İzmir Basınında Makedonya Meselesi 1908-1914

İZMİR BASININA GORE MAKEDONYA MESELESİ (1908–1914)*

Necati Çayırlı**

GİRİŞ14. Yüzyıldan 1912–1913 Balkan Savaşı'na kadar Osmanlı

yönetiminde kalan Makedonya, gerek Türk tarihi gerekseBalkan tarihi açısından önemli bir yer işgal etmiştir.

Makedonya; sahip olduğu coğrafi konumu itibariyle,Balkan Yarımadası'nın merkezi durumundadır. GerekAnadolu'dan Avrupa'ya, gerekse Avrupa'dan Akdeniz'e, hattakuzeye, Rusya'ya açılan istikametlerin birleştiği bir düğümnoktası durumundadır. Askeri ve ticari yolların kavşağıdurumunda olmasından dolayı Makedonya tüm devletlerin ilgiodağı olmuştur.

Makedonya; Makedon, Türk, Sırp, Arnavut, Yunan ve Ulahgibi pek çok etnik unsuru birarada barındırdığından çeşitlimüdahalelere sahip olmuştur. Gerek Balkan devletleri,gerekse büyük devletler, bölgede üstünlüğü ele geçirmek içinfaaliyetlere girişmişlerdir.

Makedonya Meselesi'nin ortaya çıkışı 19.Yüzyılın. sonçeyreğine rastlar. Bundan sonraki dönemde de canlılığınıkoruyan Makedonya Meselesi çeşitli safhalardan geçerekgünümüze kadar gelmiştir. Bölge üzerinde en çok faaliyetgösteren unsurlar; Bulgarlar, Yunanlılar ve Sırplarolmuştur. Bunlar çetecilik faaliyetleri ile bölgeyi alt üstetmişlerdir. Bütün bunlar yetmiyormuş gibi büyük devletlerde işin içine karışınca bölgede tam bir kargaşa yaşanmıştır.

Bütün bu mücadelelerde Makedon halkının varlığı daimagöz ardı edilmiştir. Nedense bölgenin asıl sahibi olanMakedon'ların temel hak ve özgürlükleri sürekliengelleniyordu.

Uzun mücadeleler sonucunda, kısmen de olsa Makedonyayani Vardar Makedonyası bağımsız bir devlet oldu. Ancak bunuhazmedemeyen Yunanlılar köklü bir geçmişi olan Makedon

*Makedonya'da çıkan Vardar dergisinde tefrika halinde yayınlandı. (1997)** Ege Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Bölümü, Öğretim Görevlisi, Bornova – İzmir / Türkiye ([email protected])

halkının varlığını ret ve inkar etmişlerdir. Yunanlılar, buhalkın 40-45 yıllık bir süreçte mantar gibi ortaya çıktığınıkanıtlamaya çalışmaktadırlar.

I-1908 ÖNCESİ MAKEDONYAA. MAKEDONYA'NIN COĞRAFİ, ETNİK YAPISI VE OSMANLI

ÖNCESİ DURUMUFransızca'dan dilimize Makedonya olarak geçen kelimenin

aslı "macedoine" olup: "Karışık, türlü, muhtelif parçalardanmürekkeb, yamalı bohça, sebze ya da meyve salatası"manalarına gelmektedir. 1

Ülkenin siyasi sınırları yüzyıllar boyunca birçokdefalar değişime uğramış ise de, doğal anlamda Makedonyaolarak anılan bölgenin coğrafi sınırlarını, doğuda Karasu(Mesta Nehri) ve Rodop Dağları, güneyde Ege Denizi ve VardarNehri, batıda İnce Karasu (Bistrica Nehri), Ohri Gölü, DrimNehri ve Koza Dağları, kuzeyde ise Şar, Osogova ve RilaDağları çizer.2

Bugün Makedonya denildiğinde aynı coğrafi alananlaşılmaktadır. Ancak bugün üç ayrı devlet arasındabölünmüş olan Makedonya'nın kuzey ve batısını bugünküMakedonya Cumhuriyeti (Vardar Makedonyası), güneyiniYunanistan'a bağlı Ege veya Yunanistan Makedonyası, doğusunuise Bulgaristan’a bağlı Bulgaristan veya Prin Makedonyasımeydana getirmektedir.

Makedonya Cumhuriyeti; 25.713 km2 yüzölçümü ile toplam2.132.000 nüfusa sahiptir. Başkenti Üsküp'tür. KuzeydeSırbistan, doğuda Bulgaristan, güneyde Yunanistan, batıdaArnavutluk ile çevrilidir. 1991 yılı içinde YugoslavyaFederasyonu'nda ortaya çıkan karışıklıklara ve milliyetçilikhareketlerine paralel olarak bağımsızlığını ilan etmiştir.Tetovo, Kumanova, İştip, Pirlepe ve Manastır büyükşehirlerindendir.

Bulgaristan (Pirin) Makedonya'sı; toplam 8000 km2 likyüzölçümü olan bu bölgede yaklaşık 500.000 kişiyaşamaktadır. Yukarıcuma, Simitli, Petriç, Suetveriç veMelnik önemli yerleşim merkezlerindendir.

Yunanistan (Ege) Makedonyası: Ege Makedonyası coğrafiolarak üç bölgeye ayrılır. Batı Ege Makedonyası, Orta EgeMakedonyası ve Doğu Ege Makedonyası. Ege Makedonyasınıntoplam yüz ölçümü 34203 km2 olup nüfusu 2.057.000.'dir.

1SARAÇ, Tahsin, Büyük Fransızca-Türkçe Sözlük, s.849.2GÖRGÜLÜ, İsmet-YILMAZ, Veli-ERDİNÇ, Ali, MAKEDONYA, S.7, Ankara, 1993.

Batı Ege Makedonyası: Yüzölçümü 8.319 km2 dir.Bölgedeki il sayısı dört olup, bu iller Grebana, Kesriye,Florina ve Kozanidir.

Orta Ege Makedonyası: Yüzölçümü 15.858 km2 dir.Bölgedeki iller ise Selanik, Kılkış, Voden, Karaferya,Katerin, Halkidik ve Ayranoz'dur.

Doğu Ege Makedonyası: Yüzölçümü 9.823 km2 dir.Bölgedeki iller, Kavala, Drama, Serez'dir3.

Bu coğrafi alanda tarih boyunca Makedonya Krallığı,Roma İmparatorluğu, Bizans İmparatorluğu, Bulgar Krallığı,Kuman (Kıpçak) Devleti, Sırp Krallığı, Osmanlı İmparatorluğugibi devletler hüküm sürmüştür.

Arkeolojik bulgular Makedonların bölgedeki varlığınınTunç çağına uzandığını göstermektedir. Tarihi kaynaklaragöre Makedonlar, M.Ö. 2000'li yıllarda Anadolu'dan Moravya-Vardar istikametinden ve Rusya ile Tuna Nehri boylarındaninen kavimlerin karışımı olarak kabul edilmektedir. AncakMakedonların Anadolu asıllı oldukları ihtimali dahayüksektir.

Antik çağdaki Makedonyalıların Alban'lara (Arnavutlara)akraba Pelasg asıllı olduklarını ileri süren görüşler devardır.

"Ben Makedon’um" diyen bu insanların ırki kökenlerinibugün için sağlıklı bir şekilde ortaya koyabilmek oldukçagüçtür4. Ama inkar edilmesi mümkün olmayan gerçek şudur ki;bugün Makedon diye bir ırk vardır.

Bölgede bilinen ilk hâkimiyeti M.Ö. 725'lerde ArgeadHanedanı'ndan I. Ferdikas kurdu. Makedonya Krallığını kuranbu hanedan, Yunan asıllı değildir. M.Ö. 513'te II.Filip'inkral olmasıyla, devletin otoritesi kuvvetlendi ve sınırlargenişletildi. M.Ö. 168'lerde Roma İmparatorluğu'nun bireyaleti haline getirildi. Kavimler göçü esnasında vesonrasında sık sık istilaya uğrayan Makedonya, M.S.VI.yy.'da Slavlaşmaya başladı. IX. ve X. Yüzyıllardabölgede Bulgarlar etkili oldu. 1204-1224 arasındaMakedonya'da Latin Krallığı kuruldu. 1230'larda Bulgarların,

3 ATACI, Necdet, "Makedonya'da Miras Kavgası", Tercüman Gazetesi, 25 Kasım 1991.4 GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, a.g.e., s.1-2; B.Larousse Ans. C.8., s.265.

1280'de de Sırpların hâkimiyetine geçti5. Sırp hâkimiyeti1371 yılına kadar devam etti.

B.MAKEDONYA'NIN OSMANLI İDARESİ ALTINA GİRİŞİ VE İDARİTEŞKİLATLANMA

Bizans’la verdiği mücadeleler sonucu Osmanlı Beyliği,Boğazlar ve Marmara sahillerine kadar olan alana hakimolmuştu. Osmanlı birlikleri, 1353'te Süleyman Paşakomutasında Çanakkale Boğazı üzerinden, bir daha dönmemeküzere Rumeli'ye geçtiler. Türk tarihinde bir dönüm noktasıteşkileden bu olay, Balkanlar ve Avrupa'nın Türk fetihhareketlerine açılmasını sağlamıştır.

Türklerin Rumeli'deki etkinliği Avrupalıların dikkatiniçekti ise de, o dönem birbirleri ile mücadele ettiklerindenOsmanlılara karşı gerekli reaksiyonu gösteremediler.Osmanlılar bundan faydalanarak hızla yayılmaya başladılar.

1363'te Edirne'nin fethedilmesi, ardından SultanI.Murat'ın Filibe ve Zagra üzerine yürüme emri vermesiBizans'ı iyice paniğe düşürdü. Zira bu durum Bizans'ınSırplar ve Makedonya'daki Bulgarlar ile irtibatınıkesiyordu. Bu durumdan kurtulmanın tek yolu TürkleriAvrupa'dan geri atmaktı. Bu amaçla kurulmuş olan Haçlıordusu 26 Eylül 1371'de Çirmen'de ağır bir yenilgiyeuğratıldı. Çirmen zaferiyle başlayan Makedonya fütuhatı1373'te tamamlandı6.

Bu gelişmeler karşısında Osmanlı Devleti'ne karşıdirenç gösteren tek teşebbüs, Bizans İmparatoru'nun oğlu veSelanik Valisi olan Manuel'di. Manuel, Sırpların uğradıklarımağlubiyetten istifade ederek, kuzey Yunanistan veMakedonya'da daha önce Bizans'a ait olan yerleri geri almakistiyordu.

Manuel'in bölgedeki faaliyetleri üzerine OsmanlıSultanı I.Murat, Rumeli Beylerbeyi'ni Batı Makedonya'yasefer yapmakla görevlendirdi. Bu dönemde Kavala, Stanros,Kilkis, Yanya gibi batı ve güneybatı Makedonya'da yer alanbirçok Sırp kalesine akınlar yapıldı. 1372 yılında bölgedeki

5 Yeni Rehber Ans., s.170-171., İst., 1994. 6 KOCABAŞ, Süleyman, Balkanlar'da Panslavizm, s.13, İstanbu, 1986.

en büyük ve önemli şehirlerden birisi olan Serez,Osmanlıların eline geçti7.

Serez'le beraber aynı yıl içerisinde Kavala, Drama veKaraferya gibi şehirler de Osmanlı hakimiyeti altına girdi.Osmanlıların Makedonya'yı fethederek Köstendil'e kadargelmeleri, Yukarı Sırbistan Despotu Lazar Grebyiyanoviç'ianlaşmaya sevk etti. Lazar Osmanlılar'a asker ve vergivermeyi kabul etti. 1382 yılında Manastır, 1385 yılındaPirlepe ve Ohri, 1386'da Niş alındı8.

Bu dönemde ele geçirilemeyen Selanik ise, YıldırımBeyazıt zamanında ele geçirildi. Ardından Yanya'nın da elegeçirilmesiyle bütün Makedonya Türk hakimiyetine girdi.Ancak 1402 Ankara Savaşı yenilgisi ile başlayan FetretDevri"nde Güney Makedonya'daki bazı yerler tekrar Bizanshakimiyetine girdi.

II. Murat döneminde, Balkanlardaki Türk fetihleriyeniden hızlandı ve tekrar üstünlük sağlandı. OsmanlılarınMakedonya ve Balkanlarda genişlemelerine karşı yapılan sonHaçlı Seferi, 1448'de düzenlendi. Kosova'da karşı karşıyagelen iki ordu arasındaki mücadeleyi Osmanlı ordusu kazandı.II.Kosova Zaferi olarak tarihe geçen bu başarıyla beraber,Makedonya kesin olarak Osmanlı Devleti'nin sınırlarıiçerisine girdi. Böylece Makedonya'da Osmanlı hakimiyetialtında beş yüzyıl sürece olan yeni bir dönem başladı9.İdari teşkilat bakımından Makedonya, Rumeli Eyaleti'ninsınırları içerisinde kalıyordu. Rumeli eyaleti'ne toplamyirmi dört sancak bağlı olup, bu sancaklardan 6 adediMakedonya sınırları içindeydi (Yanya, Ohri, Selanik, Üsküp,Pizren, Vulçıtrın). Bölgedeki bu idari teşkilat uzun yıllarönemli bir değişikliğe uğramadan 19.yüzyılın ortalarına(1843) kadar varlığını sürdürdü.

Sadrazam Mustafa Reşit Paşa, Osmanlı İmparatorluğu'nunidari teşkilatında ve yönetiminde bazı değişiklikler yaptı.Merkeziyetçi bir idare kuruldu. Buna göre Osmanlı devleti 39eyalete bölündü. Makedonya bu yapılanma içerisinde Rumeli,Selanik, Yanya, Niş ve Üsküp eyaletleri içerisinde kaldı.

7 KOCABAŞ, ag.e., s.14; GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, a.g.e., s.31.8 KOCABAŞ, ag.e., s.14: GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, ag.e., s.32-33.9GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, a.g.e., s.32-33.

Daha sonraki yıllarda 1864 yılında çıkarılan bir tüzükleillerin durumu ve idari yapı yeniden belirlendi10. Buyapılanma içerisinde Makedonya, Yanya, Selanik, İşkodravilayeti sınırları içerisinde yer aldı 11

Osmanlı yönetimi altındaki Makedonya 19.yüzyılbaşlarına kadar, oldukça huzur ve refah dolu bir dönemyaşamıştır. Yükselme, duraklama ve hatta gerileme dönemindebölgede cereyan eden önemli olaylar, hiç bir zaman genişhalk kitlelerine yansımayan yerel eşkıyalık ve şakilikhareketleridir. Bu hareketler bazı eyalet sancak beyleri veaşiret reislerinin merkezi otoriteye karşı başlattıklarımünferit isyanlardır. Hemen hemen bütün isyanlar özellikleOsmanlı Devleti'nin savaşta olduğu, güç günler geçirdiğidönemlerde ve Ortodoks Kilisesi’nin kışkırtması sonucu vukubulmuştur. Makedonya'da organize, halka yansıyan isyanhareketleri ancak 19.yüzyıldan itibaren görülmeye başlar.Bunun de en büyük nedeni, milliyetçilik akımları vePanslavizm’dir12.

C. BALKAN ULUSLARININ MAKEDONYA İLE İLGİLİ TOPRAKİDDİALARI VE AVRUPA'NIN TUTUMU

Makedonya, gerek stratejik önemi, gerekse üzerindeçeşitli milletlerin yaşadığı alan olması sebebiyle; BerlinAntlaşması'ndan sonra bir çok devletin üzerinde emellerbeslediği alan haline geldi. Bu devletler Makedonya ilesınır komşusu olan Bulgaristan, Yunanistan ve Sırbistan'dır.Daha sonra bu mücadeleye Romanya da katıldı. Bu devletlerinarzusu Makedonya'yı bütünüyle ilhaktı13.

Bu uğurda ilk mücadeleyi Bulgaristan başlattı. Onlaragöre burası, bir zamanlar Bulgar çarı Simon'un kurduğu"Büyük Bulgar İmparatorluğu"na dahildi. BulgarEksarhlığı'nın yayınladığı bir bildiride; "Bizim geleceğimizMakedonya'dadır... Makedonyasız Bulgar Devleti, Balkanlariçinde gayesiz ve önemsiz kalacaktır. Selanik, BulgarDevleti'nin giriş kapısı olmalıdır." deniliyordu14.10 GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, a.g.e., s.39.11GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, a.g.e., s.40.12GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, a.g.e., s.47.13KOCABAŞ, a.g.e., s.224-225.14 KOCABAŞ, a.g.e.,s.228-229.

Ulahlar ekaliyette (azınlıkta) olmakla beraber, Romanyatarafından desteklenmekte idiler. Romanya bu suretleMakedonya cihetinde genişlemeyi ümit etmekte idi.Arnavutlara gelince; ancak batı bölgesinde çoğunluktaidiler. Yahudiler, büyük şehirlerde ve en çok Selanik'tekesif (yoğun) bir topluluk halinde yaşıyorlardı15.

Yunanlılar da Makedonya üzerinde "Tarihi Hak"iddiasında bulunuyorlardı. Onlar da bir zamanlar burayaYunan Kralı Filib ve İskender'in hakim olduğundan demvuruyorlardı. Makedonya Rumları, "Megalo İdea" emeli ileyanıp tutuşan bir unsur olup, Yunan Krallığını İstanbul'akadar uzatmak istiyorlardı16.

Sırplar da Makedonyalı'ların Sırp olduklarını, Üsküp'ünSırp hükümdarlarından Duşan devrinde Sırbiye'nin payitahtıolduğunu söyleye söyleye bitiremeyerek, bütün Mkedonya'nınSırbistan'a ait olduğunu iddia ediyorlardı17.

Makedonya aynı zamanda "Şarka Doğru" politikası takipeden Cermenlerle, "Sıcak Denizlere Doğru" politikası takipeden Slavların ideallerinin kesiştiği alandı. Avusturyaöteden beri "Yeni Pazar" üzerinden Selanik'e inme politikasıtakip ediyor, bu uğurda Berlin tarafından da tahrikediliyordu. Rusya ise Çetine ve Belgrad üzerindekinüfuzlarından faydalanarak Adriyatik ve Ege Denizi'ne inmekistiyordu18. Avusturya, dolayısıyla Almanya, Selanik ilehareketli bir liman kazanacağını umuyordu. Bunun için deMakedonya'nın hamisi rolünü üstleniyordu. Rusya iseBulgaristan vasıtası ile Ege'ye çıkmayı düşünüyordu. UzakDoğu'da serbest kalmak isteyen İngiltere, Rusya'nındikkatini özellikle bu konuya çekmeye çalışıyordu. Bu yüzdende Makedonya bir türlü paylaşılıp bölünemiyordu. Sırplar veyunanlılar Makedonya'yı bölme, Bulgarlar ise ilhak etmekistiyorlardı19.

15 KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C.8, s.147.16 KOCABAŞ, a.g.e., s.233.17 TUNALI, Hilmi, Makedonya, Mazi, Hali, İstikbali, s.25-Kahire, 1908.18 KOCABAŞ, a.g.e., s.232-233.19 ŞEN, Nafiye, Makedonya Meselesi (Yayınlanmamış Lisans Tezi), s.9, İst., 1977.

D. 19.YÜZYILDA MAKEDONYA MESELESİ'NİN ORTAYA ÇIKIŞI,BALKAN VE AVRUPA DEVLETLERİNİN FAALİYETLERİ

1371'den 1877-78 Osmanlı-Rus harbine kadar fasılasızOsmanlı hakimiyetinde kalan Makedonya, 1878'de Ruslar'ınişgaline uğramışsa da, aynı yıl yapılan BerlinAntlaşması"yla tekrar kurtarılmıştı20.

1878 Berlin Antlaşması'nın 2. - 3. maddesi gereğince,İngiltere, Fransa, Almanya, Avusturya-Macaristan, Rusya,İtalya, Makedonya'yı; siyasi rekabet ve hadiselerin merkeziyapmışlardı. Babıali'nin "Vilayet-i Selase" olarakadlandırdığı Rumelimizin en güzel, en unutulmaz parçalarıSelanik, Kosova, Manastır vilayetlerinin kazalarında bile,bu devletlerin delegeleri vardı. Jandarma kuvveti, bumilletler zabitlerinin kontrolü altında idiler21.

Tarihin en eski zamanlarından beri üzerinde pek çokırkın yaşadığı, ayrı ayrı medeniyetlerin yükseldiği, farklıdin ve mezheplerin barındığı bir yer olan Makedonya buözelliğini Osmanlı idaresi zamanında da korumuştur22.

Makedonya Sorunu, adı belirtilmemekle beraber ilk kez1876'da İstanbul Konferansında ortaya atılmıştı. BerlinAntlaşması'nı izleyen yıllarda hızla gelişmesine, birçokkanlı olayların çıkmasına rağmen, bu terim bu topraklarlailgili olarak ilk kez Bulgaristan'da kurulan "MakedonyaKomitesi" tarafından 1902 yılında kullanıldı23. MakedonyaMeselesi'ni; Rum Patrikhanesi'nden ayrı bir BulgarEksarhlığı'nın kurulması (1870) ve bir süre sonra patlakveren Osmanlı-Rus (1877-78) savaşının yolaçtığı sonuçlar ilebaşlatmak da mümkündür24.

Makedonya Sorunu'nu aslında bir "Milli AkımlarMücadelesi" olarak da değerlendirebiliriz. Bu mücadeleninköklerini Avrupa'da milliyetçilik cereyanlarının gelişmesidönemine ve özellikle Panslavizm'e bağlamak mümkündür. Çünkü

20 Yeni Rehber Ans., s.171.21 KUTAY, Cemal, Tarihi Sohbetler Mecmuası, Sayı 4, s.190, İstanbul, 1967.22 BEYDİLLİ, Kemal "II.Abdülhamit Devrinde Makedonya Meselesine Dair", Osmanlı Araştırmaları, Sayı 9, 578, İstanbul, 1989.23 AYBARS, Ergün, "II.Meşrutiyet ve Makedonya" E.Ü. Edebiyat Fakültesi.Tarih İncelemeleri Dergisi Sayı 1, s.98-100.24 BEYDİLLİ, a.g.e., s.78.

