GOTYK W POLSCE: Dla rozwoju architektury gotyckiej XIII w. decydujące znaczenie miała związana z kolonizacją niem. lokacja miast, jak też spotęgowana rola zakonów, oprócz dawnych także nowych zgromadzeń żebraczych - franciszkanów i dominikanów - osiedlających się w miastach; w asymilowaniu gotyku przodowali śląscy cystersi filiacji niem. (Lubiąż, Trzebnica, Henryków), których wzorce arch. inspirowały inne budowle (katedra we Wrocławiu) i docierały do Małopolski (Mogiła). W końcu XIII w. gotyk stał się stylem panującym, a południowa Polska znalazła się na 2 stulecia, wraz z Czechami i Węgrami, w jego środkowoeur. kręgu. W zjednoczonym Królestwie Pol. "dworski styl" znamionował gł. ceglano-kam. budowle w Małopolsce; korpus nowej (trzeciej) katedry na Wawelu naśladowano w wielkich bazylikach krak. (kościoły: Św. Katarzyny, Mariacki, Dominikanów); wśród fundowanych przez Kazimierza III Wielkiego kościołów wyróżnia się grupa świątyń dwunawowych o palmowo- gwiaździstych sklepieniach (Wiślica, Stopnica). Ten król-budowniczy wzniósł na terenie całego kraju ponad 80 zamków (np. Będzin) i obwodów murów miejskich (np. Szydłów). Dość tradycyjnej architekturze małopol. XV w. brakowało rozmachu i bogactwa odmian poprzedniego stulecia; dopiero pod koniec wieku pojawiły się okazałe budowle (np. Barbakan w Krakowie) i dekor. formy arch. (krużganki Collegium Maius tamże). W Wielkopolsce różne stylowe powiązania - południowo-, zachodnio- oraz północnoeur. - cechowały wzniesione w XIV w. katedry (Gniezno, Poznań). Poza Koroną pol. znalazły się ziemie Pomorza Wsch. i Prus, opanowane przez Krzyżaków, którzy prowadzili planowo zorganizowaną, wielką akcję budowy zamków, murów miejskich i kościołów; w największych miastach państwa zakonnego (Toruń, Gdańsk, Elbląg) wpływ na kształt architektury miały też: żywioł mieszczański, związany z eur. miastami Hanzy, oraz eur. powiązania kongregacji zakonnych; gł. budowle tych miast (w swej późnogot. fazie powstałe już lub kończone za czasów przynależności do Prus Król.) są znakomitymi przykładami północnoeur. ceglanego gotyku (kościoły: Mariacki w Gdańsku, Świętych Janów, Św. Jakuba, NMP - w Toruniu; gdań. i tor. ratusze i inne budowle komunalne oraz kamienice i spichrze). Późnogotyckie formy saskiej proweniencji (m. in. kryształowe sklepienia, które pojawiły się też w Krakowie) z Gdańska docierały na Mazowsze i Litwę. Na Mazowszu uproszczone i sprowincjonalizowane schematy got. przetrwały najdłużej - do pocz.
13
Embed
jay.up.poznan.pljay.up.poznan.pl/WPK/WORD/TURYSTYKA/GOTYK W POLSCE.doc · Web viewrozwój architektury świeckiej np.: ratusze, sukiennice, kamienice, mury miejskie, baszty, zamki,
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
GOTYK W POLSCE: Dla rozwoju architektury gotyckiej XIII w. decydujące znaczenie miała związana z kolonizacją niem. lokacja miast, jak też spotęgowana rola zakonów, oprócz dawnych także nowych zgromadzeń żebraczych - franciszkanów i dominikanów - osiedlających się w miastach; w asymilowaniu gotyku przodowali śląscy cystersi filiacji niem. (Lubiąż, Trzebnica, Henryków), których wzorce arch. inspirowały inne budowle (katedra we Wrocławiu) i docierały do Małopolski (Mogiła). W końcu XIII w. gotyk stał się stylem panującym, a południowa Polska znalazła się na 2 stulecia, wraz z Czechami i Węgrami, w jego środkowoeur. kręgu. W zjednoczonym Królestwie Pol. "dworski styl" znamionował gł. ceglano-kam. budowle w Małopolsce; korpus nowej (trzeciej) katedry na Wawelu naśladowano w wielkich bazylikach krak. (kościoły: Św. Katarzyny, Mariacki, Dominikanów); wśród fundowanych przez Kazimierza III Wielkiego kościołów wyróżnia się grupa świątyń dwunawowych