1
1
2
iwks L B"thAiwks L B"thAiwks L B"thAiwks L B"thA
;wkfie f;Zfynk;wkfie f;Zfynk;wkfie f;Zfynk;wkfie f;Zfynk
3
iwks L B"thAiwks L B"thAiwks L B"thAiwks L B"thA
;wkfie f;Zfynk;wkfie f;Zfynk;wkfie f;Zfynk;wkfie f;Zfynk
Gkr (T) Gkr (T) Gkr (T) Gkr (T) ---- G{r'bG{r'bG{r'bG{r'b
gkmgkmgkmgkm----1111
tksktoB $ gfo;fEs wzvb ns/ fe;wKtksktoB $ gfo;fEs wzvb ns/ fe;wKtksktoB $ gfo;fEs wzvb ns/ fe;wKtksktoB $ gfo;fEs wzvb ns/ fe;wK
fJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
1. tksktoB s'A eh Gkt W<
2. ntk; s'A eh Gkt W<
3. tk:{wzvb ftubhnK r?;K d/ BK fby'<
4. y[Zb/ ;w[zdoK ftZu yko/gB dh wksok pko/ dZ;'<
5. nÙKs wzvb Bz{ ;wskg wzvb Bkb'A By/VB tkbh sfj pko/ dZ;'<
6. Xoksb d/ nkXko s/ ;wz[do sb d/ fezB/ Gkr j[zd/ jB<
7. Xosh d/ nzd{oBh GkrK ftZu ;fEs 'SIAL' sfj dk BK fet/A fgnk<
8. 'SIMA' s'A eh Gkt W<
9. 'NIFE' sfj ftZu fejVhnK XksK j[zdhnK jB<
10. skgwkB tzv d/ nkXko s/ tk:{wzvbh YKu/ Bz{ fejV/ GkrK ftZu tzfvnK iKdk W<
pj[ pj[ pj[ pj[ ftebghftebghftebghftebgh T[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB L
1. tk:{wzvb B{z fezB/ GkrK ftZu tzfvnk iKdk j?<
(i) uko (ii) fszB (iii) gzi (iv) d'
2. tk:{wzvb ftZu fe; r?; dh wksok ;G s'A f˜nkdk j?<
(i) jkJhvq'iB (ii) ekopBvkJhnke;kJhv (iii) BkJhNq'iB (iv) nke;hiB
3. w";wh rshftXhnK fe; wzvb ftZu j[zdhnK jB<
(i) nÙKsh wzvb (ii) nX' wzvb (iii) ;wskg wzvb (iv) sg' wzvb
4. Xosh d/ fezB/ # fjZ;/ s/ gkDh j?<
(i) 72# (ii) 29# (iii) 71# (iv) 50#
4
5. ;{oi s'A nkT[D tkbhnK gok t?ArDh feoBK B{z o'eD tkbh U˜'B gos fe; wzvb ftZu j?<
(i) nÙKsh wzvb (ii) ;wskg wzvb (iii) nX' wzvb (iv) sg' wzvb
6a fe; rqfj B{z gkDh rqfj fejk iKdk j?<
(i) Xosh (ii) wzrb (iii) Ù[Zeo (iv) pqfj;gsh
ykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LF
1. tk:{wzvb ftu r?;K dhaaaaaaaaaaaaaaagqshÙs wksok BkJhNq'iB ns/ nke;hiB dh j?.
2. aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa r?; tk:{wzvb s'A rowh B{z pkjo BjhA ikD fdzdh.
3. tk:{wzvb d/ w[Zy nzÙ r?;K, aaaaaaaaaaaaaaaa ns/aaaaaaaaaaaaaaaaaaaa j[zd/ jB.
4. nÙKsh wzvb dh ;G s'A T[Zuh jZd B{zaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa efjzd/ jB.
5. tk:{ wzvb dh u"Eh sfj B{zaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaefjzd/ jB.
fszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. gfo;fEs ftfrnkB, Jhe' f;;Nw ns/ nktk; fe; Bz{ efjzd/ jB<
2. ib uZeo Bz{ ;wMkT[<
3. pdbd/ tksktoD s/ B'N fby'<
4. gfo;fEsh wzvb dhnK fe;wK fby'<
5. wB[Zyh ezweko Bz{ fBÙfus eoB tkbhnK ÙeshnK d/ BK fby'<
6. pkfJT[;¯hno (iht irs) fe; Bz{ efjzd/ jB<
5555 nzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. tksktoB s'A eh Gkt W, fJ; d/ fejV/ -fejV/ nzÙ jz[d/ jB<
2. tksktoB dh ndbk pdbh bJh wB[Zy gqpb W, ftnkfynk eo'<
3. tk:{wzvb dh pDso (ouBk) s/ B'N fby'<
4. tk:{wzvb d/ YKu/ s/ B'N fby'<
5. Eb wzvb s/ B'N fby'<
6. ib wzvb s/ B'N fby'<
7. ;wz[do d/ gkDhnK dhnK tZy'-tZy rshnK eh j[zdhnK jB<
5
gkmgkmgkmgkm----2222
G{G{G{G{----gfo;fEs wzvb ns/ fJ; dk pdbdk o{ggfo;fEs wzvb ns/ fJ; dk pdbdk o{ggfo;fEs wzvb ns/ fJ; dk pdbdk o{ggfo;fEs wzvb ns/ fJ; dk pdbdk o{g
fJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iKfJe Ùpd iKfJe Ùpd iKfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe tke tkb/ gqÙBfJe tke tkb/ gqÙBfJe tke tkb/ gqÙB
1. fgqEth d/ nzdo ezw eoB tkbhnK ÙeshnK d/ BK fby'<
2. T[GoB s/ fBxoB feqnk ÙeshnK eh jB<
3. Xosh s/ ib Eb tzv dk fuZso pDkT[<
4. N?eNkBh ÙeshnK eh jB<
5. itkbkw[Zyh eh jB<
pj[ pj[ pj[ pj[ ftebghftebghftebghftebgh T[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB L
1. fgqEth dh toswkB B[jko fezB/ eo'V ;kbK ftZu pDh j?<
(i) 20 (ii) 50 (iii) 250 (iv) 70
2. G{wh dh T[Zgobh gos d/ BÙN j' ikD B{z eh efjzd/ jB<
(i) fSZiD (ii) G"A y'o (iii) ngodB (iv) ftxNB
3. s'V/ j'J/ uZNkBh wkd/ B{z BhthnK EktK T[Zs/ w[V iwQK eoB B{z eh efjzd/ jB<
(i) G{wh tXD (ii) fSZiD (iii) ngodB (iv) fJBQK ftZu'A e'Jh th BjhA
4. nzdo{Bh ÙeshnK d/ ekoB fe;/ Gkr d/ T[Zuk T[ZmD dh feqnk B{z eh efjzd/ jB<
(i) fBxoB (ii) G{whFtZXD (iii) T[ZGoB (iv) G"A y[oB
5. Gkos d/ wZXtosh GkrK ftZu fejV/ gops gkJ/ iKd/ jB<
(i) fjwkfbnk gops (ii) ftzfXnkub gops (iii) e?bkÙ gops (iv) n?Avh˜ gops
ykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LF
1. Xosh dh e[Zb ;sQk dkaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaagqshÙs Eb Gkr j?.
2. G{FftfrnkBhnK nB[;ko fgqEth dh T[wo brGZraaaaaaaaaaaaaaaaaeo'V ;kb j?.
3. T[ZuhnK Xoksbh EktK B{z s'V e/ Bht/A eoB dh feqnk B{zaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa efjzd/ jB.
4. ;wK phsD Bkb fgqEth dhaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaabrksko pdbdh ofjzdh j?.
5. Gkos dh dZyD dh gmkoaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa Bkb pDh j'Jh j?.
fszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙB
6
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. G{wh-tZXD ns/ ngodB ftZu nzso ;wMkT[<
2. fSZiDk ns/ G'A-y[oB ftZu nzso ;wMkT[<
3. pkjobhnK gfotosB ÙeshnK s/ B'N fby'<
4. ihth ekoe Xosh s/ fet/A gfotosB dk ekoD pDd/ jB<
5. N?eNkBh ÙeshnK s'A eh Gkt W<
5555 nzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. fgqEth d/ pdbt/A o{g s'A eh Gkt W<
2. Xosh s/ pdbkt bJh fejVhnK ÙeshnK wjZstg{oB jB ;wMkT[<
3. fgqEth dh ;sQk T[Zs/ Xosh ns/ gkDh dh nkw tzv pko/ dZ;'<
4. fgqEth dh ;sQk T[Zs/ gfotosB ekoeK dk ft;Eko Bkb toBD eo'<
gkmgkmgkmgkm----3333
G{G{G{G{----gfo;fEs wzvb Bz{ gqGkfts eoB tkb/ pkjob/ ekoegfo;fEs wzvb Bz{ gqGkfts eoB tkb/ pkjob/ ekoegfo;fEs wzvb Bz{ gqGkfts eoB tkb/ pkjob/ ekoegfo;fEs wzvb Bz{ gqGkfts eoB tkb/ pkjob/ ekoe
fJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
1. r[o{sk dk gqGkt eh W<
2. fSZiD ekoi fejVhnK feqnktK d[nkok j[zdk W<
3. fSZiD s'A eh Gkt W<
4. gfotosB d/ w[Zy ekoe fejV/ jB<
5. jVQ d/ w?dkB eh j[zd/ jB<
6. b?th˜ eh jB<
7. ;N?be;kfJN fe; Bz{ efjzd/ jB<
8. ;N?brwkfJN fe; Bz{ efjzd/ jB<
9. whnKvfozr fe; Bz{ nkyd/ jB<
7
10. rh˜o eh j[zd/ jB<
11. uÙw/ fe; Bz{ efjzd/ jB<
12. phu fe; Bz{ efjzd/ jB<
pj[ pj[ pj[ pj[ ftebghftebghftebghftebgh T[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB L
1. fgqEth jo t;s{ B{z nkgD/ e/Ado tZb fyZudh j?, fJ; B{z eh efjzd/ jB<
(i) r[o{sk Ùesh (ii) nzdobh Ùesh (iii) pkjobh Ùesh (iv) e/Adoh Ùesh
2. dfonk dh xkNh d/ fezB/ gVkn j[zd/ jB<
(i) fszB (ii) uko (iii) d' (iv) gzi
3. dfonk d/ ezfYnK T[Zs/ brksko fwZNh iwQk j'D Bkb pDkT[Nh ezY/ pD iKd/ jB, fJjBK B{z
eh efjzd/ jB<
(i) G{wh tXD (ii) fSZiD (iii) ngodB (iv) fJBQK ftZu'A e'Jh th BjhA
4. r[cktK dhnK SZsK s'A j/mK bNed/ EzwK B{z eh efjzd/ jB<
(i) ;N?b/eNkJhN (ii) ;N?b/rwkfJN (iii) gZEo dk Ezw (iv) vkN
5. gopsK d/ ezfYnK iK g?oK ftZu pD/ rb/Ùhno B{z eh efjzd/ jB<
(i) nbgkfJB rb/Ùhno (ii) wjKdhgh rb/Ùhno
(iii) ghvwKN rb/Ùhno (iv) nzNkoefNek rb/Ùhno
6. rb/Ùhno nkgD/ Bkb uNkBh wkdk b? e/ nk™dk j?, T[; B{z eh efjzd/ jB<
(i) w'o/B (ii) ib'VQ gZyk (iii) T[Arb nkekoh Mhb (iv) ngy/g w?dkB
ykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LF
1. ubdh j'Jh g"D uNkBK B{zaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaatKr eZNdh j?.
2. y[ZvK g[ZND tkb/ ikBto Xosh B{zaaaaaaaaaaaaaaaapDk fdzd/ jB.
3. Bzrb s'A o'gV sZe dfonk ;sb[iaaaaaaaaaaaaaaaaaaaankekoh xkNh ftZu tfjzdk j?.
4. jVQK d/ ;w/A dfonk dk gkDh uVQ iKdk j?, fJjBK B{zaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa d/ w?dkB efjzd/ jB.
5. v?bNkaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa GkÙk dk nZyo j?.
6. rb/Ùhno aaaaaaaaaaaaaaaaaaa dk fJZe tZvk ;w{j j[zdk j?.
8
fszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/60 ÙpdK tkb/60 ÙpdK tkb/60 ÙpdK tkb/ gqÙBgqÙBgqÙBgqÙB
1. ngodB ns/ fSZiD ftZu nzso ;wMkT[<
2. trd/ ib d/ ngodB (T[Zsbk gVkn) Bkb fejVhnK Eb nkfeqshnK pDdhnK jB <
3. v?bNk ns/ n?;u[noh ftZu nzso ;gZÙN eo'<
4. ;N?b?eNkfJN ns/ ;N?b?rwkfJN ftZu nzso ;gZÙN eo'<
5. nkoNh˜B y{j, rh˜o ns/ uÙw/ eh j[zd/ jB<
6. poıkB s'A eh Gkt W<
7. y[zp nkekoh uNkBK fet/A pDdhnK jB<
8. V nkekoh xkNhnK ns/ U nkekoh xkNhnK ftZu nzso do;kT[<
9. ;w[zdoh bfjoK dh feqnk Bkb fejVhnK Eb nkfeqshnK pDdhnK jB, BK fby'<
10. bNethA xkNh s'A eh Gkt W<
11. ngy/gB w?dkB eh j[zd/ jB<
5555 nzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb130 ÙpdK tkb130 ÙpdK tkb130 ÙpdK tkb/ gqÙB/ gqÙB/ gqÙB/ gqÙB
1. r[o{sk ns/ fSZiD uNkBK d/ s'V GzB dk ezw fet/A eodhnK jB<
2. trd/ ib d/ fszB gVktK dk Eb nkfeqshnK ;w/ toBD eo'<
3. trd/ ib d/ j/mb/ gVkn Bz{ ft;Eko ;fjs ;wMkT[<
4. G{whrs ib th gfotosB dk w[Zy ekoe W, fet/A< fJ; Bkb Xosh nzdo fejV/ Eb o{g pDd/
jB<
5. Xosh T[Zs/ tk:{ fet/A Xoksbh fJe;kosk fbnkT[Adh W, Eb nkfeqshnK Bkb ;wMkT[<
6. rb/Ùhno d/ ngodB s/ fBy/gD Bkb pDdhnK G{-nkfeqshnK ;wMkT[<
9
gkmgkmgkmgkm----4444
G{G{G{G{----gfo;fEs wzvb Bz{ gqGkfts eoB tkb/ nzd{oBh ekoegfo;fEs wzvb Bz{ gqGkfts eoB tkb/ nzd{oBh ekoegfo;fEs wzvb Bz{ gqGkfts eoB tkb/ nzd{oBh ekoegfo;fEs wzvb Bz{ gqGkfts eoB tkb/ nzd{oBh ekoe
fJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
1. fdÙk gqGkt d/ nkXko s/ nzd{oBh rshnK Bz{ fezB/ GkrK ftZu tzfvnk ik ;edk W<
2. itkbkw[Zyh dhnK fe;wK d/ BK fby'<
3. G{ukb ftfrnkB eh W<
4. G{ukb wkgh :zso eh W<
5. nuBu/s rshnK ns/ XhwhnK rshnK ftZu eh nzso W<
6. tbD fet/A pDd/ jB<
7. ngBsh ns/ nfGBsh s'A eh Gkt W<
8. pbke gops s/ dokV xkNh fet/A pDd/ jB<
9. itkbkw[Zyh eh W<
10. itkbkw[Zyh ft;c'N ;w/A fe; soQK d/ gdkoE pkjo fBebd/ jB<
11. fBek; Bbh ns/ w'x/ ftZu eh nzso W<
12. G{ukb eh W<
13. T[drw e/Ado s'A eh Gkt W<
14. G{ukb dk gqGkt ;G s'A tZX feZE/ j[zdk W<
15. Gkos ftZu G{ukb ;zGkth y/so fejV/ jB<
16. ;[Bkwh eh W< fJ; dk eh gqGkt W<
pj[ pj[ pj[ pj[ ftebghftebghftebghftebgh T[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB L
1. fgqEth s/ e[ZM rshnK fJZe dw ns/ s/˜ fefonk eodhnK jB. fJBQK B{z eh efjzd/ jB<
(i) nuBu/s rshnK (ii) XhwhnK rshnK (iii) yfsih rshnK
(iv) bzpkswe rshnK
2. itkbkw[yh d/ w[Zy tor fezB/ jB<
(i) d' (ii) uko (iii) fszB (iv) gzi
10
3. ft;{thn; itkbkw[yh fe; d/Ù ftZu j?<
(i) Gkos (ii) gkfe;skB (iii) o{; (iv) fJNbh
4. fejV/ wjKdhg ftZu e'Jh itkbkw[yh BjhA j?<
(i) J/Ùhnk (ii) ncohek (iii) nk;Nq/bhnk (iv) :{og
5. ÙKs wjK;kro ftZu ns/ ezfYnK d/ Bkb itkbkw[yh tZX feqnkÙhb j'D eoe/ fJ; gZNh B{z eh
fejk iKdk j?<
(i) itkbk uZeo (ii) G{wZX o/yk uZeo
(iii) nkoefNe uZeo (iv) fJBQK ftZu'A e'Jh th BjhA
6. T[drw e/Ado s'A bzpkswe fdÙk ftZu Xoksb T[Zgo ;fEs fpzd{ B{z eh efjzd/ jB<
(i) nfXe/Ado (ii) r[o{sk e/Ado (iii) G{ukbh sozrK (iv) GZiD
7. G{ukb sozrK B{z wkgD bJh fe; :zso dh tos'A ehsh iKdh j?<
(i) p?o'whNo (ii) EowkwhNo (iii) ;h˜w'rqkc (iv) eo'B'whNo
ykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LF
1. id'A s'A fgqEth j'Ad ftZu nkJh j?, fJ; d/ sb s/ aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa j[zd/ jB.
2. T[Zu tbB B{zaaaaaaaaaaaaaaaa ns/ fBwB tbB B{zaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa fejk iKdk j?.
3. tbB aaaaaaaaaaaaa Bkb j'Ad ftZu nk™d/ jB.
4. iowBh ftZuaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa gops pbke gopsK d/ T[fus gqwkD jB.
5. ;z;ko ftZu bZrGˆaaaaaaaaaaaaaaaafefonkÙhb itkbkw[yh jB.
6. itkbkw[yh nkw eoe/ ihtK bJhaaaaaaaaaaaaaaaa jB.
7. wjkokÙNo ftZu pDhaaaaaaaaaaaaaaaaaaMhb itkbkw[yh w'x/ ftZu pDh Mhb j?.
8. aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaad/ B/V/ ezpD ;G s'A tZX j[zdk j?.
9. ;kroh sozrK B{z ikgkBh b'eaaaaaaaaaaaaaaaaaaa efjzd/ jB.
fszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙ60 ÙpdK tkb/ gqÙ60 ÙpdK tkb/ gqÙ60 ÙpdK tkb/ gqÙBBBB
1. fgqEth s/ spdhbhnK ekoi feqnk d/ nkXko s/ fezBQK rshnK ekoD nkT[dhnK jB<
2. fdÙk gqGkt d/ nkXko s/ nzdo{Bh rshnK fpnkB eo'<
3. itkbkw[Zyh eh W fJ; d/ nkT[D d/ ekoD th fby'<
11
4. itkbkw[Zyh feqnk d/ gqGkt dZ;'<
5. ;z;ko ftZu itkbkw[ZyhnK dh tzv s/ B'N fby'<
6. G{ukb fet/A nkT[d/ jB, Bz{ ;wMkT[<
7. G{ukb wB[Zyh ihtB s/ eh gqGkt gkT[d/ jB<
8. ;z;ko ftZu G{ukb d/ ;zGkth y/soK dh ikDekoh fdT[<
5555 nzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. Xosh dhnK rshnK s/ fJBQK d[nkok ehs/ ekoiK dk toBD eo'<
2. itkbkw[Zyh feqnk eh W< fJBQK d/ ekoBk s/ gqGktK dk toBD eo'<
3. G{ukb fet/A nkT[d/ jB< fJj Xoksb s/ fet/A ns/ fejV/ gqGkt gkT[d/ jB<
gkmgkmgkmgkm----5555
ib gfo;fEs wzvb ib gfo;fEs wzvb ib gfo;fEs wzvb ib gfo;fEs wzvb
fJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
1. wjKdhgh Ù?b¯ eh W<
2. ;w[zdoh sb d/ fBy/g pko/ dZ;'<
3. ;w[zdo dk skgwkB eh W<
4. v{zx/ ;wz[doh w?dkB eh jB<
5. bfjoK s/ itkoGkN/ ftZu eh nzso W<
6. ;w[zdoh ykJhnK eh jB<
pj[ pj[ pj[ pj[ FtebghFtebghFtebghFtebgh T[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB L
gqÙBL-1 wjKdhgh ezY/ s'A ;w[zdo dh v{zxkJh tZb B{z yVthA YbkB B{z eh efjzd/ jB<
(i) wjKdhgh Ù?bc (ii) wjKdhgh YbkB (iii) v{zx/ ;w[zdoh w?dkB
(iv) ;w[zdoh ykJhnK
12
gqÙBL-2 fBZs dk tZXdk xZNdk skgwkB ;w[zdoK d/ gkDhnK B{z fezB/ whNo dh rfjokJh sZe
gqGkfts eodk j?<
(i) 13 whNo (ii) 23 whNo (iii) 33 whNo (iv) 3 whNo
gqÙBL-3 Xosh s/ nkw tos'A bJh fezBk gkDh T[gbGX j?<
(i) 1# (ii) 2# (iii) 21# (iv) 79#
gqÙBL-4 ;kroK d/ gkDh dh ;w[Zu/ s"o s/ pkN/ d/ gkDh tKr fjbi[b B{z eh efjzd/ jB<
(i) G{ukb (ii) ;[Bkwh (iii) jV (iv) itkoGkNk
ykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LF
1. ;w[zdo sb B{z aaaaaaaaaaaaaaaaaa GkrK ftZu tzfvnk iKdk j?.
2. ;w[zdoh b{DK ftZu tX/o/ wksokaaaaaaaaaaaaaaaaaa b{D dh j[zdh j?.
3. ;z;ko ftZu ;G s'A tZX ;w[zdoh b{D dh wksok aaaaaaaaaaaaaaaaaa ;kro ftZu j?.
4. ;w[zdoh XkoktK skgwkB d/ nkXko s/aaaaaaaaaaaaaaa ns/ aaaaaaaaaaaaa j[zdhnK jB.
5. Xosh d/ e[Zb gkDhnK dk aaaaaaaaaaaaa gqshÙs gkDh ;w[zdoK ftZu j?.
fszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. ;w[zdoh XkoktK dh T[sgsh fejV/ ekoDK eoe/ j[zdh W<
2. itkoGkN/ s/ B'N fby'<
3. ;wz[doK dh b{DK dh fJe;ko tzv Bk j'D d/ eh ekoD jB<
4. ;w[zdoK dk skgwkB fe; soQK xZNdk tZXdk W, ;wMkT[<
5. ;w[zdoh ;sQk d/ Xoksb dk fuZso pDkT[<
5555 nzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. ;wz[doh ;sQk d/ Xoksb s/ B'N fby'<
2. ;w[zdoK d/ yko/gB s/ B'N fby'<
3. Xosh dh ;sQk T[Zs/ wjKdhgK ns/ wjK;kroK dh tzv dk toBD eo'<
4. ykokgB ns/ skgwkB nzso ;w[zdoK dh ;sQK T[Zs/ fet/A j'Ad ftZu nkT[d/ jB<
5. ;w[zdoh gkDh dhnK rshnK eh jB ns/ T[BQK d/ eh ekoD jB<
6. wB[Zy Bz{ ;w[zdoK d/ eh bkG jB<
13
gkmgkmgkmgkm----6666
tk:{wzvb s/ iht irs dk gqGkttk:{wzvb s/ iht irs dk gqGkttk:{wzvb s/ iht irs dk gqGkttk:{wzvb s/ iht irs dk gqGkt
fJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
1. nÙks wzvb dhnK r?;K ns/ T[BQK d/ nB[gks pko/ fby'<
2. tk:{wzvb dhnK gosK ftZu skgwkB d/ tZXD xZND dk t/otk dZ;'<
3. fgqEth dh G{-wZX gZNh ftZu jtk ;ztfjD sozrK ftZu feT[A uZbdh W<
4. fJZe' fizB/ skgwkB ns/ tk:{dkp tkb/ ;EkBK Bz{ fwbkT[D tkbhnK o/yktK Bz{ eh efjzd/ jB<
5. ftfeoD s'A eh Gkt W<
6. fgqEth d/ skg yzvK ftu'A ;G s'A mzvk yzv fejVk W ns/ fejV/ neÙkÙK ftueko fwbdk W<
7. skgwkB foekov fet/A ehsk iKdk W<
8. fe;/ ;EkB s/ skgwkB Bz{ gqGkfts eoB tkb/ ekoeK d/ BK fby'<
9. skgwkB o/Ai fe; Bz{ nkyd/ jB<
10. fgqEth s/ tk:{dkp g/NhnK d/ BK fby'<
11. G{-wzvbh g"D gqDkbhnK fezBhnK jB, BK fby'<
ykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LF
1. aaaaaaaaaaaaaaaaaaaÙesh tk:{wzvb B{z fgqEth s'A tZy BjhA j'D fdzdh.
2. U˜'B r?; aaaaaaaaaaaaaaaaaaaa feoBK B{z Xosh s/ nkT[D s'A o'edh j?.
3. fJZe ;w/A s/ pokpo tk:{ dkp tkb/ ;EkBK B{z fwbkT[D tkbh o/yk B{z aaaaaaaaaaa fejk iKdk j?.
4. jtk dk dpkn wkgD tkb/ :zso B{zaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa efjzd/ jB.
