kabanata I

1

KABANATA I

PANIMULA

Ang yugto ng pananakop ng mga Hapon sa Pilipinas ang isa sa

pinakamakulay at madramang bahagi ng kasaysayang Filipino. Sa loob ng kulang sa

limang taong paghihirap sa ilalim ng kapangyarihang Hapon, kapansin-pansin

ang naging pambansang kaguluhan, pagkitil ng maraming buhay at pagkasira ng

mga ari-arian, agarang pagpapalit ng pamahalaan at ang pagtatangkang baguhin

ang pangkalinangan at pangkabuhayang pamumuhay ng mga Filipino sa ilalim ng

isinulong na dayuhang adhikain para sa isang sama-samang kasaganaan sa ilalim

ng pagkakandiling Hapones.1

Kinontrol ng mga mananakop na Hapon ng buong-buo at ganap ang buhay

ng mga Filipino mapa-siyudad at mapa-lalawigan. Sa pamamagitan ng sunod-

sunod na kautusan, proklamasyon at tagubilin, ang buong bansa ay isinailalim sa

pamamahala at kontrol ng pamahalaang militar. Nagkaroon ng paghihigpit pang-

1Resil B. Mojares, “The Historiography of the Japanese Occupation: Proceedings of the

Fifth National Conference on Local Histor Held in Iligan City, ed. Luis Q Lacar, Gabino Puno, and

Ricardo Jorge Caluen (Coordination Center for Research and Development, Iligan City, 1982), 1.

2

ekonomiya, sinikap kontrolin ang pangkalahatang kaisipan ng mga tao sa

pamamagitan ng mapanupil na propaganda, buhay pananampalataya at pulitika

ng mga sinakop.2

Kabilang ang mga mamamayan ng lalawigan ng Kabite sa dumanas ng

kahalintulad na kalupitan sa ilalim ng pananakop ng Hapon. Sinalakay ng

puwersang militar ng mga mananakop ang Sangley Point sa siyudad ng Kabite

noong ika-10 ng Disyembre 1941. Ito ang naghudyat ng kanilang pagpasok at

panimulang pagsakop sa lalawigan tatlong araw makalipas ang pagsisimula ng

digmaan sa Pilipinas.3

Batayan ng Pag-aaral

Pangkaraniwan ng naging tema ng talakayan at sulatin sa kasaysayan ng

Pilipinas ang tungkol sa naging kabayanihan at magagandang nagawa ng mga lider

na kumalaban (gerilya) at maging ng mga nakiisa (kolaboreytor) sa mga dayuhang

mananakop sa panahon ng himagsikan ng alin man laban sa mga Kastila,

Amerikano o Hapon. Kaya nga’t kapag tinunghayan ang talaan ng mga itinanghal

na mga naging bayani ng bansa, kalimitan ay mga mukha at pangalan lamang ng

mga tanyag na Filipino ang mababasa. Maaari tuloy masabi na ang kasaysayan ng

2Claro M Recto, Three Years of Enemy Occupation: The Issue of Political Collaboration in

the Philippines (Manila: People’s Publishers, 1946), 10-14.

3A.V.H Hartendorp, The Japanese Occupation of the Philippines (Manila: Bookmark,

1967), 62-67.

3

Pilipinas ay kasaysayan lamang ng mga ilustrado, ng mga naghaharing-uri at ng

mga matataas na tao sa lipunan. Kasaysayan na ang pangunahing diin at sentro ay

usaping pulitiko-militar. Patunay dito ang pangyayari na sa kalipunan ng katulad

na mga akda ay bibihira lamang mabanggit, kung mayroon mang mangilan-ngilan

na lumilitaw, ang may kinalaman sa buhay ng mga pangkaraniwang mamamayan

ng alinman sa tatlong yugto ng kasaysayan ng bansa partikular sa panahon ng

pananakop ng Hapon.

Hindi naiiba sa pambansang sitwasyon ang historiograpiya ng lalawigan ng

Kabite. Ang papel na ginampanan ng probinsya at ng kanyang mga anak na naging

bayani simula sa taon ng Himagsikan ng 1896 hanggang sa pagbagsak ng Unang

Republika sa kamay ng mga Amerikano ang nananatiling dominanteng nilalaman

ng mga panitikan at literaturang pangkasaysayan nito.4

Kalimitan din sa mga ito

ay naka-sentro sa mga sundalo, gerilya at mangilan-ngilang sibilyan na

nagtangkang kumontra sa marahas na pamamalakad ng mananakop na militar.

Bihira lamang ang nakapokus sa mga sibilyan at mga pangkaraniwang

mamamayan o yaong nasa paligid ng sentro (periphery) kapag sumusulat ng

kasaysayan.5

Mga mamamayan na tinawag ni Ileto na “walang mukha”

4Alain Austria, “The Hardwood Patriarch: A History of the San Agustin Devotion of

Tanza, Cavite” (master’s thesis, DLSU-M, 2002), 1.

5Resil B. Mojares, “History from the Periphery: Local History in the Philippines,”

Journal of History vol. 1: 34-35.

4

(faceless)6 o iyong binanggit ni Scott na mga “walang tinig” (inarticulate)

7 na

masa na kaparehong naapektuhan din ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig ang

pangaraw-araw na takbo ng buhay.

Sa puntong ito, naniniwala ang may akda na nararapat at sadyang

napapanahon na magkaroon ng isang panimulang sulatin na tatalakay naman sa

naging takbo ng pang-araw-araw na buhay ng mga Kabiteño noong Ikalawang

Digmaang Pandaigdig. Tinatayang isa ito sa pupuno sa pangkasalukuyang suliranin

sa kakulangan ng mga literaturang pangkasaysayan hindi lamang ng lokal na

historiograpiya at pampook na kasaysayan ng Kabite ngunit lalo’t higit sa

kasaysayang nasyunal.

Paglalahad ng Suliranin

Nakasentro sa naging takbo ng pangaraw-araw na buhay ng mga

pangkaraniwang mamamayan ng Kabite noong kasagsagan ng pananakop ng

Hapon mula taong 1941 hanggang 1945 ang ginawang panimulang sulatin kung

saan partikular na binigyang kasagutan ang mga sumusunod na katanungan:

1. Ano ang larawan ng pangaraw-araw na pamumuhay ng mga

pangkaraniwang mamamayan ng Kabite sa bisperas ng Ikalawang

6Reynaldo C. Ileto, Pasyon and Revolution: Popular Movements in the Philippines, 1840-

1910. (Quezon City: Ateneo de Manila University Press, 1979),1-13.

7William Henry Scott, Cracks in the Parchment Curtain and Other Essays on Philippine

History. (Quezon City: New Day Publishers, 1985), 6-9. .

5

Digmaang Pandaigdig ayon sa mga pangunahing pangangailangan ng mga

mamamayan tulad ng pagkain, pananamit at tirahan (kasama sa konsepto

ng tirahan ang paglikas, pamumundok at alsa-balutan); partisipasyon sa

digmaan (hal. ay nagbibigay ng pagkain sa mga gerilya, espiya, naiwang

kamag-anak, kababaihan, bilang mga bata at iba pa); kalusugan; pag-

aaral/edukasyon; transportasyon, komunikasyon (radyo, at dyaryo) at

imprastraktura (kabilang ang kuryente); trabaho at hanapbuhay;

kasayahan at libangan; ligawan, pag-aasawa at kasalan; pagdiriwang ng

mga okasyong panrelihiyon tulad ng piyesta, libing at Pasko; pansariling

pananaw tungkol sa kapwa Filipino at mananakop na sundalo; “peace and

order” sa lokalidad; at sariling kuwento tungkol sa di-malilimutang

karanasan.

2. Paano binago ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig ang takbo ng pangaraw-

araw na buhay ng mga pangkaraniwang mamamayan ng Kabite sang-ayon

sa kanilang kuwento? Paano nila tinugunan ang mga hamon na dala ng

mga pagbabagong ito sa kanilang pangaraw-araw na buhay?

3. Paano ginampanan ng mga taga-Kabite ang kanilang papel sa digmaan

bilang mga pangkaraniwang mamamayan o mga “non-combatants? Paano

naapektuhan ng papel na ito ang takbo ng kanilang pangaraw-araw na

pamumuhay?

6

4. Paano tinangap ng mga Kabiteño ang mga kalupitang naranasan nila sa

mga dayuhang mananakop at sa sariling mga kababayan na rin sa isang

banda at ang magandang pakikitungo naman ng mga ito sa iba bilang mga

sibilyang mamamayan nang panahon ng giyera?

Kahalagahan ng Pag-aaral

Mahalaga ayon sa mga sumusunod na kadahilanan ang ginawang

pananaliksik:

Una, sa kadahilanang isang pioneering work ang natapos na pag-aaral,

malaki ang maiaambag nito sa lokal na kasaysayan ng Kabite at sa pangkalahatan

ay sa pambansang historiograpiya partikular sa panglipunang kasaysayan para

mapunuan ang kakulangan sa mga pag-aaral tungkol sa Ikalawang Digmaang

Pandaigdig. Mahalaga ito upang lalo pang mapalawak at mapaunlad ang mga

paksa ng pambansang kasaysayan ng Pilipinas.

