-
iTARIHSEl KKENlERIYlE SRAil'DE SIYASAl PARTilER
Dr. M. BUrlcan SerbestHukuku
zetsrail ileri derecede politize bir topluma sahiptir. Byk
Britanya mandasnn erken dnemlerinden
balayarak siyasal partiler Yahudi toplumu iinde her yere uzanan
gl siyasal kurumlar olarak belirmitir.Gerek uygulanan nisbi temsil
sisteminin u bir megi, gerek srail toplumunun karmak yaps
srailsiyasetinde ok sayda siyasal partinin dogmasna neden olmutur.
Karmak bir topluma sahip olan srail'deeitli toplumsal alImalar
grlmektedir. Diger batl demokrasilerde temel ekime sol ve sag
arasndadr.Ancak srail'deki tek temel mcadele ekseni bu olmayp,
siyonis-siyonist olmayan, Akenaz-Sefarad, dinci-laik, Arap-Yahudi
atmalar balca krlmalar oluturmaktadr. Bu atma ve krlmalar illkedeki
partisaytsn yilkseltmektedir. srail' deki partileri drt grup
iersinde inceleyebiliriz: . Merkez ve Merkez-SolPartiler, 2. Merkez
Sag ve Milliyeti Partiler, 3. Dinci Partiler, 4. Arap Partileri.
Sol kanatan Ii Partisi vesag kanattan Likud, srail'deki baat
partilerdir. 1977 Mayts'na kadar Ii Partisi ve ncesinde onun
selefiMapai srail politikasndaki en nde gelen siyasal kurum
olmutur. Ii Partisi dnda; Meretz-Yahad, ilZuive Am Ehad gibi
partiler de sol kanataki diger partileri oluturmaktadr. Likud'un
sagnda da an milliyetipartiler konumlanmtr. "Haredi" terimi Yahudi
dinci partilerini ifade eden bir szcilktilr. Likud ile IiPartisi
arasndaki denge siyasetinde haredi partiler anahtar bir
roloynamaktadr. srail'de, Arap-Yahudiatmas Arap partilerinin var
olu nedenini oluturmakta ve Arap oylar artan biimde bu Arap
partilerinegitmektedir.
Anahtar Kelimeler: srail, siyasal partiler, Likud, i Partisi,
seimler.
The Political Parties in lsrael with Their Historical
OriginsAbstractIsrael has a highly politicized nation. From the
early days of the British ruling, political parti es have
been omnipotent and powerful instiutions within the Israeli
communiy. Israeli politics has a multi-partysystem because of the
extreme form of proportional representation and also complexity of
the Israelicommunity. As a owner of a complex society, Israel
manifest several societal cleavages. in the other
westemdemocracies, fundemental cleavage is between the left and the
right. But this cleavage is not unique one inIsrael. And there are
also several cleavages between Zioniss and non-Zioniss, Ashkenazi
community andSepheradi community, religious and secular segmens of
society, lewish community and Arab community.So, these cleavages
give rise to several parties. We can examine the Israeli political
parties within the fourgroups: I. Center and center-Ieft parties,
2. Center-right and nationalist parties, 3. Religious parties, 4.
Arabparties. Labor Party -from the center-reft- and Likud -from the
right- are the main political parties in Israel.Until May 1977,
Israeli politics was dominated by Mapai and is sucessor, the Labor
Party. There are alsoseveral parties, like Meretz-Yahad, Shinui, Am
Ehad, occupies the center-Ief. And several ultra-nationalistparties
occupy the right of Likud. "Haredi" term refers to lewish religious
parties. Haredi parties play a keyrole within the Israel politics
between Labor Party and Likud. Arab-lewish cleavage is the main
reason of theemergence of the Arab parties in Israel and the Arab
vote has increasingly gone to these Arab parties.
Keywords: Israel, political parties, Likud, Labor Party,
elections.
-
220_ Ankara niversitesi SBF Dergisi _ 60-2
Tarihsel Kkenleriyle srail'de Siyasal Partiler
GIRIsrail ileri derecede politize toplum yapsna sahip bir
devlettir.
Filistin' deki Byk Britanya mandasnn erken dnemlerinden
balayaraksiyasal partiler Yahudi toplumu iinde her yere uzanan gl
kurumlar olarakbelirmitir. Gerek Byk Britanya mandas srasnda gerek
srail devletininkuruluunun ilk yllarnda yeni gelen Yahudi gmenlerin
barnma, eitim,istihdam gibi temel gereksinimlerinin salanmasnda
siyasal partilerle balantlkurumlar nemli ilevler grmlerdir. Devlet
brokrasisinin ilevlerinidorudan partilerle balantl kurumlar yerine
getirmilerdir (EDELMAN,1994: 178; ROBERTS, 1990: 1). Hatta bugnk
srailOrdusu'nun ekirdeiolan ilk yar askeri organizasyonu da i
Partisi'nin selefi olan kurumlarkurmulardr.I Bu da, tek parti
sistemne dayanan devletleri ayrk tutarsak,lkede partilerin ok
kapsayc bir etkilerinin olumasna yol amtr.
lkede siyasal yaamn tesinde etkinlikleri her alanda olduka
ileridzeyde bulunan siyasal partilerin saysal fazlal dikkat
ekicidir.2 Bu durumu
1 lkede askeri kesimin i Partisi'ne olan ilgisinin nemli
nedenlerinin banda budurum gelmektedir. i Partisi iinde eski
generaller her zaman nemli konumlarelde etmilerdir. zak Rabin, Ehud
Barak gibi nl generaller i Partisi'ndenBabakan olmular. Moe Dayan
ve Yigal Allon gibi nIU askeri kiilikler de bu partiiinde yer
almlardr. Bkz.: (AMIR. 1999: 10).
2 lkede uygulanan dk baraj l nisbi temsil sisteminin sonucunda
Knesset'te yeralabilme olaslg ykselmekte, bu durumda da yara katlan
parti says artmaktadr.Seime katlan parti saysnda rekor, 1981 ve
1999 seimlerinde krlm ve buseimlerde yara 31 siyasi liste girmitir.
Son yaplan Ocak 2003 'teki seimlerekatlmak zere ise lkedeki Merkez
Seim Komitesi'ne 28 liste kayt yaptrm ancakMareat Avat partisinin
yartan ekilmesiyle say 27'ye dmtr. Bkz.: (ARIAN,1998: 103-104);
http//www.mfa.gov.iVmfa/go.asp?MFAHOmpgO,200cak2004;http//www.knesset.gov.il/elections/eindex.html.
