Jeugdgezondheidszorg Epidemiologie (incl. statistiek en informatica) l [email protected] l l naam en paswoord Academiejaar.

JeugdgezondheidszorgEpidemiologie (incl. statistiek en informatica)

[email protected] http://e-pidemio-learning.weyler.be naam en paswoord

Academiejaar 2011-2012 Prof. Dr. J Weyler

Inleiding Zelfstudie epidemiologie?

Beschrijvende statistiek Inferentiële statistiek Multiple regressie

JeugdgezondheidszorgEpidemiologie (incl. statistiek en informatica)

Participatie aan hoorcollege

Participatie aan e-learning ?

Mondelinge toelichting– belang hangt af van andere evaluaties

Evaluatie

Gerapporteerde onderzoeksresultaten...

Effectiviteit van multidisciplinaire arbeidstraining bij chronische lage rugklachten

Door: T. Westendorp, M.J.A. Edelaar, R.M. Slikker en L.H.V. van der Woude

Tijdschrift voor Ergonomie, jaargang 28, nr. 1 augustus 2003

De ontwikkeling van multidisciplinaire behandelingen in het kader van arbeidsreïntegratie van werknemers met chronische lage rugklachten is gebaseerd op een multifactoriële etiologie van de lage rugklachten. Vanuit een ergonomisch perspectief moet naast de belasting op het werk eveneens aandacht worden besteed aan het verwerkingsvermogen van het individu. In dit onderzoek wordt de vraag gesteld of binnen het 12-weeks multidisciplinaire arbeidsreïntegratieprogramma, dat gebaseerd is op de principes van ‘Graded Activity’, het fysieke verwerkingsvermogen verandert en welke factoren daarvoor verantwoordelijk zijn. Bijna alle gemeten fysieke variabelen zijn verbeterd gedurende de interventieperiode. Dit impliceert dat de algemene lichamelijke conditie van de deelnemers positief veranderd is tijdens de arbeidstraining. Daarnaast is gevonden dat de beginwaarden van een aantal copingschalen voor een deel verandering in het fysieke verwerkingsvermogen lijken te kunnen verklaren.

multifactoriële etiologievariabelenverklaren

De effectiviteit van een laptopsteun

Het effect van een laptopsteun op lichaamshouding, comfort en productiviteit

Door: A.L. Boersma en E. Mol

Tijdschrift voor Ergonomie, jaargang 28, nr. 2 april 2003

In deze studie is een vergelijking gemaakt tussen laptopgebruik met en zonder laptopsteun, voor wat betreft lichaamshouding, discomfort en productiviteit. De studie betreft 11 proefpersonen waarbij vergelijkingen zijn gemaakt met behulp van lichaamshoeken, VAS-scores, subjectieve vragenlijsten en tijd benodigd voor een typetaak. Bij het gebruik van de laptopsteun gecombineerd met een los toetsenbord zijn er significante verbeteringen geconstateerd in nek-, elleboog-, onder- en bovenarmhoek. Uit de subjectieve beoordeling van elf proefpersonen blijkt dat het gebruiksgemak van de conditie met laptopsteun significant positiever wordt beoordeeld dan de conditie zonder. In de conditie met steun wordt minder ongemak ervaren in de nek. Wat betreft de productiviteit zijn er geen significante verschillen gevonden. Op basis van de uitkomsten van deze studie is het aan te raden om bij regelmatig laptopgebruik gebruik te maken van een laptopsteun met een los toetsenbord.

vergelijking11 proefpersonensignificante verbeteringensignificant positievergeen significante verschillen


De invloed van schouderbelasting en knijpkracht op het ontstaan van RSI-klachten aan de onderarm of handen