Sa dahilang bibigyang-diin nito ang naging pangaraw-araw na buhay ng

mga pangkaraniwang mamamayan ng Kabite noong panahon ng giyera, lalo pa

nitong mapapatingkad ang mahalagang papel na ginagampanan ng lalawigan sa

larangan ng kasaysayang pambansa.

Ikalawa, makapagbigay-suporta at makatulong para sa mas malalim na

pagkaunawa at apresasyon sa kahalagahan ng mga naunang pananaliksik na

isinagawa tungkol sa kahalintulad na tema ng pangaraw-araw na buhay ng mga

7

pangkaraniwang mamamayan noong kasagsagan ng pananakop ng Hapon sa

Pilipinas.

Sa dahilang bago at kakaunti pa lamang ang mga pag-aaral na tumatalakay

sa konsepto ng pangkaraniwang mamamayan at pang-araw-araw na buhay sa

Pilipinas, mababaw pa ang pagkilala at pagpapahalagang iniuukol dito. Inaasahan

na ang katatapos na ginawang pananaliksik na tumalakay sa naging buhay ng

mga “di-kalaban” sa digmaan o mga sibilyan at ng mga ordinaryong mga Kabiteño

na direktang nakaranas at nakasaksi ng mga kaganapan sa panahon ng pananakop

ng mga Hapon ay makatutulong bilang suporta sa kinalabasan ng pag-aaral na

nauna nang inilathala para sa mas malalim na pagkaunawa at pagbibigay pahalaga

sa nabanggit na mga bagong konsepto at paksa ng historyograpiya sa Pilipinas.

At Ikatlo, sa pamamagitan ng ibang uri ng kaparaanan ng pananaliksik o

metodolohiya partikular ang “paglalarawan-pagsusuri” (descriptive-analytical) at

kasaysayan pasalita o “oral history”, mapupunuan nito ang suliranin sa kakulangan

ng datos o impormasyong pangkasaysayan na hindi lahat ay matatagpuan sa

umiiral na opisyal na tala ng nakasulat na batis o dokumento.

Sang-ayon kay Burke, “sa kadahilanang ang mga nakasulat na opisyal na

dokumento ay nagpapahayag lamang ng opisyal na pananaw na kalimitan ay tala

tungkol sa mga kilalang tao o yaong nabibilang sa naghaharing uri, kinakailangang

magkaroon ng alternatibong pagkukunan ng mga datos at impormasyon kung ang

papaksain naman ay ang “kabilang panig” ng opisyal na pahayag.” Dagdag pa niya,

8

“sa ganitong paraan ay masisiguro na magiging patas ang magiging muling

pagtanaw sa nabanggit na bahagi ng kasaysayan sapagkat parehong lulutang ang

dalawang pananaw, ang pananaw mula sa “itaas” (naghaharing uri o mga “elite”)

at ang pananaw mula sa “ibaba” (masa)”.8

Sakop at Limitasyon ng Pag-aaral

Sa ginawang pag-aaral inilarawan at sinuri ang mga bagay at kaganapan sa

buhay ng mga ordinaryong Kabiteño sa panahon ng Ikalawang Digmaang

Pandaigdig.

Ang lokasyong geograpikal ng lalawigan ang siyang naging pangunahing

basehan at pokus na pinagkuhanan ng mga panayam sa ginawang pananaliksik.

Inilapat din ito sa naging ugnayang pang-ekonomiya, kultura at pulitika ng mga

lugar na napili bago pa man sumalakay ang mga Hapon sa Pilipinas.

Ang mga kalahok sa pag-aaral ay nagmula sa mga lunsod at bayang

sumasakop sa lalawigan ng Kabite kung saan nagkaroon ng tig-tatlong (3)

kinatawang lugar ang baybayin (coastal) at kapatagan (plain) o ang mababang

Kabite, at kataasang lugar ng probinsiya o mataas na Kabite (upland).

Ang Siyudad ng Kabite at mga bayan ng Kawit at Noveleta ang pinili ng

may-akda na pagkunan ng mga kapanayam para magrepresenta ng baybaying

8

Peter Burke, Overture. The New History: Its Past and its Future. New Perspective on

Historical Writing (University Park, PA: The Pennsylvania State University Press, 1992), 4-5.

9

lugar ng lalawigan samantalang mga naninirahan naman sa bayan ng Imus,

Dasmariñas at Tanza ang piniling maging kalahok para kumatawan sa kapatagang

Kabite.

Mga mamamayan naman ng Indang, Silang at Naic ang kinapanayam para

sa kinatawang bilang para sa kataasang Kabite.

Piniling kumatawan para sa baybaying Kabite ang Lunsod ng Kabite dahil

mahalaga ang papel na ginampanan nito sa digmaang naganap bilang

panlalawigang kapitolyo nang panahong iyon.

Ayon sa opisyal na mga tala, ito ang unang lugar sa lalawigan na sinalakay

ng mga Hapon.9 Dito matatagpuan ang Cavite Naval Base na pinagkutaan ng

puwersang Amerikano (16th Naval Base), isa sa mga istratehikong base militar ng

Pilipinas para sa pagtatangol ng bansa. Inakupahan din ng mga Hapon ang

nabanggit na base militar bilang bahagi ng kanilang opensiba sa Kabite at kalapit

na mga probinsiya partikular ng mga lalawigan ng Laguna at Batangas.

Malapit lamang dito ang bayan ng Kawit at Noveleta. Binigyan ng mga

mananakop na Hapon ng sapat at espesyal na atensiyon ang pamamahala sa lugar

partikular sa mga ipinalabas na mga patakaran na nakaapekto ng malaki sa

pangaraw-araw na naging takbo ng buhay ng mga pangkaraniwang mamamayan

ng lugar dahilan na rin sa estratehikong papel na ginampanan nito sa

9Teresita P. Unabia, Cavite’s Historical Calendar (Dasmariñas, Cavite: Institutional

Communication Office, De La Salle University-Dasmariñas, 1997), 84.

10

pangkalahatang kaganapan ng digmaan at distansya nito sa dating kabisera ng

lalawigan. Patunay dito ay ang “garrison o general headqurter” ng sundalong

Hapon na itinayo sa nasabing lugar (Sunset Beach, Noveleta), kung saan

nakahimpil ang sandatahang panghimpapawid ng mga Hapones, at ang punong

himpilan ng mga kempeitai na ginamit na instrumento ng gobyernong Hapon sa

pagpapahirap at pagtatanim ng takot sa mga mamamayan nang panahong iyon.

Napili naman ang Imus, Dasmariñas at Tanza, para kumatawan sa

kapatagang Kabite. Sa mga paunang pagsasaliksik na ginawa ng may-akda ay

kinakitaan ng di-iilang pagbanggit ng mahahalagang kaganapan tungkol sa buhay

ng mga pangkaraniwang mamamayan sa kapatagang Kabite partikular sa “zoning”

ng mga lugar at “masaker ng mga sibilyan”, ang mga dokumento ng Historical

Data Papers at Japanese War Crime Records ang nabanggit na mga lugar.

Ipinatupad din ng malawakan sa mga nabanggit na mga bayan ang

pambansang patakaran sa pagtatanim ng “bulak” sa mga estratehikong

agrikultural na lugar na nakaapekto sa lokal at pambansang produksiyon ng palay

at tubo.10

Malaking bentaha ito para sa koroborasyon at pagpapatotoo sa iba pang

pangunahin at mga sekondaryang datos na nakalap habang ginagawa ang pag-

aaral patungkol sa mga kontrobersiyal na isyu ng pananakop ng mga Hapon.

10

History of Dasmariñas and Imus in Historical Data Paper of the Philippines (Cavite)

Microfilm Roll # 21. Pambansang Aklatan. Maynila.

11

Mga bayan naman ng Indang, Silang at Naic ang pinili para kumatawan sa

Kataasang Kabite. Ang unang nabanggit na dalawang bayang kinatawan ang

dalawa sa mga pangunahin at sinaunang bayan na itinatag sa kataasang Kabite na

sa panahon ng pananakop ng mga Kastila hanggang Hapon at muling pagbabalik

ng mga Amerikano ay gumanap ng mahalagang papel at nagsilbing mahalagang

pansamantalang himpilan para sa mga mananakop.

Ayon din sa mga paunang di-pormal na pagtatanong na ginawa sa mga

mamamayan ng ilang kalapit bayan, ito ang dalawa sa mga pangunahing lugar na

naging destinasyon ng mga nagsilikas o nagsipamundok na mga mamamayan

mula sa kapatagan at baybaying Kabite at iba pang kalapit lugar partikular ang

Maynila para makaiwas sa kalupitan ng mga Hapon.

Ang kampus ng ngayon ay Cavite State University ay ginawang isang sentro

ng sanayan ng mga sundalong Hapon noon,11

samantalang lumabas sa iba pang

inisyal na mga pagtatanong na nagsilbi ang Silang bilang “food basket” ng

lalawigan nang kasagsagan ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

Naging sentro naman ng sinaunang kalakalan ng mga taga-kataasang

Kabite ang bayan ng Naic matapos itong malipat mula Maragondon, partikular

11

Daniel M. Anciano, Unpublished book. Intermedia ng Indang-1904-1927: Ang

Paaralang Panlalawigan sa Mataas na Lupa ng Kabite, 2007. 16.