o palmowo-gwiaździstych sklepieniach (Wiślica, Stopnica). Ten król-budowniczy wzniósł na terenie całego kraju ponad 80 zamków (np. Będzin) i obwodów murów miejskich (np. Szydłów). Dość tradycyjnej architekturze małopol. XV w. brakowało rozmachu i bogactwa odmian poprzedniego stulecia; dopiero pod koniec wieku pojawiły się okazałe budowle (np. Barbakan w Krakowie) i dekor. formy arch. (krużganki Collegium Maius tamże). W Wielkopolsce różne stylowe powiązania - południowo-, zachodnio- oraz północnoeur. - cechowały wzniesione w XIV w. katedry (Gniezno, Poznań). Poza Koroną pol. znalazły się ziemie Pomorza Wsch. i Prus, opanowane przez Krzyżaków, którzy prowadzili planowo zorganizowaną, wielką akcję budowy zamków, murów miejskich i kościołów; w największych miastach państwa zakonnego (Toruń, Gdańsk, Elbląg) wpływ na kształt architektury miały też: żywioł mieszczański, związany z eur. miastami Hanzy, oraz eur. powiązania kongregacji zakonnych; gł. budowle tych miast (w swej późnogot. fazie powstałe już lub kończone za czasów przynależności do Prus Król.) są znakomitymi przykładami północnoeur. ceglanego gotyku (kościoły: Mariacki w Gdańsku, Świętych Janów, Św. Jakuba, NMP - w Toruniu; gdań. i tor. ratusze i inne budowle komunalne oraz kamienice i spichrze). Późnogotyckie formy saskiej proweniencji (m. in. kryształowe sklepienia, które pojawiły się też w Krakowie) z Gdańska docierały na Mazowsze i Litwę. Na Mazowszu uproszczone i sprowincjonalizowane schematy got. przetrwały najdłużej - do pocz. XVII w. (kościół w Przasnyszu); jeszcze dłużej przetrwały w kształtach drewn. kościołów.
Cechy sztuki gotyckiej były następujące: podstawa budowli była wzniesiona na planie krzyża, system halowy i bazylikowy, strzelistość (podyktowana chęcią wznoszenia się do Boga) i smukłość budowli, system konstrukcji budowli –szkieletowy, oparty na przyporach, zastosowanie filarów i żeber wewnątrz budowli, cegła podstawowym materiałem budowlanym, wewnątrz budowli sklepienia krzyżowo – żebrowe, wachlarzowe, siateczkowe, gwieździste, kryształowe i palmowe, okna, portale i inne elementy zakończone ostrymi łukami (łuk łamany), wysokie, smukłe okna zdobione witrażami, rozwój architektury świeckiej np.: ratusze, sukiennice, kamienice, mury miejskie, baszty, zamki, młyny, spichrze, uniwersytety,
barbakany (budowle na planie koła ze strzelnicami, służyły do obrony). Przykłady polskiej architektury gotyckiej: Architektura sakralna:
Kościół Najświętszej Marii Panny w Gdańsku (największa budowla sakralna w Polsce), Kościół franciszkański w Krakowie, Kościół dominikański w Krakowie, Katedra na Wawelu, przebudowana w czasach Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego, Kościół Mariacki w Krakowie, Kościół świętej Katarzyny w Krakowie,
Kościoły w Kołobrzegu, Kamieniu Pomorskim, Szczecinie, Słupsku, Bazylika Najświętszej Marii Panny w Stargardzie, Kościół świętego Jakuba w Toruniu, Kościół cystersów w Pelplinie, Katedra gnieźnieńska – przebudowana w XIV wieku, Katedra poznańska, przebudowana w I połowie XIV wieku, Kościół w Nieszawie, Kościół Najświętszej Marii Panny w Chełmnie, Drewniany Kościół parafialny w Grywałdzie zbudowany w XV wieku, Kościół parafialny w Ornecie na Warmii (XIV – XV wiek), Kościół joannitów w Strzegomiu na Śląsku.
Architektura świecka:
Ratusz we Wrocławiu, Ratusz w Toruniu, Dwór Artusa w Gdańsku, Wieża ratuszowa w Krakowie, Zamek krzyżacki w Malborku, Zamek królewski w Chęcinach pod Kielcami (XIII/XIV wiek), Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie – gmach jednego z uniwersyteckich kolegiów wzniesiony w stylu
gotyckim, Brama Floriańska w Krakowie, Sukiennice w Krakowie, Barbakan w Krakowie.