Door: Heleen de Kraker, Miriam Smits, Bart Visser en Jaap van Dieën

Tijdschrift voor Ergonomie, jaargang 28, nr. 2 april 2003

Een van de oorzaken die vaak wordt genoemd als veroorzaker van RSI-klachten, is een belemmerde bloedtoevoer naar de werkende spieren. Het doel van dit onderzoek was het bepalen (van het effect) van de knijpkracht en schouderbelasting op de bloedtoevoer naar de onderarm tijdens een intermitterende knijptaak. De intensiteit van de knijpkracht was ingesteld op 0, 10 en 25% van de maximale knijpkracht. De drie niveaus van schouderbelasting waren hangende schouders, opgetrokken schouders en opgetrokken schouders met een toegevoegde last. De werk-rust verhouding van de knijptaak was 10:2 seconden en de taak werd gedurende drie minuten uitgevoerd. Tijdens de knijptaak en de daaropvolgende herstelperiode, werd de bloedtoevoer gemeten met een Doppler ultrasound apparaat. De EMG-activiteit (elektromyografie) van de m. trapezius, en drie onderarm spieren werd alleen gemeten gedurende de drie minuten dat de knijptaak werd uitgevoerd. Zowel knijpkracht als schouderbelasting hadden een significant effect op de bloedtoevoer (respectievelijk p=0.000 en p=0.024). EMG van de onderarm spieren steeg met toegenomen knijpkracht. EMG van de trapezius nam toe met toegenomen schouderbelasting en was hoger tijdens de 0% knijpkracht conditie dan tijdens de 10% en 25% knijpkracht condities. Mechanismen die de relatie tussen toegenomen schouderbelasting en afgenomen bloedtoevoer naar de onderarm mogelijk verklaren, zijn compressie van de vaten in de schouderregio en competitie om het aanwezige bloedvolume. Schouderbelasting lijkt dus van invloed te zijn op de bloedtoevoer naar de onderarm en is dus een factor waar bij RSI-preventie rekening mee gehouden moet worden.

een significant effectp=0.000 en p=0.024steeg hogerlijkt dus van invloeddus RSI-preventie



multifactoriële etiologie; variabelen

verklaren; vergelijking

11 proefpersonen

significante verbeteringensignificant positievergeen significante verschilleneen significant effectp=0.000 en p=0.024

steeg hoger

lijkt dus van invloed / dus RSI-preventie

kenmerken en variabelen

doelstelling en methode

steekproef en steekproefgrootte

rol van het toeval in deonderzoeksresultaten tengevolge

van steekproeftrekkingwaarschijnlijkheid van de bevindingen

(of nog extremere) onder de nul-hypothese

het onderzoeksresultaat (quantificering)

de terechte en onterechte conclusie

De onderzoeksvraag

Persisterend dilettantisme

Epidemiologisch of statistisch verantwoorde uitspraken?– Testen of schatten– Frequentistische of Bayesiaanse statistiek

Wetenschappelijk onderzoek in de regel multidisciplinair (team-work)– Statistiek en epidemiologie zijn dergelijke disciplines– Medische statistiek # statistiek uitgevoerd door arts

Specifieke topics– Jeugdgezondheidszorg: diagnose, etiognose en prognose

Uitgangspunt

Diagnose

Etiognose (kennis oorzaken)

Prognose (kennis toekomstig verloop)

Specifieke topics

De invloed van lichaamsbeweging op BMI bij kinderen van 12-13 jaarRol van blootstelling aan PM 2,5 op ontstaan van astma bij kinderen voor de puberteit

Rol van lichaamsbeweging op BMI bij obese kinderen van 12-13 jaar

Vroegtijdige diagnostiek

Objectieven van epidemiologie: functies voor voorkomen

Functionele relaties in wetenschap Epidemiologie: ‘occurrence research’ Voorbeeld: bloeddruk en leeftijd Determinanten van de sterkte van een associatie Drie soorten ‘gnosis’ in geneeskunde Algemene formulering van functie voor voorkomen Introductie tot ‘studie ontwerp’

Elke tak van de wetenschap heeft te maken met de functionele relaties tussen haar objecten

vb. Klassieke fysica: Kracht is het product van de massa van een object en zijn versnelling

F = m.a

of: versnelling is een functie van kracht en massa

a = f(F,m)

De versnelling van een object is geen natuur-constante, maar hangt af van de kracht die op het object werkt en van de massa van het object.

