Joost Drenthe Ingrid Huting-Van Niejenhuis Tien essenties bij cultuurverandering in organisaties Waarom verandermanagement niet werkt Hoe cultuurverandering wél werkt ESSENTIALS nieuwe dimensies
Joost Drenthe Ingrid Huting-Van Niejenhuis
Tien essentiesbij cultuurverandering
in organisaties Waarom
verandermanagement niet werkt
Hoe cultuurverandering wél werkt
E S S E N T I A L S
Nieuwe Dimensies heeft een reeks boekjes ontwikkeld onder de naam ‘Essentials’. Van deze serie zijn de volgende titels al verkrijgbaar:
Het oog kan zichzelf niet zien Dialoog, de kunst van het samen denken
Tien essenties van cultuurverandering bij organisaties Waarom verandermanagement niet werkt en hoe cultuur-verandering wel werkt
Essentials nemen je mee naar de kern: de kern in jezelf en dekern in de organisatie. Bij Nieuwe Dimensies werken we vanuitdeze kern naar buiten en zo leren we je anders te kijken. En hierdoor denk je anders, voel je anders, gebruik je je kwaliteitenanders en communiceer je anders. Met als gevolg dat houdingen gedrag veranderen en dat ook de omgeving verandert. Kortom: Essentials maken mens en organisatie sterker!
Tien essenties bij cultuurverandering in organisaties
n i e u w e d i m e n s i e s
E S S E N T I A L S
n i e u w e d i m e n s i e s
Cult-Essensoms-dNEW2 06-12-2006 23:18 Pagina 1
Joost Drenthe Ingrid Huting-Van Niejenhuis
Tien essentiesbij cultuurverandering
in organisaties Waarom
verandermanagement niet werkt
Hoe cultuurverandering wél werkt
E S S E N T I A L S
Nieuwe Dimensies heeft een reeks boekjes ontwikkeld onder de naam ‘Essentials’. Van deze serie zijn de volgende titels al verkrijgbaar:
Het oog kan zichzelf niet zien Dialoog, de kunst van het samen denken
Tien essenties van cultuurverandering bij organisaties Waarom verandermanagement niet werkt en hoe cultuur-verandering wel werkt
Essentials nemen je mee naar de kern: de kern in jezelf en dekern in de organisatie. Bij Nieuwe Dimensies werken we vanuitdeze kern naar buiten en zo leren we je anders te kijken. En hierdoor denk je anders, voel je anders, gebruik je je kwaliteitenanders en communiceer je anders. Met als gevolg dat houdingen gedrag veranderen en dat ook de omgeving verandert. Kortom: Essentials maken mens en organisatie sterker!
Tien essenties bij cultuurverandering in organisaties
n i e u w e d i m e n s i e s
E S S E N T I A L S
n i e u w e d i m e n s i e s
Cult-Essensoms-dNEW2 06-12-2006 23:18 Pagina 1
Joost Drenthe Ingrid Huting-Van Niejenhuis
Tien essentiesbij cultuurverandering
in organisaties Waarom
verandermanagement niet werkt
Hoe cultuurverandering wél werkt
Nieuwe Dimensies
907734120X Bin HD xii2006 07-12-2006 21:25 Pagina 3
Eerste druk: mei 2005
Tweede druk: maart 2006
Derde druk: december 2006
Copyright © 2005 Joost Drenthe en Ingrid Huting-Van Niejenhuis
Onder copyright verstaan wij, dat iedereen het ‘right’ heeft
te ‘copyen’ met bronvermelding van Nieuwe Dimensies BV,
Eemnes en de auteurs.
Eindredactie: Janny ter Meer6/6Overveen
Vormgeving: Wim ten Brinke bno6/6Hilversum
Foto omslag: © Corbis / TCS
Drukwerk: Bariet, Ruinen
isbn 90 77341 20 x
ean 978 90 77341 20 9
nur 765
Uitgeverij Nieuwe Dimensies, Eemnes
E-mail: [email protected]
907734120X Bin HD xii2006 07-12-2006 21:25 Pagina 4
Inhoud
Inleiding27
Cultuur & structuur
Verandering!215
Waarom die weerstand tegen verandering?