12

bago sumiklab ang giyera12

kaya’t ito ay pinili ring pagkuhanan ng mga sampol ng

panayam.

Ganito ang ginawang pagpili sa mga kalahok para magkaroon ng

paghahambing at masilip kung mayroon bang pagkakatulad o pagkakaiba sa mga

naging karanasan ng mga mamamayan sa iba’t-ibang lugar na pinanggalingan ng

mga kalahok ayon sa kanilang lokasyong geograpikal.

Isinaalang-alang din ng mananaliksik ang naging maunlad na ugnayang

pang-ekonomiya ng mga lugar na napili na nagsimula pa noong panahon ng

pananakop ng mga Kastila na lalo pang sumigla dala ng mga ipinatayong mga nag-

uugnay na mga tulay at kalsada at riles ng tren nang panahon ng pananakop ng

mga Amerikano.

Hangga’t maaari, may edad na hindi bababa sa sampung (10) taong gulang

na noong panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig at hindi bababa sa

pitumpung (70) taong gulang na sa kasalukuyan ang naging mga kapanayam.

Ginawa itong limitasyon ng edad para magkaroon ng mas marami at malawak na

hanay ng pinagkuhanan ng respondents na ginawang kalahok sa pag-aaral dahilan

na rin sa pangyayari na hindi na ganun karami pa ang mga taong nananatiling

buhay sa kasalukuyan na nakaranas ng lupit ng digmaan noon.

12

Emmanuel Franco Calairo, Naic, Cavite: Kasaysayang Lokal Mula Panahon ng Kastila

Hanggang Panahon ng Hapon (Dasmariñas, Cavite: Cavite Historical Society, 2000), 220.

13

Hindi naman naging sagabal ang pagkakaroon ng murang edad ng mga

kalahok sa pag-aaral sapagkat sang-ayon na rin sa mga inisyal na panayam at

pagtatanong marami ang nagpatotoo na sa edad na sampung gulang noon ay

mulat na ang kanilang mga kaisipan kaya’t marami na silang natandaan sa mga

naging kaganapan nang digmaan. Sa iba pang nalathalang mga kahalintulad na

pag-aaral kagaya ng kina Kintanar at mga kasama ay lumabas na halos katulad

ding edad ang kanilang ginawang mga kalahok.

Hindi rin naging suliranin ang usapin hinggil sa wastong pag-iisip at

“perfect memory” at senility ng mga kinapanayam na malimit na binabanggit

bilang isang malaking suliranin sa pagamit ng pasalitang kasaysayan (oral history)

bilang kaparaanan ng pangangalap ng datos. 13

Sa “on-line” na aklat na lumabas sa website ng google.book.com,

binigyang diin ng may-akda na sa mga naisagawa ng mga pananaliksik, ipinakikita

na pagkalipas ng dalawampu-apat na oras, marami na ang detalyeng maaaring

malimutan tungkol sa isang pangyayaring naranasan. Dagdag pa niya, mas

marami pa ang malilimutan sa susunod pang tatlo hanggang limang taon. Ngunit

pagkalipas nito, ang pagkatanda at memorya ng isang tao ay nanatili nang buo sa

13

Donald A. Mitchie, Doing Oral History: A Practical Guide, 2nd

ed. (United States:

Oxford University Press, 2003), http://books.google.com/books?id=6lmV7M5GlQC/. Accessed 10

September 2008.

14

susunod na limampung taon o higit pa.”14

Sa isa pang “online” na aklat, binangit naman ang pangyayari na bagaman

at kalimitan ay nalilimutan ng mga tao ang detalye ng isang kaganapan at

maaaring maging malabo ang alaala nila tungkol dito, sa oras mismo ng panayam,

kalimitan ay buong-buo at nakapokus ang isip ng interviewee sa pangyayaring

dinodokumentuhan.15

Para sa lubusang pagpapaala-ala sa kanilang mga karanasan at mga

impormasyon na maari nilang malimutan sa isang pangkaraniwang usapan

lamang o isang pansariling pagbabalik- isip, isang maayos na balangkas ng mga

tanong ang nauna ng ipinadala sa mga respondents. Ito ay para na rin kanilang

mapag-aralan at mapaghandaan ang pangkalahatang magiging takbo ng panayam.

Nakatulong din ng malaki sa mga nakapanayam ang muling pagbanggit sa

mismong oras ng interbyu ng ilang mga detalye ng ginawang paunang kaligirang

(background research) pagsasaliksik tungkol sa paksa.

Minarapat itong gawin upang ang anumang maaring maisip na

kakulangan at agam-agam tungkol sa pagiging malilimutin o senility ng

kapanayam ay mapunan at masagot sa pamamagitan ng nabanggit na mahusay na

paunang pagtatanong o “background research” at maayos na pagkagawa ng

14

Robert Perks and Alistair Thomson, The Oral History Reader (U.K. Routledge, 1998),

http://books.google.com/books?id=7y2Km2IFN84C&dq. Accessed 10 September 2008.

15

Barbara W. Sommer and Mary Kay Quinlan, The Oral History Manual. (Walnut Creek,

CA: Rowman Altamira Press, 2002), http://books.google.com/books?id=6zeikAeTPHsC. Accessed

10 September 2008.

15

balangkas o outline ng mga katanungan. Nagkaroon naman ng koroborasyon ang

resulta ng mga ginawang panayam sa iba pang panayam at sa mga nakatala at

arkibong dokumento tungkol sa pinag-uusapang pangyayari na nauna ng natipon

ng mananaliksik.

Sa mga panayam na isinagawa nagkaroon ng hindi bababa sa tig-limang (5)

kalahok sa bawat kasaling munisipyo o lunsod na siya mismong nagrepresenta sa

mga respondents na pangkaraniwang mamamayan.

Inilapat ang depenisyon ng salitang “pangkaraniwang mamamayan” sa

konsepto ng pananaliksik nina Kintanar at mga kasama na lumabas bilang isang

aklat noong 2006 na may pamagat na Kuwentong Bayan: Noong Panahon ng

Hapon, Everyday Life in a Time of War, at sa papel na sinulat ni Mactal na lumabas

sa pang-Enero- Disyembre 2005 isyu ng Journal of History na pinamagatang Ang

Buhay ng Pangkaraniwang Mamamayan sa Cavite sa Panahon ng Himagsikan,

1896-1898.

Sang-ayon sa depenisyon nina Kintanar at mga kasama, ang

“pangkaraniwang mamamayang (Filipino)” ay yaong “karamihang mga Filipino na

walang malaking papel na ginampanan sa digmaan ngunit parehong nakaranas

ng ibayong hirap at nagawang nakaligtas.”16

16

Thelma B.

Kintanar and others, Kuwentong Bayan: Noong Panahon ng Hapon

(Everyday Life in a Time of War) (Quezon City: The University of the Philippines Press, 2006), 2.

16

Sa pakahulugan naman ni Mactal ang “pangkaraniwang mamamayan(g)

(Filipino) ay “yaong mga mamamayang hindi direktang kasangkot sa labanan o

iyong mga hindi nagsihawak ng armas (non-combatants) o yung tinatawag ding

mga sibilyan.”17

Kaya’t sa ginawang pananaliksik, mga babae at lalaking Kabiteño na

walang gasinong mahalagang papel na ginampanan sa giyera o iyong mga hindi

humawak ng armas at di-direktang kasangkot sa labanan ngunit nakaligtas sa

digmaan at nabuhay na may kuwentong ibabahagi tungkol sa dinanas nilang hirap

sa kamay ng mga Hapon ang pangunahing pagtutuunan ng pansin.

Nasakop ng ginawang pag-aaral ang unang bahagi ng ika-dalawampung

dantaon hanggang taong 1941 o ang panahon bago pa man dumating ang mga

Hapon sa Pilipinas partikular nang panahon ng Komonwelt at ang huling bahagi ng

panahon ng kanilang pananakop sa bansa mga dakong 1945 hanggang

pagkatapos ng liberasyon.

Ang unang bahagi ng ika-20 na dantaon hanggang sa panahong 1941 ay

mahalaga sa ginawang pananaliksik upang ipakita at magkaroon ng paghahambing

sa takbo ng naging buhay ng mga mamamayan sa unang bahagi ng pananakop ng

mga Amerikano hanggang noong bisperas ng pagsalakay ng mga Hapon

17

Ronaldo B. Mactal, “Ang Buhay ng Pangkaraniwang Mamamayan sa Kabite sa Panahon

ng Himagsikan.” Journal of History 51, no. 1-4 (Jan-Dec. 2005), 366.

17

hanggang noong sumiklab na ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig patuloy

hanggang sa panahon bago ang pistaym.

