JSA 34.2 04 saranya - Faculty of Sociology and Anthropology · Saranya Tarat postgraduate student Faculty of Sociology and Anthropology (Social Research), Thammasat University - 2558

แนวคดสงคมวทยาผสสะ: การท�าความเขาใจผคนและสงคมผานผสสะ

สรญญา เตรตนนกศกษาปรญญาโท สาขาวชาการวจยทางสงคม

คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร

sociology of the senses: understanding people and society through the senses

Saranya Taratpostgraduate student

Faculty of Sociology and Anthropology (Social Research), Thammasat University

บทความวารสารสงคมวทยามานษยวทยา 34(2): กรกฎาคม - ธนวาคม 2558

บทความนเปนสวนหนงของการทบทวนวรรณกรรมเพอพฒนาโครงรางวทยานพนธหวขอ

“ผสสะกบการใชชวตของคนตาบอด” หลกสตรสงคมวทยาและมานษยวทยามหาบณฑต

สาขาวชาการวจยทางสงคม คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร

102 สรญญา เตรตน

บทความนมงอธบายสาระส�าคญของแนวคดสงคมวทยาผสสะ โดยการทบทวนวรรณกรรม

เพอแสดงใหเหนถงพฒนาการ จดมงเนน และวธการศกษาของแนวคดสงคมวทยาผสสะ

มมมองและค�าอธบายของสงคมวทยาผสสะแตกตางจากศาสตรทางวทยาศาสตร เชน ประสาท

วทยาหรอจตวทยา โดยมไดมองผสสะในฐานะทเปนกระบวนการรบรของรางกายทท�างานอยาง

อตโนมตหรอเปนเรองของสามญส�านกเพยงอยางเดยว หากแตพจารณาผสสะในฐานะทเปน

ผลผลตทางสงคมและมบทบาททางสงคม ผานกระบวนการใหความหมายและคณคาทางสงคม

การรบรทางผสสะจงเกดจากการตความของประสบการณทางสงคมและวฒธรรม การอธบาย

ผสสะในมตทางสงคมเชนนจงน�าไปสวธการศกษาสงคมโดยใชผสสะเปนชองทางการศกษา

เพอท�าความเขาใจผคน สงคม และวฒนธรรม

ค�ำส�ำคญ: สงคมวทยำผสสะ, ผสสะ, ประสบกำรณทำงผสสะ

This article reviews the background, conceptual frameworks, and methods in

the field of sociology of the senses. Sociology of the senses, unlike scientific

approaches such as neurology and psychology, does not consider senses as automatic

physiological or psychological responses. On the contrary, it describes the senses in

terms of its social construction and social role. Senses have long been embedded

in social meaning and social values. The perception through senses is reified through

cultural interpretation and sensory experience. Hence, sensory practices are ways

of cultural expression. Furthermore, sensory experiences indicate the understanding

of people towards the social world. Approaching the senses from this sociological

perspective has broadened social science research methods by integrating and

mediating the senses in our understanding of people lives, society, and culture.

keywords: sociology of the senses, senses, sensation, sensory experience

บทคดยอ

abstract

103แนวคดสงคมวทยาผสสะ: การทำาความเขาใจผคนและสงคมผานผสสะ

บทน�า

คณเคยสงสยไหมวา เรารไดอยางไรวาสงนนคออะไร? ความรวาดวยสงนนเกดขนได

อยางไร? และท�าไมเราจงแสดงการกระท�าตอสงทเรารบรแตกตางกนไป? เราท�าราวกบ

วาการรบร (perception) ผานผสสะเหลานเกดขนเองตามธรรมชาต ซงค�าถามเกยวกบ

การรบรผานผสสะน ศาสตรทางดานวทยาศาสตร เชน จตวทยาและประสาทวทยา ไดให

ค�าอธบายเกยวกบผสสะทงหา (การมองเหน การไดยน กลน การสมผส และการลมรส)

ในฐานะทเปนองคประกอบพนฐานทางรางกายทใชในการรบรสงรอบตว โดยกระบวนการ

รบรนจะท�างานอตโนมตเมอมสงเราภายนอกมากระตน และถกสงตอไปยงสมองเพอ

ประมวลและสงการการกระท�าตอสงนน ดงนนผสสะจงเปนความสามารถพนฐานของสงม

ชวตทใชในการรบรและเรยนรโลก ซงงานศกษาผสสะในเชงสงคมศาสตรเหนดวยกบ

ขอเสนอทวา ผสสะเปนองคประกอบพนฐานในการรบรและด�าเนนชวตของผคน แตม

มมมองในการอธบายกระบวนการรบรทางผสสะทแตกตางออกไป คอ ผสสะเปนสงสราง

ทางสงคมทเกดขนจากการใหความหมายทแตกตางออกไปในแตละวฒนธรรม ดวยเหตน

การศกษาผสสะจงสะทอนใหเหนถงวฒนธรรมและคานยมทางสงคมทประกอบสรางการใช

ผสสะของผคน (Vannini, Waskul, and Gottschalk 2012)