05 Ocak 2004.
-
M. Sarkan serbest e Tarihsel Kkenleriyle srail'de Siyasal
Partiler e 221
douran iki ana neden bulunmaktadr. Bu nedenlerden birincisi,
lkedeuygulanan seim sistemi dolaysyla hukuksaldr. srail'de, seim
sistemi temeldayanaklarn 1950 tarihli Knesset' le (srail
Parlamentosu) ilgili TemelYasa3'dan ve 1969 tarihli Knesset Seimi
Yasas'ndan almaktadr. lkedesiyasal partileri konu alan ise iki
temel yasa bulunmaktadr: 1992 tarihli SiyasalPartiler Yasas ve 1973
tarihli Siyasal Partilerin Finansman Yasas.4
Knesset seimleri ile ilgili olarak genel ereve Knesset'le ilgili
TemelYasa'nn drdnc maddesinde ortaya konmutur. Buna gre;
Knessetyelerinin dorudan, et ve gizli oyla nisbi temsil sistemine
uygun olarakseilecei belirtilmektedir. Onsekiz yan dolduran her
srail yurtta semenolabilirken, lkede seilme ya yirmibirdir. 1969
tarihli Knesset Seimi Yasasseimlerin ileyiini aslolarak ortaya
koyan yasadr. srail'de btn lke tekseim evresi saylmaktadr. Knesset
seimlerinde nisbi temsil sistemiuygulanmakta ve seime giren bir
listenin parlamentoya temsilcignderebilmesi iin % 1.5 oranndaki
genel baraj gemesi gereklidir. Seimleryalnzca srail Devleti'nin
snrlar iinde gereklemekle birlikte, SeimYasas'na gre Bat eria ve
Gazze'deki Yahudi yerleim birimlerinde deYahudi semenler oy
kullanmaktadr. Kuralolarak yurtdnda yaayan srailyurttalarnn oy hakk
bulunmamakla birlikte srail sava gemilerinde veyurtd diplomatik
temsilciliklerinde grevli bulunanlar oy kullanabilirler.
srail'in kuruluundan itibaren hibir Knesset seiminde, herhangi
birparti hkmeti kurmak iin gerekli olan altmbir sandalyeyi
kazanarnamtr.Bylece, kk partiler hkmetlerin kuruluu srasnda asl
glerinin tesindebir nem kazanmaya balamlar ve anahtar konumlar ile
kurulanhkmetlerde nemli bakanlklar elde etmilerdir. Sol ve sa
yelpazede baatpartileri oluturan i Partisi ve Likud'a mensup
siyasetiler dank siyasalyelpazeyi toparlayacak bir mekanizma olarak
Dorudan Babakanlk Seimisistemini grmeye balamlardr. Bylece, hem
kurulacak hkmetlerdebabakan belli olduu iin kk partilerin pazarlk
gc krlm olacak hemde semenler Babakan aday olarak kime oy
veriyorlarsa Knesset seimlerindede o adayn partisine oyatarak baat
partileri glendirmi olacaklard. Budncelerin sonucunda, Hkmete
ilikin 1968 tarihli Temel Yasa 1992ylnda yrrlkten kaldnlarak, bu
tarihte yeni Temel Yasa yrrle girmi veDorudan Babakanlk seimi
mekanizmas yaama geirilmitir. lk uygulama
3 Bkz.:
http//www.knesset.gov.iVelections16/eng/laws/basic_knesseCeng.htm.
05Temmuz 2004.
4 Bkz.:
http//www.knesset.gov.il/elections16/eng/laws/summaryeng.htm. 05
Temmuz2004.
-
222 e Ankara niversttesi SBF Dergisi e 60-2
1996 ylndaki Knesset seimleri ile birlikte yaplm ve 1999' daki
Knessetseimlerinde de uygulama srdrlmtr. Son uygulama ise 2001
ylndakizel Babakanlk seimleri ile gereklemitir. Temel Yasa' daki
hkmlererevesinde 15. dnem Knesset yelerinin yelikleri srerken
Babakan EhudBarak' n istifasyla yeni bir Babakanlk seimi gndeme
gelmi ve Knessetseimleri yaplmakszn yalnzca Babakanlk seimi
yaplmtr. Ancak,srail'de sistem beklentilerin tersine bir sonu
yaratmtr. Semenler,Babakanlk ve Knesset seimlerinde farkl
tercihlere ynelmilerdir. Bununsonucunda lkenin nde gelen iki
siyasal partisi olan Likud ve i Partisi'nintoplam oy oranlar byk d
gstermitir (1981 seimlerinde bu iki partinintoplam oylar %73'lerde
iken 1999'da %34'lere gerilemitir). Eski uygulamadaBabakan, lke
tarihinde her zaman iin byk partilerin liderleri arasndankt iin
semenler Knesset seimlerinde ayn zamanda Babakan dabelirlemi
olacaklarnn bilincini tamaktaydlar. Oysa iki ayr seim
yaplncasemenler artk Knesset seimlerinde daha serbest olarak oylarn
kullanmlarve daha rahat biimde kk partilere ynelmeye balamlardr.
Sonuta,uygulamann sonlandrlmasna karar verilmi ve 2001 ylnda
Hkmet'eilikin Temel Yasa yeniden deitirilerek Dorudan Babakanlk
Seimimekanizmas ortadan kaldrlm olup Babakann parlamento yeleri
arasndanCumhurbakan tarafndan grevlendirilmesi uygulamasna geri
dnlmtr.s
Ocak 2003'teki Knesset seimleriyle birlikte yrrle giren 2001
tarihliTemel Yasa, hkmete ilikin kurallar ortaya koyar. Sz konusu
yasann 5.maddesinin (a) fkrasna gre hkmet, babakan ve bakanlardan
olumaktadr.7. maddenin (a) fkrasna gre Babakan Knesset yeleri
arasndan kar.Bakanlarn ise Knesset yesi olma zorunluluu yoktur.
Bununla birlikte, 5.maddenin (d) fkras uyarnca Babakan'a vekillik
etme durumundakibakanlarn Knesset yesi olmas zorunludur.
Seim sonras veya yeni bir hkmetin kurulmasnn zorunlu
olduudurumlarda Cumhurbakan, Knesset'teki mevcut parti
gruplarnntemsilcileriyle bir araya gelerek grmelerde bulunur. Bu
grmelersonucunda bir Knesset yesi hkmeti kurmakla grevlendirilir.
Hkmetikurmakla grevlendirilen babakan aday, gvenoyu alabileceine
inand birhkmet oluturabilirse hkmet iin ilgili yasann 13.
maddesinin (d) fkrasuyarnca Knesset'te gvenoylamasna gidilir.