Sa ganitong paraan ay madaling natukoy ang mga pagbabagong

naganap sa buhay ng mga Kabiteño sa pagpasok ng pananakop ng mga Hapones at

ang naging epekto nito sa buhay ng mga pangkaraniwang mamamayan ng Kabite

sa pagpapatuloy ng digmaan.

Naipakita rin dito ang naging saloobin ng mga tao tungkol sa naganap na

pananakop (patungkol sa kapwa Filipino at puwersang mananakop) at ang mga

paraan ng kanilang pagtugon sa hamon ng nasabing pananalakay ng mga Hapon

sa Kabite at ang mga pakikibagay na kanilang ginawa para makaligtas at di-

gasinong maramdaman ang epekto nito.

Isang pampook na kasaysayan ng Kabite na tatalakay sa mga kalakaran ng

buhay sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig kung saan bida ang kanyang

mga pangkaraniwang mamamayan ang ninanais ng may akda na mabuo, kung

kaya’t minarapat na hindi isinama sa pag-aaral ang may kinalaman sa magigiting at

tanyag niyang mga anak na sundalo o gerilya at lider-gerilya na lumaban sa mga

Hapon.

Hindi rin ito kasaysayang pulitikal ng lalawigan nang nabanggit na panahon.

Maging ang kuwento ng panunulisan kung saan naging bantog din ang

Kabite nang kaparehas na panahon ay pahapyaw lamang binanggit.

18

Balangkas ng Teyoretikal

Isang paglihis sa tradisyunal na pagsulat ng kasaysayan kung saan

ang kalimitang pokus at sentro ay tungkol sa aspetong pulitikal at estado at

gumagamit ng nakasulat na dokumento bilang pangunahing daluyan ng batis ang

naging takbo ng isinagawang pananaliksik. Iniugnay ito sa konseptong New

History (New Historicism) o Bagong Kasaysayan na nauna nang nakilala sa

bansang Pransiya na isinulong ng mga mananalaysay na kabilang sa grupong Ecole

des Annales noong dekada 30.

Ilan sa mga pangunahing karakter ng modelo ng Bagong Kasasayan na

pinag-ugnayan ng ginawang pag-aaral ang sumusunod:

Una, ang konseptong “total history”---ibig sabihin lahat ng bagay ay

may Kasaysayan (everything has a history). Sa dahilang lahat ng bagay ay may

nakalipas na maaaring muling bigyang buhay at buuin at maaaring iugnay sa iba

pang bagay na lumipas na, lahat halos ng mga bagay na may kinalaman sa mga

gawain ng tao ay binibigyang kahalagahan.18

Kaya’t sa modelong ito ang pagsulat

ng kasaysayan ay hindi lamang limitadong nakapokus sa aspetong pulitikal kung

saan ang estado ang sentro kundi maging ang iba pang paksa tulad ng lokal na

kasaysayan, relihiyon, sining, siyensiya at iba pa at pangaraw-araw na buhay.

Binibigyang pagkilala dito ang mga pangkaraniwan, ang mga napabayaan at

18

Burke, 1992, 3-7.

19

nalimutan, ang mga kapos at ang mga walang mukha o di-kilala 19

na siyang

pinaksa at bida sa sulating ito.

Ikalawa, “history from below” o tinig mula sa ibaba kung saan tinig galing

sa “ibaba” ang pinalulutang---ibig sabihin, gamit ang mga materyales at iba pang

dokumento galing sa “ibaba” o yaong mula sa mga “masa”,20

pananaw ng mga

pangkaraniwang tao at ang kanilang mga karanasan ang ibinabandila at

pinagtutuunan ng pansin sa ganitong uri ng kasaysayan sa halip na mga kahanga-

hangang gawain ng mga magigiting na mamamayan, mga lider ng bansa, heneral

ng militar at paminsan-minsan ay mga taong simbahan.21

at Ikatlo, kasaysayang pasalita o “oral history”. Sa pagluwal ng samahan ng

“kasaysayan galing sa ibaba” binigyang pansin nito ang mga limitasyon at

kakulangan ng mga akdang pangkasaysayang nakabase sa mga nakasulat na batis

kung saan ang mga ito ay kalimitang hinango lamang sa mga opisyal na tala na

iniingatan ng pamahalaan at tinitipon at iniingatan sa mga opisyal na sinupan. Para

sa kanila, sa kadahilanang ang nabanggit na nakasulat na opisyal na dokumento ay

nagpapahayag lamang ng opisyal na pananaw, kinakailangang magkaroon ng

19

Dionicio Badilles, Bohol During the Japanese Occupation, 1942-45. (master’s thesis,

Graduate School, DLSU-M, 2002), 6.

20

Ileto, 1979, 13.

21

Fr. R.S. Delagoza, “Exemplary Models (Great Men Theory ) in Philippine Encyclopedia

of the Social Sciences: History.ed. Bernardita Churchill, (Quezon City: Philippine National

Historical Society. Philippine Social Science Council, 1993). 101.

20

alternatibong pagkukunan ng mga datos at impormasyon kung ang papaksain

naman ay ang “kabilang panig” ng opisyal na pahayag.

Dito pumasok ang pasalita at biswal na mga ebidensiya mula sa

kasaysayang pasalita.22

Malaking tulong ang pagluwal ng konsepto ng Bagong

Kasaysayan kung saan nabuksan ang daan para mapunuan ang pangkaraniwang

suliranin sa daluyan ng pangunahing datos na hindi kayang sustenahan ng mga

nakasulat at mga arkibong dokumento.

Sa ginawang pag-aaral tungkol sa naging pangaraw-araw na buhay ng mga

pangkaraniwang mamamayan ng Kabite noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig,

ibinatay ang depinisyon ng “pangaraw-araw na buhay ” sa konsepto ni Braudel ng

“pangaraw-araw na buhay” o “everyday life” sa isa sa tatlong konsepto ng

“dayalekto ng haba ng panahon” (dialectic of time-span) na tinawag niya na la

courte duree o short term/everyday occurrences23

na kanyang ipinakilala sa

kanyang dalawang tomo ng aklat na The Mediterranean and the Mediterranean

World in the Age of Philip II. Ang nasabing depinisyon ang gagamitin sapagkat

ang mga pangyayari sa loob nang tatlong taong pananakop ng Hapon sa Pilipinas

ay maituturing na unique o “kakaiba at di-pangkaraniwang kaganapan” at

limitado lamang ang haba ng pangyayari sa nabanggit na panahon at hindi

22

Burke, 1992, 7.

23

M.L.T. Camagay, “Annales School and “New History” in Philippine Encyclopedia of

the Social Sciences: History, ed. Bernardita Churchill, (Quezon City: Philippine National Historical

Society. Philippine Social Science Council, 1993), 99.

21

nagkaroon ng pagpapatuloy sa mga sumunod pang mga taon, isa sa mga aspeto

ng la courte duree.

Sang-ayon pa rin kay Braudel, ang pang-araw-araw ay ang mga

“karaniwang gawain o kalakaran (routine), ang mga di-namamalayang ginagawa

sa araw-araw.”24

Sa sanaysay naman ni Gullestad, kanyang binigyang diin ang ibinigay na

pakahulugan ni Lefebre sa konseptong “everyday life” o pang-araw-araw na

buhay bilang “mga bagay o kaganapan na binubuo ng mga maliliit na karaniwang

gawain o kalakaran (routine) na paulit-ulit nagaganap araw-araw.”25

Sa papel na sinulat ni Mactal, kabilang sa aspeto ng pangaraw-araw na

buhay na kanyang tinalakay ang partisipasyon ng mga karaniwang Kabitenyo sa

himagsikan; paglikas, pamumundok at alsa-balutan; kabuhayan; panliligaw,

kasalan at binyagan; pagdiriwang ng mga okasyong panrelihiyon tulad ng piyesta

at Pasko; at kasayahan at libangan.

Sa aklat naman nina Kintanar kabilang sa kategorya ng kanilang

pakahulugan ng “pang-araw-araw na buhay” ang mga pangunahing

pangangailangan ng mga mamamayan tulad ng pagkain, tirahan at pananamit;

24

Fernand Braudel, On History. Trans. Sarah Mathews. Chicago: U of Chicago: P. 1980.

____. Civilization and Capitalism, 15th

-18th

Century: The structures of Everyday Life: The Limits of

the Possible. 1967; rev. ed. 1979. Trans. Sien Reynolds. (Berkeley: U of California)

25

Mariane Gullestad, The Transformation of the Norwegian Notion of Everyday Life.

American Ethnologist, vol. 18, no. 3, Representations of Europe: Transforming State, Society, and

Identity. (Aug. 1991, 480-499), http://www.jstor.org/journals/anthro.html (accessed 11 September

2008).

22

kalusugan; pag-aaral/edukasyon; transportasyon at komunikasyon (kabilang ang

kuryente, radyo at dyaryo); trabaho at hanapbuhay; libangan; at sariling

kuwento tungkol sa di-malilimutang karanasan.

Ang nabanggit na mga depinisyon ng pangaraw-araw na buhay sa itaas at

mga kategorya nito na tinalakay ng dalawang may-akda ang balangkas o daloy na

sinundan sa pag-aaral na ginawa. Binigyan lamang ng modipikasyon ng

mananaliksik ang orihinal na mga konsepto.