บทความนสนใจแนวการศกษาสงคมวทยาผสสะ ในฐานะท เป นการขยาย

องคความรและแนวทางในการศกษาสงคมผานผสสะ สงคมวทยาผสสะชวนใหตงค�าถาม

กบสงทเราเคยชน อาจมไดตระหนกถง หรอตงค�าถามกบการใชผสสะในแตละวน และชวน

ใหเรายอนกลบมาทบทวนวาประสบการณและความรสกตอสงรอบตวของเราถกประกอบ

สรางขนมาอยางไร มมมองในทางสงคมวทยาทมตอผสสะเปนจดเปลยนจากชดค�าอธบาย

ผสสะในทางวทยาศาสตรทเปลยนมมมองเกยวกบการรบร ผานผสสะของผคน จาก

กระบวนการตอบสนองอยางอตโนมตทางรางกายหรอสญชาตญาณมาสการมองโดยมมต

ทางสงคมเขามาเกยวของ การรบรผานผสสะเกดขนจากกระบวนการทางสงคมทก�าหนด

การใชผสสะและการใหความหมายแกการรบร แลวน�ามาสการสรางประสบการณทาง

ผสสะ (sensory experience) ทเปรยบเสมอนคลงความรทผคนใชเปนแนวทางในการ

จดการสงตางๆ รอบตว


สงคมวทยาผสสะมองผสสะในฐานะทเปนสงสรางทางสงคม และพยายามชใหเหน

ถงแหลงทมาของความร กระบวนการรบร และความเขาใจทมตอการรบรผานผสสะวามได

กอรปอยางไรรากและแหลงทมา แตเกดขนจากการเขาเปนสมาชกของสงคมและวฒนธรรม

เนองจากมนษยไมสามารถรไดดวยตนเองวาสงทเรามองเหน สมผส หรอไดกลนคออะไร

และมนษยมไดรบรสงตางๆ ตามความเปนจรงในแบบทสงนนเปนอยางตรงไปตรงมา แต

กระบวนการรบร นถกกลอมเกลาจากการใหความหมายและการใหคณคาทางสงคม

ในแตละสงคมวฒนธรรมทถกก�ากบดวยภาษา ท�าใหเราสามารถระบวาสงทเรามองเหนคอ

อะไร กลนนเปนกลนของอะไร กลนนนหอมหรอเหมน ชอบหรอไมชอบกลนนน รวมถง

วธการจดการตอกลนเหลานน เปนตน ทงนผสสะมใชสงทถกกระท�าทางสงคม แตมความ

ไหลเลอนและเปลยนแปลงไปตามบรบทและสภาพแวดลอม ทน�ามาสการสรางประสบการณ

ทางผสสะทแตกตางหลากหลายกนไปในแตละบคคล พนท และเวลา นอกจากนการศกษา

ผสสะทางสงคม มไดมองผสสะในฐานะทเปนสอกลางในการเรยนรและเขาใจโลกเทานน

แตยงมบทบาททางสงคมทถกใชในการปฏสงสรรคทางสงคมอกดวย เนองจากผสสะเปน

ชองทางในการรบร ตความ ท�าความเขาใจ และแสดงการกระท�าในลกษณะทสอดคลอง

กบผรวมสนทนา รวมถงเปนชองทางในการแสดงออกถงวฒนธรรมทางสงคมทกอรป

ประสบการณผสสะของปจเจกบคคล

ส�าหรบผเขยน ความทาทายในการศกษาผสสะทางสงคมคอท�าอยางไรจงจะสามารถ

เขาถงและเขาใจผสสะและประสบการณทางผสสะของผคนได เนองดวยแตละกลมคนอาจ

มรปแบบการใชผสสะและความสามารถในการใชผสสะเพอเกบรายละเอยดสภาพแวดลอม

ในการด�าเนนชวตทแตกตางกน บรบทและประสบการณชวตของแตละบคคลอาจท�าใหผคน

มประสบการณทางผสสะและใหความหมายกบประสบการณทางผสสะทแตกตางกน

รวมถงขอจ�ากดของภาษาทใชในการถายทอดประสบการณและอารมณความรสก นจง

น�ามาสค�าถามวา วธการศกษาแบบใดทเหมาะสมกบการศกษาสงคมและผคนผานผสสะ

โดยบทความนจะเสนอ 3 ประเดนหลก ไดแก ความเปนมาของแนวคดสงคมวทยาผสสะ

ขอเสนอของสงคมวทยาผสสะ และวธวทยาในการศกษาตามแนวคดสงคมวทยาผสสะ


ความเปนมาของสงคมวทยาผสสะ

สงคมวทยาผสสะมใชศาสตรแรกทหนมาสนใจและศกษาผสสะในมตทางสงคม โดยในชวง

ทศวรรษ 1960 กเรมมมานษยวทยาผสสะ (anthropology of the senses) ซงเสนอวา

ผสสะเปนสงสรางทางสงคมและวฒนธรรม การรบรผานผสสะเกดขนจากการใหความหมาย

และคณคาในแตละวฒนธรรม (Classen, Howes, and Synnott 1994; Herzfeld 2001)

จงท�าใหมนษยสามารถรบรและจดประเภทสงตางๆ รอบตวได ทงนผสสะมไดถกใหความ

ส�าคญเทากน ความกาวหนาทางเทคโนโลยท�าใหบางผสสะส�าคญกวาผสสะอน โดยเฉพาะ

อยางยงการเกดขนของตวอกษรทท�าใหการมองเหนเขามามบทบาทและอทธพลในการ

เรยนรโลกแทนการไดยน (McLuhan 1962)

งานศกษาผสสะทางมานษยวทยาในชวงแรกมงเนนใหเหนถงความแตกตางของ

การใชผสสะในแตละวฒนธรรม เชน งานศกษาของเดวด ฮาวส (David Howes) สตเวน

เฟลด (Steven Feld) และคอนสตานซ คลาสเซน (Constance Classen) ท�าใหเหนถง

บทบาทของผสสะอนๆ ทนอกเหนอจากการมองเหน การศกษาบทบาทของกลนของฮาวส

พบวา สงคมชนเผาทไมใชคนผวขาวนนมประสบการณเกยวกบผสสะดานกลนทหลากหลาย

กลนเขามามบทบาททางสงคมในแตละสงคมวฒนธรรมผานการใหคณคาและการนยาม

เพอใชเปนเครองมอในการปฏสมพนธกบโลกทางสงคม เชน การใชกลนระบตวบคคล ระบ

สถานท แบงชนชนและเพศ ก�าหนดการปรงอาหาร เปนตน (Classen, Howes, and

Synnott 1994; Herzfeld 2001) เฟลดพบวาส�าหรบชาว Songhay เสยงเขามามบทบาท

ในการด�าเนนชวตเปนอยางมาก เพราะผคนสามารถซอนตวไมใหมองเหนไดแตไมสามารถ

ซอนเสยงได อกทงเสยงยงเขามามบทบาทในการท�าความเขาใจสภาพแวดลอมและพนท

มากกวาการมองเหน (Feld 1982) สวนคลาสเซนนนเสนอวา การสมผส (touch) เปน

ผสสะทผคนใชในการส�ารวจและเรยนรโลกไมนอยกวาการมองเหน และการสมผสยงเปน

ผสสะทสามารถใชในการสอสารไดโดยอยนอกเหนอขอจ�ากดของภาษา หรอทเรยกวาการ

สอสารแบบอวจนภาษา (Classen 2005) นอกจากน ในความเปนจรงผคนในสงคมตางๆ

ลวนแลวแตใชชวตและรบรสงตางๆ ดวยผสสะทแตกตางกนขนอยกบบรบททางสงคม และ

ใหความหมายแกการรบรผานผสสะทแตกตางกน (Benedict 1934; Ingold 2011)


ไมเพยงเทานน การรบร โลกทางสงคมยงเกดขนจากการใชผสสะทมร วมกนในการ

ท�าความเขาใจและสรางประสบการณทางผสสะ อาจเปนไปไดวาการรบรของผคนมได

แยกสวนตามชองทางรบผสสะ หากแตเกดขนจากการรบรผสสะตางๆ รวมกนและถกตความ

พรอมกน

ยงไปกวานน ผคนสงกดภายใตสงคมเดยวกนอาจมการใชผสสะ ความละเอยด

ในการรบรผสสะ และการใหความหมายกบประสบการณทางผสสะทแตกตางกนไปตาม

เงอนไขชวตของแตละบคคล ตวอยางเชน นกดนตรอาจมความสามารถในการไดยน

ทละเอยดกวาคนทวไปดวยเงอนไขของอาชพ หรอการใชผสสะของผพการทางสายตา

ทแมวาพวกเขาจะใชชวตอยในสงคมทใหอ�านาจกบการมองเหน แตเงอนไขทางรางกาย

ท�าใหการรบรของพวกเขาตองเกดขนผานผสสะอนๆ โดยผสสะทถกใชเปนผสสะแรกๆ

ในการเรยนรโลกคอเสยงและการสมผส ท�าใหพวกเขามความละเอยดในการใชผสสะ

ดงกลาวมากกวาคนตาด และมรปแบบการเรยนรและรบรผานผสสะทแตกตางไปจาก

คนตาดแตสามารถท�าความเขาใจโลกไดเชนเดยวกน

ในขณะทมานษยวทยาผสสะเตบโตเตมทและชใหเหนถงบทบาททางสงคมของ

ผสสะทแตกตางกนไปในแตละวฒนธรรม สงคมวทยาผสสะเองกก�าลงอยในระยะแรกเรม

และมฐานความคดในลกษณะเดยวกน คอผสสะเปนสงสรางทางสงคมและวฒนธรรม โดย

สงคมวทยาผสสะมรากฐานอยในทฤษฎของนกสงคมวทยาคลาสสก เชน จอรจ ซมเมล

(Georg Simmel) ยอรจ เฮอรเบรต มด (George Herbert Mead) โฮเวรด เบคเคอร

(Howard Becker) เออรวง กอฟฟแมน (Erving Goffman) และจอหน ดวอ (John

Dewey) ทเนนความส�าคญของผสสะในกระบวนการปฏสงสรรคทางสงคม เชน งานของ

ซมเมลทสะทอนมมมองผสสะในฐานะสอกลางทท�าใหปจเจกบคคลสามารถรบรอารมณ

และท�าความเขาใจตวตนของผคนได (Park and Burgess 1970; Synnott 1993)