Hkmetin, gvenoylarnn
5 Konuya ilikin mevzuat iin
bkz.:httpllwww.knesset.gov.iUlaws/special/englbasicl_eng.htm. 06
Temmuz 2004;httpllwww.knesset.gov.iUlaws/speciaUenglbasic7_eng.htm.
06 Temmuz
2004;httpllwww.knesset.gov.il/laws/special/englbasic143ng.htm. 06
Temmuz 2004
-
M. Brkan serbest e Tarihsel Kkenleriyle srail'de Siyasal
Partiler e 223
gvensizlik oylarndan fazla kmas koulunu yerine getirerek
gvenoyualmasyla hkmet kurulmu olur ve 14. maddeye gre babakan ve
bakanlaryemin ederek greve balarlar.
srail' de siyasal partilerle ilgili 1992 tarihli Siyasal
Partiler Yasas,lkede partilere ilikin temel yasal ereveyi ortaya
koyarken, 1973 tarihliSiyasal Partilerin Finansman Yasas partilerin
finansmanna ilkin kurallarierir. 1992 tarihli Siyasal Partiler
Yasas'na gre, parti; bir grup kiinin kendisiyasal ve sosyal
hedeflerini hukuki yollardan gerekletirmek ve kendigrlerinin
Knesset'te temsil edilmesini salamak zere bir araya gelmelerininbir
ifadesi olarak tanmlanmaktadr. Ancak, bir siyasal partinin ama
veeylemleri bakmndan drt ana noktada kesin snrlamalar getirilmitir.
Bu ananoktalar unlardr: 1) Demokratik bir Yahudi devleti olan
srail'in var olmahakknn reddedilemezlii, 2) rkln kkrtlmas yasa, 3)
srail devletinekar dman devletlerin ve terrist organizasyonlarn
silahl eylemlerinindesteklenemeyecei ve 4) Parti kurumunun,
yasalolmayan aktiveteleri rtrnekiin kullanlamayacadr. 1973 tarihli
Siyasal Partilerin Finansman Yasas,siyasal partilerin gerek normal
dnemlerde gerek seim dnemlerindefinansmanna ilikin kurallar ortaya
koyar. Yasada, partilerin hkmet yardmalmasna ilikin ltler ve
partilerin dier kaynaklardan harcamalarnnkarlanmasna ilikin
snrlamalar konu edilmitir. Yasada, kimlerin nebiimde partilere
yardm edebilecekleri ve bu konuyla ilgili snrlamalar szkonusudur.
Yasaya gre, siyasal partilere ad belirtilmeksizin
yardmyapllamaz.6
srail' de uygulanan seim hukukuna gre, Knesset seimlerine
katlangruplara "liste" ad verilmektedir. Bir seim listesi, en
azndan bir siyasalpartiden olumak zorundadr. Bununla birlikte, bir
seim listesi birden fazlaparti tarafndan ortaklaa oluturulabilir.
rnein, 1999 ylnda yaplan 15.dnem Knesset seimlerinde "Tek srail"
adl seim listesi i Partsi, Meimadve Geer partilerinden olumaktayd.
Ayrca, bamszlar ve siyasal partikimlii tamayan siyasal hareketler
de bir seim listesinde yer alabilirler.rnein, 2003'te yaplan son
Knesset seimlerinde yaran listelerden biri olanBirleik Arap
Listesi'nde; Arap Demokratik Partisi, bamszlar ve slamiHareket yer
almaktayd. Uygulanan bu sistem sayesinde pek ok kk grup vefraksiyon
da siyasal platformda yaamlarn srdrme ans yakalamaktadrlar.
lkede siyasal parti saysndaki fazlaln ikinci ana nedeni
srailtoplumunun karmak yapsdr. Bu karmak yap siyasal yaama da
6 Bkz.:
http//www.knesset.gov.il/elections16/eng/laws/summaryeng.htm. 05
Temmuz2004.
-
224 e Ankara niversitesi SBF Dergisi e 60-2
yansmaktadr. Toplumda yedi temel toplumsal atma biimi byk
nemtamaktadr. Bu atmalarn birincisi; sosyo-ekonomik temelli olarak
sol vesa arasnda, ikincisi; siyasal balamda gvercinler ve ahinler
arasndayken,nc atma toplumun laik ve dinci kesimi arasndadr. Drdnc
atmaAkenezlar ve Sefarad kkenliler arasnda olup, Yahudi-Arap ayrl
beincikrlma noktasdr. Altnc atma, siyonist? ve siyonist olmayanlar
ve sonatma da Olim (Yeni gmenler) ve Vatikim'ler (Yerleik
Yurttalar)arasndadr (NEUBERGER, 2004).
Genelolarak srail'de Yahudi toplumu etnik olarak iki ana
unsurablmlenmektedir. 1. grubu Akenaz ya da Batl olarak
adlandrlanAvrupaJAmerika kkenli Yahudiler olutururken 2. grubu
Sefarad ya daDoulu olarak adlandnlan Ortadou ya da Kuzey Afrika
kkenli Yahudileroluturmaktadr (BENSKI, 1994:256-257).
1988 ylnda srail'deki Yahudi nfusunun %51.6'sn Seferad
kkenlileroluturmaktayken Sovyetler Birlii'nin dalmasyla birlikte
buradan gelenYahudi gmenler nedeniyle Doulu Yahudilerin oran
%47.3'edmtr.Bununla birlikte, bu hesaplamann eski Sovyetler'den
gelen btn Yahudigmenlerin Akenaz kkenli varsaylmas nedeniyle
eletirilmektedir. nkeski Sovyetler' den gelen Yahudilerin yaklak
bete birini Seferad kkenlileroluturmaktadr (CHETRIT, 2000:63).
Dolaysyla bugn iin srail'dekiYahudi toplumunun Seferad ve Akenaz
unsurlar yaklak yan yanyadr.
srail' in kuruluundan itibaren lkede Akenaz kltr baskn ve
egemenbir karakter tamtr. zellikle 1950 ve 1960' lar boyunca iki
grup arasndabyk farkllklar belirgin biimde gze arparken yllar iinde
kltrelfarkllklar azalm ancak Akenazlar lehine sosyo ekonomik
plandakiuurumun kolay kapanmad grlmtr (BENSKI, 1994:257).
srail' de sz konusu bu iki unsurun btnlemelerine ynelik
grleriortaya koyan belli bal teori bulunmaktadr. 1. Teoride; Avrupa
kkenli,ktann deiik blgelerinden gelmi olan Yahudi gmenlerin, bir
erime potasiinde byk bir grup oluturacak biimde trde bir yap
sunduklar ilerisrlmektedir. Buna karn Doulu Yahudiler snfna giren
gruplarn bylesinetrde bir yap sunmayp -Fasllar, Irakllar,
Yemenliler gibi- alt kimliklerinindaha n planda olduu gr ortaya
konmaktadr. Aynca teoride; alt snfamensup Doulu Yahudilerin snf
atlayarak orta snf iinde deerlendirilmeye
7 Siyonizm, Yahudilerin Filistin'de ulusal bir Yahudi devletini
kurma amac tayanmiiyeti Yahudi hareketi anlamna gelirken; siyonist
terimi de bu harekete bal olananlamn tamaktadr.