Metodolohiya

Ang pananaliksik-historikal na isinagawa ay ginamitan ng metodolohiyang

pangkasaysayan na “paglalarawan-pagsusuri” (descriptive-analytical method)

kung saan sa pamamagitan ng sariling salaysay at kuwento ng mga nakapanayam

ay binigyang paglalarawan at sinuri ang naging pangaraw-araw na buhay ng mga

pangkaraniwang mamamayan ng Kabite sa kainitan ng pananakop ng Hapon sa

Pilipinas.

Kinalap at tinipon ang mga nabanggit na datos at impormasyon sa

pamamagitan ng kasaysayang “pasalita o oral history”. Para mabigyang-bisa o

balidasyon ang mga panayam, tiniyak ng mga nag-interbyu na humigit-kumulang

ay dapat na hindi bababa sa “dalawang respondents” ang magbibigay patotoo

(corroborate) sa anumang impormasyon na maaring maibahagi habang ginagawa

ang panayam.

23

Sang-ayon kay Foronda, ang kasaysayang pasalita ay ang pagtatala ng

buhay at karanasan (talaarawan o dayari) o talambuhay ng isang nakatatandang

mamamayan sa pamamagitan ng tape recorder o iba pang gamit (visual recorder).

Ito ay maaring binubuo ng mga kaalaman at karanasan hindi lamang ng indibidwal

o grupo ng mga mamamayan kundi maari ring tungkol sa isang mahalagang

proyekto o pamagat tungkol sa isang institusyon base sa iba’t-ibang pananaw ng

mga manunulat. 26

Sa depinisyon naman ni Gealogo, “ang kasaysayang pasalita ay ang paraan

ng pangangalap at pagdodokumento ng personal o pang-pangkat na alaala o

karanasan kung saan itatala ang mga pangyayari base sa kuwento ng

kinakapanayam na personal na nakasaksi o nakaranas sa pangyayaring pinapaksa.

Ang panayam ay base sa mga tanong na nauna ng ipinarating sa kapanayam bago

pa ang interbyu.”27

Ang unang bahagi ng pananaliksik ay ginugol sa pagbisita sa mga

pangunahing aklatan tulad ng Pambansang Aklatan at Aklatan ng De La Salle

University sa Maynila at Akltan ng Unibersidad ng Pilipinas para sa mga

pangunahin at pangalawang batis na nagsilbing pangunahing batayan para sa

ginawang balangkas o daloy ng paksa na siyang nagtakda ng limitasyon at lawak

26

Foronda Jr., 1991, 90.

27

Francis A. Gealogo, “The Writing of People’s History in the Philippines.” in Philippine

Encyclopedia of the Social Sciences: History, ed. Bernardita Churchill, (Quezon City: Philippine

National Historical Society. Philippine Social Science Council, 1993), 103-105.

24

ng pag-aaral. Sinadya rin ang ang Aklatan ng Cavite State University sa Indang para

naman sa karagdagang mga datos tungkol sa sinaliksik na paksa.

Ang Philippine Historical Data Paper (Kabite) ang nagsilbing isa sa mga

pangunahing daluyan ng batis sa pag-aaral na ginawa at nagsilbing pangunahing

batayan ng unang hasik sa pagbuo ng balangkas para sa isinagawang pagsusuri.

Sinanguni din para sa iba pang datos tungkol sa pananakop ng Hapon sa

Kabite ang microfilm na kinapapalooban ng pahayagang The Tribune at ang opisyal

na dyornal ng Japanese Military Administration.

Sa pagsasaliksik sa Pambansang Sinupan ay tinunghayan naman ang

ilang pahina ng manuskrito ng Japanese War Crime Records na tumalakay naman

sa paglilitis sa mga opisyal at sundalong Hapon sa kanilang ginawang

pagpapahirap sa mga sundalo at sibilyang Kabiteño na napadamay sa digmaan.

Upang lalo pang mapalawak ang kaalaman tungkol sa naging buhay ng

mga sibilyan nang panahon ng giyera, sinilip din ang People’s Court Papers sa

sinupan ng pangunahing aklatan ng Unibersidad ng Pilipinas. Tinalakay naman dito

ang paglilitis na isinagawa ng Komisyong Tañada sa mga Filipino na inakusahan ng

pamahalaang Komonwelt ng pagiging kolaboreytor sa pamahalaang Hapon noong

kainitan ng digmaan.

Sa pagpili ng mga kalahok unang isinaalang-alang ang edad ng mga naging

“respondents” sa panayam bago pumutok ang digmaan na nagmula sa mga bayan

at siyudad na nauna ng pinili base sa lokasyong geograpikal ng Kabite. Sa pagpili sa

25

mga kalahok ay hiningan ng tulong ang iba’t-ibang pambayan o panlunsod na

komiteng pangkasaysayan ng Kabite sa ilalim ng Cavite Historical Society sa

pamumuno ng dating Punong Ministro Cezar Virata. Ang mga nabanggit na

pangkasaysayang komite ang siyang nagrekomenda at nagturo kung sino ang

maaaring posibleng kapanayamin sa kani-kanilang lugar. Kinatulong din ang ilang

kasamang guro sa Kagawaran ng Agham Panlipunan at Humanidades ng Cavite

State University at mga mag-aaral na naka-enrol sa Kursong Kasaysayan ( sa

Cavite State University) noong ikalawang semestre ng pang-akademikong taon

2008-2009, at una at ikalawang semestre ng pang-akademikong taon 2009-2010

para sa “profiling” ng iba pang maaring makapanayam sa kani-kanilang lugar at

pagsasagawa ng panayam sa mga napiling kalahok na isinama sa ginawang pag-

aaral.

Ilang araw bago ginawa ang panayam, personal na inihatid ng mananaliksik

at ng mga kinatulong na guro at mag-aaral ang isang primer na nagpabatid ng mga

layunin ng proyekto, ang inaasahang kalalabasan nito, at iba pang detalye tungkol

sa kaparaanan ng ginawang pakikipagpanayam sa mga napiling kalahok. Kalakip ng

primer ang listahan ng mga posibleng tanong na sasagutin sa oras ng interbyu na

inasahang masusing pinag-aaralan muna ng mga kalahok. Pagkatapos ng ibinigay

na sapat na paghahanda sa kakapanayamin, muli itong sinadya para sa pinal na

pag-uusap tungkol sa takdang araw ng gagawing interbyu.

26

Minarapat na sundan ang ganitong pamamaraan para mabigyan ng sapat

na panahon ang kinapanayam para sa mas malawak at malinaw na rekoleksiyon

ng kanyang naging karanasan na ibabahagi sa nagsagawa ng panayam.

Ang mga tanong na nauna nang ipinadala ay mga “open-ended” at

“unstructured”, na ibig sabihin bagaman at giniyahan ng nag-interbyu ang kanyang

kinapanayam base sa nabuong mga tanong, ang mga kalahok ay malayang

nakapagpalawak ng kanilang sagot at di-pormal na nakapagbahagi ng mga

impormasyong nais niyang ikuwento sa mananaliksik base sa kanyang damdamin

at naging sariling karanasan sa digmaan.

Ang mga tanong ay sa wikang Pilipino nakasulat at kalimitan ay sinagot ng

mga kapanayam sa kaparehong wika. Hindi naman naiwasan na magkaminsan ay

sa wikang Ingles tumugon ang ibang kausap.

Sa takdang araw ng panayam, itinala ang mga pangyayari base sa kuwento

ng kapanayam na personal na nakasaksi o nakaranas sa pangyayaring pinapaksa.

Tumagal ang pakikipanayam sa loob ng isa hanggang dalawang oras. Nanghiram

rin ang mananaliksik ng iba pang dokumentong hawak at naitago ng kinapanayam

tulad ng mga lumang litrato, at iba pang nakasulat na materyales o iba pang

nakatalang (recorded) panayam bilang pansuportang impormasyon sa ginawang

interbyu. Ginamitan ng cassette at/o video tape recorder ang ginawang

pakikipanayam.

27

Bago isinalin ang ginawang panayam, ginawan muna ito ng isa pang

malinaw na kopya kung saan ito ang ginamit sa pagsasalin para maiwasan ang

pagkasira ng orihinal na “cassette at/o video tape” na naglalaman ng panayam.

Verbatim o buong-buo ang ginawang pagsasalin ng teksto ng panayam. Ibig

sabihin, lahat ng ingay na narinig sa “cassette/video tape” ay kumpletong isinalin

at kinopya sa papel kasama ang lahat maging ang anumang ingay sa paligid

maging mga manerismo sa pagsasalita at ekspresyon ng mukha. Isinama rin sa

pagsasalin ang galaw ng katawan ng kinapanayam. Ginawa ito para mapanatili

ang orihinal na nilalaman ng isinagawang interbyu.

Pagkatapos ng pagsasalin, binigyan salin-sipi (transcript) ang kinapanayam

upang ito ay masuri para sa mga kamalian at iba pang puna.

