K34-38 NIKSIC

I

I

?'

Socijalistiika Federativna Republika Jugoslaviia

OSNOVNA GEOLOSKA KARTA

1 : 100 000

TUMAE

za list

a

I

r

\,,NIKSTC

K 34-38

Beograd. 1975.

REDAKCIONi.ODBOR:

Prof. dr Milorad Dimitriievit' 'Prof. dr Stevan Karamata

Dr Boris Sikolek

Dr Dobra Veselinovid

Izdaje Savezni geololki zavod, Beograd

Stampano u tiraiu od 5fr) primjeraka kao sastavni dio primjerka lista karte s kojim se pakuie u plastidnu futrolu-

Stampa: "Privredni 'pregled" - Beograd, Mar5ala Birjuzova 3-5.

/

3

e- KARTU r ruMAe rzneoro: :

t zAvoD zA GEoLoSre r csorrzrcxA rsrneZrvauJe

,, : BEOGRAD t' .' -

.:,,:i. : ' ": ": 1967.'

- .::

Autorkarte: ?UGOMIR VUJISIC sa saxadnicima navedenim u uvodu tumrEs. ,:, .'

Tumad napisao: TUGOMIR VUJISIC

t

+

SADRZAJ

UVODGEOGRAFSKI PRIJEGLEDPRIJEGLED DOSADASNJIH ISPITIVA.NJA ..OPSTI PRIKAZ GEOLOSKE GRADE ....OPIS KARTIRANIH JEDINICA

Srednji trijasAnizijski kat .. ..Ladinski kat ....

Gornji trijasKarniiski katNoridki i retski kat

JURALijas ..

Facija litiotiskih krednjakaFacija crvenih araonitskih krednjaka . .Prelazna facija lijasa Niegoda ......

DogierDoger i malm .

Tipska facija dogera i malma ......Doger i malm VojnikaDoger i malm Njego5a

Portlandsko-neokomski dolomitiKREDA

Donja kredaGornja kreda

TuronDolomiti i sml'ena dolomita i krednjakaIftednjaci sa lumakelama hondrodontiKaprinidski kredniaciGornji turon

SenonMastrihtsko-paleogeni fli5 ...

PALEOGENPaleogeni fliSDonjoeocenski fli5 .

NEOGEN.POSTKREDNE TVOREVINE ..........KVARTAR

TEKTONIKAKudka kraljuitOblast visokog kr5a ...

PRIJEGLED MINERALNIH SIROVINA ..BitumijeUsali ..Boksiti .

ISTORIJA STVARANJA TERENA ......LITERATURA ....

56

6

l014

14

14

t4t415

15

15

16

17

t718

t919

t919

20

21

21

22

222424,<2525252626272828

293030303234

35

38

383838

41

43

UVOD

Geolodka karta lista Nik$i6 radena je u okviru izrade osnovne geolo$ke karte podrudja listovaGacko, Nik5i6, I{otor, Budva i Dubrovnik, koju ie izvodio Zavod. za geolo$ka i geofizidka is*a-iivania - Reograd. Radovi na izradi geoloBke karte lista Nik5ii koji zahvata povr$inu od 1.514km2, obavljeni su u periodu od 1962. do 1966. godine. Radovima je rukovodio T. Vujisii.I(artiranje je obavljeno na topografskim osnovama l:25 000, na listovima grinidke podele.Prilikom terenskog rada kao topografske osnove koriSiene su fotoskice i fotogrami.

Otklivenost najveieg dela terena i ny'egova fotogenidnost omoguiili su punu primjenu metodafotogeologije. Osnovnu te5kodu prilikom terenskog rada dinila je te$ka prohodnost i mjestimidnaneprohodnost, kao i nedostatak vode i naselja. Neujednaden kvalitet topografskih osnova moraose odraziti na tadnost prilikom preno$enja podataka.

U prvoj tazi radova u toku 1962,1963,_godine u kartiranju su udestvovali: T. Vujisit, Z. Jova-novi6, R, Antonijevid, J. Karovi6, A. eiri6 i B, Markovit, a 1963. godine sa nekoliko tura nasekciji Vitrusi i A. Pavii. Od 1964-1966. god. kartirao je T. Vujisi6, a povremeno i B. Markovii.U terenskom radu su u ditavom ovom periodu povremeno uzimali udeiia i R. Radojidi6 i D. Pe-jovii.

Paleontolo$ka ispitivanja su obavili R. Radoidi6 (mikrofauna mezozojskih pelioda), D. Pejovid(makrofauna krednih sedimenata), R. DZodZo (mikrofauna paleogenih sedimenata), S. Pantid(mikrofauna trijaskih sedimenata) i O. Markovid (mezozojski nerineidi)

Sedirn-entolo5.ka.ispitivanja izvr$ili su: M. Dimitrijevii (fliS), i R. Gabre i D. Stefanovska (kred-njaci rnezozoika). Naiveiim dijelom su materijali za laboratorijsku obradu prikupljeni od, stranelaboratorijskih saradnika, koy'i su uzeli aktivnog ude5da na terenu. Sav materijal je obraden ulaboratorijama Geozavoda, Beograd.

GeoloSku kar-tu su izradili T. Vujisid i S. Patinka5evid, koia ie obavila detaljnu fotogeolo5kuobradu na osnovu terenskih podataka. Geolo$ki stub Gornjeg potja koji ie prikazan donekleshematizovano uradila je S. Pantii, dok geolo$ki stub jure Vojnika predstavlja malo upro5ienstub A. Farinacci i R. Radojidie Q9G4).

Prelinrinalnu fotogeolo5ku kartu razmere 1 : 50 000 izradila je LMGK, Rudarsko-geolo$kifakultet, Beograd.

Turnad je napisao T. vujisi6, uz kori5ienje izvjestaja laboratorijskih saradnika.

Tehnidku obradu geolo5ke karte izveo je B. Jovi6, a tumaia B. Jovi6, D. Miliievi6, S. Karajidi6i B. Atin. Fotografija - D. Ceki6.

Tumad je redigovao M. D. Dimitrijevi6, a struano-tehnidku redakciju karte izvr5io je D. Dragid(Seiznrolo$ki zavod SRS, Beograd).

GEOGRAFSKI PRUEGLED

List Nikbi6 zahvata podrudje koje se nalaziizmedu 18'39' i 19'0'istodne duZine i 42"40'i 43'0'sjeverne Sirine po Grinvidu. To je oblast jugoistodnog dijela spolja5njih Dinarida, koia se nalazina teritoriji SR Crne Gore, izuzev iednog manjeg sieverozapadnog dijela koji pripada SR Bosni iHercegovini. Lei;. u prostoru izmedu Nik5iia, Bileda, Grahova i riieke Pive (S1. 1).

U geomorfolo5kom pogledu ovo je podrudje ,,ljutog" holokarsta, sa izrazito razvijenim svimkraSkim fenomenima: poljima, uvalama, dolovima, mnogobrojnim plitkim i dubokim vrtadama,jamama, pedinama, $krapama i dr. Na Goliji i Vojniku ima i morfolo5ki lijepo izralenih. cirkova.Visok stepur karstifikacije dini teren preteZno te5ko prohodnim, a mjestimidno i neprohodnim.Orografski, teren pripada uglar"nom podrudju visokih planina, koje dominiraju u sjevernomdijelu: Somina (1582), Njego$ (1592), JI deo Golije (1935), zapadni deo Vojnika (1997),zatimna juguBudo5 (1213),PustiLisac(1475m.)idr.NiZi jeimorfolo5kiblaZireljef ulZ dlieluterera, gde se javljajunave6improstorimatrijaski i lijaski dolomiti. Prostrano Nik5idko polje je

nepravilnog oblika i razudenog oboda, sa nadmorskom visinom od 600-630 m. Polfe Brezna je

znatno manjih dimenzija, sa nadmorskom visinom od oko 1000 m. NajniZi dio terena ie na kraj-niem JI obodu lista, u neposrednoj blizini Glave Zete, gdje nadmorska visina iznosi nepunih100 m. Velika visinska razlika na kratkom odstojanju izmedu NikSi6kog polja i Glave Zete iskoriS-Cena ie za izgradnju hidroelektrane ,,Peru6ica".

Hidrografske prilike su odraz tipidne kraike hidrografije i'njenih fenonema. Oblast ie najvedimdiielom izrazito bezvodna, sa rijetkim kra$kim vrijelima, izuzev manjih podrudja gdje ie razvijenahidrografska mrela. Hidrografsku mreZu dine izvori5ni dio rijeke Zete sa svoiim pritokama,Trebi$njica sa pritokama i Komarnica. Nikiiiko polje drenira podzemne kra$ke vode Sirokogpodrudja, i na njegovim obodima postoje brojna stalna i povremenavrijela, kao i ponori i estavele.SnaZno kra$ko wijelo Vidrovan, koje izvire na severnom obodu Gornjeg polja, predstavlia iizvorigte rijeke Zete, koja u Nik5iikom polfu prima nekoliko manjih, preteZno povremenihtokova (Rastovac, Moltanica, Gradanica i dr.). Neposredno van JI oboda terena lista Nik$i6,Zeta ponire. Inade, veii dio Nik$idkog polja je periodidno plavljen, Sto je iskori$deno u hidro-energetske swhe. Pored jedne postoje6e akumulacije (Krupadko jezero), u zavr5noi fazi jeizgradnja jo5 dviie (Slano i Vrtac).

Komarnica, pritoka Pive, jednim malim dijelom svog toka, koji protide uskim i visokim kanjonom,preseca vrlo mali, krajnji SI dio terena. Trebi$njica samo dotide ovaj teren na duZini od oko3 km, ali ona svakako drenira podzemne kralke vode znatnog podrudja. Njena lijeva pritoka,Nudolska rijeka, sa svojim kratkim pritokama Jazinom i Kunskom riiekom, povr5inski dreniralZ dio terena.

Zeta i Trebi$niica pripadaiu slivu Jadranskog, a Komarnica slivu Crnog mora. Vododelnicuizmedu ovih slivova predstavljaju grebeni Golije i Voinika.

Kalinovik oo

o LELiJA

Qq-

o\L\a *,.

oNeresinTeLo. /p \l'(,. /= t\ u\sAc

"4to.a

<$,V)^

',L 4

oGacko -\ t o1aOla*.

rg Y*'.o \o 1,. \

\ts \)-l' s,,. \_:)J<"u' "t'

*un ""(%

" iqvnii"'rya

oro

-*'%1,*,,5".e)r. ?

,cd

f4cronsrcEU

:<: Loo

Fota l..rrcA

'^ I Plievliao

ooiu,

l(" 1 6'. lg" 2a" 22" 2t "--il--i'.. i ;l..' I -i .."

Sl. l. Gcografski poloZai lista Nik5ii, Geographic postion of the sheet NikBii. feorpa{ruecxoe rorox(e}ruerlrcta HErEla.r.

eRUEGLED DoSADASttJlH tsptrtvANJA

Bilo 9j potrebno mnogo prostora d.a se samo navedu svi autori koji su se bavili raznolikomgeolo$kom problematikom.ovoga terena. No dosada5";u ptoulav*iu *ogu Ju-."^poai;"f" ,dvije grupe:Pregledno-regioralnaidetaljnija. ovakva "1,

poaii"iu delimidno moze vezati i sawemenskim periodima.istraZivania. Podev A. Boue-a_(1849) in. r:ietze-a qitsaj, tl,L je daoprvu geolo5ku kartu najveieg dijela crne Gore, zarim L. Balhaii-a (1889), K: i;;;'_a (1895)i dr',-vi5e ispitivada je ostavilo svoja uglavnom uop.Sten a zapaLanja i generalne koncepcije ogeolo$koi evoluciji i osnovnim tektonsk]m crtama, 3to danai ima pretezno samo istorijskogl2ataja' U toi fazi postavljene_su

! Ereotektonske koniepcije ,iruni rusiru ouiast Juzrrm nirru.iaa(F. Nopcsa, 1916; J. Kober, 192glF. Kossmat,.1924^i dr.).lek u razdoblju posle 30-ih godinaovoga vijeka podinfu l"^vll geolo5ka ploudavania od strane "rsitig;;i"g"l-.i";1;sk; kartiranjeovi!.t9r-eya^1ap9di1iu 1932. godine F.-Koch, M. pavtovid, V. -;lr.I"uielv. mil.irrtie,'i<.louu_

novi6 i V. Simii. U tom. periodu ispitivanje ove oblasri iapori";e i z. s.sie, k";-i-i. ku" u"rLibroj radova o ovom podrudju. :\v'r .,v qq

U posliieratnom periodu obavljajrl se parcijalno detalinija geoloska istrazivanja, uslovliena ipotrebama privrede. ce_otek1on9lim pioblemima bavili .r.r"r" narodito z, ner,ii Giuiiiiilgg"i iz ove problematike:1948, lsst, tss2), L._Kober (lgsiil K-. p*i.#tj'irdii, rsor,1961a). Radovi ovih autora imaju uglavnom.'i<arakrer g"oi;koi"tt""&irr'rurp;;;";;;ilpretezno za porwdivanje ili.negiranie koncepcija o navla8enjima ve6ih ai*."ri;":"lfot;rsrr;i*Dinaridima'-.u. nainovije.yti,_e-T9 problemima geotektonskih reonizaci,; a;;ili;*-.Jin., not-sandii (1966) i A. Grubii (1959,-1963).

P-tttf".ltlatigrafije-i q4e9119logije u ovom periodu tretirao je veii broj rstrazvada. Tako jeZ' Be5i6 (1935, 1936, 1948, l9$,Ig5g i dr.)_pored gpstin p'r*uJigeologije a"i"r;"ii. "uradivaosedimente iurske srarosti, naroiito na Vojniku. A. pavii (li+r;, lis1 iisa, lgdl*{;;;r.;;:

kazao geologiju Nik5i6kog polja i_nj:Sovoe.oboda, kao i okoiine drahova i oi"i faJuristitkidokumentovao prisustv.o {ogera. x. 'rintidlr ssi, tiisl r. prik;;uo fjasku fl";; ; B;A;;;;doniokrednu floru iz bijelih boksita. R. Rad;jidii-(1956: iq5'8,-itoo, tg6i,:tiiif;e ot""uaivutamikrofaciie i biostratigrafiiu jurskih i krednih sedimenata i wsiia straiigrufrk" i<or6ri.i;* s. r",r-tid (re56, 1.e57) je olu*atrur" $""" i;;;;;,d;i6kih ;";#;;" okoline Niksiia i Lastve,a M. Mihajlovi6 (1959) dogersku faunu-sa planinlBudol. --

Problematikom boksitonosnih .seriia i boksita uop5te bavilo se vise autora. A. pavii(1955a,1956,-19-63) ie na ovom^terenu izdvojio 3 horizonti uor<sita, aot v. vlarrovi6 (r q6li smatra aa 1,iT:"9; *: }-*:,i:i:. (.1952 je prva'ukazala na gorniojursku starosr crvenih boksira istodno od)-'f"jif .,),Y.Ylti6

(.1964) je konstatovao horizont bifelih boksita "

outurti nr-n;urru. S. p;;t rt6t rvr' l'rotrc (1963) su istakli da se crveni i bijeli boksiti razlikuju i genetski i po Juriru". p. gurii(1959) jeprikazao-geologiiu i tektoniku uot<iito"osnin i.*""llra?ojio 3 faie ;;;;rr,;;"d;;;vezujuci ih genetski za fosilnu crvenicu. Z. Beiie, t. trk;;i6 i e.'Cicovie frgOij;i,itLu[,"sumirane podatke o .Ilo.ggr$m boksitimq^9_ql.l" o po;"airriml"XSti*"-p)*ai-i S.'i*t*iC(19s7), V. Vukovid (1964t i D. Dragovii (i96s).

8

Posledniih godina je u okviru istraZivanja nafte u spolja$njim Dinaridima obradivana i naftno--geolo$ka problematika dijelom i ovih terena. B. Milovanovi6 (1962) i A. Grubi6 (1962) istiiuda interkalacije bituminoznih sedjme.nata u rabeljskim i litiotiskim slojevima na ovjm terenimamogu predstavljati matidne stijene. M. Roksandie 0962) smatra da u okviru starocrnogorskogantiklinorijuma kolektora ima u svim stratigrafskim dlanovima, dok zamkestrukturnogtipamogu biti vezane za paleozojske, trijaske i eventualno iurske izolatore.

Hidrogeolo$ka i inZenjersko-geolo5ka istraZivanja Nik5i6kog polja i njegovog oboda w$ili suD. Jovanovie Q954), V. Vlahovi6 (1956, 1957,1958, 1959) i drugi, dok su pitanja geornor-fologije trecirali J. Cviji6 (1924), R. Radoidi6 (1953) i A. Grubii (1957a).

Veliki broipostoje6ih podataka namede utisak da je ovaj teren bio detaljnije istraZivan. Medutim,i pored takvog broja preteZno parcijalnih radova, za naj,tea dio terena nijesu postojale detaljnijegeolodke karte, dok o matnom dijelu terena nisu postojali nikakvi podaci, ili su bili vrlo oskudni.

oP5rt PRtKAz GEoLogKE GRADE

U geolo5koi gretli terena udestvuiu iskliuEivo sedimentne tvorevine. Sa malim izu-?etko!e' to su kre6njadko-ciolomitske tvorevine mezozoika, koje predstavljaiu tipiEanholok-arst. Sastupliene su triiasom, iurom i kredom. Terciiar ie predstaoiien sedi-mentima fliSne faciie paleogene starosti i neogenim sedimentima nedefinisanestarosti, koii su konstatovani bu5eniem ispod fluvioglaciialnog materiiala. Kvartarie naivedim diielom zastuplien limnoglacijalnim i fluvioglacilalnim materiialom.Naistarije tvoreviue dine sredniotriiaski kredniaci aniziiskog kata, neznatno otkriveniu Gorniem P-"liY: preko kojih leZe kreEniaci i roZnaci sa proslofcima tufita ladinskogkata. Srednii triias se zavr5ava crvenim boksitima, na koiima leZe sedimenti kar-niiskog kata., Gorniotrijaski sedimenti poEiniu rabeliskim sioievima karnijskog kata,koii su predstavlieni kredniacima, laporovitim kreEniacima i laporcima. flni sumalo otkriveni iznad triiaskih boksita Gornieg polia, i ne5to vi5e u tdmenu antiklinaler,,rstve' u oblastiJazine. Bu5enjem su konstatovani i u bu5otini rrGrahovo-1r,. Otkrivenigloievi rabelia sadrZe i tragove uglia. Oni navi5e prelaze u kompleks dolomita nori-:l"g i retskog kata, koii negde sadrZi i kreiniake ia megalodoniira, naroEito u vi5imdiielovima. InaEe, kompleks gornjotriiaskog dolomita odgova"" ulpil.kom razvojuglavnog dolomita.

Paleogeografske pri!!!e i biostratigrafski uslovi sedimentaciie u toku iure uslovilisu na terenu Iista Nik5i6 odredenu raznolikost razvila iurskih sedimenata, kako upogledu faciialnog razviia tako i u pogledu kontinuiteta sedimentaciie, debliinesedirnenata, prisustva mineralnih sirovina itd. Jurski sedimenti r,

"rroil"r,i u pot-pl"_":!i, a za_stuplieri su kredniacima i dolomitima. Na osnovu litolo5kih i palion-tolo5kih karakteristika mogude ie razlikovati tri tipa razvi6,a iure: tipiEni spoila5nio-dinarski tazvoi (Sira okolina Velimlia i iuZni dio terena), razroi luri Volnita'i mie-Soviti -razvoi koii karakteriSe podruiie planine Niego5.

'Ni u iednoi od ovih oblasti,

niie bilo mogude u okviru sada5njeg ispitivania izvrBiti potpuno stratigrafsko ra5ila-niavanie jurske seriie.

Tvore-vine liiasa IeZe konkordantno na triiasu. Razlikuiu se tri tipa tazvilaovog diielaiure: faciia litiotiskih kreiniaka(juZni dio terena), faciia crvenih-amonitskih krifniaka(planina Vojnik) i mieSovita, prelazna faciia donie iure Niego5a.

Kredniaci i dolomiti dogera i malma, koii se karakteri5u izrazititn siroma5tvoinmakrofaune, medusobno se ne mogu razdvoiiti. Tipska faciia dogera i malma vezataie za iaLni dio terena. Ona u svom gorniem dijelu sadrZi leZISta crvenih boksita,koja oznaiavaiu hiiatus. Podinski kreiniaci i dolomiti pripadaiu dogeru i niZemdiielu__malma, a povlatni gorniem kimeridZu i portlandu (trefnlaci sa'bfupeina juras-sica).-Kornrylek-s dogera i malma iskliniava od SZ ka JI (kao i donia kredai,-zbog r"g.u ob-lasti.Biielih poliana ovai dio iure u potpunosti nLdostaie. Doger i maim VilniI"imai-u ne_Sto drugojadiie razvi6,e, sa izuzetko-m gornieg kimeridZal portlanda. Oni sukontinualno razviieni, bez hiiatusa i boksita u gorijem diielu. t oblasti Niegosa

10

l0 km,

Sl. 2. Fregledna geolo5ka karta lista Nik5ii. Generalizedgeological map or tne sneer Nrkslc. O63opHas reorro-rrlqecxa.E Hapra Jrl{cra Hzxnz.r.

a - Kvartar. Quarternary. 9eraeprravnax crrcreMa.

gl - Morene. Moraines. Mopexr,r.fgl

- Fluvio i limnoglacijalni sedimenti:5liunkovi, peskovi i gline. Fluvial and limnoglacial sediments:gravels, sand and clays. @nroar.ro r4 -rrumHoulfiqrraJrbrrbre oulox(eBrtx: rpaBI,rI4, rrecox r,r r:rr4rrtr.

Ng - Neogen. Neogene. Heores.K,PB - Mastrihtsko-paleogeni fliS. Maastrichtian-Paleogene flysch. Maacrpuxr-na.neorenoer,rii $aaru.Kl - Rudistni krednjaci senona. Rudists limestones of Senonian. Pygncroarre rr3Becrrrrxr4 ceuona.

K|+z- Krednjaci i dolomiti cenomana i turona. Limestones and dolomites of Cenomanian and Touronian-I,Issecrrrffxr.l r,r AoJroMrrrr,r cerroMarra u ?ypoua.

Kr - Kreinjaci i dolomiti donje krede. Limestones and dolomites of Lower Cretaceous. tr{seecrrr qrlrIn AOIOMIITbI HI{}ICIerO MeJra.

J-K - Portlandsko-neokomski dolomiti. Dolomites of Portlandian-Neocomian. Aoaomsrr,r roprnanA--HeoKoMa.

J - iftednjaci i dolomiti iure. Limestones and dolomites of Jurassic. I4ssecruflxrr rir ,qo-noMr{rbr rop},r-T - Trijaski sedimenti. Sediments of Triassic. Tpzacconrre orrroxeurr.fi.

II

razviicn ie prelazni, odnosno mieSoviti tip razvi(,a dogera i malma, koji se i ovdezavr5ava kreiniacima sa Clypeina jurassica.

Donia kreda u najvedem diielu terena niie bila pozuata priie ovog kartirania. Ovisedirnenti se razvijaiu ili iz klipeinskih kreEniaka portlanda, ili iz portlandsko-neo-komskih dolomita. Na naivedem diielu terena preko njih diskordantno leZe gornio-kreilni kretsn)aci i dolomiti, od kojib sa odvo)ini hoizonton bi)elib boksiti. Tadadonia kreda niie razviiena u celini i niena gornja granica ispod boksita varira odvalenda dobaren-apta.zbog 1"_g-?_y_oblasti gde se iavlia boksit doniu kredu niiemogude ra5Elaniti. Severno od Nik5iikog polia donja kreda kontinualno prelazi'ugorniu, te ie tu u potpunosti razviiena. U ovom diielu terena izdvoien !e neokom ibarem-apt, do* ie alb bilo mogude izdvoiiti samo zajedno sa cenomanom.

Gornia kreda izgraduje najveii dio terena. Za razliku od stariiih mezozojskih sedi-menata, kreiniaci i dolomiti gornie krede su bogati faunom, u prvom redu rudistima,koia omogudava i stratigrafsko ra5lanjavanje u naiveiem dijelu terena. Zastuplienai_e- sa s-va tri svoia kata: cenomanom, turonom i senonom. Cenoman ie priteznodiskordantal pl-e,ko donie krede i razvijen svojim gornjim diielom. Turori ie naj-rasprostranjeniii kat na terenu. U niemu ie bilo mjestimiino mogude izdvoiiti 4 pakeiasloieva: seriju dolomita i smiene dolomita -i kreiniaka (odgovara nainil,ern diieludonjeg.-turona); kreEniake sa lumakelama hoTd:rodonti (odgovaraiu veiem diielu donieginainiiemdiielusrednieg turona); kaprinidske kreiniake srednieg turona i, najza{,gorrrjoturonske_kr,eEniake. Medutim, na poiedinim diielovima tlrena u turonskoiseriii nisu mogla biti izvrSena sva ova ra5dlanlavanja, bilo zbog nedostatka fa'uni-sti6ko.g_ materiiala ili zbog tektonske poremeienosti. Takode se nije svuda mogaonera6dtranieni ttrron odvoiiti od cenomana. Na turonske se sedimente kontlnualnonastavliaiu kredniaci senona, koii se nijesu mogli detaliniie ra6Elaniavati. To sutipidni rudistni kredniaci u kojirna su paleontoloSki dokumentovani santon, kampani mastriht. U viSem diielu mastrihta dolazi do promjene faciie, kada se talaie fti$nisedimenti.Sedirnenti fli5a su razviieni u iednoj uzanoi i dugaEkoi zoni, uklie5tenoj u belu KuCkekraliuSti. Paleontolo5ki ie dokumentovano da postoii koniinuiiet sedlmentaciie odmastrihta do eocena. -Fli5 ie naivedim diielom izdvoien kao mastrihtsko-paleogeni.Dve neznatne pa"rtiie fli5a na sievernom obodu terena, koie su dio Siroke fiiSne zoneu oblasti Krstaca (list Gacko), odgovaraiu paleogenu, dok ie na JI diielu terena otkri-vena iedna mala partija donioeocenskog fli5a.Neogen ie konstatovan bir5eniem u poliu Brezne, ispod fluvioglacijalnog materiiala.To ie rnali erozioni ostatak na krabkom paleoreliefu. SadrZi slabe pojavJuglia. Kvar-tarne tvorevine imaju dosta veliko rasprostranienie u Nik5iikom poliu i Brezni.Izdvoiene su morene, zatim fluvioglacijalni i limnoglaciialni sedimenti, a neznatnoi crvenica i aluviialni nanosi.Teren lista Nik5ii pripada iuZnom diielu spoliadniih Dinarida. Na niemu razlikuiemooblast- Visokog krSa i KuEku kraliu5t. I pored nekih razlika u facijama iure, Eitavteren i-ma facijalne i druge karakteristike iedne veie geotektonske iedinice.-Tekionskagrada Eitavog terena !e iako sloZena. lzrailene su broine razlomne i'naborne strukture,-medn

kojima se po svom znaEaia za tektonski sklop istiiu kraliuSti. Ose nabora,ka_o-i pruZania kraliuSti imaju osnovni pravac SZ*JI, dok su rasedi uzduZni, popreinii diiagonalni. Brojnim rasedima !e, inade, Eesto te5ko sdrediti karakter i ra-zlilovatiih od veiih pukotina.Gla.vna dislokaciia na ielu Kudke kraliu5ti ie ustvari sloZeni sistem paralelnih dislo-kaciia, manifestovan uzanom, oko 30 km dugom zonom flisa, ni koiu ie Kudkakraliult navuEena. o veliEini horizontalne komponente kretania itraliu5ii nL moZe sesa sigurno5du govoriti, ali ona svakako nije mala.

t2

NaSa interpretaciia tektonskih odnosa u profilu bu5otine ,rGrahovo-l" ukazuie napostoianie pribliZno horizontalne povr5ine navlaienia triiaskih sedimenata na iurske,na dubini od oko 1900 m.