5. jtkaaaaaaaaaaaaaaa tk:{ dkp y/soK s'A aaaaaaaaaaaaaaa tk:{ dkp y/soK tZb B{z uZbdh j?.
pj[ pj[ pj[ pj[ ftebghftebghftebghftebgh T[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB L
gqÙBL-1 fgqEth d/ fezB/ wzvb jB<
(i) d' (ii) uko (iii) gzi (iv) fszB
14
gqÙBL-2 eoe o/yk ns/ weo o/yk d/ ftueko d/ y/soK B{z eh efjzd/jB<
(i) Ùhs yzv (ii) Ùhs T{ÙD yzv (iii) fBZxk Ùhs T{ÙD yzv (iv) T{ÙD yzv
gqÙBL-3 skgwkB foekov eoB tkb/ :zso B{z eh efjzd/ jB<
(i) p?o'whNo (ii) EowkwhNo (iii) eo'B'whNo (iv) fJBQK ftu'A e'Jh BjhA
gqÙBL-4 fJZe' fij/ skgwkB tkbhnK ;kohnK EktK B{z fwbk™dhnK j'JhnK o/yktK B{z eh fejk iKdk j?<
(i) ;wT[Zu o/yktK (ii) ;wdkp o/yktK (iii) ;wtoyk o/yktK (iv) ;wskgh o/yktK
gqÙBL-5 400 dZyD ns/ 500 dZyD ftEekoK ftZu T[ZsoFgZSwh g"DK g{o/ ˜'o Bkb fpBK fe;/ o'e
N'e d/ uZbdhnK jB, fJBQK B{z eh efjzd/ jB<
(i) s[zv gzikjhnk (ii) ;[zB y/so (iii) j"o; ftEeko (iv) roidk ukbh;k
fszB nzefszB nzefszB nzefszB nzeK tkb/ gqÙBK tkb/ gqÙBK tkb/ gqÙBK tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. ftfeoD s/ ;{oi skgwkB dk ;pzX dZ;'<
2. G{-ftfeoD Bz{ ;wMkT[<
3. ;{oih skg nze fe; Bz{ efjzd/ jB<
4. T{ÙD yzv dhnK fszB ftÙ/ÙsktK dZ;'<
5. Ùhs T{ÙD yzv dhnK fszB ftÙ/ÙsktK fby'<
6. d?fBe n";s skgwkB s/ tkofÙe n";s skgwkB eh W<
7. ;wskgh o/yktK eh jB< ;wskgh o/yktK d/ fuZso fet/A pDkJ/ iKd/ jB, fpnkB eo'<
8. d?fBe skg nzso ns/ tkofÙe skg nzso eh W<
9. ;wdkp o/yktK eh j[zdhnK jB fJj fet/A T[bhehnK iKdhnK jB<
10. skg ;zs[bB s'A eh Gkt W<
11. tgkoe g"DK d/ ;z[B y/so s'A eh Gkt W<
12. "g"DK" dk "M{bk" eh j[zdk W<
13. gZSwh jtktK dhnK d' ftÙ/ÙsKtK dZ;'<
15
5 5 5 5 nzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. tk:{wzvb dh pDso s/ B'N fby'<
2. fgqEth d/ ;ko/ wzvbK ftu'A tk:{wzvb ;G s'A wjZstg{oB W feT[A<
3. tk:{wzvb row fet/A j[zdk W< fJ; Bkb ;pzXs feqnktK dk ft;Eko ;fjs toBD eo'<
4. ÙhÙk xo gqGkt dk Gkt fgqEth T[Zs/ fet/A bkr{ j[zdk W<
5. fgqEth d/ skg fyZfsnK s'A eh Gkt W< fJj fet/A j'Ad ftZu nkT[d/ jB<
6. fgqEth T[Zs/ skgwkB tzv Bz{ gqGkfts eoB tkb/ sZsK dk toBD eo'<
7. tk:{wzvbh dpkn eh W< fJ; dh fwDsh fet/A ehsh iKdh W<
8. fgqEth dhnK tk:{ dkp g/NhnK ;wMkT[<
9. gqw[Zy tk:{ gqDkbhnK s/ B'N fby'<
10. fgqEth s/ skg tzv Bz{ fuZso ;fjs ;wMkT[<
gkmgkmgkmgkm----7777
tk:{wzvbh Bwh Bz{ gqGkfts eoB tkb/ ekoetk:{wzvbh Bwh Bz{ gqGkfts eoB tkb/ ekoetk:{wzvbh Bwh Bz{ gqGkfts eoB tkb/ ekoetk:{wzvbh Bwh Bz{ gqGkfts eoB tkb/ ekoe
fJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
1. Bwh eh j[zdh W<
2. Bwh d/ ;'fwnK pko/ fby'<
3. Bwh dhnK fe;wK d/ BK fby'<
4. tkÙgheoB s'A eh Gkt W<
5. ;zxDB dh feqnk eh W<
6. sq/b doik eh j[zdk W<
7. toyk dhnK fe;wK d/ BK fby'<
8. ;kok ;kb toyk tkb/ y/soK d/ BK fby'<
16
pj[ pj[ pj[ pj[ FtebghFtebghFtebghFtebgh T[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB L
gqÙBL-1 jtk ftZu w"i{d ib eDK B{z eh efjzd/ jB<
(i) tkÙgheoB (ii) ftfeoD (iii) Bwh (iv) toyk
gqÙBL-2 toyk dhnK fezBhnK fe;wK jB<
(i) d' (ii) fszB (iii) uko (iv) gzi
gqÙBL-3 xZN skgwkB tkb/ y/soK ftZu poc S'N/ S'N/ eDK d/ o{g ftZu Xosh s/ fvZrdh ofjzdh j?,
fJ; B{z eh efjzd/ jB<
(i) X{V eD (ii) pochbh toyk (iii) X{V poc (iv) rV/
gqÙBL-4 ;zfsqgs jtk ftZu ;kg/y Bwh dh wksok fezB/ gqshÙs j[zdh j?<
(i) 50# (ii) 95# (iii) 100# (iv) 10#
ykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LF
1. gkDh B{z 10 ;?b;hn; sZe row eoB bJh ygs j'D tkbh T{oik B{z aaaaaaaaaaaaa efjzd/ jB.
2. wjK;kroK B/ Xosh dh ;sQk dk aaaaaaaaaaaaaaaaaa Gkr wZfbnk j'fJnk j?.
3. tkÙgheoD tZX s'A tZX aaaaaaaaaaaaaaaaaa ftZu j[zdk j?.
4. uZeotksaaaaaaaaaaaaaa tk:{dkp dk y/so j[zdk j?.
5. tgkoe g"DKaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa y/soK s'Aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa y/soK tZb B{z uZbdhnK jB.
6. G{FwZX o/yk s/ ;{oi dhnK feoBKaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa g?AdhnK jB.
fszfszfszfszB nzeK tkb/ gqÙBB nzeK tkb/ gqÙBB nzeK tkb/ gqÙBB nzeK tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. fBog/y Bwh fe; Bz{ efjzd/ jB<
2. ;kg/y Bwh fe; Bz{ nkyd/ jB<
3. gkDh dk r/V ;wMkT[<
4. ;zxDB s/ B'N fby'<
5. ;zftjD toyk s'A eh Gkt W fJj gopsh toyk s'A fet/A fGzB W<
6. uZeotksh toyk s/ B'N fby'<
7. ngy/gD dhnK fe;wK ftZu'A po¯ s/ po¯hbh toyk Bz{ ;wMkT[<
17
5555 nzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. tk:{wzvbh Bwh s'A eh Gkt W< fJ; d/ ;'w/ fejV/-fejV/ jB< fJ; dk iht irs s/ eh gqGkt W<
2. tk:{wzvbh Bwh fet/A do;kJh ik ;edh W< T[dkjoD d/ e/ dZ;'<
3. tkÙgheoD ns/ ;zxDB eh ns/ fet/A j[zd/ jB< T[BQK Bz{ gqGkfts eoB tkb/ sZsK dk ft;Eko
Bkb toBD eo'<
4. nty/gD s'A eh Gkt W< nty/gD dhnK tZy-tZy fe;wK d/ BK fby'<
5. toyk fezB/ gqeko dh j[zdh W< fJj fet/A jz[dh W<
6. fgqEth d/ tZy'-tZy ibtk:{ Ùq/DhnK ftZu toyk fet/A j[zdh W< ft;Eko Bkb ;wMkT[<
7. fe;/ ;EkB d/ ibtk:{ Bz{ gqGkfts eoB tkb/ sZEK dh ft;Eko Bkb ftnkfynk eo'<
8. ibtk:{ wB[Zyh ezw feZfsnK dk nkXko W, ftnkfynk eo'<
gkmgkmgkmgkm----8888
e[dosh ;kXBK dh ;w[Zuh ikDekohe[dosh ;kXBK dh ;w[Zuh ikDekohe[dosh ;kXBK dh ;w[Zuh ikDekohe[dosh ;kXBK dh ;w[Zuh ikDekoh
fJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
1. ;kXB eh jB<
2. w[ZeD:'r ;kXB fejV/ jB<
3. ;zGkth ;kXBK s' eh Gkt W<
4. g{osh :'r ;kXB fejV/ j[zd/ jB<
pj[ pj[ pj[ pj[ ftebghftebghftebghftebgh T[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB L
gqÙBL-1 fijV/ ;kXB fJZe tko tosB T[gozs ;wkgs j' iKd/ jB, T[BQK B{z eh efjzd/ jB<
(i) w[ZeD:'r ;kXB (ii) nw[Ze ;kXB (iii) ;zGkth ;kXB (iv) ftef;s ;kXB
gqÙBL-2 fe;/ okÙNo dk ;G s'A wjZstg{oB ;kXB fejVk j?<
(i) iht izs{ (ii) wB[Zy (iii) nktkikJh d/ ;kXB (iv) fJBQK ftZu'A e'Jh th BjhA
gqÙBL-3 yfDi gdkoE fejV/ ;kXB jB<
(i) i?fte ;kXB (ii) ni?fte ;kXB (iii) nw[Ze ;kXB (iv) fJBQK ftu'A e'Jh BjhA
18
ykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LF
1. fijV/ ;kXB brksko tos'A ftZu fbnkT[D s'A pknd w[Zed/ BjhA, T[BQK B{zaaaaaaaaaaaa efjzd/ jB.
2. gkDh e[dos dk fJZeaaaaaaaaaaaaaaa ;kXB j?.
3. fijV/ ;kXBK ftZu ihtB gkfJnk iKdk j?, T[BQK B{zaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa efjzd/ jB.
4. wZSh wB[Zyhaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa dk wjZstg{oB fjZ;k j?.
fszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙB
50505050----60 Ù60 Ù60 Ù60 ÙpdK tkb/ gqÙBpdK tkb/ gqÙBpdK tkb/ gqÙBpdK tkb/ gqÙB
1. w[Ze ns/ nw[Ze ;kXBK ftZu eh nzso W<
2. i?fte ns/ ni?fte ;kXBk dk nzso dZ;'<
3. ;kXBK dh ikDekoh dk eh wjZst W<
5 5 5 5 nzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. ;kXBK dh fBozso T[gbZGdh ns/ ;kXBK d/ ftek; gZXo d/ nkXko s/ torheoB Bz{ ;wMkT[<
gkmgkmgkmgkm----9999
G{wh ;kXBK dh tos'A eoe/ iht irs s/ n;o ns/ ;zGkbG{wh ;kXBK dh tos'A eoe/ iht irs s/ n;o ns/ ;zGkbG{wh ;kXBK dh tos'A eoe/ iht irs s/ n;o ns/ ;zGkbG{wh ;kXBK dh tos'A eoe/ iht irs s/ n;o ns/ ;zGkb
fJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
1. fwZNh dh gqhGkÙk fdT[<
2. fwZNh dhnK fe;wK d/ BK fby'<
3. fwZNh dh ;zGkb d/ d' Yzr dZ;'<
4. e[dosh pB;gsh fe; Bz{ efjzd/ jB<
5. row wko{EbK d/ y/so dZ;'<
6. mzv/ wko{EbK d/ y/so dZ;'<
19
7. wZShnK d/ d' bkG dZ;'<
8. nBki ¯;bK d/ BK fby'<
9. T[d:'fre c;bK d/ BK fby'<
10. Bdh xkNh ftZu tZ;'A ;ze/doB tX/o/ feT[A W<
11. G"A-y'o s'A eh Gkt W<
12. gkDh wB[Zy d/ fejV/ ezw nkT[dk W<
13. gkDh d/ ;'w/ fejV/ jB<
14. toyk G{wh j/mb/ gkDh Bz{ fet/A gqGkfts eodh W<
15. izrbK d/ bkG dZ;'<
16. tDK d/ ftBkÙ dk eh n;o gt/rk<
17. T{ÙD xkj d/ w?dkBK d/ ;EkfBe BK dZ;'<
18. wB[Zy gfo;fEs ;zs[bB Bz{ fet/A ftrkV fojk W<
19. ykBkpd'Ù gÙ{ ukoB s'A eh Gkt W<
20. o/Ù/ dh bzpkJh nB[;ko egkj dhnK fe;wK dZ;'<
pj[ pj[ pj[ pj[ fffftebghtebghtebghtebgh T[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB L
gqÙBL-1 pB;gsh ns/ j'o iht izs{nK d/ rb/ ;V/ gdkoE B{z eh fejk iKdk j?<
(i) yfDi gdkoE (ii) wZbV (iii) fbuB (iv) fJBQK ftu'A e'Jh BjhA
gqÙBL-2 Bdh xkNhnK ns/ v?bfNnK ftZu fejVh fwZNh fwbdh j?<
(i) bkb fwZNh (ii) ekbh fwZNh (iii) ib'V fwZNh (iv) b?NokfJN fwZNh
gqÙBL-3 fwZNh dh T[gikT{ gos d/ BÙN j' ikD B{z eh efjzd/ jB<
(i) fSZiD (ii) ngodB (iii) G"A y'o (iv) G{wh tZXD
gqÙBL-4 xkj d/ w?dkBK B{z :{o/Ùhnk wjKdhg ftZu eh BK fdZsk iKdk j?<
(i) gzgki (ii) t?bv (iii) vkT{B˜ (iv) ;N?gh˜
gqÙBL-5 ;z;ko ftZu fezB/ gqeko d/ wko{Eb jB<
(i) d' (ii) gzi (iii) fszB (iv) uko
20
ykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LF
1. i/ ikgkB e'baaaaaaaaaaaaaa ;kXBK dh ewh Bk j[zdh sK T[j nZi ;z;ko dk ;G s'A nwho d/Ù j[zdk.
2. wB[Zy ;dk aaaaaaaaaaaaaaaaaa G{wh B{z gfjb d/Adk j?.
3. G{ wZX o/yh gqd/ÙK ftZuaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa izrb fwbd/ jB.
4. ;z;ko ftZu G/vK dh frDsh aaaaaaaaaa aaa eo'V s'A th tZX j?.
5. aaaaaaaaaaaaaaaaaaawZShnK dk G'iB j?.
6. aaaaaaaaaaaaaaaaaaaawZeh dk ;G s'A tZvk T[sgkde d/Ù j?.
7. aaaaaaaaaaaaaaaaaaa eDe dk ;G s'A tZvk T[sgkde d/Ù j?.
8. ;G s'A tZX ukj g?dk eoB tkbk d/Ùaaaaaaaaaaaaaaaaa j?.
fszB nfszB nfszB nfszB nzeK tkb/ gqÙBzeK tkb/ gqÙBzeK tkb/ gqÙBzeK tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. fwZNh dhnK fe;wK dZ;' ns/ ib"V fwZNh dhnK d' ftÙ/ÙsktK dZ;'<
2. ekbh fwZNh ns/ wko{Ebh fwZNh dhnK ftÙ/ÙsktK dZ;'<
3. G{wh dh YbkB wB[Zyh feqnktK Bz{ fet/A gqGkfts eodh W<
4. G"A-y'o s'A eh Gkt W, fJ; d/ eh ekoB jB<
5. fwZNh dh ;zGkb bJh fejV/ edw u[ZeD/ ukjhd/ jB<
6. gkDh dh ;jh tos'A ns/ ;zGkb bJh eh eoBk ukjhdk W<
7. ;z;ko ftZu G/v gkbD Xzd/ dk wjZst dZ;'<
8. ;z;ko ftZu egkj y/soK dk toDB eo'<
9. ukj dh y/sh s/ B'N fby'<
5555 nzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. fwZNh d/ ;kXB dk wjZst dZ;d/ j'J/ fJ; dh ;zGkb d/ YzrK dk toBD eo'<
2. nBki c;bK fejVhnK jB< ;z;ko ftZu u"b ns/ eDe dh y/sh dk toBD eo'<
3. wZSh ;kXBK dh wjZssk dZ;d/ j'J/ G{r'fbe sZsK dhnK ftnkfynk eod/ j'J/ gqw[Zy wZSh y/so
dZ;'<
4. e[dosh pB;gsh s/ izrbK d/ B'N fby'<
21
gkmgkmgkmgkm----10101010
w[ew[ew[ew[eD:'r yfDi ns/ Ùesh ;kXBK dh ;o[Zfynk ns/ ;zGkbD:'r yfDi ns/ Ùesh ;kXBK dh ;o[Zfynk ns/ ;zGkbD:'r yfDi ns/ Ùesh ;kXBK dh ;o[Zfynk ns/ ;zGkbD:'r yfDi ns/ Ùesh ;kXBK dh ;o[Zfynk ns/ ;zGkb
fJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
1. yfDi b'j/ dk eh wjZst W<
2. yfDi T[d:'r d/ ftek; Bz{ fejV/ ekoe gqGkfts eod/ jB<
3. b'j/ Bz{ ;ko/ T[d:'rK dk X[ok feT[A fejk iKdk W<
4. yfDi b'j/ dhnK uko w[Zy fe;wK fby'<
5. sKp/ dh wjZssk dZ;'<
6. npoe fejVhnK uh˜K ftZu tofsnk iKdk W<
7. e'b/ dhnK fe;wK fby'<
8. yfDi s/b dh wjZssk fby'<
9. skgh fpibh ns/ gD fpibh ftZu coe dZ;'<
10. yfDi eh W, fezBhnK fe;wK jB<
11. e'b/ dh wjZssk dZ;'<
12. itkoGkNh fpibh eh W< fJ; d/ y/so dZ;'<
13. g"D Ùesh eh W, fJ; d/ y/so dZ;'<
pj[ pj[ pj[ pj[ fffftebghtebghtebghtebgh T[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB L
gqÙBL-1 sKp/ dk fejV/ T[d:'r ftZu ftÙ/Ù wjZst j?<
(i) fpibh T[d:'r (ii) b'jk fJ;gks T[d:'r (iii) fBowkD T[d:'r
(iv) eZgVk T[d:'r
gqÙBL-2 j/m fbfynK ftZu'A fejVk yfDi Xksth yfDi j?<
(i) b'jk (ii) ;bco (iii) npoe (iv) fig;w
gqÙBL-3 b'j/ dhnK fezBhnK fe;wK j[zdhnK jB<
(i) d' (ii) fszB (iii) uko (iv) gzi
22
gqÙBL-4 sKpk g?dk eoB tkbk gqw[Zy d/Ù fejVk j??<
(i) e?B/vk (ii) o{; (iii) fuZbh (iv) nk;Nq/bhnk
gqÙBL-5 jtkJh ijk˜ pDkT[D ftZu fe; Xks dh tos'A ehsh iKdh j?<
(i) sKpk (ii) npoe (iii) n?b{whBhnw (iv) b'jk
gqÙBL-6 j/m fbfynK ftZu Ùesh dk ;kXB fejVk j?<
(i) pke;kJhN (ii) w?rBh˜ (iii) e'bk (iv) npoe
gqÙBL-7 sob ;'Bk fe; B{z efjzd/ jB<
(i) e'bk (ii) yfDi s/b (iii) gkDh (iv) b'jk
gqÙBL-8 ;w[zdoh itko GkNk s'A g?dk ehsh fpibh B{z eh fejk iKdk j?<
(i) gqwkD{ T{oik (ii) itko GkNh fpibh (iii) ;{oih Ùesh
(iv) G{ skgh Ùesh
ykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LF
1. aaaaaaaaaaaaaaaaaaaa dh tos'A fpibh t;sK d/ fBowkD ftZu j[zdh j?.
2. aaaaaaaaaaaaaaaaaa nkX[fBe T[d:'fre :[Zr dk nkXko j?.
3. Xks :[Zr dk nkozGaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa dh tos'A Bkb jh j'fJnk.
4. aaaaaaaaaaaaaaaaaa s'A n?b{whBhnw gqkgs ehsk iKdk j?.
5. e'bkaaaaaaaaaaaaaaaaaaa fe;w dk j[zdk j?.
6. ;{oi dh o'ÙBh s'A gqkgs ehsh Ùesh B{zaaaaaaaaaaaaaaaaaaa Ùesh fejk iKdk j?.
7. gqwkD{ s'A T[sgzB ehshaaaaaaaaaaaaaaaaaaa B{z gqwkD{ T{oik fejk iKdk j?.
8. rb/ ;VQ/ gdkoE ns/ r'po s'A aaaaaaaaaaaaaaaaaaa gqkgs ehsh iKdh j?.
fszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. T[d:'fre ftek; ftZu yfDi gdkoEK dk eh wjZst W<
2. ;z;ko ftZu w?ArBh˜ d/ w[Zy T[sgkde y/soK d/ BK dZ;'<
3. npoe T[sgkdB ftZu Gkos dh ;fEsh dk toBD eo'<
4. yfDi s/b dk Ùesh ;kXB ti'A wjZst toBD eo'<
5. dZyDh gZSwh J/Ùhnk ftZu s/b dh T[gi ns/ fJ; dh nkofEesk ftZu wjZssk dk f˜eo eo'<
23
5 5 5 5 nzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. yfDi b'j/ dhnK fe;wK ns/ ;z;ko ftZu T[sgkdB dZ;'<
2. e'b/ dhnK fe;wK ns/ ;z;ko ftZu e'b/ d/ Gzvko ns/ T[sgkdB dZ;'<
3. eZu/ s/b d/ ;z;ko ftZu y/so fpnkB eo'A<
4. yfDi gdkoEK d/ wjZst s/ ;zGkb dh io{os dk toBD eo'<
5. Bk w[ZeD tkb/ Ùesh d/ ;kXBK s/ B'N fby'<
gkmgkmgkmgkm----11111111
wB[Zyh ;kXBK dk ;w[Zu/ gfo;fEs wzvb s/ gqGkt wB[Zyh ;kXBK dk ;w[Zu/ gfo;fEs wzvb s/ gqGkt wB[Zyh ;kXBK dk ;w[Zu/ gfo;fEs wzvb s/ gqGkt wB[Zyh ;kXBK dk ;w[Zu/ gfo;fEs wzvb s/ gqGkt
fJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK ffJe Ùpd iK ffJe Ùpd iK ffJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBJe tke tkb/ gqÙBJe tke tkb/ gqÙBJe tke tkb/ gqÙB
1. t;'A dk tkXk eh W<
2. t;'A tzv Bz{ gqGkfts eoB tkb/ sZsK dk BK fby'<
3. t;'A dh xDsk s' eh Gkt W<
4. ;zB 1650 T[gozs t;'A tkX/ dh eh ;fEsh ojh W<
5. wB[Zy gqfeosh s/ fe; jZd sZe ekp{ gkT[D ftZu ;cb j'fJnk W<
6. iBw do s'A eh Gkt W<
7. ftxNe eh ekoi eod/ jB<
8. gfo;fEs ftfrnkB eh W<
9. T{ÙD eNhpzX ftZu pj[sh g?dktko dk w[Zy ekoB eh W<
10. iht wzvb ftZu fejV/ iht Ùkfwb jB<
pj[ pj[ pj[ pj[ fffftebghtebghtebghtebgh T[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB L
gqÙBL-1 gqsh fJZe j˜ko ftneshnK fgZS/ ;kb ftZu fizBQ/ pZu/ g?dk j[zd/ jB, T[; frDsh B{z eh
efjzd/ jB<
(i) iBw do (ii) w"s do (iii) fbzr nB[gks (iv) fJBQK ftu'A e'Jh Bjh
A
24
gqÙBL-2 ;z;ko ftZu fe; wjKdhg dh t;'A ;G s'A tZX j?<
(i) nk;Nq/bhnk (ii) :{og (iii) T[Zsoh nwohek (iv) J/Ùhnk
gqÙBL-3 tZ;'A gZy'A ;z;ko ftZu d{ik ;EkB fe; d/Ù dk j?<
(i) uhB (ii) Gkos (iii) ;z:[es oki nwohek (iv) gkfe;skB
gqÙBL-4 tZ;'A xDsk dh fdqÙNh s'A ;z;ko B{z fezB/ GkrK ftZu tzfvnk iKdk j?<
(i) d' (ii) fszB (iii) uko (iv) gzi
gqÙBL-5 j/m fbfynK ftZu'A mzYk wko{Eb fejVk j?<
(i) Eko (ii) ;jkok (iii) rqhBb?Av (iv) ekbkjkoh
ykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LF
1. f;js ;j{bsK s/ G'iB dh ftt;Ek ekoBaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa do ek¯h xZN rJh j?.
2. aaaaaaaaaaaaaaaaaa dk ftÙkb wjKdhg t;'A ofjs j?.
3. Gkos d/ gZSwh pzrkb ns/ fpjko gqKsK ftZu yfDi gdkoEK s/aaaaaaaaaaaaaa dk ;ze/AdoB tX/o/ j'D
eoe/ t;'A tZX j?.
4. ;z;ko d/ Eb y/so dk aaaaaaaaaaaaaa gqshÙs Gkr wB[Zy d/ ofjD bJh nB[e{b BjhA j?.