-
M. Brkan serbest _ Tarihsel Kkenleriyle srail'de Siyasal
Partiler _ 225
balamalaryla, Akenaz orta snfn baskn unsur olduu erime potas
iindeyerlerini ald savunulmaktadr (BENSKI, 1994:257-258).
kinci teoride; Yahudi toplumunun ak biimde Akenazlar
veSeferadlar olmak zere iki byk etnik gruba ayrld
savunulmaktadr.Teoride; alma hayatndan, yaanlan blgelere kadar
Seferadlar aleyhine olandurumun farkl Doulu gruplan bilinlendirdii
ve Akenazlarda olduu gibi altkimliklerin daha geri plana itilerek
ayr bir erime potas ortaya kardsavunulmaktadr (BENSKI,
1994:258).
nc teori, yukarda sz edilen iki yaklamn ortasnda durmaktadr.Bu
teoride Yahudi toplumunun l bir ayrmla ele alnd
grlmektedir:Akenazlar, Seferadlar ve karma kkenliler. Teorinin,
Akenaz gruba ilikingrleri birinci teoriyle benzerlikler tamakla
birlikte, snf atlayan Doukkenlilerin Akenaz erime potas iinde
asimile olmasnn birinci teorideortaya konulduu gibi kolayolmad
ynndeki yaklamlar farkllktamaktadr. Seferad kkenlilere ilikin grler
ise ikinci teoriye yaklamaklabirlikte, Dou kkenlilerdeki alt
kimliklerin ikinci teoride savunulduu biimdeok fazla geri plana
itilmedii gr hakimdir. Bu teorinin dier iki teoriyegre daha zgn yan
karma kkenliler balamnda ortaya kmaktadr. Karmaevlilikler sonucu
doan ocuklarn ayr bir kategori balamnda ele alnmasdier iki teoriye
gre farkl bir yaklam ortaya koymaktadr (BENSKI,1994:258-259).
srail' de Arap-Yahudi atmas devletin kuruluundan itibaren byk
birgerginlik kaynadr. ki toplum arasndaki etnik, dini ve dilsel
ayrlklarndnda Araplar ve Yahudiler arasnda tarihten gelen dmanlklar
iki gruparasndaki en byk atma kaynadr.
Araplarn yzyllardr yaad topraklarn Yahudi gmenlercedoldurulmas
ve Araplarn ounlukken aznla dm olmalan bu toplumdabyk bir travma
yaratmtr. Filistin' deki siyonist giriimlerin balangtarihlerinde
1910' da Yahudilerin oran yalnzca % lO' lardayken, 1947' de
henzBM'nin Filistin'e ynelik taksim plan ncesi %31 'lere
ykselmitir. srail'inkuruluunun ardndan 1948 Austos'una gelindiinde
Yahudi nfusu lkedekitoplam nfusun %82'sine 1949 ylnn hemen ncesinde
de %86'yaykselmitir. srail'in kurulduu balang dneminde lkede byk
bir Arapaznl bulunmaktayd. Ancak, srail'in Arap devletleriyle yapt
savalarsonucunda Arap nfusu dier Arap lkelerine g etmi, buna karn
sraildardan Yahudi nfusunu artracak biimde g alm ve bu
durumdemografik dengeyi deitirmitir (SANDLER, 1995:935-936).
Bugn iin lkedeki Arap nfusu Yahudi nfusuna oranla daha
hzlartmakta bu durum hkmeti ve tutucu Yahudileri kayglandran bir
etken
-
226 e Ankara niversitesi SBF Dergisi e 60-2
olmaktadr. srail Merkezi statistik Brosu'nun verilerine gre
yaplan ngralmalarnda 2005 yl sonu itibariyle srail nfusunun 6.8 - 7
milyon civarolmas beklenmektedir. Bu nfusun yaklak %80'ini
Yahudilerin oluturmasngrlmektedir. Daha uzun vadeli ngr almalarnda
ise Arap nfusununtoplam nfusa orannn daha da ykselmesi
beklenmektedir. 2020 yl sonundalke nfusunun 8.2 - 9 milyon arasnda
olmas ngrlmektedir. Bununyaklak %77' sini Yahudi nfus
oluturacaktr.8Yahudi nfusunun oransalolarak dmesi beklentisi
nedeniyle srail'deki hkmetler zaman zamandnyadaki Yahudilere
srail'e g etmeleri arsnda bulunmaktadr.
lkenin kurucu unsurlar da olan ilk Yahudi gmenlerin Avrupa
kkenliolmas nedeniyle ilk gelenler Avrupal deerlerini de yeni yaam
alanlarnatamlardr. lk toplumsal ayrma da klasik Avrupa
demokrasilerinde olduubiimde, sosyalistlerle kapitalistler yani
solla sa arasnda olmutur. Henz,srail kurulmadan 1920 ve 1930' larda
ilk Yahudi partileri kurulduu sralardatemel ayrma bu biimdeydi.
1950' lerde srail'de soldaki bir parti ana vurguyusosyal eitlie,
sosyal hizmetlerin geniletilmesine, daha byk bir kamusektrne,
ekonomide devlet mdahalesine yaparken; sac bir parti
eitsizliinnormal ve doalolduunu, eitlik syleminin topik ve geree
aykrolduunu dile getirmekteydi. Sosyal devlete kar kan sac
politikaclar zelteebbs ve serbest rekabet yanls olup sendika
faaliyetlerine de karydlar.Bugn iin bu durum srail toplumunda
btnyle deimi olup sosyoekonomik balamda partiler merkeze
yaklamlardr. rnein, merkez sadakibaat parti olan Likud, elli yl
ncesinin tersine sendikacl kabuletmekteyken, merkez soldaki baat
parti olan i Partisi ise zelletirme veserbest pazar ekonomisinden
yana tavr koymaya balamtr (NEUBERGER,2004).
srail'in kuruluundan 1977 seimlerine kadar lkede baat siyasal
gc,sol bir parti grnmndeki srail i Partisi veya onun selefi siyasal
kurumlaroluturmutur. Bu partinin karsnda ise sa eilimli Likud
partisi veya onunselefi siyasal kurumlar bir alternatif olarak
durmutur. Bugn iin de bu ikiparti birbirinin alternatifi olarak
grlen iki byk siyasal gtr.9 Bununla
8 statisik Brosu'nun verileri iin
bkz.:http//www.cbs.gov.il/mifkadlpopuI00_051_e.htm. 08 Ekim
2004.