Dit type uitspraak is wat we beogen bij epidemiologische onderzoeksobjecten. Zoals voor versnelling, willen we iets leren over de determinanten van de parameters die het voorkomen van ziekte beschrijven (teneinde ze te beheersen)


Parameters van voorkomen (incidentiecijfer of prevalentie- cijfer) zijn géén natuur constanten

Hun grootte hangt af van (zijn functies van) een waaier van constitutionele, gedragsmatige of omgevingsgebonden eigenschappen van individuen

Deze relaties zijn in het algemeen de voorwerpen van research gericht op het voorkomen van gebeurtenissen relevant in de geneeskunde ( = ‘epidemiologie’ ; occurrence research)


Voorbeeld

De studie van het voorkomen van verschillende waarden van bloeddruk in de bevolking

beschrijvende parameter: mediaan van de bloeddruk (opnieuw, géén natuur constante)bloeddruk hangt af van (afhankelijke variabele) leeftijd (en andere eigenschappen) van individuen

Een vuistregel is:bloed druk , in mm Hg, is 100 plus leeftijd in jaren

Dit is een regressie model (een regressie functie) met als vorm:P = A + B x Leeftijd


Voorbeeld (vervolg)

P is de mediaan van de systolische drukA = 100 mm Hg B = 1 mm Hg/jr

De correcte uitdrukking van de vuistregel is daarom

bloed druk, in mm Hg, is 100 mm Hg plus 1 mm Hg/jr keer leeftijd in jaren

Leeftijd is een determinant (onafhankelijke variabele) van de parameter


Voorbeeld (vervolg)

Leeftijd (jr), A

Mediaanvan desyst. BP(mm Hg),M

0

50

100

150

0 20 40 60

M = 100mm Hg + (1 mm Hg/jr).A


Voorbeeld (vervolg)

Leeftijd (jr), A

Mediaanvan desyst. BP(mm Hg),M

0

50

100

150

0 20 40 60



Hoe zet je een studie op om deze functionele relatie te documenteren ?Hoe interpreteer je dit onderzoeksresultaat ?

Hoe interpreteer je dit onderzoeksresultaat ?

De relatie tussen een maat van voorkomen en een determinant, of een stel determinanten, is een relatie voor voorkomen of een functie voor voorkomen

Deze relaties zijn in het algemeen de onderwerpen voor epidemiologisch onderzoek

De sterkte van de relatie (associatie) tussen een maat voor voorkomen en een determinant blijkt de coëfficiënt (B) van de determinant te zijn in de voorkomensrelatie

Maten van de graad van een relatie hebben hun eigen determinanten


Voorbeeld (vervolg)

Bekijken we opnieuw de voorkomensfunctie voor systolische bloeddruk

Deze functie is redelijk toepasbaar voor populaties met een hoge zoutconsumptie

Wanneer er geen ‘artificieel’ gebruik van zout is zien we slechts kleine veranderingen optreden in de bloeddruk als een gevolg van het ouder worden

Zoutgebruik is daarom een determinant van de graad van de relatie tussen leeftijd en bloeddruk (weergegeven door de richtingscoëfficiënt van de de regressie relatie)


De zelfde regressie functie met als vorm:P = A + B x Leeftijd

kan toegepast worden voor een populatie met lage zout-consumptie

P is de mediaan van de systolische drukA = 100 mm Hg B = 0.2 mm Hg/jr

Voorbeeld (vervolg)


Leeftijd (jr), A

Mediaanvan syst.BP (mmHg), M

0

50

100

150

0 20 40 60

Hoog Na

Laag Na


M = 100mm Hg + (0.2 mm Hg/jr).A


Voorbeeld (vervolg)

Determinanten van de maten van de graad van een relatie noemen we modificatoren van die relatie

Let wel:– determinanten, risico indicatoren en modificatoren hebben betrekking

tot eigenschappen van een individu, zonder specificatie van de categorie of de graad. Vb. Hypertensie is geen determinant voor cerebrovasculair lijden; het is een categorie van verhoogd risico gebaseerd op bloeddruk als risicoindicator

– Eigenschappen (karakteristieken) zijn geen variabelen...