5. fJZe iht s'A d{i/ iht ftZu T{oik d/ gqt/Ù eoB B{zaaaaaaaaaaaaa fejk iKdk j?.
fszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. wjKdhg nB[;ko t;'A tzv dh ;fEsh dh ftnkfynk eo'<
2. Xoksb t;' tzv Bz{ fet/A gqGkfts eodk W<
3. xZN xDsk tkb/ w[Zy gqd/ÙK d/ BK xZN xDsk d/ ekoBK ;fjs dZ;'<
4. G'iB g{osh d/ nkXko s/ ihtK Bz{ fejV/ fszB GkrK ftZu tzfvnk ik ;edk W, T[BQK dh nkg;h
fBoGosk dk ;zy/g toBD eo'<
5. G'iB uZeo eh W<
6. G'iB uZeo ftZu ;{oih T{oik dh eh EK W<
7. tZX t;'A xDsk tkb/ d/ÙK d/ BK fby' ns/ tZX xDsk d/ eh ekoB jB<
8. wB[Zy G"fse pzXBK s/ fet/A ekp{ gk fojk W< gqwkD ;fjs dZ;'<
25
5555 nzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. t;'A tzv Bz{ gqGkfts toB tkb/ sZsK dk gqwkD ;fjs toBD eo'A<
2. t;'A xDsk tkb/ y/soK dk ekoBK ;fjs toBD eo'<
3. t;'A ;wZf;nk d/ jZb bJh eh gq:sB eoB dh b'V W<
gkmgkmgkmgkm----12121212
;z;ko e[dosh yzv;z;ko e[dosh yzv;z;ko e[dosh yzv;z;ko e[dosh yzv
fJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
1. e[dosh yzv s'A eh Gkt W<
2. e[dosh yzvK B{z T[ZE'A dhnK pB;gsh fe;wK d/ BK feT[A fdZs/ iKd/ jB<
3. ;z;ko d/ uko skgwkB yzvK d/ BK fby'<
4. G{-wZX o/yh yzv ftZu fejV/-fejV/ y/so Ùkfwb jB<
5. wkB;{Bh g"DK dh w[Zy ftÙ/Ùsk eh W<
6. wkB;{B yzv ftZu J/Ùhnk d/ fejV/ y/so nkT[d/ jB<
7. ;[vkB ;wkB gqd/Ù dh pB;gsh fe; gqeko dh W<
8. row wko{EbK dh pB;gsh dhnK w[Zy ftÙ/ÙsktK dZ;'<
9. wBZ[y Bz{ wko{EbK ftZu fejVhnK n"eVK dk ;kjwDk eoBk g?dk W<
10. o{w ;kro d/ Bkb brd/ d/ÙK d/ BK fby'<
11. i?s{B dk o[Zy b'eK d/ fejV/ ezw nkT[Adk W<
12. uhB ;wkB yzv dh ibtk:{ dhnK w[Zy ftÙ/ÙsktK dZ;'<
13. wZX neÙkÙh xkj y/soK d/ fszB-fszB ;EkfBe BK dZ;'<
14. gZSwh :{ogh gqd/Ù ftZu T[d:'fre ftek; d/ uko w[Zy ekoB dZ;'<
15. N[zvoK dhnK fszB-fszB Ngohtk; ikshnK dk BK fby'<
16. N?rk ;wkB yzv dh ;fEsh ns/ d/Ù dZ;'<
26
pj[ pj[ pj[ pj[ fffftebghtebghtebghtebgh T[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB L
gqÙBL-1 skgwkB d/ nkXko s/ fgqEth B{z fezB/ yzvK ftZu tzfvnk ik ;edk j?<
(i) d' (ii) uko (iii) gzi (iv) S/
gqÙBL-2 50 T[Zso s'A 50 dZyD neÙKÙ o/yktK ftukb/ fejVk yzv ;fEs j?<
(i) G{ wZX o/yh yzv (ii) Ùhs eNhpzX
(iii) fBZxk Ùhs T{ÙD eNhpzX (iv) fJBQK ftZu'A e'Jh BjhA
gqÙBL-3 Gkos fejV/ ibtk:{ yzv ftZu nk™dk j?<
(i) G{ wZX o/yh yzv (ii) wkB;{B yzv (iii) N[zvok yzv (iv) N?rk ;wkB gqd/Ù
gqÙBL-4 ;z;ko dk ;G s'A tZvk wko{Eb fejVk j?<
(i) ;jkok (ii) ekbkjkoh (iii) Eko (iv) n?N/ekwk
gqÙBL-5 fe; yzv B{z cbK dk N'eok fejk iKdk j?<
(i) o{w ;kroh yzv (ii) wkB;{Bh yzv (iii) N[zvok yzv (iv) uhB ;wkB yzv
ykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LF
1. ;kXkoB o{g ftZu fJZe ibtk:{ yzv B{z aaaaaaaaaaaaaaaaa yzv fejk iKdk j?.
2. G{FwZX o/yk s'A Xo[ZtK tZb iKfdnK nkw eoe/ aaaaaaaaaaaaaaaaaa xZNdk iKdk j?.
3. aaaaaaaaaaaaaaaaa ns/aaaaaaaaaaaaaaaaa ekoB wko{EbK ftZu tZ;'A pj[s xZN j?.
4. wZShaaaaaaaaaaaaaaaaaa b'eK d/ G'iB dk ˜o{oh fjZ;k j?.
5. po¯ d/ xo B{z aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa fejk iKdk j?.
fszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. e[dosh yzvK dk nfXn?B o'ue ns/ bkGdkfJe fet/A W<
2. G{-wZX o/yh gqd/Ù dh ibtk:{ ns/ pB;gsh dhnK ftÙ/ÙsktK dZ;'<
3. wkB;{Bh yzv dh y/sh dh ;fEsh dh ftnkfynk eo'<
4. row wko{EbK ftZu wB[Zyh ihtB fe; gqeko dk W<
5. o{w ;kroh gqd/Ù ftZu fe; gqeko d/ T[d:'r tX/o/ fte;s j'J/ jB<
6. wZX neÙKÙh xkj d/ w?dkBK ftZu wB[Zy d/ fejV/ w[Zy Xzd/ jB<
7. gZSwh :{og ;wkB gqd/Ù dh ibtk:{ ns/ pB;gsh dhnK ftÙ/ÙsktK dZ;'<
8. Ùhs gqd/Ù ftZu fejV/-fejV/ y/so nkT[d/ jB<
27
5555 nzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙB
1. e[dosh yzv s'A eh Gkt W< e[dosh yzvK dh tzv fe; nkXko s/ ehsh iKdh W. ;z;ko d/ wZ[y
yzv d/ BK soshptko dZ;'<
2. G{-wZX o/yh gqd/Ù d/ wB[Zyh ihtB pko/ ikDekoh fdT<
3. ;[vkB ;wkB tzv dh ;fEsh, ibtk:{, pB;gsh ns/ b'eK d/ ihtB pko/ toBD eo'<
4. wko{EbK d/ wB[Zyh ihtB ns/ fJBQK ftZu j' oj/ ftek; dk toBD eo'<
5. wko{EbK d/ wB[Zyh ihtB ns/ fJBK ftZu j' oj/ ftek; dk toBD eo'<
6. gZSwh :{og ;wkB gqd/Ù d/ b'eK d/ XzfdnK dk g{oB o{g ftZu toBD eo'<
7. Ùhs gqd/Ù iK N[zvok yzv s/ B'N fby'<
8. wZX neÙkÙh xkj d/ w?dkB iK ;N?g d/ w?dkB dh ;fEsh, ibtk:{ s/ wB[Zyh ihtB dk toBD
eo'<
gkmgkmgkmgkm----13131313
nkcsK gqpzXBnkcsK gqpzXBnkcsK gqpzXBnkcsK gqpzXB
fJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
1. nk¯s s'A eh Gkt W, fJj fezBh gqeko dhnK j[zdhnK jB<
2. ;[Bkwh s' eh Gkt W<
3. G{ukb eh W<
4. ;'ek fe; B{z efjzd/ jB<
5. uZeotks s'A eh Gkt W<
6. e[dosh nkcsK eh jB ;{uh pDkT[<
7. wjKwkoh s'A s[;hA eh ;wMd/ j'<
pj[ pj[ pj[ pj[ fffftebghtebghtebghtebgh T[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB LT[ZsoK tkb/ gqÙB L
gqÙBL-1 G{ukb dh ;w[zdoh Xoksb s/ fjbi[b B{z eh efjzd/ jB<
(i) itkbkw[yh (ii) ;[Bkwh (iii) johe/B (iv) N"oB?v'
gqÙBL-2 nk¯sK fezB/ soQK dhnK j[zdhnK jB<
(i) uko (ii) gzi (iii) d' (iv) fszB
28
gqÙBL-3 fBT{:koe ftZu tobv No/v ;?ANo s/ jwbk ed'A j'fJnk ;h<
(i) 12 i[bkJh, 2005 (ii) 8 i{B, 2003
(iii) 31 wkou, 2000 (iv) 11 ;szpo, 2001
gqÙBL-4 j/m fbfynK ftZu'A fejVh fpwkoh wZSo d/ eZND Bkb j[zdh j?<
(i) gb/r (ii) v/Ar{ (iii) j?˜k (iv) ;tkJhB cb{
gqÙBL-5 j/m fbfynK ftZu'A fejVhnK nk¯sK nkT[D ftZu wB[Zy dk jZE j?<
(i) G{ukb (ii) uZeotks (iii) pzp Xwke/ (iv) jVQ
ykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LF
1. igkBh GkÙk ftZuaaaaaaaaaaaaaaaa Ùpd ;w[zdo j[zdk j?.
2. ;'ek T[d'A g?Adk j? id'A aaaaaaaaaaaaaaaa xZN j[zdh j?.
3. ;Ve wkor B{z fe;/ d/Ù dhnK aaaaaaaaaaaaaaaaaaaa wzfBnk iKdk j?.
4. wB[Zy dh nDrfjbh ns/ s'VFc'V dh ekotkJh eoe/aaaaaaaaaaaaaaaaaa gNVh s'A T[Zso iKdhnK jB.
5. w[jkbh ftZuaaaaaaaaaaaaaaaaaaa dtkJhnK dh c?eNoh ftZu o;kfJDe bhe eoe/ nZr bZr rJh ;h.
fszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. G{ukb gqGkfts y/soK d/ B[e;kB Bz{ fet/A xZN ehsk ik ;edk W<
2. tkjB ubkT[d/ ;w/A fejVhnK rZbK dk fXnkB oZyDk ukjhdk W<
3. jVK dh o'eEkw bJh fejV/ T[gkn eoB/ ukjhd/ jB<
4. uZeotksK d/ gqGkt toBD eo'<
5. pzp Xwke/ s'A pknd fejVhnK ;ktXkBhnK ngDkT[DhnK ukjhdhnK jB<
5555 nzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙBnzeK tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. e[dosh nk¯sK fejVhnK jB< fe;/ d' e[dosh nkcsK d/ pukT[ ns/ ezNo'b d/ Yzr ft;Eko
;fjs fdT[<
2. wB[Zyh feqnktK d[nkok g?dk j'JhnK nk¯sK fejVhnK jB< fe;/ d' nk¯sK d/ T[gkn ns/ ezNo'b
Bz{ fpnkB eo'A<
29
w?g toe (;z;ko)w?g toe (;z;ko)w?g toe (;z;ko)w?g toe (;z;ko)
1. ft;{thn; itkbkw[Zyh
2. itkbkuZeo
3. eqkekN'nk
4. fjwkfbnk gops
5. n?bg;
6. gqÙKs, fjzd ns/ nzX wjK;kro
7. nzNkoefNe wjK;kro
8. ;z;ko dk ;G s' tZX b{Dk ;wz[do
9. ;jkok wko{Eb, n?N?ekwk wko{Eb, gZSwh nk;Nq/bhnk d/ wko{Eb
10. Eko wko{Eb ekbkjkoh wko{Eb
11. xkj d/ w?dkB - ;tkBk , ;N?gh˜, bkB"i, gzgk˜, gq?noh˜, t?bv, vkT{B˜
12. G{-wZX o/ye izrbK ( ;?btk˜) d/ d' y/so
13. B?ÙBb gkoe ( Gkos) L e"op/N, rho
14. ;z;ko d/ wZSh y/so L Bkot/, :{He/ igkB, g{oph o{;, fuZbh, g/o{
15. b'jk T[sgkde y/soL pqk˜hb, nk;Nq/bhnk
16. :{okb gops, e'bk Gzvko y/so
17. ykVh sZN e'bk y/so, okeh gops e'bk y/so, n?gb/ÙhnB e'bk y/so
18. s/b d/ d' w[Zy T[sgkde d/Ù
19. fBnkrok ib MoB/
20. pke{ s/b y/so
21. ;kT{dhnop s/b y/so
22. feqtJh o'r b'jk y/so
23. ;z;ko ftZu nfXe xDsK d/ d' y/so
24. ;z;ko ftZu xZN xDsk d/ d' y/so
30
Gkr (nGkr (nGkr (nGkr (n) ) ) ) ---- noE Ùk;sonoE Ùk;sonoE Ùk;sonoE Ùk;so
w[ZYbhnK XkoDktKw[ZYbhnK XkoDktKw[ZYbhnK XkoDktKw[ZYbhnK XkoDktK
fJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
1. T[g:'rsk s'A eh Gkt j?<
2. gqkozfGe T[g:'frsk dk noE dZ;'.
3. e[Zb T[g:'frsk s'A eh Gkt j?<
4. ;hwKs T[g:'frsk dk noE dZ;'.
5. t;sK iK gdkoE dk noE dZ;'.
6. G"fse t;sK s'A eh Gkt j?<
7. nG"fse t;sK dk noE dZ;'.
8. w[cs t;sK fe;Bz{ efjzd/ jB<
9. nkofEe t;sK dk noE dZ;'.
10. ;otiBe t;sK fe;Bz{ efjzd/ jB<
11. wZXtosh t;sK fe;Bz{ efjzd/ jB<
12. nzfsw t;s{nK fe;Bz{ efjzd/ jB<
13. fNekT[ t;s{nK s'A eh Gkt j?<
14. w[dok dk noE dZ;'.
15. wzr s'A eh Gkt j?<
16. wzr d/ w[Zy gzi sZs dZ;'.
17. g{osh dk noE dZ;'.
18. ehws s'A eh Gkt j?<
19. bkrs dk noE dZ;'.
20. e[Zb bkrs s'A eh Gkt j?<
21. n";s bkrs dk noE dZ;'.
22. ;hwKs bkrs dk noE dZ;'.
23. pZXh bkrs s'A eh Gkt j?<
24. xZNdh^tZXdh bkrs dk noE dZ;'.
25. nkwdB dk noE dZ;'.
26. cow s'A eh Gkt j?<
27. wzvh dk noE dZ;'.
31
28. ;zs[bB s'A eh Gkt j?<
29. g{oB w[ekpb/ dk noE dZ;'.
30. J/ekfXeko dk noE dZ;'.
31. nkofEe fefonktK dk noE dZ;'.
32. nBkofEe t;s{nK dk noE dZ;'.
33. T[sgkdB d/ ;kXB fezBh gqeko d/ j[zd/ jB<
34. G{wh s'A eh Gkt j?<
35. feos dk noE dZ;'.
36. gz{ih fe;Bz{ efjzd/ jB<
37. T[dwh dk noE dZ;'.
38. brkB dk noE dZ;'.
39. T[sgkdB d/ uko ;kXB ns/ T[BQK dhnK ehwsK pko/ dZ;'.
40. wId{oh dk noE dZ;'.
41. Bed wId{oh pko/ s[;hA eh ikDd/ j'.
42. tk;sfte wId{oh dk noE dZ;'.
43. ftnki s'A eh Gkt j?<
44. e[Zb ftnki dk noE dZ;'.
45. PZ[X ftnki dk noE dZ;'.
46. bkG s'A eh Gkt j?<
47. e[Zb bkG s/ P[ZX bkG ftZu fJZe nzso dZ;'.
48. bkG d/ nzP dZ;'.
49. e[Zb bkG dk eh noE j?<
50. P[ZX bkG s'A eh Gkt j?<
51. eh T[g:'rsk dk B?fsesk Bkb e'Jh ;zpzX j[zdk j?<
52. feZs/ dh ;ky XB j? iK BjhA<
53. w"fdqe bkrs ftZu fejV/^fejV/ you Pkfwb j[zd/ jB<
;jh T[Zso dh u'D eo'L;jh T[Zso dh u'D eo'L;jh T[Zso dh u'D eo'L;jh T[Zso dh u'D eo'L
1. T[j Ùesh i' b'Vk B{z g{ok eodh j? T[;B{z aaaaaaaaaaaefjzd/ jB (T[g:'frsk$˜o{os)
2. T[g:'frsk dhnK fezBhnK XkoDk jB. (d'$fszB)
32
3. T[j t;s{ fi;B{z d/fynk BjhA ik ;edk, S{fjnk BjhA ik ;edk T[;B{z aaaaaaaaaaaaaefjzd/ jB.
(G"fse, nG"fse)
4. eDe, uktb, egVk, feskp, g?B, coBhuo, eko, ;e{No nkfd fe; dhnK T[dkjoDk jB
(G"fse$nG"fse)
5. fiBQk t;s{ s/ d/Ù dh ;oeko dh wkfbehns j[zdh j? aaaaaaaaaaaaejkT[AdhnK jB. (;otiBe$
fBZih)
6. T[j t;s{nK fiBQK dk T[g:'r t;s{ s/ ;/tktK T[sgkdB bJh ehsk iKdk j?aaaaaaaaaaaaaaaa
ejkT[AdhnK jB. (wZXtosh$nzfsw)
7. fe;/ t;s{ B[z pDkT[AD dk iK fe;/ Bkw s'A t/uD dk g{oB nfXeko fJZe ftnesh B{z j't/
T[;B{z n;h eh efjzd/ jK (ekghokJhN$g/go okJhN)
8. w[dok d/ eh ezw jB.
(a) tNKdo/ dk wfXnw (c) tNKdok Ùesh u'A spdhbh
(b) w[Zb dk wfXnw (d) T[gZob/ ;ko/
9. fJZSk, b'V s/ wzr dk noE (fJZe j?$nbr j?)
10. feos s'A noE (jZE Bkb ehs/ ikD tkb/ ekoi$ wÙhB s'A fbnk ezw)
11. T[sgkdB d/ fezB/ ;kXB jB.
(a) 3 (c) 2
(b) 1 (d) 4
12. brkB, w˜d{oh, ftnki s/ bkGaaaaaaaaaaaa jB. (;kXB ehws$;kXB ;/tk)
13. brkB = tk;sfte nkwdB - aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa
<<<<
14. tk;sfte w˜d{oh = x 100 ehws ;{ue nze
15. ftnki fezBh gqeko dk j?
(i) 2 (iii) 4
(ii) 3 (iv) 5
16. T[sgkdB you u[ekT[D s'A pknd eh gqkgs j[zdk j? (e[b bkG$Ù[X bkG)
17. T[j Bed okÙh i' t;s{ dh gqkgsh s/ ndk ehsh iKdh j?aaaaaaaaaaaj[zdh j?. (ehws$ftnki)
33
18. 500 ekghnK dh T[sgkdB eoB dh bkrs 2000 o[L s/ fJjBK 2000 o[L B{zaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa
fejk iKdk j?.
(a) w'fdqe bkrs (c) e[b bkrs
(b) bkrs (d) fJBQK ftZu'A e'Jh BjhA
e[Zb bkrs
19. n';s bkrs =
<<<<
20. fe;/ t;s{ dh fJe tX/o/ fJekJh T[sgkdB eoB s/ e[Zb bkrs ftZu i' nzso nkT[dk j?,
T[;B{z aaaaaaaaaaaaaaaaefjzd/ jK. (;hwks bkrs$e[b bkrs)
e[Zb nkwdB
21. n';s nkwdB =
<<<<
22. J/ekfXeko wzvh ftZu e/tb aaaaaaaaaaaaaaaaaT[sgkdB j[zdk j?
(a) fJe (c) fszB
(b) d' (d) e'Jh BjhA
23. wB[Zy dhnK T[j ;kohnK feqnktK fiBQK s'A e'Jh bkG BjhA j[zdk, aaaaaaaaaaaaaaaaaaaefjbkT[AdhnK
jB<
(a) nBkofEe feqnktK (c) nkofEe feqnktK
(b) ;kofEe feqnktK (d) fJBQK u'A e'Jh BjhA
24. e[dos tZb'A wB[Zy B{z pj[s ;kohnK t;sK fit/A G{wh, yfDi, izrb nkfd gqkgs j[zdh jB.
fJjBk ;kfonK B{zaaaaaaaaaaaaaaaaafejk iKdk j?.
(a) e[dosh ;kXB (c) e'bk
(b) yfDi (d) a ns/ b d'B/.
25. feos T[sgkdB dk fJZe wjZstg{oB aaaaaaaaaaaaaaaaaaj? (;kXB$ekoi)
26. T[Zdwh T[sgkdB dkaaaaaaaaaaaaaaaa;kXB j?, i' nkofEe fBoDk b?Adk j?. (wkBth$nwkBth)
27. G{wh d/ gq:'r bJh fdZsh rJh ehwsaaaaaaaaaaaaaaaaaj?
(a) brkB (c) bkG
(b) eoi (d) jkBh
34
28. fJZe feosh B{z nkgDh fwjBs d/ pdb/ ftZu i' nkwdB gqkgs j[zdh j?. T[;B{z aaaaaaaaaaaaaaa
fejk iKdk j?.
(a) w˜d{oh (c) eoik
(b) bkrs (d) ftnki
29. w[dok dhnK ;/tktK bJh fdZsk ikD tkbk G[rskBaaaaaaaaaaaaaaaaaaaefjbkT[Adk j?.
(ftnki$bkG)
30. fe;/ t;s{ dh fteoh eoB s/ i' e[b oew gqkgs j[zdh j? T[;B{z cow dh aaaaaaaaaaaaaaaaaa
fejk iKdk j?. (nkwdB$bkG)
fszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
1) T[g:'rsk dk noE ns/ fJ; dhnK ftP/PsktK dZ;'.
2) gqkozfGe T[g:'frsk ns/ e[Zb T[g:'frsk ftZu eh ;zpzX j?<
3) t;sK dh gqfeosh pko/ dZ;'.
4) ekgh okJhN ns/ g/N/AN okJhN ftZu nzso dZ;'.
5) w[dok d/ w[Zy ezw dZ;'.
6) wzr s'A eh Gkt j?< fJ; Bz{ ;{uh ns/ fuZso okjhA do;kT[.
7) g{osh dk noE dZ;'. fJ; Bz{ ;{uh ns/ fuZso okjhA do;kT[.
8) ftneshrs g{osh skfbek s'A eh Gkt j?<
9) bkrs s'A eh Gkt j?< T[sgkdB bkrsK dhnK fe;wK dZ;'.
10) pZXh bkrs s/ xZNdh^tZXdh bkrs ftZu nzso dZ;'.
11) cow s'A eh Gkt j?< fJ; d/ ezw dZ;'.
12) ;zs[bB dhnK ftP/PsktK dZ;'.
13) g{oB w[ekpb/ dhnK ftP/PsktK dZ;'.
14) J/ekfXeko dhnK ftP/PsktK dZ;'.
15) nkofEe fefonktK dhnK fe;wK dZ;'.
16) nkofEe ns/ nBkofEe fefonktK ftZu nzso dZ;'.
17) G{wh dhnK ftP/PsktK dZ;'.
18) feos dhnK ftP/PsktK dZ;'.
19) gz{ih dhnK w[Zy ftP/PsktK dZ;'.
20) e[Zb bkG s/ P[ZX bkG ftZu nzso dZ;'.
21) g{oD gqsh:'frsk ns/ J/ekfXeko ftZu nzso dZ;'.
35
22) fJZSk, b'V ns/ wzr dk noE dZ;'.
23) fJZe t;s{ dh wzr d/ w[Zy sZs fejV/ j[zd/ jB.
24) xZNdh^tZXdh bkrs ftZu fejV/ you Pkfwb ehs/ iKd/ jB.
25) pZXh bkrs ftZu fejV/ you Pkfwb ehs/ iKd/ jB<
gzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB
1) T[g:'rsk dhnK XkoDktK pko/ ft;Eko Bkb fby'.
2) t;sK d/ torheoD pko/ fby'.
3) XzB dhnK ftÙ/ÙsktK pko/ fby'<
4) wzvh dhnK w[Zy ftÙ/ÙsktK pko/ fby'.
5) e[Zb bkG ns/ Ù[X bkG ftZu nzso ;gÙN eo'.
gkmgkmgkmgkm----2222
noE ftt;EknoE ftt;EknoE ftt;EknoE ftt;Ek----gSkD ns/ fe;wKgSkD ns/ fe;wKgSkD ns/ fe;wKgSkD ns/ fe;wK 1) noEPk;so Bz{ nzro/Ih GkPk ftZu eh efjzd/ jB<
2) noEPk;so Ppd fejV/ d' PpdK s'A fwbe/ pfDnk j?<
3) noEPk;so s'A eh Gkt j?<
4) noEPk;so dh XzB ;pzXh gfoGkPk fdU.
5) G"fse efbnkD ;pzXh gfoGkPk fdU.
6) d[obGsk ;pzXh gfoGkPk fdU.
7) wkoPb B/ noEPk;so Bz{ fe; soQK dk ftfrnkB fejk j?<
8) ftneshrs noEPk;so dk noE dZ;'.
9) ;w{fje noEPk;so ftZu fejV/ ftfPnK dk nfXn?B ehsk iKdk j?<
10) noEftt;Ek fe;Bz{ efjzd/ jB<
11) g{zihtkdh noEftt;Ek dk noE dZ;'.
12) ;wkitkdh noEftt;Ek dk noE dZ;'.
13) fwPos noEftt;Ek dk eh Gkt j?<
14) fBZih y/so dhnK T[dkjoDK fdU.
15) ;otifBe noEftt;Ek dk eh noE j?<
36
16) ftef;s noEftt;Ek dk eh noE j?<
17) nbgftef;s noEftt;Ek s'A eh Gkt j?<
18) nkofEe ;wZf;nk fe;Bz{ efjzd/ jB<
19) nkofEe ;wZf;nk d/ torheoD pko/ dZ;'.
20) ;kXBK d/ ftebgh gq:'r s'A eh Gkt j?<
21) gqkEfwe T[sgkde fe;Bz{ efjzd/ jB.