นอกจากนผสสะยงมบทบาทในการสรางตวตน กลาวคอ ผสสะเปนชองทางในการรบร

สถานะของตนเองในพนท ในชดความสมพนธ และปฏกรยาทคนอนมตอเรา ประสบการณ

ทางผสสะเหลานจะถกสะสมเปนสวนหนงของกระบวนการสรางและน�าเสนอตวตน (Feld

and Basso 1996; Goffman 1959; Weinstein and Weinstein 1984) ในแงน


ตวตนจงเกดจากประสบการณทางผสสะทหลอมรวมผานการปฏสมพนธ การสะทอนความ

รสกสมผสทรบร และการท�าความเขาใจแกการใหความหมายกบประสบการณ

อาจกลาวไดวาสงคมวทยาผสสะพยายามเชอมโยงมตทางรางกาย ความรสกนกคด

และสงคมวฒนธรรมเขาดวยกน โดยชใหเหนวาประสบการณผสสะเปนสงสรางทางสงคม

ทเกดจากกระบวนการสรางความเขาใจและใหความหมายทางสงคมวฒนธรรมตอการรบร

ผานผสสะ อนเปนพนฐานของการสรางประสบการณทางผสสะ และพยายามชใหเหนวาการ

รบรผานผสสะเปนกระบวนการตความมากกวาปฏกรยาตอบโตตามธรรมชาตหรอการถก

กระท�าจากแรงกระตนภายนอก (Maslen 2015; Synnott 1993; Vannini, Waskul,

and Gottschalk 2012) ตวอยางเชน ประสบการณการสมผสทเกดขนภายใตวฒนธรรม

ทแตละสงคมสรางขนนนเกยวกบสทธในการสมผสและการถกสมผสวาใครสามารถสมผส

ใครได สมผสอยางไร ในสถานทใด และการสมผสรปแบบนนสอความหมายอยางไร ท�าให

ผคนใชการสมผสแตกตางกนออกไปตามความสมพนธของผรวมปฏสงสรรคและบรบททาง

สงคม เชน พอและแมสามารถสมผสลกชายและลกสาวได ญาตพนองเพศตรงขามสามารถ

สมผสเนอตวกนไดในตอนเดกแตการสมผสจะลดลงเมออายเพมมากขน หรอแพทยท

สามารถสมผสคนไขไดในทกสวนของรางกายเมออยในพนทของโรงพยาบาลภายใตเงอนไข

ของการรกษา แตถาอยนอกเหนอบรบทของการรกษา การสมผสอาจหมายถงการคกคาม

ทางเพศ นอกจากนการสมผสยงเปนการกระท�าทมนยแฝง เชน การจบเทากษตรยแสดงถง

ความเคารพและจงรกภกด เปนตน

สงคมวทยาผสสะ: กรอบการศกษาผสสะกบสงคม

เรารไดอยางไรวาสงนนคออะไร? และความรวาดวยสงนนเกดขนไดอยางไร? สงคมวทยา

ผสสะอธบายแหลงทมาของความรเหลานวาผสสะทงหาถกจดเปนชองทางในการรบรและ

เปนแหลงทมาของขอมลทท�าใหผคนสามารถเขาใจสงตางๆ รอบตว แลวน�ามาสการสราง

ประสบการณทางผสสะ การรบรสงตางๆ ผานประสาทสมผสนนมใชการรบรตามความ

เปนจรงหรอการรบรสงนนตามทมนปรากฏอย แตเกดจากการใสรหสความหมายทางสงคม


ทมตอสงนน ท�าใหเรารบร เขาใจบางสง และสามารถแยกแยะประเภทของประสบการณ

ทางผสสะ ดงทเอเวยตาร เซอรบาเวล (Eviatar Zerubavel) เรยกวา “island of

meaning” หรอกระบวนการสรางความหมายใหแกประสบการณทางผสสะทท�าให

ประสบการณทางผสสะสามารถเขาใจได โดยการเปลยนการรบรผานผสสะใหกลายเปน

สญลกษณทมนยส�าคญ และจดกลมสงทคลายกนเขาไวดวยกน แยกสงทแตกตางไวอก

กลมหนง แลวสรางค�าศพทและใสความหมายใหกบสงนน ท�าใหเราสามารถจดประเภทสง

รอบตวได (Zerubavel 1991 อางใน Vannini, Waskul, and Gottschalk 2012) ดวย

เหตน ผสสะจงเปนสงทอยระหวางความสมพนธของความหมายและรปธรรม ตวตนและ

สงคม ความรสกนกคดและรางกาย โดยการรบรทางประสาทสมผสปรากฏขนระหวางสงท

เกดขน (modes) และการใสรหส (codes) ทเราใหความหมายและตความ กบการตระหนก

รทางผสสะไดตรงกนและสามารถสอสารกบผคนในสงคมไดอยางเขาใจ ในหวขอนจะน�า

เสนอประเดนทใชในการศกษาสงคมวทยาผสสะ โดยแบงออกเปน 3 หวขอคอ 1) ผสสะ

กบกระบวนการใหความหมายทางสงคม 2) ล�าดบชนของผสสะ และ 3) ประสบการณทาง

ผสสะ (sensory experience)