Makedonya Sorunu'nun en akif unsurları Slavlar ve SlavlaşmışBulgarlardı25.

Makedonya Meselesi'ni Bulgarların ortaya çıkarmışolduğu şüphesiz bir gerçektir. Bulgarlar bunun için çeşitlifaaliyetlere girişerek, bölgeyi tamamen ele geçirmek veyakısmen kendilerine bağlamak için Makedonya'yı kan gölüneçevirmişlerdi. Makedonya bölgesinde eskiden beri çıkarlarıolan büyük devletler de bu mücadelelere katıldılar. Böyleceyalnızca bir kaç Balkan ülkesinin sorunu olan Makedonyagenel bir durum aldı. Bu mücadele ve karışıklıkları bahaneeden büyük devletler; "Makedonya Islahatı" adı altındaOsmanlı'nın haysiyetini kırıcı faaliyetlere girişmekten dekaçınmadılar.

Makedonya Meselesi'nin temelini teşkil eden"Panslavizm"e en çok karşı duran İtalya idi. Hatta bu fikrinpropagandacısı görünen Avusturya hükümetini -aralarındakiittifaka rağmen- harp ile tehdit eden yine İtalya olmuştu.Avusturya ise takib ettiği genişleme siyaseti gereğiRusya'yı destekliyordu. Fakat Osmanlı Devleti için birtehlike arz eden "Panslavizm" fikrinin kökleştiği bir sıradaİngiltere Kralı, Osmanlı-Rus savaşına engel olmak ve"Panislavizm" hareketine dikkat çekmek amacıyla 1908Ağustosunda Rus Çarı ile Reval'de görüşecektir26.

Bulgarlar, Makedonya'ya dair olan faaliyetlerini,kurdukları birer çete hareketi şeklinde yürütmüşlerdi. Bukomitelerin maksatları, karışıklıklar çıkarmak ve Osmanlıidaresinin aczini ispatladıktan sonrna Avrupa devletlerininmüdahalesi ile bu bölgeyi Bulgaristan'ın ilhakına sunmakolmuştu27. Özellikle Bulgar çeteleri, halkı soyuyor vetehdit ediyorlardı. Makedonya'da en kuvvetli ve hareketliunsur oldukları için Makedonya davası tüm ağırlığı ileonların davası idi. Fakat Rum ve Sırp çetelerinin defaaliyetleri vardı. Rum çeteleri susbaylar tarafındanyönetiliyordu. Sırplar da özellikle çoğunlukta olduklarıyerlerde nüfuzlarını hissettiriyorlardı. Ayrıca Makedonya'ya

25 GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, a.g.e., s.73.26 Ahenk Gazetesi, 19 Ağustos 1908.27 AYDIN, Mahir, "Arşiv Belgeleriyle Makedonya'da Bulgar Çete Faaliyetleri", Osmanlı Araştırmaları, Sayı 9, s.210-211, İstanbul, 1989.

gelen Fransız katolik papazları da yaptıklarıpropagandalarla karışıklığa sebep oluyorlardı28.

Makedonya Meselesi'ni meydana getiren bir diğer faktörde etnografik yapısıdır. Çünkü üzerinde yaşayan halkınköklerine göre, Makedonya bir etnoğrafya müzesi gibidir.Türkler, Rumlar, Bulgarlar, Sırplar, Ulahlar, Arnavutlar,Yahudiler içiçe yaşamakta idiler29. Bunlardan başkahudutlar konusu da Makedonya Sorunu'nda büyük rol oynadı.Makedonya'nın hududunu tam olarak tesbit etmek mümkündeğildi. Çünkü Bulgar'ı, Sırp'ı, Yunan'ı, Arnavud'u veUlah'ı kendine göre bir Makedonya hududu çizmekte idi. 20.yybaşlarında Selanik, Manastır, Kosova vilayetlerininMakedonya'yı teşkil ettiği kabul edildi. Buna göre30,

Selanik Vilayeti Kosova VilayetiManastır Vilayeti

Y.Ö. 35.000 km2 32.900 km2 28.500 km2

Nüfus 1.200.000 1.100.000 900.000Sancaklar: Serez, Prizren, Secine, Debre

Serfice, ElbasanDrama, Taşoz Taşlıca, Priştine, İpek

Görice

"Makedonya Meselesi"nin Sebebi Zuhuru" adını taşıyanbir lahiya ise İngiltere'yi devletin başlıca düşmanı olaraknitelemekte ve Makedonya Meselesi'nin zuhurunda da başlıcamüsebbib olarak yine İngiltere'yi göstermekteydi31.

Peki, Bulgar, Rum ve Sırp çeteleri Makedonya'yı buşekilde Osmanlı'dan koparmaya çalışırken Mkedonya'daki Türkalali ne yapıyordu?

Nüfusun yarısını bunlar meydana getiriyordu. Tarihi hakiddiasında haklılğıı ispat edilecek olunursa Makedonya'nınen uzun süre Türklerin hakimiyetinde kalmış olması onlarıhaklı çıkarırdı. Bunlara rağmen, Türklerin durumunu birgörgü tanığı şöyle dile getiriyor;

28 ŞEN, a.g.e., s.8.29 KARAL, a.g.e., C.8, s.146.30 GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, age., s.73.31 Beydilli, a.g.e., s.82.

"Türkler Makedonya'nın her cihetinde ekseriyettebilhassa Manastır'da ve Köprülü'den itibaren şarkcihetlerinde ekseriyeti teşkil etmiş bir haldebulunmaktadırlar. Türkler hala uyuyorlar. Türkler halamüdafai nefse bile kalkışmıyorlar. Hala yarını düşünmeyiaklına getirmeyen bir Makedonya sakini varsa o daTürklerdir"32.

1902 senesine durum Makedonya'da fevkalade karışık vegergindi. Büyük devletlerin müdahalelerine meydan vermekistemeyen Bab-ı Ali, 1902'de bazı kararlar alarak buraya"genel vali" atamaya karar vermişti. Bu göreve ise HüseyinHilmi Paşa getirildi. Bulgar komiteleri, bu Osmanlı reformprogramını kesin olarak reddettiler. Bunun üzerine "ViyanaIslahat Proframı" olarak bilinen reform teklifi kabuledildi33.

Ağustos 1903'te başgösteren İlinden Ayaklanması'ndansonra Kruşova kasabasında, ilk defa olarak, Kruşova MakedonCumhuriyeti ortaya çıkıyor. Hayatı yalnız 13 gündür, amatarihsel önemi gayet büyüktür. Bu ayaklanma ile makedonmilleti, kendi milli ve toplumsal özgürlüğünün muzafferoluşunu elde edebilmek için çalışıyordu. Ancak yalnız kalanMakedonlar daha büyük devletler karşısında mağlubiyeteuğramışlardı34. Eylül 1903'te Mürzsteg'de tespit edilenıslahat programı Bab-ı Ali'ye sunuldu. Bağımsızlığızedeleyen hükümlere itiraz edilmesine rağmen Bab-ı Ali buprogramı kabul etti. Buna göre, reformların takibi içingenel müfettişin yanına iki ecnebi sivil ajan tayinedilecekti. İdari ve adli teşkilatta ise düzenlemeleryapılacaktı35.

1903 İlinden Ayaklanması'ndan sonra, Balkanlardabarışan ve statükonun korunması amacıyla, Ekim 1904'te Rusyave Avusturya Dışişleri bakanları Mürzsteg'de (Viyanayakınında) bir araya geldiler. Burada Mkedonya için yeni birıslahat proramı hazırladılar. Böylece Rusya Selanik'e,Avusturya Üsküp'e, İngiltere Drama'ya, İtalya' da Manastır'a32 TUNALI, a.g.e., s.35.33 BEYDİLLİ, a.g.e., s.87.34 KARAHASAN, Mustafa "Yane Sandanski ve Genç Türkler Devrimcileri", Sesler, Sayı: 102, s.9, Üsküp, 1976.35 BEYDİLLİ, a.g.e., s.96-97.

yerleşti. Bu uygulama sonucu, Makedonya'ya Avrupa devletleritam olarak yerleşmiş ve bölgeyi kontrolleri altına almışoldular36.

1906 yılında Hüseyin Hilmi Paşa'nın reform programınınuygulanması sırasında yaptırdığı nüfus sayımına göreMakedonya'yı teşkil eden üç vilayette nüfusun etnik ve dinidağılımı şöyle idi37:

Selanik Kosova Manastır MakedonyaToplam

1-İslam(Türk-Arnavut)

485.000 752.000 460.000 1.000.000(Türk)

2-RumPatrikliğine Bağlı(Ulahdahil)

323.000 13.000 291.000 627.000

3-BulgarEksaklığına Bağlı

217.000 170.000 188.000 575.000

4-Diğerleri(Yahudi,Ermeni,Katolik,Protestan)

53.700 - - 199.000

Balkan devletlerinin Makedonya üzerindeki ulusalçıkarlara dayanan istekleri Türk aydınları ve özellikle gençsubaylar arasında ulusal fikirlerin gelişmesini etkilerken,Abdülhamit'in izlediği teslimiyetçi politika, bağımsızdevlet politikası isteklerini çoğaltıyordu38.

15 Eylül 1907'de İstanbul'daki Rus ve Avusturyabüyükelçileri Makedonya için bir adliye ıslahat projesi36 GÖLGÜLÜ ve Arkadaşları, a.g.e.,s.7437 TEKELLİ, İ. - İLKİN, S., "İttihat ve Terakki Hareketinin Oluşumunda Selanik'in Toplumsal Yapısının Belirleyiciliği" Türkiye'nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920), S.366, Ankara, 1980.38 AYBARS, Ergun, "II.Meşrutiyet ve Makedonya", E.Ü.Edb.Fak. Tarih İncelemeleri Dergisi, s.100.

üzerinde anlaştılar. Her üç vilayette biri müslüman öbürühristiyan olmak üzere ikişer adliye müfettişliği bulunacak,oralardaki adliye memurlarının miktarı arttırılacak veDİvan-ı Harpler de adliyenin murakebesine tabi olacaktı39.

39 ŞEN, a.g.e., s.39.

II. 1908-1914 ARASI MAKEDONYAA- II.MEŞRUTİYET DÖNEMİ VE MAKEDONYA'DAKİ YANKILARIBab-ı Ali hazırlanan müdahaleleri önlemek üzere 28 Ocak

1908'de bir irade ile, Makedonya'daki arzı ulusalmahiyetteki teşkilatın faaliyetini 1914'e kadar uzattı40.

29 Ocak 1908'de İngiliz Kralı, nutkunda ıslahat işininyeniden ele alınması gerektiğini belirtti. 1907 sonu ve 1908başında büyük devletler arasında yeni ıslahat projeleriüzerinde bir sürü münakaşa oldu. Aynı devrede Rusya,Avusturya ile işbirliğinden vazgeçip İngiltere ile çalışmayabaşladı.

3 Mart 1908'de İngiliz hükümeti Makedonya Sorunu'nu elealıp onu daha çetin bir biçime soktu. İngiltere'ninyayınladığı genelgede;

a) Makedonya için tek bir valinin tayini, emrine kafimiktarda yabancı subay verilmesi,

b) Makedonya maliyesinin tanzimi için ora bütçesinengeçinen büyük miktardaki Türk kıtalarının azaltılması,

c) Çetelerin Makedonya'ya geçmelerini önlemek içinYunan, Sırp ve Bulgar hükümetlerine baskı yapılması gibiesaslar yer almaktaydı41.

Bu proje Makedonya'nın merkezle bağlarını gevşetmekteve onu muhtariyete götürmekteydi. Reform önerileri birbiriniizlemesine rağmen Makedonya'daki hareketlerde bir durulmaolmuyordu. H. Hilmi Paşa'nın kayıtlarına göre, 1906 yılında98 çatışmada 530 kişi, 1907 yılındaki 79 çatışmada ise 435kişi ölmüştür42.

İngiliz genelgesine, Rusya 26 Mart 1908'de cevap verdi.Buna göre;

a) Osmanlı Hükümetine giren yabancı subayları her büyükdevlet kendi tayin edecek.

b) Her köyde mahalli köy bekçileri oluşturulacak, c) Üç vilayete tek valinin tayininin zor olacağından,

genel müfettişin görev süresi %3 gümrük zammının sonunakadar olacak (1914)

40 BAYUR, Hilmi Kamil, Kemal Paşa, Siyasi Hatıratı, s.240, Ank., 1954.41 BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk Inkılabı Tarihi, c.I, K.I, s.412-413; ŞEN, a.g.e., s.39-40.42 TEKELLİ, İ., a.g.e., s.371.

d) Maliye komisyonundaki azaların hepsi Rus veAvusturya azalarının yetkisine haiz olacaklar ve Osmanlı'nınhizmetine gireceklerdi.

4 Nisan 1908'de İngiltere bu teklifi şu şartlarla kabuletti. Genel müfettiş; İstanbul'a başvurmadan bütçeyi tasdikedebilsin, seyyar jandarma bulundurulsun, memurları tayin veazl etme yetkisine sahip olsun. Ardından Almanya veAvusturya da Rus programını kabul etti43.

İngiltere Kralı ile Rus Çarı, 10 Haziran 1908 günüREval'de bir araya gelerek duruma yeni bir çözüm aramaihtiyacını duymuşlardı. Böyle bir gereksinme; Makedonya'daolayların sürüp gitmesinden çok, Ocak 1908'deII.Abdülhamit'in Avusturya-Macaristan'a, Selanik Demiryolubağlantısı yapma imtiyazı vermesinden kaynaklanıyordu.Makedonya üstünde Avusturya-Macaristan'ın etkisinin artmaktaoluşu, Rusya ve İngiltere'yi birbirine yaklaştırdı44. Revalgörüşmesi, II.Meşrutiyete varan ayaklanmanın kıvılcımınıteşkil etti45. Reval'de iki hükümdar arasında görüşülenmeselelerden biri de Makedonya ıslahatıydı. Bu ıslahat;Makedonya'ya müstakil ve genel bir valinin tayini, Vilayet'emahsus müstakil bir bütçe tanzimi ve Osmanlı askerinin geriçekilmesiyle yerine yerli ahaliden bir jandarmanınteşkiliyle ilgili maddelerden ibaret idi.

Osmanlı Devleti'nin büyük devletlerce temin edilmişhukuki haklarına muhalif olan bu ıslahatın kabulü içinİngiltere denizden, Avusturya ise karadan baskı uygulamıştı.İngiltere ve Rusya tarafından bu ıslahatınneticelendirilmesi için Avusturya'nın da yardımıgerekiyordu. Bu nedenle İngiltere Kralı, Avusturyaİmparatoru ile Eyşel'de görüşmüş ve Avusturya'nın YeniPazar'ı ele geçirilmesine göz yummuştu46. Bu önerilerMAkedonya'daki İttihat ve Terakki çevrelerinde,Makedonya'nın yakında Osmanlılalardan koparılması içinyapılan hazırlıklar olarak yorumlandı. Makedonya'dakiİttihat ve Terakki komiteleri kendi vilayetlerindeki

43 ŞEN, a.g.e.,s.40-42.44 TEKELLİ,İ., a.g.e., s.375.45 GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, a.g.e., s.92.46 Ahenk Gazetesi, 19 Ağustos 1908.

konsoloslara Reval'de alınan kararları protesto eden notalarverdi47. Bu ortam içinde, 3 Temmuz 1908 günü ResneGarnizonu'ndan Niyazi Bey'in bir çete kurarak dağa çıkmasıile İttihat ve Terakki'nin kendisini sonuca götürecek eylemibaşlamış oldu. Eylemler Reval görüşmelerine karşı oluşan birtepkinin ürünüydü.

8 Temmuz 1908'de "İttihat ve Terakki Selanik Komitesi"imzasıyla tüm konsolosluklara gönderilen mektuptaamaçlarının 1876 Anayasası'nın ilanı olduğu, anayasa ilanedilince yalnız Makedonya'nın değil, bütün imparatorluğunkurtulacağı bildiriliyordu.

22 Temmuz'da İttihatçılar bütün Makedonya'da yönetimeel koydu. 23 Temmuz gecesi Manastır komitesi, Meşrutiyetinilanı ve Meclis-i Mebusan'ın toplanması için sultana telgrafçekti48. İç ve dış baskılara dayanamayan Abdülhamit, 24 Temmuz 1908'de Meşrutiyeti ilan etmek zorunda kaldı49.Makedonya'da desteğinin kalmadığını gören sultan aynı günanayasayı ilan ettiğini bildiren bir telgrafı gönderdi50.Makedonya komitesi II.Meşrutiyet'in ilanıyla muhtariyetekavuşacaklarını düşünerek tüm Jön Türkleri destekledi51.

Genç Türk Devrimi Makedon milletinin tüm ümitleriniuyandırıp kendisine karşı onun en derin sempatisinikazanmıştır. Böylece Makedonlar bunun sayesinde kendi millive toplumsal sorunlarının çözümünü bekliyorlardı. İşte böylebir psikolojik ve vital motivasyonlardan alevlenen Makedonmilleti, Genç Türk Devrimcilerini desteklemişlerdi. Buhususta, Genç Türk Devrimcileri de hiç geri kalmayarak hertürlü yardımlarını sunmuşlardı. Ancak bu koşullar sayesinde,Seres civarında bir "Seres Cumhuriyeti kurulmuştu"52.

1908 Temmuz'undaki hürriyetin ilanı ile birlikte genelbir af çıkmış, yıllardır dağlarda dolaşan Bulgarkomitecileri silahları alınmadan bağışlanmıştı. Gazetelernamlı komitecilerin, voyvodaların, İttihat ve Terakki ileri

47 TEKELLİ, İ, a.g.e., s.375.48 TEKELLİ, İ., a.g.e., s.376.49 GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, a.g.e.,s.92.50 TEKELLİ, İ., a.g.e., s.376.51 ŞEN, a.g.e., s.40.52 KARAHASAN, a.g.e., s.102, s.22-23.

gelenleriyle çektirmiş oldukları fotoğraflara da yerveriyordu53.

10-23 Temmuz 1908 İnkılabı'nı doğuran hareketin meydanagelişinde payı olan başlıca unsunlar şunlardı:

a) Bulgarlar, Sırp, Yunan çete ve komitecilerinfaaliyetleri ve Makedonya'daki halka zulümleri,

b) Yurdun birçok yerindeki (Mkd. Yemen vs.)ayaklanmalar ve Türk gençlerinin hemen daimi bir seferberlikhalinde her tarafta kırdırılması,

c) Büyük devletlerin Osmanlı'nın içişlerine karışmalarıve Makedonya'nın elden gitmek üzere olduğu inancının Türk vemüslümanlarla kökleşmeye başlaması,

d) İttihat ve Terakki'nin propagandaları, e) Genç subayların hemen tamamiyle inkılap lehine

kazanılmış ve hükümet aleyhine çevrilmiş olmaları, f) Abdülhamit'in baskıcı yönetimi54.Pek büyüleyici ve sevindirici hürriyetin verilmesinden

kaynaklanan mutluluğun dikkate değer en önemli tarafıRumeli'de senelerden beri devam eden kargaşayı sonaerdirmesiydi. Gerçekten de hürriyetin ilanı ile Rum veBulgar çeteleri derhal silahlarını terk ederek Selanik'egelmişler, ordu zabıtasıyla dostça yaşamaya başlamışlardı.Bundan böyle Kanun-i Esasi'nin temin ettiği hukuka göreyaşayacaklarına dahi söz vermişlerdi.

Makedonya'da senelerden beri devam eden bukarışıklıklar, İslam, Rum ve Bulgar unsuruna rahat nefesaldırmadığı gibi halka iktisadi yaşamlarını nasıl devamettireceklerini düşünmeye dahi fırsat vermemişti. Ahalidevamlı aşağılanmış ve halk arasında dostluk yerine devamlıdüşmanlık olmuştu.

Bulgar ve Yunan komiteleri kendilerini büyük devletlerehaklı göstermek için Rumeli'yi viraneye çevirmişlerdi.Böylelikle beş on sene içinde Makedonya'yı paylaşmakhülyasına düşmüşlerdi55.

53 CUMALI, Necati, Makedonya 1900, s.80, İst., 1981.54 Bayındır, Yusuf Hikmet, a.g.e. C I. K.I., S.429-430.55 Fehmi, Hüseyin, "Makedonya Ahvali", Hizmet Gazetesi, 25 K. S.1908.

II.Meşrutiyet'in ilanı Makedonya'da coşkuyla kutlanıyorve halk "Yaşasın Kanun-i Esasi" diye bağırıyordu56. Temmuz1908'de Sandanski ile özel bir knuşma yapmak üzereMakedonya'ya hareket eden, Branislav Nuşiç şunlarıyazmaktaydı: "Sabah erken Selanik'e, trenle hareket ettim. Trende bin ikiyüzkişiden fazla Türk, Makedon, Sırp, Yunan ve Arnavut vardı... Sürekli bir surette"Yaşasın Hürriyet" sadaları işitiliyordu... En büyük kalabalık Köprülü'de veGevgeli'de vardı... Burada, Makedonluların şu sloganı işitti: "Yaşasın otonomMakedonya"... "57. II.Meşrutiyet'in ilanı ile Osmanlıİmparatorluğu'nda yaşayan bütün azınlıklar, kendilerinebahşedilen geniş siyasi hürriyetten faydalanarak derhalçeşitli siyasi, milli, mesleki, kulüp ve derneklerkurmuşlardı. Bu kulüplerin gayeleri, kendi haklarınıörgütlendirmek, zamanın icaplarına göre eğitmek ve millibilinçlerini uyandırmaktı. Bunun için toplantı, müsameremiting ve kongreler düzenliyorlardı. Bunların OsmanlıDevleti aleyhine faaliyetleri tespit edilince kapatılmıştı.