Pagkatapos mabasa ng kinapanayam ang borador at makapagbigay ng

puna at mungkahi kung mayroon man, iginawa ito ng malinis na kopya. Isinunod

dito ang pagbibigay ng kopya ng pinal na salin at isa pang kopya ng naitalang

interbyu sa kalahok.

Hiningi naman ang pahintulot ng nakapanayam para sa akademikong

gamit at paglalathala ng interbyu sa hinaharap na panahon sa pamamagitan ng

nakasulat na “waiver” at awtorisasyon na pinalagdaan ng mananaliksik sa mga

kalahok sa panayam.

Kasama ng pinal na salin (na kinopya din sa CD), ang orihinal na tala ng

panayam sa “cassette/video tape” ay ilalagak sa Cavite Heritage Center ng Cavite

28

State University at magiging parte ng koleksiyon nito at gagawing bukas

(accessible) para sa mga interesadong mananaliksik, mag-aaral at mga guro sa

hinaharap na panahon.

Pagbabalik Tanaw sa mga Kaugnay na Babasahin at Pag-aaral

Sa kasalukuyan ay maituturing pa rin na isang bagong larangan pa lamang

ang pag-aaral tungkol sa paksa ng pang-araw-araw na buhay ng pangkaraniwang

mamamayan sa panahon ng digmaan dito sa Pilipinas.28

Kaya nga’t sa mga

mananaliksik na nagnanais mag-aral at sumulat tungkol sa ganitong paksa, ang

suliranin sa kakulangan ng mga kaugnay na babasahin at literatura na magsisilbi

sanang pangunahing basehan at sanggunian para sa dokumentasyon, balangkas

ng teyoretikal at daloy ng paksa ng kanilang pag-aaral ang pangunahin nilang

kakaharapin.

Dahilan sa ang ginawang panimulang sulatin tungkol sa pangaraw-araw na

naging buhay ng mga pangkaraniwang mamamayan ng Kabite noong panahon ng

pananakop ng Hapon ay maituturing na isang pioneering work, humarap din sa

kahalintulad na problema ang mananaliksik na ito. Gayun pa man, sa pag-aaral na

ginawa ay malaking tulong pa rin ang nakuha sa mga sumusunod na mga aklat at

28

Mojares, 1982, 4.

29

lathalain partikular sa ginawang pagbuo ng konsepto at balangkas na nagsisilbing

sandigan ng natapos na pananaliksik.

Ang aklat ni Isagani Medina na Ang Kabite sa Gunita: Essays on Cavite and

the Philippine Revolution ay isang koleksiyon ng kanyang mga sinulat at piling

sanaysay na nakapokus sa sosyo-kultural na aspeto ng buhay ng mga Kabiteño at

tungkol sa naging partisipasyon nito sa Rebolusyon ng 1896. Sa isa sa mga

sanaysay dito, kanyang inilarawan ang mga karanasan at mga suliranin ng pagsulat

ng kasaysayang pampook at pasalita sa lalawigan ng Kabite. Dito rin ay kanyang

tinalakay at itinuro ang lugar kung saan makikita ang mga posibleng sanggunian sa

pagsulat nito partikular ang mga pangunahing batis (primary source) at kung

paano pa ito maaaring mapayaman sa pamamagitan ng paggamit ng kasaysayang

pasalita (oral history). Ito ang nagsilbing “unang hasik” kung saan nakakuha ang

mananaliksik ng paunang ideya para sa paunang daloy, limitasyon at lawak ng

sinaliksik na paksa.

Naging malaking tulong din sa ginawang panimulang sulatin bilang

sanggunian ang dalawang tomo ng aklat ni Teodoro Agoncillo na The Fateful

Years: Japan Adventures in the Philippines, 1941-45.

Partikular sa unang aklat, ang mga kabanata na tumalakay sa malupit na

pagpapasunod at pagtrato ng mga Hapon sa mga sinakop na mga mamamayan sa

pamamagitan ng pagpapalabas at pagpapatupad ng mahigpit na mga batas at

alituntunin; ang naganap na re-oryentasyon ng mga mamamayan may kinalaman

30

sa kanilang edukasyon at pananampalataya sa ilalim ng pagkakandili ng mga

bagong mananakop; at ang kabanata tungkol sa naging tugon ng mga Filipino sa

mga batas na ipinatupad at pinalabas na propagandang ideyolohikal ng mga

Japanese, naging mas malawak ang basehan ng sakop ng aspeto ng pinag-aralang

pangaraw-araw na pamumuhay ng mga Kabiteño nang nakaraang digmaan.

Pangunahin, tumalakay naman ang ikalawang aklat sa kondisyong

panlipunan, pangkultura at pang-ekonomiya ng mga Filipino ng nabanggit ding

panahon. Binigyang diin din dito ng may-akda ang naging kakulangan at

pagkakamali ng mga mananakop na lubusang maunawaan ang kaugalian at

sikolohiya ng mga sinakop na mamamayan na sang-ayon din sa kanya ay ilan sa

mahalagang salik na naging sanhi ng pagkabigo ng mga Hapon na lubusang

masakop ang mga Filipino partikular ang saloobin ng mga ito.

Sa kabuuan nagsilbi ang dalawang aklat bilang mahalagang bahagi ng

pangunang sangunian at kaligiran (background) ng mga pangyayari at kaganapan

sa naging pangaraw-araw na takbo ng buhay ng mga mamamayang Filipino

kabilang na ang mga Kabiteño noon.

Makasulat ng isang panimulang lokal na kasaysayan ng Kabite sang-ayon sa

pananaw ng “masa” o pangkaraniwang mamamayan nito at base sa mga batis na

galing mismo sa kanila ang pangunahing adhikain ng ginawang pag-aaral. Malaki

ang naging bahagi ng aklat ni Reynaldo Ileto na Pasyon and Revolution sa

pagkukumpleto ng ginawang pananaliksik.

31

Binago ng aklat ni Ileto ang mga paliwanag at pananaw na nauna ng

ibinandila ng mga Filipinong mananalaysay na ang Rebolusyong 1896 ay produkto

ng ideya at karunungang ilustrado o ng mga mestizong elite na kanilang nakuha sa

panahon ng kanilang pag-aaral sa ibang bansa. Kaya nga’t ang may eksaherasyong

pagbanggit na “ang pag-aalsang pinasimulan ni Bonifacio ay bunga ng poot na

nadama ng mga mamamayan ng paslangin ang kanilang naging pambansang

bayani.” Malinaw na isang elitistang pagtanaw sa pangyayari.

Sa akda ni Ileto pinag-aralan niya ang mga pangyayari at kaganapan ng

Pambansang Rebolusyon sa pamamagitan ng paggamit ng mga bagong batis ng

impormasyon ng pag-aalsa na nagmula sa masa , gamit ang pananaw at pagtingin

ng mga nabanggit ding masa. Nagresulta ito sa pagkabuo ng uri ng kasaysayan na

tumalakay sa Pambansang Rebolusyon na nasulat lihis sa kinaugaliang mga

pananaliksik galing sa mga sulatin at naging partisipasyon ng mga ilustrado o

hanay ng mga elite tungo sa kasaysayan ayon sa pananaw, silip at partisipasyon

sa digmaan ng mga mamamayang nabibilang sa mababang uri ng lipunan. Kaya’t

kahit na nakapokus sa panahon ng pananakop ng mga Hapon, ang panimulang

sulatin tungkol sa pangaraw-araw na naging buhay ng mga Kabiteño ay gumamit

din ng kahalintulad na istilo ng pagkalap ng mga datos at impormasyon na galing

din mismo sa mga kuwento ng mga nakapanayam na pangkaraniwang

mamamayan ng lalawigan.

32

Bagaman at nakapokus sa kaganapan nang Himagsikan ng 1896-1898,

malaki rin ang naibahaging tulong sa ginawang pananaliksik ng papel na isinulat ni

Ronaldo Mactal na Ang Buhay ng Pangkaraniwang Mamamayan sa Cavite sa

Panahon ng Himagsikan, 1896-1898.

Sa nabanggit na lathalain kanyang inilarawan at sinuri ang naging

pamumuhay ng mga pangkaraniwang mamamayan ng Kabite o yaong mga non-

combatants simula sa pagsiklab ng digmaang Filipino-Kastila hanggang sa

pagsisimula ng tigil putukan nang lagdaan na ang Kasunduan sa Biyak- na- Bato.

Nakapaloob rin sa pagsusuri ang naging partisipasyon, reaksiyon, ang kanilang

naging pakikiangkop at paraan ng pagharap ng mga pangkaraniwang Kabiteño sa

mga problemang dulot ng himagsikan.

Isa sa binigyang-diin at tinalakay ng may-akda sa nasabing papel ang

aspeto ng paglikas, pamumundok at alsa-balutan bilang bahagi ng pamumuhay ng

pangkaraniwang Kabiteño nang panahon ng digmaan. Sa ginawang pag-aaral

nabigyan din ng sapat na atensiyon ang nasabing isyu.

Ang depenisyon naman ng pangkaraniwang mamamayan at mga aspeto ng

pang-araw-araw na buhay na kanyang inilahad sa papel ang isa sa nagsilbing

patnubay sa pagbuo ng paunang balangkas at teyoryang sinundan ng

mananaliksik.