De 10 essenties bij cultuurverandering219
Essentie 1: Hoofd-hart-handenmodel219
Essentie 2: ‘Ja’ krijgen door het ‘nee’ te waarderen220
Essentie 3: De zes vragen stellen226
Essentie 4: Duidelijkheid en volledige informatie geven229
Essentie 5: Werk dat waarde-vol is231
5
907734120X Bin HD xii2006 07-12-2006 21:25 Pagina 5
Essentie 6: Aanmoedigen op verbeterpunten,
complimenteren op successen235
Essentie 7: Ieder mag het afgesproken doel op zijn eigen manier halen236
Essentie 8: Zacht op de relatie, hard op de inhoud238
Essentie 9: Duidelijkheid over het speelveld en despelregels240
Essentie 10: Leading from behind242
Case243
Voorbeeld van een cultuurveranderingsproces
Winsten met deze aanpak251
Nawoord253
6
907734120X Bin HD xii2006 07-12-2006 21:25 Pagina 6
InleidingCultuur & structuur
Definitie van irrealiteit:
Hetzelfde blijven doen en andere resultaten verwachten.
Een manager legt me zijn probleem voor: het manage-
ment wil de (ambtelijke) organisatie herstructureren,
maar hun plannen stuiten onder de medewerkers op
veel verzet. Het trauma van de vorige, jarenlang sle-
pende reorganisatie zit nog diep. Toch wil de manager
weer op dezelfde manier reorganiseren als de vorige
keer. Hij noemt het nu alleen ‘herstructureren’ en
hoopt dit keer op betere resultaten. Zijn vraag aan mij
is: hoe vergroot ik de veranderingsbereidheid van mijn
personeel?
Wat de manager zich niet realiseert, is dat een organi-
satie meer is dan een structuur. Een organisatie heeft
7C U LT U U R & S T R U C T U U R
907734120X Bin HD xii2006 07-12-2006 21:25 Pagina 7
ook een cultuur. Wat dat betreft lijkt ze net een
‘mens’! Net als een mens bestaat een organisatie uit
vele organen en delen die volgens een geheel eigen
systeem, ja, eigen unieke individualiteit, samenwer-
ken. Dit geheel vormt samen de cultuur van de orga-
nisatie. Daarom is een structuurverandering zelden
voldoende om een organisatie te veranderen. Want je
krijgt daarmee geen vat op het systeem, op de mede-
werkers.
In de afbeelding ziet u dat een organisatie wordt ge-
schraagd door twee pijlers: cultuur en structuur.
Aan de basis van een organisatie ligt het doel, de be-
stemming, de reden waarom een organisatie bestaat.
Dit is wat de organisatie de wereld aanbiedt en wat ze
wil zijn en wil uitdragen. Je zou kunnen zeggen dat dit
het fundament van het gebouw is. Zo kan een bank er-
voor kiezen een sociale bank voor de mensen te zijn,
een financiële instelling voor beleggers of een op snel-
8 I N L E I D I N G
907734120X Bin HD xii2006 07-12-2006 21:25 Pagina 8
cul-tuur
struc-tuur
missie/visie
C U LT U U R & S T R U C T U U R
output
permanente educatie
beleid
9
doel van de organisatie
uitvoering
cul-tuur
struc-tuur
missie/visie
output
permanente educatie
beleid
doel van de organisatie
uitvoering
907734120X Bin HD xii2006 07-12-2006 21:25 Pagina 9
le omzet gerichte hypotheekverstrekker. Als ambte-
lijke organisatie kan men ervoor kiezen een beleidsin-
stelling te zijn, of een burgergericht servicesysteem of
een politieke instelling. Als dat organisatiedoel niet
waargemaakt wordt, kan een manager structureren
wat hij wil, maar dan blijft het behelpen.
Op het fundament van het gebouw rusten twee pijlers:
structuur en cultuur. Structuur en cultuur zijn de
‘hardware’ en de ‘software’ van de organisatie. Ze
schragen de uitvoering en output en staan in dienst
van het doel van de organisatie. De structuur of in-
deling van de organisatie bepaalt maar voor een deel
de productiviteit van de medewerkers. Ofwel, de ma-
nier waarop mensen gegroepeerd zijn en de processen
die zij voor hun werk volgen, bepalen maar gedeelte-
lijk de output van hun werkzaamheden. De cultuur
heeft net zo veel invloed6–6en vaak zelfs méér6–6op de
prestaties van het personeel. ‘Cultuur’ omvat alle
menselijke interacties in het bedrijf en de beleving
10 I N L E I D I N G
907734120X Bin HD xii2006 07-12-2006 21:25 Pagina 10
daarvan, ze bevat zowel rationele als gevoelsmatige
elementen. Vooral deze laatste worden bij verande-
ringsprojecten vaak zwaar onderschat.