Jedinu ekonomski znaiajnu mineralnu sirovinu na ovom terenu predstavliaiu boksiti.Konstatovana su 4 horizonta, od koiih dva stariia (triiaske i iurske starosti) pripadaiucrvenim boksitima, dok mlada dva horizonta (doniokredne starosti i sa graaice doniei gornie krede) odgovaraiu biielim boksitima.

Geologija vedeg dijela terena bila je malo poznata, narodito njegove severne polovine. Za iui;nijeoblasti postoie i noviji podaci, no i oni su dobrim dijelom izmjenjeni.

Detaljno stratigrafsko ra5dlanjavanje sedimentnih serija i obimni laboratorijski radovi pruZitisu niz novih podataka, na koje je utoliko teLe ukazati Sto se o znatnom dijelu terena malo znalo.Ra$dlanfen je srednji trijas i konstatovano prisustvo tufita u ladinskom katu. Jedan dio lijaskihdolomita, koji je raniie uvr5iivan u gornji trijas, dobio je svoje pravo mjesto. Jurski sedimentisu bili obidno nedovoljno raSdlanjeni. Raldlanjavanie worevina jure i upoznavanie njare paleo-geografije omoguiilo ;'e tadno odredivanje stratigrafskog poloZafa jurskih boksita, koji je biogotovo redovno pogre5no tretiran, pa i prilikom najnovijih istraZivanja. Donja kreda u najve6emdijelu terena uop5te nije bila poznata,:dok su nieni sedimenti ranije bili svrstavani dijelom ujuru, a dijelom u gorniu kredu. Izdvajanjem ovih sedimenata odredena je i starost podine ipovlate mnogih leZi$ta bijelih boksita. Osim toga, utwdeno je da su na ovom terenu rumliena4 horizonta boksita, umesto 3 ranije poznata. Gornja kreda na ditavom podrudju nije bila ra$dla-njavana, niti je bilo poznato koji su sve njeni dijelovi zastupljeni. Konstatovana ie po prvi putkontinualna sedimentacija od mastrihta do.eocena i dokumentovano da fli5, koji ie ranije smatraneocenskim, a u novije vriieme gornjekrednim i eocenskim, dijelom odgovara i paleocenu.

Detaljno stratigrafskora5dlanjavanje omogu6ilo ie i interpretaciju tektonske grade. Konstatovanje ve6i broj kralju5ti koje istidu kralju$astu gradu ovog terena, kao i znatan broj nabornih struktura.

Preostalo ie i nekoliko problema koji ovom prilikom nijesu mogli biti rije5eni. Nejasan je odnosportlandsko-neokomskih dolomita prema gornjotrijaskim dolomitima u dolomitskom kornpleksuoblasti Gornjeg polja i Brezovika. Ostaje otvoreno pitanje ne samo njihove granice nego i mogu6-nosti da je u ovom kompleksu u faciji dolomita razvijen jo5 neki stratigrafski dlan, mada je,obzirom na konstatovane facije, ovo malo vjerovatno. Nije obja$ny'eno ni prisustvo tufova itufita u jurskim sedimentima u bu5otini ,,Grahovo-1", s obzirom da na povr5ini ove vulkanogenestijene nisu nadene. Ostaje otvoren problem utwdivanja hronostratigrafske granice izmedusrednje i gornje jure, $to predstavlja op5ti problem za prostor Spolja$nih Dinarida. U vezi satektonskom gradom terena ostaje problem interpretacije odnosa u profilu bu5otine ,,Grahovo-l".

l3

oPts KARTTRANTH JED|NICA

U.geoio5koj.gradi terara lista Nik5i6 zastupljene su sedimentne krelnjadko-dolomitske rvorevinetrijasa, jure i krede, zatim fliSni sedimenti paleogene starosti i neogeni sedimenti, tao i ivor"vinekvartara.

TRIJAS

Najstarije tvorevine su predstavljene crijasom, koji zahvata najmanje prostransrvo od qvihmezozoiskih sedimenata. Zastupljen .je svojim srednjim i gornjim afetom. U ot iro trijasau,J.o ).. TocTqe izdvoiiti sedimente anizijskog i ladinskog katisrednjet irijasa, aor. r"-"-gorrrio-triiaskoj seriji slojeva izdvojeni karnijski kai i nera5dlaijeni sediment"i noridko! i i.irtdg kt".

SREDNJI TRIJAS

Srednji trijas ie otkriven jedino u predelu.Gornieg polja u lokalnosti Gornjopoljski vir, napovr$ini od svega nekoliko stotina kvadratnih m.tulu. To jq izuzev u najniiem ailltlu, ".riiaslojeva heterogenog sastava ukupne vidljive debljine oa oko Eo-:s m. od so;ioii;ok1,sedimenata ga dijeli horizont crvenog boksita.

Li.tolo$ki paleontolo5ki moguie je izdvojiti oba kata srerlnjeg trijasa, koji su bogati uglamommikrofaunom

ANrzrJSKr xar (r|)U.najnirem.dijelu trijaskog profila u Gorgign polju razvijeni su slojeviti do bankoviti, mjesti-mi6no i masivni kre6njaci, razlidito obojeni. oosta su prekiistalisali, a mjestimir"o ,"i *"r.""-rasti. .Mogu se povremqno. uoditi tagovi meduslojnog kliZenja, kad.a se obidno uz povrSirreslojevitosti uodava i malo glinovite komponente. od'malrofau"6 r"Jrr" ru*;;;;d

"5 arzakakrinoida i bodlji ieleva, dok su.bogati mikrofaunom. Od fo.aminif..a determinisan i su Meai,rdro-spira dinarica, Pilamina d.ensg i-!i. Alge qu zastupliene ciianofiiama i toahceCa, u oJ jutru-

dacea zapaigni su- primi.erci.Macrop-orella atpiiq. ovu asocijaciju redovno priti Arilirorru,dunningroni i ostrakodi. Asociiacija mikrofaune ukazuje_da naiiii,i otkriveni ailr"iriirtog r.u,uodgovara njegovom srednjem diielu (zoni sa Rynchoietta dcciitam;. o.tr;ina *iriill*, tr"r-njaka iznosi oko 20 merara.

LADTNSKT rar (rl)Preko anizijskih krecnjaka leZi naiprije horizont crvenkastih plodastih krednjaka, pa uza\a zo,.'acrvenih roznaca sa tankim prosrojcima jako alterisanih tufita. ovi navi$i pr"rir" " aijelomslojevite, no preteZno igjlll lfit""uT". gtglngqene krednjake, aleiUfno prekristalisale. Negdese moie uoditi i crvenkasti laporoviti trecniat u.vid.u

""pi#r"if, *ariii ,otivi-tuo'i i"a,ruuodljivi proslojci alterisanih tufita. Mjestimidno ovi krednjaci saaiie 6este korale. iJodavaju se i

t4

fragmenti jeZeva, zatim hidrozoe, eolisakusi i dr. Metlu mikrofaunom preovladuju foraminif,ere(Vidalina martana, Cristella.ria sp., Tetrataxis sp.), dok su od algi konstatovane cianofite iprekristalisane dazikladacee. Ukupna debljina ladinskog kata iznosi oko 15 m.

Preko ladinskih krednjaka diskordantno leii horizont crvenog boksita, koji je izvesno vrijemebio i eksploatisan. Nema dovoljno podataka o uZoj starosti najvi$eg dijela ladinskog kata, tenije poznato da li je on u cjelini razvijen.

GORNJI TRIJAS

Gornii trijas je predstavljen rabeljskim slofevima karnijskog kata i noridko-retskim d,olomitima,a rede i dolomitidnim kretnl'acima, koji u pojedinim dijelovima terena sadrZe u vi5im horizontimai megalodonske krednjake

KARNIJSKI KAT (TI)

Sedimenti karnijskog kata su neznatno otkriveni u Gornjem polju, a neito viBe u dolini Kunskereke, odnosno njene pritoke Jazine u blizini Lastve. U ovoj drugoj lokalnosti njihova podinanije ot&rivena. Obe partiie ovog kata razvijene su u faciji rabeljskih slojeva i leZe ispod dolomitanoridkog i retskog kata.

U Gornjem polju rabeljski slojevi leZe preko boksita dija debljina iznosi 5-7 m. Predstavljenisu kvrgavim uslojenim laporovitim i pjeskovitim krednjacima i laporcima sa veoma tankimproslojiima uglja u vidu uzanih traka.-ima i interkalacija glinaca i karbonatnih pjeddara. Bojapojedinih partiia varira. Ovi sedimenti sadrZe karniisku faunu lamelibranhijata (Avicula kokeni,'Cuspidarii

gladius, Pachycardia rugosa i dr.), koju ie obradila S. Panti6 (1956). Ovom prilikomdeterminisana ie i mikrofauna, koja je bogata individirama nekoliko vrsta; Permodiscus pragsoides,Permodiscus s?., pored kojih se javljaju i rostrakodi, kao i fragmenti ehinodermata. Ovakvaasocijacija faune ukazuje na karnijski kat uop5te. Vjerovatno su u toku stariieg karnika stvaranii crveni boksiti Gornjeg polja, na Sta ukazuje i mala debljina rabeljskih sedimenata, koia iznosioko 8-10 m.

Rabeljski slojevi lazinejavliaju se u okviru jedne antiklinale, u literaturi poznate i kao antiklinalaLastve. Rabelj Jazine je odavno pozrLat i dobro prouden (A. Bittner, 1890; J. Grimmer, 1899;G. Bukowski 1902 zatim R. Jovanovii, 1954; Z. Be$ii i koautori, 1957; S. Pantii, 1957 i dr.)"

U jezgru antiklinale Lastve otkriveni su raznobojni heterogeni uslojeni krednjaci, mjestimibnoi dolomitidni i bituminozni, sa proslojcima laporaca. SadrZe i faunu. Na krilima antiklinalepreko ovih krednjaka leZi litolo$ki raznolika serija sa tankim proslojcima ne6istog uglia. Izneposredne povlate uglja, nedaleko od terena lista Nik$i6, S. Panti6 (1957) ie odredila marinskuplitkovodnu faunu (Omphaloptycha sp., Megalodus rimosus i Cuspidaria sp.), dok je u starimistraZnim radovima na ugaly' nadena i slatkovodna fauna, koju pominje A. Bittner( 1900). Rabeljskislojevi se zavriavaju siv.im krednjacima sa presjecima puZeva, a preko njih leie uglavnom sterilnidisti dolomiti noridkog i retskog kata. U Kunskoj reci je na jednom mjestu neposredno iznadrabelja nadena u krednjacima i fauna noridkog kata (S. Panti6, 1957). Vidljiva debljina rabeljaJazine iznosi oko 150 m.

NoRICKI I RETsKI KAT (T3+3)

Kompleks gornjotrijaskih dolomita javlja se u dva izdvojena podrudja: u jugozapadnom, odnosnojuZnom diielu terena, gdje su otkrivene vede mase dolomita, i u oblasti sjeverno od Nik$idkogpolja, gdie su otkriveni na manjem prostoru. To je najveiim dijelom u cjelini sterilna serijaslojeva, dija je pripadnost noridkom i retskom katu gornjeg trijasa odredena uglavnom na osnovusuperpozicije: u podrudju Gornjeg polja i Jazine ova serija leZi normano na rabeljskim slojevima,

t5

dok je u najvedem dijelu rasproStranjenja pokrivena lijaskim krednjacima i dolomitima.,Negdjeu vi5im dijelovima kompleks dolomita sadrZi megalodonske krednjake.

Ovo je dosta homogen kompleks dolomita, najde5de bankovitih ili masivnih. Pretelno su sitno-zrni, sa ksenoblastidnom zrnastom strukturom, mjestimidno ravnim i o5trim konturama zrna.Ovaj tip dolomita obrazovan je dijagenetski. Rede sadlZe proslojke dolomitskih krednjaka, doksu distiji krednjaci u njima rijetki. Obidno su krednjaci sterilni, mikritskog tipa i uvek postupnoprelaze u doiomit. Javljaju se preteino u vid-u nepravilnih sodiva, izuzev megalodonskih krednjakau vi5im dijelovima.

U juinom podrudju gornja granica gornjotrijaskih dolomita nije uvek jasna, jer kompleks dolo-mita mjestimidno vjerovatno zalazi dijelom i u najdonji lijas. Medutim, u nekoliko lokalnostije faunistidki dokazano da je litolo5ka granica d.olomita i kre&rjaka uglavnom ujedno i granicatrijasa i lijasa. Tako npr. kod Elezovog dola na distim dolomitima leZi nekoliko banaka smjenekredniaka i dolomita sa rijetkim krupnim megalodonimaiz roda Conchodus, koji je karalceristidanza rer, dok siojeviti krednjaci iznad njih sadrZe u prvih nekoliko slojeva mikrofaunistidku bioce-nozu reta i lijasa (troholine, endotire, marguline, spiriline, rijetke kodiacee Thaumatoporellaparztoztesiculiferai d.r.). Dalje se javljaju tipidne lijaske forme. I na V. Nenadi nekoliko banakaimjene krednjaka i dolomita ispod distih-krednjaka sadrZe rijetke megalodone.

U podrudju sjeverno od Nik5ickog polja noridki i retski kat su razvljeniiznad rabeljskih slojevaGornjeg polja, kao i na nekoliko mjesta u oblasti Vojnika: oko Jasenovog polja, na padini Zaw5ja,kod Zivskog razdolja i na juZnom obodu poljaBrezna. Dolomiti Gornjeg polja iijepo su strari-fikovani i u donjem dijelu sadrZe potpuno prekristalisale foraminifere, koje jako podsjecaiu naperrnodiskuse iz noridkog kata, kao i fragmente cijanofita, ostrakoda i molusaka. Medutim, ovdjena kornpleksu dolomita normalno leZe donjokredni krednjaci, $to svjedodi d-a vi$i d-ijelovi gornjo-poljskog dolomita pripadaju seriji portlandsko-neokomskog dolomita, koji diskord-antno, noprividno normalno, leili na gornjotrijaskom. Gd-je je granica trijaskih dolomita prema port-landsko-neokomskim u ovoj homogenoj sterilnoj seriji nije mogude utvrditi, pa je ona oznadenaaproksimativno. Kao nepouzdan podatak za ovv granicu uzet je dio u kome dolorniti prestajuda budu mjestimidno trakasti. Ostaje otvoreno pitanje ne samo gornje granice rijasa, nego i da lije uop$te ovdje razvijen cio karnijski i noridkikat, obzirom na postojanje diskordancije.

U ostatrim lokainostima sjevernog podrudja, u oblasti Vojnika, gotovo redovno su u vi$im dijelo-vima gornjotrijaske dolomitske serije zastupljeni i krednjaci sa megalodonima. Krednjaci serede javljaju i u niZim dijelovima koji odgovaraju noridkom katu, i to obidno kao sodiva u kojimaie konstatovana mikrofaunistidka asocijacija noridkog kata: Turrispirillina minima, Permodiscuspragsoid.es, P. pragsoides oscilens, rgde lagenide, kodiacee i rijetke prekristalisale dazikladacee.Megatrodoni su u noridkom delu kredniaka konstatovani sa istom asocijacijom mikrofaune samona pad,ini .Zavrija. U vi5im dijelovima, gd-je preovladuju krednjaci u smjeni sa dolomitima,pored destih megalodona javlja se i retska asocijacija mikrofaune_: Triasina hqrctkeni, permodiskusi,troholine, spiriline, rijetke lagenide i dr. U Lipovoj ravni i Zivskom razdolju konstatovani susamo ovi vi3i, odnosno retski dijelovi gornjotrijaskih dolomita.

Faunistidki materijal ne pruZa mogu6nost razdvajanja noridkog i retskog kata ni u ovom d.ijelu'terena. No, na osnovu asociiacije faune dobija se utisak da je debljina reta mala, 10-12 rn,izuzev na padini Zavrija, gdje je svakako veia.

JURA

Jurski krednjaci i dolomiti razviieni su u Siroj okolini Velimlja i na juZnom dijelu terena, zatimu oblasti planine Vojnik i Njego$. U njima je na osnovu litolo5kih i paleontolo5kih karakteristikamoguie razlikovati 3 tipa razvi6a: tipidno spolinodinarski razvoj jure, razvoj jure Vojnika imje$oviti razvoj jure Njego5a. U okviru sva tri tipa ruzvita bilo je mogu6e izdvojiti lijas (Jr)

16

i kompleks dogera i malma (Jz,a). U oblasti gdje su otkriveni crveni jurski boksiti ili.'samo niihovi

boksitoliki tragovi, mogli su se izdvojiti podinski (Jz,s) i povlatni krednjaci(ll'3). Ooger 11r;je izdvoien posebno samo u jednoj lokalnosti.

LIJAS (JT)

Lijas ie predstavljen najdeSie litolo5ki raznovrsnim krednjadko-dolomitskim sedimentima ko)isu bogati raznorodnom faunom, te se gotovo redovno mogu bez te5ko6e izdvojiti iz 1'urskog

kompGksa. LeZe normalno na gornjotrijaskom dolomitu ili na krednjacima i dolomitima retskog

kata sa megalodonima. Izvojena su tri tipa razvi(a lijasa: facija litiotiskih krednjaka, faciia crvenihamonitskili krednjaka i mjetsovita facija Njego5a. Najveie rasprostranjenje ima facija litiotiskihkrednfaka _- tipifna spoljnodinarska facija lijasa. Druge dvije facije nemaju tako Sirok regionalnikarakter.

Facija litiotiskih kreEajaka

Ova lijaska facija je rumijena na juZnom dijelu terena u Siroj okolini Vilusa, Bijelih rudina iplanine Budo5. A. Pavi6 (1961) ovaj tip, zarazliku od razvi6a lijasa u jui:niioi primorskoj oblastiCrne G.ol'e, naziva lijasom unutra$njeg podrudja. To je litolo5ki dosta heterogena plitkovodnakredniadko-dolomitska"serija, koja se kaiakteri5e mjestimidno destim ude56em laporovite kom-ponente kao i pojavama karakteristidnih lumakela litiotisa u svom srednjem dijelu.

Lijaski krednjaci su po boji veoma razliditi: bjelidasti, sivi, mrki, plar,'idasti, iu6kgs11'Redovnosu stratifikovani, a kada su jako laporoviti po pravilu su tankosloieviti do plodasti. Najde56e sumikritske i biomikritske strukture: a desto i oosparitske. Dolomiti se u vi5im diielovima lijaske

serije smjenjuju sa razliditim krednjacima, dok u niZim dijelovima katkada predstavljaju.preovla-dujucu komponentu i tada se ne mogu pouzdano razlikovati od gorniotrijaskih dolomita. Lijasu cjelini nije razvijen svuda na ispitivanom podrudju, narodito u boksitonosnim_terenima oblastiBijelih poljana, Inade, paleontolo5ki je dokurnentovano prisustvo kompletnog lijasa. Medutimi poled-odredenih litolo5kih i faunistidkih karakteristika sva tri odeljka lijasa, terenski nije bilomoguie izvr5iti detaljno stratigrafsko ra5dlanjavanje ovog odeljka jure.

Najniii dio lijaske serije dine mahom svijetli slojeviti do bankoviti krednjaci mikritske struktureu smjeni sa dolomitima. Ifuednjaci sadrZe kodiacee, dazikladacee, taumatoporele, zatim sitneforaminifere, sitno kalcitisane neodredliive gastropode i brahiopode. Ovi dijelovi lijasa su dobrootkriveni na juZnom dijelu terena, gdje ispod lijasa desto leie gorniotrijaski dolomiti. Pri vrhuovog diiela serija ispod lumakela litiotisa gotovo redovno se iavljaju brojne krupne dazikladaceePaliodasycladus mediterraneus i dr. Iznad ovih sedimenxaleLi litiotiski horizont srednjeg liiasa.To je litolo$ki markantna serija razliditih tankoslojevitih do plodastih krednjaka, medu kojimapreovladuju sivi i sivomrki krednjaci sa destim proslojcima laporovitih krednjaka i laporaca.Sadrle u masi bijele trakaqte kalcitske presjeke lju5tura litiotida (Lithiotis problemotica i dr,).eesro se sa litiotisima javljaju durge (Durga trigonalis, D. nicolisi), pahimegalodusi (Pqchyme-galo,dus pumilus, P.'angustus) i druge $koljke. Mjestimidno pahimegalodusi izgraduju ditavelumakele u ne$to svjetlijim krednjacima, koji bodno prelaze u kredniake sa litiotisima. Negdjepak u srednjem lijasu nedostaje makrofauna, ali se tada gotovo po pravilu nalaze broine orbi-topsele.

Iznad. horizonta sa litoitisima leZi jedna atipidna serija krednjaka i dolomita male debliine(10-30 m) kojom se zavr$ava lijas, ma da negdje u njoj podinje i doger. Ifuednjaci su stratifi-kovani, dosta heterogeni i po boji i po strukturi. U njima otsustvuje fauna niZe zone (litiotisi,orbitopsele, paleodazikladusi i dr.), ali se poveiava organogeni de.tritus: dr5ke krinoida, bodliejeLeva, pentakrinusi, fragmenti Skoljkica tankih lju$tura, zatim se javljaju brahiopodi, redikorali i vidaline (Vidalinamartanae). Ovaj najvi$i dio lijaske serije posebno je bogat organogenim

detritusom na sjevernoj podini Budo$a.

r7

Na ovom paketu oolitidnih ili djelimidno oolitidnih kre6njaka leZe drugojadiji krednjaci bajeskogkata sa Dictyoconus cayeuxi. Znaii, strogo uzev, litolo$ka granica koja je oznadena kao granicalijasa i mlade jure leZi nesto iznad stratigrafske granice.

U laporovitim proslojcima lijasa na juZnom obodu Nik$iikog polja, u podnoZju BudoSa (zapadnood Carevog mosta) nadena je fosilna floraiz koje je N. Pantid (1952) obradio vi5e vrsta: .E4zr-setites sp. (cf. E. columnaris), Phylophyllum (LYilliamsonia), pecten, Widringtonites liasinus,Podozamites lanceolatus, Lomatopteris schimpheri, Otozami.tes sp.

U pojedinim dijelovima terena gdje je izra[en hijatus izmedu lijasa i gornje krede, lijaski sedi-menti niiesu u cielini razviieni. Tako u oblasti Bijelih poljana bijeli boksiti leZe neposredno nalitiotiskim krednjacima srednjeg lijasa.

Najve6a debljina lijasa ovoga razvita ne prelazi 350 m, ma da ie ona u oblastima juZno od ovogaterena i ve6a.

Facija crvenih amonltstih kreEnfaka

Severno od podrudja Gornjeg polja i Brezovika, koje je u toku najvedeg diiela jure bilo kopno(sve do najgornje jure), lijas je predstavljen facijom koja ima ogranideno rasprostranienie uoblasti Vojnika. Na SZ padinama Vojnika ova se serija javlja u vidu dve veoma uzane zone,pravca pruZanja uglavnom ZSZ-\I. Na JZ padinama Vojnika lijas se javlja u vidu nekolikoizolovanih manjih partija kod Lipove ravni, Jasenovog polja i na Brestovadkom vrhu. I pridnu klisure Surdup mjestimidno proviruju crveni lijaski krednjaci. Prve podatke o crvenimkreEnjacima u Lipovoj Ravni dao je jo5 E. Tietze (1884), koii ih ie smatrao gornjojurskim.Debljina lijasa u ovom razvi6u varira od 15 do 30 m. Dakle, njegova debljina je daleko rnanjaod debljine lijasa u faciji litiotiskih krednfaka.

Ova liiaska serija leZi konkordantno na megalodonskim gornjotrijaskim krednjacima ili nasvijetlim dolomitima ksenoblastidne strukture gornjeg trijasa. Podinju sivim i bjelidastim bio-mikritima, stratifikovanim krednjacima sa Spirillina liassica, Triassina hantkeni i Anlotortussinuosus. NajniZi dio lijasa oblasti Vojnika R. Radoidii (1964) izdvaja kao zonu sa Spirillinaliassica. Njegova debljina s m;'esta na mjesto varira, ma da u uskim granicama, obzirom na maludebljinu lijasa u cjelini. Tako na pr. u lijaskoj zoni na juZnom obodu polja Brezne, julno odDonfe Brezne, gdje krednjaci sa Spirillina liassica leZe na dolomitima gornjeg trijasa, njihovadebliina iznosi 3-4 m. U Gornioj Brezni, kod Savine vode, isti krednjaci leLe na megalodonskimgornjotrijaskim lvednjacima, a imaju debljinu oko 15 m. U Lipovoj ravni, pak, oni su debeliido25m.Krednjaci zone sa Spirillina liassica prelaze navi$e u crvene amonitske krednjake. To su uglavnomslojeviti do plodrti crveni, po malo laporoviti krednjaci, ne5to Skriljavi i vdo desto po povrlinamaslojevitosti kvrgavi. Gotovo redovno sadrZe brojne, preteZno sitnije amonite kao i brahiopode idetritus meku5aca. Veoma su markantni i o5tro se izdvajaju od okolnih krednjaka. Negdje imdebljina, koja varira od 5-30 m, znatno prema5r debljinu krednjaka donjeg diiela zone saSp. liassica (D. Brezna), dok je na drugim mjestima manja od debljine krednjaka te zone (G.Brezna, Lipova ravan).