II.Meşrutiyet'ten sonra kurulan ve faaliyet gösterenbazı dernekleri ve komiteleri vardı. bunlardan bazılarışunlardı:

"Şubban-ı Vatan (Vatan gençliği) kulübü; 1908sonlarında Üsküp'te kurulan bu Türk derneği çeşitli kültürelfaaliyetlerde bulunuyordu. Bu kulübün gayesi Üsküp'te bütünilkokullarda eğitim gören fakir, zeki ve çalışkanöğrencilerden dörder kişinin okul giderlerini karşılamak,ayrıca liseye devam eden biri yatılı üçü de gündüzcü olmaküzere dört öğrencinin zaruri masraflarını ve okulücretlerini ödemekten ibaretti. Bundan başka, kulübüngelirleri yeterli olduğu vakit liseden mezun olanöğrencilerin eğitimlerini, sanayi mektebinden de mezunolanların sanatlarını ilerletmek amacı ile İstanbul'a ve dışmemleketlere gönderilmeleri öngörülmüştü. Kulüp üyeleribununla da yetinmeyip "Mekteb-i Edeb" adında Üsküp'de özelbir okul dahi açmışlardı.

"Şubban-ı Vatan" kulübünün üyeleri, eğitimden başka,kültür alanında da verimli bir faaliyet göstermişlerdi. Hemhalkı eğitmek hem de kulüb için bir gelir elde etmek

56 ŞEN, a.g.e., s.51.57 KARAHASAN, a.g.e., Sayı 102, s.32; Politika Gazetesi, 21 Temmuz 1908.

gayesiyle Üsküp'teki bütün kulüp ve dernekler gibi Şubban-ıVatan'da Yıldız adında bir yayın organı çıkarmaktaydı.Dergide siyasi olaylardan başka, Edebiyat ve Tarih ileilgili yazılar da yayınlanıyordu.

Ne yazık ki 8 Ekim 1912 tarihinde patlak veren BaltanSavaşı, Şubban-ı Vatan kulübünün bu hayırlı ve verimlifaaliyetlerine son verecektir58.

"Makedonya Muhtariyeti Türk İhtilal Komitesi", 1908-1912 arası faaliyet gösteren bu komitenin amacıMakedonya'nın Türklüğünü korumaktı. Makedonya, Türk İhtilalkomitesince 4 ayrı bölgeye ayrılmıştı. Birinci bölge;Sarışabanlar, Proviçte, Kavala, Drama, Porsucan, İkincibölge: Siroz, Zihne, Demirhisar, Üçüncü Bölge: Selanik,Kılkış, Nekrita, Langaza. Döndüncü Bölge: Yenicevardar,Karaferye, Vodina, Gevgili, Zoyran ve Kocaova'dır59.

"Kırmızı Kardeşler İhtilal Komitesi"; Bu komiteninamacı, Türkiye'de bulunan çeşitli unsurlar arasındakiihtilafı kaldırmak ve Osmanlı İmparatorluğu'nun bubütünlüğünü muhafaza etmekti. Fakat bu komitenin asılmaksadını mevcud idareyi değiştirmek olduğu da ilerisürülmekteydi60.

II.Meşrutiyet'in ilanından sonra Bulgar Komitacıları,Makedonya'da serbest olarak çalışmaya başladı. Buradakurulan Bulgar meşrutiyet kulüpleri Bulgaristan lehindepropaganad yapıyorlardı. İttihatçılar bunlara iyidavranıyorlardı, onları Osmanlı vatandaşı yapma hayalindeidiler. Halbuki bunların esas gayesi Osmanlılarla iyigeçinerek, Sırp, Rum ve Ulahlara karşı üstünlük sağlamak veMakedonya'nın Bulgaristan'a ilhakı şartlarınıoluşturmaktı61.

Durumun kötüye gittiğini gören vatanseverler Bulgar veRum zulümlerine dur diyebilmek için meşrutiyeti ilanetmişlerdi.

Makedonya'da eşitliğin kurulması ilk anda herkesinağzını kapadı. Rumları, Bulgarları, İslamları bir çatı58 EREN, İsmail, "Şubban-ı Vatan'ın Üsküp'teki Faaliyetleri "Türk Dünyası" Sayı, 14, s.20-21. İst., 1969. 59 Kutay, a.g.e., s.190-193.60 Ahenk Gazetesi, 10 K.S., 1912.61 GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, a.g.e.e, s.93-94.

altında topladı. Artık balkanlarda silah sesleriişitilmiyordu. Fakat ne yazık ki, bu kısa sürdü62.

İttihat ve Terakki, Makedonya komitesine verdiğivaadleri unutarak yön değiştirdi. Bir kanunla toplanmaserbestliği ağır şartlara bağlandı. Ekberhane'ye vePatrikhane'ye verilmiş olan imtiyazlar kısıtlandı, silahlartoplatıldı. Bu beklenmedik hareketler üzerine komite üyelerisilahlanarak dağa çıktılar. İttihat ve Terakki vaziyetehakim olmak için biri çetelere diğeri kiliselere ait ikikanun çıkardı.

Kiliseler Kanunu'ndan memnun olmayan Makedonya'dakiunsurlar biraraya geldiler. Radoviş, Manastır, Ohri,Kumanova, Prilep, Kruşova ve Kiçevo'da düzen diye bir şeykalmadı63.

II.Meşrutiyet'in ilanından iki gün önce Rusya,İngiltere, Makedonya'da Jandarma ve Adliye Islahat'ına dairuzun bir muhtıra verdi.

27 Temmuz'da İngiltere Hariciye Nazırı Edward Grey,buna cevaben şöyle dedi: "Çeteler faaliyetlerini durdurduğu içinMakedonya'nın durumu iyileşmiştir. Bu durum devam ettikçe ve OsmanlıHükümeti onu korumaya çalıştıkça beklemeyi daha doğru buluruz. Rushükümeğti de bizim gibi düşünüyorsa bu düşüncemizi öbür büyük devletlere debildireceğiz".

Bunun üzerine Rusya, büyük devletlere gönderdiği birergenelge ile yeni bir ıslahat taslağı vermekten vazgeçtiğinibelirtti64.

Bulgaristan (Makedonya Komitesi), Meşrutiyet sayesinde,Makedonya'ya özerklik verilmesinin zorunlu olacağını; Rum veErmeniler sayesinde ekonomik avantajlar sağlayacağını ümitediyordu65.

Avusturya, II.Meşrutiyet'ten memnun görünmekistemekteydi. Rus teklifini aldıktan sonra Avusturya-Macaristan Hükümeti Makedonya'da bulunan jandarma gücünegeri çekilme emri verdi. Bunu müteakip Rusya Hükümeti deJandarma kuvvetinin Selanik'te toplanmalarını emretti.

62 FEHMİ Hüseyin, "Makedonya Ahvali" Hizmet Gazetesi, 25.K.S.1908.63 ŞEN, a.g.e., s.52-53.64 Bayur, Yusuf Hikmet, a.g.e., C.I, K.I. S.93.65 GÖRGÜLÜ ve Ark., a.g.e., s.147.

Ardından İngiltere ve Fransa'da bunlara uydu. Fakat İtalyahükümeti eski durumunu koruyordu. İtalya Hükümeti, yabancızabıtan MAkedonya'da ne kadar tutulursa Genç TürklerinVesayet-i Ecnebiye'den o kadar çabuk kurtulmayaçalışacaklarına, bu suretle idarenin düzelmesine gayretedeceklerine inandığından yabancı zabıtanın şimdilikMakedonya'da bırakılmasından yanaydı66.

II.Meşrutiyet ilk görünüşte Almanya'nın aleyhineydi.Zira Abdülhamit ve maiyeti Almanlara bağlıydı67.

II.Meşrutiyet İngiltere'de de iyi karşılanmıştı. Kezamakedonya Meselesi'nden dolayı artık Osmanlı Hükümeti'nisıkıştırmanın doğru olmayacağı inancı vardı. Yayınlananİngiliz belgelerine göre; İngiltere hükümeti Maketonya'dakimemur ve subaylarını istenildiği zaman geri çekmeye hazırdı.

Fransa, II.Meşrutiyet'in ilanından memnundu. Zira GençTürklerin çoğu Fransız kültürünü benimsemiş kimselerdi68.

Genç Türklerin başarılı faaliyetleri büyük devletlerinmüdahalesini durdurdu. II.Meşrutiyet'in ilanıyla bütünıslahat önerileri askıda kaldı. Yeni Türkiye'nin birincineticesi idareyi kendi eline almasıydı. Böylelikle tümOsmanlı ülkesi iyi bir idare ile düzene girecekti. Bu yeniidare, yabancıların karışmasını engelleyecek bir takım yeniicraatlara da girişecekti69.

Makedonya Meselesi ile ilgili bir konuşma yapanİngiltere Hariciye Nazırlığı eski müsteşarlarından LordPersi şunları söyler: "Türkiye, hariciye nazırımızın MakedonyaMeselesi'ne dair bazı izahatlarda bulunmasını genel menfaatlerine uygungörürlerse kendimi mutlu sayacağım. Geçmiş günlerde Türkiye'de meydanagelen olaylar üzerine İngiltere ve Rusya, Makedonya ıslahatıyla ilgiliprogramlarını osmanlı'ya teklif etmeden önce bir müddet incelemeyi uygunbulmuşlardır.

Fikrimce bu mütalaa esassızdır. Çünkü ilan ve kabul edilen Kanun-ıEsasi'nin sonuçları ne olursa olsun İngiltere, devletin içişlerine dışarıdanarışılmasına taraftar değildir.

66 Ahenk Gazetesi, 10 Eylul 1908.67 Bayur, Yusuf Hikmet, a.g.e., C.I, KII.S.94-96.68 Bayur, Yusuf Hikmet, a.g.e., C.I. KII,s.96-100.69 Ahenk Gazetesi, 10 Eylul 1908.

Türkiye'de ıslahatın yapılmasını hristiyanlar kadar müslümanların daistediğinden eminim...

Buna göre Osmanlı devletinin bu vilayetleri (Makedonya) için düşünülenmuhtariyet veya bir diğer yönetim şekli yanlıştır".

Lord Persi ayrıca Makedonya'daki durumun düzenesokulması için askeri gücün çekilmesinin gerekliliğine dedeğinir. Sözde bu askeri gücün masrafları fazlaydı.Dolayısıyla bunun yükünü diğer Osmanlı vilayetleri deçekmekteydi70.

Hariciye Nazırı Edward Grey ise Lord Persi'nin fikrinekatılmadığını söyler. Ona göre Makedonya'daki askeri birliktüm Osmanlı ülkesinin hukuksal devamlılığından ve hudutlarımuhafazasından kaynaklanmaktaydı.

"Türkiye'deki ani gelişmelerden dolayı Makedonya meselesiyle ilgili bir şeysöylemek şimdilik uygun değildir" diyerek sözüne devam eden SörEdward Grey; kötü idare altında bulunan Türkiye'ye karşıizledikleri politikayı haklı göstermişti. Ona göre bütünkarışıklığın başı kötü idaredir ki, bu hem diğer devletlerinhem de bölgedeki ahaliyi tahrik etmekteydi.

İngiltere Hariciye Nazırı Makedonya'dai eşkiyaçetelerinin faaliyetlerinin durdurulması için OsmanlıOrdusu'ndan oluşturulacak süvari birliği ve jandarmalarınvücuda getirilmesini öngörülen İngiltere programınınöneminden bahsetikten sonra, Meşrutiyet'in ilanıyla bueşkiya çetelerinin kendiliklerinden dağıldığını bu nedenlebu programa gerek kalmadığını da ifade etmekteydi.

Hariciye Nazırı bu durumun geçici olmamasını dileyerekBalkan hükümetlerinin (Yunanistan dahil) yeni durumudestekleyeceklerini ümidettiğini belirtmişti.

Makedonya Meselesi'ne karışmalarının tamamen bir iyiniyet göstergesi olduğunu ve amaçlarının kötü idare yerineiyi bir idare getirmek olduğunu söyleyen Sör Edward Grey;İngilizlerin Makedonya'yı ilhak edecekleriyle ilgilisöylentileri de yalanlamaktaydı71.

Senelerce devamlı yabancı güçlerin müdahalesine maruzkalan Makedonya ile özellikle Rusya ve Avusturya çokuğraştı. Mürzsteg, Reval ve sair görüşmelerde hep bu bölge

70 Ahenk Gazetesi, 12 Ağustos 1908.71 Ahenk Gazetesi, 12 Ağustos 1908.

ile ilgili bir takım gizli ve aşikar kararlar alınmıştı.Islahat bahanesiyle müdahalelere başlayan devletler buradakendi çıkarlarına uygun bir idare tesis ederek mali veaskeri işleri kontrol altına almaya çalışmışlardı.

II.Meşrutiyet'in ilanı ile bütün karışıklıklar vemüdahaleler birdenbire kesildi. Halk birbiriyle iyigeçinmeye başladı. Fakat bu uzun sürmedi. Çünkü Bulgar, Sırpve Yunan çeteleri gizli ve aşikare birçok faaliyetleregirişmekten geri kalmadılar. Hükümetin aleyhinde çalışarakAvrupa'nın dikkatini çekmeye çalıştılar ve bunu dabaşardılar. Bu nedenle ilgili devletler tekrar karşımak içinbahaneler aramaya başlamışlardı72.

II.Meşrutiyet'in ilanından sonraki gelişmelerolumsuzdu. 5 Ekim 1908'de Avusturya, Bosna-Hersek'i ilhakederken, Bulgaristan Prensliği de bağımsız bir krallıkolduğunu ilan ediyordu.

17 Aralık 1908'de İstanbul'da açılan mecliste, seçimlegelen 260 milletvekilinden 25'i Arnavut, 23'ü Rum, 5'iYahudi, 4'ü Bulgar ve 3'ü Sırp'tı73.

Dönemin Bulgar ve bilhassa Manastır kaynakları, Yunaneşkiya çetelerinin tekrar faaliyete geçtiklerinibildirmektedir. Resmi olarak bildirildiğine göre 80'erGiritli eşkiyadan oluşan iki çeten Makedonya'nın güney vebatı taraflarında faaliyet göstermekteydi. Bu çeteleriBolanis isminde biri yönetmekteydi.

Diğer taraftan evvelce Larbesa civarında zabitlik edenbiri, Makedonya'daki Bulgar'lar aleyhinde faaliyet göstermekamacıyla bir çete oluşturmaktaydı. Manos namındaki bukişinin görevi hududu geçerek faaliyete geçmekti74.

1908 sonlarında Köprülü'deki Bulgarların bir kısmıvatana yardım etmek isterken, bir diğer kısmı daMakedonya'yı Bulgaristan'a vermek fikrinde idi. Bu sebepleiki grup arasında kavgalar oluyordu. Bu kavgalar sırasındayaralananlar, hatta ölenler dahi oluyordu75. Potes Maniyas () komutasında bir eşkiya çetesi Yanya'da, "Kaptan Palitas"ın

72 Ahenk Gazetesi, 8 Ekim 1912.73 GÖRGÜLÜ ve Ark., a.g.e., s.92.74 Hizmet Gazetesi, 20 K.E. 1908.75 Köylü Gazetesi, 24 Zilhicce, 1326.

( ) komutasında Girit'liRumların oluşturduğu 40 kişilik bir çete Manastır'da,"Brayanek" ( ) komutasındaki bir çeteise batı yerleşim yerlerine saldırmakta idiler. Bununyanısıra Rumlar ve Bulgarlar arasında da çatışmalaroluyordu76.

Makedonya'da karışıklığın ortaya çıkmasında en önemlineden, Bulgar ve Yunan tahrikatı ile bunu tşevik edenAvusturya ve Rusya idi.

"Makedonya Ahvali" başlıklı bir makalesinde HüseyinFehmi şunları yazıyordu: "Meşrutiyet, Rumeli'nin durumunu yalnızeşitliği tesis etmekle düzeltemedi. Kötü fikir ve emellerin yol açtığı maddi, manevitesiratı da kökünden kazımak için çeşitli tedbirlere başvurdu. Çünkü yalnızcaeşitlikle durum düzelseydi hürriyet ile silahını bırakan eşkiya, Bulgar ve Rumçeteleri Balkanlarda tekrar faaliyete geçemezdi.

Acaba bu karışıklıklar yalnız hükümetin zayıflığından mı? Yoksa o eskidenberi devam eden ırk ve mezhep ayrığılından mı kaynaklanıyordu?. Eğer Rum veBulgarların ayaklanmaları zanneliddiği gibi hükümetin tutumu neticesindeoluyorsa; şimdi meşrutiyet idaresi altında olan unsurların birlik içinde olmasıgerekmez miydi?

O halde ortada bir gerçek vardı. O da hükümetin durumu ve tarzı neolursa olsun Makedonya'da sakin bulunan Rum ve Bulgarlar ahali, yalnızYunanistan ve Bulgaristan namına yaşamakta ve oralarda teşkilatlanan kötülükyuvalarından aldıkları emir ve talimata göre hareket etmekteydi. Meşrutiyet vehürriyet her türlü ümide rağmen bu acı durumun neden olduğu yaralarısaramad."77.

13 Ocak 1909'da Meclis-i Mebusan'da Makedonya ileilgili görüşmeler yapıldı. Bu görüşmelere Dahiliye NazırıHüseyin Hilmi Paşa ve 17 mebus katıldı.

Bu görüşmelerde Hüseyin Hilmi Paşa Makedonya ile ilgiliolarak kısaca şu izahatta bulundu: "1313 (1896-97) senesinden beriMakedonya'da 110 Bulgar, 80 Rum, 30 Sırp, 5 de Ulah çeteleri türetiş ve bunlaricra ettikleri cinayetler ile asayişi bozmuşlardır. Bu çetelerin ortaya çıkışı, baskı vezor kullanan Bulgar çetelerinden kaynaklanmaktadır. Bulgarlar tarafındna zaptedilen Kiliseler II. Meşrutiyet'in ilanından sonra iade edilmiştir. Bununla beraberbu mesele, meclisce oluşturulacak bir komisyonca halledilecektir"78.

76 Köylü Gazetesi, 25 Zilhicce 1326.77 FEHMİ, Hüseyin "Makedonya Ahvali", Hizmet Gazetesi, 25 K.S. 1908.78 İttihat Gazetesi, 2 Şubat 1909.

Görüşmelere katılan Bulgar mebusu Delçef; Kiliselerleilgili olarak, Rumlarla Bulgarların bir sounu olmadığınıileri sürüyordu.

Nali Efendi ise, Makedonya meselesinin AyastefanosAndlaşması ile başladığını belirttikten sonra, Bulgarkomitelerinin faaliyetlerinden bahsederek, Hüseyin HilmiPaşayı bu çetelerin lehinde hareket etmekle suçluyordu.Karolidi'de, sorunun hariciyeden kaynaklandığını söyleyerek,Vilayet-i Selasenin diğerlerinden ayrılmasını ve genelde birıslahat yapılmasını öneriyordu79.

2 Şubat 1909'da Meclis-i Mebusan'da Makedonya ileilgili görüşmelere devam edildi. Bu görüşmelerde H. HilmiPaşa kilise meselesinin halli için komisyon kurulmasınıönerdi. Bulgarlar bu fikri kabul etmişlerse de, Rumlar bunureddederek meselenin Rum kiliselerinin haiz olduğu imtiyazdahilinde hall olmasını istediler80.

3 Şubat 1909'daki görüşmelerde Meclis-i Mebusan,Makedonya'daki kapalı kiliselerin tasarruf meselesini hal vetanzim eden bir kanun lahiyasının tanzim ve Meclis-imebusan'a takdimine, aid olduğu bakanlıklara gönderilmesineçoğunlukla karar verdi81. Harbiye Nezareti genel müfettişvekili Şevket Paşa Manastır ve Kosova'daki Bulgar ve Sırfçetelerinin faaliyetlerinin durdurulması için Mart 1909'dayardım isetdi. Bunun üzerine 3.Ordu'ya bu çetelerin imhaedilmesi emri verildi. Bundan başka 2.Ordu'dan dört taburunKosova ve Manastır'a sevk edilmesi emredildi82.

Nisan 1909'da Yunanistan'dan Yanya'ya geçen Yunaneşkiyası bölgede baskısını arttırmaya başlamıştı83.

II.Meşrutiyet'in ilanından sonraki görüşmeler, olaylarülkeyi 31 Mart Vakası'na götürdü. 13 Nisan 1909'da SultanII.Abdülhamit gücünü yeniden sağlamak için yaklanmahazırlatmış, bu ayaklanmadan korkan Jöntürk önderleri veMeclis-i Mebusan İstanbul'dan kaçmıştı. Bu ayaklanmaya TürkBalkan Eyaletleri, ilk sırada ordu ve Makedonlar karşıçıkmıştı. 79 İttihat Gazetesi, 2 Şubat 1909.80 İttihat Gazetesi, 4 Şubat 1909.81 İttihat Gazetesi, 5 Şubat 1909.82 İttihat Gazetesi, 21 Şubat 1909.83 İttihat Gazetesi, 3 Nisan 1909.

Bu bunalımlı günlerde Makedon devrim kadroları,Jntürkler'in Makedonya'daki siyasi etkinliklerine katılarakonlara destek olmuşlardı. Selanik, Üsküp, Köprülü, Strumca,Drama gibi kimi Makedon kentlerinde Jöntürkler'le Makedondevrimcileri ortak toplantılar düzenlediler. Butoplantılarda; ortak eylemlere katılmak, anayasal düzenisavunmak, ülkede barışı sağlamak gibi kararlar alındı84.

6 Nisan 1909 tarihli "Politika" Gazetesi şunu ilanetmekteydi: "Makedonlar, Türkler ve Arnavutlar, gönüllü olarak aynı elbiseve resmi rubalarla, Halk Ordusu olup üsküp'ten, Gevgeli'den, Selanik'ten savaşiçin İstanbul'a yürüyorlar..."85 Ulusal Federatif Partisi SelanikBürosu ve Meclis-i Mebusan üyesi olan Dimitar Vlahov,gönüllü Makedon tugaylarının oluşturulmasını isteyen birçağrı yayınladı. Üsküp Ulusal Federatif Parti şubesi, ÜsküpJöntürk K omitesi ile işbirliğine gitti86. Bu işbirliği ilevarılan antlaşmaya katılan Makedon temsilcisi, MakedonDevrimci örgütünün kurucularından biri olan Petar Poparsovidi. Doğu Makedonya'nın merkezi bölgelerinde ise YaneSandanski, Hristo Çernopeev ve Todo Panitsa Makedonlardangönüllü toplanması işini örgütledi. Sandanski, Çernopeev vePanetsa'nın komutası altındaki Makedon gönüllülerindenoluşan birlikler (1200 kişi) İstanbul'a hareket etti.Selanik'ten de 79 Makedon gönüllüsü bunlara katıldı. M.Kemal komutası altında ayaklananlara karşı mücadele eden bugönüllülerin büyük bir bölümü öldü87.