Przykłady polskiej rzeźby, malarstwa i wyrobów artystycznych stylu: Nagrobek Henryka Probusa z przełomu XIII i XIV wieku, Ołtarz Wita Stwosza (XV wiek), znajdujący się w Kościele Mariackim w Krakowie, Epitafium Kallimacha w Kościele Dominikanów w Krakowie, dłuta Wita Stwosza z XV wieku, Krucyfiks dłuta Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie, Nagrobek Kazimierza Jagiellończyka, dłuta Wita Stwosza, znajdujący się w katedrze na Wawelu, Osiołek palmowy (koniec XV wieku) – przedstawiający Jezusa na osiołku z kościoła w Szydłowcu, Madonna z Krużlowej koło Krakowa (XV wiek) rzeźba jest przykładem tzw. „stylu pięknego” panującego Polsce w I
połowie XV wieku, Piękną Madonna z Wrocławia (koniec XIV – początek XV wieku), słynny z cudów obraz Matki Boskiej Częstochowskiej znalazł się pod koniec XIV wieku w klasztorze na Jasnej Górze,
ufundowanym przez Władysława Opolczyka, Miniatura z XIV wieku przedstawiająca Świętą Jadwigę księżną Śląską (żonę Henryka Brodatego), Malowidło zatytułowane Zdjęcie z krzyża z kościoła świętego Jana w Toruniu (XV wiek), Święta Anna Samotrzeć z Kościoła Bernardynów w Krakowie, Chrystus Pantokrator XV wieczna mozaika bizantyjska, Ruskie freski w kaplicy zamku w Lublinie, Malarstwo miniaturowe z Psałterza Floriańskiego.
Poznańska Katedra świętych Piotra i Pawła - (siedziba pierwszego w Polsce biskupa) sięga samych początków chrześcijaństwa w Polsce - drugiej połowy X wieku. Na miejscu obecnej katedry gotyckiej, zbudowano w roku 968 pierwszy kościół katedralny p.w. św. Piotra, murowany, długości około 48 m. Badania archeologiczne przeprowadzone w 1946 odsłoniły liczne fragmenty pierwotnej katedry poznańskiej, co pozwala ustalić, iż wzniesiona została jako bazylika trójnawowa z prezbiterium zamkniętym absydą. Posiadała atrium, w którym odkryto relikty płyty z zaprawy wapiennej, tzw. misy chrzcielnej i krypty grobowe, identyfikowane przez badaczy jako prawdopodobne groby monarsze: Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Odkryte relikty archeologiczne można oglądać w kryptach.
Po zniszczeniu preromańskiej świątyni (w latach 1034-1038), powstaje nowy kościół katedralny, murowany, pokrywający się w znacznej mierze z fundamentami pierwszej, starszej katedry.
Obecny wygląd katedry pochodzi z okresu odbudowy po II Wojnie Światowej.
Przywrócono w niej, gotycki wygląd korpusu z przełomu XIV i XV wieku. Hełmy wież są natomiast wzorowane na klasycystycznych, pochodzących z lat 1725-1729. Świątynia zorientowana jest wzdłuż osi wschód-zachód, z prezbiterium po stronie wschodniej. Jest to trójnawowa bazylika na planie krzyża otoczona wieńcem dwunastu kaplic (z czego dwie stanowią ramiona transeptu), dwóch zakrystii i kruchty południowej. W zewnętrznej bryle świątyni nietypowym w polskiej architekturze elementem są łuki przyporowe rozpięte pomiędzy ścianami nawy głównej a wieżami.
Główne wejście znajduje się po stronie zachodniej. Stanowi je ostrołukowy portal z XV wieku, w którym umieszczono brązowe drzwi z 1979 roku autorstwa Kazimierza Bieńkowskiego. Od zewnątrz przedstawiają one sceny z życia św. Piotra, zaś od wewnątrz św. Pawła. Od zewnątrz widoczny łaciński napis nad wejściem: PRIMA SEDES EPISCOPORUM POLONIAE (pierwsza siedziba biskupów Polski).
Gnieźnieńska archikatedra Wniebowzięcia NMP i Św. Wojciecha - prawdopodobnie już w IX wieku (około 100 lat przed przyjęciem Chrztu przez Mieszka I) na Wzgórzu Lecha powstała najstarsza świątynia chrześcijańska (w miejscu kultu pogańskiego), której relikty odkryto w podziemiach obecnej katedry. Około 970 r na miejscu tej świątyni Mieszko I wybudował drugi kościół, w którym złożono zwłoki jego żony - Dąbrówki, po czym wybudowano kolejny kościół w miejscu starego i w 999 r złożono tu ciało Św. Wojciecha. W roku 1000 kościół podniesiono do godności archikatedry, która kilkakrotnie była niszczona bądź to przez pożary, bądź podczas najazdów wrogów. W połowie XIV wieku rozpoczęto
budowę nowej, gotyckiej katedry, której korpus otoczono wieńcem kaplic. Wieże powstały później - południowa w 1415 r, a północna w 1528 roku. W XVII wieku część kaplic przebudowano w stylu barokowym, w 1662 roku powstał barokowy ołtarz główny. Po wojnie świątynia została odbudowana w stylu gotyckim. Całkowita jej długość to około 85 m, a wysokość nawy głównej to 22 metry. W fasadzie zachodniej wznoszą się dwie potężne wieże górujące nad miastem. Najstarszą częścią budowli jest prezbiterium z relikwiami Św. Wojciecha i zrekonstruowanym dawnym jego grobowcem.Nawę główną i prezbiterium otacza 14 kaplic kryjących nagrobki arcybiskupów. Przy wieży północnej znajduje się wejście do podziemi katedry, gdzie eksponowane są fragmenty dawnych świątyń i kamienne grobowce. Przy wieży południowej natomiast znajduje się dawne wejście główne do katedry, gdzie widoczne są słynne Drzwi Gnieźnieńskie z 1180 r zwane niegdyś Klejnotem Królestwa. Jest to jeden z najcenniejszych zabytków romańskiej plastyki w Europie. Drzwi składają się z dwóch skrzydeł odlanych z brązu, z kołatkami w kształcie lwich głów, a w 18 kwaterach przedstawione są sceny z życia Św. Wojciecha.