Kod Zive i u Zivskom razdolju lijas se neBto malo razlikuje od ostalih lokalnosti. Tako su u Ziviusled znatne poleme6enosti liiasa, ne mogu uoditi obe ove zone. Osim toga, tu se tipidni crveni$kriljavi krednjaci najde$6e javljaju ili kao proslojci, ili kao nepravilna sodiva u sivim do bieli-tastim krednjacima mikritskogilisparitskog tipa. U Zivskom Razdolju se, medutim, javljaiudebljeslojeviti do bankoviti nepravilno Sreni, preteZno rumenkasti krednjaci koji sadrZe i sodivaSkriljavih plodmtih crvenih krednjakr. Ovi rumc.nknti krednjaci sadrZe d:ste krupne amonite,koji se ne mogu izdvojiti iz krednjrdk-. mase.

Z. Be5ii (1948a, 1948b, 1954) i R. Radoidii (1956) prikupili su i odredili bogatu zbirku amonitaiz serije crvenih krednjaka iz vi5e lokalnosti (G. Brezna, Ziva, Zivsko razdolje, Lipova ravan,

l8

Jasenovo polje). Na osnovu determinisane cefalopodske faune ovi autori smatraju da crvenaseriia pripada najgornjem liiasu i najniZem nivou dogera, odnosno zoni sa Harpsserrt bifronsizonisa Harpocerasopalinoides. Medutim,M.Andelkovie 0962) navodida jefaunakojuciiirajuZ. BeIi6 i R. Radoidi t vezata za gornji lijas i da ne prelazi u d.oger, odnosno d.a pripada zonisa H. bifrons i zoni sa Lytoceras jurense).

Prelazna faciia lijasa Niego5a

Na podrudju Njego5a i Somine, odnosno njihovih SZ padina, serija lijasa kao i jure u cjelini,ima prelazni karakter od facije litiotiskih krednjaka rasprostranienih na jugu, ka faciji crvenihamonitskih krednjaka Vojnika, razvijenih na sjeveroistoku.

r itolo5ki i po op5tem habitusu ova serija ima odlike obe navedene facije. U cjeiini posmatrano,lifas ovog podrudja je po svojim karakteristikama bliii faciji Vojnika kako po svom izgledu,tako i po asocijaciji faune. No, boje nikada nije crvene. SadrZi lagenide, detritus ehinodermata,Glamospira sp., Yidalina martana itd. Samo u toku srednjeg lijasa u ovom podrudju su depono-vani i sedimenti litiotiskog rczvoja, ali ne tipidni, ve6 jcdna njihova varijanta. Naime, makro-fauna nedostaje, dok je mikrofauna karakteristrtna za litiotiski rumoi (Orbitopsella praecursor,Liruosepta recoarensis i dr.).

Slabo izraZenu litoloSku granicu izmedu ove i mlade krednjadke serije dini prisustvo mikrobredau orgenogeno-detritidnim krednjacima neSto drugojadijeg habitusa. Ti krednjaci sadrZe asocijacijufaune bajeskog kata, te ovdje nije mogude odrediti tadnu granicu lijasa prema doger-malmskompaketu. Praktidno, granica je izvudena 4-5 m ispod ove litolodke granice.

DOGER (J,)

Na Crvenoj kiti, u neposrednoj podini velikog leZi5ta clenih boksita, nalaze se desetak metaradebeli prekristalisali svijetlosivi krednjaci bez fosila, koji imaju sasvim malo rasprostranjenje.Oni leie preko lijaskih slo;'eva razvijenih u faciji litiotiskih krednjaka, te na osnovu superpozicio-nog poloZaia najvierovatnije pripadaju dogeru i to njegovom donjem dijelu. To ii ujedno iiedina lokalnost na terenu u kojoj je posebno izdvojen doger.

DOGER I MALM (J2,8)

Kompleks krednjaka i dolomita dogera i malma zahvata ne$to veie prostranstvo od lijasa. Ni ujednom od tri izdvojena razviia jure nije bilo moguie stratigrafski raddlaniti ove sedimente.Facijalne razlike prestaju da p.ostoje u toku kimeridZa, te su zavrsni sedimenti jure na cijelomterenu homogeni.

Tipska facija dogera i malma

N1l"u9i dio dogera i malma, razviien po tipu koji je karakteristidan za sredi5ni dio spoljadnihDinarida, otkriven ie u oblasti Banjana (6ira okolina Velimlja), Bijelih rudina i planine Eudo5.U viSim dijelovima ove serije nalaze se leZi5ta crvenih boksita. Najpotpunije je ovaj dio jurerazvi1en u Siroj okolini Velimlja, pa 6e on biti detaljnije opisan.

NajniZi dio kompleksa mlade jure ovog razvi*a pred.stavljen je krednjacima preteZno mikritske,rede oosparitske strukture, sa redim proslojcima dolomita, obidno finog zrna i ksenoblastidnez_rnaste strukture, dijagenetski obrazovanih. I(rednjaci sadrZe najde5ie neodredljivi organogenidetrittrs, narodito sitne gastropode, kao i karakteristidnu formu bajeskog kxa Djlcdoconusc?leulit Dalje se redaju litolo5lii, uglavnom istovjetni krednjaci sa daziklada-"c eama ( ielliporelladonzelli, Teutoporella gellaeformis i dr.). Iznad zone sa daziklad.aceama, koja odgovara mlademdogeru,. najgrg se zajedno javljaju dazikladacee i pfenderine (u dijelu stuba koii bi od.govaraoprelaznim slojevima izmedu dogera i malma), azatimpfenderine i diugi foraminiieri (labi"rintina,verneilinide, i dr.). Zona sa pfenderinama sadrZi i rijetke sitne gastiopode, korale'i hidrozoe,kofi su redovno veoma izmjenjeni i neodredljivi; Inade, ova zoni odgovara-vrhu dogera i naj-

19

stariiem malmu. Oko Miloviia i Drpa, u trlizini Velimlja, u vi$im dijelovima zone sa pfenderinamai iznad nje, uodeni su mjestimidng u iako dolomitidnim krednjacima lepi primerci- Cladocoropsismirabilis. Ovi najvi$i dijelovi podinske serije crvenih boksita odgovaraju oksfordu i donjemkirneridZu, ili miestimidno sarno oksfordu ZapaL,a se da je cijela opisana serija mladejure litolo$ki veoma slidna, ali je u vi5em dijelu, u kojem su ne5to desii gastropodi, organogenidetritus krupniji i raznovrsniji.

U oblasti Velimlja preko zone sa pfenderinama leZe crveni boksiti. Tamo gdje su oni otkrivenibilo je mogu6e u okviru kompleksa dogera i malma izdvojiti podinsku seriju(J213), koja odgovaradogeru i starijem malmu.

Povlatu crvenih boksita uvek dine krednjaci gornjeg kimeridZa i portlanda sa Ctypeina jurassica.U dijelovima terena gde se boksiti mogu pmtiti, ova serija je posebno izdvojena (J3'').for,lobidno bankoviti i jako krasifikovani krednjaci, mikriti i biomi}riti, koji u neposrednoi povlatiboksita sadrie deste i brojne stabljike harofita, koje ukazuju na osladivanje. U njima se povrerrenouodavaiu stiloliti paralelni sa slojevito5du ili upravni na nju, kao i trakaste strukture vezafie zadolomitidne partiie. Oni navi5e prelaze ili u tintinidske krednjake najdonjeg valenda ili u gornjo-jursko-donjokredne dolomite (J, K).

U Siroj okolini Velimlja debljina dogera i malma iznosi preko 400 m, s tim Sto debljina krednjakasa Clypeina jurassica rijetko premada tridesetak metara. I(od Kru5dice ukupna debljina ovog dijelajure je oko 50 m.

Idu6i od Baniana ka Bijelim poljanama zapai,a se brzo isklinjavanje mlade jure u pravcu jugo-1sto.fa, kao i isklinjavanie donje krede. Dok crveni jurski boksiti uvijek i svrrda imaju u povlarikrednjake mladeg malma (zona sa Cl. jurassica), podinu dine stratigrafski razliditi dianovi,i to sve stariji ukoliko se vi$e odmide ka JI. Tako je na pr. kod Maodi6a i Plje$evca problematidnoprisustvo malma, jer na kratkorn odstojanju odatle, na Crvenoj kiti malm nije razvijen, kao,ninajveii dio dogera.Na JZ obodu Nik5iikog polja A. Pavi6 (1949) ie konstatovao u krednjacima koji leZe preko litio:tiskih kredniaka nekoliko dogerskih makrofosila (Mythilus laitmairensis, Hinritis abjectus,l.ima punctata i Pholadomya ooltzi).Iz nekoliko lokaliteta sa planine Budo5, M. Mihajlovii(1959) je odredila 17 vrsta makrofosila iz dogera (Chlamys ambigua, Camptonectes srrants,Lima subcardiiformis, Pleuromya alduini i dr.).

U oblasti Bijelih poljana mlada jura u potpunosti nedostaje. Medutim, u predjelu Ljeskovihdola, istodno od Bijelih poljana, ponovo se javlja mlada jura, dija debljini ne prelazi 60 m.Ni krednjaci zone sa Clypeing jwassica, koji'uvijek leZe u povlati crvenih boksita, najvjerovatnijenijesu_ zastuplieni s.vuda sa istim nivoima. Oko Velimlja i Petrovi6a, gdje je jura u cjelini naj.kompletnije zastupliena, ova zona je tamijena u potpunosti (u krednjidkr:j faciji ili doloneitskoju okviru gornjojursko-donjokrednog dolomita). Medutim, u Maodi6ima i Ple5evcu krednjaciu neposrednoi povlati boksita, a ispod tintinidskih krednjaka najdonjeg valenda, imaju debljinuod svega 2-3 m (u Maodidima) do najvi$e 10 m (u Ple5evcu). Ti krednjaci sadrZe ostrakode iharofite, dok prisustvo klipeina nije sasvim pouzdano utvrdeno. To ukazuje da je u povlatiboksita najverovatnije razvijen samo najgornji portlandU jurskim slojevima koji su u bu$otini ,,Grahovo-l" nabu5eni ispod trijaskih sedimenata kon-statovani su i tufiti i tufovi (u lijasu i dogei-malmskoj seriji). M. eanovi6 (1963) smatra da ovajpgdltak ukazuie da su vulkanogeni pokreti trajali na prostoru spolja5njih Dinarida i kroz juru.Meclrllim, B. eirii (1962), govore6i o'proslojcima tufiia u roZnadkoj seriji gornje jure kod Spida,navodi da su ,,oblaci pepela mogli dfzaspu oblasti dana5nje okoline Spid-a" priiikom snaZniliherupcija dijabazno-gabroidnih stijena iz oblasti unuta5njih Dinarida.

Doger i malm Vojnika

Doger i malm u oblasti Vojnika daleko su manje debljine nego u tipskom ra2voju. Osim toga,oni su ovdie kontinualno razvil'eni, bez pojava boksita u svom goinjem dijelu. R. RadoiEid

20

(1964) i A. Parinacci i R. Radoidi6 (1964) prikazali su detalino ovaj dio jure Vojnika krozlitostratigrafski stub lokalnosti Lipova ravan. Tokom kartiranja podrudja Vojnika potvrdeno jeda je dati stub karakteristidan za cijelo ovo podrudje.

Neposredno na lijaskim crvenim anomitskim kredn;'acima leZe stratifikovani, mjestimidnomikrobredasti krednjaci zone sa pela5kim lamelibranhijatima i globigerinama, koji sadrZe ibrojne 'Globigerina heloeto-jurassica, kao i pela$ke lamelibranhijate. Na sjevernim padinamaVojnika, iznad Savine desrne, u istim krednjacima su ovom prilikom konstatovane i Globochaetaalpina, Spirillina sp. i rijetki lagenidi. Debllina mikrobredastih krednjaka ovde iznosi oko I m.Ova zona Vojnika odgovara krednjacima sa Dictioconus cayeuxi tipskog runroja. Iznad niih sumikritski, ili jo5 de56e oolitidni i organogeno-detritidni krednjaci zone sa Protopeneroplis suiatd,u kojoj je R. Radoiie 0964) pri detaljnom snimanju izdvojila dva odeljka: donji sa proto-peneropiisima i troholinama, i gornji u kome se uz Pr. stiata iavliaiu i Labyrinthina mirabilis,Conicospirillina basiliensis, zarim hidrozoi, korali, briozoi, nerinee, a mjestimidno i elipsaktinije.Inade, zona sa Pr. stiata odgovara zoni sa dazikladaceama tipskog ruzvoja. NaviSe krednjaciove zo.$e prelaze u stratifikovane krednjake biomikritskog tipa sa Clypeina jurassica. U lipovojravni i na jui:noj padini Vojnika iznad Jasenovog polja razvijen je i jedan tanak horizonl konglo-merata koji oznadava izrazito oplidavanje. On po svom poloZaju odgovara horizontu boksita uostalim,dijelovima terena, odnosno u ostalim razvi(ima jure. No, na sjevernim padinama Vojnikaon nije ruzvijen.

Dok ie u ditavoj zoni Voinika (u okviru lista Nik3ii) dio jure od crvenih lijaskih krednjaka dokrednjaka sa Clypeina jurassica uglavnom podjedanke debljine (60-70 m), debljina zone saCl. jurassica je ovde promjenljiva. U Lipovoj ravni, gde je kompletna jura debela oko 100 m,krednjaci sa Cl. jurassz'ca su debeli oko 40 m. Medutim, na juZnim padinama Vojnika njihovadebljina je dosta ve6a, dok oko Zivskog razdolia ona iznosi i preko 200 m.

Doger i malm Niego5a

Doger i malm NjegoSa podinju organogeno-detritidnim krednjacima sa lamelibranhijatama(Lima, Chlamus i dr.), briozoima, koralima (Actinarta minuta - determinacija D. Turn5ek)i dr. Ovi krednjaci u donjem diielu sadrZe i mikrobrede. ViSi dijelovi ove serije su predstavljenimasivnim do bankovitim izrazito krupno oolitidnim krednjacima, mjestimidno sa mno5womkolonilalnih i pojedinadnih korala, brahiopoda, krinoida, bodlji jeZeva i drugim detritusom.Povrerneno se smjenjuju sa biomikritskim krednjacima sa lagenidama i drugim mikrofosilima.U viSim dijelovima ovih krednjaka konstatovani su protopeneroplisi koji ukazuju na gornjidoger i donji malm. Mladi malm Njego$a se zavr5ava krednjacima sa Cl. jura.ssl'ca, kao i u ostalimdijelovima terena.

U JI dijelu severnih pad.ina Njego5a slabo je ali jasno izral,en horizont boksita, ili bolje re6iboksitoliki horizont, koji leZi ispod klipeinskih krednjaka. Zato je u tom dijelu bilo mogudeizdvojiti na karti seriju mlade jure koja leZi ispod ovog horizonta (J26) od krednjaka gornjegkimeridZa i portlanda sa Cl. jurasstro (1tr3). No, idu6i ka SZ horizont boksita se gubi i svodisamo na prisustvo krajnje plitkovodnih krednjaka osladene sredine. Kako ovaj horizont nijemarkantno-izraien, on se moZe utvrditi samo detaljnijim snimanjem stubova, te su u tom dijeluNjego5a doger i malm ostali neraidlanjeni (Jz,a).

PORTLANDSKO-NEOI(OMSKI DOLOMITI (J, K)

Na znatnom dijelu terena prelaz izmedu najgornje jure i najdonje krede oznaden je serijomdolornita sa rijetkim proslojcima krednjaka, obidno dolomitidnih. Dolomiti su zastuplieni preteZnomikrokristalastim variietetima nepravilnih formi i o5trih kontura zrna. Odlikuju se trakastomteksturom. U vi5em dijelu stuba mikrostruktura je desto ksenoblastidna, zrnastog tipa. Dolomitii dolornitidni krednjaci po svojim strukturnim karakteristikama predstavljaju dijagentske tvore-vine. Debljina i uZi stratigrafski poloZaj ovih dolomita desto varira. Najvedi stratigrafski intervalkoji zauzimaju je kimeridi - otriv, ali su katkada svedeni samo na najvi$i portland i infravalend,

2l

ili d* safno na portland. Oni se povremeno bodno i vertikalno smjenjuju sa kredniaiko-d.olomit-skom ili krednjadkom facijom.

Naivi5i poloZaj u stratigrafskom stubu ovi dolomiti zauzimaiu u oblasti Petroviia, Zakata iCrkvica. U kreinjacima koji leZe neposredno iznad dolomita pomenute oblasti mikrofaunistidkaasocijacija dazikladacea ukazuje na otriv-barem. I znatno juZnije, kod Broianca, iznad dolomitasu uodene Ttriploporella neocomiensis (srednji deo neokoma). Medutim, najdesde se iznad ovihdolomita nalaze aberantni tintinidi valenda (Prigredina, Sira okolina Velimlja, Kutac, Papratnidoli i &.). Jugozapadno od Zaljttte, kod Kru$ke, na jednom mjestu su u krednjacima iznaddolomita uodene Clypeina jurassica (gornji kimeridZ i portland), dok su nedaleko na istomkontaktu zapaLeni aberantni tintinidi, Pianella annulata i druge dazikladacee, dakle valendijskikat donje krede. Znati, lokalno se gornja granica ovoga horizonta zavr$rva u juri i ne prelaziu donju kredu.

Donja granica dolomita najde$6e podinje u vi$im dijelovima klipeinskih krednjaka. Vertikalnovariranie donje granice najvjerovatnije ne izlazi iz okvira gornjeg kimeridZa i portlanda. KodBrezovika i Gornjeg polia donja granica ovog dolomita i njegov odnos prema gorn;'otijaskomdolomitu nije jasan.

Bodni prelazi portlandsko-neokomskog dolomita u krednjake najgornfe jure i najdonie kredenajbolie se mogu uoditi juZno od Velimlja (Dolovi, Lipovo polje), kao i u manjirn partiiama ovogdolomita kod Kutaca, Cemence i Dragove luke.

Debljina dolomita jako varira i kre6e se od nekoliko pa do preko 100 metara. Najveiu debljinuimaju dolomiti Ercegove gradine kod Crkvica i Ilijinog brda kod Petroviia.

KREDA

Sedimenti kredne starosti izgraduju najve6i dio ovog terena. Faunistidki je konstatovano kom-pletno ruzvile krede, od valenda pa zakljudno sa mastrihtom. No, litostratigrafski stub krednihsedimenata na ditavom ispitivanom prostoru najdeiie nije kontinualan.

DONJA KREDA (Kr)

Tvorevine donje krede su zlstupliene krednjacima i dolomitima, koji su otkriveni u ve6embroju.izolovanih partija. U 4ajveiem dijelu terena ona nije u cjelini razvijena, jer se naj6e56eizmedu donje i gornie krede nalazi honzont bijelih boksita, koji oznadava'hijatus. U boksito-nosnim podrudjima donja kreda nije raidlanjena. Medutim, u zapadnom d,ijelu terena, gde bijeliboksiti nedostaju, odlgqlg gde su donja i gornja kreda konkordantne, izdvojen je neokom (I<1,2)zatim barem-apt (Ki+4) i alb-cenoman (K1,2).

Donja kreda se kontinualno razvija iz jure. NajdeSie podinje krednjacima sa aberanrnim tinri-nidama (Campbelliella.milesi,,Tintinopsella bacinensisr-rcde' T. skactrrca L Daturellma costata),koji odgovaraiu naidoniem valendu i [oji IeZe na klipeinskim krednjacima najgornje jure. No, uoblastima razvi(a portlandsko-neokomskog dolomita (J, K), njena donja grun{"u.ri;" d"firrir*u.U nera5dlanjenom kompleksu donje krede (K1) gornj;granica varira s'mjesta na;iesro zavisnood paleogeo-grafije, odnosno emerzije koja ie aata Uilele boksite, kao i od faktora eiozije toku teemerzije. Najde56e ie zast,lplien njen stariji dio, neokom, koji je predstavijen kredniacima sanepravilnim masama, sodivima i proslojcima dolomita. Krednjaci str-obidno bankoviti i slojeviti,svijetli mikritski, desto.oosparitski i koprogeni (sa Favreum saleoenx,s), dok su dolomiti preteZnofinozrni do sitnozrni, dijagenetskog tipr. Najve6im dijelom ne sad,rZe'makrofaunu, ali sL bogatimikrofosilima. Pored aberantnih tintinida koje su ogranidene samo na najnihe horizonte do"njekrede, ovi slojevi sadrZe blojne dazikladacee (Pranella annulata, P. meh'tae), zatim Muruerta

))

bacontca, Tnploporella neocomtensxs, kao i obilje ostrakoda i rede mikrogastropode. Od makro-faune rijetko sezapailajupreteZno kalcitisani gastropodi i ostreidi, a negdje i sitni lamelibranhiiati.Odredl jive nerinee su vrlo rijetke. Determinisane su : Nereze ea lobata, N . qutnchoenxs, Nerinea sp.Jedino je kod Gosliia starija donja kreda bogata i krupnijom nerinejskom faunom, medu kojomsu determinisani: Ptygmatis bruntrutana, Pt. carpatica, Phaneroptyxis staszycii, Nerinea quin-choerzsis, N. desztoidyi.

Neokon'r predstavija donju kredu u ve6em dijelu Sire okoline Velimlja, zatim oko Podboiura,PlieSevca, Ljeskovih dola. No u mnogim lokalitetima je zastupljen samo stariji dio neokoma,nekad sanio valend ili njegov najniZi dio sa aberantnim tintinidama (Maodi6i Mihajlov do Lieskovidoli i dr.). Gotovo po pravilu je donja kredatania, odnosno zastupljena svojim najstarijim dijelovi-ma tarno gdje su leZi$ta bijelog boksita veia, da bi na kraju, u oblasti Bijelih poljana, ona i potpunonedostajaia, kao i mlada iura. Vrijedno je napomenuti da su u krednjacima srednjeg dijelaneokoma na padini Vardara zapalerre manje mugle roZnaca, Sto je po R. Radoidi6 jedinstvensludai u neokomu ovoga diiela spolja5njih Dinarida,

U podini boksita oko Petrovica na Budo5u, Njego5u i u oblasti Vojnika zastupljeni su i mladidijelovi donje krede, koji odgovaraju barem-aptu. U ovom dijelu donje krede dolomiti su redi,a kredniaci su manje oolitidni i rijetko koprogeni. U donjem dijelu preovladuju alge, naroditodazikladacee, dok su naviSe sve de5ii foraminiferi, bulopore, sitni miliolidi ,,tekstularielle" i dr.Ovu mikrofosilnu asocijaciju dine: Batinella irregularis, Actinoporella podolica, Likanellq dani-looac, Pianella cemi i P. melitae, kao i znadajna P. dinarica, tije iSdezavanje oznaiava granicuapta i alba, odnosno prelazne slojeve apt-alba. Pored mikrofosila rijetko se uodavaju gastropodi(Nerinea aptiensis, N. astrachanica i dr.), a ne$to de56e sitne neodredljive pahiodontne Skoljke.

Najvi5i dio donje krede, alb, u oblastima gdje se javlja bijeli boksit nigdje nije pouzdano uwrden.MoZda na Razvr5iu nekoliko metara krednjeka koji leZe iznad krednjaka sa P. dinarica, a koji supovlata bijelog boksita, odgovaraju albu. Tu su konstatovane samo sitne foraminifere: kuneoline,haplofragmoidesi, kao i mjliolidi i tekstularidi, odnosno jedna mikrofacija koja bi odgovaralapre albu nego aptu.

Kod Razvr$ja, Jovovog loma i Suvog polja u donjoj krcdi je ramiienjedan slabije izraLenhorizontboksita, koji se u litostratigrafskom stubu nalazi cko 30-50 m ispod boksita sa granice donje igornje krede. Asocijacija mikrofb,une iz podine ovog bcksita ukazuje na otriv-barsm, dok povlataodgovara aptu (T. Vujisic, 1964).

Debliina nerasdlenjene donjti krede jako varira, podev od 3-4 m, pa do preko 350 m, koliko je

debela jedino na grebenu Vojnika. Na Vojniku je donja l<reda izuzetno oskudna mikrofosilima,narodito u vi5im delovima, zbog dega je uZa starost najvi5ih dijelova ove donje krede nepoznata,uprkos velikom broju analiza. Pouzdano je samo d.a je zastupljen i viHi barem, ma da su vjero-vatno zastupljeni i mladi sedimenti.

I(on'rpletno ruzvi(e donja kreda ima jedino sieverno cd Nik5iikog polja, u Ozrini6u i na Virov-Staku, gdje se razviia ili iz klipeinskih krednjaka najgornje jure ili iz portlandsko-neokomskihdolon'rita, dok se pri vrhu kontinualno nastavlja u gornju kredu. Tu su u njoj izdvojeni neokom(Xl'') i barem-apt (t<?*n). Kakouovompcdrudju nije bilo mcguie izdvojiti donju kredu odgornje, to je u vrhu serije izdvojen alb-cenoman (Kr,z). I(ar:kteristjke neckoma i barem-aptasu istovjetne kao u ostalim podrudjima gdje donja kreda nije rasdlanjena. Alb-cenoman je paketbankovitih krednjaka sa proslojcima dolomita koji leZi iznad krednjaka sa Pianella dinarica isadrZi brojne foraminifere: Cuneolina camposaurri, Valoulammina picardi, Nummoloculina heimi,Nezzazata simplex, zatirn tekstularide, haplofragmoidese, pseudohrizalidine, Aeolisaccus incon-stans i dr. Ovekva asocijacija ukazuje na prelaz donje krede u gornju kredu.

23

GORNIA KREDA

Gornja kreda zahvata veiiko prostranstvo ria terenu lista Nik5i6 i razviiena je na gotovo ditavompodrudiu. Zastuplieni su, paleontololki dokumenrovani i najdeSde izavo;eni svl

"J.frci e"*,"krede: cenoman, turon i ienon.

cENoMAN (rl)Tvorevine naistarijeg kata gornje krede obidno su razvijene u vidu duZih ali uzanih zona. LeLeuglavnom dtskordantno preko sedimenata donje krede i dine povlatu Siroko r.asprostranjenoghorizonta bijelih boksita ili boksitno-konglomerati8nog horizonta, te najdonji ,rli.govi dijgloriobidno nisu zasttrpljeni. Izuzetak su oblasli sjeverno oa Nlk$i6kog poija,'gdje je ce"noman kon-kordantan sa donjom kredom od koje se tad,u ne moZe ra5dlanitl, 'p^'"i\i iravo;""i preturr,ialb-cenomanski sedimenti (Kt,a).

le1oryq je predstavljen obidno mikritskim, biomikritskim i oosparitskim slojevitim do banko-vitim sivim, zelenkasto i Zu6kasto sivim kr.ednjacima, sa proslojiima dolomita na;deSil sitno isrednje zrnastih.