ผสสะกบกระบวนการใหความหมายทางสงคม

การใหความหมายตอการรบรผานผสสะมไดเกดขนอยางลองลอย แตเกดจาก

กระบวนการใหความหมายทางสงคมและการตความของปจเจกทเชอมโยงเขากบ

ประสบการณของตน กลาวคอ ในการท�าความเขาใจสงทรบรผานผสสะ จ�าเปนตองอาศย

ทกษะในการตความของปจเจกทจะดงเอาชดความหมายทสงคมสรางใหกบสงนนๆ ขนมา

ควบคไปกบอาศยประสบการณของผตความมาใชในการใหความหมายตอสงทรบร

ในสถานการณนนๆ เพอท�าความเขาใจและสรางชดประสบการณทางผสสะขน เชน สงคม

สรางคความสมพนธวาควนไฟเปนสญญะทบงบอกถงไฟไหม ท�าใหเมอมองเหนควนไฟ

จงตความสงทรบรและใหความหมายไดวาพนททมองเหนนนนาจะเกดไฟไหม เปนตน

นอกจากน การสรางความหมายแกการรบรผานผสสะยงสามารถเปลยนแปลงไดตาม

แตละสงคมและวฒนธรรม เชน การยกนวโปงในบางวฒนธรรมอาจตความไดวาเปนการ


ชนชมหรอการแสดงความยกยอง แตในบางวฒนธรรมมองวาการกระท�านหมายถงความ

หยาบคายหรอการดาทอ หรอการรบรและความเขาใจตอสถานทนนๆ ซงเชอมโยงกบ

ประสบการณทางผสสะทมตอพนท (Feld and Basso 1996; Laplantine 2015; Pink

2012; Vannini, Waskul and Gottschalk 2012) เชน ความรสกถงบรรยากาศทอบอน

ของบาน กลนของความเจบปวยและทกขทรมานของโรงพยาบาล สงเหลานเกดขนจาก

ประสบการณของผรบรในการสรางความหมายแกสงทตนรบรในแตละสถานการณ เปนตน

ผสสะทงหามใชเพยงแคแหลงทมาในการเรยนรโลกเทานน แตเปนการแสดงออก

ทางวฒนธรรมและการกระท�าของปจเจกทสะทอนใหเหนถงความคดรวมทางสงคม (Low

2012) เนองจากผคนสวนใหญมกคนเคยจนมองขามประเดนทวาการรบรผานผสสะนนเปน

สงสรางทางสงคม การเขาเปนสมาชกในสงคมท�าใหผคนถกขดเกลาทางสงคมวฒนธรรม

ผานสญญะทท�าใหสามารถท�าความเขาใจและจดการกบสงตางๆ ไปตามความหมายท

สงคมสรางขน ตวอยางเชน เรารบรวาน�าองนคลายกบน�าสมและน�าองนแตกตางจากไวน

แมวาเมอลมรสชาตน�าองนกบไวนจะมความแตกตางกนเพยงเลกนอย แตการสรางแนวคด

เกยวกบเครองดมแอลกอฮอลท�าใหเรารบรวาไวนมรสชาตเหมอนวสกมากกวาน�าองน

เปนตน (Vannini, Waskul, and Gottschalk 2012) จากการสรางความหมายเพอใช

ในการท�าความเขาใจสงตางๆ ผานผสสะ ท�าใหผคนสามารถจดกลมและแยกแยะสงท

หอมลอมตวเราได ซงการกระท�าเชนนมนษยมไดท�าในฐานะปจเจก แตท�าในฐานะทเปน

สมาชกของสงคมและวฒนธรรมทยดถอความคดทมตอสงตางๆ รวมกน ตวอยางเชน การ

เลอกรบประทานอาหารเปนเรองของปจเจก แตรสชาตความอรอยนนเปนสงทถกบมเพาะ

จากการเขาเปนสมาชกของสงคม งานศกษาของพอล สโตลเลอร (Paul Stoller) พบวา

ส�าหรบชาว Songhay นน การท�าอาหารหรอซอสทดทสดเปนการแสดงถงการตอนรบของ

เจาบานแกผมาเยอน ความเปนเจาบานทด ความสมพนธทางสงคม และอารมณความรสก

การทผมาเยอนไดลมรสชาตซอสทไมอรอยสรางความอบอายใหแกเจาบาน อกทงยงสะทอน

ใหเหนถงความสมพนธทางสงคมของชาว Songhay ทจะถายทอดสตรอาหารและสตรซอส

จากรนสรนภายในครอบครวและชาว Songhay ดวยกน การทสมาชกในครอบครวไมได

รบการเรยนรกระบวนการท�าอาหารสะทอนใหเหนถงลกษณะความสมพนธเชงลบของ


สมาชกในครอบครวและการแบงแยกทางชาตพนธ นอกจากนการปรงซอสทมรสชาตแย

ใหแกแขกผมาเยอนกถกใชเปนสญลกษณของการแสดงความไมพอใจของผทไมไดรบการ

ยอมรบใหเปนสมาชกของสงคม (Stoller 1989)

ล�าดบชนของผสสะ

แมวาผสสะทงหาจะเปนสอกลางทใชในการเรยนรโลกทางสงคมและเปนสงสะทอน

วฒนธรรม แตผสสะทงหามไดถกจดวางหรอใหความส�าคญทางสงคมอยางเทาเทยมกน

ในสงคมตะวนตกตงแตชวงศตวรรษท 19 เปนตนมา การมองเหนถกท�าใหเปนประสาท

สมผสหลกทส�าคญทสดในการรบร เรยนร สรางประสบการณ ท�าความเขาใจโลก และ

เขาถงความจรง ความส�าคญของการมองเหนเกดขนจากความกาวหนาทางเทคโนโลย

ในการคดคนการพมพ จนกระทงน�ามาสการเกดขนของโทรทศน คอมพวเตอร และ

นวตกรรมตางๆ ทใหอ�านาจกบการมองเหนในการเขาถงแหลงขอมลแทนการไดยน

(McLuhan 1962) นอกจากนอ�านาจของการมองเหนยงถกโยงกบความเปนวทยาศาสตร

ทใหความส�าคญกบความเปนเหตเปนผลและเนนย�าขอมลหรอหลกฐานเชงประจกษ

(Howes 1991; Stoller 1989) รวมถงประสทธภาพของการมองเหนทสามารถส�ารวจหรอ

ใชงานไดในระยะไกลและถกรบกวนไดนอยเมอเทยบกบผสสะอนๆ (Banes and Lepecki

2007; Jacobson 1998; Low 2012; Synnott 1993) ความส�าคญของการมองเหน

เหนไดชดเจนจากการด�าเนนชวตประจ�าวน เชน ในพนทสาธารณะทเตมไปดวยปายและ

สญลกษณตางๆ ทใชรปภาพเปนชองทางสอสารและใหอ�านาจแกการมองเหนในการเขาถง

และตความ หรอในบรบทของการศกษากเหนไดชดเจนจากการผลตสอเพอการศกษา

ไมวาจะเปนหนงสอ แผนท และการจดแสดงภายในพพธภณฑ ซงการจะเขาถงขอมล

เหลานตองท�าผานการจองมองเทานน การจองมองเปนสอกลางของการเรยนรและการ

ตความ แมวาคอมพวเตอร โทรศพท หรอเทคโนโลยตางๆ จะมทงภาพและเสยงในการน�า

เสนอขอมล แตการมองเหนยงคงเปนผสสะหลกในการเขาถงแหลงขอมล การไดยนเปน

เพยงสวนประกอบ ตลอดจนประสาทสมผสทางดานกลน รสชาต และการสมผสกถกให

ความส�าคญนอยลงดวย


การใหความส�าคญกบการมองเหนท�าใหภาพหรอสงทปจเจกมองเหนนนมสถานะ

เหมอนภาษาทเปนตวแทนของความจรง (DeNora 2014) ท�าใหมนษยใชทกษะการ

มองเหนและน�าเอาสงตางๆ ทเคยมองเหนมาเปนแหลงขอมลในการด�ารงชวตบนโลกใบน

เชน กจกรรมในชวตประจ�าวนของผคนทมบรบทแตกตางกน เราอาศยการมองเหนเปน

องคประกอบในการคด ตความ ประเมนสถานการณ และแกไขปญหาทก�าลงเผชญ เปนตน

ภาพเหลานเขาสรางกายของเราผานการมองเหนแลวสะสมอยในประสบการณทางผสสะ

ซงภาพทฝงอยขางในรางกายนนจะเชอมโยงกบผสสะทกอยางของเรา ทงการมองเหน

ความรสกทมตอมน กลนของมน และเสยงของมน โดยผานทางสงทเรามองเหน เชน เมอ

เราเคยมประสบการณเกยวกบอาหารเมนหนง เราจะมภาพอาหารชนดนนอย ใน

ประสบการณของเรา เมอเราเหนอาหารชนดนนอกครง ภาพนนจะกระตนประสบการณ

ท�าใหเรานกถงรสชาต เนอสมผส กลน และความรสกทมตออาหารชนดนน เปนตน

ในทางสงคมวทยา ซมเมลชใหเหนวา การมองเหนหรอตามหนาทเฉพาะทาง

สงคมวทยาในการปฏสงสรรคทางสงคม มนษยใชประสาทสมผสโดยเฉพาะการมองเหน

ในการตความหมายกรยาทาทางและสหนาของอกฝายเพอใหสามารถแสดงการกระท�า

ในลกษณะทสอดคลองกน ดงนนการปฏสมพนธทางสงคม (social interaction) จงตง

อยบนพนฐานของการมองซงกนและกน (Park and Burgess 1970; Synnott 1993;