Sandanski, Makedonya'daki Bulgarlara hitaben gönderdiğibir beyannamede, "Genç Türk Hükümeti tam bir hürriyet vaad ettiğindenhalkımızın gelişmesini serbest kıldığından, bizler hür ve yeni Türkiye'nindüşmanlarına karşı savaşmak zorundayız. Bu bizim görevimizdir. Rumlar ise eskiidareyi geri getirmekten başka birşey düşünmüyorlar. Bulgaristan krallığı ile bizçoktan alakamızı kestik. bundan böyle bütün emelimiz yeni idarenin devamınabağlıdır. Bütün bunlar yalnızca bugün Türkiye'de mevcuttur"88.

84 PAVLOVSKİ, Mano "Jöntürk Devriminde Mustafa kemal ve Makedonlar" sesler Sayı 160, s.53-55, Üsküp, 1981. 85 KARAHASAN, ag.e., sayı 102, s.40-41.86 PAVLOVSKİ, a.g.e.e, sayı 160, s.55-57.87 PAVLOVSKİ, a.g.e.e, sayı 160, s.58-59.88 KARAHASAN, a.g.e., Sayı 102, s.42; İttihat Gazetesi, 14 Ağustos 1909

Haziran 1909'da Bulgarlarla Rumlar arasındakiçarpışmalar Makedonya'nın huzurunu bozmaktaydı89.

Ağustos 1909'a gelinidğinde Makedonya'da asayiş ihlaledilmişti. İnsanlar haksız yere tutuklanıp baskı veişkenceye maruz kalmaktaydı. Bu huzursuz durum çetefaaliyetlerinin artmasına ve halkın dağlara çıkmasına nedenolmaktaydı90.

Sofya'daki Bulgar komiteleri gizlice yaptıklarıtoplantılarda Makedonya'ya yeniden çeteler göndermeye kararvermişlerdi. Bu kararın hemen ardından Cuma-i Bala (Yukarıcuma) kazasındaki Dubrova karayolundan hareketle hududugeçen çeteler (40 kişiden ibaretti) beş koldan Drama, Siroz,Demirhisar, Nevrokob ve Razlak taraflarına geçmişlerdi91.

Kasım 1909'da çıkarılan bir yasa ile belirli bir ulusunadını kullanarak kurulan derneklerin faaliyetlerine sonerildi. Ayrıca, Anayasa'da yapılan değişikliklere, "Devletindin ve mezheplerin uygulanması kolaylığını sağlamak" gibi bir göreviolduğu da kabul edildi. Böylece klise ve yabancı okullargözünende tutulmaya başlandı. Jöntürkler İmparatorluğunbütünlüğünü sağlamak için Osmanlılık fikrinetutulmuşlardı92.

Kasım 1909'da Belgrad'a giden Bulgaristan kralı kendiçıkarları doğrultusunda Sırp'larla bir uzlaşmaya girmektençekinmedi. Bulgaristan kralı Kosova'yı ve Manastır'ınkuzeyini Sırplara bıraktı. Buna karşılık Sırbistan,Makedonya'nın Manastır'dan Selanik'e olan kısımlarındaBulgaristan'ın hakkı olduğunu tasdik edecekti.

Bundan başka Sırbistan borç olarak almış olduğu 50milyon Frang'ın büyük bir kısmını askeri alandakullanacaktı. Bu parayla 50 mitralyöz, 10 havan topu ve200.000 kişilik ordu için gerekli olan birçok levazımatalınmıştı93.

Osmanlı Hükümeti; Makedonya'da karışıklık ve fesattohumu saçan, bir çok köyler yakan, evler yıkan, soygun veöldürme gibi bir çok suça cesaret eden eşkiya çetelerinin89 İttihat Gazetesi, 22 Haziran 1909.90 İttihat Gazetesi, 3 Ağustos 1909.91 Ahenk Gazetesi, 25 Eylul 1909.92 AKIN, İlhan F., Siyasi Tarih (1870-1914) S.223, İstanbul, 1983. 93 Ahenk Gazetesi, 25 Kasım 1909.

ortadan kaldırılması için "çeteler nizannamesi" yayınladı.Bu şekilde halkın güvenliği sağlanmaya çalışıldı. bunizamnameye karşı çıkan Bulgaristan ırk ve mezhep bazındaOsmanlıya karşı tavır almakta ve merkezi hükümete karşı bazıgösterilerde bulunmaktaydı.

Bir yandan Yeni Bulgaristan hükümetinin Makedonya'yı"Bulgaristan" yapmak hayali, diğer yandan Yunanlıların"Megalo İdea'sı" öte yandan ise Balkan hükümetlerininişbirlikleri ve rekabetleri, bunları takib eden hududkavgaları Osmanlı hükümetini kendini korumak için çareleraramaya sevk etmişti94.

Bulgaristan'ın tek taraflı tavırları, hükümeti,Bulgaristan aleyhinde bazı kararlar almaya sevk etmişti.Bunu tehir etmek için Liberal Fırkası reisi Dr. Danefİstanbul'u ziyaret etti95.

1910 şubatında bazı devletler ordularını düzenlemekte,silah temin etmekte ve diğer askeri ihtiyaçlarınıkarşılamaktaydılar. Kimi barıştan bahsederken, kimi de barışiçin savaştan bahsetmekteydi. Böylece savaşahazırlanmaktaydılar.

Bulgaristan, kendi halkını ve Makedonya'daki Osmanlı-Bulgar milletini kışkırtarak Makedonya Meselesi'nialevlendirmek istemekteydi. Bulgarca yayınlanan Veçerna Postve Dnevnik gazeteleri, Rusya'nın Karadeniz Donanması'nıBulgaristan'a bağışladığını, bu gemilerle makedonya'nınfethedileceğini bile yazmaktaydı96.

Mart 1910'da Yanya'da tutuklanan Papayani Baykuş isimlibirinin üzerinden bazı ihtilal vesikaları çıkar. 9 Ocak1910'da Aristotlu imzasıyla Papayani Başkuş'a yazılmış olanmektupta, adı geçen bir kaç sorunun kopyelerinin çıkartılıprahiplere dağıtılması istenmekteydi. Böylelikle rahiplerhalkı bilinçlendirecekler ve hükümetin faaliyetlerinicemiyete haber vereceklerdi. İkincisi 19 Kasım 1909'daPapayani Baykuş'un yazdığı mektuba cevaptı. Mektupta;"gönderdiğiniz mektubta Divan-ı harbin kurulmasından bahsediyorsunuz.İşaretiniz cemiyetimize gelir gelmez bunun kaldırılması için Avrupa'nın ilgili

94 ŞİNASİ, "Girit ve Makedonya Meselesi" Ahenk Gazetesi, 16 K.S. 1910.95 Ahenk Gazetesi, 16 K.S. 1910.96 Köylü Gazetesi, 4. Rebiülevvel 1328.

yerlerine haber verdiğimiz gibi İstanbul'daki Prensimize de gerekli talimatlarverildi.

Bu konunun geçici olduğu bilerek, işinizden geri kalmayınız. Ocak ayınagelmemize rağmen siz hala kasım taksidinizi göndermediniz. Anlaşılan hükmüolmayan böyle bir kanunun neşr ve ilanından gereğinden fazla korktunuz.Bunlar vatanın kurtarılması için hayatları oldukça çalışacaklarına vegerektiğinde kanlarının son damlasını dökeceklerine Poteçenik ( )huzurunda yemin ile vaad edenler değil midir? Bizce bu tasdik olunmuş vegeçerliliği onaylanmış bir teminattan sonra böyle bir kanundan korkmalarılüzumsuzdur. Emin olunuz ki bir süre sonra yabancı devletlerin müdahalesiyle bukanun hükümsüz olacaktır. O vakit anlamış olacaksınız ki bizim cemiyetimiz nekadar kuvvetli ve etkilidir. Bunun için cemiyetimiz Girit'de yaptığının bir kaçmislini Epiros'da yapmaya muktedirlir. Bu nedenledir ki cemiyetin en meşhur ikireisini Girit'den çağırdık. Bunlardan birisinin ismi 12476 numarada kayıtlı PapaDimanoli'dir ( ). İkincisinin ismi ise 144 numarada kayıtlı olan Kolorid'dir ().

Cemiyetimiz Türkiye cihetine geçmek ve her türlü tahribatı yapmakvazifesiyle 4 kaptanın maiyetinde 360 kişiyi tayin etti. Bu dört kaptan şunlardır:767 numarada kayıtlı Poteci ( ), 1148 numarada kayıtlı Nikola Petrov,diğer ikisi de yukarıda adı geçen Giritli'lerdir. Size tasvirlerini de zarf iiçndegönderiyorum. Siz ise cemiyetimizle çalışıp faaliyet gösteriniz, hükümete daimazorluklar çıkartınız. Kasım taksidiniz alındı. Aralık taksidinizi de gönderirsenizsize minnettarız. Askeri davet edilmekten sıkılmayın, buna karşı daima muhalefetediniz. Cemiyet-i Umumiye reisi bunlara selam ediyor: Hristiyadi

( ), Peşpiri ( ), Yanikilapa ( ), cemiyetinbaşkanı matbaacı Haci ( )" diye yazmaktaydı97.

"Cemiyetimiz umum vekili Kostankı Baykuş'a;Aziz vatan efradımıza beyanname;400 seneden beri din kardeşlerimizin esarette yaşamalarının başlıca

sebebi birlik olmamalarıdır. Bunun içindir ki aziz vatanımızı Türklere kaptırıpbugün onların elinde esiriz. Bundan dolayı elbirliğiyle çalışmalıyız. Bu ise üç şeyebağlıdır. Birincisi birlik, ikincisi cesaret, üçüncüsü de dikkattir. Bunlar olmadıktansonra hiçbirşeyi başaramayız. Bununla beraber Yunan milletinin kralı büyükdevletlerdenüç ile yakın temas halindedir. Bu nedenle bunların yardımedeceklerine emin olunuz. Hatta Girit'in dahi yakında bize verileceğine dairteminat verildi. İşte kardeşler biz de Türklerin esaretinden kurtulmak, vatanımızıkurtarmak istersek, verdiğimiz söz üzerine daima elbirliğiyle çalışmamız ve

97 Ahenk Gazetesi, 5 Mart 1910.

bugünkü hükümetin aleyhinde bulunmamız icabt eder ki mukaddes vatanımızyükselsin, yaşasın vatan, yaşasın millet"98.

"Yanya'da büyük cemiyetimize" diye başlayan Aristotluimza ve 11 Ocak 1910 tarihli vasikada ise, Yanya vePreveze'de vatan muhafazası için bulundurulan tüfeklerindeğiştirileceğinden bahsediliyordu. Ayrıca bunları almakiçin güvenilir kişilerin görevlendirilmesi de isteniyordu.Yazıda bunun için bir kaç isim öneriliyordu. Bu isimlerBorkiç, Daskal, Borkiyani ve kızıydı. Bunlardan birininseçilmesinin de isabetli olacağı ilave ediliyordu99. BulgarMakedonya komitesi Mart 1910'da neşrettiği bir beyannamedeMakedonya ahalisini karışıklık çıkarmaya Makedonya'nımuhtariyetini istemeye teşvik ediyordu100.

Bir süre sonra hükümet Selanik, Drama ve Kavala efrad-ıredifesinin derhal silah altına alınmasına karar verdi101.

1910 yazına gelindiğinde Makedonya'daki Romanya halkıYunanlılar aleyhinde bölünmeye başlamıştı. Üsküp'tekiBulgarlar eziyet gördükleri gerekçesiyle büyük devletlerinkonsoloslarına protestolar veriyorlardı. Bulgar hükümetininde gizliden desteklediği çetlerin faaliyelerini arttırmasıüzerine Manastır ve civarındaki silahlar toplatılmayabaşlandı ve örfi idare ilan edildi102.

Gostivar, Tetova ve Üsküp'teki müslüman ve hıristiyanahali silahlarını teslim etmişlerdi. Fakat Kumanova,Palanka, Kratova, İştip ve Veles kazalarındaki ahali Matoftaraftarlarının eziyetlerinden dolay, silahlarını teslimetmiyorlardı. Bulgaristan'dan Makedonya'ya giren çetelerhalka silahlarını teslim etmemesi için baskı yapıyorlardı.Bulgarlar ayrıca makedonya'ya imtiyaz verilmesi için de çabaharcamakta idiler. Makedonya'dan pek çokkişi Bulgaristan'ahicret etmekteydi103.

98 Ahenk Gazetesi, 6 Mart 1910.99 Ahenk Gazetesi, 6 Mart 1910.100 İttihat Gazetesi, 12 Nisan 1910.101 İttihat Gazetesi, 29 Nisan 1910.102 Köylü Gazetesi, 22 Recep 1328.103 Köylü Gazetesi, 3 Şaban 1328.

Bu sıralarda Kiliseler Kanunu'nun çıkarılmasını isteyenbir grup gösteri yapmak istemişse de Manastır valisi bunaizin vermemişti104.

Osmanlı Hükümeti ingiltere'nin Makedonya'da halka zulümyapıldığı şeklindeki beyanatını yalanladı. Bu aradaFransa'da, silah toplanması sırasında halka eziyetyapıldığını ileri sürüyordu. Bu tip söylentilerin çıkmasınaBulgarlar neden olmaktaydı105.

Makedonya'da huzursuzluk çıkaran Bulgar eşkiyalarından,Gligor ve Sinof haziran ayında giriştikleri bir çatışmadayakalanmışlardı106.

Şüphe üzerine aranan Konstantin isminde birininüstünden Dimitro adlı bir mekteb hocasının 16 Mayıs 1910'daSiroz'dan gönderdiği mektup çıkmıştı. Bu mektupta toplananpara ile alınması gereken silahların durumu soruluyordu. 16Mayıs 1910'da Mihael Grikoriyades imzasıyla Atina'dan(Konstantin'e) gönderilen ir mektupta ise Makedonya'nınmuhtelif kasabalarında vukuu bulan gösterilerde, Yorgi'yemuhalefet olup olmadığı sorulmaktaydı107.

Çeşitli suçlar işleyen Apostol ve çetesini ele geçirmekamacıyla 1910 Ağustos'unda Osmanlı Kuvvetleri Yenice-iVardar kazası dahilindeki köyleri kuşatma altına almıştı108.

Abdülhamid, ilk günden itibaren Balkan politikasınınesasını; "Balkanlıları birbirine düşürmek" temelinioturtmuştu. Böylece Osmanlı egemenliğindeki Balkanlılar,birbirleriyle mücadele etmekten devlet otoritesine karşımücadele etmeye fırsat bulamayacaklardı. Bu politikanın birsüre faydalı olduğu ve elde kalan son Balkan topraklarınınkopmasını geciktirdiği söylenebilir.

Abdülhamit'in tahttan indirilmesinden sonra ittihat veTerakki; bu politikaya da el attı. Onlara göre "Kilisekavgası" bir çözüme kavuşturulmalıydı. Bu düşüncedenhareketle; 3 Temmuz 1910'da "Kiliseler ve Okullar Kanunu"çıkarıldı. Hangi kilise ve okulun kime ait olduğu açıklığakavuşturuldu. Bu uygulama ile Balkanlılar arasında yıllardır104 İttihat Gazetesi, 14 Temmuz 1910.105 Köylü Gazetesi 5 Şaban 1328, 12 Şaban 1328.106 İttihat Gazetesi, 8 Ağustos 1910.107 Köylü Gazetesi, 27 Ramazan 1328.108 Ahenk Gazetesi, 4 Tevvel 1910.

devam eden ve biraraya gelmelerine temelde engel olan enönemli anlaşmazlık ve mücadele konusu çözümekavuşturulmuştu.

Kiliseler konusunun beklenmedik bir tarzda çözümlenmesiBalkan ittifakını oluşması için uygun bir ortamhazırlamıştı. İttifak konusunda gelişmeler süratli oldu.Sırp başkenti Belgrad'daki Rus elçisi ve Bugar başkentiSofya'daki Rus elçisi, Rusya'dan aldıkları talimatgereğince, 1910 yılı yazında Bulgarlarla, Sırpları birittifak etrafında toplamak iin teşebbüse geçtiler. Buçalışmalar ancak Mart 1912'de sonuçlarını verecekti109.

Ekim 1910 tarihli Köylü Gazetesi'nde şunlara yerveriliyordu;

"Makedonya'da bir arada yaşayan millet dört bir taraftan baskı altınaalınmak istenmekteydi. Bögedeki asayişi bozmak isteyen Bulgar, Rum (Yunan),Sırp veb. Unsarlar birbirlerini yok etmeleri için insanları kışkırtmaktaydı. Birülkenin sonunu hazırlayabilecek iç isyanalrın ve ihtilallerin tekrar etmemesi içiniki çare vardır. Bunlar eğitim ve silahsızlıktır şüphesiz en önemlisi eğitimdir,ancakbu böyle kısa vadede olacak bir şey değildir. Bunun için hükümet ilk iş olarakcahil halkın elindeki silahları toplamaya karar verdi. Çünkü cahil halk ufacık birkışkırtma ile ayaklanabilecek durumdaydı. Nitekim Arnavutluk'taki isyan bununen çarpıcı örneğidir. İşte bunun içi devlet Arnavutluk'taki ve Makedonya'dakihalkın elindeki silahları toplamaya başladı. Bu uygulama gayrimüslimlerirahatsız etti. Çünkü bu uygulama bazı olayları gerçekleştirmek isteyen dış güçleriengelliyordu. Özelikle Bulgarlar, bu silah toplama işini çarpıtarak kendine destekaramaya çalışmıştır. Peki böyle davranmasına neden olan sebeplerne idi?

Bu sebepler kısaca şunlardır;-Dünya Devletlerinin İslam'a marşı olan nefretlerinin devam etmesi, -Müslümanlara karşı uygulanan bir yaptırımın doğru görülmesi,

gayrimüslimlere karşı uygulanmasının ise haksızlık olarak görülmesi, -Silah toplama meselesi sırasında Bulgaristan'a göç eden 100 kadar

Bulgarın Türk zulmünden kaçtığının ileri sürülmesi (Oysa bunları komitecileryapmıştır)"110.

Sofya ve Atina merkezli bu karışıklıkların temel amacıMakedonya'yı ilhak etmek ve Osmanlı aleyhinde bir kamuoyu

109 GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, a.g.e., s.96-97.110 Köylü Gazetesi, 30 Şevval 1328.

oluşturmaktı. İşte bunun için silahsız masum halk hunharcakatlediliyor, köprüler, şimendiferler havaya uçuruluyordu111.

Bütün bunlar Bulgar fesad komitesinin işiydi. BöyleceAvrupa'nın Makedonya işlerine karışmasına zemin hazırlamışoluyorlardı.

Bu topraklarda gözü olan hükümetler kendi ırkına mensupinsanları çeşitli vaadlerle kandırıyorlardı. Bölgenin müsaitolması, çete faaliyetlerinin çoğalmasına sebep oluyordu.Bunların başlıcasını "Sofra Bulgar Fesad Cemniyeti"nintertib ve idare ettiği çeteler oluşturmaktaydı112.

Bulgaristan'ın Makedonya aleyhindeki tutumu zaman zamanBab-ı Ali tarafından protesto ediliyordu113.

"Manastır Bulgaristan Metropolid"i; Manastırcivarındaki karyeler, Papaz, muhtar ve ihtiyar heyeti ilegenel hıristiyan halk adına 1910 sonbaharında bir beyannameyayınladı. Bu beyannamede şöyle deniliyordu:

"Malumunuzdur ki, bir kaç günden beri Manastır ve civarında örf-i idareilan olunmuştur. Örf-i idareden maksat, ırk ve mezheb ayırmaksızın tümahalideki yasak silahların toplanmasıdır.

Memleketin sulh ve asayişi için silahlar toplanacakır. Binaenaleyh kendimenfaatiniz için, hükümetin çağrısına uyarak silahlarınızı bizzat teslim edipvatanseerilğinizi göstermelisiniz. Aksine hareket edenler şiddetli bir şekildecezalandırılacak ve hiçbir şekilde affedilmeyeceklerdir.

Metropolidhane,hükümetin bu buyruklarına tam bir itaatla uyulmasınıarzu eder ve buna muhalefet edenlerin cezalandırılacaklarını tekrar beyan eder.

Manastır Bulgar Metropolidliği"114.(

)Vatanın selameti için silahlarını hükümete teslim eden

masum insanlar vahşi bir şekilde öldürülüyorlardı. SözdeMakedonya'da baskıya ve zulme uğrayan MakedonyaBulgarlarının ve onların fesadçılarının Türkleri Avrupa'yaşikayet ettikleri birdönemde bu tür olayların meydanagelmesi dikkate değerdi115.

111 İttihat Gazetesi, I.T.S. 1910.112 İttihat Gazetesi, T.Sani 1910.113 Köylü Gazetesi, 1.Zilkade 1328.114 Ahenk Gazetesi, 4.T. evvel 1910.115 İttihat Gazetesi, 13 Te. 1910.

Bulgar komitelerinin asayişi bozmak için ellerindengeleni yaptıkları kaçınılmaz bir gerçekti. Bununla ilgili 15Temmuz 1910 tarihli bir vesikada şunlar yazıyordu:

"Üsküp İhtilal Dairesi:Müstacil emirEllerinde sulah bulunanların bilindiği yol vasıtasıyla, Sane Çavuşof ve

arkadaşları refakatıyla Bulgaristan'a gitmek üzere derhal toplanmaları gerekir.Tüfekleri ile birlikte gelmeyenler refikaları (arkadaşları) tarafından derhalkatledileceklerdir. Bulgaristan'a kaçacakların sağlam çarıkları, kalın giysileri, ikiüç günlük ekmekleri ve 50-100 kuruş kadar para bulundurmaları gerekmektedir.Tüfeklerini Türklere teslim edenler derhal idam olunacaktır.