Van kenmerk naar variabele:

Ontwikkelen van een meetinstrument– Theoretisch concept

– Conceptuele schaal

– Empirische schaal

– Vb. bloeddruk


Schaaltype ? (zie ook beschrijvende statistiek)– Nominale schaal

» vb man/vrouw

– Ordinale schaal

» vb lichte-/matige-/ernstige- pijn

– Interval schaal

» vb lichaamstemperatuur

– Ratio schaal

» vb lichaamsgewicht

– Discreet vs continu

– Categorische kenmerken


Variabele– Hoe het kenmerk opgenomen wordt in het wiskundig model

» De numerieke waarde

» De (numerieke waarde)²

» Een transformatie

» Een recodering

» Samen met een ander kenmerk in een interactievariabele

» ...


Objectief: kennis verwerven (‘gnosis’) Webster’s: ‘gnosis is a divinely inspired knowledge’ In de geneeskunde gebruiken we vaak diagnosis, prognosis Er zijn drie soorten ‘gnosis’ in de geneeskunde (Miettinen):

Etiognosis Diagnosis Prognosis



Zieken: waarom werden zij ziek ? Symptoomdragers: zijn zij ziek ? Zieken: zullen zij genezen ?


Etiognostische functies Diagnostische functies Prognostische functies

Recap:Zoals voor versnelling willen we iets te weten komen over de determinanten van de parameters voor het voorkomen van ziekte (teneinde deze parameters te beheersen), namelijk:

Wat is de relatie (functie) tussen de parameter voor het voorkomen (de afhankelijke variabele Y) en zijn determinanten (de onafhankelijke variabelen X(i))?



Parameter voor voorkomen (Y) Incidentie van ziekte (cumulative incidentie, incidentie

dichtheid, hazard) Prevalentie van ziekte Incidentie van herstel, sterfte



Determinanten (X(i)) Determinanten van ziekte incidentie (risico indicatoren) Determinanten van ziekte prevalentie (diagnostische

indicatoren) Determinanten van prognose bij de zieken (prognostische

indicatoren)



Algemene formulering:

Y = f(X1,X2,X3,...Xi)



Y = Parameter voor voorkomen (afhankelijke variabele)

X1 = Centrale onafhankelijke variabele

X2-i = Andere onafhankelijke variabelen (‘verstorende variabelen, effect-modificatoren’)

Y = f(X1,X2,X3,...Xi)


Doel van study design Object design Methoden design

De cohort/case control valkuil

Diagnostische, prognostische en etiognostische research

Study design, introductie

‘Epidemiology: quo vadis?’Eur J Epidemiol. 2004;19(8):713-8.

Miettinen OS.

Department of Epidemiology and Biostatistics, Faculty of Medicine, McGill University,Montreal, Canada.

In our etiologic research, we epidemiologists need to leave behind the concepts of 'cohort'study and 'case-control' study and adopt that of the etiologic study as the singular substitutefor these. We then need to realize that the etiologic study is well suited to be viewed asparadigmal for intervention studies. We finally need to become serious about object designbefore methods design in both etiologic and intervention research. Once these developmentshave occurred, we'll be ready for truly meaningful research to advance the knowledge base ofboth types of causality-oriented 'gnosis' in the practice of clinical medicine, etiognosis andintervention-prognosis; and descriptive-prognostic study we'll see as inherent in anyintervention-prognostic study. As for diagnostic research, then, we need to come to see it asnothing but a special case of our familiar descriptive prevalence research. Because of thisreadily attainable theoretical readiness peculiar to us research epidemiologists, and for otherreasons besides, only we can assume the central role in the production of the knowledgebase for scientific medicine. We consequently have the obligation to assume this larger andhigher, meta-epidemiologic mission--and some even higher ones besides.

Beschrijvend vs analytisch Observationeel vs interventioneel Retrospectief vs prospectief Case-control vs cohort Dwarsdoorsnee vs longitudinaal Niet experimenteel vs experimenteel

…. ?

Experimenteel, quasi-experimenteel en meta-experimenteel onderzoek

Diagnostisch, etiognostisch en prognostisch onderzoek


Doel van studie ontwerp:

– Iets leren over de voorkomensfunctie ( Y = f(X1,X2,...Xi) ) = studie object

– Descriptieve vs causale functie

– Iets leren over de specifieke associatie ( v.b. CIR )

– Een bijdrage leveren in de toename van de kennis m.b.t. het object van de studie

» Met andere woorden verwachten we niet dat onze studie de enige studie zal zijn en dat we na de uitvoering zullen komen tot finale conclusies. We hebben eerder de verwachting dat, wanneer het studie object relevant is , andere studies zullen uitgevoerd worden en dat onze studie dan deel zal uitmaken van één of andere vorm van ‘meta-analyse’


Studie ontwerp:

Twee topics:– object ontwerp

» heeft te maken met de relevantie; wat wil je weten, voor welke specifieke situatie (domein)?