Kościół św. Andrzeja Apostoła - gotycki kościół w Koninie - wybudowany na początku XV wieku, konsekrowano w 1444 roku. Gotycki. Zbudowany na planie krzyża greckiego, którego ramiona tworzą:
nawa główna, ośmioboczna, z unikalnym sklepieniem palmowym na centralnie ustawionej kolumnie,
kaplice od północy i od południa, ze sklepieniem gwiaździstym,
kruchta, również ze sklepieniem gwiaździstym.Prezbiterium posiada sklepienie gwiaździste, którego każde żebro opiera się na wsporniku w kształcie tarczy herbowej (herby okolicznych rodów). W kościele także renesansowa chrzcielnica z XV wieku.
Kolegiata MB Pocieszenia i św. Stanisława Biskupa w Szamotułach - kościół zbudowany w 1 połowie XV wieku. Jeden z najbardziej monumentalnych gotyckich kościołów Wielkopolski, trzynawowy, bazylikowy, zwieńczony dwoma wyniosłymi szczytami schodkowymi wypełnionymi blendami, imponujący zwłaszcza szczyt wschodni ze sterczynami, przedzielony wysmukłą skarpą przechodzącą w
wieżyczkę z sygnaturką. Portale z glazurowanej cegły kształtówki. Sklepienia gwiaździste. Najcenniejsze zabytki: obrazy Hołd Trzech Króli i Św. Anna Samotrzeć, z warsztatu wielkopolskiego z około 1521, nagrobek renesansowy takuba Rokossowskiego (zmarłego 1580), podskarbiego koronnego, dłuta H. Canavesiego, chrzcielnica empirowa z 1804. Na belce tęczowej krucyfiks gotycki z XV wieku, ołtarze renesansowe, barokowe i rokokowe, w stallach fragmenty stall gotyckich.
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Kościanie - zbudowany w latach 1333-56. Pierwotnie trzynawowy korpus i jednonawowe prezbiterium. W XV i XVI wieku dobudowano do korpusu kaplice, rozbudowano prezbiterium na trzynawowe, oraz na nowo nakryto dachem (dwuspadowy, kryty dachówką) wszystkie dobudowane części.Kościół jest zbudowany w stylu gotyckim, halowy, murowany z cegły. Przy głównym wejściu znajduje się portal neogotycki, przy bocznych wejściach portale gotyckie ostrołukowe. W konstrukcji kościoła zastosowano różne rodzaje sklepień: kolebkowe, sieciowe, gwiaździste i krzyżowo-żebrowe.Najcenniejszym obiektem w Farze jest tryptyk późnogotycki z
1507 roku, pochodzący z warsztatu Mistrza z Gościszowic. Tryptyk przedstawia sceny Zesłania Ducha Świętego, Biczowania, Cierniem Koronowanie, Upadek pod Krzyżem i Ukrzyżowanie.
Galeria budowli gotyckich w PolsceZamek w Ojcowie
Ratusz w Krakowie
Katedra we Wrocławiu
Kościół franciszkanów w Krakowie
Star Rynek w Poznaniu
Psałteria w Poznaniu
Rynek w Krakowie
Brama floriańska w Krakowie
Bazylika mariacka w Gdańsku
Ruiny zamku w Kazimierzu Dolnym
Malbork
Ruiny zamku w Ogrodzieńcu
Brama w Sandomierzu
Najstarszy budynek Uniwersytetu Jagiellońskiego – Collegium Maius
Kościół pod wezwaniem Trójcy Świętej we Wrocławiu
Kościół archikatedralny pod wezwaniem Trójcy Św., NMP (Najświętszej Marii Panny) i św.