-I(arakteriS_e se brojnim miliolidama, kojima su krednjaci rrurofito blgati kadasu oolitidni, kao i destim rekvijenidima. SadrZi i sitne kalcitisane gastiopode (cerite i "nerinee),teSko odredljive. Determinisano je samo nekoliko- formi: lltes;ificus cfl subbiugi, iri;neo oy.cohlaeformis,N. nobilis.i Cerithiurn sp. Od mikrofosila su destel razne"alge, u r""a! orbitoline ipseudohrizalidine. Obidno.se smjenjuju krednjaci sa rekvienidama i gastrop"odi*u, jed,ne strane ikrednjaci sa miliolidama ili sterilni sa druge. IJ neposred,noj poilati di;.r}, Lo(ti u-t.rro ,"uotava karakteristidan sloj biomikrorudits(og kredniaka sa iziuZenim uzanim r-ekvienid.amatankih ljuBtura (Vardar, Pod.bolur, Kru$dicaj, kao i sa kuglidastim mikro form u*u tiiry-morphus globosus i L. cqtenqeformis, koje su veoma uodljive.-

Na Njegodu, gdje cenoman izgraduje dno njegove blage sinklinale, kao i na Si$manu, ceirornanskikrebniacine5to odstirpaju posvom habitusu o-d uobidajenih. Dolomiti su ovd.e riit*i a smyen;u;use naizmjenidno rekvienidski i gasieropodski krednjaci sa grudvastim krednjacimu koli sadriepored rekvienida i deste

-ostrakode. Ovi grudvasti krednjaciukazuju na povremeno opiidavanjeu toku.sedimentacije. T{od: se na nekim profilima na Njego$u kao i na Goliji (eardak) ceno-manski kredniaci malo izdvajaju po izgledu,i fosilnom sadrZiju: Zuikasti su iti UiileaoruZidasti,pseudo-oolitidrli, sa orbitolinama, miliolidama, pseudohrizalinid.ama, triploporelama i sitnimgastropodi.rna.

Karakter fosilnog sadrtaia cenomanskih krednjaka ne omogu6ava d.a se utvrd,i koji je dio ceno-mana razvijen preko_bijelih boksita. No najvjerovatnije jJtu razvijen gornji

".r,o*ur,, dok je

donji.cenoman nzviien, Sto je vei napomenuto, samo u oblasti kontinualnog razvoja'donje'igornje krede.

U pojedinim dijelovima terena, kada odsustvuje horizont d.olomita ili smjena dolomita i kred_niaka u naidoniem turonu, o kome 6e kasnije biti rijedi, cenoman nije mogu6e izdvojiti od. turona.!a{1 su kao jedna serija izdvojeni cenoman i rujnii;i d.io rurona (rl,'), kao na JZ padinama9olije i Njego$a, .J.1pad1o od Ljeskovog dola i dr. Na Goliji je ovu i.ii;u intenJivni ubrana,U nekim, faunistidki siroma$nim ili tektonski poremedenijim ili neprohodnim zonama, nijebilo mogu6e odvojiti cenoman ni od nera5dlanjenbg turona) pa su takvi dijelovi r.r*u izdvojenikao cenoman-turon (r<l*'). Takav je sludaj oko Bijelih poljana, Drpa, prekovca, pidteta iDubrave.

Cenoman izrrudhorizonta bijelih boksita nije razvijen samo na jednom dijelu terena. DuZ neko-liko kilometara dugog horizonta boksita od Siroke ulice do rudnika Jeline peiine cenoman kaJJI postepeno isklinjava i naizad u oblasti Jeline pedine potpuno nedostaje. Tu je njegovoodsustvodokumentovano turonskom faunom u neposrednoj povlati boksita, 5to znadi da jeop$ta cenomanska transgresija u ovom dijelu terena zakasnila.

24

Debljina cenomana varira od 30 do 350 m s tim 3to je u povlati debljih horizonata boksita re-dovno manja.

'runoN (rl)Turon je najrasprostranjeniji kat na ovom terenu. Determinacijom brojne faune dokumentovanoje prisustvo kompletnog turona, ali njegovo stratigrafsko ra5dlanjavanje nije uvijek bilo mogu6e.Medutim, na najvedem dijelu terena turon je raSdlanjen na 4 dijela.

Nera5dlanjeni kompleks krednjaka i dolomita turona (iKZ) zar,nima ne$to ve6i prostor oko Zlegore i na Budo$u, dok je znltno manje rasprostranien u D. Dubodkama i kod Divljih poda.SadrZi sve karakteristike turona u cjelini, kao i turonsku faunu, ali nije mogao biti ra5dlanjenbilo zbog nedovoljnog faunistidkog materijala bilo zbog tektonske poreme6enosti.

Dolomiti i smena dolomita i kreiniaka (1Kl)

Vei je pomenuto da je gornja granica cenomana prema turonu oznadena jednim horizontomdolomita ili smjenom dolomita i krednjaka u kojoj najde56e preovladuju dolomiti. Ovaj horizontu superpozicionom niz:uleLi izmedu cenomana i hondrodontskih turonskih krednjaka, te odgo-vara nairriLem dijelu donjeg turona.

U Siroj okolini Velimlja ovaj horizont je posebno markantan, jer je predstavljen d.olomitima sa

riietkirn proslojcima krednjaka, obidno dolomitidnim. Ti proslojci su mjestimidno miliolidnibiospariti ili biomikriti sa neodredljivim bjelidastim cjevastim algama. U ostalim dijelovimaterena u kojima je ramijen, on predstavlja smjenu dolomita i krednjaka, desto Zu6kastih, sa

rijetkim rudistima (Eoradiolites franchii, Sauvagesia sharpei i dr.), sitnim radiolitidima ili gastro-podima (Nerinea cochlaformis, Cerithium sp. i dr.).

Debljina ovoga horizonta varira, ali rijetko prelazi 50 m. No, on nije svuda razvijen. U odeljkuo cenomami je redeno da su u nekim dijelovima terena izdvojeni zajedno cenoman i najdonjitr.o, (I(l''). To je paket slojeva klednjaka sa proslojcima d.olomita koji leZi izmedu biielogboksita i hondrodontskih kredniaka.

Kre6njaci sa lumakelama hondrodonti ('fi)

Ovi kredniaci dine dominantan dio ne samo turona, nggo i krede uop$te. To su preteZno tanko-slojeviti do plodasti biosparuditski i biomikruditski krednjaci, sa destim proslojcima dolomitaksenoblastidno zrnaste strukture, nekad u naizmenidnoj smjeni. Pojedini slojevi sadrZe hondro-donte u masi i smjenjuju se sa rudistnim krednjacima i dolomitima. Negdje su ovi krednfacislojeviti do bankoviti sa proslojcima tankoslojevitih krednjaka (Nozdre, Njego5, Crni kuk i dr.).U smjeni krednjaka sa hondrodontama i krednjaka sa rudistima, mjestimidno rudisti preovladuju.eesta fe asocijacija hondrodonti, ostreida i radiolitida, a katkada i nerinea. Od makrofaune sudeterminisane brojne forme, medu kojima su najde56e: Chondrodonta joanae, Ch. munsoni,Eoradiolitesfranchuii, Radiolites cremai, Sauoagesia sharpei i dr., dok su rede nerineje: Nerineaforojuliensis, N. cochlaeformis pauxilia. Od mikrofaune su veoma brojni miliolidi, kuneoline,pseudohrizalidine i dr. Stratigrafski ovi krednjaci odgovaraju ve6em dijelu donieg i najniZemdijelu srednjeg turona. Na Goliji (Vranevina), oni su jako ubrani .Njihova debljina u prosekuiznosi oko 180 m.

Kaprinidski kreiniaci (3Kl)

Ovo je veoma markantna krednjadka jedinica, koja se jasno izdvaja od ostalih dlanova turona)pogotovu od starijeg dijela. Litolo$ki je veoma hornogena i svuda ista, ali se mjestimidno razlikuiepo obilju prisutne faune i to dosta izrazito. To su uvijek masivni i bankoviti, dakle slabo stratifi-

25

kovani kredniaci, intenzivno krasifikovani, zbog dega 6ine teren tesko prohodnim ili neprohod-nim. Skoro redovno su bjelidasti, i dosta monoionog mikrofacijalnog sistavr, obidno mi^kritskogtipa, katkada u vi5im dijelovima pelmikritski. SadrZe kaprinidef radiolitide, hondrod.onte iostreide, a u vi5im dijelovima i rekvienide i sitne g{stropode, gradeii tada biosparite i biosparu-dite. Vrlo su oskudni mikrofaunom ili su bez nie. Od limelibranhiata su zastuiljeni: Coprlnutoboissui, Durania cornupastoris, Durania sp. (aff. btayaci), Eoradiolites sp., Ich'thyosarcolites sp.,Sauaagesia sharpei, Chondrodonta joannai, Ostrea ip.Negdje se u ovom kompleksu slojeva uodava karakteristidan sloj sa briozama koji nije stalandlan, ali se javlja iskljudivo u najniZem dijelu, neposredno iznad. glavnog horizonta sa'hondro-dontarna..U profilima gdje su ovi bijeli kristalasti krednjaci sironizKni k"aprinidima ili radioliti-91*u,.oni..mogu posluZiti kao odlidan reper za izdvajanje kaprinidskog irorizonta. Posebno jehiepo izraLen ovaj sloj na Somini. Inade, skoro redovan dlan kaprini&kog horizonta je i slojsa mnoitvom tankih lju5turica iameiibranhijata (Crni kuk, Utes, Vard.ar, Du6odka, Nozdie i d.r.).

Kaprinidski krednjaci cdgovaraju srednjem turonu. Njegova prosedna debljina je oko 90 m.

Gornii tu"oa (arl)Gornji turon je u pojedinim dijelovima terena zastuplien tijepo stratifikovanim mrkozudkasrimi sivim kredniacima, kada se lako izdvaja od kaprinidsi<lh krednjaka u podini. SadrZi broine radio-lite i sitne hipurite, a rijetko akteonele i nerinee. Od mikrofaune rad.Zi miliolide. Od rud.istasu konstatovani: Hippurites grossouorei, Hipp. (Hippuritella) resectus mexicana, Biradiolitesangulosus, B. quadratus, Bournonia sp., Durania sp. i dr- Ovaj odjeljak turona je posebno bogatfaunom na Crnom vrhu. i niegovim ijeveroistodnim padinama, a izdvojen je i na Somini i ju[o-zapadnim padinama Niego$a.

N9, na ve6em dijelu terena.gornji turon se.po habitusu i stratifikaciji te5ko izdvaja od kaprinid-skih krednjaka, kada je obidno i siroma5niji faunom. Tad'r su ovu duu dijela tuiona za;eanla<iizdvoiena (11-"?) To i.e_kompleks masivnih bijelihkrednjaka, obidno mikritskih varijetera sarijetkim radiolitidama (Dwania, Sawagesia), bez kaprinida, zatim bankovitih kredniaka bio-sparitskog tipa bez makrofaune, sa miliolidima, kao i-slabo stratifikovanih jako krasifikovanihbiosparudistskih krednjaka sa Biradiolites angulosus, B. quadratus i dr.

sENoN (Ki)Najmladi kat krede ima ogranideno rasprostranjenje. Javlja se duZ fli5ne zone Duge i na krajnjemjugoistodnom obodu lista,_ a y yiay dvije manie partii; i na Velikom utesu i Cigaiki. ro ;e jeainisffatigrafski dlan mezozoikakoji nije razvijen istitlueivo u faciji krednjaka i dolfimita, ve6'u svomnajviSem dijelu prelazi u fliSnu mastrihtsko-paleogenu seriju.

Senon se kontinualno nastavija na turon. Pred.stavljen je raznovrsnim, preteZno masivnim bijelimkrednjacima sa rudistima, rede uslojenim mrkoZu6kastim kfedniu.i-u ,u brojnim iuaistima ibogatom mikrofaunom. Strukture su mikritske, ali su desti varijeteti sa lrupnijim fragmentimarudista, kada grade biosparite

_i biosparudite.. Rijetko sadrZe pioslojke dolomiia, dijaienetskogtipa. Na osnovu faune rudista dokumintovani su santon) kampan i mastriht, aot t<oniaEt<i potkalpaleontolo5ki nije mogao biti dokazan.

Santon i kampan su redovno male debljine. Od. faune u krednjacima su nadeni: Duraniaflieki,Sawsagesia meneghirtiana, Medeella sp., Hippurites colliciatus, Hipp. inaequicostatzzs i dr. Ovaluu+l iq u nainiZim dijelovima senonu konsiatovana u brojnim loiculnosti*a: Nozdre, Stuba,Stubidki dolovi, Dubodke, kao i u povlati bijelog boksita kod Jelinih pe6ina.

Mastrihtski Potkat je znatno deblji od santonskog i kampanskog, a narodito je debeo na lZobodu lista (Stubica, Bogetiii, Durovii_i). To su iasivni ^do baniioviti krednjaci veoma bogati

faunom rudista. Odredene su sledeie forme: Hippurites atheniensis, Hipp. oredenburgi, H7pp.

26

(Orb.) nabresinensis, Hip?. (Orb.) lapeirousei, Bournonia excaoata, B. bournoni, Durania mar-tellii, Kuehnia serbica, Medeella sp., Lapeirouseia jouanneti, Radiolitella maestrichtiana, Sabinia sp.,Gyropleura sp. Faunistidki sadrZaj ukazuje na donji, srednji i niZi dio gornjeg mastrihta.

Debliina senona varira od 100-400 m, s tim Sto je najveia na jugoistodnom dijelu terena.U toku gornjeg mastrihta nastala je u ovoj oblasti nagla promena facija, kada se taloii fli$.

MASTRIHTSKO-PALEOGENI FLIS (K, Pg)

Ove tvorevine su razviiene u vidu jedne uzane, oko 30 km'duge zone, koja se dijagonalno pruiaod Nik$iikog polja na SZ da klanca Duga. One su saduvane neposredno uz delo Kudke kraliu5tii dine dio ,,poiasa eocenskog fliSa Zetske Ravnice, doline reke Zete i klanca Duge" (2. Be$ii, 1959)-U Nik$idkom polju je fli$ uglavnom pokriven kvartarnim sedimentima, ali je ispod njih konsta-tovan bu$enjem. Oduvijek je smatran eocenskim, ali je u novije vreme Z. Be5ii (1959) nago-vijestio eventualno prisustvo paleogena.

Ovaj fliS se normalno razvijao iz sprudnih krednfaka donjeg mastrihta preko uzane prelaznezone koiu dine pela$ki laporovito-karbonatni slojevi sa slabo izraLenim fli5nim karakteristikama.Danas se nalazi tektonski uklje}ten izmedu tih krednjaka i krednih krednjaka iz dela Kudkekraliu$ti. Prilikom kraljuSastog navladenia kompleksa krednjaka preko fliSa, koji ie imao osobineplastidne mase, dolazilo je i do diferencijalnog kretanja fliSa preko njegove podloge. Zato danasflits ne leZi normalno na senonskom krednjaku, sa kojim je stratigrafski kontinualan, vei je tagranica tektonizovana. To je i razlog da se uzana prclazna zona u podini fli$a uglavnrln'l nezapaLa. Inade, mestimidno su u fli5u uklje5teni senonski krednjaci.

Podetak taloZenja fliSa u ovoj oblasti ne pada u svim dijelovima terena u isto vreme u okvirumastrihta. ZapaZa se da fli5 negdje lei,i iznad sabinijskih kristalastih krednjaka (Nozdra), a negdjepreko krednjaka sa radiolitelama i burnonijama (Krupadko jezero), koji pripadaju neSto vi5ernnivou od sabinijskih krednjaka.

Zbog svog tektonskog poloLaja ovaj fliH je jako poreme6en i najveiim dijelom u5kriljen. Vrlo surijetki otkriveni profili koji se mogu promatrati. Osim toga, delo I(udke kraljutsti je navuieno narazlidite nivoe fliSa, diji su vi5i dijelovi uz to desto pokriveni osulinom, te praktidno nema profilana kojima se moZe pratiti kompletan litostratigrafski stub. Inade, u najvedem dijelu terena fli5 jekarbonatni, a man;'im dijelom laporovit. Najinstuktir,niji profili u fli5noj zoni otkriveni su kodCrnodola, gdje imaju debljinu od svega 20 m. Tu preko senonskog rudistnog krednjaka leZenajpre Skriljavi plodasti laporoviti krednjaci sive i rumenkaste boje. Sedimentolo5ke analizefli5nih sedimenata su pokazale da su to pela5ke detritidne karbonatne stijene intrabiokalciruditi,intrabiospariti, biospariti i biomikriti, dok su alevroliti i laporci redi. U alevrolitima je markantnalaminacija tedenja. SadrZe i krednjadke brede koje su, kao i intrabiosparuditi gradene od frag-menata makrofaune, zatim od krupnozrnog foraminiferskog detritusa, kao i od mnogobrojnihrazliditih tipova kreorjadkih stijena razlidite starosti. Nekarbonatna detritidna komponenta sesastoji od uglastih zrna lararca, feldspata, liskuna i hlorita. U vi5im dijelovima ovog izrazitokarbonatnog dijela fli5a rijetko se zapalaju pojave kliZenja veoma guste suspenzije, koja ie sasobom nosila i oblutke stijena starijih serija. Ova pojava odgovara tipu ,,mud flow", koji karak*teride podetne faze fli5ne sedimentacije. Lapolci i pjeskoviti laporci se nalaze u gornjim dijelo-vima sekvenci i u njima je desta kosa i talasasta laminacija. Slernovani materijal ovih krednjakadao je brojne forme koje ukazuju na njihovu mastrihtsku starost: Globotruncana stuarti, Gl.lapparenti, Gl. cretacea, Gl. cinrusa, Gl. conica, zatim Marsonella axycona, Globigerina cretacea,kao i planoglobuline, gumbeline i dr.

Lapororriti krednjaci u ovim lokalnostima prelaze navi5e u crvenkaste vapnovite laporce sarijetkim tankim proslojcima Skriljavog laporovitog kredniaka. U najniZem dijelu ovih laporaca,dakle neposredno iznad mastrihtskih laporovitih krednjaka javljaju se i Globigerina pseudobuloides,

27

Glabigerina ztarianta, koje ukazuju na prisustvo danskog kata. Odmah dalje u stubu konstatovanje vedi broj fo_rmi koje dokumentuju paleocensko-eoceniku starost ovog diiela stuba; ciioorototioaelasc-oensis., Gl. aragonensis, Globogerbta eocaenica, Gl. triloculinoides i"brojne d,ruge. U probamanajniieg dijela crvenkastih laporaca sreiu se i rede gornjokredne foraminife.., u&ouutio preta-loZene, dok njih u vi$im dijelovima neraa. Promairani profil fti3a kod Crntdola ,uurSo:ru ,.sivim iistijim laporcima, koji sadrZe istu, no nedto bogatiju asocijaciju foraminifera p";"rrii,iz patreocena i eocena. Medutim, na kratkom odstojanjuld,'opisanog profila navgdeni ienonskikrednjak leLt na karbonarnom, od,nosno mastrihtsi<om diielu fli$a.

I kod OdZine poljane je u iaporcima koji 1e2e na laporovitim krednjacima sa globotrunlgnamadeterminisana uglavnom ista asociiacija mikrofaun . Orim toga, paieogena mi-krofarrru 1. kor-statovana i na viSe rytJ? u izdancima laporaca_ diii odnos premi osta*lim dijelovima flida nijeotkriven (istodno od Rakite, sjeverno i jiLno od_ Presjeke, Tisa). No, u najveiem dijelu ovogfli$nog pojasa otkriven je-mastrihtski karbonatni clio fliSa. TEkb u desetek'kilometara dugoripojasu fii5a sjeverno od OdZine poljane nigdje nisu zapaieni laporoviti dijetovi fUSa to;I Uiodgovarali paleogenu.

Jaka_po-reme6elost fli$a, mala Sirina zone U koioj se javlja, litolcSka slidnost i ckolnost da,deloKudke kraliu5ti leLi na razliditim stratigrafskim'nivoima ftSr, potpun; o".;og;a;;; rrif" [ri.""njegovo raddlaniavanje. I(od Tise i Presjeke zapateno je da fli5 iz dijeta profila io;i u rruurttr.uuda odgovara starijim dijelovima, pripada.paledgenu, dok iz vi5ih dijelo'Ju prip.a, po ;-l6fr;;imastrihtu. Nije jasno.da li su po srijedi nenormalni odnosi uslovljeni klraiiuStaniem, ili ,r, toinversni odnosi vezani za uzani polegle sinklinale raskinute kretanjem Ku8ke tinf;"Xti.

=" -

PALEOGENI,ALEocENr FLrS (Ps)

Siroka fli5na zona koja- je. tazvijena neposredno van sjeverne granice lista Nik5ig u oblasti{Ls-pca (list Gacko), zalazi jednim neznatnim dijelom na list Nlksid sjeverno oa seiine. r toaNi$tice i9 ot]qive_na jedna mala partiia ovoga fliSa. Ukupna povr5ina rasprostranjenla-niSa ;emanja od 0,5 kmz.

Manja partija fli5a kod.NiStica..otkrivena je u o_kuiry jedne vrtade, gdje su iskopane dvije plitkeiun , kojima je otkriven svijetlo-sivi raspad.nuti glinoviti laporac. U mikror:aleontolo5kimprobarna su determinisanesiijedeieaglutinirane mifiole: Milioia div. sp., qriii"iiiiilin"

"t.oblonga, Triloculina cf . frigonula i T. gibba. ove forme ukazuju na plitkofod""-i".ii; ;;1.,"d;:Sjeverno od Seline f1i5 je zastuplien preteZno heterogenim pjes-darima, desto krupnozrnim islabo vezanim, sa karbonatnim cementom. Interesantno ;e daie mjesti-i"""

" ouiri-p;.Suri*uuodavaju uklopci heterogenih komada krednjaka od kojih heki sadrZe i fragmente rudisia. Nepo-srednovan granice terena iavliaiu se i dvrsti jako pjeikoviti krednjaci r"n.pori.a"o;-smleni savapnovitim pje$darima.

Mikropaleontolo5ke probe su ukazale na paleocensko-donjoeocensku starost sedimenata. I(on-statovana je sljedeia mikrofa-una; Globigerina eocaenica, Gl. uilocul.inoides, Gl. ,ib:quadroto,Globigerinoides conglobatus, Globorotalia Cf. aequa, Gt. cf. marginodentata i druge for*..Na iuZnom obodu ove fii5ne partije kod Seline jasno se na kontaktu sa donjolvednim krednjakomuodava kredniadka breda sa, heterogenim uklopc^ima krednjaka i faunom iazlitite starosti (jurskiIagenidi, mastrihtski rapinidi i druge krednd forme), aot u cementu ovih bre6a ima rijetkihnumulita koji ukazuju na eocen.

.NtYl gogg{nlh profila koji bi jasno oznadili medusobne odnose flisa, breda i donjokrednihkrednjaka. Medutim, nesumnjivo je da je donja kreda navudena na eocen) a stide se utisak da subrede na tektonskom kontaktu. Lokalno gled.ano, donja kreda je navudena ,ru "o"* * ;u!u. No,najvjerovatnije ie u ovom dijelu fli$ otkiiven u tektonskom prororr. Budu6i radovi na"ditavoj

?3

zoni fli$a na listu Gacko razjasni6e svakako ove odnose i ukazati na njegove sedimentolo$ke

karakteristike.

Na povr5ini nije otkrivena veza izmedu paleogenog fli5a Krstaca i mastrihtsko-paleogenogfliSa'Duge. Medutim, obzirom na malo odstojanje izmedu ovih zona, svakako se moZe zakliuditida oni stoje u izvesnoj paleogeografskoi vezi.

DONJOEOCENSKI FLIS ( 1)

U predelu Stubice na duZini od oko 3 km pruZa se jedna dvostruka zona eocenskog f1i5a, kralju-Srrio ot<ti"Stenu medu senonske krednjake. To su dvije sloZ_ene nepravilne paralelne kraliu5tiraskinute lokalnim ras;'edima, duZ kojih se fli5 javlja u dva, lokalno i tri uska pojasa_diie se Sirine

kre6u od nekoliko pa do najvi$e 150 m. Ova zona fli5a,predstavlia jedan kra6i krak veie fli$ne

zon.tolu nedaleko od istodnog obod,a terena, ispod Ostro$kih gleda.tone pod kv-artarne sedimente

ftif.Sietlg polja kod Kunaka (list Titograd). Malo ifiniie od Stubice iavlja se i jedna mala rnasa

fli$a kodi<fje jedan manji dio granice-prema senonu nema tektonski karakter.

Ovakav tektonski poloZai fli$a i strma padina na kojoj ie otkriven, zasuta dobrim dijelom ostllinom,

ne ornogu6avaju detaljniju analizu stuba.

Morfolo5ki vi5i,istodni pojas f1i5a predstavljen je sekvencama od tablidastih glinovitih_t.Oiesko-

uitit tuporouitih sedimenaia. U okviru njih je uoden jedan h.orizont breda, u dijim su uklopcima

uodeni hagmenti rud.ista (lapeiruzije), cijevdice pseudopolikonita, kao i numuliti i alveoline.

Numuliti s"e uodavaju i u iementu. noluva breda ukazuie da ie ovai dio serije p_ripadao margi-

,utro* dijelu basena u kome se brzo sedimentovao jo$ neobradeni detritus. U laporcirna iekonitatovana brojna mikrofauna globorotalija, globigerina i globigerinoidesa od koje citiramosamo karakteristidni;e: Gtoborotitia ,rottuilo,-Gl. iocenica, Globigerinoides trilobus, Gl. sub-

quadrati.us i dr. Medu numulitima iz intraserijske brede identifikovani srt'. Nummulites bolcensis,

iL atacicws, Assilina granulosa (odredba numulita: A. Pavi6). Mikropaleontolo5ka asociiacija

ukazuje na donjoeocensku starost.

Morfolo5kiniZipojasfli$a jelitolo5ki predstavljen sekvencama g-radgnim od glinovitih sitnozrnihpje5dara i sivih^i iumenih laporaca,^sa padom pod senonske*rednjake. U_s]vi-m laporcima je

rruC"rru malobrojna foraminiferska fauna, koja nije tipidna: Rotalia sp.,.-Robulus.cf. incopta iGTjbotruncana sp. Globotrunkane su nesumnjivo pretaloZene iz senonskih krednjaka.

JuZno od Stubice je otkriveria i iedna mala izolovana masa eocenskog fli$a, saiuv_ana. izmedu

iva rasjeda, koja svojim sjeverozapadnim dijelom diskordantno_ leZi na rudistnim kredniacimasenona. To su

'crvenicasti'slojeviti glinci, difa pela3ka foraminiferska asociiacija glob_orotaliia iglobigerina takode ukazuie na donji eocen (Globorotalia crassata, Gl. aragonensis, Globigerina

eocenica, Gl. *ilobus i dr.).

