeye, korunmaya

yarayan yaşam araçlarının diğer

yandan da bizzat insan türünün

üretimi ve yeniden üretimi ege-

men unsurdur.


lelerin temel özellikleri ve anlamı bugün insanların yoğun bir şekilde aradığı sevgi

bağı olmaksızın anlaşılamayacağı bu metinlerde görülmektedir. Sümer tabletlerinde

yapılan çalışmalar; MÖ 3000 yıllarından beri kutsal evlenme törenleri, ideal annenin

belirlenmesi, toplumun birlik kaynağı olarak karı-koca evliliğine dayalı aile tipinin

toplumun temeli olduğunu göstermektedir. Serbest cinsel yaşam, çok eşli evliliklerde

Morgan yada Engels’in görüşlerinin sağlıksız bir temele dayandığı bu manada belir-

tilmelidi. Bunun için ilk yazılı metinlerde geçen ve Ludingirra’nın annesine yolladığı

mektup ailenin ne kadar eski dönemlerde de olsa, insanın gönlünde oluşturduğu et-

kiyi gözler önüne sermektedir:

Yola çıkan kral habercisi,

Seni Nippur’a göndereceğim, bu haberi götür,

Uzun bir yolculuk yaptım,

Annem üzüntüde, uyuyamıyor.

Odasında kızgın bir söz söylenmeyen o, bütün yolculara benim sağlığımı soru-

yor,

Benim selam mektubumu onun eline ver.

Eğer annemi bilmiyorsan onun tarifini vereyim.

Adı Şat-İştar.

Parıldayan bir görünüş,

Bir Tanrıça hoşluğu, bir tatlı gelin,

Gençliğinde kutsanmıştır o,

Kaynatasının evini gayretle idare edendir o,

Kocasının tanrısına hizmet edendir o,

Tanrıça İnanna’nın yerine bakmayı bilendir o,

Kralın sözünü yabana atmaz,

Gayretle malı çoğaltandır o,

Sevilen sayılan yaşam doludur o,

Kuzu, iyi kaymak, bal, “kalbin akan” tereya-

ğıdır o.

Anneye yönelik yapılan birçok övgü sonra-

sında mektup “sevgili oğlundan selamlar” şeklinde

biter. Aynı metinde Ludingirra babası ve karısı-

na yazdığı bir ölüm şarkısı (mersiye) ile birlikte

Din, çok eşlilik, eski tarihlerde

yaşamış olmak aileyi duygu ba-

ğından yoksunluğa işaret edecek

bir anlayışa bizi götürmemelidir.

İlk yazıdan ilk aileye kadar dini

yada tarihi anlatılarda sevgi bağı

olmaksızın aile bağı değerlendi-

rilemez.

Toplumsal Bir Kurum Olarak Aile 9

Kadın ve Aile Hayatı - Pegem.Net“bir”lerden “biri”si olan Cahit Zarifoğlu ise “gülerek karşılayın, gülle karşılayın eşlerinizi, çocukları sevin, dünya ölümlü

Documents