Lumabas noong 2006, ang aklat na Kuwentong Bayan: Noong Panahon ng

Hapon-Everyday Life in a Time of War na sinulat nina Thelma Kintanar at mga

33

kasama. Ito ay isang panlipunang kasaysayan na tumalakay sa pangaraw-araw na

pamumuhay ng mga pangkaraniwang mamamayan sa Pilipinas noong Ikalawang

Digmaang Pandaigdig. Naglalaman ito ng mga kuwento tungkol sa alaala ng mga

naging karanasan at mga tala kung paano at ano ang naging pangaraw-araw na

buhay ng mga pangkaraniwang Filipino sa ilalim ng kalupitan ng mga mananakop

na Hapon noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

Bagaman at hindi isinama sa pag-aaral nina Kintanar ang usaping may

kinalaman sa pag-aasawa at buhay pananampalataya noong panahon ng

pananakop ng mga Hapon (na sa pananaw ng mananaliksik ay dalawang salik na

mahalagang bigyang pansin), partikular ang kategorya ng pangaraw-araw na

buhay na binanggit sa paglalarawan at ang metodolohiya ng pasalitang kasaysayan

na ginamit sa proyekto, malaking tulong ito sa ginawang batayan sa pagbuo ng

mananaliksik ng isang sariling malinaw na balangkas at kaparaanan na ginamit sa

isinagawang pag-aaral .

Kagaya ng akda nina Kintanar at mga kasama, ang aklat na pinanatnugutan

ni Renato Constantino na Under Japanese Rule: Memories and Reflections ay

tumalakay din sa naging pamumuhay ng mga ordinaryong mga Filipino sa panahon

ng digmaan. Partikular sa bahagi na sinulat ni Bernard Karganilla, binanggit dito

ang iba’t-ibang kuwento ng sari-sariling karanasan ng mga kalahok sa panayam sa

kamay ng mga Hapon. Ginamit ang nabanggit na bahagi para sa koroborasyon ng

34

mga datos at impormasyon para sa pagpapalalim sa konsepto ng pang-araw-araw

na buhay na nauna ng inilahad nina Kintanar at Mactal.

“Hindi lahat ay kalupitan ang dinanas ng mga Filipino sa kamay ng mga

Hapon”, ganito naman ang tema ng aklat ni Alfonso P. Santos na Philippine-Nippon

Tales: A Collection of Incidents Showing the Sunny Side of the Japanese Occupation

of the Philippines.

Ang aklat ay kalipunan ng mga tala na nagpakita naman ng magandang

mukha ng pananakop ng mga Hapon sa Pilipinas noong Ikalawang Digmaang

Pandaigdig. Ipinakita dito base sa di-iilang insidente na hindi lahat ng mga

nanakop na Hapon ay malupit sa mga mamamayan na kanilang pinaghihinalaang

sumusuporta sa mga grupo na kumakalaban sa pamahalaan. Binuo ng mahigit sa

walumpung insidente na nagpapakita ng magandang pag-uugali ng mga

mananakop, ang nabanggit na aklat ay tinipon mula sa iba’t-ibang bahagi ng

Pilipinas kabilang na ang ilang pangyayari sa Silang at Lunsod ng Kabite.

Isang kahinaan ng nabanggit na aklat ay ang pangyayari na ang ibang mga

kuwento ay sang-ayon lamang sa salaysay ng mga taong nakakilala at hindi sa

direktang nakaranas ng insidente kaya’t hindi maiiwasang magkaroon ng ilang

pag-aalinlangan sa reyalidad at katotohanan ng kuwento. Ganun pa man, malaki

pa rin ang naiambag ng akda para sa paunang daluyan at kaligiran (background) ng

datos para sa talaan ng mga tanong na ginamit sa panayam. Ginamit din ito para

35

sa koroborasyon at kritisismo sa mga datos na natipon mula sa mga isinagawang

panayam.

Malaking tulong din sa isinagawang pananaliksik ang mga aklat na inilathala

ng Cavite Studies Center sa Dasmariñas na tumalakay naman sa lokal na

kasaysayan ng mga bayan at lunsod na napiling pagkuhanan ng mga

kinapanayam.

Isang kasaysayang lokal ng Kabite ang aklat na Noveleta: Bayan ng

Magdiwang na sinulat ni Emmanuel Calairo ay tumalakay sa mahalagang

partisipasyon at kontribusyon ng bayan ng Noveleta sa himagsikan laban sa mga

Kastila hanggang sa pananakop ng mga Hapon. Dito ay binigyang diin ng may-akda

ang pampook na kasaysayan sa pamamagitan ng paggamit ng isang maliwanag na

peryodisasyon simula sa pagtatatag ng lugar bilang isang pueblo sa panahon ng

pananakop ng mga Kastila hanggang sa panahon ng pagsalakay ng mga Hapon at

muling pagbabalik ng mga Amerikano.

Partikular ang Kabanata IV na tumalakay sa buhay pulitika, edukasyon,

relihiyon, kalusugan, ekonomiya at transportasyon, nakatulong ito sa pagbibigay

larawan sa buhay ng mga taga-Noveleta sa bisperas ng digmaan. Ang Kabanata V

naman ang tumalakay sa pang-araw-araw na pamumuhay ng mga ito sa panahon

ng pananakop at paglaya sa kamay ng mga Hapon.

Ang kasaysayan naman ng bayan ng Kawit ang nakapaloob sa aklat na

sinulat din ni Calairo na Cavite El Viejo, Kasaysayan, Lipunan at Kultura na inilabas

36

noong 1998. Hinati sa dalawang bahagi, ang unang bahagi ng pangkalahatang

kasaysayan ng Kawit ay tumalakay sa panahon ng pananakop ng mga Kastila

hanggang sa panahon ng Amerikano at ang ikalawang bahagi ay tungkol sa mga

itinuturing na mga dakilang anak ng Kawit na nagpakita ng kabayanihan sa ilalim

ng iba’t-ibang yugto ng pananakop ng mga dayuhan.

Partikular ang unang bahagi, nagamit ang mga datos nito tungkol sa

pananakop ng mga Amerikano para mailarawan ang kaganapan sa buhay ng mga

taga- Kawit bago sumalakay ang mga Hapon bagaman at kapansinpansin na sa

kabuuan ang pampook na kasaysayan ng Kawit ay hindi pa rin nakakalaya sa

tradisyunal na historiograpiya ng lalawigan kung saan kalimitan ang pokus ng

sulatin at talakayan ay nakasentro pa rin sa giyera at pangyayaring pulitikal at mga

tanyag na mamamayan ng bayan.

Inilathala rin ng Cavite Studies Center, ang aklat ni Teresita Unabia ay

tumalakay naman sa pangkalahatang kasaysayan ng bayan ng Silang. Sinaklaw nito

ang geograpiya ng bayan, mga sinaunang mamamayan at populasyon, naging mga

pinuno, pananampalataya at tradisyon, digmaan, edukasyon, kalayaang pulitikal at

pagsulong pang-ekonomiya.

Mapapansin sa aklat ni Unabia ang kawalan ng balangkas ng teyoretikal na

pinagbatayan kayat binigyan na lamang ng obhektibong (objective) pagsusuri ang

mga datos na nakalap ayon sa pagkakasunod-sunod ng kaganapan. Ang panahon

lamang ng Kastila ang nabigyan ng mas malalim na diin. Ganunman, partikular

37

ang mga datos tungkol sa edukasyon, ekonomiya at pananampalataya ng mga

Silangeño ay nakatulong ng malaki sa ginawang pananaliksik bilang patotoo at

basehan ng kritisismo na rin sa nakalap na mga datos sa panayam.

Si Calairo rin ang sumulat ng lokal na kasaysayan ng bayan ng Naic. Sa

kanyang aklat na Naic, Cavite: Kasaysayang Lokal Mula Panahon ng Kastila

Hanggang Panahon ng mga Hapon kanyang inilarawan ang malaking

pagbabagong naganap sa buhay ng mga taga-Naic sa pagsakop ng mga Amerikano

dito kumpara sa kinagisnang buhay ng panahon ng mga Kastila. Simula sa

reorganisasyon ng lokal na pamahalaan, edukasyon transportasyon at

komunikasyon at maging ang kabuhayan ng mga tao dito, kanyang binigyang diin

ang naging impluwensiya ng mga Kano sa lokal na populasyon hanggang sa

pumasok na sa larawan ang mga Hapon.

Tinalakay naman sa Kabanata IV ang mga pangyayari sa pagpasok ng mga

Hapon sa Naic. Partikular na binigyang diin dito ang naganap na sona sa bayan,

ang impluwensiya ng partido Ganap at ang pagpapalakas ng puwersang gerilya

para ito ay harapin. Hindi man malawakang tinalakay ang pangaraw-araw na

buhay ng mga taga- Naic sa bisperas at mismong panahon ng digmaan, ang mga

limitadong tala tungkol dito ay nagsilbing batayan ng larawan ng naging buhay ng

mga mamamayan sa panahon ng giyera.