Weinstein and Weinstein 1984) นอกจากนการมองเหนยงถกน�ามาใชในการ

ตรวจตราและควบคมชวตทางสงคมของผคนดวยการจองมอง (surveillance) ท�าใหผคน

รสกวาตนเองถกจบจองอยทกหนแหง ผานการจดตารางกจกรรมทควบคมผคนใหอยใน

พนทตางๆ ในแตละชวงเวลา รวมถงการตดตงกลองวงจรปดในแตละพนทเพอดความ

เปนไปและความเคลอนไหวของผคนในสงคม ความรสกวาก�าลงถกจบจองท�าใหผคน

พยายามควบคมการกระท�าและเรอนรางของตนเอง (Maslen 2015; Foucault 1977)

ประสบการณทางผสสะ

อยางไรกตาม แมวานกคดหลายคนเหนตรงกนวา การมองเหนเปนผสสะทมอ�านาจ

สงสดในสงคมสมยใหม แตมนกคดอกจ�านวนไมนอยทไมเหนดวยกบขอเสนอดงกลาว


เนองจากเปนการอธบายผสสะดานการมองเหนแบบเปนอสระโดยแยกขาดจากผสสะอนๆ

ท�าราวกบวาการมองเหนเปนเพยงผสสะเดยวทสามารถเขาถงความจรงไดและละเลยความ

สามารถของผสสะอนๆ ทมสวนในการเรยนร เขาถงความจรง และสรางประสบการณทาง

ผสสะ โดยมารค สมธ (Mark M. Smith) เสนอวา มนษยไมสามารถท�าความเขาใจสงท

มองเหนไดอยางเปนอสระโดยแยกออกจากการไดยน การสมผส กลน และการลมรส แต

ทกผสสะท�างานรวมกน เราเขาใจสงทตาเหนไดโดยอาศยการมองเหนซงเชอมกบผสสะอนๆ

ดวย เพราะการท�าความเขาโลกสามารถท�าไดมากกวาใชการมองเหน (Smith 2007) เชน

เดยวกบทซาราห พงค (Sarah Pink) อธบายวา การมองเหนเปนการลดทอนสภาพแวดลอม

ใหกลายเปนวตถทถกจดเกบเปนภาพตวแทนอยในความรสกนกคด แตในความเปนจรง

การรบรและการจดเกบประสบการณจ�าเปนตองอาศยผสสะตางๆ ประกอบกน ดงนนจง

ไมมผสสะใดเปนผสสะหลกในการรบรและสรางประสบการณ (Pink 2001; 2009) เชน

ในการรบรความเปนบาน เราไมไดใชเพยงแคการมองเหนเทานน แตอาศยการรบรผาน

กลนทคนเคยและการสมผสบรรยากาศทอบอนในการประเมนความเปนบานดวย เปนตน

นอกจากนพงคยงเสนอวา การศกษาผสสะทางสงคมมใชเพยงแคคนหาความหมาย คณคา

หรอสญญะทถกใสเขาไปในผสสะเทานน แตยงเปนการศกษาประสบการณทางผสสะและ

การใชผสสะของผคนทใชในการท�าความเขาใจโลกดวย (Pink 2010) เพราะความเขาใจ

โลกทางสงคมเกดขนจากการใชผสสะและการใหความหมายกบประสบการณทางผสสะ

(Laplantine 2015)