22) r"D T[sgkde fe;Bz{ efjzd/ jB.
23) sh;o/ T[sgkde ftZu fejV/ y/so nkT[Ad/ jB.
24) T[g:'r t;s{nK dhnK T[dkjoDK fdU.
25) gz{ihrs t;s{nK dhnK T[dkjoDk fdU.
26) gz{ih gqXkB seBhe s/ feos gqXkB seBhe d/ noE dZ;'.
27) ehws gqDkbh s'A eh Gkt j?<
28) ;zs[bB ehws dk noE dZ;'.
29) noEftt;Ek dhnK fe;wK dZ;'.
30) T[sgkde fe;Bz{ efjzd/ jB.
31) Gkosh noEftt;Ek fe; soQK dh noEftt;Ek j?<
32) nkofEe ;wZf;nk d/ g?dk j'D d/ ekoD dZ;'.
33) e/Adoh fB:'iB s'A eh Gkt j?<
34) gz{ihtkdh d/PK d/ BK dZ;'.
35) ;wkitkdh noEftt;Ek d/ BK dZ;'.
36) ;oeko d/ eh w[Zy ezw jB.
37) noEPk;so dh ftP/ ;wZroh dk ;zpzX fe; d/ Bkb j?<
38) noEPk;so dh ftP/ ;wZroh dk nfXn?B fezB/ GkrK ftZu ehsk ik ;edk j?<
39) T[sgkdB d/ ;kXBK d/ nkXko s/ noEftt;Ek fezB/ soQK dh j[zdh j?<
40) Gkosh noEftt;Ek Bz{ fwPos noEftt;Ek feT[A fejk iKdk j?<
;jh u[D'L;jh u[D'L;jh u[D'L;jh u[D'L----
1. XB ;pzXh gfoGkÙk fe; noE Ùk;soh B/ fdZsh<
1) gq'a wkoÙb 3) gq'a b'ov o'fpB;
2) gq'a n?vw ;fwE 4) gq'a fje;
2. noE Ùk;so Ùpd fejVh GkÙk s'A nkfJnk j?, (rqhe$:{BkBh Gk;k)
37
3. noE Ùk;so fJe tk;sfte s/ nkdoÙ nkswe ftfrnkB j? iK ebk<
(1) nkdoÙ nkswe ftfrnkB (3) d'BK ftu' e'Jh th BjhA
(2) tk;sfte ftfrnkB (4) tk;sfte$nkdoÙ nkswe ns/ ebk
4. wbehns d/ nkXko s/ noE ftt;Ek fezBh soQK dh j[zdh j?<
(1) fJe (2) uko (3) d' (4) fszB
5. ehws gqDkbh s'A Gkt fJj j? fe ehws fpBK fe;h pkjoh dyb nzdkih s'A wzr ns/ g{osh
okjhA fBoXkos j[zdh j?. (;jh$rbs)
6. ;wkitkdh noE ftt;Ek ftZu nkofEe Ùesh d/ e/Adoh eoB dk d'Ù gkfJnk iKdk j?.
(;jh$rbs)
7. g{zihtkdh noE ftt;Ek ftZu noE ftt;Ek b'ujhB j[zdh j?. (;jh$rbs)
8. ““fJe d/Ù rohp j? feT[Afe T[j rohp j?”” fe; B/ fejk j?<
1) gq'a fje; 2) gq'a Boe;/
9. nkofEe ;wf;nk feT[A g?dk j[zdh j?<
(1) ;hws b"VK-n;hws ;kXB (3) n;hws b"Vk n;hws ;kXB
(2) ;hws b"Vk-;hws ;kXB (4) n;hws b"Vk ;fws ;kXB
fszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
1) n?vw ;fwE dh gfoGkPk dh nkb'uBkswe ftnkfynk eo'.
2) vkH wkoPb dh gfoGkPk dh nkb'uBk ;fjs ftnkfynk eo'.
3) bkov o'fpBI dh gfoGkPk pko/ dZ;'.
4) noEPk;so ftfrnkB j? iK ebk ftnkfynk eo'.
5) noEftt;Ek Bz{ fezBQ/ GkrK ftZu tzfvnk iKdk j?<
6) T[sgkdB d/ ;kXBK dh wbehns d/ nkXko s/ noEftt;Ek Bz{ fezBQ/ fjZf;nK ftZu tzfvnk iKdk j?<
7) gz{ihtkdh noEftt;Ek d/ r[D dZ;'.
8) gz{ihtkdh noEftt;Ek d/ fto[ZX dbhbK fdT[.
9) ;wkitkdh noEftt;Ek dhnK ftP/PsktK dZ;'.
10) fwPos noEftt;Ek dk noE dZ;'. fJ; dhnK uko ftP/PsktK dZ;'.
11) fwPos noEftt;Ek d/ uko n"r[D dZ;'.
12) ‘Gkosh noEftt;Ek fJZe fwPos noEftt;Ek j?’ fJ; dh ftnkfynk eo'.
38
13) ftef;s noEftt;Ek dhnK ftP/PsktK dZ;'.
14) nbg ftef;s noEftt;Ek dk noE dZ;' ns/ fJ; dhnK ftP/PsktK dZ;'.
15) ‘‘eh T[sgkdB ehsk ikt/<@ fJ; ;wZf;nk Bz{ ;gZPN eo'.
16) ‘‘T[sgkdB fe; soQK ehsk ikt/.@ fJ; ;wZf;nk Bz{ ;gZPN eo'.
17) ‘‘fe; bJh T[sgkdB ehsk ikt/.@ fJ; Bz{ ;gZPN eo'.
18) nkofEe ftek; dh ;wZf;nk eh j?<
19) gz{ihtkdh noEftt;Ek p[fBnkdh ;wZf;nktK dk jZb dZ;'.
20) ehws gqDkbh d/ d'P dZ;'.
21) nkofEe ;wZf;nktK d/ jZb dhnK ftXhnK d/ BK dZ;'.
22) e/Adoh fB:'iB s'A eh Gkt j?<
23) noEPk;so dh ftP/ ;wZroh dk ;zy/g toDB eo'.
24) noEPk;so dh gqfeosh dk toDB eo'.
25) noEftt;Ek d/ T[sgkde e"D jB.
26) fJZe fwPos noEftt;Ek ftZu p[fBnkdh ;wZf;nktK dk jZb fe; soQK ehsk iKdk j?<
27) gz{ihtkdh s/ ;wkitkdh noEftt;Ek ftZu nzso dZ;'.
28) ;wkitkdh s/ fwPos noEftt;Ek ftZu nzso dZ;'.
gzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB
1) g{zihtkdh noE ftt;Ek dhnK w[Zy ftÙ/ÙsktK fby'.
2) ;wkitkdh noE ftt;Ek d/ r[DK ns/ n"r[DK pko/ fby'.
3) fwÙos noE ftt;Ek d/ r[Dk pko/ fby'.
4) ftef;s noEfttEk dhnK ftÙ/ÙsktK pko/ ft;sko Bkh fby'.
gkmgkmgkmgkm----3333
Gkosh noEGkosh noEGkosh noEGkosh noE----ftt;Ek dk toDBftt;Ek dk toDBftt;Ek dk toDBftt;Ek dk toDB
fJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
1. T[Zdwh eh ezw eodk j?<
2. ;eb xo/b{ T[sgkd dk eh noE j?<
3. P[ZX xo/b{ T[sgkd gsk eoB bJh ckow{bk dZ;'.
39
4. gqsh ftnesh nkwdB fet/A gsk ehsh ik ;edh j?<
5. xo/b{ T[sgkd s'A eh Gkt j?<
6. nbg ftef;s d/PK ftZu Gkos dk fejVk ;EkB j?<
7. iB;zfynk ft;c'N eh j?<
8. ;zxh noEftt;Ek dk eh noE j?<
9. oki ;oeko nXhB y/soK dhnK T[dkjoDK fdT[.
10. w[Yb/ T[d:'rK dhnK T[dkjoDK fdT[.
11. fBo:ks gq's;kjB dk eh noE j?<
12. w[Yb/ y/so s'A eh Gkt j?<
13. r"D y/so dhnK T[dkjoDK fdT[.
14. shi/ y/so s'A eh Gkt j?<
15. iB;zfynk ft;c'N d/ d' ekoD dZ;'.
16. rohph dk noE dZ;'.
17. p/o[Irkoh dk eh Gkt j?<
18. nbg^p/o[Irkoh dk eh noE j?<
19. w[dok ;fcsh fe;Bz{ fejk iKdk j?<
20. T[sgkdesk dk eh Gkt j?<
21. Gkos dh okPNoh nkwdB ftZu ;G s'A tZX :'rdkB fejV/ y/so dk j?<
22. Gkos ftZu fezBh gqshPs iB;zfynk Bz{ okPNoh dk 25# fjZ;k gqkgs j[zdk j?<
23. Gkos ftZu rohph o/yk s'A eh Gkt j?<
24. Gkos ftZu iB;zfynk dh tkXk do fezBh j?<
25. Gkos dh ;kiosk do fezBh j?<
26. Gkos ftZu ihtB ntXh fezBh j?<
27. Gkos dh toswkB iB;zfynk fezBh j?<
28. Gkos ftZu fGzB^fGzB soQK dh nkwdB dk okPNoh nkwdB ftZu eh fjZ;k j?<
29. Gkos ftZu Pfjoh^g/Av{ nB[gks fezBk j?<
30. Gkos dh iB;zfynk dh xDsk fezBh j?<
31. xo/b{ T[sgkd dhnK XkoBktK fejVhnK jB.
32. P[ZX okPNoh T[sgkd dk d{ik BK eh j?<
33. y/so d/ nkXko s/ noEftt;Ek Bz{ fezB/ GkrK ftZu tzfvnk iKdk j?<
34. SZ[gh p/o[Irkoh eh j?<
35. T[sgkdB feqnk d/ nkXko s/ noEftt;Ek Bz{ fezB/ GkrK ftZu tzfvnk ik ;edk j?<
40
ykbh EktK Go' L ykbh EktK Go' L ykbh EktK Go' L ykbh EktK Go' L
1. T[sgkdB d/ uko ;kXBaaaaaaaaaaaaaaaa, aaaaaaaaaaaaaaaa, aaaaaaaaaaaaaaa, ns/ aaaaaaaaaaaaa jB.
2. wid{o d/ fjZ;/ B{z aaaaaaaaaaaaaaaaaaa, G{-;tkwh d/ fjZ;/ B{zaaaaaaaaaaaaaaaaaa,g{zih gsh d/ fjZ;/
B{zaaaaaaaaaaaaaaaaa,ns/ T[dwh d/ fjZ;/ B{z aaaaaaaaaaaaaaaaafejk iKdk j?.
3. fJe d/Ù dh xo/b{ ;hwk d/ nzdo T[sgzB j'fJnk nzfsw t;sK s/ ;/tktK d/ pkiko w[b d/ i'V
B{z aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaafejk iKdk j?.
?
4. gqsh ftnesh nkwdB = ?
5. Gkosh noE ftt;Ek B{z ;zxh noE ftt;Ek fJ; bJh fejk iKdk j? feT[Afe fJZE/ nkofEe
feqnktK B{z ;gÙN o{g Bkbaaaaaaaaaaaaaaaans/aaaaaaaaaaaaaaaaaaftZu tzv fdZsk frnk j?.
6. T[j y/so fi; ftZu T[Zdw fJZe soK dhnK t;s{nK B{z d{ih soQK ftZu gfotosB eod/ jB
fJ; y/so B{z
(1) w[ZYbk y/so (3) shik y/so
(2) r"D y/so (4) fJjBK ftu'A e'Jh BjhA
7. rohp T[; ftnesh B{z fejk ikdk j? fi; B{z nkgD/ o'ikBk G'iB s'A 2200 e?boh g'Ùe sZs
gqkgs BjhA j[zd/. fJj rohph dk aaaaaaaaaaaaaaaaao{g j?. (fBog/y$;kg/y)
8. rohph dk noE j? fe d/Ù d/ fesB/ b'e rohp jB ns/ fesB/ b'e nwho jB. fJj rohph dk
aaaaaaaaaaaaaaaaaao{g j?. (fBog/y$;kg/y)
9. ehwsK d/ brksko tZXD dh gqftosh B{z w[dokaaaaaaaaaaaaaaaafejk iKdk j?
(;fcsh$n;fcsh)
fszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
1) Gkosh noEftt;Ek dhnK w[Zy ftP/PsktK dk toDB eo'.
2) Gkosh noEftt;Ek ftZu fwbh^i[bh noEftt;Ek dk toDB eo'.
3) Gkosh noEftt;Ek ftZu d'joh noEftt;Ek dhnK ftP/PsktK dZ;'.
4) ftek;Phb noEftt;Ek dhnK ftP/PsktK dZ;'.
5) ;wkfie nkXko s/ Gkosh noEftt;Ek dhnK uko ftP/PsktK fby'.
6) Gkosh noEftt;Ek ftZu fBZih y/so d/ wjZst pko/ dZ;'.
41
7) Gkosh noEftt;Ek ftZu ;otifBe y/so d/ wjZst pko/ dZ;'.
8) p/o[Irkoh ns/ nbg p/o[Irkoh ftZu nzso dZ;'.
9) nbg^p/o[Irkoh ns/ S[gh p/o[Irkoh ftZu nzso dZ;'.
10) iB;zfynk ft;c'N s'A eh Gkt j?< fJ; dk ihtB gZXo s/ eh gqGkt g?Adk j?<
11) nkofEe ftek; d/ gZXo Bz{ T[go u[ZeD bJh ;[Mkn fdT[.
12) iB;zfynk ft;c'N s/ ezNo'b eoBk feT[A Io{oh j?<
13) iBw do tZX j'D d/ ekoD dZ;'.
14) w"s do xZN j'D d/ ekoD dZ;'.
15) S[Zgh p/o[Irkoh Bz{ d{o eoB bJh ;[Mkn fdT[.
16) ;eb xo/b{ T[sgkd s/ P[ZX xo/b{ T[sgkd ftZu nzso dZ;'.
17) okiBhfse nkXko s/ noEftt;Ek dhnK ftP/PsktK dZ;'.
18) ;otiBe y/so dk nkofEe ftek; ftZu :'rdkB dZ;'.
19) ;fjekoh y/so ns/ ;z:[es y/so ftZu nzso dZ;'.
20) e/Adoh ;zfyneh ;zrmB B/ Gkos dhnK nkofEe fefonktK Bz{ fezBQ/ y/soK ftZu tzfvnk j?<
21) Gkos ftZu y/sh T[sgkdesk dh ewh pko/ dZ;'.
22) Gkos dh iB;zfynk dhnK ftP/PsktK dZ;'.
23) Gkos ftZu rohph dk noE dZ;'.
24) Gkos ftZu rohph d{o eoB bJh uko T[gkn dZ;'.
25) Gkos ftZu p/o[Irkoh d/ ekoD dZ;'.
26) w[dok ;fcsh s'A eh Gkt j?< fJ; d/ ekoD dZ;'.
27) Gkosh noEftt;Ek d/ nkofEe ftek; d/ gZXo pko/ dZ;'.
28) gqsh ftnesh nkwdB s'A eh Gkt j?< fJ; Bz{ fet/A wkfgnk iKdk j?<
29) noEftt;Ek d/ gqkEfwe, r"D ns/ sh;o/ y/soK ftZu nzso dZ;'.
30) Gkos d/ nkofEe ftek; d/ w[Zy ;ze/s fejV/ jB.
gzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙB
125125125125----130 Ùpd130 Ùpd130 Ùpd130 ÙpdK tkb/ gqÙBK tkb/ gqÙBK tkb/ gqÙBK tkb/ gqÙB
1) Gkos dh iB;zfynk dhnK ftÙ/;sktK pko/ fby'.
2) Gkos ftZu Bht/A ihtB gZXo d/ eh ekoB jB<
3) Gkos ftZu rohph d/ ekoBK pko/ ft;Eko ftZu fby'.
4) Gkos ftZu p/o[irkoh d{o eoB d/ Yzr dZ;'.
42
Gkr (Gkr (Gkr (Gkr (JJJJ) ) ) ) ---- fJfsjk;fJfsjk;fJfsjk;fJfsjk; fJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙBfJZe nze tkb/ gqÙB
gkmgkmgkmgkm----1111
g{otg{otg{otg{ot----fJfsjk; (fJfsjk; (fJfsjk; (fJfsjk; (ikDikDikDikD----gSkD) ns/ eK;k :[Zr dhnK ;fGnsktKgSkD) ns/ eK;k :[Zr dhnK ;fGnsktKgSkD) ns/ eK;k :[Zr dhnK ;fGnsktKgSkD) ns/ eK;k :[Zr dhnK ;fGnsktK
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
1. g{ot fJfsjk; s'A eh Gkt j?<
2. fJfsjkf;e wB[Zy d/ :[Zr s'A eh Gkt j?<
3. wB[Zy dh T[sgsh fet/A j'Jh<
4. XKsK dh y'i ed'A j'Jh<
5. fgokfwv s'A eh Gkt j?<
6. nkfd wB[Zy s'A eh Gkt j?<
7. g{ot fJfsjk; wkBt dhnK fe;wK pko/ dZ;'<
8. nZr dh y'i pko/ dZ;'<
9. p[ZXhXkoh iht pko/ dZ;'<
10. ;zdK s'A eh Gkt j?<
11. nkfd wB[Zy d/ ftÙtkÙK pko/ dZ;'<
12. BthB gZEo :[Zr s'A eh Gkt j?<
13. ;{oi dh g{ik s'A eh Gkt j?<
14. ebk s'A eh Gkt j?<
15. eK;h :[Zr ftZu fejV/ okiK dk T[ZEkB j'fJnk<
16. w?;'gNkwhnK dh ;ZfGnsk s'A eh Gkt j?<
17. g[oksB gZEo :[Zr ftZu wB[Zy d/ jfEnko fe; soQK d/ j[zd/ ;B<
18. BthB gZEo :[Zr ftZu wB[Zy d/ jfEnko fe; soQK d/ j[zd/ ;B<
19. BthB gZEo :[Zr ftZu wksk d/th dh g{ik fe; wzst bJh ehsh iKdh ;h<
20. fw;o dh ;fGnsk B{z j'o eh BK fdZsk frnk j?<
21. uhB dh ;ZfGnsk dk ftek; fe; Bdh d/ y/so ftZu j'fJnk<
43
ykbh EK Go'LFykbh EK Go'LFykbh EK Go'LFykbh EK Go'LF
1. fbyD dh ebk brgr aaaaaaaaaaaaaa toQ/ g[okDh j?.
2. nkfd wB[Zy B{z aaaaaaaaaaaa dk th frnkB BjhA ;h.
3. nkfd wB[Zy nkgD/ nkg B{z mzY ns/ rowh s'A ;[oZfyns oZyD bJh aaaaaaaaaaaaaaa ftZu fSg
iKdk ;h.
4. nkfd wB[Zy e[dosh ÙeshnK B{z aaaaaaaaaaaaaaaÙeshnK wzBdk ;h.
5. gjhJ/ dk gq:'r aaaaaaaaaaaaa fwZNh d/ GKv/ pDkT[D tk;s/ ehsk ;h.
6. g[oksB gZEo :[Zr ftZu w[odk ftnesh B{z aaaaaaaaaaaaaaaa dk fotki ;h.
7. e[M epoK fiZE/ gZEo brkJ/ iKd/ ;B T[BQK B{z aaaaaaaaaaaaaaaa fejk iKdk ;h.
8. sKp/ ns/ NhB B{z fwbk e/ b'eK B/ aaaaaaaaaaaaa dh y'i ehsh.
9. uhB ftZu okiK dk T[ZEkB aaaaaaaaaaaaaaa Bdh d/ y/so ftZu j'fJnk.
10. w?;'gNkwhnk B/ o/yk rfDs ftZu T[j f;XKs Ù[o{ ehsk i' pknd ftZu aaaaaaaaaaaaaaaaa dk
f;XKs pfDnk.
11. fw;o d/ b'eK B{z ;wK xVh, ÙhÙk pDkT[D dh ftXh ns/ aaaaaaaaaaaaaaaaaa pDkT[D dk th
frnkB ;h.
pj[Fpj[Fpj[Fpj[Ffffftebghtebghtebghtebgh T[ZsoK tkb/ gqÙBLFT[ZsoK tkb/ gqÙBLFT[ZsoK tkb/ gqÙBLFT[ZsoK tkb/ gqÙBLF
1. ;G s'A gfjbK fe; Xks dh y'i j'Jh<
(T) ;'B/ (n) sKp/
(J) uKdh (;) b'j/
2. eK;/ d/ T[g:'r d/ ekoB fJ; :[Zr B{z fe; dk BK fdZsk<
(T) b'j/ dk :[Zr (n) ;'B/ dk :[Zr
(J) uKdh dk :[Zr (;) eK;/ dk :[Zr
3. w?;'gNkwhnk dh fbgh dk frnkB ;G s'A gfjbK feE/ j'fJnk<
(T) f;zX (n) uhB
(J) w'fjzi'dV' (;) ;[w/o
4. frik d/ fgokfwv ftZu fezB/ gZEoK dk gq:'r ehsk frnk j?<
(T) 27 bZy gZEoK (n) 25 bZy gZEoK
(J) 30 bZy gZEoK (;) 23 bZy gZEoK
44
5. fufes;k d/ y/so ftZu feZE'A d/ b'eK dhnK gqkgshnK pj[s jB<
(T) jVZgk (n) Gkos
(J) uhB (;) fw;o
6. w?;'g'Nkwhnk dk noE j?L
(T) d' d/ÙK d/ ftZu y/so (n) d' BdhnK d/ ftZu y/so
(J) uko BdhnK d/ ftZu dk y/so (;) nZm BdhnK d/ ftZu dk y/so
fszB nzeK tkbfszB nzeK tkbfszB nzeK tkbfszB nzeK tkb/ gqÙB/ gqÙB/ gqÙB/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. g{ot fJfsjk; s/ B'N fby'<
2. wB[Zy dh T[sgZsh s/ B'N fby'<
3. nkfd wB[Zy s/ B'N fby'<
4. p[ZXhXkoh iht pko/ fby'<
5. g[oksB gZEo :[Zr s/ B'N fby'<
6. BthB gZEo :[Zr s/ B'N fby'<
7. gÙ{gkbD s/ B'N fby'<
8. ;zrfms ihtB s/ B'N fby'.
9. eK;h :[Zr d/ ;wkfie ihtB s/ B'N fby'<
10. eK;h :[Zr ftZu ftfrnkB s/ B'N fby'<
11. eK;h :[Zr ftZu ebk pko/ dZ;'<
12. f;zX xkNh dh ;fGnsk s/ B'N fby'<
13. nkozG d/ wB[Zy d/ nktkikJh d/ ;kXBK pko/ s[;hA eh ikDd/ j'<
14. eK;/ :[Zr ftZu eh Xkofwe spdhbhnK nkJhnK ;B<
gzi nzeK tkb/ gqÙBgzi nzeK tkb/ gqÙBgzi nzeK tkb/ gqÙBgzi nzeK tkb/ gqÙB
125125125125----130 Ùpd130 Ùpd130 Ùpd130 ÙpdK tkb/ gqÙBK tkb/ gqÙBK tkb/ gqÙBK tkb/ gqÙB
1. g{ot fJfsjk; wB[Zy d/ ihtB, ftek; ns/ ofjD;fjD d/ Yzr B{z ft;Eko Bkb fby'.
2. g{ot fJfsjk; wB[Zy d/ Xow, ftÙtkÙ s/ ebk pko/ ft;Eko Bkb fby'.
3. XksK dh y'i Bkb wB[Zy d/ ;wkfie ;zrmB ns/ ftfrnkB dk eh ftek; j'fJnk<
45
4. eK;h :[Zr ;w/A ftfrnkB dh ikDekoh pko/ ft;Eko Bkb fby'.
5. jVZgk dh ;z;feqsh T[Zs/ fJe B'N fby'.
6. w?;'g'NkwhnK dh ;fGnsk d/ pko/ ft;Eko Bkb fby'.
7. uhB dh ;fGnsk s/ ft;Eko g{ote B'N fby'.
gkmgkmgkmgkm----2222
w[ZYb/ b'jw[ZYb/ b'jw[ZYb/ b'jw[ZYb/ b'j----:[Zr dk ;wki (1200 JhL g{ot s'A 600 JhL sZe):[Zr dk ;wki (1200 JhL g{ot s'A 600 JhL sZe):[Zr dk ;wki (1200 JhL g{ot s'A 600 JhL sZe):[Zr dk ;wki (1200 JhL g{ot s'A 600 JhL sZe)
fJe nzeK tkb/ gqÙBfJe nzeK tkb/ gqÙBfJe nzeK tkb/ gqÙBfJe nzeK tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBBBB
1. b'j/ dh y'i s'A eh Gkt j?<
2. Gkosh ;ZfGnsk s'A eh Gkt j?<
3. nkohnk dh ;fGnsk s'A eh Gkt j?<
4. Gkosh ;ZfGnsk d/ Ù[o{ ftZu fejV/ okiK dh ;EkgBk j'Jh<
5. rzXko dh ebk Ù?bh eh ;h<
6. ;wheoD s'A eh Gkt j?<
7. okiBhfse nt;Ek s'A eh Gkt j?<
8. ;wkfie nt;Ek s'A eh Gkt j?<
9. gfotko s'A eh Gkt j?<
10. nkdoÙ s'A eh Gkt j?<
11. uko t/dK d/ Bkw dZ;'<
12. Xks{ ebk d/ Bw{B/ fejV/ jB<
13. ekbhdk; dhnK ouBktK dZ;'<
14. uhBh ;fGnsk ftZu okik eh eodk ;h<
15. :{BkBh ;fGnsk pko/ dZ;'<
16. o'wB ;fGnsk pko/ dZ;'<
17. w"ohnk tzÙ dh BhAj fe; B/ oZyh ns/ T[; B/ fe; tzÙ dk ykswk ehsk<
46
ykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LF
1. b'j :[Zr dk T[d? aaaaaaaaaaaaaaaaa :[Zr s'A pknd j'fJnk.