9 1980'lerden balayarak srail siyasal yaamnda baat partileri
oluturan Likud ve iPartisi'nin toplam mietvekili saylar her seimde
azalrken dinci partilerin oylarartan bir eilim gstermi ve srail
Parlamentosu'ndaki (Knesset) dinci parilerinarl artmtr. Bkz.:
(EHRLICH, 2001:19-20).; 1980'lerden itibaren marjinalgruplarn
ykselmesinde, zeikle evre kasabalarda yaayanlar ve
yoksulkent\ilerin oylarn baat partilerden ekmesi nemli bir neden
oluturmutur.
-
,-
M. Brkan serbest e Tarihsel Kkenleriyle srail'de Siyasal
Partiler e 221
birlikte, nde gelen bu iki siyasal kurum dnda, gerek uygulanan %
1.5 genelbarajl nisbi temsil sisteminin bir sonucu gerek srail' in
karmak toplumyapsnn bir yansmas olarak ok sayda siyasal parti
bulunmaktadr. Bupartiler incelenmek istendiinde siyasal eilimleri
itibariyle drtl bir ayrmyaplabilir: 1) Merkez ve Merkez'in
Solundaki Partiler, 2) Merkez Sa veMilliyeti Partiler, 3) Dinci
Partiler ve 4) Arap Partileri.
i.MERKEZ VE MERKEZ SOL PARTILERBugn iin srail siyasal yaamnda
yer almakta olan nemli merkez ve
merkez sol partilerin banda i Partisi, inui ve Meretz-Yahad
gelmektedir.Devletin kuruluundan Mays 1977'ye kadar yirmidokuz yl
boyunca,
hatta onun da tesinde manda dneminde srail toplumu
sosyalistlerceynetilmitir. Yirmidokuz ylk dnemde, siyasal yaamda
hakim gc, nceMapai partisi, sonrasnda halefi olan i Partisi
oluturmutur. Bu dnemdeMapai-i Partisi'nin lider kadrolar doktriner
davranmaktan ok pragmatik biranlay ynetime tamlardr (EDELMAN, 1994:
178). Bunda devletinkuruluundan itibaren hibir zaman Knesset'te tek
parti ounluununolumamasnn da etkisi byktr. 1948-1977 arasnda
Mapai-i Partisinderliinde hkmetler kurulurken, 1977-1984 arasnda
Likud nderliindekoalisyon hkmetleri kurulmutur (EDELMAN, 1994:
181). Koalisyonhkmetlerinin doas da partileri doktriner
davranmaktan ok pragmatizmeiten bir etken olmutur.
i Partisi'nin selefi olan Mapai (srail lkesi ilerinin Partisi),
henzsrail kurulmadan Byk Britanya mandas srasnda 1930
tarihindekurulmutur. Parti, sosyalist ve siyonist grler tayan iki
kurum olan 1919ylnda kurulan Ahdut Haavoda rgt ile 1906 ylnda
kurulan Hapoel Hatzairpartisinin birlemesiyle ortaya kmtr (ARIAN,
199: 109). Mapai'ninkurulmasnn ardndan parti iinde gl bir sol kanat
belirmitir. Sol kanat,zellikle, 1920 ylnda kurulan ve Mapai ile
organik balar bulunan, merkeziyaps ok gl, lkenin en byk ii sendikas
olan Histadrut'unlO (Genel
Sefarad kkenli Yahudiler, eski Sovyetler Birligi'nden gelen mavi
yakal iiler,Araplar ve dk gelir grubuna mensup dinci kesimler
siyaseten glenmilerdir.Bkz.: (HIRSCHL, 2001:321).
o Gnmzde de etkin olan Histadrut, srail'de bir ii federasyonu
olmasnntesinde giriimci bir kurumdur. Bir ii sendikas oldugu kadar
ayn zamanda glbir iveren konumundadr. Sosyal, ekonomik, kltrel
alanlarda da sosyal bir kurumolarak alan sendika, diger lkelerde
grlen ii sendikalarndan farkl bir yapsunmaktadr. Bkz.: (TZABAG,
1995: 852-853).
-
228. Ankara niversitesi SBF Dergisi. 60-2
i Federasyonu) yapsndan ikayetiydi. Sol kanat daha az merkezi ve
dahaaz gl bir sendikay savunmaktayd. Yerel birimlere zellikle
kibbutzlara(kollektif tarmsal birim) nem verilmesini amalamaktayd.
Bunun sonucunda1941 ylnda parti iinde kendini Siah B olarak
adlandran bir klik ortayakmtr. Bu klik, Sovyetler Birlii ve
Marksizme daha yakn durmaktayd.1942 ylnda Siah B klii, Mapai'den
ayrlru ve Ahdut Haavoda adn alarakbu ad tekrar siyasal yaama
sokmutur. 1948 ylnda, Ahdut Haavoda partisi vekendisi gibi kibbutz
hareketine yakn duran H~omer Hatzair hareketi bir arayagelerek
Mapam' (Birleik i Partisi) oluturmulardr. 1954 ylnda, Mapamiinde
Haomer Hatzair kanadnn an Sovyet yanls politikalarndanrahatszlk
duyan Ahdut Haavoda kkenliler Mapam 'i terk etmiler ve AhdutHaavoda
adn bir kez daha siyasal yaama sokmulardr. Ahdut HaavodaPartisi ile
Mapai, 1965 seimleri ncesinde ise seim ittifak karar
almlardr.(ARIAN,1998:110-111).