ส�าหรบผเขยน ประสบการณทางผสสะกอรปขนจากกระบวนการใหความหมายและ

คณคาทางสงคม กระบวนการตความของปจเจก และประสบการณทางสงคมของปจเจก

ผนน ในการรบรและเรยนรการแยกประเภทสงตางๆ เราอาจเรมตนจากการใหความหมาย

ผานคณคาทถกก�าหนดโดยสงคมเพอรบรวามนเรยกวาอะไร ใชท�าอะไร และควรจะจดการ

อยางไรมาเปนแนวทางในการสรางประสบการณทางผสสะตอสงรอบตว แตเมอมนษย

เตบโตขน ตองเขาไปของเกยวกบสงรอบตวและความสมพนธทางสงคมทซบซอนขน

ประสบการณทางผสสะจงไมเพยงแตอาศยความหมายและคณคาทถกก�าหนดโดยสงคม

เทานน แตยงอาศยประสบการณชวตและผสสะทสงสมไวเขามาชวยในการประเมน ตดสน


คณคา และใหความหมายกบประสบการณทางผสสะของปจเจกดวย เชน ในกรณของ

ผพการทางสายตา พวกเขาประเมนและตดสนผคนจากเสยง แมวาสงคมจะสรางภาพ

เหมารวมโดยเชอมโยงกลนกายทรนแรงกบบคคลทมปญหาทางจต แตจากประสบการณ

ของผพการทางสายตา หลายคนตระหนกวาพวกเขาไมสามารถตดสนวากลนกายเชนนน

เปน “คนบา” ไดในทนท เพราะอาจเปนเพยงแคคนทไมไดรกษาความสะอาดเทานน

ดงนนส�าหรบผพการทางสายตาจงตองอาศยเสยง น�าเสยง และค�าพด รวมกบกลนในการ

ตดสนวาบคคลนนเปนอยางไร ชอบหรอไมชอบบคคลนน แตถงอยางนนภาพทสงคม

สรางภาพประทบใหแกกลมคนทเปนอนตรายกยงคงถกใชเปนแนวทางในการประเมนผคน

ในเบองตนและหาทางหลกหนในสถานการณตางๆ

นอกจากน การท�าความเขาใจการใชผสสะและประสบการณทางผสสะยงสมพนธกบ

มตดานอารมณและความรสกราวกบเปนอกหนงผสสะของมนษย เนองจากในกระบวนการ

ตความเพอประเมนสถานการณและผรวมสนทนาผานผสสะ นอกจากจะใชประสบการณ

แลว มนษยยงใชอารมณและความรสกเขามารวมในการท�าความเขาใจโลกดวย ตวอยาง

เชน การดมกาแฟไมใชเพยงแคการลมรสและการสดดมกลนและใหความหมายวาคอกลน

ของกาแฟ แตรสชาตและกลนของกาแฟยงถกน�าไปเชอมโยงกบอารมณและความรสกสดชน

ผอนคลาย เปนตน แมอารมณและความรสกจะเปนสงทไมสามารถจบตองและบอกเลาได

อยางตรงไปตรงมาผานภาษา แตกเปนอกสงหนงทผวจยตองตระหนกถงในการศกษาผสสะ

ทางสงคม ดงนนประสบการณทางผสสะจงประกอบไปดวยความหมายทมตอการรบร

อารมณและความรสกทเกดขน ณ ขณะนน และความทรงจ�าทมตอสงทตนรบร

ทงการเปลยนขยายมมมองในการศกษาผสสะ การตระหนกถงบทบาทของผสสะอนๆ

ทนอกเหนอจากการมองเหน และการใหความส�าคญกบบทบาทของผสสะตางๆ ทถกใช

รวมกนในการรบรและสรางประสบการณ ตางเปนการเพมเตมองคความรทางดานสงคมวทยา

และมานษยวทยาผสสะ และน�ามาส ข อเสนอเกยวกบวธวทยาการศกษาผสสะท

เปลยนแปลงไป เพอใหสามารถศกษาสงคมและผคนผานผสสะไดอยางละเอยดและลกซง

มากยงขน เนองจากการสรางประสบการณตอสงตางๆ รอบตวของมนษยมไดอาศยเพยงแค

การมองเหน การท�าความเขาใจตอสงทมองเหนไดนนจ�าเปนตองอาศยผสสะอนๆ เขามาเปน


องคประกอบรวมกน หากลองส�ารวจประสบการณทางผสสะทมตอสงใดสงหนง อาจพบวา

ภายในความทรงจ�าไมไดมเพยงแตรปภาพ แตอบอวลไปดวยกลน เสยง และความรสกทม

ตอสงนนๆ ในแตละพนทและชวงเวลา

สงคมวทยาผสสะ: วธวทยาในการศกษา

การศกษาสงคมและผคนผานผสสะ มงเนนการคนหาชดความหมายและคณคาทสงคม

สรางและใสเขาไปในผสสะ เพอใหผสสะเปนตวกลางในการเขาถงและเขาใจสงคมและ

วฒนธรรมทอยเบองหลง ทงนอาจจดกลมแนวการศกษาหลกๆ ไดเปน 2 แนวทาง ไดแก

1) แนวศกษาประวตศาสตรสงคมของผสสะ ทพยายามชใหเหนถงกระบวนการสรางผสสะ

ทางสงคม บทบาท และการประกอบสรางความหมายของผสสะ โดยเนนพจารณาเฉพาะ

กระบวนการทางสงคมทประกอบสรางความหมายของผสสะหนงๆ ในแตละสงคมวฒนธรรม

และ 2) แนวศกษาเชงชาตพนธวรรณนาวาดวยผสสะ (sensory ethnography) ทเสนอ

วา วธการศกษาผสสะโดยใชการสงเกตการณอยางมสวนรวมเปนวธทดทสด (Vannini,

Waskul, and Gottschalk 2012) โดยเนนการเขาไปรวมใชชวตกบผคนในวฒนธรรม

นนๆ เพอคนหาสญลกษณและความหมายของผสสะทสงคมสรางขน

ประวตศาสตรสงคมของผสสะ

การศกษาประวตศาสตรสงคมผานผสสะคอการศกษาผสสะเพอท�าความเขาใจ

บทบาททางสงคมทเปลยนแปลงไปของผสสะในการสรางประสบการณตอสงรอบตว และ

เปนการศกษาการประกอบสรางความหมายทางสงคมตอการรบรผานผสสะทแตกตาง

ออกไปในแตละชวงเวลาของสงคม (ศรยทธ เอยมเออยทธ 2558) เชน กลนมบทบาททาง

สงคมมาอยางยาวนาน โดยบงบอกสถานภาพทางสงคม อาชพ เพศ การจดการอาหาร

เปนตน ซงการใหความหมายและคณคาทางสงคมแกกลนตางๆ นนแตกตางกนไปในแตละ

ชวงเวลาและวฒนธรรม (Classen, Howes, and Synnott 1994) หรองานศกษา

เกยวกบการสมผสของคลาสเซนทชใหเหนวา การสมผสเปนสอกลางในการปฏสงสรรคทาง

สงคมและแสดงออกถงอารมณความรสกทไมสามารถอธบายไดดวยค�าพด อกทงการสมผส


จะสามารถเยยวยาและรกษาความเจบปวดและโรคภยได (Classen 2005) อยางไรกตาม

แมวาการศกษาสงคมผานผสสะหนงๆ อาจท�าใหเหนถงบทบาทและการประกอบสรางผสสะ

ทางสงคมทชดเจน ทวาการศกษาผสสะในทางสงคมมไดตองการคนหาความหมายและ

สญลกษณทถกใสเขาไปในผสสะเทานน แตยงตองการท�าความเขาใจประสบการณทาง

ผสสะและการใหความหมายกบประสบการณทางผสสะทปจเจกใชในการท�าความเขาใจ

โลกทางสงคมดวย

การศกษาและท�าความเขาใจประสบการณทางผสสะของผคนไมสามารถท�าไดดวย

การศกษาผสสะแบบแยกสวนเปนอสระออกจากกน เนองจากการรบรและสรางประสบการณ

ทางผสสะตอสงรอบตวไมสามารถท�าไดผานการใชผสสะใดผสสะหนงเทานน แตความ

เขาใจตอสงตางๆ เกดขนจากการประสานกนของผสสะตางๆ เชน ความชอบในเสอผามได

เกดขนจากการมองเทานน แตยงเกดจากความรสกสมผสทนมของเนอผา และความสบายตว

เมอสวมใส เปนตน ดวยเหตนจงเกดการเคลอนมาสการเสนอวธวทยาในการศกษาผสสะ

คอ แนวศกษาชาตพนธวรรณนาวาดวยผสสะ ทเสนอการศกษาผสสะทงหาทท�างานรวมกน

ชาตพนธวรรณนาวาดวยผสสะ

แนวศกษาชาตพนธวรรณนาวาดวยผสสะใหความส�าคญกบประสบการณทางผสสะ

ทหลากหลาย ซงเปนองคประกอบส�าคญในการใชชวตของผคน นอกจากนยงมองผสสะ

ในฐานะสอกลางทน�ามาซงประสบการณและการสรางความร วธการศกษาเชนนเปนการ

เปดโอกาสใหผวจยไดท�าความเขาใจการใชผสสะของผคนอยางมสวนรวม (Smith 2007;