İthal Dairesi Reisleri Üsküp DairesiÇavuşof İhtilal Komitesi

15 Ekim 1910 Aleksandrof.20.10.1910 tarihli bir diğer vesikada ise şunlar

yazılıydı. "Krovodol'de ifreme ( ) Tüfekle silahlanmış 100 köylü bizimle

beraberdir. Bulgaristan'a gitmek üzere iki gecede huduttan geçeceklerdir. Dün akşam, bilinen yol ile gelmenizi silahlı köylülere beraber bekledik. Bu

mektubu alır almaz Bulgaristan'a geçmeğe razı olan köylüleri toplayacak vebizim geçtiğimiz yoldan onlarısevkedeceksin.

Yakında görüşeceğiz ve silahlarıyla birlikte bizimle Bulgaristan'agelmeyenleri şiddetle cezalandıracağız.

Hainler mahvolsun ne yaptığını anlamak için cevabını şiddetle bekliyorum.İthal Dairesi İthal Dairesi VoyvodasıMühürYa Hürriyet Ya Ölüm Bocidan116"İttihat Gazetesi'ndeki bir mülakatta Divan-ı Harb üyesi

Miralay Nasuhi bey Makedonya'da faaliyet gösteren çetelerleilgili olarak şunları söyler.

"Çete meseleleri incelendiğinde Rum ve Bulgar çetelerinin atinaveSofya'dan idare edildiği görülür. Bakınız işler nasıl yürüyor:

Atina'da hariciye nezaretinde "Etnik-i Eterya" adında bir özel kalem vardır.Bu kalemin vazifesi Makedonya'da Yunan propagandası yapmaktır. BunlarMakedonya'daki Yunan konsolosluklarına katip olarak gönderilirler.

Bir diğer Yunan propagandistleri mektup muallimleridir (sonralarıbunların yerine osmanlı-Rum muallimleri tayin edilir).

116 Ahenk Gazetesi, 23 TE.1910

Bir diğer önemli propagandistler, daha çok köylerde etkili olanpapazlardır. Papaz bulunduğu merkezdeki görevini yerine getirdikten sonra,hemen durumu konsoloshane katibine bildirir. O da Atina'ya yazarak silah vepara ister. Bu yardımlar papazlar aracılığıyla dağıtılır. Çete oluşturacak olanköylüler silahdan başka para da alırlar.

Lakin bu kadar parayı "Etnik-i Eterya"nın karşılaması zordur. Bunedenle Makedon halkından zorla para toplarlar"117.

1911 başlarında Drama'da miting düzenleyen Makedonyalıbulgarlar Bulgaristan'ı adeta yayanlıyorlardı. Bu mitingekatılan Bulgarlar,zulm görmediklerini, devletin kendilerine çok iyidavrandığını, Bulgaristan'ın ektif nifak tohumlarını hükümetin kökündenkazıdığını" belirttikten sonra "Yaşasın meşruti hükümetimiz"diye bağırıyorlardı118.

Yine bu günlerde, İngiltere Parlamentosu ve bazı Avrupadevletlerinin Osmanlı devleti aleyhindeki hareketleriniprotesto etmek için miting düzenleyerek, Osmanlınınkendilerine daima adalet ve hoşgörü ile davrandığını dilegetirmişler ve Osmanlıya şükranlarını arz etmişlerdi.Osmanlı, Rum ve bulgarları adına bu mitingdeki bildiriyisunanlar şunlardı: Papa Mişo, Don Mişo, Ruhanilider Papalof,Arlorcaklı Miralo, Papa Gorgi, Kostrıyanlı Gorgi Mito,Erbucef, Kostriyanlı İvan Muhtar ve İvan Kulu119.

1911 başlarında silah toplama, kilise ve mektepler,şekavet ve cemiyetler kanunları ve tek tük müslüman göçmenglemesi yüzünden Makedonya'da çalışan türlü örgütlerin,ayaklanma komitelerinin çoğu, aralarındaki karşıtlıkları biryana bırakarak Makedonya'nın özgürlüğü dileği üzerindebirletiler120.

1911-1912 yıllarında Makedonya'nın durumunu anlamakiçin o sıralarda siruz (Serez)'da mutasarraflık veSelanik'te valilik yapmış olan Hüseyin Kazım Bey'in şuyazılarını aşağıya koymak uygun olacaktır:

"Konsoloshaneler Makedonya'nın her tarafında pek fena bir rol oynadılar.Bu işler gözümüzün önünde yapıldı. Fakat hükümetin zaaf ve aczi bir şeysöylemeye imkan bırakmıyordı...

117 İttihat Gazetesi, 22. T.S 1910.118 İttihat Gazetesi, 28 Şubat 1911. 119 İttihat Gazetesi, 2 Mart 1911.120 BAYUR, Yusuf Hikmet, a.g.e., C.II, K.I, s.48-49.

Metropolitler açıktan açığa hükümete hıyanet ediyorlardı. Köy muhtarlarıve papazları konsoloslardan talimat ve tahsisat almakta idiler... Bulgar ve Sırphükümetleri maaşlı eşkiya çeteleri gezdiriyor ve her yerde huzur ve asayişinihlaline gayret ediyorlardı. Biz bu büyük sıkıntılar arasında mesleksiz,programsız, maksatsız duruyorduk... Yapabildiğimiz şeyler, çeteler içinuygulanması mümkün olmayacak bir kanun çıkarmaktan, çetelerin arkalarındanfaydasız yere koşup yorulmaktan ibaret kalıyordu...121"

Rum, Ermeni ve Bulgar patrikhanelerinin belirttiğinegöre Bulgar ve Yunan hudutlarından hergün yüzlerce eşkiya,ortalığı karıştırmak için Makedonya'ya giriyordu. Senelerdenberi devam eden çete faaliyetleri zaman zaman YunanistanMegalo İdea'ları peşinde koşan bu çetelerin bir an evvelcezalandırılmasını bazı Bulgar ve Yunan devlet adamları dahiistemekteydi122. Sırplar, Makedonya'daki eşkiyalığın yalnızcaBulgar ve Rum çetelerinden kaynaklandığını ilerisürmekteydiler123.

1911 yazına gelindiğinde Pirlepe kazası dahilindefaaliyet gösteren Bulgar çeteleri halka korku salmaya devamediyordu. 80 kişilik Bulgar çetesi birkaç gün içinde şehriyağmalamıştı. Çetenin ileri gelenlerinden Nikolof ve 20adamı Pirlepe kazasının Papatya köyünde kalarak Bulgareşkiya reislerinden Milan Porlukof ile ittafat kurarakkötülüklerine devam ediyordu.

Manastır'da bulunan Bulgar çetelerinin genel başkanı,yanına aldığı birkaç kişi ile Demirhisar havalisinegeçerken, bir diğer Bulgar çetesi de Demirhisar'dan Dremlik( ) karyesine giderek ohri'deki çete reisiÇavlef'e katılmış ve bölge halkının çete kurmalarına yardımetmişti. Bu çetelerin amacı Arnavutlarla işbirliği kurarakberaber hareket etmekti124.

Bulgar ihtilal komitelerinin Rumeli'nin muhtelifyerlerinde giriştikleri eylemlerin tek amacı MakedonyaMeselesi'ni canlandırmaktı. Sözde yapılması gerekenıslahatların yerine getirilmemesinden dolayı bölge halkımağdurdu. Bu nedenledir ki Avrupa'nın buraya müdahalesini121 KADRİ, Hüseyin Kazım, Balkanlardan Hicaz'a İmparatorluğun Tasfiyesi, s.70-71, ist.1992.122 İttihat Gazetesi, 21 Temmuz 1911.123 Ahenk Gazetesi, 8 Ağustos 1911.124 Ahenk Gazetesi, 15 Ağustos 1911.

sağlamak için çaba sarfetmekteydiler. bunun için kendileriniAvrupa nezdinde masum göstermekte ve osmanlı'yı haksızlıklasuçlamaktaydılar. Bölge ahalisi arasına nifak tohumu saçanbu eşkiyalar, gayrimüslimler için hak aradıklarını ilerisürerek halka zulmediyorlardı125.

1911 yazından itibaren Osmanlı Hükümeti, Rumeliişlerinde atılganlığını kaybetti.

4 Temmuz 1911'de Manastır vilayeti, Florina kazasıylaGörice ve Serfice sancaklarındaki eşkiyayı ezecek kuvvetolmadığı için, bunları ortadan kaldırmak üzere ÇetelerKanunu'nun orada yürütülmesini istedi.

10 Temmuz'da valiye bunun olamayacağı ve eldeki mevcutkanunlara ve kuvvete dayanarak eşkiya ile uğraşmasıgerektiği hükümet tarafından bildirildi. Bir süre sonrahükümet 16 Ağustos'da Selanik, Manastır ve Kosovavilayetlerinde yeniden biner kişilik birer jandarma taburugurmaya karar verdi126.

Bulgar Dahili İhtilal Teşkilatı, Eylül 1911'deyayınladığı bildiride, ittihatçılar aleyhine söylenmedik sözbırakmadı. Vaat edilen ıslahatların yapılmadığından,hürriyet ve eşitlik kavramlarının uygulanmadığında vb.bahsediyordu. Bundan sonra Bulgarlar şiddet olaylarınıartırdı127.

1911 Eylül'ünde İtalyanların savaş ilan etmesindenhemen sonra 4 Eküm 1911'de Selanik Sosyalist Federasyonuyöneticileri bir kınama mitingi düzenlediler. Bu eylemBalkanlarda olası bir savaşı engellemeyi amaçlıyordu. Bueylemlere Jön Türk Komitesi de katıldı128.

Trablusgarb Savaşı başlayınca, Bulgar hükümeti, Sırphükümeti ile Balkan Bağlaşması'nın çekirdeğini kurmak veOsmanlı İmparatorluğu'nu Makedonya'dan atmak üzeregörüşmelerebaşladı. Diğer taraftan da onun emri ile iş görenkomitalar Makedonya'da güveni bozmak için Osmanlı idaresinekarşı çalışmaya koyuldular.

125 Ahenk Gazetesi, 11.K.evel 1911.126 BAYUR, Yusuf Hikmet, age., C.II, K.I,s.50.127 GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, age., s.96.128 PAVLOVSKI, age.,sayı 160, s.58.

Kasım 1911'de Rusya, bu iki devletin ittifakınıdestekledi129.

1911 sonlarında Arnavut, Sırp, Bulgar ihtilalkomiteleri yabancı devletlerin müdahalesini sağlamak ve"Muhtar Makedonya İdaresi"ni temin etmek amacıylabirleşmişlerdi. Amaçları çakışan bu grupların birleşmeleridikkate değer bir durumdu.

İngiltere, Makedonya'da ıslahat için Osmanlı'ya baskıdabulunuyor ve diğer devletleri de Osmanlı aleyhinekışkırtıyordu. İnglitere'yi böyle bir uygulamaya iten olayAvusturya-Bulgaristan ittifakıydı130.

129 BAYUR, Hilmi Kamil, age., s.315.130 Anadolu Gazetesi, 8 Muharrem 1330.

B. BALKAN SAVAŞLARI VE MAKEDONYA'NIN OSMANLIİDARESİ'NDEN ÇIKIŞI

1912 başlarında çeteler İştip'de giriştiklerihareketlerde pek çok masum insanı yaralamış veya öldürmüştü.

"Kırmızı Kardeşler İhtilal Cemiyeti", İttihat veTerakki merkezine gönderdiği mektupta bir kısım ahali içinsiyasal serbestlik istediği gibi, İştip'de meydana gelenolaylara sebep olan kimselerin de yakalanmasını istiyordu.Aksi halde kendilerinin de kanlı faaliyetleregirişeceklerini bildiriyorlardı131.

Dr.Sarrafof önderliğinde kurulan "Bulgar Salib-i Ahmer"heyeti İştip hadisesinde mağdur kalan Bulgarlarla ilgilenmeküzere İştip'e gitmek istemişse de Valinin negellemesiüzerine üsküp'de kaldı. Bulgar komitelerinin İştipvakıasının intikamı olarak Kratova'da 7 müslümanı katlettiğibir sırada bu heyetin insani yardım amacıyla İştip'e gitmekistemesi, hayretle karşılanacak bir olaydı. Zira bir kaç yılönce tedavi ettiği Osmanlı komiserini zehirleyerek öldürenbirinin, insani yardımda bulunmak istemesi düşündürücü birdurumdu. Üstelik İştip'de yeter sayıda doktor vardı.Bunların birer komite üyesi olma ihtimali de yüksekti. İştebu hassas durumu farkeden Kosova valisi MazharBey, buheyetin iştip'e girmesini engelledi132.

8 Ocak 1912'de İştip vakası ile ilgilenilmek üzereDivan-ı Harb kurularak bu konuda bir beyanname yayınlandı.Beyannamede; vazifelerinin, zanlıları yargılamak olduğunubelirten yetkililer, bazı cinayetlerin faillerini deaçıklamaktaydılar. Ayrıca Köprülü civarında öldürülen Mirçeçetesi mensuplarını üzerinden çıkan evraklarda bu olaylarınfaili olan eşkiyanın bir kısmının ismi dahi tespitedilmişti. Çetenin katibi Yordan Hristov,bombacı PandoYorgi, asker kaçağı Nekri Dimo, çete üyelerinden Filip Leveh( ) bunlardan bazılarıydı. Voyvoda Mirçe, Kumonova'nınTreşenik köyündendi. Bundan başka Bulgar ihtilal komitesimüfettişi Aleksandır Hodorof

131 Anadolu Gazetesi, 8-10 Kanun-i Sani 1912.132 Anadolu Gazetesi, 14 Kanun-i Sani 1912.

( ) tarafından hazırlanmış olan ihtilalplanları da ele geçirilmişti133.

II.Meşrutiyet'in ilanını takip eden dönemde ortayaçıkan üç önemli gelişme, Makedona mirasının Balkanlaraçısından paylaşmasını kolaylaştırdı. Bunlar arnavut isyanı(1909), Kiliseler Kanunu ve Balkan ittifakı'ydı.

3 Temmuz 1910'da Kiliseler ve okullar Kanunu çıktı. Buuygulama ile Balkanlar arasında yıllardır devam eden vebiraraya gelmelerine engel olan anlaşmazlık da çözümlenmişoluyordu.

Kiliseler konusu çözümlenince Balkanlar arasındabirleşme imkanı doğdu. Nitekim 13 Mart 1912'de Bulgarlar veSırplar, Makedonya konusunda anlaştı. Buna göre; KuzeyMakedonya Sırplara, Güney Makedonya ise Bulgarlaraverilecekti.

İki ay sonra Mayıs 1912'de Bulgar-Yunan ittifakıimzalandı. Siyasi ittifakları askeri ittifaklar izledi134.

Nisan 1912'de Londra'daki Balkan komitesi, bazı Osmanlıileri gelenlerine mektup göndererek Makedonya durumundansızlanır ve oradaki Türk olmayan ulusların durumunundüzeltilebilmesi için şunları önerir:

Buna göre; Osmanlı Hükümeti, biri İngiliz, biri Fransızve biri de Türk olmak üzere üç kişilik bir komisyonkuracaktı. Ayrıca bu komisyon, bütün Makedonya işlerini tambir yetki ile yönetme hakkına da sahip olacaktı135.

1912 baharında Makedonya ihtilalcileri Rusya'ya birheyet göndererek oradan kendilerine yardım istemişlerse de,Rusya buna yanaşmadı. Bunun üzerine Paris ve Londra'ya heyetgönderildi. Bu gösteriyor ki, ihtilalciler dış yardımolmadan birşey yapamıyordu. Nitekim önceden beriMakedonya'da vuku bulan olaylar incelendiğinde birçok olaydayabancı güçlerin desteği görüldü. Bunun içindir ki ne zamanbir olay olsa arkasından Avrupa devletleri işekarışmaktaydı. Bu tür müdahaleler yalnızca Makedonya'ya hasbir şey değildi. Mesela, Yunan ihtilalinde Fransa, Avusturyave sair devletlerin, Bulgaristan, Sırbistan, Karadağ

133 Anadolu Gazetesi, 15 Kanun-i Sani 1912.134 GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, age., s.96-97.135 BAYUR, Yusuf Hikmet, age.,C.II,K.I,s.53.

olaylarında adı geçen devletlerin yanında Rusya'nın etkiliolduğuna şüphe yoktur. Arnavutluk ve Yemen olaylarında dayabancı güçlerin etkisini görmek mümkündür.

Yabancı güçlerin osmanlı'nın işlerine karşıması, mevcutyönetimin yetersiz olmasından kaynaklanmaktaydı. Senelerdenberi süren ırk, mezhep ve kavgalar dış güçlerin müdahalesinikolaylaştırmıştı. Elbette ki bu tür durumlar yalnızcaosmanlı'ya has değildi. Diğer İslam ülkelerinde de benzerolaylar olmaktaydı. Nitekim Fransa ve Almanya'nın Fastaraflarında, Rusya'nın İran, Çin hudutlarında toprakkazanmaya çalışmaları ve başarılı olmaları hep bumemleketlerin iç karışıklığından kaynaklanmaktaydı136.

Osmanlı İmparatorluğu'nun içinde bulunduğu durumdanyararlanmak isteyen Avrupa devletleri, Osmanlı aleylindebirbirleriyle işbirliğine gitmekten de çekinmiyorlardı.Almanya, Avusturya ve İtalya birleşerek Irak veTrablusgarb'da güçlerini arttırmaya çalışırken, İngiltereMısır'ı tamamen kendi egemenliğine almaya ve Almanyayılmacılığını önlemeye çalışıyordu. Fransa da Fas'takiçıkarlarını desteklemesi koşuluyla İtalya'yla anlaşarakTrablusgarb'ın İtalyanların eline geçmesine göz yumuyordu.İktisadi ve siyasi menfaatlerinden başka birşey düşünmeyenbu devletler sözde Osmanlı'nın dostuydu.

Avrupa'nın bu çifte standardını iyi bilen Maketonyaihtilalcileri, Rumeli'ye özerklik kazandırmak ve bir müddetsonra da bir kısım toprakları Bulgaristan'a bağlatmak, birkısmını da diğer devletler arasında takim ettirmek amacıylakapı kapı dolaşıyorlardı. Bunu gerçekleştirmek için masuminsanları öldürmekten de geri kalmıyorlardı137.

Sofya'dan aldıkları talimatlara göre hareket edenBulgar komiteleri, her vilayet ve kazada Bulgarlara yapılanmuameleleri bildirmek üzere birer görevli dahibırakıyorlardı138.

Köprülü, Üsküp, Palanka ve civarındaki Sırp çetelerihalkı Sırp menfaati için çalışmaya zorluyorlardı139.

136 Ahenk Gazetesi, 1 Nisan 1912. 137 Ahenk Gazetesi, 1 Nisan 1912. 138 Anadolu Gazetesi, 22 Nisan 1912.139 Anadolu Gazetesi, 25 Nisan 1912.

Bölgedeki sosyal, siyasal ve ekonomikhayatı büyük ölçüdeetkileyen çete faaliyetleri kapanması güç yaralara nedenolmuştu.

Eşkıyanın Müslüman ve Hıristiyan ahaliye yaptığı zulüm,halk üzerinde o kadar çok nefret uyandırmıştı ki, çetelerartık yardım bulamaz hale gelmişti. Bu nedenle birçok çete,varlığını devam ettirmek için soygunlar yapmaya başlamıştı.Çetelerin faaliyet gösterememelerinin bir diğer sebebi deşöhretli Voyvoda'lara sahip olmamalarıydı. Çetelerin büyükbir çoğunluğunu asker kaçakları oluşturmaktaydı. Çetelerarasındaki ihtilaflar da faaliyetlerini aksatmaktaydı.

Osmanlı Hükümeti'nin sıkı takibi çeten mensuplarınızora sokmuştu. Bu nedenle birçok çete Bulgaristan'a kaçtı.Selanik ve civarında sıkı bir takibat başlatan OsmanlıHükümeti, çete faaliyetlerine büyük bir darbe vurmuşoluyordu140.

Makedonya'daki gelişmeler üzerine 1912 yazında"Makedonya ihtilal teşkilatı" Sofya'da bir kongre yapmayakarar verdi. Çeşitli şehir ve kasabalardan 62 üye bukongreye çağrıldı. 8 Temmuz 1912'de gerçekleştirilenkongreye 42 kişi katıldı. Kongrede halkın düşünceleri,kaygıları ve Bulgaristan hükümetinin durumu ele alındı.Makedonya Meselesi'nin nasıl halledileceği ve Türkiyealeyhine ilan edilecek bir harpte Bulgaristan'ın nasıl biryol izleyeceği tartışıldı. Komite; Makedonya Meselesi'ninbir an önce halledilmesi için tüm halkın katılacağımitingler tertip etmeye ve Bulgaristan Hükümeti'nin Türkiyealeyhine savaşa neden olacak tavırlar sergilemesine kararverdi. Kongereye katılan delegeler bulundukları yerlerdekihalkı bu amaç doğrultusunda desteklemeye davet edeceklerineve tüm halka bu istekleri kabul ettireceklerine dairsözvermişlerdi141.

Ağustos 1912'de Osmanlı Hükümeti, Selanik Sancağı'nınSelanik şehri dahil olmak üzere, Kesendre, Vodin, Kramekarye( ), Katrin ( ), Yenice, Langaze,Tikveş, Strumiça, Fereceabad,Gevgili, Toyran, Avrathisarkazaları ve Siroz Sancağı'nın Siroz şehri ve kazası dahil

140 Ahenk Gazetesi, 26 Haziran 1912.141 Ahenk Gazetesi, 9 Temmuz 1912.

olmak üzere, Cuma-i Bala, Petriç, Razlak, Menlik (Melnik),Demirhisar, Zihne kazaları ve Drama Sancağı'nın Dramakasabası ve kazası dahil olmak üzere Kavala, Taşoz,Pravişte, Sarı Şaban, Rubçoz kazalarında geçici olarak örfiidare ilan etti.