U intraserijskoj bredi vi$eg pojasa zapa1ena je gradaciona sloievitost koja govori o inversnom

poloZaju. Nema dovoljno elemenata da bi se potvrdilo da je poloZaj ditave zone takode inversan'

U svakom sludaju fli$ je tektonski poreme6en) ma da je zadrLao osnovnu orijentaciju pada ka

sjeveroistciku, odnosno pod krednjake senona.

Jugozapad.na granica obafli$napojasa Stubice prema senonskim krednjacima u podlozi ima isti

karakter kao i odgovarujuta granica mastrihtsko-paleogenog fli$a. Naime, usled diferencijalnog

kretanja uslovljenog kralju$tanjem ona ie tektonizovana.

Donjoeocenski flii oblasti stubice je paleogeografski nesumnjivo vezan za fli$ u delu I(udke

kraliu5ti, koii ie odreden kao mastrihtsko-paleogeni.

,o

NEocEN (Ng)

Polje. Brezna, koje se nalazi na.nadmorskoj visini od oko 1000 m, uglavnom je prekriveno glacio-fluvijalnim materiialom, koji je u najvedem dijelu polja zatravljeni maskiran tankim humusnimpokrivadem. Kopanjem bunara otkriveni rr.t.ugoui uglja, 5to je bio povod i za istraLna bu5enja.Tako ie konstarovano.prisustvo. i neogenih rJdi*.riut* (D.'Joji6,'1960), er;1r-iJ*rta nemau dijelu polja Brezna koji je zahva6erilistom Nik$ii.Devet istraZnih bu$otina py.r"L samo djelimidnu sliku o rasprostranjenju neogena u okviruovoga polja i njegovoj debljini.. Zbogtoga je granica neogena pi.*u gtacioituviyal"nim sedimen-tima Blezne sasvim aproksimativna, pa lJtao iakva i grafiEki o/nadenulobziom'dau sred.i5njem,

":ilz:-P dijelu poljJ Strde brojni t<umat;i krednjaka-iz p;[;;;iifh oko kojih ;"-t.rio otr<.i,r.nglaciofluviialni materijal, najvjerovatnije je neogen Biezne razvijen , duu irotovurru ai;"tu.

loanli bu5enia ukazuju na -razliditu debljinu i karakter sed,imenata. Tako u Donjoj Breznidebliina neogena do.krednjadke_podloge varira od 8 do 15,6 m. rspoa humusa se smjanjujuh.eterogene-.sli1e lglinoviti p.jeskovi. C;eanoj bu5otini 6or s; ir-"a, pr"riie"lt i-taporovitihglina.,u po.dini i pjeskovitih glina u povlaii konstatovan je mulj i t..r"t debljine 7,2 m, u kome jenatru$eno i iedno neugl;'enisano stablb. Faunistidkih ostaiaka u Lusotinama Donje Brezne nije bilo.

Y G' Brezni je neogen znatno debtji, do 43.m..To su heterogene gline, pijeskovi i Sljunkovi.rJ ovom dijelu polia neogeni sedimenti sadrze i pojave uglja. ugalil" t"o"r,"titiu" "

aui^i. [usotirr.koje su u neposrednoj blizini i to u vidu dva prosroji6iig"r?ir"og mrkog.rguu. '- -

U niiern sloju uglja u bu$otini ima ostataka slatkovcd,ne faune. To je ujedno i jedini faunistidkimaterijal iz neogena ove oblasti, koji ne omoguiava determinaciju starosti r.ai*.""ii,DanaSnja. morfologija polja Brezna i razlidite dub_ine neogenih sedimenata u njemu ukazuju dasedimenti

leoge-na predstavljaju erodovane. ostatke.._nekatrs";.t -*jeg neogenog iezera, koieje egzistovalo u jednom.kraikom poliu izrazitos _kry9k9s r.iiiii,?, u.oi.,I* vitrruLl--i a.ugir,,udublienjima tazne velidine, u kb;ima r,, r..iulozill ri.t..og";i sedimenti sa ugljem. ugalj jesaduvan u dubljem dijelu neogenog basena, koji je

"roziiori *urrje razoren.

--o-/----' -

POSTKREDNE TVOREVTNE (Tc?)

U predielu Broianca i Peroviia otkriveno je na portland,sko-neokomskom dolomitu nekolikoneznatnih partijica konglomeratidno-bredastih kr.&i;d.u h"t.rog.rrog rurauua, u dijim je uklopcimakonstatovana fauna railidite starosti. Ni jedna od ovih purti;icine Zauzima""e.?."1i*rwo oastotinak kvadratnih metara.

I(od Brodanca determinisan-a fauna ukazuje da uklopci pripadaju neokomu, cenoman-tqronu igorniem mastrihtu. od neokomskih formi identifik6varL i" Fi"rrng ,"tririiii-r- top.og"rri*krednjacima i dazikladacee, od cenoman-turonskih Numm,oloculina heinti i votoitii*ino sp.,a od gornl'omastrihtskih: Peneroplis tratocaenica, Dicyclina rrhlu*,brrgrrr; *ir..iu".iJ","rotutirr"i dr' Kod Peroviia su pored mikrofaune cenoman-tuiona nadeni i.uf,isti, ;;ilk;;il; fu la.rr-tifikovan Hippurires (orbignia) rapeirousei, r<o;r utazuie ;; i;-pr"-mastriht.Ovo su:yuku\g- pretaloZene tvorevine postkredne starosti koje nemaju znaiajau geoloskoj graditerena' No, .njihovo prisustvo ie interlsantno sa _aspekta paleografi;", i.r-i!--*;'urizJ i"i"r"""sa sedimentima senona udaljena oko 15 km vazduZiom linijori.

KVARTARKvartarne tvorevine su na ovom terenu razvijene na istodnom dijelu terena, u Niksiikom poljui Brezni, kao i na padinama Vojnika i Goliie,

'gde zauzimaiu znatni prostransrvo. Zastupljeni su

30

morenskim materiialom, glaciofluvijalnim i ^imnoglacijalnim sedimentima, kao i crvenicom ialuvijalnim nanosima.

Morene (g1). Nekoliko lednika iz morfolodki lijepo izrailer;-lih cirkova na Vojniku i Goliji dalisu na njihovim padinama u toku pleistocena zn?tne kolidine morenskog materijala. On je sastav-ljen iskljudivo iz komada i blokova krednjaka, koji nije sortiran po velidini. Narodito je velikapovr5ina pokrivena morenama na Bundosu. Debljina im iznosi oko 80 m.

Glaciofluviialni sedimenti (fgl) ispunjavaju polje Brezna. Materijal za njegovo stvaranje suu prvom redu dale obliinje morene, ali priroda materijala ukazuje da je on dijelom done5en i savedih daljina. Naime, pored $ljunkova, pjeskova i gline ovi sedimenti sadrZe i fragmente porfirita,kojih nema na obliZenjm terenu. Debljina ovih sedimenata u Brezni iznosi oko 100 m.

Glaciofluvijalni sedimenti pokrivaju i nekoliko manjih uvala sieverno od NikSi6kog polja (Sipadno,V. orah, Jasenovo polje), ali ovdje u njima nema eruptivnog materijala.

Limnoglaciialni sedimenti (lgl) pokrivaju Nik$i6ko polje. Predstavljeni su preteZno Sljun-kovima, pijeskovima i glinama. Nik$i6ko polje je nesumnjivo u toku pleistocena bilo zajezerenoi u njemu se deponovao materiial koji su donele povr5inske vode. U ovim sedimentima se uo davaukr$tena sedimentacija. Debljina limnoglacijalnih sedimenata je vjerovatno u pros jeku oko 10 0 m,ma da u starim paleokra$kim vrtadama moZe biti i veia.

Crvenica (ts) je izdvojena samo u nekoliko ve6ih uvala, ma da ispunjava neobidno veliki broimanjih uvala i vrtada. Debljina crvenice je jako varijabilna.

Aluviialni nanos (al) je izdvo jen uz Zetu i nekoliko stalnih i povremenih riednih tokova uNikii6kom polju. U njihov sastav ulaze Sljunkovi srednjeg i krupnog zrn1 zatim pijeskovi igline. Debljina im vjerovatno ne prelazi 50 m.

3I

TEKTONIKA

Trebalo bi previie prostora ako bi htjeli da se i u najkra6im crtama osvrnemo na mjesto kojeteren lista Nik5id ima u raznim geotektonskim shemama, proisteklim iz razlititlh shvatanja.ogeotektonici Dinarida, dijem spolja5njem dijelu ovaj teren pripada. Poznato je da se sva ta shva-tania mogu grubo vezati za dviie osnovne koncepcije. Po jednoj postoje regionalne navlakeJna111h dimenzija. Ovakvo shvatanje zastupaiu: F. Nopcsa, L. Kobei, J. BourcLt, F. Kossma,t,A. Pilger, W. Medwenitsch i dr. od stranih geologa, a od na5ih I(. Fetkovi6, M. Lukovi6, B, Si-ko5ek i dr. Po drugoj koncepciji velikih navlaka nema, nego postoie samo veliki nabori i kralju-Sasta grada sa malirn lokalnim navlakama. Ovakva gleai$ta izlaLu Z. Be$ii, B. Milovanovi6,V. Muratov, B. eiri6, A. Grubii, M. Roksandid i dr. Naravno, u okviru ove dve osnovne kon-cepcije postoji veii broj varijanti i interpretacija.

Poloiaj terena ovoga lista i niegova tektonika ne pruZaju konkretne podatke na osnovu kojih bise a priori prihvatilo jedno ili drugo gledidte. U ostalom, ijeSenje ovog pitania moZe dati samoanaliza geologije mnogo Sireg prostora.

Drieii se najaktuelnijih geotektonskih interpretacij a i rujonizacija, ovaj teren bi po iednol'koncepciji pripadao ,,navlaci visokog I(rda" I(. V. Petkoviia (1958, 1961, l96la), u po arugojnajvedim diielom,,Starocrnogorskoj kralju5ti" imanjimdijelom,,I(udkoj kralju$ti" Z. Se$i6a(1948). Po.drugoj geotektonskoj reonizaciji Z. Beilica (1956), ovi tereni'bi pripadali ,,antikli-nalnoj zoni Starocrnogorske povr5i", ,,sinklinalnoj zoni Zetske ravnice, Siiote aohe rijekeZete, Nik$idkog polja i klanca Duge" i malim dijelom ,,prostranoi zoni antiklinale Vojnii<a iPrekornice". U ovu drugu rejonizacija Z. Be5i6a uklapajuie u osnovi i rejonizacije A. Grubida(1963) i M. Roksandi6a (1966).

Posmatraju6i teren lista Nik$i6 kao c;'elinu, on ima u osnovi facijalne i druge karakteristike jedneve6e geotektonske jedinice, u okviru koje se jasno izdvaja sloiena dislokacija na delu l(udkelualjuSti Z. Be5i6a. Elemenata za izdvajanje joS neke geotektonske jedinice nema. Zato razli-kujemo samo I(udku _\raliu$t i podrudje Visokog kr5a koje se ovdje teritorijalno poklapa saStarocrnogorskom kralju5ti Z. Be$i6a (1948). UZe tektogene i facijalne karakteristike ove'dvijeizdvojene zone nemaju svojih speci,idnih osobenosti.

Teren lista Nik5ii se odlikuje veoma sloZenom tektonskom gradom. Manifestovane su brojnerasjedne i naborne strukture, prije svega kraljuSti i dislokacije vertikalnog ili reversnog karaktera,kao i antiklinale i sinklinale. Osnovni pravac prtL,anja struktura je SZ-JI, sa krJtanjima kajugozapadu. Posebno se svol'om brojno$6u istidu rasjedi. Zahvaljujudi uglavnom slaboj vegetaciili fotogenidnosti ovog kra5kog terena, mogu6e je sa znatnom sigurno5iu fotogeolo$ki uodavatimnoge tektonske elemente, pogotovo rasjede. Treba istadi da je u velikom broju sludajeva veomateiko, bilo terenski bilo fotogeolo5ki, odrediti Sta je rasjed a Sta pukotina, utoliko prije dto sukomponente kretanja male kod mnogih manje znatainih, no jasno uodljivih rasjeda. S drqgestrane) duZ mnogih pukotina samo je u pojedinim dijelovima dolazilo i do gravitacionih kretanjablokova.

32

\

Sl. 3. Pregledna tektonska karta lista Nik5i6. Generalized tectonic map of the sheet NikSii. O6sopnaa reKrorrrl-arecrafi Kapra Jlrrcra Hzxurrr.

A. Kudka kralfu$t. Kud thrust. 9eruyft Kyua : 1. eelo Kudke kralju$ti. Front of Kud thrust. _@p-or:r ueuryuKyua. - l. Gornjopoljski reljef.'Reliei of Gornje polie. Penre(p fopue rrone. - 3. Sinklinala Si5mana.Syncline of Si5man. Crarrx;ursanr Illuurman.

B. Podrudje Visokog Kr5a, The area of Visoki Kr$. O6nacrr Bzcoxoro Kprua: 4. Sinklinala Budoia. Budo5syncline. Carxirananr Ey4oru. - 5. Crkvidki rased. Crkvica fault. Pasror,l I]pxeuqrr._- 6..AntiklinalaNjego$a. NjegoS anticline. Anrrurrr,rrra.nr Herolr. - 7. Sinklinala NjegoBa. Niego5 syncline. Curtr<rpnranrHer6ru. - 8. AntiklinalaZaljute. Zal|ute anticline. Anrrxm,ruanr 3a.nrota. - 9, Sinklinala StraZiite. Stra-Ziite syncline. Cuurcurrans Cr:parxurure. - 10, Antiklinala Lastva. Lastva anticline. Antmormanb JIacrBa.

- ll. Brahiantiklinala Osjednice. Osiednica brachyanticline. Epaxuanraxlurrarrl Oce.ruilqa.

JJ

Izdvojen je veii broj_plikativnih i disjunktivnih jedinica, koje_uglavnom imaju pravac pruLanjasjeverozapad--iugoistok. Samo nekoliko nabornih'struktuia, uglainom manji( direnziji, odstu-paju po pruZanju svojih osa.

KUEKA KRALJUST

lgity "9 Zlostupa 1a sJ.9velo7ap-gdg 11 do. {ikslltog oolia na jugoistoku pruza se markantna

dislokacijatoia predstavlja delo Ku6ke kraljuSti. u xltsie(om pltiu ;e ,"" airi;k;ja najveiimdiielom pokrivena kvaftarnim tvorevinama, da bi se ponovo -irrif"rioru[;;-;;;;si; na y,rgo-istoku van okvira lista_ Ni$ii. Njena duzina na ovom rerenu iznosi blizu +o t-.". irle slozenit^i:Je- paralelnih dislokaciia, jasno oznaden uzanim i dugadkim pojasornmaroiir*t"-pilogenogfli51, 31 koji su kraljusasto navudeni kredni krednjaci T aoto"iii. Geografski foiozl; ?"ru ou.kralju5ti detaljno je opisao.z. Besi6 (1948b,_.1.?53,1956, 1959). No, inia -""iir, "arlupanja

uodredivanju njenog poloi:aja u samom NikBi6kom polju.

Oduvijek se smatralo, pa. i. prilikom novijih. detaljnih istraiivanja (V. Vlahovi {, 1956), da jeglavga dislokaciia ove kralju5ti udijelovima gde se javlja flis uvek na to"tuti" ilisr l go.n;otrea-nog krednjaka koji je na njega nakraljudtan. Medutim, to nije uvijek slu6aj. rrt"l" t-rJ Kodarra,-Stu-be., Jakalja i Sjenokosa konstatovano da se paralelno ru iontui<torn ,li$a i na ,rj"gu-*rrof"rrogkrednjaka, na vrlo kratkom olqloi3ljt, koie se^kre6e od 50 do 1000 *, p.ri" i1"Eu Ji"iotr.i;,koja ie znadajnija od one uz ,1i5. Naime, duZ ove su na senonske rudistne krednjlake narrudenii kredniaci i dolomiti donje krede (neokomski krednjaci kod Kodana i Jakalja,; b;;;-6;ski kodStube i sjenokosa). To je svakako dislokacija vi5eg reda od one aui to;e i. ,;;;;ki?rednjaknavuden na rliSl koji je u pomenutim lokalnostima mastrihtske starosti.

O intenzitetu kretanja Kudke kralju5ti ne moZe se ni$ta pouzdano re6i. Facije kraljudti i terenana koje je ona navudena u osnovi su iste, i pored izvjesnih odstupanja kod jurskih'..di-..ru.u,koia su tezultat razliditih paleogeograrskih uslova na kratkim odstojanjima. Na samorn eelukralju5ti krednjaci su obidnb sla6o strati,ikovani i poreme6eni. Na veoma malom broju rniestase moZe direktno promatrati neposredni kontakt ,fiS r i navudenih krednjaka, oarroJ.ro uurlr.povr5ine kralju5tania.,Ugao-kraljudtanja na mjestimagde je to bilo *o9o6. proni;.ruri ir"u.iyqlav.noS ispod 30" (kod Kodana 25", u Crnod,olima"29"', kod, Sjenokola 3i"i T;;; gdfe jedelo kraljusti izgradeno od donjokrednih krecnjaka, redovno se u -lisu lspr6a deia k.ai;ustinalaze. kralju5asto uklje$teni i senonski krednjaci'(Sjenokosi, Nozdre). or"6'"1."i""*ao i .ela-l'_:^T,o-.91u*,yguo ,prtl povr$ina.kralju5tanja ukazuju da horizontalna ktmpon;;;; kr;,i*," KudkeKal,ustr nije mala. U prilog to_ j- pretpostavci treba dodati i odnos mladih rasjeda koji su upravnina delo kralju5ti. Naime, u_ oblasti buge brojni. ras.jedi koji presecaju autohtoni teren nemaiusvoj neposredan nastavak u krednjadkoj masi kialjudti, bar ne u istol ravni. Ovo r. ,roz" ot;ur.rititime da je fli$ koji ieleLao izmedu dvije krute mase, od kojih je jedna bita navudena pr"t L'a.rg.,djelovao na skrijetanje ravni rasjeda.

U odeliku o mastrihtskq-Fl^eogenom fli5u obja5njen je_polozaj fli$e prema svojoj podini. Redeno jeda je tai kontakt stratigrafski kontinualan,'ali je iektonizivan

"'rti.a air"i".rli;rffit."turr;uflisa u odnosu na s-vojy po_dlo_gu, prouzrokovanog potiscima tole ie .lis trp." p'.iiiiok'mur;.r-

Sastog navladenja Kudke kralju$ti.

Dio.kud-ke-kraljuiti koji je zahvaden listom N.iklig tektonski je jako poremecen. Na jugozapadnojpadini Golije paralelno sa derom I(u6ke kraljusti pruzr se l.anu tirilu;t;;"r;iripo"", a"zkoje su dovedeni u nenormalan kontakt mlrdi.turonski krednjaci ikrprinidski i forrj[turo.rski)sa krednjacima i dclomitima cenomanl i nljdcnjeg turona. Nejasaniarakter ima jedna dislokacija{uz,iuznos obodr poija Rrezna, krjr jc u cjelini pokrivena ghciofluvijailil;di-;nrima.u n.,enom prisustvu svjedodi poloLai donjokrednih lirednjaka sa sjevernog obod,a polja- i onihkoji proviruju u polju premag-o.rnjotiijaskom dolomitu. Naime, donjokredfia ..rii" i"a, r." lli,dakle pod trijaske dolomite lioji imaju isti pravac pada. K:ko kontakt ove dyije ierije nigdje

34

nije otkriven, ne moZe,se re6i da li je aosriiedi samo rasjed gravitacionog tipa, koji je uiednodoveo do rormirania ovog kra5kog polja, ili pak reversni rasjed na koji donekle indicira inversanodnos trijasa i donje krede.

Postoii i veliki broj gravitacionih rasjeda, uzduZnih, poprednih i dijagonalnih, koii su doveliu nenormalan odnos razlidite dlanove mezozojske serije. Posebno je markantan po intenzitetukretanja blokova rasjed koji se pruZa pravcem SZ-JI od Presjeka ka Gornjem polju (Gornje-poljski rased), duZ kojeg su dovedeni u kontakt gorniotrijaski dolomiti jugozapadnog bloki iluedni krednjaci i dolomiti sjeveroistodnog bloka.

Teren Kudke kralju5ti je intenzivno poremeien i plikativnom tektonikom. ZapdLa se nekolikonabornih struktura, dije se ose pruZaju uglavnom pravcem SZ-JI ili SSZ-JJI. PreteZno sumanjih raspona. Medu njima se istide sinklinala Si5mana u dijem su dnu saduvani i hondrodontskikrednjaci turona. Njena osa tone ka JI, a raskinuta je sa nekoliko manjih rasjeda.

Veoma su intenzivno izuvijani krednjaci i dolomiti cenomana i najdonjeg turona koji izgractujugreben Golije i leie iznad opisane kralju5ti na jugozapadnoj padini Golije. To fe kompleksmetarskih, dekametarskih i hektometarskih nabora, dije sve ose imaju pravac pruZanja SZ-JI,a dije aksijalne ravni imaju pravac pada ka SI, dakle pravac pada koji u-osnovi-ima ditava serija.Takode fe intenzivno, no ipak ne5to manje izuvijan niZi Oeo hondrodonskih krednjaka koji leZenormalno preko predhodnih.

Sedimenti Kudke kraliu5ti u cjelini padaju ka sieveroistoku. Izuzetak dine sed.imenti ogranakaVoinika. Dio phnine Vojnik koji se nalazi u okviru ovoga te(ena u cjelini blago rone ka JJZ iov3i niegov dio, lokalno posmatrano, nema elemente koji bi odgovarali dijelu antiklinale Volnit<ai Prekornice Z. Be5i6a (1956).

OBLAST VISOKOG KRSA

Ova oblast, koja zahvata najve6i dio terena, sadrZi sve strukturne karakteristike kojima se odlikujei teren Kudke kralju5ti. Tako ona sadrZi ve6i broj paralelnih kralju5ti pruZanja SZ-3t, od koiihje vedina u gornjokrednoj seriji i koji dovode do vi5estrukog ponavljanja pojedinih dijllova gorniekrede. Fo svojim dimenzijama i intezitetu najznatajnija je laaljult koja ie pruZa sjeveroistldnimpadinama Tikvine i duZ Njego5a, a koia je kod Medede kamenice raskinuta i pomerena najugozapad. DuZ nienog sieverozapadnog dijela, ispod Tikvine, na turonske krednjalie sa hond,ro-dontarna kralju5asto naleZu kredniaci i dolomiti- donje krede. DuZ dijela ove kralju$ti koji jeporneren ka jugozapadu nenorimalno naleZu naipre mlade jurski, a zatim donjokredni krednjacina hondrodontskekrednjake turona. U tom dijelu ona raskida dio jugozapadnog krila velike iblage antiklinale Njegoda. Dalje ka JI ova kralju5t raskida jugozapadnJkril,o pfit(e sinklinale nagrebenu Niego5a, dovodi u nenormalan odnos cenomansku seriju sinklinale i gornjoturonskekrednj_ake, i gubi se u doirjokrednim krednjacima i dolomitima, koje je u jednom dij"elu iralju5astonar,r:kla na gornji turon. DuZina ove kralju$ti iznosi oko 20 km.

f$1lel.ng-sa opisanom kralju5ti na jugozapadu se pruZaju na ukupnom rastojanju od oko l5 km,jo5 tetiri kralju$ti. DuZ dvije najbliZe, na razlidite nivoe gornje icrede naleZu donjokredni sedi-menti, dok su ostale dvije vezane za ruzlitite stratigrafske nivoe gornje krede. U JZ dijelu terenakod Vignji$ta i Tupana, dva reversna rasjeda prelaze u graviticione.

JuZno i jugoistodno od Kru5dice na duZini od svega 4-5 km pruZa se jedna sloZena, manja alimarkantna kralju$t, prulanjaskoro istok-zapad, duZ koje su jednim dijelom na turonske krednffinavudeni lijaski sedimenti. Ona se mjestimidno udvaja i tad.a su u lijas uklje5teni ruronski kred-niaci. Taj dio ove kralju5ti moZe se promatrati na putu Nik$i6-Grahovo, kod raskrsnice lokalnogputa za napuSteni rudnik bijelog boksita ,,Kru56ica". Taj lokalni put na kratkom otstojanju sedeovu dvostruku kralju$t.

35

I na Budo$u, od Orline preko Kupi6a,prula se pravcem SSZ-JJI jedna kralju5t koja dalekozalazi na terene lista I(otor, raskidaju6i jugozapadno krilo sinklinale Budo5a. Jugozapadno od nje,u boksitonosnoj oblasti Jelinih peiina, izrailene su tri manje kralju$ti koje su uslovile rrostrukoponavlianje horizonta biielog boksita na granici donje i gornje krede. Manji dio jedne ve6e kralju$tisa lista l(otor zalazi kod Skorupana i Devojadke grede na ovaj teren. Oblik dela ove kralju5ti,duZ koje ie na turonske krednjake navuden gornjotrijaski dolomit i lijaska serija, govore da iehorizontalna komponenta kretanja iznosila najmanje 2 km.

Najzad treba pomenuti kralju5t sjeveroistodno od Gostojevi6a, duZ koje su senonski kreiniacinavudeni na eocenski fli5. T9 je zavr5ni dio veie kralju5ti na listu Titograd, koja ie paralelna saI(udkom kraliu5ti. Nije sasvim jasan tektonski odnos donjokredne serije i dviie"neznatne partiiepaleogenog fli5a kod Seline i Ni5tica, na sievernom obodu terena. Donja kreda nesumnjivo leZipreko ovog fli$a, koji je najvjerovatnije otkriven u tektonskom prozoru.

Disiunktivna tektonika fe u ovoj oblasti zastupliena zaista velikim brojem rasjeda i velikihpukotina. One se pruiziu 'uzduLno, popredno i dijagonalno. eesto im se karakter ne moZeodrediti. Intenzitet kretanja blokova duZ ovih rasjeda nekada je veii na malim, nego na mnogoduZim rasjedima.

Treba ista6i, pored pomenutog rasjeda koji je raskinuo kralju5t Tikvine i Njego3a, i Crkvidkirasfed kod Crkvice, duZ koga je spu$tanjem jugoistodnog bloka portlandsko-neokomski dolomithipsometrijski doveden zflatno iznad gornje krede.