2. uzdo r[gs w"ohnk aaaaaaaaaaaaaaaa dk ;z;Ekge ;h.
3. Gkosh gqkuhB ;fGnsk fort?fde ekb s'A b? e/ aaaaaaaaaaaaaaaa ekb sZe Gkos ftZu tXh
c[Zbh.
4. aaaaaaaaaaaaaaaaaaaa ekb B{z gqkuhB Gkos d/ fJfsjk; dk ;[fBjoh :[Zr nkfynk iKdk j?.
5. aaaaaaaaaaaaa uhB dk Xkofwe B/sk ;h.
6. aaaaaaaaaaaaaa d/ ;szG T[Zs/ uko Ù/oK dh w{osh nÙ'e ;wokN d/ ;w/A pDh.
7. aaaaaaaaaaaaaaaa B{z Gkosh Ù?e;ghno th nkfynk iKdk j?.
8. w"ohnk oki d/ ;w/A dk aaaaaaaaaaaaa dk noE Ùk;so ;z;feqs GkÙk ftZu okiBhsh dk T[usw
Bw{Bk j?.
9. tho ekb ftZu owkfJD ns/ aaaaaaaaaaaaa w[Zy wjKekft fby/ rJ/.
10. aaaaaaaaaaaaaaaa gqf;ZX uhBh :ksoh ;h.
11. aaaaaaaaaaaaaaaaa Bkwh g[;se gb?N' B/ fbyh.
pj[Fpj[Fpj[Fpj[Ffffftebghtebghtebghtebgh T[ZsoK tkb/ gqÙBLFT[ZsoK tkb/ gqÙBLFT[ZsoK tkb/ gqÙBLFT[ZsoK tkb/ gqÙBLF
1. wB[Zy B{z b'j' dh ikDekoh ed'A j'Jh<
(T) 4000 Jha g{ot (n) 3000 Jha g{ot
(J) 2000 Jha g{ot (;) 5000 Jha g{ot
2. Gkos ftZu b'j/ dk gq:'r ed'A j'fJnk<
(T) 3000 Jha g{ot (n) 1000 Jha g{ot
(J) 1200 Jha g{ot (;) 1500 Jha g{ot
3. p[ZX Xow ns/ i?B Xow dk T[d? feZE/ j'fJnk<
(T) fw;o (n) igkB
(J) uhB (;) Gkos
4. uhBh ;wki B{z fezBhnK Ùq/DhnK ftZu tzfvnk frnk ;h<
(T) fszB (n) uko
(J) d' (;) gzi
47
5. uhB dh wjkB dhtko fezBh bzph j?<
(T) 2400 feLwhL (n) 2800 feLwhL
(J) 2500 feLwhL (;) 2700 feLwhL
6. uhB dh wjkB dhtko fezB/ whNo d/ brGr T[Zuh j?<
(T) 20 whNo (n) 15 whNo
(J) 10 whNo (;) 6 whNo
7. i?B Xow d/ fezB/ shoEzeo j'J/ jB<
(T) 30 (n) 28
(J) 24 (;) 32
fszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙBfszB nzeK tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. Gkosh ;fGnsk s/ B'N fby'<
2. Gkosh ;fGnsk ftZu b'j/ dh y'i s/ B'N fby'<
3. Gkosh ;fGnsk ftZu w'ohnk tzÙ s/ B'N fby'<
4. Gkosh ;fGnsk ftZu okiBhfse nt;Ek s/ B'N fby'<
5. Gkosh ;fGnsk ftZu ;wkfie nt;Ek s/ B'N fby'<
6. Gkosh ;fGnsk ftZu Xow pko/ s[;h eh ikDd/ j'<
7. uhBh ;fGnsk ftZu okiBhfse ftt;Ek pko/ fby'<
8. uhBh ;fGnsk ftZu ;wkfie gqpzX s/ B'N fby'<
9. uhBh ;fGnsk ftZu nkofEe nt;Ek s/ B'N fby'<
10. uhBh ;fGnsk ftZu ebk s/ B'N fby'<
11. :{BkBh ;fGnsk ftZu ;wkfie nt;Ek s/ B'N fby'<
12. o'wB ;fGnsk d/ gqpzXeh YKu/ s/ B'N fby'<
13. Gkosh ;fGnsk dh ftfrnkfBe d/D s/ B'N fby'.
gzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. nkohnk dh ;fGnsk pko/ ft;Eko Bkb fby'.
2. b'j :[Zr ;w/A uhBh ;fGnsk dh ft;Eko Bkb ikDekoh fdU.
3. f;ezdo d/ ;kwoki pko/ ft;Eko Bkb fby'.
48
4. b'j :[Zr ;w/A o'wB ;kwoki dh ÙkÙB gqpzXeh ns/ ekB{zB dk toBD eo'.
5. b'j :[Zr d/ ;wki ftZu :{BkBh ;ZfGnsk dh ;zy/g ikDekoh fdU.
gkmgkmgkmgkm----3333
wZX ekbhB ;z;kowZX ekbhB ;z;kowZX ekbhB ;z;kowZX ekbhB ;z;ko
fJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙB
fJe fJe fJe fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBÙpd iK fJe tke tkb/ gqÙBÙpd iK fJe tke tkb/ gqÙBÙpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
1. ;kwzstkdh ftt;Ek pko/ s[;h eh ikDd/ j'<
2. uou s'A eh Gkt j?<
3. T[Zso wZXekbhB :[Zr s'A eh Gkt j?<
4. ;kfjs s'A eh Gkt j?<
5. GtB T[;koh pko/ dZ;'<
6. nop ;ZfGnsk s'A eh Gkt j?<
7. wZX ekbhB :[Zr ftZu :{og d/ fejV/ Bro wjkB tgkfoe e/Ado pD rJ/<
8. fJ;bkw Xow d/ w'Yh e"D ;B ns/ T[BQK dk iBw ed'A j'fJnk<
9. nop ;kwoki ftZu dk;K dh ;fEsh eh ;h<
10. nop ;kwoki ftZu fJ;sohnK dh eh ;fEsh ;h<
11. 13thA ;dh ftZu Gkos d/ Xkofwe y/so ftZu fejV/ d' nzd'bB gqf;ZX j'J/<
12. wZXekbhB Gkos ftZu bkj"o ftZu fejV/ ekoykB/ gqf;ZX j'J/<
ykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LF
1. gqkuhB ekb ns/ nkX[fBe ekb d/ ftueko d/ ;w/A B{z aaaaaaaaaaaaaaa ekb efjzd/ jB.
2. fJ;bkw Xow d/ ;z;Ekge j˜os w[jzwd ;kfjp aaaaaaaaaaaaaaa Jh;th ftZu g?dk j'J/.
3. eo{;/v dk noE aaaaaaaaaaaaaaaa j[zdk j?.
4. S{s o'r d/ fJbki dk gsk aaaaaaaaaaaaaaaaa B/ brkfJnk.
5. wfjw{d r˜Bth d/ Bkb Gkos d/ ftZu nkT[D tkbk ftdtkB aaaaaaaaaaaaaaaaaa ;h.
6. ekri d/ B'NK d/ gqubB dk wkD aaaaaaaaaaaaaaa b'eK B{z gqkgs j?.
49
pj[Fpj[Fpj[Fpj[Ffffftebghtebghtebghtebgh T[ZsoK tkb/ gqÙBLFT[ZsoK tkb/ gqÙBLFT[ZsoK tkb/ gqÙBLFT[ZsoK tkb/ gqÙBLF
1. wkofNB b{Eo feE'A dk ofjD tkbk ;h<
(T) uhB (n) iowBh
(J) Gkos (;) coK;
2. ;kwzsK B{z fezBhnK Ùq/DhnK ftZu tzfvnk frnk<
(T) d' (n) uko
(J) gzi (;) S/
3. fJ;bkw Xow dh ;EkgBk fe; B/ ehsh<
(T) r[o{ BkBe d/t ih (n) j˜os w[jzwd ;kfjp
(J) wjKtho ;[nkkwh (;) r"sw p[ZX
4. wZX ekb ed'A s'A ed'A sZe wzfBnk iKdk j?<
(T) 6thA ;dh s'A 12thA ;dh sZe (n) 5thA ;dh s'A 15thA ;dh sZe
(J) 8thA ;dh s'A 9thA ;dh sZe (;) 8thA ;dh s'A 12thA ;dh sZe
5. “b'j ns/ y{B dh Bhsh” Bkb nzdo{Bh ftdo'j B{z fe; B/ ysw ehsk<
(T) pbpB (n) w[jzwd s[rbe
(J) s?w{o (;) fJbs[sfwÙ
fszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ g60 ÙpdK tkb/ g60 ÙpdK tkb/ g60 ÙpdK tkb/ gqÙBqÙBqÙBqÙB
1. ;kwzstkdh ftt;Ek s/ B'N fby'<
2. uou dh G{fwek pko/ dZ;'<
3. wZX ekbhB ;z;ko ftZu tgko s/ tDi dh eh ;fEsh ;h<
4. nop ;fGnsk ftZu fJ;bkw d/ T[EkB s/ B'N fby'<
5. nop ;fGnsk ftZu ;z;feqsh s/ ftfrnkB s/ B'N fby'<
6. Gkos d/ ;kwfie ihtB s/ B'N fby'<
7. Gkos d/ nkofEe ihtB s/ B'N fby'<
8. wZX ekbhB :{og ftZu f;Zfynk s/ B'N fby'.
9. wZX ekbhB ;z;ko ftZu :{og dh GtB-T[;koh s/ B'N fby'.
10. Gkos d/ ;ZfGnkuko s/ B'N fby'.
11. wZXekbhB Gkos d/ ftfrnkfBe ftek; pko/ dZ;'.
50
gzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. wZX ekbhB :{og d/ ;wki ftZu ;kwzs ns/ uou dh G{fwek pko/ ft;Eko Bkb dZ;'.
2. nopK dh ;fGnsk dk toBD eo'.
3. nopK dh ;fGnsk dh ;z;feqsh ns/ ftfrnkB B{z eh d/D j?<
4. wZX ekbhB Gkos dh ;wkfie, nkofEe s/ ;z;feqfse nt;Ek dk toBD eo'.
gkmgkmgkmgkm----4444
nkX[fBe ekb dk nkozGnkX[fBe ekb dk nkozGnkX[fBe ekb dk nkozGnkX[fBe ekb dk nkozG
fJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke fJe Ùpd iK fJe tke fJe Ùpd iK fJe tke fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBtkb/ gqÙBtkb/ gqÙBtkb/ gqÙB
1. ;kwzstkd ftZu froktN s'A eh Gkt j?<
2. fe;kBK d/ ftdo'j s'A eh Gkt j?<
3. g[Bo ikfrqsh s'A eh Gkt j?<
4. “soetkd dk nkozG” fJ; s'A eh Gkt j?<
5. wkBttkd s'A eh Gkt j?<
6. Xow ;[Xko nzd'bB s'A eh Gkt j?<
7. e?E'fbe Xow ;[Xko s'A eh Gkt j?<
8. fBoze[Ùtkd s'A eh Gkt j?<
9. fejV/ d' :{ogh d/ÙK ftZu okÙNoh J/esk dh ;EkgBk ;G s'A gfjbK j'Jh.
ykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LF
1. wkoe g'b' d/ aaaaaaaaaaaaaaaaa :zso dh y'i d/ ekoD ;w[zdoh :ksok eoB ftZu ;[ftXk fwbh.
2. Skg/ykB/ dh y'i s''A gfjbK g[;seK aaaaaaaaaaaaaaa Bkb fbyhnK iKdhnK ;B.
3. aaaaaaaaaaaaaaaaaa B/ d{ophB dh y'i ehsh. fJj aaaaaaaaaaaaaaa dk ofjD tkbk ;h.
4. nwohek wjKdhg dh y'i aaaaaaaaaaaaaaaaa B/ ehsh.
5. aaaaaaaaaaaaaaaaaaaa B/ coK;h;h ;?Bk dh nrtkJh eod/ j'J/ coK; B{z fJzrb?Av s'A nk˜kd
eotkfJnk.
6. aaaaaaaaaaaaaaaa fJzrb?Av dk gfjbk fNT{vo ;wokN ;h fi; B/ nkgDh gsBh s'A sbke b?D bJh
g'g Bkb MrVk w[Zb b? fbnk.
51
pj[Fpj[Fpj[Fpj[FFtebghFtebghFtebghFtebgh T[ZsoK tkb/ gqÙBLFT[ZsoK tkb/ gqÙBLFT[ZsoK tkb/ gqÙBLFT[ZsoK tkb/ gqÙBLF
1. fJzrb?Av dh eqKsh ed'A j'Jh<
(T) 1688 Jha (n) 1508 Jha
(J) 1608 Jha (;) 1624 Jha
2. “e'go fBe;” feZE'A dk fBtk;h ;h<
(T) fJzrb?Av (n) g'b?Av
(J) fJNbh (;) coK;
3. g[Bo ikfrqsh dh bfjo ;G s'A gfjbK feZE/ Ù[o{ j'Jh<
(T) fJNbh (n) Gkos
(J) fJzrb?Av (;) uhB
4. nwohek dh y'i e'bzp; B/ ed'A ehsh<
(T) 1491 JhL (n) 1508 JhL
(J) 1492 JhL (;) 1515 JhL
5. wkofNB b{Eo feZE'A dk wjkB Xow ;[Xko B/sk ;h<
(T) iowBh (n) fJzrb?Av
(J) Gkos (;) uhB
6. r?bhbhU B/ d{ophB dh y'i ed'A ehsh<
(T) 1604 Jha (n) 1609 JhL
(J) 1605 JhL (;) 1608 JhL
fszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. ;kwzstkd ftZu froktN d/ eh ekoB ;B<
2. g[Boikfrqsh s/ B'N fby'.
3. Xow-;[Xko nzd'bB s/ B'N fby'.
4. p;shtkd s/ B'N fby'.
5. :{og ftZu okÙNoh okiK d/ T[EkB d/ ;wkfie ekoB eh ;B<
6. :{og ftZu okÙNoh okiK d/ T[EkB d/ nkofEe ekoB eh ;B<
7. :{og ftZu okÙNoh okiK d/ T[EkB d/ okiBhfse ekoB eh ;B<
8. :{oghB okÙNoK dh fuzsk fejVhnK fszB rZbK bJh ;h<
52
gzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙ130 ÙpdK tkb/ gqÙ130 ÙpdK tkb/ gqÙ130 ÙpdK tkb/ gqÙB B B B
1. Xow ;[Xko nzd'bB pko/ ft;Eko ;fjs toBD eo'<
2. :{og ftZu okÙNoh okiK d/ T[ZEkB dk ft;Eko g{ote toBD eo'.
gkmgkmgkmgkm----5555
gfjbk ftÙt :[ZXgfjbk ftÙt :[ZXgfjbk ftÙt :[ZXgfjbk ftÙt :[ZX
fJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
1. gfjb/ ftÙt:[ZX s'A eh Gkt j?<
2. fto'Xh r[ZNK ftZu tzv s'A eh Gkt j?<
3. d'-gZyh fwZsosk s'A eh Gkt j?<
4. fszB d/Ùh ;zXh s'A eh Gkt j?<
5. p;shnK bJh ;zxoÙ s'A eh Gkt j?<
6. gDv[ZphnK d/ :[ZX s'A eh Gkt j?<
7. g?fo; d/ ÙKsh ;zw/bB s'A eh Gkt j?<
8. “to;kfJ dh ;zXh” s'A eh Gkt j?<
9. gfjb/ wjK:[ZX ftZu fezB/ okÙNoK B/ fjZ;k fbnk<
10. w'oke' ;zeN dk w[ZYbk ekoB eh ;h<
11. fwZso okÙNoK B/ s[oeh B{z ed'A jokfJnk<
12. pbrkohnk B/ fwZso okÙNoK nZr/ nkswF;wogB ed'A ehsk<
13. to;kfJ dh ;zXh ed'A ns/ fe;Ffe; ftueko j'Jh<
14. fBT{bh dh ;zXh fe; Bkb ns/ ed'A ehsh rJh<
15. gfjb/ ftÙt :[ZX d/ e'Jh d' nkofEe gqGkt dZ;'<
ykbh ;EkB Go'LFykbh ;EkB Go'LFykbh ;EkB Go'LFykbh ;EkB Go'LF
1. ;szpo 1879 JhL ftZu d' gZyh ;zXh nk;Nohnk dh okiXkBh aaaaaaaaaaaaaa fty/ j'Jh ;h.
2. 1904 JhL ftZu aaaaaaaaaaaaaaaa ns/ aaaaaaaaaaaaaa ftueko ;wM"sk j'fJnk ;h.
3. g{oph d[BhnK ftZu ikD bJh iowBh B/ aaaaaaaaaaaaaaaaaa o/bt/ dk fBowkD ehsk.
4. aaaaaaaaaaaaaaaaaaa dh ;zXh T[Zs/ 28 i{B 1919 JhL B{z fwZsoFokÙNoK ns/ iowBh ftueko g?fo;
d/ ÙhÙ wjZb ftZu d;sıs j'J/.
53
5. 4 i{B 1920 JhL dh fNqnkB' dh ;zXh aaaaaaaaaaaaaa Bkb ehsh rJh.
6. fwZso okÙNoK B/ s[oeh Bkb aaaaaaaaaaaaaaaaaa ;zXh ehsh.
7. gzfvs itkjo bkb Bfjo{ B/ g?fo; ;zw/bB B{z aaaaaaaaaaaaaaaaa fejk j?.
8. wjK:[ZX fgZS'A GftZy ftZu fJ; soQK d/ fGnkBe :[ZXK B{z o'eD bJh aaaaaaaaaaaaaaaa dh ;EkgBk
ehsh rJh.
pj[Fpj[Fpj[Fpj[FFtebghFtebghFtebghFtebgh T[ZsoK d/ gqÙBLFT[ZsoK d/ gqÙBLFT[ZsoK d/ gqÙBLFT[ZsoK d/ gqÙBLF
1. :{ogh okÙNoK okjhA r[gs ;wM"sk gqDkbh fe; dh e{NBhsh dk Bshik ;h<
(T) B?g'bhnB (n) fJzrb?Av
(J) o{; (;) fp;wkoe
2. o{;FigkB :[ZX ed'A bfVnk frnk ;h<
(T) 1882 JhL (n) 1904-05 JhL
(J) 1879 JhL (;) 1870 JhL
3. gfjb/ ftÙt:[ZX d/ nzs ftZu ;G s'A gfjbK fejV/ d/Ù B/ nkswF;wogD ehsk ;h<
(T) coK; (n) s[oeh
(J) iowBh (;) pbrkohnk
4. :[ZX s'A pknd fejV/ d/Ù ftZu ÙKsh ;zw/bB p[bkfJnk frnk<
(T) coK; (n) fJzrb?Av
(J) fJNbh (;) igkB
5. fBT[bh dh ;zXh fejV/ d/Ù Bkb ehsh rJh ;h<
(T) pbrkohnk (n) s[oeh
(J) iowBh (;) nk;Nohnk
fszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. gfjb/ ftÙt:[ZX d/ eh ekoB ;h<
2. fszB d/Ùh ;zXh s/ B'N fby'.
3. fJzrb?Av ns/ coK; d/ ;wM's/ pko/ B'N fby'.
54
4. p;shnK d/ ;zxoÙ s/ B'N fby'.
5. w'oke' ;zeN s/ B'N fby'.
6. g{oph ;wf;nk s/ B'N fby'.
7. gfjb/ ftÙt :[ZX s/ B'N fby'.
8. g?fo; Ùksh ;zw/bB s/ B'N fby'.
9. to;kfJ dh ;zXh s/ B'N fby'.
10. ;z;ko ftZu Bt/A okÙNoK d/ T[Gko s/ B'N fby'.
11. ;z;ko dh d[pkok tzv s/ B'N fby'.
12. gfjb/ ftÙt:[ZX d/ ;wkfie f;ZN/ dZ;'.
13. gfjb/ ftÙt:[ZX d/ nkofEe f;ZN/ dZ;'.
14. o{;FigkB :[ZX (1904-05) s/ B'N fby'.
gzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. gfjb/ ftÙt :[ZX d/ ekoBK dk toBD eo'.
2. gfjb/ ftÙt :[ZX dhnK w[Zy xNBktK dk ;zy/g toBD eo'.
3. g?fo; dh Ùksh ;wM's/ dh ftnkfynk eo'.
4. ftÙt :[ZX d/ nkofEe ns/ ;wkfie f;ZfNnk dk ft;Eko g{ote toBD eo'.
5. w'oke' ;zeN dk ft;Eko g{ote toBD eo'.
gkmgkmgkmgkm----6666
1919 Jha s'A d{;o/ ftÙt :[ZX sZe dk ;z;ko1919 Jha s'A d{;o/ ftÙt :[ZX sZe dk ;z;ko1919 Jha s'A d{;o/ ftÙt :[ZX sZe dk ;z;ko1919 Jha s'A d{;o/ ftÙt :[ZX sZe dk ;z;ko
fJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBBBB
1. d{;o/ ftÙt:[ZX s'A gfjbK ;z;ko fejV/ d' r[NK ftZu tzfvnK frnk ;h<
2. nkofEe wzdjkbh s'A eh Gkt j?<
3. “b/NoB” dh ;zXh eh ;h<
4. w[;'fbBh d/ d' ;wkfie ezw dZ;'<
5. Bk˜hdb d/ e'Jh d' f;XKs dZ;'<
55
6. Xkofwe Bhsh pko/ Bk˜htkd dk eh ftuko j?<
7. igkB d/ ÙfjoK T[Zs/ fe; ;kb pzpkoh j'Jh<
8. igkB ns/ nwohek B/ :[ZX ftZu feT[A fjZ;k fbnk<
9. g?fo; ;zw/bB s'A eh Gkt j?<
10. iowBh d/ gsB s'A eh Gkt j?<
11. ;z:[es okÙNo ;zx dh ;EkgBk fe; bJh j'Jh<
12. d{;o/ ftÙt :[ZX s'A gfjbK ;z;ko fejV/ d' r[ZNK ftZu tzfvnk frnk ;h<
13. d{i/ ftÙt :[ZX dk nzs ed'A j'fJnk<
14. :[ZX d/ f;ZN/ ti'A iowBh dh okiXkBh s/ eh gqGkt fgnk<
15. d{;o/ ftÙtF:[ZX s'A pknd ;z;ko fejV/ d' r[NK ftZu tzfvnk frnk<
ykbh ;EkB Go'LFykbh ;EkB Go'LFykbh ;EkB Go'LFykbh ;EkB Go'LF
1. aaaaaaaaaaaaaaaaaaa th jfEnkoK dh d"V ns/ :[ZXK B{z o'eD ftZu n;cb fojk.
2. gfjb/ ftÙt :[ZX s'A fgZS'A aaaaaaaaaaaaaaaaa :{og dh okiBhsh s'A p/w[Zy j' frnk.
3. 1929 JhL s'A 1933 JhL d/ dofwnkB ftÙt B{z fGnkBe aaaaaaaaaaaaaaaaaa dk ;kjwDk eoBk fgnk.
4. ck;htkd dk noE j?aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa.
5. w[;'fbBh B/ e?E'fbe goik B{z nkgD/ gZy ftZu eoB bJh 1929 JhL ftZu aaaaaaaaaaaaaa ;zXh
ehsh.
6. fjNbo iowBh B{z :{og dk fJZe aaaaaaaaaaaaaaaaaa d/Ù pDkT[Dk ukj[zdk ;h.
7. nwohek B/ igkB d/ aaaaaaaaaaaaaaaa ns/ aaaaaaaaaaaaaaaaBroK T[Zs/ n?Nw pzp ;[ZN/.
8. :[ZX s'A pknd fJzrb?Av ftZu “b/po gkoNh” dk B/sk aaaaaaaaaaaaaaaaaaa BtK gqXkB wzsoh pfDnk.
pjpjpjpj[F[F[F[FFtebghFtebghFtebghFtebgh T[ZsoK tkb/ gqÙBLFT[ZsoK tkb/ gqÙBLFT[ZsoK tkb/ gqÙBLFT[ZsoK tkb/ gqÙBLF
1. d{;o/ ftÙt :[ZX s'A gfjbK :{og fezB/ r[ZNK ftZu tzfvnk frnk<
(T) uko (n) fszB
(J) d' (;) gzi
2. :[ZX d"okB fejV/ d/Ù B/ fwZso d/ÙK B{z jfEnko t/u/ ;B<
(T) fJzrb?Av (n) nwohek
(J) coK; (;) o{;
56
3. ckf;;NK B/ fejV/ ozr dh ewhi B{z nkgDh todh dk fjZ;k pDk fbnk ;h<
(T) bkb (n) ekbk
(J) ghbk (;) fuZNk
4. fjNbo ns/ w[;'fbBh fe; uh˜ Bkb B¯os eod/ ;B.
(T) ÙKsh ns/ goikszso (n) okiszso
(J) b'eszso (;) r[bkwh
5. :[ZX s'A pknd X[oh ÙeshnK dh froktN B/ fejV/ d/Ù B{z :{og ftZu ÙeshÙkbh pDk fdZsk.
(T) o{; (n) nwohek
(J) fJzrb?Av (;) coK;
fszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. nkofEe ;zeN s/ B'N fby'<
2. 1929 Jha d/ nkofEe wzdtkVk s/ B'N fby'.
3. fJNbh ftZu ck;htkd s/ B'N fby'.
4. iowBh ftZu Bk˜htkd s/ B'N fby'.
5. ikgkB ftZu ;?BheoB s/ B'N fby'.
6. okÙNoh ;zx dh n;cbsk s/ B'N fby'.
7. ckf;;NK d/ T[d/ÙK s/ B'N fby'.
8. d{i/ wjK:[ZX d/ okiBhfse gqGktK T[Zs/ B'N fby'.
9. d{i/ wjK:[ZX d/ nkofEe gqGktK T[Zs/ B'N fby'.