» Te weinig aandacht op dit moment

– methoden ontwerp» heeft te maken met validiteit en met efficientie

» validiteit is belangrijkst multicausaliteit bias


object ontwerp

» Studie naar de rol van HPV bij het ontstaan van baarmoederhalskanker in een 5-15 jarige vrouwelijke populatie

» Studie naar de rol van anticoalgulantia in het voorkomen van myocard infarct bij jonge adolescenten

Belang inzicht in het studieobject

Al te vaak is er helemaal geen studieobject (alleen maar data…)


Object design:

Betekent een complete specifieke vorm van het resultaat van de studie

Een voorkomensrelatie, uitgedrukt als een regressie functie (‘model’)

Object: set parameters (hun waarden)

Wat zijn de uitkomsten, wat zijn de determinanten

Karakteristieken, model, variabelen,...


Object design:

Betekent een complete specifieke vorm van het resultaat van de studie

Object: set parameters (hun waarden)

design bepalende ‘givens’ inherent aan de context

Object behoort tot een welbepaalde soort ‘gnosis’e.g. diagnose

a priori gespecifieerde ‘illness’ (ongezondheid)de aanleiding voor de diagnostische vraagstellingde ‘setting’ (bvb. huisartspraktijk: welke diagnostische indicatoren zijn relevant)


Object design:

DOMEIN:

Voor welke specifieke situatie ?

settingleeftijdsgroepgeslacht…


Object design:WETENSCHAPPELIJK: ABSTRACT, OBJECTIEF, RATIONEEL

ABSTRACT:voorkomens relatie betreft niet een ‘target population’maar is ‘placeless’, ‘timeless’vb. gemiddelde bloeddruk van ‘de Antwerpenaar’

OBJECTIEF:operationele definitiesdomein niet gebaseerd op ‘vermoeden’ van aanwezigheid van de aandoening maar op wat aanleiding gaf tot het ontstaan van dat vermoeden

RATIONEELtemporele structuren, relevante categorieën in de determinanten (specificiteit)novel intervention compared to ‘usual care’


‘Study objects’ (vragen): DIAGNOSTISCHHuidige prevalentie (T0) als een beschrijvende functie van diagnostische indicatoren (huidge, verleden)

ETIOGNOSTISCHHuidige incidentie (T0) als een causale functie van blootstelling in het verleden (risiko-indicatoren)

PROGNOSTISHInterventioneel: Toekomstige (post-T0) incidentie/prevalentie als een causale functie van toekomstige interventieAnders: Toekomstige (post-T0) incidentie/prevalentie als een beschrijvende functie van prognostische indicatoren (huidige)

Type study object:Wat is de functionele relatie tussen de bestudeerde objecten ?

Y = f ( X1, X2, X3, …, Xn)


Object design:

VALIDITEIT:selectie bias, informatie bias, verstoring (confounding)

EFFICIENTIE:eerder inclusief domein

REGRESSIE FORMULERING

groot aantal onafhankelijke variabelen (parameters) (validiteit)versus

minimum noondzakelijk aantal parameters (efficientie)

RELEVANT VOOR DE NODEN VAN DE PRAKTIJK


Steekproefgrootte:

Eens het object ontwerp OK (wat voor een huis wensen we, m.a.w. onderzoeksvraag OK)

Methoden ontwerp (hoe gaan we dit huis bouwen, m.a.w. welk type onderzoek zullen we hiervoor gebruiken)

Als object ontwerp niet OK of methoden ontwerp niet OK, Sample-size = 0In andere gevallen: Sample-size = niet te determineren


Jeugdgezondheidszorg Epidemiologie (incl. statistiek en informatica) l [email protected] l l naam en paswoord Academiejaar.

Documents