Bölgedeki asayiş ve emniyeti daha iyi sağlamak içinböyle bir uygulamaya başvurulduğu 5. Kolordu kumandanıtarafından da ilan edildi.

İlanda şunlar yazılıydı:"1) Padişahın buyruğu altında olan Selanik vilayetinde örfi idare ilan

edilmiştir. 2) Halk gizli ve aleni toplanmayacaktır. 3) Silahlı gezmek yasaktır. 4) Her kimde silah, bomba vb. patlayıcı madde var ise üç gün içinde

hükümete teslim edecektir. 5) Üç gün sonra kimde patlayıcı madde, silah vb. bir madde bulunursa

sıkıyönetim mahkemesine sevk edilecektir. 6) Geceleri alaturka saat dörde kadar halk dışarıda bulunabilir. Dörtten

sonra izinsiz çıkan mahkemeye sevk edilecektir. 7) Basınla ilgili yazılar orduya bağlı olup yayınlanması yasak olan askeri

haber ve makaleler yayınlanmayacaktır.Mirliva Mehmed Se'id"142.

Balkanlı diğer uluslar, büyük mirası aralarında payederken ve Makedonya'yı adeta yutarken, buranın asıl sahibiolan Makedonya halkını dikkate alan yoktu. 1912 yılında,Muhtar Makedon kurumlarının son durumu şöyleydi:

Makedon kilisesi : 761Başpiskopos : 6Makedon Papazı : 833Öğretmen : 1013İlk, Orta ve Lise : 641'di143.Yordon İvanoff tarafından 1912'de hazırlanan bir

istatistiğe göre ise Makedonya'daki genel nüfus2.342.524'tü. Nüfusun dağılımı ise şu şekildeydi.

142 Ahenk Gazetesi, 14 Ağustos 1912. 143 GÖRGÜLÜ ve Arkadaşlar,ı age, s.102-103.

Bulgarlar: 1.103.111, Yunanlılar: 267.862, Ulahlar:79.401, Türkler: 548.225, Arnavutlar: 194.195, Kıptiler:43.370, Muhtelif unsurlar: 106.360144.

Bağımsızlık, en az diğer Balkanlılar kadar Makedonlarında hakkıydı. Ne yazık ki bu hak onlara tanınmadı.

Balkan Harbi; Karadağ'ın daha fazla büyümek; Sırp,Bulgar ve Yunanlıların ise çeşitli gerekçelerle kendilerininsaydığı Makedonya'yı ele geçirmek temel düşüncesindençıkmışı.

Ekim 1912'de başlayan I.Balkan Harbi çeşitlifasıllaarla 8 ay kadar devam etti ve Nisan 1913'te sonbuldu145.

1912 yılında Balkan harbi başladığı sıralarda MakedonyaBulgar, Yunan ve Sırp devletleri arasında pay edilmişdurumdaydı146.

Balkan savaşından çok önce, komiteler, Makedonya'dakiTürk ahaliye büyük zarar vercek hareketlere girişmişlerdi.Manastır'daki Türk evlerinin %80'i yakılmıştı. Manastır,Üsküp ve Selanik'deki Türkler, bir kolayını bulup anadolu'yagöç etmenin yollarını aramaya başlamışlardı. Strumniça,Doksato, Serez, Demirhisar ile Kılkış'ın özellikle Rainovo,Planitsa, Kukurtevo köylerinde on binlerce Türk katliamatabi tutulmuştu147. 22 Ekim 1912'de Kosova ovasındaki Türkkuvvetleri, 23-24 Ekim'de ise Vardar ordusu Kumanova'daSırplara yenildi148.

Aralık 1912'de Londra konferansı yapıldı. Osmanlıtemsilcileri Balkan devletlerinin isteklerine karşı çıkarakArnavutluk'un özerk olmasını, Makedonya'da protestan birprens başkanlığında özerk bir yönetim kurulmasını istedi. 30Aralık 1912'de Osmanlıların bu önerileri red edildi149.

144 DELİORMAN, Altan, "Makedonya'da Türk Nüfusu Meselesi" Türk Kültürü, C.III, sayı 33-S.593, İstanbul, 1965.145 GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, age., s.99.146 SÜMER, Tülin, "Türkleri Makedonya'dan Göçe Mecbur Eden Yunan Zulümleri" Belgelerle Türk Tarihi Dergisi,, Sayı: 125, s.246, İstanbul, 1968. 147 DELİORMAN, age., C.4., Sayı: 39: 246148 BAYUR, H.K., age, s.342.149 AKIN age., s.223.

Makedonya'da hürriyet ve saadet getirmek maksadıylasavaşa başlayan Balkan hükümetlerinden Bulgar ve Sırpkomitelerinin icra ettikleri mezalim o kadar çoktu kisaymakla bitmez. Aralık 1912'de Strumiça'da memur olanMithat Efendi Aralık 1912'de gönderdiği bir mektupta şunlarıyazıyordu:

"22 Ekim 1912'de Osmanlı askeri kasabayı terk etti. Tarafıma 450Hıristiyan’ın hapishaneden çıkarılması emri verildi. Hıristiyan ahalinin dikkatlekorunması ben de Müslümanların Hıristiyanlar tarafından korunacağı kanaatiniuyandırdı. Osmanlı askerlerinin ayrılmasından 4 saat sonra Kostendil fırkasınınlideri Nikola Laçakov, 30 eşkıya ile kasabaya girmişti. 23 Ekim salı günü 15.000Bulgar ve 2.000 Sırp askerinin oluşturduğu bir birlik Mitof'un kumandasındakasabaya girdi. Kasabayı kumandana teslim ettiğimiz Mitof, müslümanların canve mal güvenliğini sağlayacağına dair söz verdi. Bulgar askerinin denetimindeki48 saat zarfında yalnız müslümanlardan 11 kişi öldürüldü ve 20 hanenin eşyasıyağmalandı. Katiller ahali ve eşkiya olup hırsızlar arasında Bulgar askeri devardı.

........24 Ekim çarşamba günü kasabanın muhafazası 14. Alayın birinci taburu

kumandanı J. Grec'e verildi.........28 Ekim pazar günü belediyeden istifa ettim. 18 Kasım'a kadar geçen

sürede Kumandan Jivan ve Bulgar Polis müdürü Vorliçef'in emriyle 591Müslüman ve 2 Musevi paraları alınmak, elbiseleri çıkarılmak ve elleribağlanmak suretiyle öldürüldüler.

........Komiserlik görevine tayin olunan komite reisi Çakof, birçok masum

insanın malına el koydu. Kumandan Greç ve 80 araba eşyayı Belgrad'a gönderdi.Strumiça o haldedir ki, bütün müslüman ve museviler perişan bir haldeyaşamaktadırlar. Ölenler arasında bir doktor, iki yüzbaşı, dört mülazım, yüzasker bulunuyordu. Ayrıca üç cami de tahrib edildi."150.

1913 başlarında Yunan kralının Selanik Belediyesi eskireislerinden Tevfik Bey'in yalısı civarında öldürülmesi,Makedonya'daki Bulgarlar ve Yunanlılar arasında gerginliğeyol açtı. Bir çok Bulgar köyüne saldıran Yunan çetelerininkatliamı üzerine Sırp askeri, duruma müdahale ederekkatliamı önlemeye çalıştı. Bu arada iki Girit'li Jandarma,

150 Ahenk Gazetesi, 22 Aralık 1912.

kralın katillerini yakalamıştı. Kralın katili Rum asıllı birkişi olduğu halde suç müslümanlara atılmıştı151.

Şubat 1913'de Üsküp civarına gelen Arnavut çetesiÜsküp'teki Sırp askeri hükümetini birlikleriyle 10 saatkadar çarpıştı152.

1913 Mart'ında, Müttefik devletlerden Sırbistan,Makedonya ve Arnavutluk'ta izlediği baskıcı askerisiyasetine dayanarak Manastır'daki Rum, Bulgar ve Ulahmekteplerini kapattı. Manastır'da İslam, Sırb ve Museviunsurlardan başka hiçbir cemaat ve unsuru tanımayacağınıilan etti. Ayrıca Türkçe, Musevice ve Sırpça'dan başka birlisan ile eğitime müsaade etmeyeceğini de ilan edenSırbistan, bu konuda ısrarlı bir politika izlemeye koyuldu.Sırplar bununla da yetinmeyerek Katolik ve protestan dinokullarını da kapatmışlardı.

Bu durumdan huzursuz olan Rum, Bulgar ve Ulah halkıbüyük devletlere ve müttefik devletlere müraccat ederekşikayetlerini dile getirmişlerdi153.

Petersburg'da bulunan bir grup Makedonyalı,vatanlarının istiklali için bir muhtıra hazırlayarak Londrakonferansı üyelerine tebliğ etmişler ve bir suretini deyayınlamışlardı. Makedonya'nın coğrafi konumundan, bölgeninbağımsızlığından söz edilen muhtırada müttefiklerin kötümuamelelerine de yer veriliyordu. Ayrıca "MakedonyaMakedonyalılarındın" ilkesine muhalif kararlar alınmasıdurumunda karışıklığın ve huzursuzluğun daha da artacağıdile getiriliyordu. Bu muhtıraya cevaben MilyokofMakedonyalıların eskisi gibi davranmamalarının daha iyiolacağını ve verilecek kararlara uymalarını istedi154.

Senelerden beri komitecilerin işledikleri cinayet vecürumlere sahne olmuş olan Makedonya, bölgeyi paylaşamayanmüttefikleri savaşla karşı karşıya getirmiştir.

Müttefik devletler, Türkiye'ye karşı savaş ilanettikleri zaman, sözde bu külfete toprak kazanmak içingirişmemişlerdi. Sadce Makedonya'da osmanlı idaresi altında

151 Ahenk Gazetesi, 28 Mart 1913.152 Ahenk Gazetesi, 28 Şubat 1913.153 Ahenk Gazetesi, 2Nisan 1913.154 Ahenk Gazetesi, 4 Nisan 1913.

ezilen hıristiyan kardeşlerini kurtarmak için böyle bir yolabaşvurduklarını iddia ediyorlardı. Eğer Arnavutluk'unmuhtariyet gibi bir Makedonya muhtariyeti tesis edilse idibu doğru olabilirdi. Ancak müttefiklerin ardarda harbegirişmeleri göstermiştir ki bu devletler Makedonya'nınmuhtariyetini değil Makedonya'nın parçalanmasınıistiyorlardı.

Makedonya halkının muhtariyete razı oldukları,Londra'ya gönderdikleri heyet ile sabittir. Bu heyetmaksadına tam ulaşamamışsa da bu hususda İngilterehükümetinin Makedonya'da daimi bir cemiyet bulundurmasınasebep oldu.

Bu cemiyet sunduğu beyannamede; Balkan Savaşı'nın,önceleri basit bir olaymış gibi nitelendirildiğini, dahasonra ise yoketme, yıkım savaşı halini aldığınıbelirtiyordu. Bunun böyle olacağını bilen büyük devletlernedense, bu felaketin önünü almamışlardı155.

Daha savaştan önce imzaladıkları anlaşmalarlamüttefikler, ele geçirdikleri toprakları paylaşmışlar,taksimin ırka dayalı olacağını kararlaştırmışlardı. İngilizcemiyetinin hazırladığı beyannamede Makedonya'daki Rum,Bulgar, Türk milletinin hemen hemen aynı sayıda olduğu ve bunedenle bölgenin muhtariyete pek müsaid olduğubelirtiliyordu.

Fakat müttefiklerin herbiri kendi nüfuslarını çokgöstermek için zorla halkın mezheblerini değiştiriyorlardı.Rum'u Bulgar, Bulgar'ı Rum yapmaya çalışıyorlardı.

Stratejik öneme haiz olan Selanik şehri de önemlimeselelerdendi. Şehir Yunanistan'da kalsa Bulgarların,Bulgarlar'da kalsa Sırp ve Rumların hareket etmelerine nedenoluyordu.

Bütün bu olaylar bölgenin taksimini imkansız kılıyordu.Bu nedenle müttefikler birbirleriyle daima savaşmak zorundakalıyorlardı. Bu devletler arasında anlaşılıyorlarsa da bukısa sürüyordu. İşte bu olumsuz gelişmeler muhtariyetfikrini önerenleri haklı çıkarıyordu.

7 Mayıs 1913'te Bulgarlarla Yunanlılar arasındakiçarpışmalarda bir çok insan telef olmuştu. 10 Mayıs'ta155 Ahenk Gazetesi, 8 Haziran 1913.

Elefteri havalisinde 24 saat devam etmiş olan ikinci birçarpışmada ise 25 Rum ölmüş ve bir o kadar da yaralanmıştı.Bulgarların kaybı ise 29'du. Kavala limanını kapatanBulgarlar, hayvan ihracatını yasaklamışlardı.

Müttefikler arasındaki bu gerginliğin gün geçtikçeartması barışı zora soktu. Yunan hükümetinin Kavala, Dramave Siroz'u ele geçirmeye çalışıyordu. Hatta Pirlepe veManastır'a karşılık Yunanlıların Selanik'i Sırplara vereceğiböylece Bulgarlarla olan hududun kalkacağı da dönemingazetelerinde yer alan haberlerdendi156.

23 Mayıs'taki Yunan-Bulgar çatışmasında ise Bulgarlarüstün gelerek Yunanlıların 9 Kasabadan çekilmesine nedenolmuştu157. Bu arada Yunan kralı, Bulgar generalini huzurunakabul ederek bu şiddete bir son verilmesini istedi. Bulgargenerali de verdiği cevapta; "Ülkemin menfaati neyigerektiriyorsa onu yapmaktan kaçınmam" diyordu158.

Sırbistan tarafından ele geçirilen yerlerde Bulgarlar,huzur bozucu faaliyetlere girişerek Köprülü kazasınınkuzeyindeki birköprüye bomba koymuşlarsa da Sırplar bunuetkisiz kılmışlardı. Bulgar komitelerinin halkı isyanateşvik edici bildiriler hazırladığı şeklinde haber alan Sırpbirlikleri yaptığı aramalarda pek çok silah ve bildiri elegeçirmişti159. Sırp-Bulgar gerginliğinin artması üzerineBulgarlar Sırp sınırına Topçu birliği (çarbidrod) ve piyade(Slovniçe) sevk etmeye başladı160.

Balkan savaşı, Makedonya nüfusunun bu mıntıkadayaşayagelmekte olan etnik grupların miktarlarında büyükölçüde değişikliğe yol açmıştı. Bu savaşa kadar OsmanlıDevletinin elinde bulunan Makedonya'nın paylaşılması, esasendaha önceden varılmış olan anlaşmalarla kararlaştırılmıştı.1909'da Rusya, Sırbistan ile Bulgaristan'ın Makedonya'nınpaylaşılması meselesinde aralarını buldu. 1911'de iseİngiltere, bu gizli anlaşmaya Yunanistan'ın da katılmasınıtemin etti161. 156 Ahenk Gazetesi, 23 Mayıs 1913. 157 Ahenk Gazetesi, 4 Haziran 1913. 158 Ahenk Gazetesi, 6 Haziran 1913. 159 Ahenk Gazetesi, 6 Haziran 1913. 160 Ahenk Gazetesi, 8 Haziran 1913. 161 DELİORMAN, age., C.4, Sayı: 39, s.246.

Sırbistan liderlerinin Pasiç aralarındaki gerginliğingiderilmesi için Danef kabinesine bir teklifte bulundu.Makedonya'ya muhtariyet verilirse anlaşmazlığın bitebileceğibildirildi. Rusya'nın da destekliği bu teklif PetersburgKonferansında ele alınmıştı. Ancak Bulgaristan devletadamlarıSırbistan'a ayrıcalıklar vermek istemiyorlardı.Bulgaristan'ın harb ilan etmesi halinde, Romanya ve RusyaBulgaristan'a karşı tavır koyacaklarını bildirmişlerdi.

Bulgaristan askeri bilgi toplayabilmek için Selanik'ecasuslar gönderiyordu162.

30 Mayıs 1913 Londra Antlaşması Balkan harbinin Idönemini sona erdirdi.

Buna göre:-Yunanistan, Selanik ve Güney Makedonya ile Girit'i-Sırbistan, Orta ve Kuzey Makedonya'yı-Bulgaristan ise Trakya sahillerini aldı.Bu paylaşım (Makedonya mirası), Balkan uluslarını

memnun etmedi. Nitekim 31 Mayıs 1913'te muhtemel bir Bulgartehdidine karşı Sırp-Yunan antlaşması imzalandı. Bir süresonra buna Romanya' da katıldı.

Bulgar kralı Ferdinand ve general Savapov Bulgarordularını Makedonya'da bulunan Sırp ve Yunanlılara karşıhücuma geçirdi. Bu suretle II.Balkan Harbi başlamış oldu(30.6.1913)163. Yunanlılar, Bulgarlar ile yaptıkları biranlaşma gereği Bulgar askerinin Selanik'te oturmasına izinveriyordu164. Aya Dimitri Kilisesi civarında ikamet edenBulgarların Yunan askerine karşı direnmesi üzerine 1Temmuz'da çıkan çatışmada 1208 Bulgar esir düştü.

Bu olaydan kısa bir süre sonra çıkan bir diğerçarpışmada ise, Mirliva Kalaris Bulgar komutanına teslimolması için bir saat süre tanıdı. Bulgar askerinin teslimolmaması sonucunda çıkan çarpışmada da yenilen Bulgarlar 350kayıp vermişlerdi165.

Temmuz 1913'de Sırp ve Yunan hükümeti Makedonya'yıpaylaşmak için bir anlaşmaya vardı. Buna göre; Sırbistan

162 Ahenk Gazetesi, 29 Haziran 1913. 163 Ahenk Gazetesi, 29 Haziran 1913. 164 Ahenk Gazetesi, 30 Haziran 1913. 165 Ahenk Gazetesi, 6-7 Temmuz 1913.

işgal ettiği topraklardan başka eski Bulgaristan hududunakadar uzanan araziyi alacak ve batıda Bleş dağına kadarinecekti. Böylece bu dağ Sırp-Yunan hududunun doğusunuteşkil edecekti.

Yunanistan da Karasu nehrine kadar olan bütün hattıalacak ve bu suretle Siroz, Drama, Kavala, hatta İskeçe ilehavalisi dahi Yunanistan'da kalacaktı. Trakya'ya isemuhtariyet verilecekti. Zira halkı Bulgar olmayan bubölgenin Bulgaristan'a bırakılması uygun değildi. Bu bölgedeseyahat yapan bir Fransız memuru Bulgarların burada 250.000kadar Müslüman’ı katlettiğini yazıyordu. Bu suretleBulgaristan Adalar Denizi sahilinden tamamen çekilerek eskihududuna kavuşmuş oluyordu.

Sırbistan ayrıca, Pirot'dan Karaağaç'a kadar birdemiryolu inşa etme hakkına da sahip olacaktı. Ancak harbdurumunda Yunanistan bu hattı zabt edebilecekti166.

Sırp-Yunan anlaşmasının yapıldığı sıralardaOsmanlıların Edirne'yi geri alması, Rusya'da derin bir etkiuyandırdı. Bu durum Rusya'yı ciddi bir şekilde düşünmeyesevk etmişti. Osmanlı'nın başarı elde etmesi Balkan Savaşıöncesinde söz konusu olan statükonun korunması fikriniyeniden gündeme getirdi.

Bazı diplomatlar Londra Antlaşmasını geçmişe ait birvesika olarak görüyorlardı. Bu antlaşmayı imzalayanmüttefikler arasında artık bir bağ kalmamıştı. Böylecemüttefikler Londra Antlaşmasını ihlal etmiş oluyorlardı.Diğer taraftan Bulgaristan Makedonya'nın, Yunanistan iseTrakya'nın muhtariyetini teklif etmekte idiler. HalbukiYunanistan Makedonya'nın muhtariyetine, Bulgaristan daTrakya'nın muhtariyetine karşı idi167.

Türkiye'de dahil 4 cepheden saldırıya uğrayanBulgaristan, savaşı kaybetti. Bulgaristan, 15 Ağustos1913'te Yunanistan, Sırbistan, Romanya ve Karadağ ile BükreşAntlaşmasını imzaladı.

Buna göre;-Yunanistan, Epir'in tamamını, Selanik, Drama, Kavala

ile birlikte Güney Makedonya'nın büyük kısmını aldı.

166 Ahenk Gazetesi, 20 Temmuz 1913. 167 Ahenk Gazetesi, 3 Ağutos 1913.

-Manastır, İştip, Üsküp, Priştine bölgesi (Orta veKuzey Makedonya) Sırplara verildi.

-Bulgaristan'a ise Makedonya'nın küçük bir bölümü ileDedeağaç bölgesi bırakıldı168. Gerek I.Balkan Savaşı'nıngerekse II.Balkan Savaşı'nın temelinde Makedonya Meselesiyatar. Balkanlardaki küçük hükümetler, özelikle BulgarlarMakedonya'daki soydaşlarına yardım etmek ve onları Türkzulmünden kurtarmak bahanesiyle faaliyete girmişlerdi.Böylelikle hem Rumeli yi taksim edecekler, hem de bölgedeoturan halkı kurtarmış (!) olacaklardı. BöyleceBalkanlıların, Avrupalıların huzurunu kaçıran Makedonyameselesini de halletmiş olacaklardı. Fakat Makedonyameselesinin her hükümeti memnun edecek şekilde halledilmesimümkün değildi. Nitekim daha I.Balkan harbi tam anlamıylasona ermeden, müttefikler arasında anlaşmazlık başgöstermişti. Gelişmeler; Makedonya'nın taksimedilemeyeceğini ve burada Osmanlı idaresinden başka biridarenin kurulamayacağını gösteriyordu169.