Naborne strukture oblasti Visokog kr$a su dosta brojne. U najve6em broju im ose imaju pruZanjeSZ-4L Po svojim dimenziiama istide se na sjeveroistodnim padinama Njego5a dosta pravilnaantiklinala NjegoSa, dije jugozapadno krilo na samom grebenu prelazi u sinklinalu Nfego5a.Sinklinala je duga oko 13 km i sasvim blago tone ka JI.U jezgru ove anriklinale su otkriveniiurski sedimenti, a na krilima donjo- i gornjokredni krednjaci. JoS je ve6ih dimenzija, ali nepra-vilna, jako deformisana i izrasedana antiklinala Zaljute, dok je od sinklinala najprostranija takodedeformisana struktura StraZi$ta. U boksitonosnoj oblasti Bijelih poljana izraLen je sisrern nekolikoparalelnih izoklinalnih nabora prevrnutih ka JZ. Ovi su nabori smatrani nizom paraletnih kraljuSti(A. Pavi6, 1961). Na krilima svih ovih poleglih bora moZe se pratiti horizont bijelih boksita.Na prevrnutim krilima, gde su boksiti uinversnom odnosu prema podini i povlati, oni su redovnomanje debljine nego na normalnim krilima, jer je uslijed tangencijalnih kretanja prilikom ubiranjadolazilo do redukcije boksita na krilima koja su intenzivnije ubirana. :

Posetrno interesantno strukturno podrudje predstavlja oblast Osjedenicei Jazine, ne zbog gradepovrlinskog dijela terena) nego zbog strukturno-geolo$kih podataka do koiih se do5lo dulUokombu5otinom u Os)edenici koid je dala povod ia ruzlitite interpretacije regionalnog zna(aia. Ovaoblast pripada dijelu poznate Grahovsko-lastvanske sloZene antiklinale. Detaljno je obradenau novije vrijeme (2. BeSi6 i saradnici 1957,T. Draga5evic i M. Roksandii, 1960). U njoj su,na terenu lista Nik$i6, kao stukture niLeg reda izdvojene dve antiklinale: antiklinala Lasiveu oblasti lazine (poznata po mestu Lastva, koje je van terena lista NikSi6) i brahiantiklinalaOsjedenice. Antiklinala Lastve je opisana u odeljku o trijasu. Osjedenidka brahiantiklinala imapruZanje ose skoro istok-zapad. To ie nepravilna struktura sasvim blagih nagiba krila, izgradenaod gorniotrijaskih dolomita i lijaskih krednjaka i dolomita. U njoj je kod-Osjedenice l,ociranaduboka bu5otina ,,Grahovo-1". Sa dubinom od 3.034,2 m ona je pruzila znatajne pod.atke ogeologiji dubljih dijetova terena. Stratigrafski profil ove bu5otine dala je M. eanovic, iSO:. goa.Medutim, dopunskim istraZivanjima je stratigrafska interpretacija unekoliko izmenjena. I(onita-tovano je da serija problematidne starosti u intervalu od 776-1400 m sadrZi Clypeina beiici,koia je nadena i u rabeljskim slojevima kod.Lastve, te je ovaj interval determinisan liao karnijskikat (usmeno saop5tenje S. Panti6 i M. Roksandie, D66). Takode je sedimentololkim ispitiva-niima konstatovano da serija problematidne starosti u intervalu od 1574-1872,5 m odgovararabeljskim slojevima karnijskog kata (M. Roksandic, 1966), Sto ukazuje na nesumnjiv nenoimalankontakt slojeva ovog intervala prema povlati ladinske starosti. M. eanovic (usmeno saop$tenje)prihvata ovo gledi$te. Potrebno je napomenuti da prilikom bu$enja jezgrovanje nije vrSeno

36

u prvih 20-30 m, Sto znati daje mogu6e prisustvo i retskog kata gornjeg trijasa, mada ie mikro-fosilna asocijacija prvih izvadenih jezgara ukazala na norik. Interpretaciju geolo5kih odnosaterena oko bu$otine dao je M. Roksandi6 (1966) na osnovu korigovanog profila bu5otine i geo-fizidkog ispitivanla :rpre sv€ga reflektivno-seizmidkih". B. Siko5ek i W. Medwenitsch (1964)su na jednom regionalnom profilu (Molunat-Njego5), za oblast Grahova dali interpretacijunesurnnjivo baziranu na prvobitnim nekorigovanim podacima bu5otine ,,Grahovo-I". M. Rok-sandid (1966) smatra ,,da je najverovatniia predpostavka da nabu5eni juryki slojevi u bu$otini,,Grahovo-1'; pripadaju bloku koji je, na slidan nadin kao i u Nik5iiskoi Zupi, potonuo i nemasvojih izdanaka na savremenoj povrdini zemlje". Medutim, po B. Siko5eku i \7. Medwenitschu(1964) srruktura je interpretirana dvostrukim horizontalnim kretaniem, s tir+ Sto je gornjitrijas najvi5eg dijela dio velike navlake Visokog kr5a'

NaSa interpretacija, koja ie prikazana na profilu A-B uz geolo5ku kartu, razlikuie se od obe

predhodne. Uporeduju6i geolo5ti profil bu5otine i reflektivno-seizmidki p:ofil jednog dijelai.r"rrr'.,u'p.ofiiu pravca lz--slpreko same bu5otine (M. Roksandie,1966) do5li smo do zakljudka

da je nenormalan kontakt izmedu trijaskih i jurskih slojeva na oko 1900 m vezanza jednu manje--vi5e hbrizontalnu povr5inu navladenja. Do ovog zakljudka se do5lo u prvom redu na osnovu

poloZafa jednog ,,fantom horizonta" izralenog na reflektivno-seizmidkom profilu na duZiniod oko +,S tm, toji je pribliZno horizontalan. Ovai ,,fantom horizont" se uglavnom poklapa sa

gornjom granicom lijara ,a 2770 m dubine. Kako su u tom sludaju lija9, pf i ml1da jura subhori-Iontalni,-a pribliZno su horizontalni i gornjotrijaski dolomiti u povr5inskim diielovima, to namnajlogidnije^ izgleda da i nenormalni kontakt ima uglavnom takav poToiai, ier nije nigdje naobliZnjem terenu dao bilo kakve manifestacije niti izbio na povr$inu.

Cili ove interpretacije nije da se svesno da prilog shvatanju o postojanju velike navlake Visokogkr5a. Cinjenica ie da ova dislokacija, koja je jasno ispoljena na dubini, mora negdje da izbi)e na

povr5inu i da se odredenim manifestaciiama ispolji. A na pitsnjs gdje ie to odgovor treba traZitina jugu, van domena lista Nik5i6. Tek detaljna istraZivanja. oznadenih prostora daie odgovor.r. ruiro a znatajt ove dislokaciie konstatovane u dubini, ve6 i o opltem geotektonskom sklopuovog dijela Dinarida.

37

PRTTEGLED MTNERALNIH StROV|NA

Jedinu ekonomski znatainu mineralnu sirovinu na ovome terenu predstavljal'u boksiti, dok su?u?YP\ i pojave bitumiie. i uglja, koje nisu eksploatabilne. Nije iot.ebno nagta$avati da oviI(raskr tereni raspolaZu neiscrpnim kolidinama krednjaka pogodnlh za gradeiinski rnaterijal.

BitumireIJ Zugliaiu, na.desnoj strani Nudolske rijeke, na povr$ini od pribliZno 200-250 m2 otkrivene suu.gornjotrijaskim dolomitima suve impregnacije-bitumije -j asfalta. To su i*pr.g.ru.i1" i.rfll-lira1e I pukotine dolomita. Utvrden-o je da ove bituminozne pojave

""e. 6;;?il-Jd naft.(A. Pavii, 1958). Inade, nemaju nikakvog ekonomskog znataji.U oblasti Lastvansko-grahovske antiklinale, koja dobrim dijelom zahvata juZni dio terena listaNik5ig, obavljeni su izvesni.pripremni geolo$ko-geofizidki rador,.i ,

"krd-;;ft;o-g.oroStmistrazivanja. rJ tom cilju bu$eno je kod bsjedenice. u ovoj bu$otini (,,cr"rr"r.-l;\lirgru i,intervala 780-1400 m bila su jade impregnisana bitumijom.

UsatfPored slabih tragova uglja-u rabeljskim slojevima Jazlye i Gornjeg polja, 1960 godine sludajno,t_y ry"r*oyg1e, prilikom kopanja bunara, poiave ugrja u polju Biezne koje je i*i;. ,*utrurroI(vartarom. Vriena su i.istraZna busenja, ali su samo dvije od ukupno 9'budotina'ukazale naprizustvo uglja. Na dubinama od 8,28 i 39 m Labrisgn

je'ugatj. xaivisi h";i;;;'i-;'l"ut;ir*od I m, dok su ostala dva znatrro tanja. To je lignitidno-miki'ugalj'(po D-l.iiJ", iboz), kojinema ekonomskog znataja.

BoksitiluLni i jugozapadni dio podrudja lista Nik5ii predstavlja bogata boksitonosna podrudja, koja suuglavnom doblo istraZena od strane rudnika boksita ,,NiksiZ". Skoro da ".*J po;uu6 (oja nijebila vei poznata. Medutim, njihov stratigrafski poloi:aj je u velikom urolu studalelu uio iogr"srroodrijeden. Gotovo da medu_ dosada5niim brojnim isiieZivadima nema nijednog eile ihvatanlebar u sludajevima pojedinih lezi5ta nije u toku ovog kartiranja pretrpelo izmjeie.Sva lezista boksita su vezana za karbonatne sedimente, krednjake i dolomite. Stvarala su seuglavnom na kopnenim karboratnim.povrdinama koje su se'formirale

"rrij.JLpi.oi"rt1,osciliranja Polgkog dna u. plitkom i Siiokom moru k'oje je pokrivalo ovaj aio- -IJitlrurrrt.geosinklinale. U nekim leZiSlima (Petrovici),-u \rednjacima k;i;; javtjaju il;r.;l",.i'u mnsiboksita, nadena ie marinska mikrofauna (R.-Radojidii, tesg),sto ukazule da su boksiti dijelommogli da se deponuju i pretaloZavanjem sa kopna ,r- *uri.rrko sredinu.

Postoje dvije vrste boksita na ovim terenima: 9r-ven_i.

i bijeli. Njihov hemijski sastav je vrloslidan, s tim Sto bijeti-boksiti imaju ve6i sadrzaj kaolina. crveni'boksiti ptfnauJu uernitskimtipovima sa manjim, ili ve6ira ude56em kaolinita i rria.otr;au gi;au. oni si koriste za aouilanje

38

-H,Crkvice

--E--E5t<rB

D.Breznq Br,

,#'Presjeko

=_a-Ex,= B.

: Lk,

/,K1U.lreptal:,o_:<i

rYfti,

e..NIKSIC.

J r'J.r'

bx:I ]NF PECINE

10km.

'-:t "'...2 As X a f]Jos f-tur6

Sl. 4. I'regledna karta poiava mineralnih srrovina. Generalized map of mineral occurrences. o6sopna xapre

1. Horizont belih boksita. Horizont "r*r,.;JJ. Lr""#?.;rx 6oxcrzroe. - 2. Hoizont *venih bok-sita. Horizont of red bauxites-. fopzsonr KpacrrErx 6oxcitoe. - 3. Lezista-bolsita, ; ;k6il;"i,t.6.po*itsof bauxites,_in exploatzition. _Mecropoxgenrar 6oxcuron, B excrrJryararlr4n. - 4.la-.U *a, ""p"Si.".-U.rd.r_gpun$ working, abandoned. Iopusaaerrpa6orxa, sa6poruer"aq. - s. Pojave-uitumli, fli--b"",iii.nces ofbituminous. rocks-.(a). flpoxrnenrzr 6zrprrllr (a).

- 6.

'Po1gy9 tignlta (Ul), ri busotinama. O!c.rrr.rr"., or tvg-nite (Ul), in bore-holes. IlpoaereHza :rrutrzra (U1;, icxsarxzrax.

aluminijumh i imaiu veii ekonomski znadaf, dok je kori56enje biielih boksita ogranideno naprirnjenu u varrosralnoj industriji i proizvodnji cementa.

Konstatovana su 4 horizonta boksita:

39

I. Trijaski crveni boksiti, koji leZe preko krednjaka ladinskog kata, dok im povlatu dine rabeljskislojevi karnijskog kata;

IL Crveni jurski boksiti. Podinu im grade stratigrafski razlititi dlanovi jure (donji malm ilidoger), dok im je povlata uvek mladi malm;

III. Donjekredni boksiti, naivierovatnije baremski. Do sada ovaj horizont nije bio poznat.Hemijske analize nisu vr$ene, ali po boji i strukturi odgovara bijelim boksitima;

IV. Bijeli boksiti, stvarani na prelazu donje i gornje krede. Naide56e im podinu dine krednjacidonie krede, izuzev u oblasti Bijelih poljana gde je podina lijaske starosti. U povlati irn leZecenomanski krednjaci, sem u podrudju Jeline pe6ine gde su povlatni krednjaci donjoturonski.

Prvi i tredi horizont nemaju ekonomske vrijednosti obzirom na malo prostranstvo i debljinu.Najve6e rasprostran;'enje imaju bijeli boksiti detvrtog horizonta koji u podrudju Bijelih poljanai Ljeskovih dola imaju i znatne rezerve, te se i eksploati5u. Debliina im u ovim podrudjirna naj-de56e iznosi oko 8 m, ma da mestimidno dostiZe i preko 30 m. Ovim tipom boksita su bogata ipodrudja Trubjele i PodboZura, gdfe je donedavno vr5ena eksploatacija, kao i podrudje Velimlja.

Znatno manje ima crvenih boksita. Danas se oni eksploati5u povr5inskim kopom na Crvenoj kitidqk je ranije koriSien i u Bajovom dolu i na podrudju Velimlja. Horizonti boksita, zbog razrneregeolo5ke karte, nisu mogli biti na njoj prikazani.

Nedavno su detaljno i pojedinadno obradena leZi5ta boksita u radu ,,Boksiti Crne Gore" (2. BeSi6,V. Vukovii i B. Cicovit, 1965). Medutim, interpretacija stratigrafskog poloZaja obradenihleZi5ta sa terena lista Nik5ii u velikom broju sludajeva ne odgovara stvarnim geolo5kim prilikama.

40

ISTORIJA STVARANJA TERENA

Dio mediteranskog prostora koji zahvata teren ista Nik5ii bio je u najvedem dijelu mezozoikapod morem. To je bila uglavnom plitka dinamidna sredina sa destim oscilacijama.

Po5to je trijas otkriven na malom prostoru, ne moZe se mnogo redi o njegovoj paleogeografskojevoluciji. U svakom sludaju trijasko more je bilo plitko i dalo je i karbonatne i klastidne tvorevine.Podetkom srednjeg trijasa, u toku anizika, diji su sedimenti najstarije otkrivene tvorevine naovom terenu, stvaraju se u tom plitkom raoru krednjaci. U ladiniku se pored krednjaka taloZei tufiti, koji su nesumnjivo u vezi sa porfirskim vuikanizmom koji je u oblasti Crne Gore podeou ovonl katu i dao porfirit-roZnadku seriju. Krajem ladinika i podetkom karnilskog kata gornjegtrijasa dolazi do kontinentalne faze koja le u jednoj oblasti ovoga terena dala boksite (Gornjepolje), a ri drugoj tragove uglja (Jazina). Magmatizam ladinika i kontinentalnafaza u karniiskomkatu vjerovatno su vezani za tektogene pokrete koji bi odgovarali ,,crnogolskoj orogenoj f,azi"B. MiloVanovita (1964). No, nije zapai,eno da su ovi pokreti prouzrokovali i uglovnu nesaglas-nost. More u toku karnika ponovo osvaja i stvara se u osnovi klastidna seriia rabeliskih slojevasa karakterom tipidnih plitkovodnih tvorevina i tragovima ug1ja. I(ako su rabeljski slojevi Gornjegpolja rllnogo manje debljine nego u Jazini, kontinentalnafaza je u oblasti Gornjeg polja ranijepodela i duZe trajala. Podetkorn noridkog kata dolazi do izvesnog produbljivania, kada se stvarakompleks gornjotrijaskih dolomita.

U toku iure je na najveiem dijelu terena egzistovalo plitko more u kome se taloZe plitkovodnisedimenti od infraneritskih do krajnje litoralnih, ukljuduju6i i lakustrijsko-marinski rcLim.U tom moru je podev od lijasa pa zakljudno sa najstarijim malmom dolazilo do destih oscilaciia,te su vladali razlititi paleogeografski uslovi na relativno bliskim podrudjima. To je usloviloizvesna facijalna diferenciranja u longitudinalnom pravcu, kao i mejstimidno otsustvo pojedinihstratigrafskih dlanova, odnosno praznine u stratigrafskom stubu. Tek u gornjem kin'leridZui portlandu dolazi do izjednadavanja paleogeografskih i biostratigrafskih uslova sedimentacijei formiranja homogenih facija na ditavom prostoru. Promjenljivost, odnosno nestabilnost paleo-geografskih uslova dovela fe do velike varijabilnosti u debljini jurskih sedimenata, dak i tamo gdjeje jura u potpunosti ruzvijena.

Lijasko plitko more je vjerovatno zahvatalo ditav teren izuzev oblasti Gornjeg polja i Brezovika,gdie preko gornjotrijaskog dolomita leZi portlandsko-neokomski dolomit (ovdje je iursko morevjerovatno podelo svoiu egzistenciju tek od najgornie jure). U lijasu se u juZnim oblastima taloZeizrazito plitkovodni sedimenti litiotiskog razvoja. Severno od oblasti gdje je jursko more odsustvu-valo sve do portlanda, u oblasti dana5njeg Vojnika, lijasko more je bilo ne5to malo dublje,neritsko ili infraneritsko, a dalo je tipske pala5ke tvorevine facije crvenih arnonitskih krednjaka.Tu je plitko lijasko more nastavilo svoju egzistenciju kroz cijelu juru. U juLnoj oblasti,medutim,u toku fure je doSlo do formiranja kopna. To se nairanije dogodilo u obiasti Bijelih poljana,gdje je hijatus trajao od lijasa pa sve do gornje krede. Odatle se rflore postepeno povladilo premasjeverozapadu i u gornjoj juri ernerziona faza zahvata ditavu juZnu oblast i podrudje dana5nje

planine Njego5, gdje je bila kratkotrajna, ali jasno oznadena slabim pojavama crvenih boksita.

41

I

Ponovo je transgresiia zahvatila ditavo prostranstvo u gornjem kimeridZu, kada se svuda taloiihornogena plitkovodna serija krednjaka sa Ctypeina juiassiia.

Van.oblasti Bijelih poliana plitko jursko more traje i u toku donje krede, kad.a je takode biloslabih oscilaciia morskog dna. Na to ukazuju.i razliditi stratigrafski nivoi ionie (."a.

" podiniboksita, kao i poiava intradonjokrednih boksita na relativnJkratkom oastolanlu oJlotutrrortlsa kontinuainom sedimentacijom. Naravno, ne treba zaboraviti na uticai erozijerru ,.iurrro*..roods rstvo mladih dijelova donje krede. Na granici donje i gornje krede nastupu korrtirr.rtulrrufaza koia nije zahvatila jedino podrudje sjeverno_ od Nik5idkog poilu, gdje se r;i-;;;iru kontinualno nastavila. U toku ove erozione faze formiraju se ni velik-om prostoru leziitf bijelihboksita. U toku cenomana nastaje nova transgresija regionalnog karakte.u, t olu ;e mato zakasnilasamo u podrudju Ljeskovih dola. Tu preko bijelih boksita, kojima su pod.ina donjokredni kre6-njaci, povlatu dine krednjaci donjeg iurona (rudnik Jeline pe6ine). 'Za vrijeme gornje krede, sve .do pred kraj mastrihta, postojalo je na ovom prostoru stabilnoplitko n'rore q kome se stvaraju tvorevine neritsko-sprudnog karaktera.

Emerzione faze koje su nastupile u iuri (na najvedem dijelu prostora u gornjoj juri) i na granicido-nje i gornie krede, rezultat su slabih epirogenih pokreta. Da u ovini razdobljiia nile imatajadeg uticaia ni jedna orokinetska faza svjedodi okohbst da su sedimenti prividno korrkorAarrt.ri,dakle bez uglovne diskordancije, dak i tamo gdje gornja kreda"leZi preko boksita i liiasa (Bijelepoliane).ili gdje n_a gornjotril'askom dolomitu leZi portiandsko-neokoirski (Gornje pot;e). Oistor-danciia izmedu donje i gornje krede na Sirokom prostoru moZe biti oa.u, u,rrt.frft-ti pot .tu.Za vrijeme gornjeg mastrihta, kao rezultat epirogenih pokreta vezanih za laramisku faiu aouzido naglog produbljivanja basena i brze promene facilr, kada se taloZe flisni seaimenii-- ronti-1ua!ry. sedimentacija se iz gornje krede nastavlja sve do eocena. Najmladem ai;.f" ffiS" starostje odrijedena kao donjoeocenska. No, obzirom da su na fli5 kralju$asro navudeni (redni krednjaci,ne rnoie se tvrditi da je fliSna sedimentacija u ovom prostoru i zavr5ena u donjem eocenu. Toujedno ateiava da se na ovome terenu odredi vrijeme intenzivnih orogenih pff...,u-

^

Obidno se smatra du :y t"g?li orogeni pokreti koji su doveli do jakih ubiranja i kralfultanja,odnosno do glavnih dinarskih struktura, odraz savske orogene faze, kojoj poseban iit i'ri]elen: Crne.Gorepridaje Z. BeSi6_(1959). Medutim,.V..Vido;i6 Qg62) najve6iznadulzarrtirunl.itralju5tanje..Visotog.kria daje helvetskoj fazi,.tiji je z.nataj'potencirao i L. ilte, Og5i).Nakon glavnih ubiranja_ i kralju5tanja do5lo je do intenzivnih iadijalnih pokreta, tuau ."

".eformirane naborne strukture i kralju5ti intenzivno izrasedani.

U polju Brezna ie u toku neogena postoialo verovatno manje jezero, diji su sedimenti danaspokriveni fluvioglacijalnim materijalorn. Jezero je ispunjavalo kra5ko -poi;"

* v.omu-irraritimkra5kine reljefom, o demu.svjedodi desto provirivanie krednjaka izpaleoieljefa p"f;". or"il"-geografskim prilikama u vrijeme neogena ne

-moZe se ni5ta re6i, jer ,,"-u podutuiu o posto;ur;,

neogenih sedimenata u okolnim oblastima. Nije poznato da li'su i kolii<o.r.og"rri-r.di*.rrtitektonski poreme6eni. U svakom sludaju neogeno^ jezero je egzistiralo posle-zav-.l."h glr"if,o-rogenih pokreta, jer njegovi sedimenti leie na skar5ienim po=vr5inama poremeienih krecnjakadonje krede.

U toku diluvijuma, za vrijeme glacijalne epohe, najvi$i dijelovi planina Golije i Vojnika bili supokriveni glederima.

42

LITERATURA

(CRNA GORA). rbid.Beiit Z. (1948b): POJAVA SEDIMENATA STARIJE JURE U OKoLINI PLANINE VOJNIKA

GORA). GodiSnjak Biol. Inst., Sarajevo.Beii6 Z. (1951): NEKI NOVI POGLEDI I SHVATANJA O GEOTEKTONICI DINARIDA.

Andelkoz:id M. (1962): GRANICA IZMEDU DONJE I SREDNJE JURE. Referati V Savetovanja, deo f,Beograd.

Baldacci Z. (1886): RICOGNOZIONE GEOLOGICO-MINERARIA DEL MONTENEGRO. Boll. delR. Com. geol. d'Italia. Vol. XVII (VII della 2a Seria) No 9 e 10. Roma.

Baldarci t. (1889): MINERALNI SLOJEVI CRNE GORE. Prosvjera, IV-IX, Cetinie.Beiit Z. (1935): GEOLOSKO KARTIRANJE NA LISTU NIKSIC. Izveltrj o radu Geol. Inst. Kr. Jugoslavije

. za 1934. godinu, Beograd.Beiit Z. (1936a): GEOLOSKO KARTIRANJE I ISTRAZIVANJE SEKCIJE NIKSIC. Ibid. za 1935. go-

dinu, Beograd.Beiii Z. (1936b): PRETHODNA SAOPSTENJA O GEOLOSTOJ CRaOI CRNE, GORE. Geol. anati Balk"

Pol., kni. XIII, Beograd.Beiii Z. (1948): GEOTEKTONSKA STRUKTURA SEVERNE CRNE GORE. Glasnik Prir. Muz. Srpske

Zemlie, ser. A-1, Beograd.Bciii Z. (I948A): JOS JEDAN PRILOG POZNAVANJU SERIJA JURE U OKOLINI PLANINE VOJNIKA

qCRNA

Gtrasnik-Prir. Muz. Srpske 7emly'e, ser. A-4, Beograd.

Beiii Z. (1951a): PRILOG POZNAVANJU RASPOREDA I GEOLOSKE GRADE U DINARIDIMA. Ibid-Beiit Z. (1952): PRILOG KA POZNAVANJU GEOLOGIJE DINARIDA. Ibid, ser. A-5: Beograd.Beiit Z. (1953): GEOLOGIJA SJEVEROZAPADNE CRNE GORE. Cetinje.Beiii Z. (1954): TEREN PLANINE VOJNIKA I MAGANIKA. Fond Zavoda za geol. i geof. istraiivania,

Beograd.BeiiT Z. (1956): POLOZAJANTiTUNALEVOJNIKA I PREKORNICE U GEoTEKToNSKoJ STRUK.

TURI CRNE GORE. Vesnik Zavoda za geol._ i geof. istraZ., kni. XII, Beograci.Beiii 2., Pavi6 A., Radoiiii R., Pantii S. (1957): GEOLOSKA GRADA TERENA LASfVA-GRAHOVO.

Fond Zavoda za geoloBka i geofizidka istraZivanja, Beograd.Beiii Z. (1958): JoS NESTO o GEoTEKioNICI CRNE GORE. GJol. Glasnik Crne Gore, knj. II, Titograd-Beiit Z. (1959): GEOLOSKI VODIC KROZ CRNU GORU. Titograd.Beii6 Z. (1959a): GEOTEKTONSKA STRUKTURA CRNE GORE. Zbornik rad. V Kongresa geografa

Jugoslavije, Cetinje.Beiii 2., Vuhoaii V., Cicor.tit B. (1965): BOKSITI CRNE GORE. Rudnici boksita Nik5ie, Nikii6.BittneT A. (1880): GRUNDLINIEN DER GEOLOGIE VON BOSNIEN UND DER HERCEGOVINA,

Jahrb. d. geol. Reichsanst, $7ien.Bittner A. (1900): UEBER EIN VON HERRN BERGHAUPTMANN J. GRIMMER IN SARAJEVO

UNTERSUCHTES KOHLENVORKOMMEN NACHST TREBINJE. Verh. d. k.k. Geol-R. A., I7ien.