Beide pijlers moeten in goede conditie zijn, anders
gaat het dak (de uitvoering) scheefhangen. Als de
structuur niet klopt, is dat van invloed op de cultuur:
de sfeer wordt slechter, men gaat minder goed samen-
werken. Als de cultuur niet op orde is en mensen bin-
nen de organisatie elkaar niet volwaardig en met res-
pect behandelen, gaan er onherroepelijk dingen fout in
de structuur.
Omdat er al veel geschreven is over structuurverande-
ring, richten we ons in dit boekje vooral op de cultuur
van een organisatie. Daarbij zien we ‘cultuur’ als:
1 De persoonlijkheid of het karakter van de
organisatie als geheel, de uitstraling van de
organisatie tegenover medewerkers en omgeving.
11C U LT U U R & S T R U C T U U R
907734120X Bin HD xii2006 07-12-2006 21:25 Pagina 11
Verandering!Waarom die weerstand tegen verandering?
De tijden zijn veranderd.
Nu wij nog.
Fred Delfgaauw
Bijna altijd zijn organisaties, en de mensen daarin, ge-
kant tegen echte verandering. We houden allemaal lie-
ver vast aan het minder goede dat we tenminste ken-
nen, dan het ongemak te ervaren dat gepaard gaat met
veranderingen: zekerheden loslaten, andere indelingen
van mensen en nieuwe verwarrende procedures. En
dat voor winsten in de toekomst die nog allerminst
zeker zijn.
Aan de andere kant is verandering een basiswet op
aarde. Als er iets is wat nooit verandert, is het wel het
gegeven dat alles verandert! Veranderen wij niet mee,
dan zitten we plotseling met gevolgen die nog erger
15W A A RO M D I E W E E R S TA N D T E G E N V E R A N D E R I N G ?
907734120X Bin HD xii2006 07-12-2006 21:25 Pagina 15
zijn dan wanneer we mee willen veranderen. Vaak zijn
dit dan gevolgen die een stuk moeilijker zijn om in
een nieuw systeem in te passen. Ongemak komt er
toch. Laten we het daarom zelf organiseren voordat
het ons organiseert. Laten we leidend zijn, in plaats
van lijdend.
Het blijkt dat mensen eerder geneigd zijn hun gedrag
te veranderen, wanneer ze daar een goed gevoel over
hebben. Met een cultuurverandering in een organisa-
tie is het niet anders. Wanneer een georganiseerde
groep mensen van binnenuit een andere manier van
samenwerken wil, en de cultuurverandering derhalve
mee wil dragen, komt deze het snelst tot stand. Zo’n
verandering noemen we ‘transformatie’, ofwel een in-
nerlijk gewilde en toegelaten omslag in denken, gevoel
en daad. Alleen zo’n transformatie heeft de gewenste
omslag in mentaliteit tot gevolg. Die vindt niet plaats
bij een ‘verandering’ die van buitenaf op ons afkomt,
bijvoorbeeld een structuurverandering die top-down
16 V E R A N D E R I N G !
907734120X Bin HD xii2006 07-12-2006 21:25 Pagina 16
De tien essenties vancultuurverandering
De tien essenties die hierna worden beschreven, zijn
alle gebaseerd op goed mensenmanagement. Wat dat
precies inhoudt, wordt u door het lezen wel duidelijk.
Essentie 1: Hoofd6–6hart6–6handen
In onze bezeten drang ergens te komen
vergeten we soms het belangrijkste: de reis zelf.