10. g[Bo fBowkD dhnK ;wf;nktK T[Zs/ B'N fby'.
gzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. nkofEe wzdjkbh eh ;h< ftÙt d/ d/ÙK T[s/ fJ; dk eh gqGkt fgnk<
2. iowBh ftZu fjNbo s/ Bk˜htkd dh uouk eo'.
3. ikgkB d/ ;?Bktkd d/ fJ; T[Zs/ eh gqGkt gJ/<
4. okÙNo ;zx eh ;h ns/ fJj n;cb feT[A fojk<
5. d{;o/ wjK:[ZX d/ ekoBK dh uouk eo'.
6. d{;o/ wjK:[ZX dhnK xNBktK T[Zs/ B'N fby'.
7. d{;o/ wjK:[ZX fgS'A okiBhfse s/ nkofEe gZy' fejV/ gqGkt gJ/ ;B<
57
gkmgkmgkmgkm----7777
d{i/ ftÙt:[ZX s'A fgZS'A dk ;z;kod{i/ ftÙt:[ZX s'A fgZS'A dk ;z;kod{i/ ftÙt:[ZX s'A fgZS'A dk ;z;kod{i/ ftÙt:[ZX s'A fgZS'A dk ;z;ko fJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
1. BkN' s'A eh Gkt j?<
2. Ùhs :[ZX s'A eh Gkt j?<
3. :[ZX fBob/g r[ZN s'A eh Gkt j?<
4. okÙNoh nzd'bB s'A eh Gkt j?<
5. g{oB ;toki s'A eh Gkt j?<
6. “c[ZN gkU s/ oki eo'” dh Bhsh eh j?<
7. :{B/;e' s'A eh Gkt j?<
8. vpfbT{an?uaUa s'A eh Gkt j?<
9. nkJhan?;aUa s'A eh Gkt j?<
10. nkJhankoaUa s'A eh Gkt j?<
11. ;"bhv?oNh czv s'A eh Gkt j?<
12. fBÙsoheoD efwÙB s'A eh Gkt j?<
13. ozr G/d dh Bhsh s'A eh Gkt j?<
14. gowkD{ jfEnkoK s'A eh Gkt j?<
15. ncohek dh nk˜kdh bJh ikfrqsh fet/A g?dk j'Jh<
16. “f;J/N'” s'A eh Gkt j?<
17. d{i/ ftÙt :[ZX s'A pknd fejV/ d' wjKdhgK ftZu p;shtkd d/ fto[ZX nzd'bB Ù[o{ j'fJnk<
ykbh ;EkB Go'LFykbh ;EkB Go'LFykbh ;EkB Go'LFykbh ;EkB Go'LF
1. nzro/˜K dh c[ZN dh Bhsh d/ ekoB Gkos d' GkrK ftZu tzfvnk frnk Gkos ns/ aaaaaaaaaaaaaa.
2. thnsBkw dk J/eheoD aaaaaaaaaaaaaaaaaaa JhL ftZu j'fJnk.
3. :{og d/ d/Ù aaaaaaaaaaaaaaa B/ “wkoÙb gbkB” B{z wzBD s'A fJBeko ehsk.
4. 1492 JhL ftZu e'bzp; B/ aaaaaaaaaaaaaaaaaaa bZfGnk.
5. p'fbthnk aaaaaaaaaaaaaaaaaaa d/ nXhB ;h.
6. j'FuhFfwBQ aaaaaaaaaaaaaaaaaa d/Ù dk b'e gqf;ZX B/sk ;h.
7. ;hohnk ns/ b?pBkB aaaaaaaaaaaaaaa JhL ftZu coK;h;h gqG[sZt s'A nk˜kd j'J/.
8. ;z:[es okÙNo dk 7tK ;zw/bB aaaaaaaaaaaaaa Jha ftZu j'fJnk.
9. ;z:[es okÙNo ;zx d/ gqw[Zy aaaaaaaaaaaaaaaaa nzr jB.
58
pj[Fpj[Fpj[Fpj[FFtebghFtebghFtebghFtebgh T[ZsoK tkb/ T[ZsoK tkb/ T[ZsoK tkb/ T[ZsoK tkb/ gqÙBLFgqÙBLFgqÙBLFgqÙBLF
1. :{B?;e' dk iBw ed'A j'fJnk<
(T) 1950 JhL (n) 1948 JhL
(J) 1946 JhL (;) 1947 JhL
2. nwohek d/ ;kBcoKf;f;e' Bro ftZu 25 ngo?b 1945 B{z ;zw/bB ftZu fezB/ okÙNoK B/ fjZ;k
fbnk<
(T) 30 (n) 70
(J) 60 (;) 50
3. d{i/ wjK:[ZX ftZu igkB d/ jho'Ùhwk ns/ Bkrk;keh BroK T[Zs/ fejV/ d/Ù B/ pzp ;[ZN/<
(T) o{; (n) Gkos
(J) coK; (;) ;z:[es oki nwohek
4. gqwkD{ gqhyDK s/ o'e bkT[D bJh 1963 Jha ftZu ;zXh feZE/ j'Jh<
(T) wk;e' (n) g?fo;
(J) fJzrb?Av (;) nwohek
5. BkN' dh ;EkgBk fejV/ d/Ù B/ ehsh<
(T) fJzrb?Av (n) ;z:[es oki nwohek
(J) coK; (;) Gkos
6. wBwko (powk) ns/ ;qh bzek ed'A nk˜kd j'J/<
(T) 1948 JhL (n) 1947 JhL
(J) 1950 JhL (;) 1946 JhL
7. 1942 JhL ftZu feT{pk B{z fe; B/ bZfGnk<
(T) tk;e'FvhFrkwk (n) e'bzp;
(J) ckjh:kB (;) fjT{B;Kr
8. B?b;B wzv/bk fejV/ d/Ù d/ ;B<
(T) ncohek (n) igkB
(J) o{; (;) Gkos
59
fszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. J/Ùhnk ftZu okÙNoh nzd'bB s/ B'N fby'<
2. ncohek ftZu okÙNoh nzd'bB s/ B'N fby'<
3. b/fNB nwohek ftZu okÙNoh ;[szsosk nzd'bB s/ B'N fby'.
4. Bt/A ;[szso okÙNoK d/ ftek; s/ B'N fby'.
5. r[ZN fBog/y nzd'bB s/ B'N fby'.
6. nzso okÙNoh nkofEe Bhsh ftZu ;[szso d/ÙK dh G[fwek s/ B'N fby'.
7. fBÙÙsoheoB T[Zs/ B'N fby'.
8. Ùhs :[ZX s/ B'N fby'.
9. okÙNoh ;zx dh ;fj:'r dh Bhsh pko/ B'N fby'.
10. p;shtkd d/ fto[ZX ;zxoÙ s/ B'N fby'.
11. ozrFG/d dh Bhsh pko/ s[;hA eh ikDd/ j'<
gzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. d{i/ wjK:[ZX s'A fgS'A Ù[o{ j'D tkbk ÙKsh :[ZX eh ;h< fJ; dk ;z;ko T[Zs/ eh gqGkt fgnk.
2. okÙNoh ;[szsosk nzd'bB dk b?fNB nwohek d/ ;zdoG ftZu toBD eo'.
3. gowkD{ pzpK ns/ fBÙÙsoheoD T[Zs/ B'N fby'.
4. ;z:[es okÙNo ;zx d/ ftÙt Ùksh bJh ehs/ :sBK dk w[bKeD eo'.
gkmgkmgkmgkm----8888
Gkosh ikrqshGkosh ikrqshGkosh ikrqshGkosh ikrqsh
fJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
1. ftdo'j s'A eh Gkt j?<
2. ftdo'j d/ ;o{g s'A eh Gkt j?<
3. 1857 Jha d/ ftdo'j dk ssekbh ekoB eh ;h<
4. 1857 Jha d/ ftdo'j dk gqÙkÙfBe ekoB eh ;h<
5. 1857 Jha d/ ftdo'j d/ d' okiBhfse ekoB eh ;h<
6. 1857 Jha d/ ftdo'j d/ d' ;wkfie ekoB eh ;h<
60
7. 1857 Jha d/ ftdo'j d/ d' ;?fBe ekoB eh ;h<
8. 1857 Jha dh eqKsh s'A pknd fejV/ Bt/A tgkfoe e/Ado j'Ad ftu nkJ/<
9. 1857 Jha dh eqKsh s'A pknd fejVhnK BthnK ;wkfie ;q/DhnK j'Ad ftZu nkJhnK<
10. nkohnk ;wki dh ;EkgBk ed'A s/ feZE/ ehsh rJh ;h<
11. okw feqÙB fwÙB dh ;EkgBk fe;B/ ehsh<
12. fET[;'cheb ;Gk dh ;EkgBk ed'A j'Jh<
13. nbhrVQ nzd'bB s'A eh Gkt j?<
14. BkwXkoh nzd'bB s'A eh Gkt j?<
15. uhc ykb;k dhtkB s'A eh Gkt j?<
16. Gkos ftZu ukj T[d:'r dk nkozG ed'A ns/ feZE/ j'fJnk<
17. okik okw w'jB okJ/ B/ pqjw' ;wki dh ;EkgBk ed'A ehsh<
ykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LF
1. nÙ'e wfjsk ns/ aaaaaaaaaaaaaaaaaa B/ 1857 JhL d/ ftdo'j B{z gfjbk ;[szsosk ;zrokw wzfBnk j?.
2. ikZB bko?A; ns/ aaaaaaaaaaaaaaa B/ 1857 JhL d/ ftdo'j B{z “;?fBe ftdo'j” wzfBnk j?.
3. aaaaaaaaaaaaaaaa ih B{z “;[szsosk nzd'bB dk fgskwk” wzfBnk iKdk j?.
4. pqjw' ;wki dh ;EkgBk okik okw w'jB okJ/ B/ aaaaaaaaaaaaaaaa JhL ftZu ehsh.
5. nkohnk ;wki dh ;EkgBk aaaaaaaaaaaaaaaaaa JhL ftZu j'Jh.
6. pkrkB d/ T[d:'r ftZu ;G s'A gfjbKaaaaaaaaaaaaaaa T[d:'r Ù[o{ j'fJnk.
7. nbhrVQ nzd'bB dk w'Yh aaaaaaaaaaaaaaaaaa ;h.
8. 1898 JhL ftZu aaaaaaaaaaaaaaaaa ftZu fjzd{ ekbi dh ;EkgBk eoB dk wkD ;qhwsh n?ABh p/;zN
B{z iKdk j?.
9. okw feqÙB fwÙB dh ;EkgBk 1896 JhL ftZu aaaaaaaaaaaaaa B/ ehsh.
10. “pzd/ wksow” rhs dh ouBk 1882 JhL ftZu aaaaaaaaaaaaaa ih B/ ehsh.
11. gzikph GkÙk ns/ ;kfjs d/ ftek; bJh f;zx ;Gk B/ aaaaaaaaaaaaaaaaaaaa dh ;EkgBk ehsh.
12. aaaaaaaaaaaaaaaaaa B{z gzikph ;kfjs dk tov;toE wzfBnk iKdk j?.
pj[ Fpj[ Fpj[ Fpj[ FFtebghFtebghFtebghFtebgh T[ZsoK tkb/ gqÙBLFT[ZsoK tkb/ gqÙBLFT[ZsoK tkb/ gqÙBLFT[ZsoK tkb/ gqÙBLF
1. Gkos ftZu gfjbh eZgVk fwZb dh ;EkgBk ed'A j'Jh<
(T) 1850 JhL (n) 1852 JhL
(J) 1853 JhL (;) 1857 JhL
2. pqjw' ;wki dh ;EkgBk fe; B/ ehsh<
61
(T) okik okw w'jB okJ/ (n) wjkswk rKXh
(J) ;[nkwh dfJnk Bzd ;o;tsh (;) ;[nkwh ftt/ekBzd
3. nkohnk ;wki dh ;EkgBk fe; B/ ehsh<
(T) dkdk GkJh Bko'ih (n) ;[nkwh ftt/ekBzd
(J) okik okw w'jB okJ/ (;) ;[nkwh dfJnkBzd ;o;tsh
4. f;zx ;Gk dh ;EkgBk feZE/ j'Jh<
(T) ebeZsk (n) nzfwqs;o
(J) pBko; (;) ibzXo
5. b?g; dh Bhsh fe; B/ ubkJh<
(T) bkov vbj"ih (n) bkov ekoBtkfb;
(J) bkov eo˜B (;) bkov wkT{ANp?NB
6. ifbQnKtkbk pkr dh xNBk ed'A tkgoh<
(T) 1919 JhL (n) 1921 JhL
(J) 1920 JhL (;) 1922 JhL
7. 1905 JhL ftZu pzrkb dh tzv fe; B/ ehsh<
(T) bkov wkT{ANp?NB (n) bkov vbj"ih
(J) bkov eo˜B (;) bkov ekoBtkfb;
8. “Gkos SZv' nzd'bB” fe; B/ ubkfJnk<
(T) wjkswk rKXh (n) ;[nkwh ftt/ekBzd
(J) okik okw w'jB okJ/ (;) Ùjhd Grs f;zx
fszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. 1857 Jha d/ ftdo'j d/ gqÙkÙfBe ekoBK s/ B'N fby'.
2. 1857 Jha d/ ftdo'j d/ okiBhfse ekoBK s/ B'N fby'.
3. 1857 Jha d/ ftdo'j d/ ;wkfie ekoBK s/ B'N fby'.
4. 1857 Jha d/ ftdo'j d/ ;?fBe ekoBK s/ B'N fby'.
5. 1857 Jha d/ ftdo'j dh n;cbsk d/ eh ekoB ;B<
62
6. 1857 Jha d/ ftdo'j d/ f;ZN/ fby'.
7. Bt/A tgkfoe e/AdoK s/ ;zy/g B'N fby'.
8. BthnK ;wkfie Ù/qDhnK s/ ;zy/g B'N fby'.
9. BthnK ;wkfie Ù/qDhnK d/ :'rdkB s/ uouk fby'.
10. pqjw' ;wki s/ B'N fby'.
11. nkohnk ;wki s/ B'N fby'.
12. nbhrVQ nzd'bB s/ ;zy/g B'N fby'.
13. BkwXkoh nzd'bB s/ ;zy/g B'N fby'.
14. f;zx ;Gk nzd'bB s/ ;zy/g B'N fby'.
15. okÙNoh u/sBk s/ B'N fby'.
gzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. 1857 Jha d/ ftdo'j d/ ekoBK pko/ ft;Eko g{ote toBD eo'.
2. 1857 Jha d/ ftdo'j dh n;cbsk s/ f;ZfNnK dk ft;Eko g{ote toBD eo'.
3. pqjw' ;wki dk ft;Eko g{ote toBD eo'.
4. BkwXkoh nzd'bB pko/ ft;Eko g{ote toBD eo'.
5. okÙNoh u/sBk d/ ikfrqs j'D d/ eh ekoB ;B<
6. f;zx ;Gk nzd'bB dk ft;Eko g{ote toBD eo'.
7. Gkosh GÙktK ns/ ;kfjs pko/ ft;Eko g{ote B'N fby'.
8. Bk-fwbtosB bfjo s/ ft;Eko g{ote toBD eo'.
63
gkmgkmgkmgkm----9999
Gkos dk ;[szsosk ;zrqkwGkos dk ;[szsosk ;zrqkwGkos dk ;[szsosk ;zrqkwGkos dk ;[szsosk ;zrqkw
fJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
1. fJzvhnB B?ÙBb eKro; dh ;EkgBk ed'A, feZE/ s/ fe; d[nkok j'Jh<
2. eKro; dk T[d/Ù eh ;h<
3. row db s'A eh Gkt j?<
4. eKro; dh tzv ed'A j'Jh<
5. ;td/Ùh nzd'bB s'A eh Gkt j?<
6. eqKshekoh nzd'bB s'A eh Gkt j?<
7. rdo gkoNh dh ;EkgBk fe;B/, feE/ ns/ ed'A ehsh<
8. r[od[nkok ;[Xko nzd'bB eh ;h<
9. fybkcs nzd'bB s'A eh Gkt j?<
10. Bk-fwbtosB nzd'bB s'A eh Gkt j?<
11. g{oB ;toki eh ;h<
12. w˜d{o ;zx s'A eh Gkt j?<
13. fe;kB ;zrmB s'A eh Gkt j?<
14. Gkos SZv' nzd'bB eh ;h<
15. j'w o{b ;[;kfJNh dh ;EkgBk feZE/ ns/ ed'A j'Jh<
16. ftXkB ;Gk GtB ftZu pzp fe;B/ ;[ZN/ ;B<
17. Ù'qwDh nekbh db dh ;EkgBk ed'A j'Jh<
ykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LFykbh EktK Go'LF
1. eKro; d/ T[j B/sk i' nzro/˜K dhnK fBnK g;zd BhshnK ftZu ftÙtk; oZyd/ ;Baaaaaaaaaaa
nytk™d/ ;B.
2. eKro; d/ i' B/sk nzro/iK dhnK fBnK g;zd BhshnK ftZu ftÙtk; BjhA eod/ ;B
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaa nytk™d/ ;B.
3. 28 d;zpo, 1885 JhL B{z aaaaaaaaaaaaaaaaaa fty/ fJzvhnB B?ÙBb eKro; dh ;EkgBk j'Jh.
64
4. pkb rzrkXo fsbe, bkbk bkigs okJ/ ns/ ftfgB uzdo gkb B{z aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa th fejk
iKdk j?.
5. rdo gkoNh dk gqXkB aaaaaaaaaaaaaaaaaaa ;h.
6. 8 ngo?b 1829 Jha B{z aaaaaaaaaaaaaaaaaaans/ pN[e/Ùto dZs B/ fdZbh dh ftXkB ;Gk GtB
ftZu pzp ;[ZN e/ nkswF;wogD eo fdZsk.
7. Grs f;zx, okir[o{ ns/ ;[yd/t dh Ùjhdh dh :kd ftZu aaaaaaaaaaaaaaa ftZu ;wkoe ;Ekgs
ehsk frnk j?.
8. fe;kB w˜d{o gkoNh dk fuzBQ aaaaaaaaaaaaa ns/ aaaaaaaaaaaaaa ;h.
9. ekwkrkNk wko{ fJZe aaaaaaaaaaaaaa dk BK ;h.
10. ifbQnKtkbk pkr dh xNBk 13 ngo?b 1919 Jha B{z aaaaaaaaaaaaaaaafty/ tkgoh.
pj[Fpj[Fpj[Fpj[Ffffftebghtebghtebghtebgh T[ZsT[ZsT[ZsT[ZsoK tkb/ gqÙBLFoK tkb/ gqÙBLFoK tkb/ gqÙBLFoK tkb/ gqÙBLF
1. Gkos dk gfjbk ;[szsosk ;zrokw ed'A j'fJnk<
(T) 1848 JhL (n) 1830 JhL
(J) 1857 JhL (;) 1858 JhL
2. B"itkB Gkos ;Gk dh ;EkgBk ed'A j'Jh<
(T) 1926 JhL (n) 1930 JhL
(J) 1943 JhL (;) 1953 JhL
3. w[;fbw bhr dh ;EkgBk 30 d;zpo 1906 B{z feZE/ j'Jh<
(T) e?B/vk (n) ebeZsk
(J) Ykek (;) w[zpJh
4. ;[szsosk gqkgsh d/ ;w/A d/Ù ftZu fezBhnK fonk;sK ;B<
(T) 550 (n) 560
(J) 562 (;) 555
5. ;kJhwB efwÙB Gkos ftZu ed'A nkfJnk<
(T) 1930 JhL (n) 1928 JhL
(J) 1932 JhL (;) 1924 Jh
65
6. Ùq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh dh ;EkgBk ed'A j'Jh<
(T) 1920 JhL (n) 1925 JhL
(J) 1930 JhL (;) 1922 JhL
7. johiB ;/te ;zx dh ;EkgBk wjkswk rKXh ih B/ ed'A ehsh<
(T) 1930 JhL (n) 1931 JhL
(J) 1932 JhL (;) 1935 JhL
8. nk˜kd fjzd c"i dk rmB fe; B/ ehsk<
(T) Grs f;zx (n) B/sk ih ;[GkÙ uzdo p';
(J) T{Xw f;zx (;) wjkswk rKXh
fszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. Gkosh okÙNoh eKro; s/ ;zy/g B'N fby'.
2. row db s/ B'N fby'.
3. eKro; dh tzv s/ B'N fby'.
4. ;td/Ùh nzd'bB s/ B'N fby'.
5. eqKshekoh nzd'bB s/ B'N fby'.
6. rdo gkoNh s/ B'N fby'.
7. r[od[nkok ;[Xko bfjo s/ B'N fby'.
8. B"itkB Gkos ;Gk s/ B'N fby'.
9. fybkcs nzd'bB s/ B'N fby'.
10. Bk-fwbtosB nzd'bB s/ B'N fby'.
11. g{oB ;toki dh wzr s/ B'N fby'.
12. w˜d{o ;zx s/ B'N fby'.
13. ;wkitkdh nzd'bB s/ ;zy/g B'N fby'.
14. Gkos SZv' nzd'bB s/ ;zy/g B'N fby'.
15. n˜kd fjzd c"i s/ ;zy/g B'N fby'.
66
gzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB
1. eKro; dh ;EkgBk ns/ ekoi gqDkbh pko/ ft;Eko g{ote fby'.
2. row db s/ ft;Eko g{ote B'N fby'.
3. B'itkB Gkos ;Gk dh ;EkgBk ns/ rshftXhnK d/ ft;Eko ;fjs toBD eo'.
4. r[od[nkok ;[Xko nzd'bB d/ ekoB, ekoigqDkbh s/ f;ZfNnK dk toBD eo'.
5. Bk-fwbtosD nzd'bB pko/ ft;Eko g{ote toBD eo'.
6. f;tb-Bk-cowkBh nzd'bB pko/ ft;Eko ;fjs toBD eo'.
7. fe;kB ;zrmBK d/ T[Zgo B'N fby'.
8. w˜d{o ;zrmBK pko/ ft;Eko g{ote ikDekoh fdT[.
9. ;wkitkdh nzd'bB pko/ s[;h eh ikDd/ j'<
10. Gkos SZv' nzd'bB pko/ ft;Eko ;fjs fby'.
11. Gkos dh tzv dk toBD eo'.
w?g toew?g toew?g toew?g toe
n¯ohek d/ BeÙ/ s/ j/m fby/ ;EkB Go/ ikD L n¯ohek d/ BeÙ/ s/ j/m fby/ ;EkB Go/ ikD L n¯ohek d/ BeÙ/ s/ j/m fby/ ;EkB Go/ ikD L n¯ohek d/ BeÙ/ s/ j/m fby/ ;EkB Go/ ikD L
1. w[oZe'
2. N'B/Ùhnk
3. N'r'
4. e"Ar'
5. ;?ANob ncoheB rDszso (e/Adoh ncoheh fogpfbe)
6. r'bv e';N (xkBk)
7. BkJh˜hohnk
8. wkbh
9. :[rKvk
10. ehBhnk
11. ;[vkB
12. e?w/o{B
13. frBh
14. w?vkrk;eo
15. fw;o
67
:{og d/ BeÙ/ ftZu j/m fby/ ;EkB Go/ ikD L
1. rq/N fpqN?B
2. coK;
3. ;g/B
4. fJNbh
5. iowBh
6. nk;Nqhnk
7. jzroh
8. p[bkohnk
9. g'b?Av
10. ;'thns ;zx
11. o'w
12. g?o/;
13. p?bihnw
14. pofbB
68
Gkr (Gkr (Gkr (Gkr (;;;;) ) ) ) ---- Bkrfoe Ùk;soBkrfoe Ùk;soBkrfoe Ùk;soBkrfoe Ùk;so
gkmgkmgkmgkm----1111
wB[Zy fJZe ;wkfie gqkDhwB[Zy fJZe ;wkfie gqkDhwB[Zy fJZe ;wkfie gqkDhwB[Zy fJZe ;wkfie gqkDh
fJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
gqÙB 1 wB[Zy dhnK w[YbhnK ˜o{osK fejVhnK jB<
gqÙB 2 fJZe nkdoÙ Bkrfoe d/ d' r[DK dk toBD eo'.
gqÙB 3 Bkrfoe s'A eh Gkt j?<
gqÙB 4 ftd/Ùh s'A eh Gkt j?<
gqÙB 5 iwkdo{ iK iBw iks Bkrfoesk eh j[zdh j?<
gqÙB 6 okifeqs Bkrfoesk gqkgs eoB d/ e'Jh d' Yzr fby'.
gqÙB 7 Bkrfoe f;Zfynk dh gfjbh gkmÙkbk fejVh j?<
gqÙB 8 wB[Zy fejVhnK b'VK dh g{osh bJh ;wki ftZu ofjzdk j?<
gqÙB 9 gqhtko s'A Bkrfoe fejV/ d' r[D f;Zydk j?<
gqÙB 10 pDso d/ nkXko s/ gqhtkoK dhnK fe;wK dZ;'.
gqÙB 11 Bkrfoesk d/ d' w[Zy bZSD dZ;'.
gqÙB 12 Bkrfoesk fezB/ gqeko dh j[zdh j?<
ykbh EktK$;EkB Go' Lykbh EktK$;EkB Go' Lykbh EktK$;EkB Go' Lykbh EktK$;EkB Go' L
1a wB[Zy fJe __________ gqkDh j?.
2a o'Nh, __________ ns/ wekB wB[Zy dhnK w[ZYbhnK ˜o{osK jB.
3a __________ ;wkfie ihtB dh gfjbh fJekJh j?/.
4a pDso d/ nkXko s/ gfotko __________gqeko d/ j[zd/ jB.
5a __________ gfotko ftZu f;oc gsBh, gsh ns/ T[jBK s/ fBoGo pZu/ jh j[zd/ jB.
6a ni'e/ ;w/A ftZu b'e fgzvK ftZu'A fBeb e/ __________ ftu t;Dk f˜nkdk g;zd eod/ jB.