Ahdut Haavoda Partisi ve Mapai arasndaki seim ittifak, Mapai
iindeolumaya balayan nemli ayrmann bata gelen nedenlerinden biri
olmutur.1965 seimleri ncesi Mapai byk bir sarsnt geirmi, partinin
sembol adDavid Ben-Ourion bata olmak zere Moe Dayan, imon Peres,
zak Navonve dier baz nemli adlar ayrlarak, Raft partisini
kurmulardr. Ancak bir sresonra Ben-Ourion dndaki adlar yeniden eski
partileri ile ibirlii yapmakarar vermiler ve srail i Partisi'nin
kurulmasna giden yolu amlardr.1968'de seimde ibirlii yapan Mapai
ile Ahdut Haavoda partisi aralarnaRaft' yi de alarak i Partisi'ni
kurmulardr (ZORAR, 1974:44-45). 1969seimlerinde bu kez i Partisi ve
lkenin nde gelen bir dier sol partisi olanMapam, "srail i ttifak"n
oluturmulardr. Bu iki partinin ittifak, 1969sonrasnda da 1973,1977,
1981 ve 1984 seimlerinde de srmtr. 1984seimleri sonucunda dnml
babakanlk esasna dayanan i Partisi i leLikud arasnda kurulan Ulusal
Birlik Hkmeti'ne kar kan Mapam, 1988seimlerine tek bana katlmtr
(ARIAN, 1998:107). 1988'de i Partisi isegene bir ittifak iersinde
yer almtr. Bu kez i Partisi'nin partneri, 1993-2003 yllar arasnda
Cumhurbakanl yapan, eski bir Likud mensubu EzerWeizman'n 1981 'de
kurduu Yahad adl parti olmutur (ARIAN, 1998: 100).1988 seimleri
sonucunda "i ttifak" otuzdokuz sandalye kazanrken, Likudkrk
sandalye kazanmtr. Ancak bu kez Likud'un potansiyel
koalisyonortaklarnn 1984'e gre daha byk sayda olmas nedeniyle
dnml
II Ben-Gurion partnn diger nemli adlaryla birlikte hareket ememi
ve 1969seimleri ncesi "Devlet Listesi" adyla bir seim listesi
oluturmutur. Bkz.:(ARIAN, 1998:94).
-
M. Brkan Serbest e Tarihsel Kkenleriyfe srail'de Siyasal
Partiler e 229
babakanlk uygulamasna gidilmemi ve babakanl Likud lideri
amirstlenmitir. i Partisi lideri imon Peres maliye bakan olurken
partinin birdier gl ad olan eski babakanlardan zak Rabin savunma
bakan olmutur(ARIAN,1998:115).
992 seimleri ncesi yaplan i Partisi kongresinde zak Rabin,
imonPeres'i yenilgiye uratm ve partinin liderliini devralmtr. zak
Rabinliderliinde seimlere giren i Partisi seimlerde byk bir zafer
kazanm veseim sonucunda kurulan hkmette Rabin babakan ve savunma
bakanolurken, Peres de dileri bakanlna atanmtr (ARIAN, 1998:
115-116).
996 seimlerine i Partisi, Kasm 1995' te babakan Rabin' in
birsuikaste kurban gitmesi zerine, parti liderliini tekrar stlenen
Peres' inbakanlnda girmitir. Bu seimlerde i Partisi, Knesset'te en
byk grubuoluturmu, ancak ilk kez bu dnemde yaplan dorudan
babakanlkseimlerinde Peres, Likud lideri Netanyahu'ya kar yar
yitirmi ve yenihkmet Likud lideri Netanyahu nderliinde kurulmutur
(ARIAN, 1998: 116).
1999 ylnda yaplan erken seimlerde, dorudan Babakanlk seiminii
Partisi 'nin yeni lideri Ehud Barak kazanmtr. i Partisi,
Knessetseimlerine ise eski Likud mensubu siyasetilerden David
Levi'nin kurduuGeer partisi ve lml dinci parti Meimad'la "Tek
srail" (Israel Ahat) adylabir seim listesi oluturarak ittifak
halinde girmi ve en byk grubuoluturmutur. Ancak, Barak
liderliindeki hkmet, lkede siyasal istikrarsalayamam ve Likud'un
yeni lideri olan Ariel aron'un 2000 yl Eyllaynda Kuds'te
Harem'-erifte yapt bir yry sonrasnda balayan II.ntifada'y izleyen
gelimeler sonucunda 2001 ylnda erken Babakanlkseimlerine
gidilmitir. Bu seimlerde Likud lideri aron oylarn %62.4'n,Barak ise
%37.6'snl alm ve Barak babakanl kaybetmitir. 12
2003 ylnda yaplan genel seimlere, i Partisi bir nceki
seimdepartnerlerinden biri olan Meimad ile ittifak halinde "i
Partisi-Meimad"adnda bir listeyle katlmtr. Bu seimlerde partinin
liderliini lkedeki eitlisiyasal kesimlerle scak ilikileri olan
Hayfa'nn eski belediye bakan AmramMitzna stlenmitir. Seim sonucunda
"i Partisi-Meimad" Knesset'teki ikincibyk grubu oluturmutur. Parti,
seim sonrasnda aron'un babakanlndakurulan hkmette yer almam ve ana
muhalefette kalmtr.
i Partisi, lkenin kurulu dneminde srail'deki pek ok
sosyalistorganizasyonun kurucusu roln stlenmitir. Bugn iin serbest
pazarekonomisini desteklemesi ve ayrca oy tabann daha ok beyaz
yakallar ile
12 Bkz.: http//www.knesset.gov.il/electionsOl/eresults.htm. 05
Ocak 2004.
-
230. Ankara niversitesi SBF Dergisi. 60-2
serbest meslek mensuplar oluturmasna karn zellikle ii haklan
konusundahassasiyetini korumaktadr. Parti, lkede dinin oynad rol
bakmndan statusquo'nun deimesinden yanadr rnein, abat13 gnnde
kamutamaclnn serbest braklmasn savunmaktadr. lkenin
laikletirilmesigerektiini savunmakta ancak seimlerde ortak liste
oluturduu lml dinciMeimad partisi nedeniyle bu sylemini yksek sesle
dile getirmemektedir.Filistinlilerle ilikiler konusundaki partinin
dnceleri incelendiinde ise; iPartisi'nin lkenin dier baat partisi
Likud'a gre olduka lml bir izgideolduu grlmektedir. 2003 seimleri
ncesinde parti lideri Amram Mitzna,Filistinlilerle yeniden grmelere
balanmas gerektiini ve hatta bunun iinFilistin tarafndan gelen
iddetin durdurulma koulunun aranmayabileceinisylemitir. Mitzna,
Yaser Arafat'n Filistinlilerin banda kald sreceonunla grmelerde
bulunulmas gerektiini de dile getirrnitir.14
srail siyasal yaamnda bir dier nemli merkez sol partiyi
Meretz-Yahad oluturmaktadr. Son seimler olan 2003 seimlerine Meretz
adyla girenbu partinin kaynan ald asl kk Mapam partisi
oluturmaktadr. 1984ylnda i Partisi'nin Likud ile koalisyon kurmas
zerine Mapam, ittifak'ndan ayrlm ve 1984-1988 yllar arasnda Ulusal
Birlik Hkmetleridneminde muhalefet pozisyonunu almtr. Mapam, 1988
seimlerine tekbana girmi ve 1992 seimleri ncesinde Yurtta Haklar
Hareketi (Ratz)15 ve
13 ahat: Yahudilikte kutsal tatil gn. Her cuma gnbatmndan balayp
cumartesiakamstne dek srer. Bugn srail'de ahat gnnde kamu
tamaclnda, i,eglence ve kltr yaamnda ok ciddi snrlamalar
mevcuttur.