Paulo Coelho
Waarom is het zo belangrijk bij cultuurverandering het
gevoel aan te spreken? Omdat echte doorbraak en
transformatie in een mens of organisatie alleen kun-
nen plaatsvinden als de totale mens wordt aangespro-
ken. De mens heeft drie gebieden waarop hij aan te
spreken is: het hoofd (weten, kennen, analyseren), het
19D E T I E N E S S E N T I E S VA N C U LT U U RV E R A N D E R I N G
907734120X Bin HD xii2006 07-12-2006 21:25 Pagina 19
hart (motivatie, wil, betrokkenheid, beleving, gevoel)
en de handen (actie, oefening, daad, handeling). Dit
holistische model vormt ook de basis van de overige
negen essenties. Daarin worden dan ook zowel het
hoofd (informatie over de cultuurverandering), het
hart (iedereen wordt betrokken, krijgt ruimte om zijn
eigen motivatie te ontwikkelen) en de handen (hoe
gaan we in de toekomst samen anders werken) aange-
sproken, opdat transformatie ook echt in gang gezet
wordt.
Essentie 2: ‘Ja’ krijgen door het ‘nee’ te waarderen
Wat je geeft is wat je terugkrijgt.
En dus: als ik iets wil hebben, moet ik het eerst geven.
Opgelegde verandering stuit mensen vaak tegen de
borst. Het ‘druist letterlijk tegen het gevoel’ van men-
sen in als zij hun visie en bezwaren niet kunnen uiten.
20 D E T I E N E S S E N T I E S VA N C U LT U U RV E R A N D E R I N G
907734120X Bin HD xii2006 07-12-2006 21:25 Pagina 20
Nawoord
Er is geen pad.
Het pad ontstaat door te beginnen met lopen.
In onze ervaring als trainer, coach en consultant blijkt
keer op keer dat een mens moet léren veranderen.
Wellicht kunnen de tien essenties u en uw organisatie
daarbij helpen. Cultuurverandering is altijd een pro-
ces, waarvoor zowel de manager als de medewerker
drie eigenschappen moet inzetten:
1 de eerlijkheid te (durven) zien wat er niet goed is en
waar verandering nodig is;
2 de moed het transformatieproces aan te gaan, waar-
bij wel de ongemakken worden ervaren, maar nog
niet de (latere) opbrengsten;
53N A WO O R D
907734120X Bin HD xii2006 07-12-2006 21:25 Pagina 53
3 de wil mee te bewegen met de nieuwe impulsen.
Met het wilsbesluit, gesteund door deze eigenschap-
pen, zet u de eerste stap…
En, als u er meer over wilt weten voor úw organisatie,
dan vind ik het leuk wanneer u contact met ons op-
neemt om samen van gedachten te wisselen over uw
specifieke organisatie en situatie.
Joost Drenthe
Performance improver0/6trainer0/6coach
Nieuwe Dimensies
Wakkerendijk 62a
3755 dd Eemnes
Tel: 035-38 3 538 / Fax: 035-538 7 347
E-mail: [email protected]
Website: www.nieuwedimensies.nl
54 N A WO O R D
907734120X Bin HD xii2006 07-12-2006 21:25 Pagina 54
Nieuwe Dimensies
De missie van Nieuwe Dimensies vindt u in onze
naam: Nieuwe Dimensies. Dat wil zeggen dat wij er in
al onze projecten naar streven grenzen te verleggen.
Wij geloven niet in het idee dat je mensen dient te ver-
anderen: dat roept alleen maar weerstand op. Wij gelo-
ven echter wel - en met passie - dat je meer potentieel
kunt vrijmaken in individuen, teams en organisaties.
Al onze procesbegeleiding en trainingen zijn daarop
gericht en onze klanten geven ons in het kwaliteits-
rapport van het CEDEO gemiddeld een 9 voor de
manier waarop we dat doen. Wij zijn dan ook meer
procesbegeleiders dan opleiders, zo bevestigen onze
klanten. De grootste doorbraken bij onze klanten
vinden keer op keer plaats als we samen, in dialoog,
kijken naar de paradigma’s die hun huidige grenzen
bepalen. Het bewustwordingsproces dat daarmee in
gang wordt gezet, genereert meer verandering van
55N I E U W E D I M E N S I E S
907734120X Bin HD xii2006 07-12-2006 21:25 Pagina 55
binnenuit dan wie dan ook van buitenaf kan veroorza-
ken. Het veranderingsproces ‘van binnen naar buiten’
noemen we transformatie en het leiderschap dat daar-
bij hoort noemen we transformationeel leiderschap.