Pink 2009, 2012) ดงนนการศกษาผสสะและประสบการณทางผสสะจะเปนชองทางท

สามารถท�าใหเขาใจประสบการณ คานยม และโลกทางสงคมของผคนได จากการน�า

ผสสะไปเปนสอกลางในการเขาถงและบอกเลาการประกอบสราง การตความ และการให

ความหมายตอประสบการณทางผสสะทพวกเขามตอสภาพแวดลอมและโลกทางสงคม

เมอประสบการณทางผสสะและความเขาใจตอสงตางๆ ในโลกใบนเกดจากการใช

ผสสะทหลากหลายประกอบกน จงเปนความทาทายและความยากในการศกษาประสบการณ

ทางผสสะของผคน เนองจากวธการเกบรวบรวมและถายทอดขอมลอยในรปแบบของค�าพด


และภาพทไมอาจบอกเลาหรอน�าเสนออารมณความรสก สมผส กลน รสชาต ไดอยางตรงไป

ตรงมา ซงเปนขอจ�ากดทส�าคญของภาษาทผวจยตองตระหนกถงเปนอยางยง และขอมล

เกยวกบความรสกทไดสมผส กลน รสชาต และอารมณความรสกเหลานอาจไมสามารถ

จบตองไดอยางเปนรปธรรม แตสามารถรบรไดเมอเขาไปมปฏสมพนธในสถานการณนน

ยงไปกวานน ขอจ�ากดของการใชผสสะของตวผศกษาเองอาจมผลตอการเขาถงและ

ท�าความเขาใจขอมล ตวอยางเชน ในขณะนผเขยนก�าลงพฒนาแนววธศกษาเพอท�าความ

เขาใจการใชผสสะของผพการทางสายตา แตความแตกตางของการใชผสสะในการด�าเนน

ชวตระหวางผเขยนกบผพการทางสายตาท�าใหค�าพดและภาพไมเพยงพอตอการท�าความ

เขาใจการใชผสสะของพวกเขา แมวาผเขยนจะพยายามปดตาและเอาตนเองเขาไปอยใน

บรบททไมใชตาในการด�าเนนชวต แตในทายทสดผเขยนกไมสามารถเขาใจโลกของ

คนตาบอดไดอยางลกซงมากนก เพราะผเขยนยงคงเปนคนตาดทพยายามเปนคนตาบอด

และยงคงใชตาในการด�าเนนชวต อกทงผเขยนไมสามารถใชผสสะทนอกเหนอจากการ

มองเหนไดในระดบเดยวกบพวกเขา ดงนนสงส�าคญทควรตระหนกในการศกษาการใช

ผสสะและประสบการณทางผสสะคอ การไมเอาผสสะของตวเราไปใชในการศกษา

ประสบการณทางผสสะของผอน แตจ�าเปนตองเปดโลกของตวเราใหกวางแลวใชผสสะ

ในแบบเดยวกบกลมคนทเราเขาไปศกษา ดวยการฝกฝนทจะฟงเสยงรอบขาง สดดมกลน

ทลอยเขาปะทะจมก และเกบรายละเอยดกบสงทเราสมผสใหมากยงขน เพอใชในการ

ปฏสมพนธทางสงคมระหวางผเขยนกบผพการทางสายตา นอกจากนการศกษาผสสะ

ยงท�าใหเหนถงประสบการณทางสงคมและสนทรยะในการด�าเนนชวตของผคนทมไดเกดขน

จากการมองเหนเพยงผสสะเดยว

สรป: สงคมวทยาผสสะกบการทาทายความสมพนธเชงอ�านาจ

ผสสะ ประสบการณทางผสสะ และสงคม มความเชอมโยงสมพนธกนรวมถงตางประกอบ

สรางซงกนและกนในการสรางโลกทางสงคม กลาวคอ ชดความหมายทางสงคมเปนเสมอน

เครองชน�าแนวทางทผ คนใชในการรบรสงรอบตวผานผสสะและจดการสภาพแวดลอม

ซงการใชผสสะและการใหความหมายทางสงคมจะน�ามาสการสรางประสบการณทาง


ผสสะ และการใหความหมายและประสบการณทางผสสะมไดถกก�าหนดอยางตายตวจาก

สงคมเทานน แตยงกอรปขนจากการตความและการใหความหมายของปจเจกภายใตบรบท

ของพนทและเวลาดวย ผสสะและประสบการณทางผสสะคอคลงความรทผคนใชในการ

รบร ท�าความเขาใจ และสรางโลกทางสงคมในแบบของพวกเขา ประสบการณทางผสสะจง

เกดจากการใชผสสะประกอบกนและใชชดความหมายทางสงคมควบคไปกบประสบการณ

ของปจเจกเพอตความ ใหความหมาย และใหคณคาแกประสบการณทางผสสะซงจดเปน

ชดความรในการด�าเนนชวตของผคน เมอการใชผสสะและประสบการณทางผสสะเปนสง

สรางทางสงคม การศกษาผสสะจงท�าใหเราเขาใจวฒนธรรม คานยมทางสงคม และโลก

ทางสงคมของผคนได

ผสสะถกดงเขามาใชในการรบรและน�าเสนอตวตนของปจเจก ตวตนของพวกเขา

เกดขนจากการใชผสสะตางๆ ในการรบร เรยนร และสะสมขอมลเกยวกบบรรทดฐาน

คานยม การใหความหมายทางสงคมและความคาดหวงทางสงคมทเขามาเปนตวชน�าการ

แสดงออกในแตละบทบาท สถานท และชดความสมพนธวาอยางไรจงจะเหมาะสม อกทง

ตวตนยงเกดขนจากการใชผสสะในการรบรสถานการณ สภาพแวดลอม และปฏกรยาของ

ผ คนในชดความสมพนธ รวมถงอาศยประสบการณทางผสสะในการนยามตนเองใน

สถานการณดงกลาว เนองจากการนยามตวตนเกดขนจากการรบรและใหความหมายกบ

สถานทและปฏกรยาของผรวมปฏสมพนธทางสงคม แลวน�ามาสการน�าเสนอตวตนทสราง

ภาพประทบในเชงบวก ดงนนผสสะจงเปนชองทางส�าคญในการทปจเจกรบเอาบรรทดฐาน

และคานยมทางสงคมเกยวกบการแสดงการกระท�าเขามาสตนเอง และมบทบาทในการ

สรางความเขาใจเกยวกบตวตนในบรบทตางๆ ทน�าไปสการนยามและน�าเสนอตวตนของ

ปจเจกทสอดคลองกบบรบทและผรวมการปฏสมพนธทางสงคม และใชในการแสดงการ

กระท�าเพอจดการกบสถานการณตางๆ ในกระบวนการปฏสงสรรคทางสงคม

การเคลอนตวของกรอบการศกษาและวธวทยาในการศกษาผสสะทางสงคมชใหเหน

ถงความเปนผกระท�าทางสงคมและผถกกระท�าทางสงคมของผสสะ ในดานหนงดราวกบวา

ผสสะจะเปนสงทถกก�าหนดความหมายและถกใหคณคาทางสงคม แตในขณะเดยวกน

ผสสะเองกเปนผกระท�าทางสงคม เปนแหลงทมาของขอมล เปนตวสรางประสบการณและ


ชดความรในการด�าเนนชวตของผคน และท�าใหเกดการสรางความสมพนธและโลกทาง

สงคม อกทงยงเปนสงทใชในการกระตนความทรงจ�าและย�าเตอนผคนถงเรองราวตางๆ

ในชวต ผสสะจงเปนเสมอนสงทเชอมโยงอดตเขากบปจจบนและเชอมโยงมนษยเขาสสงคม

(Stoller 1989) ผสสะ ประสบการณทางผสสะ และสงคมตางสรางซงกนและกน

ไมสามารถแยกออกจากกนได และเปนอกชองทางในการศกษาสงคมทสะทอนใหเหนถง

มตทางสงคมวฒนธรรมและประสบการณทางสงคม ทนอกจากจะสะทอนความเขาใจของ

ปจเจกทมตอโลกทางสงคมแลว ยงเผยใหเหนโยงใยของความสมพนธเชงอ�านาจอกดวย

การศกษาผสสะทางสงคมเผยใหเหนถงอ�านาจและความไมเทาเทยมกนทางสงคม

ผานการสรางความหมายและการก�าหนดการใชผสสะใหแกกลมคนในสงคม การจดล�าดบ

ความส�าคญของผสสะและการใหความหมายสะทอนใหเหนถงอ�านาจทางสงคมทมาควบค

กบกระบวนการสรางผสสะทางสงคม ตามทไดกลาวไปขางตนถงการสถาปนาการมองเหน

ใหเปนผสสะทมอ�านาจในการเขาถง อธบายความจรง และเปนผสสะของผมอารยะ การ

กลาวอางเชนนท�าใหเกดการตตราผทใชผสสะอนๆ วาเปนผไรอารยะและเปนรองทางสงคม

ตวอยางเชน การใชอ�านาจอยางแยบยลภายใตการใหความหมายผานกลน เพอกดทบ

ควบคม และผลกคนบางกลมใหอยในสถานะชายขอบ การสรางความหมายใหกบกลน

ตางๆ กอใหเกดความสมพนธทางอ�านาจระหวางสงคม ชนชน เชอชาต และเพศ เชน การ

ท�าใหกลนหอมเปนสงทบงบอกถงคนรวย และกลนเหมนคอตวแทนของความจน รวมถง

การลมรสทแสดงถงวฒนธรรมการกน มารยาทบนโตะอาหาร และรสนยมกเปนอกหนงผสสะ

ทใชในการแบงแยกกลมคนและแสดงถงความมอารยะ เปนตน (Classen, Howes, and