7a fe;/ th d/Ù dh T[Bsh T[; d/ BkrfoeK d/ __________ s/ fBoGo eodh j?.
69
8a toswkB ;w/A ftZu Bkrfoe T[j j? fijVk oki dk tckdko fBtk;h j't/ ns/ fi; B{z ;wkfie
s/ __________nfXeko gqkgs j'D.
9a Bkrfoe oki d/ __________ nB[;ko ihtB pshs eodk j? ns/ ngD/ eosZtK dh gkbDk
eodk j?.
10a jo oki ftu __________gqeko dh Bkrfoesk j[zdh j?.
pj[ ftebgh gqÙBpj[ ftebgh gqÙBpj[ ftebgh gqÙBpj[ ftebgh gqÙB
1a ftd/Ùh B{z j/m fbfynK ftZu'A fejVk nfXeko gqkgs BjhA j[zdk<
(i) wsdkB (ii) ;zgZsh pDkT[D dk (iii) u'DK ftZu fjz;k b?D dk (iv) T[go'es ;ko/.
2a __________ ;wkfie r[DK dk gzx{Vk j?.
(i) nypko (ii) gfotko (iii) ;z:[es okÙNo (iv) ftnesh
3a gfotko ftZu ofj e/ ftnesh ftZu fejV/ r[DK dk ftek; j[zdk j?<
(i) gq/w (ii) ;fjDÙhbsk (iii) ;dkuko (iv) T[go'es ;ko/.
4a wB[Zy B{z ;wki dh feT[A io{os j?<
(i) uzrk Bkrfoe pBD bJh
(ii) nkgDhnK b'VK dh g{osh bJh
(iii) uzrk G'iB ykD bJh
(iv) ikBtoK s'A puD bJh
5a nkdoÙ Bkrfoe ftZu fejV/-fejV/ r[DK j'D/ ukjhd/ jB
(i) uzrh ftZfdnk (ii) uzrh f;js (iii) T[Zuk ns/ ;[Zuk ufoZso
(iv) T[go'es ;ko/ jh.
6a pDso d/ nkXko s/ gfotko fezB/ gqeko d/ j[zd/ jB<
(i) 2 (ii) 6 (iii) 8 (iv) 10
7a jo oki ftZu fezB/ gqeko dh Bkrfoesk j[zdh j?.
(i) nZm (ii) gzi (iii) fszB (iv) d'
fszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙB
50505050----60 Ù60 Ù60 Ù60 ÙpdK tkb/ gqÙBpdK tkb/ gqÙBpdK tkb/ gqÙBpdK tkb/ gqÙB
gqÙB 1 wB[Zy fejVhnK b'VK ekoB ;wki ftZu ofjzdk j?<
gqÙB 2 “gqhtko ;wkfie$Bkrfoe r[DK dk gzx{Vk j?.” ftnkfynk eo'.
gqÙB 3 ;wkfie ihtB xo s'A jh nkozG j[zdk j?<
70
gqÙB 4 okifeqs Bkrfoesk fet/A gqkgs ehsh iKdh j?< e'Jh fszB Yzr fby'.
gqÙB 5 Bkrfoesk d/ e'Jh fszB bZSD fby'.
gqÙB 6 wB[Zy bJh gqhtko dk eh wjZst j?<
gqÙB 7 pDso d/ nkXko s/ gqhtko dhnK fe;wK dk toDB eo'.
gzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB
gqÙB 1 fJZe ndoÙ Bkrfoe ftZu fejV/-fejV/ r[D j'D/ ukjhd/ jB<
gqÙB 2 T[j fejVhnK b'VK jB i' wB[Zy B{z ;wki ftZu ofjD bJh w˜p{o eodhnK jB<
gqÙB 3 Bkrfoe ns/ ftd/Ùh ftZu e'Jh gzi nzso dZ;'.
gkmgkmgkmgkm----2222
;oeko;oeko;oeko;oeko
fJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
gqÙB 1 ;oeko d/ fszB nzrK d/ BK fby'.
gqÙB 2 oki d/ fBowkD bJh uko ˜o{oh sZs fejV/ jB< BK fby'.
gqÙB 3 fBnKgkfbek dk w[Zy ezw dZ;'.
gqÙB 4 ;zftXkB ftZu ;'X eoB dh Ùesh ;oeko d/ fe; nzr e'b j?<
gqÙB 5 fBnKgkfbek dh ;[szsosk bJh iZiK dh fB:[esh dk ;G s'A tXhnk Yzr eh j?<
gqÙB 6 fBnKgkfbek dk ekoigkfbek s'A tZy j'Dk fe™ ˜o{oh j?<
gqÙB 7 ftXkBgkfbek dk w[Zy ezw dZ;'.
gqÙB 8 ekoigkfbek eh ezw eodh j?<
gqÙB 9 ;[gohw e'oN d/ iZiK dk ekoiekb fezBk j[zdk j?<
gqÙB 10 ;[gohw e'oN d/ iZiK dh fB:[esh e"D eodk j?<
ykbh ;EkB Go' Lykbh ;EkB Go' Lykbh ;EkB Go' Lykbh ;EkB Go' L
1a __________ fJe okiBhfse ;zrmB j? i' ftneshnK d/ ihtB B[z uzr/ok ns/ ;[oZfyns
pDkT[D bJh j'Ad ftZu nkfJnk.
2a oki bJh ˜o{oh sZs __________, fBÙfus G{wh, ;oeko ns/ gqG[;Zsk jB.
71
3a __________ dk w[Zy ezw ekB{zB pDkT[Dk j[zdk j?.
4a __________ ftXkBgkfbek d[nkok pDkJ/ ekB{zBK B{z bkr{ eodh j?.
5a gzikp ftZu ftXkB gkfbek dk e/tb fJe jh ;dB j? fi; B{z __________ nkfynk iKdk j?.
6a __________ BkrfoeK d/ nfXekoK dh oZfynk eodh j?.
7a Gkos ftZu ;[gohw e'oN d/ iZiK dk ekoiekb __________ ;kb dh T[wo sZe j?.
8a Gkos ftZu __________ d/ iZiK dk ekoiekb 62 ;kb j?.
9a ;oeko d/ __________gqeko d/ w[Zy nzr j[zd/ jB.
10a ;z;d d/ __________;dB j[zd/ jB. fBub/ ;dB B{z __________ns/ T[gob/ ;dB B{z
__________ dk BK fdZsk frnk j?.
pj[ftebgh gqÙB Lpj[ftebgh gqÙB Lpj[ftebgh gqÙB Lpj[ftebgh gqÙB L
1a oki d/ fBowkD bJh fejV/ sZs ˜o{oh jB L
(i) iB;zfynk (ii) fBÙfus G{wh (iii) ;oeko (iv) T[go'es ;ko/ jh
2a ;zftXkB dh oZfyne fe; B{z wzfBnk ikdk j?<
(i) ekoigkfbek (ii) ftXkB gkfbek (iii) fBnK gkfbek (iv) fJjBK ftZu'A e'Jh BjhA
3a Gkos ftZu e/Adoh ;oeko dh ekB{zB pDkT[D tkbh ;z;Ek B{z eh fejk iKdk j?<
(i) ;oeko (ii) ;z;d (iii) gqXkB wzsoh (iv) okÙNogsh
4a ekB{zB pDkT[D dk ezw e"D eodk j?<
(i) okigkb (ii) w[Zy wzsoh (iii) oki wzsoh (iv) ftXkbgkfbek
5a ekB{zBK B{z bkr{ eotkT[D dk ezw fe; d[nkok ehsk iKdk j?<
(i) gqÙkÙB (ii) ekoigkfbek (iii) ;oeko (iv) nkw nkdwh
6a fBnKgkfbek d/ ekoi fejV/ fejV/ jB<
(i) fBnK eoBk (ii) ekB{zB dh ftnkfynk (iii) ;zftXkB dh oZfynk
(iv) T[go'es ;ko/ jh.
7a jkJh e'oN d/ iZi nkgD/ nkj[d/ s/ fezB/ ;kb eh T[wo sZe ofj ;ed/ jB<
(i) 60 ;kb (ii) 65 ;kb (iii) 62 ;kb (iv) 58 ;kb
fszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
gqÙB 1 ;oeko d/ w[Zy nzrK dk ;zy/g ftZu toBD eo'.
gqÙB 2 “fBnKgkfbek ;zftXkB dh oZfyne j?<” toBD eo'.
72
gqÙB 3 ;[szso fBnKgkfbek B{z uzrh ;oeko dh e;tZNh fe™ wzfBnk iKdk j?<
gqÙB 4 ekoigkfbek d/ ;?fBe ezw fby'.
gqÙB 5 ekoigkfbek s'A s[jkvk eh Gkt j?<
gqÙB 6 fBnKgkfbek dk eh wjZst j?<
gqÙB 7 fBnKgkfbek d/ fszB w[Zy ezw fby'.
gqÙB 8 ftXkBgkfbek d/ fszB w[Zy ezw fby'.
gqÙB 9 iZiK dh fB:[esh d/ e'Jh fszB YzrK dk toBD eo'.
gqÙB 10 ftXkBgkfbek d/Ù d/ XB s/ fe; soQK ezNo'b eodh j?<
gzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB
gqÙB 1 fBnKgkfbek B{z ;[szso oZyD bJh e'Jh gzi T[gkn fby'<
gqÙB 2 ;oeko s'A eh Gkt j?< ;oeko d/ nzrK pko/ ft;Eko ;fjs fby'<
gkmgkmgkmgkm----3333
;oeko dhnK fe;wK;oeko dhnK fe;wK;oeko dhnK fe;wK;oeko dhnK fe;wK
fJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
gqÙB 1 skBkÙkjh oki ftZu Ùk;B dh ;koh Ùesh fezB/ ftneshnK e'b j[zdh j?<
gqÙB 2 skBkÙkjh oki d/ d' n"r[D fby'.
gqÙB 3 b'eszsoh ;oeko s'A eh Gkt j?<
gqÙB 4 b'eszsoh ;oeko dh ;cbsk bJh d' ˜o{oh ÙosK fby'.
gqÙB 5 b'eszsoh ;oeko dhnK d' ftÙ/ÙsktK fby'.
gqÙB 6 ;zxkswe ;oeko s'A eh Gkt j?<
gqÙB 7 ;zxkswe ;oeko dhnK d' ftÙ/ÙsktK fby'.
gqÙB 8 fJekswe ;oeko s'A eh Gkt j?<
gqÙB 9 gqXkBkswe ;oeko s'A eh Gkt j?<
gqÙB 10 fJekswe ;oeko dhnK d' ftÙ/ÙsktK fby'.
gqÙB 11 nkX[fBe ;oeko d/ d' w[Zy o{g fejV/ jB<
gqÙB 12 d{i/ wjK :[ZX s'A gfjbK fejV/ d' d/ÙK ftZu skBkÙkjh oki ;Ekfgs ;h<
73
gqÙB 13 eh ;zxkswe ;oeko ftZu ;zftXkB dk fbysh j'Dk ˜o{oh j?<
gqÙB 14 bheke B/ nkX[fBe oki B{z fezBQK d' w[Zy Ùq/DhnK ftZu tzfvnk j?<
ykbh EktK$;EkB Go' L ykbh EktK$;EkB Go' L ykbh EktK$;EkB Go' L ykbh EktK$;EkB Go' L
1a bheke B/ nkX[fBe oki B{z _________ gqw[Zy Ù/qDhnk ftZu tzfvnk j?.
2a b'eszsoh oki ftZu gqG{;Zsk _________ e'b j[zdh j? ns/ iBsk ngD/ _________ d[nkok
ÙkÙB eodh j?.
3a b'eszso b'eK dh, _________ns/ b'eK okjhA ;oeko j?.
4a ;hfws okiszso ÙkÙB dk w[Zyh _________ j[zdk j? go T[;dhnK ÙeshnK ;hfws j[zdhnK jB.
5a skBkÙkjh ÙkÙB ftZu ftnesh dh _________ fpbe[b e[ub fdZsh iKdh j?.
6a _________ ftZu fjNbo B/ Bkih gkoNh ns/ _________ ftZu w;'fbBh B/ ckf;;N gkoNh
d[nkok skBkÙkjh oki ;Ekfgs ehs/.
7a ;zxkswe ;oeko ftu d' gqeko dh ;oekoK j[zdhnK jB _________;oeko ns/ oki ;oeko.
8a fJekswe ;oeko ftZu e/Ado pVk _________ j[zdk j?.
9a ;z;dh ;oeko ftZu oki dk w[yh _________ w[yh j[zdk j?.
10a _________ ;oeko T[; ÙkÙB gqBkbh B{z efjzd/ jB fi; ftZu ekoigkfbek, ;zftXkfBe s"o
s/ ftXkBgkfbek s'A nkgD/ ezwK ns/ BhshnK bJh ;[szso j[zdh j?.
pj[ ftebgh gqÙBpj[ ftebgh gqÙBpj[ ftebgh gqÙBpj[ ftebgh gqÙB
1a ““b'eszso b'eK dh b'eK bJh ns/ b'eK okjhA ;oeko j?”” fJj gqfoGkÙk fe; B/ fdZsh<
(i) wjkswk rKXh (ii) oftzdo BkE N?r'o (iii) fJpokfjw fbzeB
(iv) ;tk;h ftt/ekBzd
2a skBkÙkjh oki ftu ÙkÙB dh ;koh Ùesh fe;d/ jZE ftZu j[zdh j?<
(i) fJe ftnesh d/ (ii) gzi ftneshnK d/
(iii) d; ftneshnK d/ (iv) 20 ftnkeshnK d/
3a b'eszso dh ;cbsk bJh b'VhAdhnK ÙosK fejVhnK jB<
(i) ;[u/s ns/ gVQ/ fby/ Bkrfoe (ii) T[Zuk nkuoB (iii) ;[szso fBnKgkfbek
(iv) T[go'es ;ko/ jh.
4a ;zxkswe ;oeko ftZu ;G s'A T[Zuk ;EkB fe;dk j?<
(i) w[Zy wzsoh (ii) gqXkBwzsoh (iii) ftXkB gkfbek (iv) ;zftXkB
74
5a ;z;dh ;oeko ftZu oki dk w[Zyh Bk wkso w[yh j[zdk j? T[;B{z _______ fejk iKdk j?.
(i) e?pBN wzsoh (ii) oki wzsoh (iii) gqXkB wzsoh (iv) okÙNogsh
6a fJekswe ;oeko dhnk ftÙ/ÙskJhnK eh jB<
(i) ÙeshÙkbh e/Ado (ii) ekB{zB ns/ gqÙk;B ftZu fJeo{gsk (iii) fJefjoh Bkrfoesk
(iv) T[go'es ;ko/ jh.
7a gqXkBkswe ;oeko dhnK ftÙ/ÙsktK fejVh fejVhnK jB L
(i) oki dk w[Zyhnk n;bh ekoigkfbek
(ii) ftXkBgkfbek ns/ ekoigkfbek dk tyo/Atk
(iii) ekoigkfbek dh ;[szsosk
(iv) T[go'es ;ko/ jh.
fszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
gqÙB 1 eh skBkÙkjh oki :[ZX B{z T[sÙkfjs eodk j?<
gqÙB 2 ;z;dh ;oeko ftZu ekoigkfbek ns/ ftXkB gkfbek dk nkg;h ;zpzX fej' fijk j[zdk j?<
gqÙB 3 gqXkBkswe ;oeko ftZu ekoigkfbek, ftXkBgkfbek nZr/ itkp d/j fe™ BjhA j[zdh<
gqÙB 4 b'eszsoh ;oeko dhnK fszB ftÙ/ÙsktK dk toBD eo'.
gqÙB 5 ;zxkswe ;oeko s'A s[jkvk eh Gkt j?<
gqÙB 6 fJekswe ;oeko dhnK fszB ftÙ/ÙsktK fby'.
gqÙB 7 ;z;dh ;oeko d/ w[Zy fszB bZSDK dk toBD eo'.
gqÙB 8 ;z;dh ;oeko ftZu BK wkso w[yh s'A s[jkvk eh Gkt j?<
gqÙB 9 b'eszsoh ;oeko s'A s[jkvk eh Gkt j?<
gqÙB 10 fBoze[Ù iK skBkÙkjh oki s'A eh Gkt j?<
gqÙB 11 gqXkBkswe Ùk;B gqDkbh dhnK fszB ftÙ/ÙsktK fby'.
gzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB
gqÙB 1 b'eszsoh ;oeko dh ;cbsk bJh e'Jh gzi ˜o{oh ;osK fby'.
gqÙB 2 ;z;dh ns/ gqXkBkswe ekoigkfbek d/ w[Zy r[DK ns/ d'Ùk dk toBD eo'.
75
gkmgkmgkmgkm----4444
;EkBe ;oeko (g/Av{ ns/;EkBe ;oeko (g/Av{ ns/;EkBe ;oeko (g/Av{ ns/;EkBe ;oeko (g/Av{ ns/ Ùfjoh)Ùfjoh)Ùfjoh)Ùfjoh)
fJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
gqÙB 1 ;EkBe ;t? Ùk;B s'A eh Gkt j?<
gqÙB 2 eh ;EkBe ;oeko dk b'eszsoh oki bJh wjZst j?<
gqÙB 3 ;EkBe ;oekoK fezB/ soQK dhnK j[zdhnK jB< BK fby'.
gqÙB 4 rqkw gzukfJs d/ xZN s'A xZN s/ tZX s'A tZX fezB/ w?Apo j' ;ed/ jB<
gqÙB 5 nkX[fBe gzukfJsh oki fe; dh f;ckoÙ s/ ;Ekgs ehsk frnk<
gqÙB 6 ;zftXkB dh 73thA ;'X ed'A s/ fe; bJh gk; ehsh rJh<
gqÙB 7 rqkw gzukfJs d/ ;ogzu dh u'D fezB/ ;w/A bJh ehsh iKdh j?<
gqÙB 8 Gkos d/ gfjb/ oki dk BK fby' fiZE/ ;G s'A gfjbK gzukfJsh oki ;Ekfgs ehsk frnk<
gqÙB 9 tZv/ tZv/ ÙfjoK dhnK ;EkBe Ùk;B dhnK ;z;EktK B{z eh fejk iKdk j?<
gqÙB 10 rqkw gzukfJs dk e'Jh fJZe ezw fby'.
ykbh ;EkB Go' Lykbh ;EkB Go' Lykbh ;EkB Go' Lykbh ;EkB Go' L
1a ;kv/ d/Ù ftZu fJe ________ ;oeko j? ns/ jo/e oki dh nkgDh ________ j?.
2a ;EkBe ;oeko d' fe;wK dh j[zdh j? ________ ns/ ________.
3a fgzvK ftZu ofjD tkb/ b'eK d/ ÙkÙB gqpzX ubkT[D tkbhnK ;z;EktK fszB gZXoK ________,
gzukfJs ;zwsh ns/ fibQk gqhÙd s/ ezw eodhnK jB.
4a Gkos ;oeko tZb'A 1956 ftZu ________ oki dh ;EkgBk bJh pbtzs okJ/ wfjsk ew/Nh dh
;EkgBk ehsh rJh.
5a gzikp ftZu rqkw gzukfJs d/ w?ApoK dh frDsh ________s'A b? e/ ________ sZe j' ;edh j?.
6a fgzv d/ T[j ftnesh fiBQK dh T[wo ________ ;kb j? rqkw ;Gk d/ w?Apo j[zd/ jB.
7a gzukfJs ;zwsh d/ xZN s'A xZN ________ns/ tZX s'A tZX ________w?Apo f;ZX/ s"o s/ t'NoK
tZb'A u[D/ iKd/ jB.
8a f˜bQk gqhÙd ftZu f;ZX/ u[D/ rJ/ w?ApoK dh frDsh xZN s'A xZN ________ ns/ tZX s'A tZX
________j' ;edh j?.
9a ;zftXkB dh Xkok ________nXhB Bro gkfbektK B{z gzukfJsh oki dh soQK fszB gZXoh pDk
fdZsk frnk j?.
76
10a ;zB 1994 ftZu ;zftXkB dh ________ tha ;'X nB[;ko gzikp fwT[A;hgb ;'X n?eN gk; ehsk
frnk.
pj[ ftebgh gqÙBpj[ ftebgh gqÙBpj[ ftebgh gqÙBpj[ ftebgh gqÙB
1a rqkw ;Gk d/ w?Apo dh xZN s'A xZN T[wo fezBh j[zdh j?<
(i) 15 ;kb (ii) 16 ;kb (iii) 18 ;kb (iv) 21 ;kb
2a ;G s'A gfjbK fe; oki ftZu 2 nes{po 1959 B{z gzukfJsh oki dk T[dxkNB ehsk frnk.
(i) oki;EkB (ii) gzikp (iii) e'beksk (iv) r[ioks
3a rqkw gzukfJs w?ApoK dh frDsh xZN s'A xZN fezBh j' ;edh j?<
(i) 2 (ii) 3 (iii) 4 (iv) 5
4a gzikp ftZu e[Zb fezBhnK gzukfJs ;zwshnK jB<
(i) 146 (ii) 200 (iii) 400 (iv) 350
5a gzikp oki ftZu fJ; ;w/A fezB/ fibQ/ jB.
(i) 14 (ii) 18 (iii) 20 (iv) 22
6a gzukfJsh oki dh ;G s'A T[gobh ns/ nzsw eVh fejVh j?<
(i) rqkw ;Gk (ii) rqkw gzukfJs (iii) gzukfJs ;zwsh (iv) fibQk gqhÙd
7a ;zftXkB dh 74thA ;'X nB[;ko gzikp fwT[A;hgb ;'X n?eN ed'A gk; j'fJnk.
(i) 1951 (ii) 1994 (iii) 2012 (iv) 2015
fszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
gqÙB 1 ;EkBe ;oeko d/ wjZst pko/ fby'.
gqÙB 2 rqkw gzukfJs dh u'D Gkt pDso ;zpzXh B'N fby'.
gqÙB 3 rqkw ;Gk s/ rqkw gzukfJs ftZu eh nzso j?<
gqÙB 4 rqkw gzukfJs d/ w[Zy ezw fejV/ fejV/ jB<
gqÙB 5 gzukfJs ;zwsh s'A s[jkvk eh Gkt j?<
gqÙB 6 f˜bQk gqhÙd dh pDso dk toBD eo'.
gqÙB 7 BrogkfbektK S'N/ ÙfjoK ftZu eh eh ezw eodhnK jB<
gqÙB 8 Bro fBrw dh pDso pko/ ;zy/g o{g ftZu fby'.
gqÙB 9 Bro fBrw d/ nfXekoh fejV/ fejV/ jB<
77
gqÙB 10 Bro fBrw dk w[yh e"D j[zdk j?< fJ;dh u'D fet/A ehsh iKdh j?<
gqÙB 11 Bro fBrw dh nkwdB d/ fszB ;kXB fby'.
gqÙB 12 Bro gkfbek dh ;EkgBk fe; d[nkok ns/ fet/A ehsh iKdh j?<
gzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB
gqÙB 1 fibQk gqhÙd d/ ezwK dk toBD eo'<
gqÙB 2 Bro fBrw d/ ezwK pko/ fby'<
gkmgkmgkmgkm----5555
Gkos fJZe okÙGkos fJZe okÙGkos fJZe okÙGkos fJZe okÙNoNoNoNo
fJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
gqÙB 1 okÙNoh J/eheoD s'A s[jkvk eh Gkt j?<
gqÙB 2 Gkos ftZu fezB/ gqeko dhnK fGzBsktK gkJhnK iKdhnK jB<
gqÙB 3 1956 ftZu Gkosh okiK dk fe; nkXko s/ g[BormB ehsk frnk<
gqÙB 4 okÙNoh J/eheoB dh e'Jh fJZe ;wZf;nk dk BK fby'.
gqÙB 5 eh Gkos fJZe Xow fBogZy oki j?<
gqÙB 6 eh iksh ftt;Ek Gkosh ;wki d/ wZE/ s/ ebze j?<
gqÙB 7 nkpkdh gZy'A Gkos dk ;z;ko ftZu fejVk ;EkB j?<
gqÙB 8 tXdh nkpkdh B{z o'eD bJh e'Jh fJZe ;[Mkn fdT[.
gqÙB 9 p/o'˜rkoh B{z d{o eoB bJh e'Jh fJZe ;[Mkn fdT[.
gqÙB 10 nBgQVsk s'A s[jkvk eh Gkt j?<
gqÙB 11 fGqÙNkuko B{z d{o eoB dk fJZe ;[Mkn fby'.
gqÙB 12 eh nZi dh Bkoh dh ;fEsh ftZu ;[Xko nkfJnk j?<
gqÙB 13 eh s[;hA tksktoD B{z gqd{fÙs j'D s'A pukT[D dk :sB eo'r/<
ykbh EktK$;EkB Go' Lykbh EktK$;EkB Go' Lykbh EktK$;EkB Go' Lykbh EktK$;EkB Go' L
1a ;zftXkB tZb'A ________ gqw[Zy GkÙktK gqtkB ehshnK rJhnK jB.
78
2a ““________”” w[jzwd nbh fiBkj tZb'A g/Ù ehsk ns/ w[;bwkBK bJh fJZe tZyok oki
gkfe;skB pBkT[D dh wzr T[s/ i'o fdZsk.
3a 1956 ftZu Gkosh okiK dk ________ d/ nkXko s/ g[BormB ehsk frnk.
4a Gkos d/ ;zftXkB nB[;ko d/Ù B{z Xow ________ ok˜ x'fÙs ehsk frnk j?.
5a ;zB 2000 ftZu fszB Bt/A oki ________, Mkoyzv ns/ SZsh;rVQ ;Ekfgs ehs/ rJ/.
6a s/bzrkBk ;zB ________ ftZu BtK oki pfDnk.
7a toswkB ;w/A ftZu Gkosh dh ________ br gr 125 eo'V s'A thA tZX j' rJh j?.
8a nZi th Gkos dh e[Zb iB;zfynk dk ________% Gkr nBgVQ j?.