Boue A. (1840): ESQUISSE GEOLOGIQUE TURQUIE D'EUROPE. Paris.BuKowsKi. G. (1902): BEITRAG ZUR GEOLOGIE DER LANDSCHAFTEN KORJENICI UND KLOBUK

IN DER HERSEGOVINA. Jahrb. d. geol. R. A,., Wien.Burii P. (1956): LEZISTA BIJELIH BoKSITA U CRNOJ GoRI. Geol. Glasnik knf . l, Geol. drustvo Crne

Gorc, Cetinje.Burii P. (1959): GEOLOGIIA LEZISTA BOKSITA CRNE GORE. Doktorska disertaciia, Beograd.COiJiT J. (1899): GLACIJALNE I MORFOLOSi<N STUOiIE U PLANINAMA BOSNE, HERCEGOVINE

I CRNE GORE. Glas SAN knj. 57, Beograd.Coijii J. (1924): GEOMORFOLOGIJA, knj. I, Beograd.Ciric B. (1962): poLoZAJ CRNE GoRE u DINA,RIDIMA I

I ITALIDIMA. Naftnogeol. karakterist. JI delaFond pred. za istral. nafte, Petrovac na Moru.

NJIHOV ODNOS PREMA HELENIDIA4Aspolj. Dinarida, knj. III, Rukopisna studiia"

41

ianooii n4. t1958): NALA,ZAK PALEOCENA I DUBOKOMORSKOG EOCENA U FACIJI,,SCAGLIA,,NA CRNOGORSKOM PRIMORJU. Geo1. Glasnik, kn). 2, Titograd.

Aanoait M. (1963): STRATIGRAFSKI PROFIL BUSOTINE CifaffOVO-t @r-1). Vesnik Zav. za geol.i geof. istraZ., ser. Az, knj. XXI, Beograd.

DiOdEO R. (I952): MIKROPALEONTOLOSKO ISPITIVANJE FLISNOGPOJASA OKOLINENIKSICA.Glasnik SAN, knj. IV, sv. .1, Beograd.

DEodEo R. (1955): MIKROFAUNA FLISNIH SLoJEVA DOLINE REKE ZETE. Zbornik rad. geol. Inst._ SA,N. kni. V IIl, _Beograd.

aubritovii v. Q94a1: o RAZLICIT6I sranosu SLoJEVA u KoJIMA sE JAVLJA BoKSrr u JEDNoMDELU CRNE GORE I HERCEGOVINE. God. geol. Inst. kr. Jug. za 7939. god., Beograd.

Dragaieaii 7., Roksandii M. (1960): cEoLoSKo-cEoFiZIeKA, ISPITIVANJa U poDRUejU GRA-HOVO-LASTVA. Nafta, god. XI, br. 12, Zagreb. -Dragooit D. (1965): GEOLOSKE KARAKTERISTIKE LEZISTA BIJELOG BOKSITA U VONJEMDOLU KOD TRUBJELE (CRNA GORA). Geo1. glasnik, knj. IV, Titograd.

Farinacci A., Rad.ojiiii R. (1964): CORRELAZIONE FRA SERIE GIURESI E CRETACEE DELL'AP-PENNINO CENTRALE E DELLE DINARIDI ESTERNE. Consiglio nazionale delle ricer.Roma.

Grubii A. (1957): HONDRODONTE IZ CRNE GORE I SLOJEVI SA CHONDRODONTA JOANNAECHOF. - Vesnik Zav. za geoloika i geofiz. istraLive.rtja, knj. XIII, Beograd.

Grubi[ A. (1951a): GLACIJALNI TRAGOVI NA VOJNIKU, Ibid.GTUbiI A. (1959): RAZA4ATRANJE O OPSTEM TEKTONSKOM SKLOPU NASIH DINARIDA. Ibid,

knj. XVII, Beograd.Grubif. A. (1962): PALEOGEOGRAFSKA EVOLUCIJA TERITORIJE NR CRNE GORE. Naftogeol.

karakt. JI dela spoljainjih Dinarida, knj. III. Rukopisna studija. Fond preduze6a za istr. nafre,Petrovac na moru.

GTubiT A. (1963): ALPSKI TEKTOGENI POKRETI I NJIHOV ZNAEAJ ZA NAFTNU GEOLOGIJUCRNOGORSKIH DINARIDA. Materijali savetovanja po pitanju istr. nafte u Dinaridima,Herceg-Novi.

Grubii A. (1963): THE STRATIGRA,PHIC POSITION OF BAUXITES IN THE YUGOSLAV DINARIDS

- Symp. sur 1e bauxites oxydes ot hydr. d'alumin., Zagreb.Hassert K. (1895): BEITRAGE ZUR PHYSISHEN GEOGRAPHIE VON MONTENEGRO. Perermanns

Mitt, Erg., Nr. 115, Gotha.Jankoxii S. (1957):-KLASIF_IKACIJA I KATEGORIZACIJA REZERVI CRVENIH BOKSITA U PO-

DRUCJU NIKSICA. Tehnika, god. XII, br. 4, Beograd.JOJiI D. (1962): IZVESTA] O GEOLOSKOM ISTRAZIVANJU NEOGENOG UGLJONOSNOG BAZENA

U BREZNIMA, ONO PLUZINE. Fond geol. zavoda -Crne Gore, Titograd.Joaanooii D., Joksimoztil M. (1954): OSNOVNO RESENJE NIKSICKOG POLJA .Tehnika IX. Naie grade-

vinarstvo VIII, BeogradJozLanoaii D., Vukiieait B. (1954): AKUMULACIJA SLANO U NIKSICKOM POLJU. Ibid.Jooanooii R. (1951): PROSTRANSTVO I FACIJE JURSKIH SEDIMENATA U ZAPADNOM DELU

NR CRNE GORE. Geol. Vesnik Sav. Uprave za geol. istr., knj. IX, Beograd.Jooanoaii R. (1953): GEOLOSKA PREGLEDNA KA,RTA BoSNE I HERCEGOVINE-, VI Sestina: Mosrar-

-Sarajevo.Kober L. (1914): ALPEN UND DINARIDEN. Geol. Rundschau 5, - Stutgart.Kober L. (1929): DIE GROSSGLIEDERUNG DER DINARIDEN CENTRB. Jahrg. 1.929., Arb. b., Stutgart.Kober L. (1952): LEITLINIEN DER TEKTONIK JUGOSLAVIENS - r'os. izdanja SAN, knj. CVXXXIX,

Geol. inst. 3, Beograd.KOCh F. (1932): GEOLOSKA ISPITIVANJA IZMEDU PODGORICE, NIKSICA, SAVNIT<A I ZABLJAKA.

Izvetstaj o radu Geol. Inst. kr. Jugoslaviie, Beograd.Kossmat F. (1924): GEOLOGIE DER ZENTRALEN BALKANHALBINSEL. Die Kriegsschaupldtze

1914-1918, Heft 12, Berlin.LuAoIIii S. (1962): O POJA"VI SIDERITSKOG TIPA BEMITSKIH BOKSITA, U LEZISTU GORNJEG

POLJA KOD NIKSICA. Zbornik Rud. Geol. fak., Beograd.Mihajloaii M. (1959): SREDNJE JURSKA FAUNA SA PLANINE BUDOS O'UKSIC). Glas. prir. muz.

srpske zemlje, Ser. ,\, knj. 11,. Beograd.MiIAdiNOAi' M. (1956): IZVESTA,J O NALAZISTIMA ASFALTA KOD NUDOLA (GRAHOVO) I ZUBACA

(BAR). Fond pred. za istr. nafte. Petrovac na moru.Miloaanoait B. t1950): GEOLOSKO-TEKTONSKA SKICA JUGOSLAVIJE. Geol. za rudare deo I, 2 izdanje,

Beograd.MiIOVANOA|1 B. 11962): NAFTNOGEOLOSKE KA,RAKTERISTIKE JI DELA SPOLJ. DINARIDA,

Knj. I i II. Rukopisna studija, Fond pred. za istr. nafte, Petrovac na moru.Milooanoztit B. (1964): O JEDNOJ TRIJASKOJ OROGENOJ FAZI U CRNOGORSKOM PRIMORJU.

Vesnik Zavoda za geol. i geofiz. istraZ., knj. XIII, Beograd.Mtpafro| B. (1960).: PA3BIITI4' fIPE.UCTABnE]g.LIfr. O TEKTOHLIT{ECKOIZ CTPyKTyPE IOrA

UEHTPAIbHOZ SBPOIbI. flam. A. H. Haaapoernva, Mocxea.Nopia F. (1916): BEGLEIT\7ORT ZUR GEOLOGISCHEN KARTE VON NORDALBANIEN, RASCIEN

UND OSTMONTENEGRO. Foldtani l{<izlony, Bd. 46, Heft. 7-72, Budapest.

41

panti| N. (1952): LIJASKA FLORA SA PLANINE BUDOSA * CRNA GORA. Glas, prir. muz. srpske

zerr,lje, Ser. A-5, Beo$rad.pantiiN. (1958): FOSILNA FLORA IZBELI]H BOKSITA ZAPADNE CRNE GORE. Geol. An. Balk. Pol.,

kni. XXV, Beograd.pantii s. (1956): FAUNA GbRNJEG TRIJASA IZ OKOLINE NIKSICI\. Geoi. Glasnik kni. I, cetinie.pantii S. (rsszi: FauNrA GoRNJEG TBIJAq4_U oKoLINI LASTVE-*(TBE_BJ_ryJF)_l NJEryo UPo-

' REDENJE sA GoRNJoTRIJASKoM FAUNoM oKoLINE NIKSICA. vesnik Zavoda za

geol. i geofiz. istraZ., kni. XIII, Beograd.PANtii S, (TS6J: CLVPEINA BES1CI'SP. NOV. IZ TRIJASKIH SEDIMENATA SPOLJASNJIH DINA'

RIDA. Geoi. Glasnik kni. IV, Titograd- - CKOGPaaii A. (1949):NALAZAK SREDNJOJURSKB-FAUNE NA JUGOZAPADNOM OBODU NIKSi' POLJA. Geo1. an. Balk. Pol., kni.,XVII, Beograd'

pavii A. trsisj: cEoLoSKE rRILIKE NIKSICKoc PoLJA I NJEGoVE OKOLINE. Fond Zavodaza geol. i geofiz. istrai. Beograd.

paztic A. (l955al: rzvESrAJ o REZUiTATTMA GEoL. ISTRAZIv4NJA BoKSTTNI4 TERENAT1Mp;DU TLANTNB NJEGoSA I GoLIJE I REKE MoRAeE u RovcIMA. Fond Zavoda

za geol. i geof. istraZivanja, Beograd.paoic A. (1e5o:"srRA+rcRAFsii-pot-otx BoKSrrA OBLASTT IZMEDU NIKSICKOG POLJA

I ROVACKIH PLATIJA KANJONA MORACE (CRNA GORA). Vesnik Zavoda za geol.

geof. istraZ... kni. XII,-Beograd.pazti.i A. (1958): TUMAC cbor.oSr<rkanre TERENA GRAHoVo-LASTVA, 1 :25.000. Fond Zavoda'

za geolo5ka i geofizidka istraZivania, Beo$rad.Pavii A. (1961):"GEOLOGIJA STARE CRNE GORE. Fond preduzet? za isttaz. nafte, Petrovac na moru.paoii A.'(1963): poSITIoii STR\TIGRAPHIQUE DES GISEMENTS DES BAUXITES SUR LA' TERITOIRE DU MONTENEGRO. Svmp. sur les barxites, Zgfb.paatovii 5., protit M. (1963): VARIJACIJE U SASTAVU BoKSITA CRNE GoRE U ZAVISNoSTI oD-

USLOVA STVARANJA. Simpoziium o boksitima, oksidima i hidroksidima aluminiiuma, V2e:2b,peroaii 2., zioaljeoi| M. (1958): pRiLOG PbZNAVANJU RAZVICA LIJAS.\ NA LISTOVIMA NIKSIC 3

I CETINJE 1. Geol. glasnik, k3i. II, Titogrjtd.,,petkoaii K. (1958): NE-UE ERKENINISE usen DEN BAU DER DINARIDEN. Jahrb. d. Geol. Bund.,

bd. 101, H. 1. \fien.petkovii I(. (1961): NaVI-AKS-TRALJUSTI ILr KRALJUSTI _q NAVLAKAMA U TEKTOI'{SKOM

'SKLOPU CRNE GORE i HBRCBOOVINE- Geoloski An. Balk. Pol., knj. XXVIII, Beograd.

Pethovitl(. (1961a): TEKTONSKA KARTA FNRJ. Glas. SAN CCXLIX, Odelj. prir. mat. nauka, Nova ser"

kni. 22, Beggrad.protii M. o93D: tzyEsiat o KARTIRANJU JI HERCEGO-VINE. Fond Sav. geol. zavoda'.Eeograd'protii M.,'Cubitor.'ic V., Miiiniit V.,JoztanooiZ R. (1940): IZVESTAI o GEoLoSKoM SNIMANJU IZ

CRNE GCiRE. Godisniak Geololkog instituta Kralievine Jugoslavije, god. II, Beograd"Radoiiii B. (1953): NIKSICKO POLJE, GEOMORFOLOSKA PROMATRANJA. Geografski Glasnik

XIV-XV, Zagreb.Rad,oiii(, R. (1956): NoVE"LoKALNOSTI STARIJE JURE U SJEVEROZAPADNOJ CRNOJ GORI-

Geol. Glasnik kni. I, Geol. druStvo Crne Gore, Cetinje.Radoiii| R. (1958): NALAZAK TNSENJAErcIH ALGI U SEDIMENTIMA GORNJE JURE OKOLINE

LASTVE (TREBINJE). Geol. giasnik, kni. II, Titograd.Radoiiii R. (I959): STRTiTTGRAFSKI POLO'ZAJ NBrrs BoKSITA CRNE GORE. Ibid, kni. llt,fitggryd.Radoiiii n. irsssa):sA,LpTNGopoRELLADINARICANOV. SP. UDONJOKREDNIM SEDIMENTIMA

DINARIDA. Ibid.RAd,Oiiii R. (1960): MIKROFACIJE KREDE I STARIJEG TF,RCIJARA SPOLJASNJIH DINARIDA

jUCbSI-aVtIE. Paletntologija iugoslovenskih Dinarida, ser. A. Mikropaleontologiia knj, III,sv. 1, Titograd.

Radoiiic R. (tg62j: STF.ATIGRAFSKI STUBoVI JURSKE, DoNJoKREDNE I SREDNJEKREDNE.STNIIE CRNE CONS, HERCEGOVINE I DELA SPOLJASNJIH DINARIDA.,, NAftNO*

-geol. karakteristike JI dela spolj. Dinarida, knj. IV. Rukopisna studija. Fond pred. za istr. nafte,Petrovac na moru.

Radoiiii R. (1964): MTKRoPALEoNToLoSKE ODLIKE I STRATIGRAFSKA KoRELACIJA NEKIH'JU(sKiH sruBovA SPoLJASNJIH DINARIDA. Nafta Bt'-x, Zagteb'Roksandi1 M."(1962): 6E6TEKT6NSKA risoNizacrJa CRNE GORE._Naftno-geo1. karakt. JI dela spoli-

Dinarida, kni. III. Rukopisna studiia. Fond pred. za istr. nafte, Petrovac ry Tgrg:---.Roksandii M. (1s66): b NBr<tm PRoIBLEMTMA crorEKroNSKOG SKLOPA JUGOSLOVENSKOG

oeLA SpOLJASNJIH DINARIDA. Referat na simp. o spolja6niim _Dinaridima,_ Ljublilill-Sikotek B. (1954): T.bI<f:ONSfA" oBLAST BILECA - TREBINJE. Zbornik radova Geol. Inst. ,,]. Zuiovie",

Beograd.Sikoiek 8., Nedwinitsch W. (1965): NEUE DATEN ZUR FAZIES UND TEKTONIK DER DINARIDEN.

Z. deutsch. geol. Ges. Jahrg. 1964. Bd. 116, 2 T., Hanover.Tietze E. (188aj: GEOLOGISCHE UEBERSICHT VONMONTENEGRO. Jahrb. d. geol. Reichsanst., Wien.

vidoaii M. (1961): o TEKTONICI VISOKOG KRSA OD LOVCENA DO NERETVE. Geol. Anali Balk-Pol., knj. XXIX, Beograd.

4s

Vlahooii V. (19s6): GEOLOGIJA AKUMULACIJE KRUPAC U NIKSICKOM pouu I NACIN IBEZ-BEEENJA VODODRZLJTVOSTT U NlOl- c."r. ch*-kij. r cetrnje.VIAhOOii V. (1957): GEOr{?GIJA NIKSICKOG POLJA I MOGUCNOSTI STVARANJA VESTAEKI}IAKUMULAC^II{_q NJEMU. Tehnika br. 10_11, Beograd.vlahoaii tr/. (1958): HIDRocEoLoGrJ,\ NIKsIcKoc poijaiaiiNn coRA). Geol. Glasnik, knj. Ir,Titograd.VIAhOAii Z. (1!59):

-INZENJERSKOGEOIOSKE qqNgVE ZA INJEKCIONU ZAVJESU BRACANAC_SIRoKA ULICA u NIKSICKOM po_LJU._Geot.-Gtasnik, grj. rri, fil"g."a.'^-*"Vtahottii v. (196s): STR\TIGRAFSKI POLoZAJ BoksITA u poiriiueiu s'irVa'conNyn zrrr.Ibid, knj. IV.(!a!ylt*v. (1e6s): KREI+9_EJS_Kr sLoJEVr u Nls_ql_CKoM poLJU r NJEGovoJ oKoLrNr. ibid.vuiisit r. (19_64): STRATIq$tqKr poLoZAJ BoKSirA U Oniasrr BANJANA (CRNA GORA).

.. -- _ laop5tgnje u SGD, Zbor 12. 3. '1964., Beograd.vukoait v. (19Q$: srA su POKAZALA DOSADASNJA. ISTRAZIVANJA NA BiJELIM BSK5ITTMACRNE GORE. Zbornik radova DIT Crne bore, knj. 1, Nit#.

46

GEOLOGY OF NIKSIE SHEET

THE NIKSIC SHEET IS MAPPED AND THE TEXTUAL EXPLANATIoN GIVEN BY GEoLoGISTSOF'THE INSTITUTE FOR GEOLOGICAL AND GEOPHYSICAL RESEA.RCH, STOGRAP

In the.geology of the area covered by the Nikii6 Sheet only sedimentary formations are present. ![ith a minorexception they are calcareous-dolomitic formations of Mesozoic age (Tliassic, Jurassic,

-Cretaceous) which on

the -surface

make typical holokarst gndscape. The Tertiary is present in flysch-formations of the paleolene andin Neogene sediments of unidentified age, discovered by aiifling undei Quaternary fluvio-ltacial-]tateriat.Triassic limestone of the Anisian stage is the oidest exposed formation. It is overlain by iimestone and chertwith tufite intercalations of the Ladinian stage. Red bauxite terminates the series of lfiaaie tiiassi" io.rr"tiorrr.It is overlain-by Rabelj beds of the Carnian stage made up-of limestone, marly limestone and -".i.i"".. 1'f,.v31e expgsed above bauxite_in Gornje Polje and in the crest ofthe Lastva anticline, where they contain coal tracej.Upward t{elrrass into a dolomite compiex of the Norian ancl Rhaetian stage, which contairrs.in pt"".* ii.rr.rton.with megalodons. The dolomite correiponde to the Alpine development -of

,,Main Dolomite,,.^

Jurassic formations however manifest certain facial variation in the development, in view of composition and con-tinuity-of sedimentation, thickness of sediments, minerals, etc. Three types of the developm-St-.""-L. airti"-guished: the Outer Dinaridic (south of the area), the Jurassic developm&t of vojnihmorintain-anJtte *ixeadeveloprheflt of Njegoi mountain region. Complete stratigraphic diviiion is not possible to -"t..---

---

Liassic formations lie conformably over the Triassic ones. Their three development types are: lithiotic limestone(south), red ammonitic limestone (vojnik mountain) and mixed facies of Nlegos.

Limestone and dolomite of the Dogger aod Malm is poor in fauna and therefore difficult to divide. It has typicaldevel.opment south in the area and has red bauxite diposits which mark the hiatus. The roof to burrxit. is *adeup of Upper Kimmeridgian and Portlandian limestone y!.th Clypeina jurassica. The Dogger and Malm wedgeout to SE and this section of the Jurassic is missing in Bijele poijane area.

The Dogger and the Malm of Vo)nik are developed without a bauxite hiatus. In the Njego5 mountain area themixed developmert type of the Dogger and Malm terminates also with limestone with Cljpeini j*;;t;;".In most iases the Lower Cretaceous is discovered only_by this-mapping. It has been developed frorn clypeinalimestone of Portlandian or Portlandian-Neocomian.d-olomite.- It ii moitly

"".o"iorrnrltv o-*.fx"-lv ijpp..Cretaceous limestone and dolomite. The unconformity is marked by a horizon of white bauxlte- in ii,i,

"".",the development of Lower_Cretaceous complex is not tomplete; theiloor to the bauxite rrorlro"-"o"*lrts of theformations varying in age from the Valanginian to the Barremian-Aptian. North of Nikiiail p;L-.,^irr. ro*..Cretaceoc:- continuously passes into the Upper and is completely developed. The Neocomian and ttre .tsarre-mian-Aptian are separated while the Albian-is mapped together with the cenomanian.

Most of the area is built of Upper Cretaceous formations. Limestone and dolomite of this age are rich in fauna,foremo-stly rudist. Ali three stages are present: Cenomanian, Turonian and Senonian. The C"enomanluq is purttyunconformable and present only with the upper part. Th; most widespread is the Tu.o.riar. Fo"r .*itu ,r.separated within it: dolomite and a succession of holomite and lirnestone (lolvermost of the Lower Turonian),limestone with chondrodont-lumacheiles (lower and upper Middle Turonian), caprinid limestone of the MiddleTuronian and Upper Turonian limestone. This division is not made .rr..y#h.r. b"cause of the absence of faunain some.places. Senonian limestone continues from the Turonian. fhis is rudist limesto.r. of th. Sarrtorriur.,Campanian and Maestrichtian. Upward in the Maestrichtian the facial composiiion changes ,"a flyr"i, forrnationsoccur. They stretch in a narrow and long zone, clenched in front of Kudi ov^erthrust. ThJflysch aje is aeiermineaas the Maestrichtian to the Eocene. Ii is recognized predominantly as Maestrichtian-paleogeri. ffvr.fr.Neogene formations are discovered by boring in the field of Brezna under fluvio-giacial material. They includeminor coal occurrences.

47

Quaternary formations have a considerable coverage in NikSi6ko Polje and Brezna. Moraines, fluvial and lirrno--glacial sediments are recognized, some terra rossa and alluvial deposits.

Tectonic pattern of the Nik5i6 Sheet area fits into the pattern of the south Outer Dinarides with the High Karstand Kudi overthrust. There are numerous fracture and fold structures which make the tectonic pattern verycomplex. Overthrousts are a typical feature in the area. Fold axes and overthrusts strikes are following NI7-SEdirection, while the faults are longitudinal, transversal and diagonal,

The main dislocation in front of the Kudi overthrust is in fact u ,y.t.- of parallel dislocations. According to \tectonic relations detected by deep borehole Grahovo 1, the horizon al plane of Triassic sediments thrustingover the Jurassic suggests a considerably large horizontal component of movement.

The only mineral ore in the area of economic significance is bauxite. It is found in four horizons of which twooider ones (Triassic and Jurassic) contain red bauxite, while two younger (Lower Cretaceous and Lower-Upper -.

Cretaceous) contain white bauxite.Translated by D. Mijovi6-Pili6

LEGEND OF MAPPING UNITS

QauternaryI. Alluvium. - 2. Terl:a rossa. - 3. Lymnoglacial sediments : gravels, sandstones and clays. - 4. Glacio-fluvialsediments: gravels, sandstones and clays. - 5. Moraines.

Neogene

6. Postcretaceous heterogeneous limestone breccias. - 7. Clays, sandstones and gravels with peat and coaloccurrences.

Paleogene

8. Flysch of Stubica: heterogeneous marls, claystones and sandstones. - 9. Flysch of Krstac: heterogeneoussandstones and argiilaceous marls,

Upper Cretaceous-Paleogene and Senoniaa

10. Flysch of Duga and Nikii6 field: shaly-marly limestones and claystone (Maastrichtian, Paleogene). - 11.Massive rudist limestone with rare intercalations of dolomite.

Turoalan

12. Bedded rudist limestone and dolomite. - 13. Limestone with caprinids and rudists. - 14. Poorlystrarifiodlimestone with caprinids. - 15. Platy to bedded limestone and dolomite with chondrodonts. - 16. Dolomite oralkrnation of dolomite and limestone, - 17. Limestone and dolomite.

Cenomanian - Turonian

18. Limestone and dolomite. - 19. timestone and dolomite.

Cenomanian

20. Limestone with interlavers of dolomite.

Uppen-Lower Cretaceous

21. Limestone with interlayers of dolomite (Albian and Cenomanian).

Lower Cfetaceous

22. Limestone and dolornite (Barremian and Aptian). - 23. Neocomian limestone and dolomite, - 24, Limestonand dolomite.

48

Lower Cretaceous - ]urassic

25. Dolomite with rare interlavers of limestone.

Jurassic

26. Upper Kimmeridgian and Portlandian limestone with Clypeinas. - 27. Organogene-oolitic, organogene--detritic and microbrecciated iimestones and dolomites (upper parts of Dogger, and Malmian). - 28. Massiveorganogene-oolitic limestone and dolomitc of Niego5 lDogger and lower parts of Malmian). - 29. Limestonewith rare interlayers of dolomite (Dogger and lower parts of Malmian). - 30. Limestone with nerineas of Crvenakita (Dogger).

- 31. Various limestones and dolomites with lithiotis (Liassic). - 32. Redish pincish and grey li-

mestones with amonites{nd brachiopods - areaof Vojnik (Liassic). - 33. Mixed facies of NjegoS - lime-stone and dolomite (Liassic).

Upper Liassic

34. Dolomite with megalodons limestone in the upper parts (Norian, Rhaetian). - 35. Rabelj beds: limestoneand marl with interlayers of coal (Carnian).

Middle Triassic

36. Limestone and chert with interlayers of tuffites (Ladinian). - 37. Massive to bedded limestones (Anisian);

LEGEND OF STANDA.RDMAP DENOTATIONS

1. Normal boundary: ascertained (with dip), overturned and approximately located (with dip). - 2. Discon-formity: ascertained (with dip), overturned, covered, or approximately located (vdth dip), and uncertain characterof boundar5'. - 3. Dip of bed elements: normal, single measured; statistical and overturned, - 4. Traces ofrepresentadre surface of bedding: controled on terrain and photogeologically observed. - 5. Axis of verticalor oblique anticline and syncline. - 6. Plung of axis of anticline or syncline. - 7. Axis of overturned or obliqueantidine and syncliae. - 8. Brachyanticline. - 9. Brachysincline. - 10. Fault without cha.racter denotation:asaertained and covered or approximately located. - 11, Relatively downthrown block; dip of fault plirne.