38

Mula naman sa mga dokumentong arkibo sa Pambansang Sinupan, isang

aklat ang nasulat ni Michael Francisco na Cavite en Siglo 19: Translation of

Selected 19th

Century Documents.

Mula sa orihinal na Espanyol, kanyang isinalin sa wikang Ingles ang

nilalaman ng mga dokumento tungkol sa kasaysayan ng Kabite hanggang sa taong

1891.

Partikular na nakalarawan dito ang geograpiya ng Kabite kabilang ang

kanyang mga hangganan, pier, mga ilog at kanal, klima, lupa, mga kalsadang nag-

uugnay sa iba’t-ibang lugar ng lalawigan, kabundukan at maging ang populasyon.

Binanggit din dito ang ilang mga tala tungkol sa Indang, Alfonso, Naic at

Malabon bilang mahalagang tagapagtanim at tagapag-ani ng kape at abaka,

dalawa sa mahahalagang produkto ng ekonomiya ng lalawigan mula sa kataasang

Kabite.

Inilahad din dito ang papel na ginampanan ng Naic bilang pangunahing

destinasyon at daungan para sa pagbibiyahe ng nabanggit na produkto. Mga datos

na napakinabangan sa paghubog ng isang geograpikal na iskets (geographical

sketch) ng lalawigan bago ang digmaan.

Talambuhay ng kanyang mga bayani na sinamahan ng maikling kasaysayan

ng bayan ng Indang ang nilalaman naman ng aklat na sinulat nina Natalia de las

Alas Panganiban at Silverio Sacluti Baltasar na pinamagatang Indang and Her

Revolutionary Heroes.

39

Ito ang kauna-unahang aklat ng lokal na kasaysayan ng Indang na

inilathala noong 1999. Bagaman at isang pulitikal na kasaysayan din at walang

gasinong tala tungkol sa pananakop ng Amerikano, inilarawan sa unang bahagi

nito ang naging pangaraw-araw na buhay ng mga mamamayan ng Indang mula sa

kanyang pagkatatag bilang isang independyenteng bayan noong 1655 hanggang

sa pagpasok dito ng tropang Hapon noong pagsisimula ng Ikalawang Digmaang

Pandaigdig.

Mahalaga ang nasabing dokumento para sa ginawang pag-aaral sa pagbuo

ng paunang larawan o ideya ng pangaraw-araw na buhay ng mga pangkaraniwang

mamamayan ng Indang sa panahon ng pananakop ng mga Hapon at mga “alsa-

balutan” na nagsilikas dito sa kaiinitan ng giyera.

Sang-ayon na rin sa kuwento ng mga nakaranas at nakasaksi, isa sa mga

kaganapan na nag-iwan ng malalim na marka sa alaala at sa pangkalahatang

kamalayan ng mga Filipino noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay ang papel na

ginampanan ng mga kinatatakutang Kempeitai o mga pulis-militar na Hapon sa

pagmamalupit sa mga Pilipino.

Sa aklat ni Ma. Felisa A. Syjuco-Tan, The Kempetai in the Philippines, 1941-

1945 kanyang muling binigyang buhay ang kalupitang ipinadama ng mga ito sa

mga Filipino sa buong kapuluan ng kaigtingan ng kanilang pananakop sa Pilipinas.

Ang mga Kempeitai ang ginamit ng administrasyong militar ng mga Hapon

sa pagpapanatili ng kaayusan at kapayapaan sa bansa sa pamamagitan ng

40

paggamit ng puwersa at pananakot sa lokal na mamamayan. Sila rin ang ginamit

ng mga mananakop para mailayo ang damdamin at pagiging tapat ng mga Filipino

sa mga Amerikano sa paraang negatibo o positibo man. Kaya nga’t nang lumaon

ay naging kasing-kahulugan na ng sundalong Kempetai ang salitang “kalupitan”

para sa mga Filipino.

Bagaman at di-gasinong nabigyan pansin ng may-akda ang aspetong

panlipunan, pulitika at kultura nakapag-ambag pa din ng malaki ang nabanggit na

aklat sa ginawang pananaliksik para lubusang maunawaan ang papel na

ginampanan ng mga Kempetai sa paghahasik ng takot sa mga mamamayan ng

Kabite at kung ano ang naging saloobin nila dito. Ilan sa mga bagay na inilarawan

sa aklat ay ang aktibidades ng mga Kempeitai sa Lunsod ng Kabite at mga bayan ng

Imus at Dasmariñas, ilang lugar na napiling pagkuhanan ng mga kalahok sa

gagawing pananaliksik.

Maikling lokal na kasaysayan naman ng mga bayan at siyudad ng lalawigan

ng Kabite ang pangunahing matutunghayan sa aklat na The History and Cultural

Life of Cavite Province na inilathala ng lokal na pamahalaan ng Kabite noong 1981.

Kabilang dito ang siyudad ng Kabite, mga bayan ng Noveleta, Kawit, Dasmariñas,

Imus, Tanza, Indang, Naic at Silang, mga lugar na kalahok at pagkukunan ng

panayam sa gagawing pananaliksik. Binigyang diin din dito ang Amerikanisasyon

ng mga Kabiteño at ang malalim na atensiyong iniukol ng mga Amerikano sa

pagpapaunlad ng mga kalsada at riles ng tren at sistema ng transportasyon na

41

lalong nagpasigla sa panloob at panlabas na kalakalan sa panahon ng kanilang

pananakop.

Sa ibang mga tala ay binigyang pansin naman ang maunlad na negosyo ng

buy and sell noong panahon mismo ng pananakop ng mga Hapon at ang matatag

na negosyo ng “surplus” na jeep at truck pagkatapos ng digmaan, mga

industriyang laganap pa rin sa Kabite sa kasalukuyan. Ang nabanggit na mga

impormasyong ay nagamit sa pagpapatibay ng naganap na ugnayang

pangkabuhayan ng mga kalahok na lugar sa ginawang pag-aaral.

Noong 1965, isang masteradong tesis naman na may pamagat na A

Historical Study of the Town of Imus ang iniharap ni Benjamin Bolivar sa mga guro

ng School of Graduate Studies ng Manuel L. Quezon University. Dito ay kanyang

tinalakay ang isang pangkalahatang kasaysayan ng bayan ng Imus simula sa

kanyang pagkatatag noong 1605 hanggang sa kanyang liberasyon sa kamay ng

mga Hapones. Sa Kabanata VIII nito ay inilarawan ni Bolivar ang pamumuhay ng

mga taga-Imus sa ilalim ng pamamahala ng mga Amerikano samantalang sa

Kabanata IX naman ay ang kaganapan noong panahon ng pananakop ng Hapon.

Bagaman at tumalakay sa buhay ng mga mamamayan ng Imus noong

panahon ng pananakop ng mga Amerikano at ng kalaunan ay mga Hapon, ang

pangkaraniwang tema pa rin ng papel na ginampanan ng bayan sa panahon ng

rebolusyon ng 1896 at ang kanyang mga dakilang anak na lumaban sa mga

42

dayuhan ang mas binigyang diin sa nasabing lathalain kabilang na ang panunulisan

sa Kabite. Ganunman nagamit ang akda ni Bolivar sa ginawang kaligirang

pangkasaysayan ng lalawigan.

Bohol During the Japanese Occupation, 1941-1945 naman ang titulo ng

masteradong tesis sa Kasaysayan na iniharap ni Dionicio Badilles sa kaguruan ng

Kolehiyo ng Malayang Sining ng Pamantasang De La Salle noong 2002.

Ang nabanggit na tesis ay tumalakay sa kundisyon ng buhay at naging

partisipasyon ng mga grupong gerilya sa Bohol nang kasagsagan ng giyera.

Bagaman at magkaibang lugar at tema ang dalawang pag-aaral, ang isa ay tungkol

sa kundisyon ng naging buhay ng mga Boholanon nang panahon ng Hapon at ng

mga gerilyang kumalaban sa mga Japanese, ang isa naman ay nakapokus sa

pangaraw-araw na buhay ng mga pangkaraniwang mamamayan ng Kabite, ang

naunang pag-aaral na ginawa ni Badilles partikular ang may kinalaman sa

metodolohiya at kaparaanan ng isinagawang pananaliksik ay nagsilbing matibay na

pundasyon ng nahuling pag-aaral na ginamitan din ng kaparaanang

“paglalarawan at pagsusuri” (descriptive-analytical) at pinunuan ng pasalitang

kasaysayan (oral history).

Nakatala sa itaas ang mga naging batayan at dahilan kung bakit isinagawa

ang pag-aaral na ito tungkol sa pangaraw-araw na buhay ng mga pangkaraniwang

mamamayan ng Kabite nang panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

Nakalahad din doon ang mga suliraning inaasahang matutugunan at masasagot

43

ng katatapos na pananaliksik kabilang na ang kaparaanang ginamit ng may-akda sa

kanyang panimulang sulatin. Ang susunod na kabanata naman sa ibaba ay

tatalakay at maglalarawan ng mga kaganapan sa Kabite bago sumiklab ang

labanan kontra Hapon habang ang bansa ay nasa ilalim pa ng pananakop ng mga

Amerikano.