Gerçekten de tarihe baktığımızda bu kıtayı Osmanlılarkadar uzun süre idare eden bir devlet yoktur. Ne Sırplar, neYunanlılar ne Bulgarlar ve ne de Rumlar bu bölgeyiOsmanlılar kadar uzun süre idare edemediler.

Irk, din, dil gibi farklılıklardan dolayı buradaki halkbirbirleriyle devamlı kavga etmişlerdi. Bu sebeple buradakolay kolay bir idare kurulamamıştı. Buraya uzun süreyerleşmeyi başaran tek millet Türkler olmuştu.

Son gelişmeler de bu tarihi hakikatleri ispat ediyordu.Bunun için Bükreş antlaşmasında verilen kararlar bölgedekikargaşayı sona erdiremedi. Bu sebepledir ki gerek Balkandevletleri, gerekse Rusya, İngiltere, Avusturya, Almanya veİtalya arasındaki mücadeleler devam etmişti170. Makedonyaİhtilal Komitesi üyelerinden Profesör Mihaliçef birbeyanatında; Yunan ve Sırp hükümetlerinin ilerideMakedonya'daki halka zor kullanacağından bahsettikten sonraşöyle diyordu: "Şimdi yüz binlerce Bulgar ve Arnavut, Yunanistan veSırbistan'ın kendilerine baskı uygulamasından dolayı bu hükümetlere karşı

168 GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, ege, s.100-101.169 Ahenk Gazetesi, 12 Ağustos 1913.170 Ahenk Gazetesi, 12 Ağustos 1913.

ayaklanacaklardır. Bükreş'de imzalanan bir kağıt parçası hiç bir zamanBalkanlar'da sukünet ve asayişi temin edemeyecektir"171.

Makedonya'da büyük yaralar açan çetelerin tekrarfaaliyete geçmesini isteyen bazı milletler tekrar kışkırtıcıfaaliyetlere girişmişlerdi. Balkan devletlerinin elegeçirdikleri toprakların taksiminde ırk ve milliyeti dikkatealmaması büyük huzursuzluklara neden oldu. Güçlü unsurlarındeğil de, zayıf unsurun desteklenmesi büyük devletlerindevamlı müdahalesine zemin hazırladı. Bu nedenle; BükreşAntlaşması hiç dikkate alınmamıştı. Bunun sonucundaYunanlıların çok olduğu bölgeler Bulgar idaresine geçtiğigibi, Bulgar ve Yunanlılarla dolu birçok kasaba daSırbistan'a kalıyordu. Bu şekilde yabancı devletlerin def'ive uzaklaştırılması esasından ibaret olan "Makedonya Namesi"yeniden duyulmaya başlıyordu. Halbuki çete teşkilatları ilehalkın çoğunluğu ve Patrikhane taraftarları arasındaki kanlıçarpışmaların, mücadelelerin kaynağı da bu esasadayanmaktaydı. Bükreş antlaşması, bu dertlere son vermeyen,aksine ortaya çıkmasına zemin hazırlıyordu172.

Bulgaristan'ın büyük bir hayal kırıklığına uğramasıüzerine çeşitli bahaneler arayan Makedonya'daki Bulgarlar,özellikle Bükreş Antlaşması gereği Sırbistan'a kalanyerlerde kendi milliyetlerini muhafaza etmek içinOrtodoksluktan çıkıp Roma kilisesine dahi bağlanmaktaydılar.

Bulgarların milli emellerini gerçekleştirmek içingiriştikleri bu yöntem yeni değildi. Bunun geçmişi IX.asradayanır. Nitekim IX.asırda kral Boris sırf siyasi amacınaulaşmak için Hıristiyanlığı kabul etmişti. Bundan başkaXIII.asırda, Tırnova Hanedanının üçüncüsü olan Asen'intacını Roma'dan gelen bir heyet takmıştı. Bulgarlar 1860yılında Roma ile birleşmeye dahi kalkışmışlardı. Daima millimenfaatlerini önde tutan, asırlardan beri Yunanlılara veyaRumlara karşı bir politika takip eden Bulgarların, Rumpatrikhanesine karşı gösterdikleri muhalefet ve isyanları daönemli bir yer tutar. Öteden beri Bulgarlar ile Rumlararasındaki zıtlıkları gören Bulgar hükümdarları bunun içinberat ile Bulgar Ekserhanesini kurmuştu. Esasen Bulgaristan

171 Ahenk Gazetesi, 2 Ağutos 1913. 172 Ahenk Gazetesi, 2 Eylül 1913.

Roma kilisesine itibar etmekle Rusya'ya meydan okumuşoluyordu173.

Londra Antlaşmasıyla güneyi Yunanistan'a, kuzey ve ortakısımları Sırbistan'a bırakılan Makedonya, 40 gün sürenBalkan harbinin II.kısmının sonunda Karadağ'a verilenManastır ve çevresi hariç olmak üzere tamamıyla Yunanistan'abırakıldı.

14 Kasım 1913 Atina antlaşması ile burayı topraklarınakatan Yunanlılar, Türklere hunharca eziyet yapmışlardı. Bueziyet I.Cihan harbine kadar artarak devam etmiştir174.

İngiltere Hariciye Nazırı, Kasım 1913'te Makedonya'lıMusevi heyeti tarafından takdim edilen muhtıraya cevaben:"Berlin Antlaşmasının hükümlerinin halen yürürlükte olduğunu ve Balkanhükümetlerince ilhak edilen bölgelerdeki sosyal ve dinsel hürriyetin eskidenolduğu gibi devam etmesi ve buna riayet edilmesi için büyük devletler tarafındanYunanistan ve Sırbistan hükümetlerinden kesin teminat alınacağını" beyanediyordu175.

Selanik'te yaşayan Museviler, devamlı olarak Rumlarınbaskısına maruz kalmaktaydı. Bundan başka Yunan ve Sırparazisinde yaşayan Türk, Bulgar ve Arnavut halkı da sonderecede kötü durumdaydı. Yunanistan ve Sırbistan tarafındanilhak edilen Makedonya'nın hemen her yerinde oturan millet,korku içinde yaşamaktaydı. Yunanlıların en çok zulmüneuğrayan Bulgarlardı. Yunanlılar kendi idaresi altındakimilletlerin hemen hemen tüm haklarını hiçe sayıyordu. Hergünyeni yeni köyler, kasabalar basan Yunanlıların zulmündenbıkan halk, çareyi göç etmekte buluyordu176.

Medeni Avrupa ise bu bölgedeki haksızlıklara engelolmak yerine bütün olanlara göz yumuyordu. Din, dil, mülkhaklarının çiğnenmesine göz yuman Avrupa sadece iktisadiçıkarlarını düşünüyordu. Yunanlılar hicret edenlerin mal vemülküne de el koyuyordu. Avrupa eskiden Türkleri baskıdan vezor kullanmaktan men ederdi. Şimsi ise Yunanlılar ve Sırplarkat kat daha fazla zor kullanıp halka zulüm ediyordu.

173 Ahenk Gazetesi, 15 Eylül 1913. 174 SÜMER, age, Sayı: 15, s.49-51.175 Ahenk Gazetesi, 27 T.S. 1913. 176 Ahenk Gazetesi, 27 T.S.1913.

Selanik hapishanelerinde milliyetlerinden başka suçu olmayan3000 masum Türk, Bulgar ve Musevi bulunmaktaydı177.

Sırpların ilan ettiği inzibat kanununa göre; bir polisbir kişiyi mahkemeye sevk etmeden suçlu ilan edebilir, kürekcezasına çarptırılabilir hatta idam bile edebilirdi. Yinesuç işleyen birini hükümete haber etmeyen 5 sene kürekcezasına çarptırılacaktı. Polis komiseri suçlunun ailesinişartsız olarak memleketten sürmeye de yetkiliydi178. İnsanihaklardan ve adaletten uzak olan bu kanun istenmedikolaylara sebep olmuştu.

Balkan savaşları ertesinde bölgenin bir kısmını elegeçiren Sırplar halka olmadık kötülüklerde bulunuyorlar vehalktan ağır vergiler alıyorlardı. Bu yetmiyormuş gibi,çeşitli bahanelerle halktan yardım adı altında para dahitopluyorlardı. Bir Sırp memuru Salib-i Ahmet cemiyeti için250 frank talep ederken, bir başkası da kışlaların inşaasıiçin yardım istiyordu. Sırp mekteplerinin ayakta kalabilmesiiçin de ayrıca vergi alınıyordu.

Şehir ve kasabaları yağmalayan Sırp askeri, kendilerinekarşı gelenlere "biz sizi kurtardık, bunun için siz de bizeyardım edecek ve bizim isteklerimize boyun edeceksiniz"diyordu179. Sofya'daki Makedonya komitesince Macaristan'danbizzat Sandanski tarafından silah ve patlayıcı maddelersipariş edildi. Bu malzemeler için 720.000 frank ödenmişti.

Baharda girişilen bu hazırlık Sırbistan'a karşı idi.Böylece Sırp-Bulgar hududundan girişecekleri yağma ile Sırparazisindeki Makedonyalıları ayaklanmaya sevk edeceklerdi180.

Avusturya 1914 başlarında Bulgaristan'a 70.000 tüfek,24 top hibe etti.

Bulgar çete reislerinden Sandanski ile Pançe Sırbistanve Yunanistan’a karşı faaliyet gösterecek çeteler kurmakamacıyla bizzat Arnavutluk’a gitmişlerdi181.

Makedonya’daki Yunan baskısından bıkan halkın bir kısmıçareyi göç etmekte buldu. Bu amaçla Selanik, Kalkış, Siroz,Drama ve Demirhisar’dan 2500 kişi Türkiye’ye göç etti.177 Ahenk Gazetesi, 27 T.S. 1913. 178 Ahenk Gazetesi, 27. T.S. 1913. 179 Ahenk Gazetesi, 20 K.S. 1914. 180 Ahenk Gazetesi, 22 Mart 1913. 181 Ahenk Gazetesi, 22 Mart 1914.

Bunların boşalttıkları bölgelere ise Kafkaslar’dan gelenRumlar yerleştirildi182.

Nisan 1914’de Sırbistan sefareti maslahatgüzarı MösyöCorçeviç, La Turki Gazetesindeki bir mülakatta şunlarısöylüyordu:

“Bugün 10.000 kadar Bulgar komitecisi vardır. Zannediyorum ki bunlarBalkanlarda huzursuzluk çıkararak Avrupa’nın müdahalesini sağlamayaçalışmakta ve Bükreş Andlaşması ile uğradıkları haksızlığı gidermeyi ümitetmektedirler. Fakat bütün bu çabaları boşadır. Zira Sırbistan kendini müdafaaetmek için her türlü tedbiri almıştır. Şunu söyleyebilirim ki, ne Bulgar çeteleri nede Bulgar hükümeti Bükreş andlaşmasının bir satırını dahi değiştiremez.Umarım ki tüm balkan ülkeleri yüce menfaatlerinin müşterek olduğunu veyardımlaşmanın bütüm ülkelerin ortak ülküsü olduğunu anlayacaktır. Türkiye ileiyi ilişkiler içinde olduğumuzu belirtmeliyim. Şahsen ben padişahınızın gösterdiğisevgyie minnettarım. Bana gösterilen iyiliklere de müteşekkirim”183.

Yunanlılar Langaza kazasının Lahna köyünde türlüsebepler ileri sürerek halka zulüm yapmaktaydı. Avrathisarkazasının Karapınar köyünde de Müslümanlara çeşitli zulümleryapılıp camiler ve tarlalar tahrip ediliyordu. Sirozsancağına bağlı Kırıklı köyünde bulunan 80 hanenin büyük birkısmı Yunan baskısından dolayı göç etmek zorunda kalmıştı.Yunan hükümeti ve Avrupa bütün bu zulümlere göz yumuyordu184.Yunanlılar ayrıca Türkiye’deki Rumların baskı altındaolduğunu ileri sürerek olayı saptırmak istiyorlardı185.

Selanik’ten yazılan 13 Nisan tarihli bir mektupta iseşunlar yazmaktaydı. “Bugün Yunan Medeniyetinden bahsetmek isterim. EyDindaşlar! Makedonya’da İslamlara reva görülen mezalime hala mı ilgisizkalacaksınız? Izdırap içinde ölenlerin haline merhamet etmeyecek misiniz?Medeniyet süsüyle bezenmiş bu canavarlardan bizleri kurtarmayacak mısınız?

Yarabbi! Biz Makedonyalılar ne kadar kadersiz, ne kadar talihsizinsanlarmışız ki, alçak Yunanlıların ellerinde esir kaldık. Ah biz zavallıların gözyaşlarını silecek, üzüntülerine iştirak edecek İslam kalmadı mı?

Ey din kardeşlerim uyanın, uyanın da Makedonya’da ızdırapda olankardeşlerinize acıyınız ve ibret alınız. Geçende sırf müslümanların ne yaptıklarınıgörmek için Büyük Delik denilen yere gittim. Çaresizlerin halini görüp de

182 Ahenk Gazetesi, 9 Nisan 1914.183 Ahenk Gazetesi, 27 Nisan 1914. 184 Ahenk Gazetesi, 5 Mayıs 1914.185 Ahenk Gazetesi, 6 Mayıs 1914.

ağlamamak mümkün değildi. Oradan geçen Yunan askerleri halkla alay ediponları aşağılıyordu. İşte Makedonya’da biz İslamların hali ve vaziyeti... Selanik’deİslamlar böyle ise, köyleri siz düşünün dindaşlar...”186.

Yunanistan Drama’da bulunan 22. alaydan bölgedeki civarköylere yirmişer-otuzar kişilik kuvvetler göndererek halkakorku ve dehşet saçıyordu. Vlani ( ) denilen Bulgarköyünde 10 Bulgar hunharca katledildi. Bununla yetinmeyenYunan askeri 200 kadar İslam ve Bulgar köylüsünü detutuklayarak onlara çeşitli işkenceler yapıyordu187. Zulmeuğrayan halk, Osmanlı Hükümetinden yardım istiyordu188.

Balkanların en acımasız propagandacısı Yunanlılardı.Her gittikleri yerde Müslümanlara eziyet eden ve onları göçezorlayan Yunanlılar, Tresalya ve Girit’ten sonra Makedonyave Epir’de de halka baskı yapmaya başlamışlardı. BizzatYunan hükümetine bağlı askerler, jandarmalar çeşitlisaldırılarla halkı bezdiriyorlardı189.

22 Mayıs’ta Langaza kazasına bağlı 500 haneli Baykınköyünde yağma hareketinde bulunan Yunan askeri, 31 Mayıs’tabunu tekrarladı. Bu zulmden Selanik’e kaçan bir grupYaylacık denilen yerde Yunan askerleri tarafındanengellendi.

27 Mayıs’ta Selanik’e gelecek gemiyi bekleyen 2000kişi, Yunan askerinin zulmüne maruz kaldı.

28 Mayıs gecesi 40-50 Rum, Müslüman mezarlarınasaldırarak mezarları tahrib ederken bunu gören Yunan zabitisesini bile çıkarmıyordu190.

Sırp ve Yunan baskılarından bıkan halk Cuma-i Balayagöç etti. Halkı ağır vergiler altında ezen Sırplar çetefaaliyetlerini desteklemekten de geri kalmıyorlardı.Selanik’deki Şehbenderi, Drama, Siroz sancaklarıylacivardaki Müslümanlara yapılan zulüm ile ilgili bir rapor,Yunan valisine iletilmişse de bir sonuç alınamamıştı191.

186 Ahenk Gazetesi, 19 Mayıs 1914.187 Ahenk Gazetesi, 12 Mayıs 1914.188 Ahenk Gazetesi, 15 Mayıs 1914.189 Ahenk Gazetesi, 19 Mayıs 1914. 190 Ahenk Gazetesi, 25 Haziran 1914. 191 Ahenk Gazetesi, 22 Zilkade 1332.

C.BİRİNCİ CİHAN HARBİ VE SONRASINDA MAKEDONYAMakedonya’yı ele geçirmek için Bulgarlar Yunanlılarla

bile ittifak etmişlerdi. Ancak I.Balkan savaşı sonrası elegeçirilen yerlerin taksimi bitmeden, müttefikler harbibaşladı. Böylece harbi kaybeden Bulgarların Makedonya veSelanik ile ilgili hayalleri suya düştü. Çünkü Osmanlılarınpırlanta şehri Selanik Yunanlıların eline geçti.Makedonya’yı bir bütün olarak kendine mal eden BulgarlarSelanik üstünde de hak iddia ediyorlardı. Selanik Bulgarlariçin mukaddes, tarihi bir yerdi. Bu nedenle Selanik’inYunanlılara geçmesini hazmedemeyen Bulgarlar, yaptıklarıbeyanatlarda Selanik için her türlü fedakarlığakatlanabileceklerini bildiriyorlardı192.

I.Cihan harbi öncesindeki Sırp zulmü MakedonyaMüslümanlarını Bulgar komitecileriyle işbirliği yapmaya sevketti193.

Avusturya-Macaristan, Sırbistan’ın Balkan harbindengalip çıkmasından memnun olmamıştı. İki devlet arasındaortaya çıkan hoşnutsuzluk ve Sırbistan’ın Avusturya-Macaristan aleyhine büyümek istemesi, iki devlet arasındakigerginliği giderek artmasına sebep oldu. Avusturya veliahtı,Sırp tehlikesini bertaraf etmek için; ırk itibariyleSırplara, kültür itibariyle Avusturya’ya bağlı olanSlavları, hiç sevmediği Sırpların elinden kurtarmakarzusundaydı. Müslüman Boşnakları Sırp sayan Sırbistan ise,Bosna-Hersek’i kendi sınırları içine almayı ümit ediyordu.Ayrıca Avusturya-Macaristan’ın güneyinde yaşayan Slavırkdaşlarını kurtarmak ve bu bölgeyi ele geçirmek suretiylede Büyük Sırbistan’ı kurmak arzusundaydı194.

28 Haziran 1914 Pazar günü Avusturya-MacaristanVeliahtı’nın bir Sırplı tarafından öldürülmesi iki ülkearasındaki gerginliği arttırdı. Nihayet 28 Temmuz 1914 günüAvusturya, Sırbistan’a harp ilan etti. Harbin büyümesi vegenişlemesini engellemek amacıyla yapılan barış görüşmeleri,olumlu netice vermedi. Avusturya’nın Sırbistan’a harp

192 Ahenk Gazetesi, 5 Muharrem 1333.193 Ahenk Gazetesi, 21 Muharrem 1333.194 GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, age, s.106.

ilanını; Almanya’nın Rusya ve Fransa’ya, İngiltere’ninAlmanya’ya harp ilanları takip etti. Avrupa devletleriarasındaki savaş süratle genişledi ve kısa sürede Türkiye,İtalya, Bulgaristan ve Romanya’ya da ulaştı. Almanya ileittifak eden Türkiye, kendisine savaş ilan eden devletlere11 kasım 1914’de savaş ilan etti195.

Makedonya’lıların Avusturya veya Bulgar işgaline girmekistemeleri, Osmanlı devletinin büyük cihad ilan etmesiSırpları şaşırtmıştı. Sırpların bu şaşkınlıkları Makedonyahalkının ümitlerini arttırmıştı.

Nitekim Üsküp’ten “Makedonya’da Vaziyet” başlığıylagönderilen bir mektubun ilk satırlarında; Makedonya’nınyakında Sırp mezaliminden kurtulacağından, hürriyetgüneşinin pek yakında bu kıtayı aydınlatacağındanbahsedilmekteydi. Sırpların zulmünden de bahseden mektuptabazı zalimlerin de isimlerine de yer veriliyordu196.

Bütün bu gelişmelerin Makedonya’yı nasıl bir sonagötürdüğünü kestirmek zordu. Kasım 1914 tarihli bir gazeteMakedonya ile ilgili olarak şu üç esastan bahsediyordu.Birincisi; Makedonya’ya muhtariyet verilmesidir ki, halkınbüyük çoğunluğu bunu beklemekte idi. İkincisi; Bu talihsizbeldenin Avusturya idaresine bırakılmasıydı. AncakAvusturya’nın Makedonya’ya gelmesi halinde oradaki Bulgar veİslam ahalinin idareyi kendi eline almak isteyeceği deöteden beri bilinen bir gerçekti. Üçüncüsü ise;Makedonya’nın Bulgaristan ilhakına bırakılmasıydı197.

1914’de I.Dünya Savaşı çıkına bir yandan intikam almak,bir yandan da Makedonya’daki topraklarını daha dagenişletmek isteyen Bulgaristan, 1915 Ekiminde İtilafDevletleri’nin yanında savaşa girdi. Kısa zamanda bütün SırpMakedonyası ile birlikte asıl Sırbistan’ın bazı kısımlarıBulgaristan’ın eline geçti. Bunun üzerine Sırbistan’a yardımetmek isteyen müttefikler (Fransız, İngiliz, Yuan, İtalya veSırp), Avusturya, Alman ve Bulgar birlikleriyle mücadeleleregirişti198.

195 GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, age., s.107.196 Ahenk Gazetesi, 21 Muharrem 1333.197 Ahenk Gazetesi, 26 Muharrem 1333.198 Büyük Larousse, c.8, s.268.

Sırbistan’a yardım etmek amacıyla Selanik’e çıkanmüttefikler ancak 1918’de girişebildikleri başarılı birsaldırı sonunda (Eylül 1918) Bulgaristan ile ateşkenantlaşması imzaladılar. Yunan-Yugoslav sınırında hiçbirdeğişiklik yapmamakla birlikte, Neuvilly Antlaşması’yla (27Kasım 1919) Strumitsa bölgesi Yugoslavya7ya bırakıldı199.

Yunan kontrolü altında bulunan Güney Makedonya hariç,1915 yılı ortalarından Eylül 1918 sonlarına kadar tümMakedonya ittifak devletleri ve özellikle Bulgarların işgalialtında kaldı. Alman ve Bulgar işgali sırasında Makedonlar,işgalcilere karşı verilen mücadelede; yapılacak sulhumüteakip otonom Makedon Devleti kurulabilir umuduyla Yunanhalkının yanında yer aldı. Makedon direnişi, Makedonya’dasilahlı çeteler kurdu ve hürriyet için başarılı mücadelelerverdi200.