Synnott 1994; Classen 2005; Elias et al. 2000; Howes 2005; Stoller 1989)

ประสบการณการสมผสสะทอนใหเหนถงการสรางความเปนหญงและชาย ความเปน

หญงถกเชอมโยงกบการสมผส ความนมนวล ความละเอยดประณต อารมณความรสก และ

ความออนแอ ในขณะทความเปนชายคอความเปนผน�า ความแขงแรง ท�าใหผหญงถก

ควบคมการแสดงออกพฤตกรรม เชน หามแสดงการกระท�าทรนแรงและกาวราว แตเหมาะสม

กบงานฝมอและงานภายในบาน นอกจากน บรรทดฐานและความคาดหวงทางสงคม


ยงสงผลตอผสสะ ท�าใหผหญงกลายเปนวตถทางเพศ โดยผชายมความชอบธรรมในฐานะ

ผมอง ในขณะทผหญงกลายเปนวตถแหงการจองมองของผชาย หรอผานการแตงแตมกลน

บนเรอนรางใหหอมและสะอาดอยตลอดเวลา ไมใหมกลนไมพงประสงค เพอแสดงถง

วยเจรญพนธและดงดดเพศชาย ในขณะทเพศชายไดรบอนญาตใหสามารถมกลนเหงอไคล

หรอกลนไมพงประสงคได เปนตน (Classen, Howes, and Synnott 1994; Classen

2005)

การศกษาผสสะจงเปนอกหนงชองทางในการศกษาสงคมและผคนทางสงคมวทยา

ทสะทอนใหเหนถงมมมองการท�าความเขาใจและประสบการณทางสงคมทหลากหลายของ

ผคน ทเกดขนจากการเคลอนไปของอ�านาจในการสรางความหมายและจดการกบผคน

ในแตละชวงเวลาของสงคมและวฒนธรรม


รายการอางอง

เอกสารภาษาไทย

ศรยทธ เอยมเออยทธ. 2558. “การจดแสดงในฐานะพนททางการเมอง”. วารสาร

สงคมศาสตร 27(1): 131-147.

เอกสารภาษาองกฤษ

Banes, Sally, and Andre Lepecki. 2007. The Senses in Performance. New York:

Routledge.

Benedict, Ruth. 1934. Patterns of Culture. New York: Houghton Mifflin.

Classen, Constance, David Howes, and Anthony Synnott. 1994. Aroma: The cultural

history of smell. London: Routledge.

Classen, Constance. 2005. The Book of Touch. Oxford: Berg.

DeNora, Tia. 2014. Making Sense of Reality: Culture and perception in everyday

life. London: Sage Publications.

Elias, Norbert, Edmund Jephcott, Eric Dunning, Johan Goudsblom, and Stephen

Mennell. 2000. The Civilizing Process: Sociogenetic and psychogenetic

investigations. Oxford, U.K.: Blackwell.

Feld, Steven. 1982. Sound and Sentiment: Birds, weeping, poetics, and song in

Kaluli expression. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.

Feld, Steven, and Keith H. Basso. 1996. Senses of Place. New Mexico: School

of American Research Press.

Foucault, Michel. 1977. Discipline and Punish: The birth of the prison. London:

Penguin Books.

Goffman, Erving. 1959. The Presentation of Self in Everyday Life. New York:

Doubleday.


Herzfeld, Michael. 2001. Anthropology: Theoretical practice in culture and society.

Malden, Mass., U.S.A.: Blackwell Pub.

Howes, David. 1991. The Varieties of Sensory Experience: A sourcebook in the

anthropology of the senses. Toronto: University of Toronto Press.

Howes, David. 2005. Empire of the Senses: The sensual culture reader. Oxford:

Berg.

Ingold, Tim. 2011. “Worlds of Sense and Sensing the World: A response to Sarah

Pink and David Howes.” Social Anthropology 19(3): 313-317.

Jacobson, R. Dan. 1998. “Cognitive Mapping without Sight: Four preliminary studies

of spatial learning.” Journal of Environmental Psychology 18(3): 289-305.

Laplantine, François 2015. The Life of the Senses: Introduction to a modal

anthropology. Translated by Jamie Furniss. London: Bloomsbury Academic.

Low, Kelvin. E. Y. 2012. “The Social Life of the Senses: Charting directions.”

Sociology Compass 6(3): 271-282.

Maslen, Sarah. 2015. “Researching the Senses as Knowledge.” The Senses and

Society 10(1): 52-70.

McLuhan, Marshall. 1962. The Gutenberg Galaxy: The making of typographic man.

Toronto: University of Toronto Press.

Park, Robert E., and Ernest W. Burgess. 1970. Introduction to the Science of

Sociology: Including an index to basic sociological concepts. Chicago:

University of Chicago Press.

Pink, Sarah. 2001. Doing Visual Ethnography: Images, media, and representation

in research. London: Sage Publications.

Pink, Sarah. 2009. Doing Visual Ethnography. Los Angeles, Calif.: Sage

Publications.

Pink, Sarah. 2010. “The Future of Sensory Anthropology/the Anthropology of the

Senses.” Social Anthropology 18(3): 331-333.


Pink, Sarah. 2012. Situating Everyday Life: Practices and places. Thousand Oaks,

CA: Sage Publications.

Smith, Mark M. 2007. Sensing the Past: Seeing, hearing, smelling, tasting, and

touching in history. Berkeley: University of California Press.

Stoller, Paul. 1989. The Taste of Ethnographic Things: The senses in anthropology.

Philadelphia: University of Pennsylvania Press.

Synnott, Anthony. 1993. The Body Social: Symbolism, self, and society. London:

Routledge.

Vannini, Phillip, Dennis Waskul, and Simon Gottschalk. 2012. The Senses in Self,

Society, and Culture: A sociology of the senses. London: Routledge.

Weinstein Deena, and Michael Weinstein. 1984. “On the Visual Constitution of

Society: The contributions of Georg Simmel and Jean-Paul Sartre to a

Sociology of the senses.” History of European Ideas 5(4): 349-362.

Zerubavel, Eviatar. 1991. The Fine Line: Making Distinctions in Everyday Life.

New York: Free Press.

JSA 34.2 04 saranya - Faculty of Sociology and Anthropology · Saranya Tarat postgraduate student Faculty of Sociology and Anthropology (Social Research), Thammasat University - 2558

Documents