Onze klanten waarderen ons vooral om het feit dat wij
meer nastreven dan verandering: wij streven altijd
naar een doorbraak in een relevant resultaatgebied.
56 N I E U W E D I M E N S I E S
907734120X Bin HD xii2006 07-12-2006 21:25 Pagina 56
Nieuwe Dimensies, van alle markten thuis:
AUTOMATISERING‘Nieuwe Dimensies heeft ons nieuw geformeerde
directieteam begeleid, waardoor nieuw elan en
vertrouwen in elkaar ontstonden om onze ambities
gezamenlijk te gaan realiseren.’
P.F.M. Schuyt,
bestuursvoorzitter, LogicaCMG Nederland
ZORG‘Zeer inspirerend, zo anders en verfrissend. Krachtig
appèl op jezelf en je mogelijkheden, maakt los van
tradities en patronen. Ongecompliceerd en effectief
naar ontwikkeling van mens en/in organisaties.’
Peter Meijs MBA,
algemeen directeur Stichting de Kreite
57N I E U W E D I M E N S I E S
907734120X Bin HD xii2006 07-12-2006 21:25 Pagina 57
OVERHEID‘De wijze van training - soms de spiegel voorhoudend,
soms confronterend, met volop ruimte voor humor -
heeft opgeleverd dat organisatiebreed gestructureerd
in dialoog wordt gegaan met medewerkers.’
Ton van der Haar,
wnd. gemeentesecretaris Rijnsburg
BANK EN VERZEKERING‘Nieuwe Dimensies is in staat in haar training met
een eigen stijl en flair een bewustwordingsproces op
gang te brengen bij alle deelnemers.’
Rob van de Velde, directeur Particulieren
Rabobank Voorschoten-Wassenaar
TRANSPORT EN LOGISTIEK‘Met hulp van Nieuwe Dimensies laten wij onze ‘as-
set human capital’ beter renderen.’
Chris W.M. van Lawick van Pabst,
business controller Schiphol Real Estate
58 N I E U W E D I M E N S I E S
907734120X Bin HD xii2006 07-12-2006 21:25 Pagina 58
INDUSTRIE‘NieuweDimensies begon het veranderingstraject daar
waar we nog nooit geweest waren: bij onszelf. Dit is
de basis geweest voor een geheel nieuwe dimensie
binnen ons bedrijf: een boeiende expeditie met
schitterende uitdagingen op onbekende gebieden.’
Alexander Ummels,
plant manager Collins & Aikman
59N I E U W E D I M E N S I E S
907734120X Bin HD xii2006 07-12-2006 21:25 Pagina 59
Nieuwe Dimensies is in 1987 opgericht door Kees van
Zijtveld en actief op de Nederlandse markt. Sinds
2001 opereert Nieuwe Dimensies als een franchise-
organisatie met 30 zelfstandige ondernemers die voor
100% verbonden zijn aan de organisatie. Behalve het
trainingsbureau Nieuwe Dimensies, inclusief Nieuwe
Dimensies Essentials, zijn er ook nog de Nieuwe
Dimensies Uitgeverij, de Nieuwe Dimensies Trainers
Academy en de Nieuwe Dimensies Life Coach
Academy.
Naast onze trainingen en begeleidingsprocessen op het
niveau van organisaties, directies, afdelingen en/of
teams, verzorgen wij ook essential-trainingen voor de
persoonlijke ontwikkeling van de werkende mens.
Heb je nog vragen of wil je een vrijblijvend gesprek
hierover, bel of e-mail ons dan. Voor meer informatie
kun je ook kijken op: www.nieuwedimensies.nl.
61N I E U W E D I M E N S I E S
907734120X Bin HD xii2006 07-12-2006 21:25 Pagina 61
‘Je grenzen worden bepaald door
de afspraak die je met jezelf hebt
gemaakt over wat mogelijk is.
Verander die afspraak en je
beschikt over Nieuwe Dimensies.’
N I E U W E D I M E N S I E Swakkerendijk 62a • postbus 80, 3755 zh eemnes
tel 035-538 3 538 • fax 035-538 7 347
e-mail [email protected]
http://www.nieuwedimensies.nl
907734120X Bin HD xii2006 07-12-2006 21:25 Pagina 64