14 Bkz.:http://www.haaretz.com/hasen/pa ges/ShArtElection.
ihtml?i temN0=24427 5&contrassID=2
&subContrassID=5&sbSubContrassID=O&listSrc= Y, 10
Temmuz 2004.
15 Yurtta Haklar Hareketi'nin kuruculugunu ulamit Aloni yapmtr.
Aloni, 1969ylnda "srail i ttifak"ndan Knesset'e ye olarak seilmi
ancak ksa bir sresonra i Partisi ynetimiyle bir atma iersine
girmitir. Bu nedenle, 1973seimleri ncesinde Aloni 'ye parti
listesinin altlarnda, seilmesi kukulu bir yerverilmesi
beklenmekteydi. Bu durum karsnda Aloni, "Yurtta Haklar
Hareketi"adyla kendisi bir liste oluturmutur. 1973 seimlerinde
Yurtta Haklar Hareketi sandalye kazanmtr. Partiye destek, zellikle
Likud'a oy vermek istemeyen ancak1973 Arap-srail Sava'nn faturasn
"i ttifak"na kesmek isteyen kesimlerdengelmitir. Ardndan 1974'de
parti sandalyesiyle, zak Rabin'in, hkmeti UlusalDinci Parti
olmakszn kurma abalar srasnda kilit bir duruma gelmitir.
Ancak,Aloni'nin partisi hkmette uzun sre yer almam yerine Ulusal
Dinci Partigelmitir. Yurtta Haklar Hareketi, 1992'de Meretz'in bir
paras olmadan nce tekbana son olarak i988 seimlerine katlm ve be
sandalye kazanmtr. Bkz.:(ARIAN,1998:139).
-
M. Brkan serbest e Tarihsel Kkenleriyle srail'de Siyasal
Partiler e 231
inui ile birlikte, Meretz siyasi oluumunu yaama geirmitir. 1992
seimlerisonras Meretz, zak Rabin bakanlnda kurulan hkmete katlm ve
barinsiyatifi, yurttalk haklar ve sosyal gvenlik ile ilgili
politikalarda nemliroller stlenmitir (ARIAN, 1998: 117). Parti,
1996 ve 1999 seimlerindekazand sandalye says bakmndan orta sralarda
yer almtr. 2003seimlerine Yossi Sarid liderliinde giren parti
beklentilerin altnda bir oy almve Knesset'teki sandalye says altda
kalmtr.
Meretz sosyal demokrat kimlikli bir parti olarak gerek 1999
seimbeyannamesinde gerek 2003 seim beyannamesinde Filistinlilerle
baryaplmas ynnde grler ileri srmtr. lke olarak zelletirmelere
karolmayan parti, bununla birlikte zelletirilecek iletmelerin
ulusal kimliininsrmesinden yanadr. Bteden eitimimin ald payn
artrlmas ve toplumunyoksul kesimlerine devletin maddi yardmda
bulunmas gerektiinisavunmaktadr. srail' de din-devlet ayrln net
biimde savunan Meretz,devletin ynetimi ve korumas altndaki dinsel
btn kurum, etkinliklerin vesnrlamalarn ortadan kaldrlmasna
sylemlerinde yer vermektedir. Parti,zellikle insan haklar konusunda
duyarl bir izgide durmaktadr. 16
2003 ylnn Aralk aynda, Meretz'in, i Partisi'nden kopan etkin
adlarolan Yossi Beilin ve Yael Dayan tarafndan 2002 Temmuz'unda
kurulmu olanbir sol hareket grnmndeki ahar ile birleecei ve Yahad
adyla yeni birsosyal demokrat siyasaloluumun yaama geirilecei ve bu
hareketin Martaynda yeni liderini seecei duyurulmutur.17 Yahad
kongresi 16 Mart 2004
. tarihinde toplanm ve yeni parti iin liderlik yarna Yossi
Beilinve Meretzpartisinden milletvekili olan Ran Cohen girmilerdir.
Yar milletvekiliolmamasna karn Beilin kazanmtr. Beilin, zellikle
bar konusunu nekaran bir siyasi figrdr. "ki Halk iki Devlet" formln
savunan Beilin,Kuds'n iki devletin de bakenti olmasn savunmakta ve
1967 sava ncesisnrlar kk dzenlemeler yaplmas kaydyla srail'in
snrlar olarak kabuledilmesi grn ortaya koymaktadr. Ayrca Bat eria
ve Gazze'deki Yahudiyerleimlerinin btnyle kaldrlmas gerektiini ve
Golan Tepeleri'ninSuriye'ye verilebileceini sylemektedir.18
inui (Deiim) partisi zellikle laik kimlii ile ne kan bir
partidir.inui, bir siyasal hareket olarak ilk kez 1973 Ekim Sava
sonras Tel Aviv
16 Bkz.: http://www.haaretz.comlhasenlpages/ShArtElection.jhtml
?itemN 0=244
272&contrassID=2&subContrassID=5&sbSubContrassID=0&listSrc=
Y, 10 Temmuz2004.
17 Bkz.: http//www.meretzusa.orglfaq.shtml#newname, 13 ubat
2004.8 Bkz.: http//www.haaretz.comlhasenlspages/40540.html. 18 Mart
2004.
-
232. Ankara niversitesi SBF Dergisi. 60-2
niversitesi Hukuk Fakltesi Dekan Amnon Rubinstein nderliinde
ortayakmtr. Bu hareket, 1977 seimlerinde, eski Genelkurmay Bakan ve
nlbir arkeolog olan Yigael Yadin liderliindeki Deiim in Demokratik
Hareket(Da) partisi iinde bir kanat olarak yer almtr. Ancak Da
partisi fazla uzunmrl olmamtr. Parti lideri Yadin de brani
niversitesi'ndeki grevine geridnmtr. Buna karn, partinin inui Kanad
bamsz olarak 1981seimlerine katlm, 1984 ve 1988 seimlerinde de yana
gene tek banagirmitir. 1992 ve 1996 seimlerinde ise inui, Meretz
partisinin bir kanadolarak seimlerde yer almtr (ARIAN, 1998:
133-137). 1999 seimlerincesinde inui, bir siyasi ittifak olan
Meretz'den ayrlm ve seimlere tekbana katlmtr. Ocak 2003'te yaplan
son genel seimlerde ise oylarn ikikattan fazla artrarak nc parti
konumuna gelmitir. inui, 2003 seimlerincesinde ateli biimde dinci
partilere cephe alm ve seim sonucundaKnesset'teki en byk grubu
oluturarak, sandalye sralamasnda, bir ncekiseimde nc parti olan
as'n yerini almtr. Kimi gzlemcilere gre,inui'nin bu baans, son
dnemdeki dinci partilerin de ykseliini sonlandranbir durum olmutur
(DEL SARTO, 2003:41).