I.Dünya Harbini sona erdiren antlaşmalar, toplamı69.000 km2yi bulan Makedonya topraklarını Yunanistan (EgeMakedonyası), Yugoslavya (Vardar Makedonyası) veBulgaristan’a (Prin Makedonyası) bıraktı.

Ege Makedonyası (Yunanistan): Yüzölçümü 34.000 km2 dir.Kozani, Keriye, Florina (Batı Makedonya), Selanik, Kılkış,Vodin, Halkidiki, Karaferya (Orta Makedonya), Kavala, Serez,Drama (Doğu Makedonya) önemli şehirlerindendir.

Bölgede yaşayan Makedonlar asimile edilmeye çalışıldığızorla göç ettirildiler. Bütün bu zorlamalara rağmenYunanlılar başarılı olamadılar. Kesriye, Vodin, Florinabölgeleri Makedon etnik özelliğini korudular201.

Vardar Makedonyası (Yugoslavya): Yüzölçümü 27.000 km2

dir. Manastır (Biteda), Pirlepe, Üsküp (Skopye), Tetova(Kalkandelen), Kumanova ve İştip önemli şehirlerindendi202.Vardar Makedonya’sında Ege Makedonyası’nda olduğu gibi göçezorlama uygulamaları olmamıştır. Ancak Makedonyalılara,

199 Büyük Larousse, c.8, s.268.200 ARMAOĞLU, Fahir, 20.yy.Siyasi Tarihi, s.118, Ank. 1983, ATACI, Necdet, “Makedonya’da Miras Kavgası”, Tercüman Gazetesi, 7 Kasım 1991.201 GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, age., s.106. ATACI, Necdet “Makedonya’da Miras Kavgası”, Tercüman Gazetesi, 25 Kasım 1991.202 ATACI, Necdet, “Makedonya’da Miras Kavgası”, Tercüman Gazetesi, 25 Kasım 1991.

Güney Sırpları gözüyle bakan Belgrad’daki yetkililer,bunları tamamen Sırplaştırmak istediler203.

Todor Aleksandrov’un Makedon dahili ihtilal komitesininbaşına geçmesiyle bölgede bir terör ortamı oluştu. 1923Mart’ında Bulgar Başbakanının anlaşma teklifi reddedildi. Busıralarda Fero Sandanov’un önderliğinde yeni bir hareketdoğdu. Bunlar, federal bir Yugoslav ve muhtar bir Makedonyaeyaleti kurulmasını istiyorlardı. Belgrad hükümeti bunasıcak bakmadı204.

Prin Makedonyası (Bulgaristan): Yüzölçümü 8000 km2 dir.En önemli yerleşim yeri Blagoergrad (Cuma-i Bala)’dır205.

1924 Nisan’ında Dimitar Vlahov, Aleksandrov’u komünistbir Balkan Federasyonu kurulması yolunda ikna etti. Bugörüşü yansıtan bir manifesto, Sofya hükümetinitelaşlandırdı. Ağustos 1924’de Aleksandrov, Pirin’deöldürüldü. Bunun üzerine V.M.R.O. (Makedonya İç DevrimTeşkilatı)’nın başına General Aleksandır Protogerov ile İvanMihaylov getirildi. Mihaylov, Makedonyalı bir çokfederalist elebaşından başka federalistlerin rasgeleöldürülmelerine karşı çıkmış olan Protegorov’un Sofya’daöldürttü (1928). Yugoslavların aldığı tedbirler Y.M.R.O.’nunMakedonya’daki eylemlerini çok güçleştirdi. 1930’lardaFaşist İtalya, teşkilatı sömürmege başlayınca Bulgar siyasetadamları ve subayları teşkilata karşı cephe aldılar ve Mayıs1934’te V.M.R.O. dağıtıldı. Liderleri tutuklanarak bütünüyelerinin silahları ellerinden alındı206.

1941 yılında Yugoslavya, Mihver Devletleri arasındapaylaşıldığı zaman, Bulgaristan yine hemen hemen bütünMakedonya’yı istila etti. Kuzeybatıdaki bazı bölgeleriArnavutluk, güneybatıdaki bazı bölgeleri de İtalya elegeçirdi. Selanik ise Almanlar tarafından işgal edildi207.

12 Temmuz 1943’te Petriç’te Bulgar Makedonyası, BulgarKominist Partisi adına Duşan Daskalov, Yunan komünistpartisi adına da İoannis İoannidis bir antlaşma imzaladılar.203 GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, age., s.120.204 ESMER, Şükrü Ahmet, Siyasi Tarih (1919-39), s.61, Ank., 1953.205 ATACI, Necdet, “Makedonya’da Miras Kavgası”, Tercüman Gazetesi, 25 Kasım 1991.206 Büyük Larousse, c.8., s.268.207 Büyük Larousse, c.8., s.268.

Buna göre bütün Makedonya, savaştan sonra kurulacak BalkanKomünist Federasyonu’nun bağımsız bir cumhuriyeti olacaktı.Fakat o sıralarda Yugoslavya’da gittikçe güç kazanan Tito,aynı görüşte değildi. Ona göre Balkan Federasyonu ancakYugoslav Komünist partisinin önderliği altındagerçekleşebilirdi. Tito, 1943 Şubatından Yugoslav KurtuluşHareketi’nin Makedonya kolunu kurması için SvetozarVukmanoviç’i Üsküp’e gönderdi208.

Makedonya’nın Alman, İtalya ve Bulgar işgali altınagirmesini müteakip, Makedonlar işgal kuvvetlerine karşımücadeleye başladılar. Bunların önde gelenleri arasında;Makedon Ulusal Azami Programcıları; Makedon Ulusal AsgariProgramcıları; Makedon Anti-Faşist Örgütü (MAO); Slavo-Makedon Halk Kurtuluş Cephesi (SNOF)yer almaktaydı209.

Haziran 1944’te Rus orduları Balkan ve Orta Avrupa’yagirdiler. Ekim 1944’de imzalanan mütareke ile Bulgaristan,Rusların kontrolüne girdi. Rus kuvvetleri Bulgaristan’dansonra Macaristan ve Yugoslavya’ya girdiler. Dolayısıyla,Vardar ve Prin Makedonyası bu sefer de Rusların işgalinemaruz kaldı. Tito, Eylül 1944’de Sovyet Rusya ile birantlaşma yaptı. Buna göre, Alman işgalinden kurtulanYugoslavya topraklarının idaresi Yugoslavya Milli KurtuluşKomitesi’ne, yani Tito’ya verilecek ve savaş sona ererermez, Rus kuvvetleri geri çekilecekti210.

Makedonların, gerek Ege Makedonyası ve gerekse VardarMakedonyası’nda verdikleri bağımsızlık mücadelesi ve“Makedon Halk kurtuluş Hareketi”, Makedon kültürünün tekrarcanlanmasına imkan sağladı. Ancak bu mücadeleler, Vardarmakedonyasına kazandırılan özerklik dışında büyükMakedonya’nın bağımsızlığını temine yeterli gelmedi211.

7 Mart 1945’te Tito başkanlığında hükümet kuruldu.Makedonya Cumhuriyeti başbakanlığına Lazar Kulişevskigetirildi. Savaştan hemen sonra Tito güne kısmıyla,özellikle Selanik ile ilgilendi212.

208 Büyük Larousse, c.8., s.268.209 GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, age,s.126-127.210 ARMAOĞLU, age, s.397-398; GÖRGÜLÜ ve Arkadaşları, age., s.125.211 ATACI, Necdet Tercüman Gazetesi, 8 Aralık 1991.212 Büyük Larousse, c.8., s.268.

11 Ekim 1945’te Üsküp’te yaptığı bir konuşmada Tito,“Makedonya halkının birleşme hakkından hiçbir zamanvazgeçmeyeceğiz; Ege Makedonyası’nda kaderleriyleilgilendiğimiz kardeşlerimiz var” dedi. Fakat Şubat 1947’detespit edilen sınırlarda hiçbir değişiklik yapılmadı. Yunanhükümeti Pirin üstünde hak iddia ettiyse de bundan hiçbirsonuç alamadı.

Nitekim bu sırada Yunanistan’da ikinci bir komünistihtilali yapıldı ve ülkenin geleceği tehlikeye düştü.1947’de Tito ile Bulgaristan’ın komünist Başkanı Bled’debuluşarak aralarınad antlaşma yapıldı. Buna göre; YunanKomünist ihtilali başarıyla sonuçlandıktan sonra YunanMakedonyası da Yugoslav Makedonyası’na katılacak, Yunanistantrakyası Bulgaristan’ın olacak, Yugoslavya ile Bulgaristanbüyük bir Güoney-slav Federasyonu şeklinde birleşeceklerdi.Fakat 1948 Ocak’ında Moskova ile Tito’nun arasındaki dostlukbozuldu. Moskova böyle bir planı desteklediği içinBulgaristan Başbakanını azarladı213.

1948 Kasım’ında Bulgaristan’da bulunan bir Makedonyateşkilatı, Makedonya Sorunu’nun çözümü için bir görüş ilerisürdü. Buna göre; Makedonya sorununun çözümlenebilmesi,ancak Yugoslavya ve Bulgaristan’a eşit bir Makedonyadevletinin kurulmasıyla mümkündü. Yunan ihtilal hükümeti debuna benzer bir planı desteklediğini bildirdi. Tito buplana, Yunan-Yugoslav sınırını kapatmakla karşılık verdi.

1955’te Sovyetler’le Yugoslavya arasındaki gerginliğingevşemesinden sonra Tito’nun askeri ittifaklara ilgiliazaldı ve Yugoslavya’nın tarafsız bir ülke olduğu ilanedildi. 1961 Aralığında Yugoslavya hükümeti, Atina’yıYunanistan’daki Makedon azınlığı tanımaya davet etti. Yunanhükümeti de buna karşılık sınırları içinde Makedonyalı birazınlığın bulunmadığını bildirdi214.

İkinci Dünya Harbi’nden sonra Mart 1945’te ilan edilenYugoslavya Sosyalist Federasyonu’nu oluşturan 6Cumhuriyetten biri olan Makedonya, 8 eylül 1991’deFederasyondan ayrıldığını beyanla bağımsızlık için halkoylamasına başvurmuştur. Bu oylamada %78 evet sonucu alınmış

213 Büyük Larousse, c.8., s.269.214 ARMAOĞLU, age., s.449-453; Büyük Larousse, c.8., s.269.

ve böylelikle Makedonlar yüzyıllardır hasretini çektikleribağımsız bir devlete kavuşmuşlardır215.

1981-1991 Sayımlarına Göre Temel Etnik Gruplar*

1981 1991Makedonlar 1.297.233 1.214.283Arnavutlar 377.208 427.313Türkler 86.591 97.416Romenler 43.125 55.575Sırplar 44.468 44.159Müslümanlar 390.513 35.256Genel 1.909.136 2.033.964

Bağımsız Makedonya Cumhuriyeti’ni ilk tayınadevletlerden birisi Türkiye’dir. Nitekim Makedonya’dagörüştüğüm halkın büyük bir kısmı, Türkiye’nin kendilerinedestek vermesinden çok memnunlar.

Resmi Bulgar görüşü, ayrı bir Makedon ulusubulunmadığı, Makedonların tümüyle Bulgar olduğu yolundadır.Ama Makedonya’nın bağımsızlığına ses çıkarmadılar ve onuhemen tanıdılar. Öte yandan, Sırbistan Makedonya’nınbağımsızlığına tepki göstermemiş ve askerini hemen oradançekmiştir216.

1945 yılından beri Makedonya konusunda hiç sesiçıkmayan Yunanistan, bağımsızlık ilanı ile beraber Makedonyaaleyhinde faaliyetlere girişti.

Yunanistan, Makedonya’nın eski bir Yunan ülkesiolduğunu, Makedonya isminin Kuzey Yunanistan’da coğrafi biryerin ismi olduğunu, bu ismi kullanmakla Yunan tarihinesahip çıkmak istendiğini, tarihte ne müstakil bir MakedonyaDevletinin ne de ayrı bir Makedon halkının mevcut olduğunu,Makedonların Slavlaştırılmış ya da SırplaştırılmışYunanlılar olduklarını, Makedonca diye bir dilin mevcutolmadığını, Makedonya’nın kendisini tehdit ettiğini,yayılmacı emeller güttüğünü, Makedonya sorununun Helenizminen büyük problemi olduğunu, makedonya, Makedonca ve Makedon

215 ÖZNAL, Erdoğan., Makedonya Yunan Değildir, s.11. Ankara, 1993.* Europan Yearbook 1993, “The Formen Yugoslav Republic of Macedonia”.216 SOSYAL, İsmail, “Günümüzde Balkanlar ve Türkiye’nin Tutumu”, Balkanlar, s.186, OBIV yayınları, İst., 1993.

kelimelerinin her şeyiyle Yunan olduğunu, isminde makedonyakelimesi ile olan bir devlet tanımayacaklarını, tanımak içinise mutlaka ismini ve anayasasını değiştirmesi geretiğiniileri sürerek, yeni cumhuriyetin Makedonya adınıkullanamayacağını iddia etmektedir. AT ‘da Yunanistan’ınveto tehditi altında aynı kararı vermiştir. Yunan BaşbakanıMitsotaki, Kasım 1992’de Washington’u ziyaretinde, BaşkanBuch’tanr ABD’nin Yunanistan’ın Makedonya politikasınıdesteklemesini istemiş ve Bush’da destekleyeceğinisöylemiştir217.

Yunanistan’ın iddiaları, gerek tarihi, gerek coğrafi vegerekse sosyolojik açılardan tamamen geçersizdir,tutarsızdır ve inandırıcı değildir.

Yunanistan’ın kaygısı, “Makedonya” bağımsız bir devletadı olursa, oradaki aşırı milliyetçi MakedonlarınYunanistan’daki Makedon kökenli halk ile birleşmek içinonları kışkırtabileceği varsayımından kaynaklanmaktadır.Oysa Yunanistan, ülkedeki Slav kökenli Makedonların 80yıldır büyük ölçüde sistemli biçimde Yunanlaştırmıştır218.

Makedonya Sorunu’nun çözümünde temel unsur,Yunanistan’ın duygusallığı, fanatizmi, yaygaracı veyayılmacı politikaları bir tarafa bırakarak, ülkesindekimakedon azınlığın varlığını tanıması ve eski Yugoslavya’danayrılan “Makedonya Cumhuryeti” üzerindeki isim değiştirmeısrarından vazgeçerek ve bu konuda AT devletleri üzerindekibaskıları bir tarafa bırakarak, genç MakedonyaCumhuriyeti’nin uygar ve demokratik Avrupa camiası içindekionurlu yerini almasına yardımcı olmasıdır219.

III.SONUÇDünya siyasetinin odak noktalarından birini teşkil eden

Makedonya, 20.yüzyıldaki çeşitli gelişmelerde önemli roloynamıştır.

1908’de II.Meşrutiyetin ilanıyla daha güçlü durumagelen İttihat ve Terakki partisi’nin güçlenip geliştiği bu

217 GÜRKAN, İhsan “İkinci Dünya Savaşı’ndan Günümüze Değin Balkanlar”, s.170, OBIV, yayınları, İst. 1993.218 SOYSAL, age., s.69.219 ÖZNAL, age., s.72.

bölgede, Meşrutiyet büyük bir coşkuyla karşılanmıştır.Makedonlar uzun süredir bekledikleri serbestliğekavuşacaklarını umduklarından İttihat ve Terakki’nindestekçisi olmuşlardır. Hatta 31 Mart Vakası’ndaayaklanmanın bastırılması için İttihatçılarla işbirliğinegirip gönüllü birlikler dahi göndermişlerdir. Ancak,Makedonların bu sevinçleri kısa sürdü. Çünkü İttihat veTeraki yöneticileri verdikleri sözleri tutamadıkları gibihalkın özgürlüklerini kısıtlayıcı tedbirler bilealmışlardır.

1912’lere gelindiğinde; gerek büyük devletlerin vegerekse diğer Balkanlı devletlerin saldırılarına maruz kalanMakedonya, Balkan savaşları sonucunda Sırbistan, Bulgaristanve Yunanistan arasında paylaşılmıştır.

I.Dünya Savaşı sırasında da çeşitli saldırılara maruzkalan Makedonya Bölgesi, savaş sonucunda yine üç devletarasında paylaşılmıştır. Bundan sonra yapılan girişimler ileMakedonya’yı birleştirme çabaları da sonuçsuz kalmıştır.

II.Dünya Savaşı’ndan sonar Mart 1945’te ilan edilenYugoslavya Sosyalist Federasyonu’nu oluşuran 6Cumhuriyet’ten biri olan Makedonya, Eylül 1991’defederasyondan ayrılmak ve bağımsızlık için halk oylamasınagirmiştir. Böylece Makedonlar yüzyıllardan beri hasretiniçektikleri bağımsız bir devlete kavuşmuşlardır. Ne var kiYunanistan’ın menfi propagandaları soncu Dünya devletlerininpek azının tanıdığı Makedonya hala gündemdeki öneminikorumaktadır.

Bugün Türkiye ile Makedonya arasındaki ilişkilerdostane bir biçimde devam etmektedir. Bir çok alanda sözgelimi; Eğitim, sağlık, askeri vb. sahalarda işbirliğiyapılmaktadır.

KAYNAKLAR1- AHENK Gazetesi, (1908-1914) yılları arasında

yayımlanan çeşitli makaleler, haber ve yazılar).2- AKIN, İlhan F. Siyasi Tarih (1870-1914) İstanbul,

1983.3- ANADOLU Gazetesi (1910-1914 Yılları Arasında

Yayımlanan Çeşitli Makale, Haber ve Yazılar).4- ARMAOĞLU, Fahir, 20.yy. Siyasi Tarihi, Ankara 1983.5- ATACI, Necdet, “Makedonya’da Miras Kavgası”,

Tercüman Gazetesi, Kısam 1991. 6- AYBARS, Ergun, “II.Meşrutiyet ve Makedonya” E.Ü.

Edb.Fak. Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı 1, İzmir.7- AYDIN, Mahir, “Arşiv Belgeleri İle Makedonya’da

Bulgar Çete Faaliyetleri”, osmanlı Araştırmaları, Sayı: 9,İstanbul 1989.

8- BAYUR, H. Kamil, Kemal Paşa Siyai Hatıratı, Ankara,1954.

9- BAYUR, Y. Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, C I., K.I.Ankara, 1991.

10- BAYUR, Y. Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, C.II. K.I.Ankara, 1991.

11- BAYUR,Y Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, C.II.K.I.Ankara, 1991.

12- B. Larousse Anss. C.8. Makedonya Maddesi. 13- CUMALI, Necdet, Makedonya 1900, İstanbul, 1981.14- DELİORMAN, Altan “Makedonya’da Türk Nüfusu

Meselesi” Türk Kültürü, C. III, Sayı 33, İstanbul, 1965.15- EREN, İsmail, “Şubban-ı Vatan’ın Üsküp’teki

Faaliyetleri”, Türk Dünyası, Sayı 14, İstanbul, 1969.16- ESMER, Şükrü Ahmet, Siyasi Tarih (1919-1939),

Ankara, 1953.17- EUROPAN Yearbook 1993, “The Former Yugoslav

Republic Of Macedonia”.18- GÖRGÜLÜ, İ. – YILMAZ, V. ERDİNÇ, A., Makedonya,

Harp Akademileri Yayınları, Ankara, 1993.19- GÜRKAN, İhsan “II.Dünya Savaşından Günümüze Değin

Balkanlar”, Balkanlar, OBIV İstanbul, 1993. 20- HİZMET Gazetesi, (1908 Yılında Yayınlanmış Olan

Çeşitli Makaleler, Haber ve Yazılar).

21- İTTİHAT Gazetesi, (1909-1911) yılları ArasındaYayımlanan Makale, Haber ve Yazılar).

22- KADRİ, Hüseyin Kazım, Balkanlardan Hicaz’aİmparatorluğun Tasfiyesi. İstanbul, 1992.

23- KARAL, E. Ziya, Osmanlı Tarihi, c.8. T.T.K. Ankara,1988.

24- KARAHASAN, Mustafa, “Yane Sandanski ve Genç TürklerDevrimcileri”, Sesler, Sayı 102, Üsküp, 1976.

25- KOCABAŞ, Süleyman Balkanlarda Panslavizm VatanYayınevi, İstanbul, 1986.

26- KÖYLÜ Gazetesi, (1908-1910 Yılları ArasındaYayımlanan Makale, Haber ve Yazılar).

27- KUTAY, Cemal, Tarih Sohbetleri Mecmuası, Sayı: 4,İstanbul, 1967.

28- ÖZNAL, Erdoğan, Makedonya Yunan Değildir, Ankara,1993.

29- PAVLOVSKİ, Manol, “Jöntürk Devriminde M. Kemal veMakedonlar”, Sesler, sayı 160, Üsküp, 1981.

30- POLİTİKA Gazetesi, 21-29 Temmuz 1909 Belgrad. 31- SARAÇ, Tahsin, Büyük Fransızca-Türkçe Sözlük, Adam,

İstanbul, 1992.32-SOYSAL, İsmail “Günümüzde Balkanlar ve T ürkiye’nin

Tutumu”, Balkanlar OBİV, İstanbul, 1993. 33- SÜMER, Tülin, “Türkleri Makedonya’dan Göçe Mecbur

Eden Yunan Zulümleri”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı15, İstanbul, 1968.

34- ŞEN, Nafiye, Makedonya Meselesi, İstanbulÜniversitesi Edb.Fak. Tarih Bölümü, Lisans Tezi(Yayımlanmamış), İstanbul, 1977.

35- TEKELLİ, İ.-İLKİN, S. “İttihat ve TerakkiHareketinin Oluşumunda Selanik’in Toplumsal YapısınınBelirleyiciliği”, Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi(1071-1920), Ankara, 1980.

36- TUNALI, Hilmi, Makedonya Mazi, Hali, İstikbali,Kahire, 1908.

37- YENİ REHBER Ans. C.8. Makedonya Meselesi, İstanbul,1994.