- 12.Front of thrust: ascertained and covered or approximately located. - 13. Microfauna. - 14. Marine inacrofauna.

- 15. Bauxite deposit. - 16. Occurrences of lygnite (Ul) and biftminous rocks (a). - 17. Open pit: active and

abandoned. - 18. Deep bore hole, single, - 19. Shallow bore holes, 4-5 in group. - 20. Cirque: - 21, Deep

bore hole (only in cross section).

49

TEOJIOTI{fl JII{CTA H}IKIUI{q

\

JII4CT CHI4MAJII4 LI TIOflCHI4TEJIbHbIIA TEKCT HAIIICAJII,I COTPYNHI4KI4 I4HCTATYTAIIO TEOJIOIMqECKI4M IT TEO@I,I3}1I{ECKI4M IICCJIE.UOBAH?Ifli,M, EEJITPA.U.

B reo;rora.recnoM crpoenr.rlr .nucta Hrartrlrt fip]ftrr4Maror yllacrrae roJr6r{o ocaAor{Hr,Ie rropoAr,r. 3a ne6o,raruumI{cKJIroqeHIreM 3To r.rcBecrxoBrrcro-,qoJroMr.IToBLre orJroxteHrrff Me3ogoE, $oprr,lllpytorque tanu.*rsrii ronoKapcr.Onn upegcraeJreusr rpr4acoM, ropoit n MeJroM. Tperr.runaa crrcreMa npe4craaiiua o?Jroj{{eHrLEMr{ $riurrenofiSaqran uaaeorerroBoro Bo3pacra rr HeorerroBbrMr4 orJrox{errarmr{, crparr.rrpa$raqecxv 6.ruoxe ne onpeg&e"rr,rmz,BcltpbrrLrMrr 6ypenzem nog $moer.rorJr.Erlr{aJr6H6rM fiepexpr,rr,reM. Verneprrauxafi cacreMa B oc]roBrrom npeA-qraBJreHa ,rlrmrrourarlr{aJrr,HbrM r,t $nroeraoraaqHalrrrubrM MareplIaJroM.

Hara6o.rree ApeBrrlrMr4 EBrsrorls cpeArrerpltacoBbre rrsBecrurrlra anfisuficxoro ,{pyca, BErcryrraroulrre na ne6onr-tuoft nosepxrocu r fopnen llone. Btrure lrx aaJreraror fisBecrH.fiHr,r c npocaoamr ry$iEra JraAr,rHcxoro flpyca.Ilpollcxon<geuze ry$r.rra Morxrro o6rscmrr nop$aponrran ByJrxarrr{sMoM. Cpe,qrrra* Tpinac saxarrqflBaercgr(pacHbrMl4 6oxcurair,rr,t MorrlHocrrr or 5 go 7 rrterpor, Ha r(oropr,rx gareraror or:roxeur.rx xapuziicxoro apyca.Stot 6oxclrr ffBJrfferc.a nau6oaee crapbrM ropr.rgonToM 6orcwra rra Jrrrcre Huxrulru, ormeqeHlrbrM Bmecre c rroA-CTITJTaKIIIIIIN.I ero [OpOAaMr.I TOJTbKO Ha J,II{aSaHHOM MeCTe.

BepxrretpracoBbre orJrox(eulrtr :aar4rr*arorcg. pa6erbcx[Mr.r cJroffMrl xapnrrficroro -rrpyca: r,I3Becrrr.s(aMr{, Mepre-JIr{CTETMU rISBeCTrIflKaMr{ ra MepreJrrMrir. Onu o6xaxteru,r Ha He3HalIuTeJrbHoM rrpocrpalrcrBe Bblllre TprracoBblx6oxcratog lopnero flora 14, Ha HecxoJrr,Ko 6onrureft rroBepxuocrr.r, B -EApe anrrlx.iranaau flsu:er;. byp.rrael*ycrarroBJreHbr rr B cKBaxr4rre ,rlpaxono.l". Cnoa pa6e.na coAepx{ar He3rratrrrreJrbrrlre [po.sBJreHrrrr yrnr. ft,rto.lorzqecxufi cocraB ra $aynzcrzuecxafr. accopfrL\vg n pa6enrcxux cnonx lopnero flona n.f,suurr ytrasbrBarorHa oAl{rraKoBoe_$aqlrarunoe pasBurtle gTax yqacrKoB r{ Ha oArroBpeMeHrryro @aay smepcar AaBrxyro tla oAHoMmecte 6oxcrar (fopne flone), a Ha ApyroM yro;r (.fIsrna). Pa6elrrcxlte cJrori. BBepx Iro paspesy rrepexoAffr BrtoMrrre(c .qolloMrrroB nopaficxoro r4 porlnqecl(oro spycoB. 3ro npeamyrqecrBeHr{o EeMa-E rr roilloreHrrafi ,qoro-M,IToBarr ceprrg caxapoBugnofi ctpyxtypbr, coAepx(arqarr Mecrar\u,I I,I3BecrHEHr.r c MeraJro.uoHaMLl.

Ilaneoreorpa$rFlecxlle ycJroBrrfi ocagxoo6pasoaaur,rr B xoAe ropu o6ycaoulJra Ha rroBepxaocrr{ Jrrrcra Huxuru.rorlpeAeJreHH,alo pasuoo6pasnocrB pa3Blrrrlq rcpcxrx ornoxceuraii, KaK orHocrzreJrr,rro HerrpepbrBHocrlr ocaAKo-EaHo[JreEr.I.E,

"aH r,I oTIrocI4TeJIbHo MoulHoctrn otaorxerrufiJ HaJrI,IqH.E [orle3Hr,Ix Dcxo[aeML,tx I,I T, rr.

IOpcxae orrox(eufl.a pasBr,trr,r rroJrHocrlro. Tolano B 3arraA-rorosarraAHoM yrracrxe Jrr.rcra HeAocraror Hexorop6reropll3oHTbr Aorrepa I{ Hr4]Kr{ero ManbMa. Orno>xenr.rs ropbr Ha racre Huxruraal pa3Br4Tbr r $aquu r{3Becrl{rrr{oBrr AoJroMrfroB. Onr,r uo.nr,syrorc.a nafl6onsufltM pac[pocrpaHeHIreM B oxpecrHocrsx Benr.nn.ne n e rcxtlloft .racruJrr.rcra, xofra 3rraql{TeJrlrroe fipogrpaucrBo 3aurrMaror rr Ha ropax Heroru z Bofirtrr. Ha ocuoeanr.rr JIr,IToJrorrr-lleclcl,tx a [aJreorrroJloruqecxlrx xapaxTeprrcrl,rx Mo]ruro 6rrno nrrgerurrb rpu rrrrra pa3Br.rru.rr ]opbr: Trr[rrrrgoeBrreurreAa-Hapcxoe pa3Btirrre, pa3Brrarre ropu Boiinuxa rr flepexoAHoe pa3Brrrue xapaxrepaoe gla pafioraHerorua. Hr,r. a o4aofi Es orlrx o6nacrefr, BcnegcrBrre rrrrroJrorlrqecxoro cxoAc"Ba (me.iroeognr,re r,rsBecrgfiHrrr 4onorrrutar) rr rreAocrarKa r{Jr}r HepaBHoMepEoro paclpe.&erreHliE r{cKoflaeMoro Marepirajra rreJE3rr 6rrno snacroaulefi $ase accne4oeaHa.E rrpoBecrrr rrorrroe pacarJrerreur.re ropcxoft cepnr.r. floecro:4y BBrAeJreHa Hror(Hqfiropa, TorAa Har( xoMrrJler(c cpegnefi u nepxaei ropbr crparrrrpa$uuecxu He rroApasAereu. Ho ra.,vr, rAe r.rMerorcfiHpacHI'Ie 6oxcrarr,r (oxpecrrocta Be:uante) n 6oxcratonogo6nrte o6pasoBaHr.ra, BtrAe:feHr,i noAcrr4Jraroqrrer4 flepexpr,rBalou]r4e I,ISBecTrrfKI,L

06pasoearza ropbl 3aneraror corJlacEo rra rprlace u npocrpaucrBeHr{o rrpnypoqeubr r{ TpeM -v-nolrnuyrr,in o6,ra-cT-trM pa3BrrTrrfi rcpr,r.

Blrgeleltl,r rpI,I Trrna pasBt4avrs.:refiaca: Saqua useecrH.ExoB c rrr{rr{orrrcaMr4, $aqlra xpaci:r,Ix aMMoHLrroBErxIEBecrHfir{oB rr nepexo,qHafl $aqlu rreiiaca Herorra. flepeax, caMaE paclpocrpaHeHHafi, coorBercrByer rr{rryreiiacoerix rr3Becruflr(oB Tupo,,rx n Beue{r4ancxrax A:rn.

50

tr4ssecru.Exd r{ AoJrour.rrr,r cpegaeit u eepxnefi rcpbr noJr6s}'rorcr{ Hecl{ollrxo 6o:u,umm pacrrpocrpaueHlieM qem

ErDr(Heropc1rre. PasAerNtr cpeAHloro or repxueit rcpr,r Bo Bcex yKa3aHE!,Ix rnnax pa3Brrrlls oxa3aJrocr ;reBo3-Molr(Hr,rM. Ipanuqa lNe c grarNneit ropoii lurolorrrr{ecxli orMellena xoporlo.

Tranu.rsa.a $aqr.ra cpepneft il nepxnefi rcpr,r B ro)ruofi qacra m{cra coAepli(nr saJre}r{u Hpacgoro 6oxcuta, otme-araroqrre rlrir:yc. B creaxoaHe ,rlpaxono 1" n ropcxrax orJro)r{eHrrflx, o6napyrxenxrrx noA Tpr'racoBr,rma B r(a}<y-rrleMcfl rropgaJrbuoM KosraxTe, orrueversr tySr,r r ry$$ztr,r He Bbrcryrraroque Ha rroBepxuoctr s stoii o6nasru.

Ao noc,,rennei ctemxa saa6ol6rrrarr qacrr paclpocrparerfilrl IrlD+tuero MeJra He 6br:ra r.rssectuofi. 3ru orJrolxeHlrspa3Br{Balorcfi r.rs Eepxaeropcxu:x v3Becft{flRoB c KJrrrnerrnartiLuwt I{3,qoJroMrlroB. Brrure uilx, r 6o;rulllucrBecJryqaeB Hecor;racHo rr or,qeJreHrrEre ropr.rsouTom 6e.rrrrx 6oxcratoB Bareraror BepxHeMeJroBEIe I,I3BecrrrEHIl It,EOnoMt{TrrI. B O6:raCrn [pOfiBIeHI,I.E 6OXCUta sr.rXnr.rfi MeJI HeBOsMO]I(rrO paCaIneHIITr.

Hau6o-'rruras rroBepxuocr; Jrllcra cJrox(eEa Bepxurrm MeJroM. B orlilqtle or 6o;ree ApeBrrrd tltegosoiicxux orro-xerrrafi rrssecr rrtr1tt rr AoJrogr4rr,r eepxirero rueai 6orarr,r @ayiroit, B rrepByro oqepeAb py,4rrcraMl{, rro3BoJlr{roilIrrmrt

crparzrpa$rrvecro{e noApasAe:rerrrifi, Bepxrtrfi Men rrpeAcraBJreH BceMr{ TpeMfl .apycaMll: cerromarrom, TyporroM

rr ceHoHoM. CeEoMaH rrpe[MyulecrBeuHo HecorJrace]r Ha ]ILDr{HetI MeJry; Typou r,13 Bcex nara6olee pacfipccrpa-rrem*rii; B6rrrre Hero uocrenenno pagBllBarorc.fl rr3Becrugr{rt ceuoHar 6olee gpo6no He pacqJreHerrHr,re.3roTlrnrrqHo pyAIIcTOBL,re I43BeCTrIERII, B I(OTOpETX ITaJIeOHTOJIOTAqeC(I AOKa3aH],I CaHTOII, RaMlaH E MaaCTpIIXT.

B aepxuefi-uacrr.r traacrplixra rrpor43orrrJra $aqua.nslraa flepeMerra: crarl,l orJlararr,ca Saflurearre orJrox{eHl'1.fi.

Orno;+temls $:rulra pa3Br,rrbr e ysxoii n A:nt*rofi sorle 3aulemJrennoii r $poutaarnoit uac:ru ueuyll Kyun.Ilaaeogro:rorluecxlr gorasan uoirerrar**rii nepexog or Maacrprlxrcxl4x Ao 3oIIeHoBLrx otnoxtestlfi. @:rarrorHeceH x MaacTpuxT-naJreoreHy IIs-3a I{eBo3MO}I(HOCTI4 eIO pa3AeJIrTb Ha -EpyCbI.

Heoren Bcgp6rr 6ypeurem e uo:re Bpesna nog @nroeraorJr.ElllraJrrrrblm rIoHpoBoM. 3ro ne6onr,uofi epoeuouur,rftocrarofi B KapcroBoM naneopelreQe. Heorerr coaepx(rlT He3uaqrrreJrrrrble rlpoffIacrxa yr:ra. 9erneprrralr*,reo{rro}{eHr{-E AoBoJrLHo runpoxo pacnpoc,rpaneur,r e Hraxlmqxom flone u Epesne. Brrgenealr MopeHEr, Smoeuo-r.lfflqrra.uEr{bre I{ nLrMrromEIIItaJIbHrrIe orJrox(errr{EJ a g ge6o:u,uroM KoJrlnqecrBe u HpacHo3eM u aJrrlroB[aJrlHbreHaI{OC6I.

Ha :rrcre H1rxuraq pa3nrrquML,r o6nacm Br,rcoxoro Kapcra u Kyuxoii qeruyfi. Bca nonepxnocrb Jrllcra orJrr'r-

uaerca Saqraa;rl*rur*, r ilporrr4mrl xapaxTeprrcrr.rxamr,r ognofr 6oaee xpynnoii reotextounqecxoii egranrzurr.B rleuon, Texror{[qec1oe crpoerrre sAecr oqeHb cno]r{Hoe. PaseilTr,r MHoroqLrcJIeHHr,Ie paAr'laJrbHbre I{ cKJraA-qarrrre c:rp.yK1.ypr,r. Oco6eruo rracrrr 3Jremenrrr pagua,rr,xofi TeKToHIrHIl, B riepBylo oqepeA6 rre[ryll, TaH]r{e KaK

1r rrapytueHr,r.E Bepru(aJr]Horo lr o6parxoro xapaKTepa, o6yclas:uearor]IlefiecraMl,I MuoroxparHbre noBToperrr4rr

c,r:painrpaSruecxflx qnenoe. Bce .reuryu rrMeror ocgoBgoe rrporfi]r(errlLe C3-IOB, TorAa xax pa3JroMrl r'rMe]orcrr

rrpoAo,[r,H6re, [oleperlHEle Lr AilaroHanEHr,Ie.

l:ragnoe Hapyuerrre r $polrra:rrrroft .racrr.r Ky.rxoii qerlryrt tBJrgrorcff B cyu$ocr:a c.noxnofi clrcrerrroil napari-JreJrbHrrrx nnc:roxaqrdi. @poxr qerrryrr qerxo o6osaa.reu y3roii fiorocofi $m.nua, Ha Koropyro Ha ArfiHe oI{oJIo

30 xm uaner.rnyra Kyuxax arerrry.fi. Yron nlocxocru verryiiuarocrlr Ha rex peAKI4-x Mecrax, rAe ero Mox{Ho HeIIo-cpeAcrBeHgo n3Meparb, cocraBJrrer s o6qeM oI{ono 300. O pasitnepax roplr3ouTaJrbHoro fiepeMerrleuxs alerrryfi

11eJrb3.E roBoprrr6 c yBepeHrrocrr,ro, Ho oHo Bo Bc.EKoM clryrrae He itaaloe. CxnaAlrarr,Ie crpyrTypbr Bbra.Euyrbr

c ceBeposarraAa Ha roroBocrox. I{merorcg tr lrgoxJrrfiraJrrut,re cxJraAxrr c BeprenTrocrbro ocesoft n:rocxocrtt r IO3.

I4nrepnperaqr.r-E Ter(Torrrirrecxnx orgorregafi B cxBaxqrue ,rfpaxoro l" yxasrrraet Ha HaJIlIrMe fiprr6ff'I3r{reJrbuoropasorira:uuoir. :ntrrtnu Ha,uBrnra rprracoBbrx orao)r<euuii rloBepx ropcxl,Ix, Ha rJry6rme B rlprrMeprro 1900 m.

Elu-rncreertHuM rrpoMsrrrrJreuuo rrgTepecgErM rroJreggr,rM r{cxorreMblm rra Jrrrcre .aBrrrrorcE 6oxcurbr. VcraHosrelrr,t4 ropusoxra. fleperrir cocraBJrerr rpr{acoBtrM KpacH},rM 6oxcutom gaJlerarolqr.rm Btrrrre r43BecrHrIKoB JraAr{Hcl{oroBospacra) TorAa KaK ru r<poeneii trBntrwacfr pa6e.nrcxlre cror (apur{ftcxoro spyca. Btopoii roprl3onT cJrox(eETaror{e xpacur,ra,ra 6oxcraramn 1opcxoro Bospacra, flogcranarot r4x pa3ubre crparrrpa$uuecrrte qreur,r ropbr(mxioai MaJrbtit rr gorrep), TorAa r{ax [epexpBrrr.rem BcerAa .flBJrffetca nepxnufi ananrm. Tperlrft ropasoxrrrpeAcraBflerr ,r*"a*aroirrror,I 6oxcrramlrr- toiree 6appel*cxramra. getneprirfi, naz6onee ano:rogorl ropr'I3ouTcocraBJreu 6e.nsranlr 6oxcztamra o6pasoeaeurar*ucfi rrp]i EepexoAe crr Hrrxc{ero r Bepxxelty itne:ry.'r{au1e nceror,rx noAcrr{naror rngBecrrrrxr{ Hr,Dr(Hero MeJrar 3a r.rcxrrotrex[em paftona 6rae.na Ilo:rx, rAe ocr{oBa}rueM 6oKcrrraflBltflvJrctt rrefiacoe:,re orJro)r{egl,Ig. Kpome a r*ecre E;rr.me fleuuxe, rroBcroAy grrme 6oxcuroB eaaerarot ceuo-Marrckrre orJrolxeur.r.fl. ffporrrrrur.:renruM guaqeHr,reM rloJrr3yrorcrr to.rrxo aropoii ra uereeptuit ropasonTl,r,xolopllxe II 3I{ClnyaTIrpyIoTcrI.

Ycrauonrenr,r lr rresgarrrrrerErlre rro.EB;regr4x 6uryrrrena (e cxeaxlrue ,,Ipaxoeo l") ra yr:rx (Epesga).

flepeeoA:A. ,{analona

JIETEH.qA KAPTI4POBAHHbIX E.UI4HI,1U

rfemepruvxar clcreMa

l. A.nnroeufi. - 2. Teppa pocca. - 3. Jlimrnor.nsqaaJrr,Hr,re oaJrox(esr,Ia: rpaeufi, necllaHr.rl{r{ 14 rJrLIHEr. -- 4.

I;rxqlro$aroerraJlrHr,re grJro)+(enru: rparrrii, [ecrIaHI{HI,I L1 rJrr{Hr,I. - 5. Mopeuu.

5l

Ileorer6. flocrnnenosr,le rereporeHrrr,re r,I3BecrxoBrre 6pexurm.

- 7. Inr.rnr,r, fiecqarrrzxrr H rpaer.rft c rpolrBl]eH1rrMrrtop$a n yr.ira.

rIaneoreu

8. @ruurr Cry6raqsr: rereporeHubre MeprerrI, rJrrrnerl rr [ecqa]rr{Kr{. - 9. @.nraur Kpcraqa: rereporerrgbrenecqarll4Rl4 L\ IIII{IIACTEIe lIepreJII{.

Bepxur* Merr-trafleoreu

10. @nrzru lytn t Hzxrrz.r rrons: cJraHrleBaro-MepreJrncrbre u3BecrrrfiKra, rereporenHr,re MepreJrn r{ 1..1rlrHeq(maacrpuxr, na:reoren).

Ceson

11. Macczrntre LI ToJrcrocJlcncrbre pyArncrlre r.r3Becrx.axr{ c peAr{rdvrr.I [pocJroxmrr AoJroyrrra.

Typox

12. Cnoucrrre pyArtcrrrr,Ie rlrcBecrlrqKrr r4 AoJromr,ru,r. - 13. tr{ssecruaxrr c Ra[pmrr.rAamr.r upygueaun- - 14.Ilaoxo ctparra$zqrpoeannrre a3BecrlrfiKr{ c Ka[purrrrAaMz. - 15. Il.nutqarlre Ao orrorrcrgre I,rsBecrH.EXrrIr AolroMr4Tbr c xorrApoAorrra.Mr,l.

- 16..fio.nomrtru r4Jrrr cMeHa AoJroMIzroB rr r,r3Becr]rsxor . - lT,I4seecrgqrrI{ AOjrOMI,IT6r.

Cenouau, rypox

18. Zseecrusxrr a AorroMrlTbr. - 19. tr4esecrufiKu rr AoJroMr{TBr.

Cerronaan

20. tr{ssecrnsxr4 c flpocJroflMr,r AoJroMura.

Bepsrlfi - surrcrut *ren21. trlesecrrrsrr c rrpocnoflMr{ .[oJromrrra (anr6 - cenoman).

Ifurxxrfi uen22- l&seecrrIsltr4 r{ AoJromrrrbr (6appem n anr). * 23. tr4seecrg.Er{rr rr AoJroMr,rrbr Heor(oua. * ?A. Vlsrlecrltrlcfr.I1 AOJIOMI.IT6I.

Ifrxcrrft Merr, x)pa

25, ,[o.rromlrru c peAKrrMu [pocJro.EMu lr3Becrurrra.

IOpa

26. I{ssecrHfxr'r BepxEero HIrMMepa,E}r{a I4 [oprnaH,qa c RJrr{[er{Hamrr . -27. oprarorenno-ooJrll1oBbre, oprarro-rerrHo-AerprnrrrrrHlle I{ mzxpo6pexuepbre LIsBecrIrrIr{I{ r,I AoJroM]tTbr (6o:ree Br,rcurrae qacrr4 Aorrepa n minsnna).

- 18-' Macczeur,re opranoreH'o-oorrr{roB're rn3Becrurrxu tr '4o;rorrrlmrr

Herorua lgor;.p;;;;;;;;; maarr,ra;.* 29. llsE,ecrra1xrr c peAHI'IMx npocnofiMrr.AoJrorrruta (4orrep r4 Hr.nr{Hrre uac'# r,nuiru*a)- - so. 2""."rr"*"c EeprlHeaMrr - IJ,prelra xr'rra (gorrep).

- 31, PasHoo6paenudrmeecr:rarfi.r r4 AorroM\lTEr c Jrrzrr{oracarrrr.r (neiiac).- 32. K.pacrrue, po3oBr,Ie lr cep],re r{3Becruflr{r.r c a*mlonrram, u 6paxraouojaxlT

- 6fi53616 g"il;; irerac).* 33, Cmeuranriax $aqira Heroura - r{gBecrH.Exlr 14 AoJroMrtTtr rifiaca. "

Bepxrrrfi rpllac34' '(o:ronartr rr MeraJroAoroBlre rr3Becrusxrr B BE'rcrrrrlx uacrxx (nopar, p3n).- 35. pa6e;mcxue cJrorr: rr3Becr-trflrrvr t4 Meprerlr c [pocJro.rrurr yrna (xaprax).

Cpegrrufi rpzac36' tr{seectEsr(Ir rr.ErrrMEr c rrpoc.lrogMr'r ryd$ura (;ragaucxlrfi spyc),- 37. Maccrzeunre.qo cjrorrcrr,re rjsBecr-ruxlr (arusaficxlrfi xpyc).

52

JIETEH.4A CTAHTAPTHbIX OEO3HAI{EHI4ff

1. Hoprvrarrrrax rparuqa: ,qocroBepxarr (c naAenrzem), orrpoxlrrryran In crpErrarI l.l,nnpu1auetrrenrno o[pe4e-treEn:ur (c uagemem). - 2. Hecornacrrafi rpaur{qa: AocroBepHan (c na4enraem), oflpoxrrnyrarr, cxpbrrarr L4Jr1I

upra6mrsatenrro otrpegeJreuHaa (c ua4erruem) ra neoupe4enenrrrt xapaxrep rpaElrllbr. - 3. S.nemenrbr naAeHnEcJros: HopMajrbrroe, o.E4rroqHoe rBMepeHr4rr; ctarucrrrrecxrrE u ofipoRrrrryrEril. - 4. Tpaccrr reEepaJrBrrbrxnoaepruocrti cJrougrocrra: rrpocJreri[aBaurrrre B rroJre r{ ormealerlrrbrx Sororeonor[qecxn. - 5. Ocr Beprrr-rarrrsofi uruz. uar<ror*rofi aurrtrnfin*alrv! n crnunJrvtmaJrtt - 6. florpyxterilIe ocrr arrrrar{ru4rraJrr4 purur ciarrt<rmmaltyt.

- 7. Ocr orpor<myrofi r4JM lraluloxrrofi anryar.nlura.nu tl cug(Jrr.rganu. - 8. Bpaxraanrr,rxrranarb, - 9. Eparul-cr4rrxJrlruiurr, - 10. C6poc 6es o6osua.reurrx xapaxTepa: ,qocroBeprlbrfi a cxprrtrrfi rana nprE6masrareJrBrroonpegelermu?- - 11,. Ornocr.menrno onyulenr*rii 6nox z rraAeur4e paepsrerroft noBepxuosrr{. - 12. @ponrtrerrrya: Aocroeepnrrft r cnprrrrrfi urnrrpu1trusurerLrro ofipeAe.nesrrsri. - 13. Mzxpo$ayna. - 14. MopcxaamarqroQayra. - 15. Meeopox{geEurr 6oxcrzra. - 16. flpoar.neurrr Jr[rIrI]Iaa (Ul) a 6rrprera (a). - 17. Ioprarnrrpa6orra: 4eficreyrorqaa re sa6poruennaa. - 18. Iny6oxrae cRBa)r{I,IHbr, ogrlrroarr$re. - 19. Herny6or<uecnBalraEbr,4-5 nryx. - 20. I-l,rapx. - 21. f.ny6oxarr cxBa)r{aHa (roarxo a paspese).

53