9a fjzd{ e'v fpb gk; eoe/ Bkoh B{z gfjbh tko wksk fgsk dh ________u'A fjZ;k b?D dk
nfXeko fdZsk frnk.
10a tksktoB ftZu bkT[v ;gheoK, w'NoK, rZvhnK, o/bK ns/ T[d:'fre w;hBK d/ Ù'o Ùokp/ B/
________ftZu tkXk ehsk j?.
pj[ ftebgh gqÙBpj[ ftebgh gqÙBpj[ ftebgh gqÙBpj[ ftebgh gqÙB
1a fJjBK ftZu'A fejVhnK Gkos dhnK rzGho ;wZf;nktK jB<
(i) nBgVsk (ii) GkÙktkd (iii) p/o[˜rkoh (iv) T[go'es dZ;/ ;ko/
2a Gkos ftZu brgr fezB/ gqshÙs b'e fjzd{ Xow d/ g?o'eko jB.
(i) 83% (ii) 38% (iii) 3% (iv) 5%
3a GkÙk d/ nkXko s/ Gkosh okiK dk g[BormB ed'A j'fJnk<
(i) 1902 (ii) 1956 (iii) 1906 (iv) 1910
4a Gkos ns/ gkfe;skB dh tzv ed'A j'Jh<
(i) 1940 (ii) 1945 (iii) 1947 (iv) 1951
5a ;zB 2014 ftZu fejVk BtK oki pfDnk<
(i) T[sokyzv (ii) Mkoyzv (iii) s/bzrkBk (iv) SZsh;rVQ
6a Gkos dh e[Zb iB;zfynk dk fezB/ gqshÙs Gkr nBgVQ j?<
(i) 2% (ii) 10% (iii) 25.96% (iv) 50%
7a bkT{v ;gheoK, w'NoK, rZvhnK, o/bK, o/vhU s/ N?bhth˜B, ns/ T[d:'fre wÙhBk fe; soK
dk gqd{ÙD c?bkT[Ad/ jB<
(i) ntki gqd{ÙD (ii) jtk gqd{ÙD (iii) ib gqd{ÙD (iv) Eb gqd{ÙD
79
fszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
gqÙB 1 Gkos B{z fGzBsktK tkbk d/Ù fe™ fejk iKdk j?<
gqÙB 2 okÙNoh fBowkD ns/ okÙNoh J/eheoD ftZu eh nzso j?<
gqÙB 3 ikshtkd b'eszso d/ o;s/ ftZu fe; soQK o[ektN pDdk j?<
gqÙB 4 p/o[irkoh Gkos dk rzGho wkwbk j?< nkgD/ ftuko dZ;'.
gqÙB 5 d/Ù d/ ;kjwD/ w[Zy u[D"shnK fejVhnK fejVhnK jB< fe;/ fJZe dk toBD eo'.
gqÙB 6 ;zgodkfJesk s'A s[jkvk eh Gkt j?<
gqÙB 7 Gkos ftZu ikshtkd B{z fe; soQK ;wkgs ehsk ik ;edk j?<
gqÙB 8 fJbkek gq;sh iK y/sotkd s'A s[jkvk eh Gkt j?<
gqÙB 9 d/Ù dh tXh iB ;zfynk d/ w[Zy ekoB dZ;'.
gqÙB 10 fGqÙNkuko dhnK e'Jh fszB jkBhnK fby'.
gqÙB 11 fGqÙNkuko B{z d{o eoB d/ e'Jh d' ;[Mkn fdT[.
gqÙB 12 ib gqd{ÙB d/ eh f;ZN/ fBebd/ jB<
gqÙB 13 toswkB ;w/A Gkos ftZu Bkoh d/ ;EkB ftZu eh spdhbh nkJh j?<
gzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB130 ÙpdK tkb/ gqÙB
gqÙB 1 ;kv/ d/; d/ nkofEe gZSV/gB d/ eh ekoB jB<
gqÙB 2 ;kv/ d/Ù d/ ;kjwD/ gqw[Zy u[D"shnK fejVhnK fejVhnK jB< ft;Eko ;fjs fby'<
gkmgkmgkmgkm----6666
tksktoD edoK ns/ wB[Zyh ;dkukotksktoD edoK ns/ wB[Zyh ;dkukotksktoD edoK ns/ wB[Zyh ;dkukotksktoD edoK ns/ wB[Zyh ;dkuko
fJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙBfJe nze tkb/ gqÙB
fJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙBfJe Ùpd iK fJe tke tkb/ gqÙB
gqÙB 1 tksktoD dh ;zGkb ns/ ;[oZfynk bJh fejVh f;Zfynk ˜o{oh j?<
gqÙB 2 “ftÙtftnkgh tksktoD fdqÙNhe'D 2000” nB[;ko d[BhnK d/ fezB/ gqshÙs izrb eZN fdZs/
rJ/ jB<
gqÙB 3 tksktoD B{z gqd{fÙs j'D s'A pukT[D dk e'Jh fJZe fB:w fby'.
80
gqÙB 4 tksktoD dh ;zGkb eoBk ;kvk fejVk w"fbe eoZst j?<
gqÙB 5 ftÙt Go ftZu wB[Zyh nfXeko fdt; ed'A wBkfJnk iKdk j?<
gqÙB 6 wB[Zy bJh nfXeko fe™ ˜o{oh jB<
gqÙB 7 n"osK B{z ;t?Ùes eoB bJh ;oeko dh e'Jh fJZe :'iBk fby'.
gqÙB 8 fezB/ ;kb sZe d/ pZfunK bJh w[cs s/ ˜o{oh f;Zfynk dk gqpzX ehsk frnk j?<
gqÙB 9 fezB/ ;kb d/ pZfunK bJh w[cs NhekeoB dk gqpzX ehsk frnk j?<
ykbh ;EkB Go' Lykbh ;EkB Go' Lykbh ;EkB Go' Lykbh ;EkB Go' L
1a jo ;kb _________ d;zpo B{z ftÙt Go ftZu wB[Zyh nfXeko fdt; ti'A wBkfJnk iKdk j?.
2a 42thA ;zftXkBe ;'X ftZu 51t/A (T) nB[S/d d[nkok Gkosh BkrfoeK d/ 10 _____ doi
ehs/ rJ/ jB.
3a Gkos d/ ;zftXkB ftZu _________ w'fbe nfXekoK dh x'ÙDk ehsh rJh.
4a d[Bhnk d/ br gr 80%________ eZN fdZs/ rJ/ jB.
5a c;bK ns/ ÙpihnK B{z b'V nB[;ko tX/o/ g?dk eoB bJh ehV/wko ns/ d{ihnK ˜fjohbhnK
_________dk gq:'r ehsk iKdk j?.
6a gqd{ÙB s'A puD bJh _________ fJXo T[Xo BjhA ;[NDk ukjhdk.
7a y/sh ftu tos'A j'D tkbhnK ehV/wko dtkJhnK dk wB[Zyh f;js s/ _________gqGkt g?Adk
j?.
8a fszB nko (R) d/ f;XKs s''A Gkt Reduce, ______, ns/ Recycle j?.
9a tksktoB dh _________eoBk ;kvk w'fbe eosZt j?.
10a Gkos ;oeko d[nkok ““fJzdok wfjbk :'iBk”” d/ nXhB _________dh GbkJh d/ bJh
:'iBktK pDkJhnK rJhnK.
pj[ ftebgh gqÙBpj[ ftebgh gqÙBpj[ ftebgh gqÙBpj[ ftebgh gqÙB
1a ;kB{z e[dosh ;kXBK B{z fe; soQK tosDk ukjhdk j?<
(i) p/ofjwh Bkb (ii) ;'u ;wM e/ (iii) fpBQK ;'u/ ;wM/ (iv) woih Bkb
2a pZfunK B{z f;Zfynk s'A tKM/ oZy/ ikD dk w[Zy ekoB eh j?<
(i) rohph (ii) wfjzrh f;Zfynk (iii) p/o[irkoh (iv) T[go'es e'Jh BjhA
3a Gkosh ;zftXkB ftZu BkokfreK d/ w[ZYb/ eostK dh frDsh fezBh j?<
(i) 10 (ii) 20 (iii) 25 (iv) 30
81
4a Gkos ;oeko B/ fezB/ ;kb d/ pZfunK bJh w[cs ns/ bk˜wh f;Zfynk dk gqpzX ehsk j?.
(i) 10 ;kb (ii) 14 ;kb (iii) 16 ;kb (iv) 20 ;kb
5a fe; ;z;EK B/ wB[Zyh nfXekoK dh x'ÙDk ehsh<
(i) b'e ;Gk (ii) oki ;Gk (iii) ;z;ko (iv) ;z:[es okÙNo
fszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙBfszB nzek tkb/ gqÙB
50505050----60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB60 ÙpdK tkb/ gqÙB
gqÙB 1 tksktoD f;Zfynk s'A s[jkvk eh Gkt j?<
gqÙB 2 fJ;sohnK dh GbkJh bJh ;oeko tZb'A eh edw u[Ze/ rJ/ jB<
gqÙB 3 fJ;sohnK s/ pZu/ tksktoD B{z ;zGkbD ftZu eh wZdd eo ;ed/ jB<
gqÙB 4 pkb GbkJh bJh ;oeko eh :sB eo ojh j?<
gqÙB 5 nkX[fBe f;Zfynk gqDkbh B/ tksktoD dh f;Zfynk bJh fejVhnK fefonktK ;[MkJhnK
jB< e'Jh fszB fby'.
gqÙB 6 fszB nko (R) s'A s[jkvk eh Gkt j?<
gqÙB 7 ;z:[es okÙNo tksktoD gq'rokw dh fJZe fog'oN “ftÙtftnkgh tksktoD fdqÙNhe'D
2000” s'A ;kB{z eh eh gsk bZrk j?<
gqÙB 8 ;wki tksktoD dh ;[oZfynk bJh eh eo ;edk j?<
gqÙB 9 ;zftXkB nB[;ko tksktoD pukT[D bJh BkrfoeK d/ fejV/ w"fbe eoZst jB.
gzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙBgzi nzek tkb/ gqÙB
125125125125----130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB 130 ÙpdK tkb/ gqÙB
gqÙB 1 tksktoD B{z gqd{fÙs j'D s'A pukT[D bJh ;kB{z eh-eh T[gokb/ eoB/ ukjhd/ jB<
gqÙB 2 pZfunK dhnK ;wZf;nktK fe; soQK d{o ehshnK ik ;edhnK jB<
82
;?Agb;?Agb;?Agb;?Agb pypr 01 (smwijk is`iKAw)
SyxI 9vIN
smW: 3 GMty k`ul AMk: 90
Bwg–a (BUgol)
AMk=25
pRSn 01
not:- hyT ilKy pRSnW dw auqr ie`k Sbd jW ie`k vwk iv`c idE[
I. pOidAW nUM ijaUNdy r`Kx vwlI gYs dw nW dso? 1 II. swDn kI hn? 1
III. sMswr iv`c sB qoN v`D lUx dI mwqrw_________ swgr iv`c hY? 1 IV. BU m`D ryKw qy sUrj dIAW ikrnW _________ pYNdIAW hn[ 1 V. shI ivklp cuxo :
hvw ivc mOjUd jl kxW nMU kI kihMdy hn? 1
(a) vwSpikrn (A) ivikrx (e) nmI (s) vrKw
VI. bnspqI Aqy hor jIv jMqUAW dy gly sVy pdwrQ nMU kI ikhw jWdw hY? 1 (a) Kixj pdwrQ (A) m`lV (e) ilcn (s) ienHW iv`coN koeI nhIN
pRSn 02
not:- hyT ilKy koeI iqMn pRSnW dw auqr 30-50 SbdW iv`c idE[
I. pwxI dy c`kr bwry ilKo? 3 II. mOsm Aqy jl vwXU? 3
III. BON Kor qoN kI Bwv hY? iesdy kI kwrn hn? 3 IV. Kixj qyl dw SkqI swDn vjoN mh`qv vrnx kro? 3 V. G~t Gxqw vwly mu`K pRdySW dy nW Gt Gxqw dy kwrnW sihq d`so? 3
pRSn 03
not:- hyT ilKy pRSnW dw auqr 100-120 SbdW ivc idE[
I. vrKw ikMny pRkwr dI huMdI hY? ieh ikvyN huMdI hY? 5 jW
Kixj pdwrQW dy mh`qv Aqy sMBwl dI zrUrq dw vrxn kro? 5
83
pRSn 04
I. sMswr dy nkSy iv`c hyT ilKy drswE: a) swaUdI Arb qyl Kyqr b) shwrw mwrUQl c) pMpwz Gwh Kyqr d) G`t Gxqw vwlw Kyqr e) AYmyzn byisn 5
Bwg-A (ArQ SwSqr)
kul AMk: 20
pRSn 05
not:- hyT ilKy pRSnW dw auqr ie`k Sbd jW ie`k vwk iv`c idE[
I. aupXogqw dI pirBwSw idE? 1 II. smwjvwd dI pirBwSw idE? 1
III. ijnHW vsqW qy srkwr dI mwlkIAq huMdI hY_______ khwauNdIAW hn[ 1 IV. mudrw dIAW syvwvW leI id`qw jwx vwlw Bugqwn _________ kihlwauNdw hY[ 1
shI ivklp cuxo :
V. auqpwdn dy ikMny swDn hn[ 1 (a) 3 (A) 2 (e) 1 (s) 4
VI. ie`k ikrqI nMU AwpxI imhnq dy bdly iv`c jo Awmdn pRwpq huMdI hY[ aus kI ikhw jWdw hY: 1 (a) mjdUrI (A) krjw (e) lwgq (s) ivAwj
pRSn 06
not:- hyT ilKy koeI iqMn pRSnW dw auqr 30-50 SbdW iv`c idE[
I. mudrw dI pirBwSw idE[ mudrw dy mu`K kwrj ikhVy hn? 3 II. AwriQk ikirAwvW kI hn? auhnW dy mu`K pRkwr ikhVy hn? 3
III. kI ArQSwSqr ivigAwn hY jW klw hY? 3 IV. AwriQk sm`isAw qoN kI Bwv hY? 3 V. auqpwdkqw qoN kI Bwv hY? 3
pRSn 07
not:- hyT ilKy pRSnW dw auqr 100-120 SbdW ivc idE[
I. Dn dIAW ivSySqwvW bwry ilKo? 5 jW
imSrq ArQ ivvsQw dy guxW bwry ilKo? 5
84
Bwg e (ieiqhws) ku`l AMk :25
pRSn 08
not:- hyT ilKy koeI pMj pRSnW dw auqr ie`k Sbd jW ie`k vwk iv`c idE[
I. pUrv ieiqhws qoN quhwfw kI Bwv hY? 1 II. AwrIAW kOx sn? 1
III. ieslwm Drm dy sMsQwpk dw nW ________ sI[ 1 IV. _______pRis~D cInI XwqrI sI[ 1 V. mYsopotwmIAw dw ArQ hY- 1
(a) do dySW dy ivc Kyqr (A) do ndIAW iv`c Kyqr (e) cwr ndIAW dy iv`c dw Kyqr (s) A~T ndIAW dy iv`c dw Kyqr
VI. pihly ivSvXu~D dy AMq ivc sB qoN pihlW ikhVy dyS ny Awqm smrpx kIqw sI? 1 (a) PrWs (A) qurkI (e) jrmnI (s) bulgwrIAw
pRSn 09
not:- hyT ilKy koeI iqMn pRSnW dy au`qr 30-40 SbdW iv`c idE[
I. krUsyf igxqI ivc ikMny sn Aqy ienHW dy kI kwrn sn[ 3 II. pihly ivSvXu`D dy kwrnW dI ivAwiKAw kro? 3
III. nwjIdl kI sI ies dw nyqw kOx sI? 3 IV. SIq Xu`D auqy not ilKo? 3 V. 1857eI: dy ivdroh dy kI pRBwv pey? 3
pRSn 10
not:- hyT ilKy pRSnW dw auqr 100-120 SbdW ivc idE[
I. nw imlvrqx AMdoln bwry ivsQwr nwl ilKo[ jW
prmwxU bMbW Aqy inSsqrIkrn au`qy not ilKo[ 5
pRSn 11
APrIkw dy nkSy iv`c Bro-
I. XugWfw II. AMgolw
III. kInIAw IV. mwlI V. nwiejIrIAw 5
85
Bwg– s (nwgirk SwSqr) kul AMk:-20
pRSn 12
not:- hyT ilKy pRSnW dw auqr ie`k Sbd jW ie`k vwk iv`c idE[
I. nwgirk Aqy ivdySI iv`c iek AMqr spSt kro ? 1 II. srkwr qoN qusIN kI Bwv smJdy ho? 1
III. mnu`K iek _________ pRwxI hY[ 1 IV. sMsd dy _______ sdn huMdy hn[ 1 V. pirvwr iv`c rih ky ivAkqI iv`c ikhVy guxW dw ivkws huMdw hY? 1
(a) pRym (A) sihxSIlqw (e) sdwcwr (s) auprokq swry hI
VI. qwnwSwhI rwj iv`c SwSn dI swrI SkqI ik`sdy h`Q iv`c hY[ 1 (a) pRSwsn (A) kwrjpwilkw (e) srkwr (s) Awm AwdmI
pRSn 13
not:- hyT iliKAw iv`coN koeI iqMn pRSnW dw au`qr 30-50 SbdW iv`c idE
I. srkwr dy mu`K AMgW dy nW ilKo? 3 II. smwijk jIvn Gr qoN hI ArMB huMdw hY[ivAwiKAw kro[ 3
III. sQwnk srkwr dy mh`qv bwry ilKo? 3 IV. vwqwvrn is`iKAw b`icAW leI ikauN zrUrI hY? 3 V. Bwrq nMU iBMnqwvW vwlw dyS ikauN ikhw jWdw hY? 3
pRSn 14
not:- hyT ilKy pRSnW dw auqr 100-120 SbdW ivc idE[
swfy dyS dy AwriQk p`CVypn dy kI kwrn hn? 5
jW
vwqwvrx nMU pRdUiSq hox qoN bcwaux leI swnMU kI kI auprwly krny cwhIdy hn[ 5
86
;?Agb;?Agb;?Agb;?Agb pypr 02 (smwijk is`iKAw)
SyxI 9vIN
smW: 3 GMty k`ul AMk: 90
Bwg–a (BUgol)
AMk=25
pRSn 01
not:- hyT ilKy pRSnW dw auqr ie`k Sbd jW ie`k vwk iv`c idE[
I. ipRQvI dy AMdrUnI BwgW iv`c lwvy nMU bwhr su`tx dI ikirAw bwry ilKo? 1 II. Bojn c`kr kI hY? 1
III. hVW dy smyN dirAw dw pwxI cVH jWdw hY, iehnW nMU _________ dy mYdwn kihMdy hn[ 1 IV. Ezon gYs __________ ikrnW nMU DrqI qy Awaux qoN rokdI hY[ 1 V. shI ivklp cuxo :
ipRQvI dy ikMny pRqISq Bwg qy pwxI hY? 1
(a) 72% (A) 71% (e) 29% (s) 50%
VI. iksy rwStr dw sB qoN mh`qvpUrn swDn ikhVw hY? 1 (a) jIv jMqU (A) mnu`K (e) AwvwjweI dy swDn (s) ienHW iv`coN koeI nhIN
pRSn 02
not:- hyT ilKy koeI iqMn pRSnW dw auqr 30-50 SbdW iv`c idE[
I. ipRQvI nMU AsiQr ikauN ikhw jWdw hY? 3 II. sunwmI kI hY ies dw kI pRBwv pYNdw hY? 3
III. Bojn c`kr ivc sUrjI aUrjw dI kI QW hY? 3 IV. im`tI dI sMBwl leI ikhVy kdm cu`kxy cwhIdy hn? 3 V. Abrk auqpwdn iv`c Bwrq dI siQqI dw vrnx kro? 3
pRSn 03
not:- hyT ilKy pRSnW dw auqr 100-120 SbdW ivc idE[
I. Anwj PslW ikhVIAW hn? sMswr iv`c cOl Aqy kxk dI KyqI dw vrxn kro[ 5 jW
koly dy mh`qv, BMfwrW qy auqpwdn qy iek not ilKo?
87
pRSn 04
I. sMswr dy nkSy iv`c hyT ilKy drswE: 5 a) AiDk Gxqw vwly Kyqr b) shwrw mwrUQl c) pMpwz Gwh Kyqr d) swaUdI Arb qyl Kyqr e) AYmyzn byisn
Bwg-A (ArQ SwSqr)
ku`l AMk: 20
pRSn 05
not:- hyT ilKy pRSnW dw auqr ie`k Sbd jW ie`k vwk iv`c idE[
I. pRqI ivAkqI Awmdn dI pirBwSw idE? 1 II. AwriQk sm`isAw auqpMn hox dy kI kwrn hn? 1
III. BUmI dy pRXog leI id`qI geI kImq_______ hY[ 1 IV. kImqW dy lgwqwr v~Dx dI pRivqrI nMU mudrw__________ ikhw jWdw hY[ 1
shI ivklp cuxo :
V. mudrw dy kI kMm hn[ 1 (a) vtWdry dw mwiDAm (A) vtWdrw SkqI coN qbdIlI (e) mu`l dw mwiDAm (s) auprly swry
VI. kudrq v`loN mnu`K nMU bhuq swrIAW ijvyN BUmI, Kixj, jMgl Awid pRwpq huMdy hn iehnW swirAW nMU kI ikhw jWdw hY: 1 (a) kudrqI swDn (A) kolw (e) Kixj (s) iehnW ivcoN koeI nhIN
pRSn 06
not:- hyT ilKy koeI iqMn pRSnW dw auqr 30-50 SbdW iv`c idE[
I. au~dmI qoN kI Bwv hY?au~dmI dy kwrjW dw vrnx kro? 3 II. AwriQk ikirAwvW kI hn? auhnW dy mu`K pRkwr ikhVy hn? 3
III. pUMjIvwd dy mu`K gux ikhVy hn? 3 IV. Bwrq dy AwriQk ivkws dy mu`K sMkyq ikhVy hn? 3 V. AwriQk ivkws dI sm`isAw kI hY? 3
pRSn 07
not:- hyT ilKy pRSnW dw auqr 100-120 SbdW ivc idE[
I. aupXogqw dIAW DwrxwvW bwry ivsQwr nwl ilKo? 5 jW
imSrq ArQ ivvsQw dy guxW bwry ilKo? 5
88
Bwg e (ieiqhws) kul AMk :25
pRSn 08
not:- hyT ilKy koeI pMj pRSnW dw auqr ie`k Sbd jW ie`k vwk iv`c idE[
I. Awid mnu`K dw jIvn iks qrHW dw sI? 1 II. qrkvwd qoN quhwfw kI Bwv hY? 1
III. kwmwgwtwmwrU ie`k __________ dw nW sI[ 1 IV. Awid mnu`K kudrqI SkqIAW nMU __________ SkqIAW mMndw hY[ 1
shI ivklp cuxo:
I. Bwrq dw pihlw suqMqrqw sMgrwm kdoN hoieAw- 1 (a) 1848 (A) 1830 (e) 1857 (s) 1858
II. ihtlr Aqy musoilnI iks cIz nwl nPrq krdy hn? 1 (a) SWqI Aqy prjwqMqr (A) rwjqMqr (e) lokqMqr (s) gulwmI
pRSn 09
not:- hyT ilKy koeI iqMn pRSnW dy au`qr 30-40 SbdW iv`c idE[
I. hV~pw sMsikRqI dy smyN Drm dw kI srUp sI? 3 II. inrMkuSvwd qy ie`k not ilKo? 3
III. blkwn Xu~D dw sMKyp vrxn kro? 3 IV. SIq Xu`D auqy not ilKo? 3 V. jrmnI Aqy jpwn dy pqn au`qy not ilKo? 3
pRSn 10
not:- hyT ilKy pRSnW dw auqr 100-120 SbdW ivc idE[
I. nwmDwrI AMdoln bwry ivsQwr nwl ilKo [ jW
prmwxU bMbW Aqy inSsqrIkrn au`qy not ilKo[ 5
pRSn 11
XUrp dy nkSy iv`c Bro-
I. PrWs II. gRyt ibRtyn
III. jrmnI IV. AwstrIAw V. sovIAq sMG 5
89
Bwg– s (nwgirk SwSqr) kul AMk:-20
pRSn 12
not:- hyT ilKy pRSnW dw auqr ie`k Sbd jW ie`k vwk iv`c idE[
I. rwj iv`c srkwr dw hoxw ikaN zrUrI hY? 1 II. gRwm pMcwieq dy srpMc dI cox ikMny icr leI kIqI jWdI hY? 1
III. dunIAw dw 80% _________ k`t id`qy gey hn[ 1 IV. hr rwj iv`c _______ pRkwr dI nwgirkqw huMdI hY[ 1 V. pirvwr iv`c rih ky ivAkqI iv`c ikhVy guxW dw ivkws huMdw hY? 1
(a) pRym (A) sihxSIlqw (e) sdwcwr (s) auprokq swry hI
VI. BwSw dy AwDwr qy BwrqI rwjW dw punrgTn kdoN hoieAw[ 1 (a) 1902 (A) 1956 (e) 1906 (s) 1910
pRSn 13
not:- hyT iliKAw iv`coN koeI iqMn pRSnW dw au`qr 30-50 SbdW iv`c idE
I. Bwrq nMU iBMnqwvW vwlw dyS ikauN ikhw jWdw hY? 3 II. smwijk jIvn Gr qoN hI ArMB huMdw hY[ivAwiKAw kro[ 3
III. sQwnk srkwr dy mh`qv bwry ilKo? 3 IV. vwqwvrn is`iKAw b`icAW leI ikauN zrUrI hY? 3 V. inAWpwilkw dw kI mh`qv hY? 3
pRSn 14
not:- hyT ilKy pRSnW dw auqr 100-120 SbdW ivc idE[
swfy dyS dy AwriQk p`CVypn dy kI kwrn hn? 5
jW
nwgirk Aqy ivdySI iv`c koeI pMj AMqr d`so[