inui, merkezde yer alan bir parti olarak zellikle lkedeki her
trldinsel zorlamalara kar kmaktadr. Devletin laikletirilmesi
grnprogramnda ve sylemlerinde ne karmaktadr. Orta snflara dayanan
parti,programnda demokratik deerleri vurgulamakla birlikte siyonist
kimliindende taviz vermemektedir. lkedeki zelletirme uygulamalarna
arka kmaklabirlikte toplumun yoksul kesimlerinin devlete
desteklenmesi ve anaokuldanyksekretime kadar eitimin parasz olmas
gerektii dncesindedir. inui,devletin kar amac gtmeyen
organizasyonlara mali destek vermesine, buorganizsayonlarn dinsel
nitelikli olduu gerekesiyle kar kmaktadr. Ortasnfn vergi yknn
azaltlmas partinin temel grlerindendir. Filistinlilerleilikilere
ynelik partinin dncelerine bakldnda; bir Filistin devletine
karolunmad grlmektedir. Ancak, inui'nin Arafat'a kar olumsuz bir
bakas bulunmakta ve Filistinlilerle grmelerin baka bir adla
yaplmasndanyanadr.19
Knesset'te yer alan sol partilerden bir dierini Am Ehad (Tek
Ulus) adlsosyal demokrat kimlikli parti oluturmaktadr. alan ve
cretli kesimi tabanolarak seen partinin liderliini lkenin en byk ii
federasyonunbakanln da stlenen Amir Peretz yapmaktadr. Bar srecinin
nemini
19 Bkz.: http://www.haaretz.com/hasen/pages/S
hArtElection.jhtml?i temN
0=244284&contrassID=2&subContrassID=5&sbSubContrassID=O&listSrc=
Y, 10 Temmuz2004.
-
M. Brkan serbest _ Tarihsel Kkenleriyle srail'de Siyasal
Partiler _ 233
ikinci plana iten partinin ana vurgusunu sosyal ve ekonomik
ierikli konularoluturmaktadr. Parti, lkedeki tm vatandalar iin
sosyal ve ekonomik eitliktaraftardr.2o Parti Filistinlilerle
yaplacak olan bar srecini desteklediiniaklamakla birlikte ne igal
altnda tutulan blgeler ne de bu blgelerdeyaayan Yahudi
yerleimcilerin buralardan kartlp kartlmamasna ilikinnet bir gr
ortaya koymamaktadr. Parti programndaki ekonomik
grlerincelendiinde; toplumun alan kesimlerinin glendirilmesinin
temel hedefolduu grlmektedir. rnein, kamu iletmelerinin
zelletirilmesine karkmamakta ancak bu iletmelerde almakta olan
iilerin haklarnnzedelenmemesi iin gerektiinde alanlar ve iletmenin
yeni sahibi olmayhedefleyenler arasnda bir anlamaya varlmas
gerektii grn ortayakoymaktadr. Parti, btede yer alan sosyal
hizmetlere ayrlan paylarnazaltlmasnn da kesinlikle karsnda
durmaktadr. Ayrca, insan emeinin nplanda olduu kk iletmelerin ve kk
esnafn eitli sosyal ve ekonomikaralarla desteklenmesini
savunmaktadr.2!
Parlamento dnda kalmakla birlikte sol kanatta yer alan iki
nemlisiyasal parti ise "Yeil" kimlikli partilerdir. Bu partilerden
Ale Yarok (YeilYaprak) partisi, marihuana ve seks konusunda serbest
dncelersavunmaktadr. Filistinlilerle toprak konusunda
uzlalabileceini ve kesin birdin-devlet aynmn savunan parti22 1999
ve 2003 seimlerinde % 1 civarndaoylar almtr. "Yeil" kimlikli dier
parti Hayerukim'dir (Yeil Parti).evrecilii temel ideoloji haline
getiren parti 1999'da ve 2003'te barajnolduka altnda oylar
almtr.
ii. MERKEZ SAG VE MILLIYETi PARTILERsrail siyasal yaamnda merkez
sa eilimli olarak kabul edilen en nde
gelen parti, lkenin i Partisi ile birlikte baat partisi kabul
edilen Likud' dur.srail i Partisi gibi Likud da, eitli siyasi
unsurlarn eitli evrelerdengeerek bir araya gelmesiyle olumutur.
Likud'un tarihselolarak en nemliunsurunu, siyasal ve ideolojik
olarak asl kklerinin bulunduu, siyonistideolojiyi sa kanatta temsil
etmi olan Herut partisi oluturmaktadr. Herut,manda ynetimi boyunca
Araplara ve Byk Britanya glerine kar eylemleryapan bir Yahudi yer
alt rgt olan [rgun'un lideri Menahem Begintarafndan 1948'de
kurulmutur. Likud'u oluturan bir dier siyasi unsur ise
20 Bkz.: http//www.israelvotes.com/demo/platforms.html. 09 Nisan
2004.21 Bkz.: http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArtElection.j
html?i temN 0=244 282&
contrassID=2&subContrasslD=5&sbSubContrasslD=0&listSrc=
Y, 10 Ekim 2004.22 Bkz.:
http//www.israelvotes.com/demo/platforms.html. 09 Nisan 2004.
-
234. Ankara niversitesi SBF Dergisi. 60.2
Liberal Parti'dir. Liberal Parti23, srail'in kurulmasndan nceki
ve Devlet'in ilkyllarnda siyasal yaamda yer alan Genel
Siyonistler'in bir devamniteliindeydi. 1965 seimlerinde Mapai'nin
Ahdut Haavoda ile ittifak yapmaszerine Herut partisi de dier sac
parti olan Liberal Parti ile Gahal blounuoluturmutur. 1973' de de
Gahal blouna zgr Merkez24 ve La' am25 partileride katlmaya karar
vermiler ve bylece Likud blou kurulmutur (ZOHAR,
23 Liberal Parti, Genel Siyonistler'in devam niteliindeydi.
Genel Siyonistler, DnyaSiyonist Organizasyonu iinde temel grubu
oluturan bir hareketti. GenelSiyonistler 1920'lerde "A Fraksiyonu"
ve "B Fraksiyonu" olmak zere ikifraksiyona ayrlmtr. A
fraksiyonu'nun liderliini ayn zamanda Dnya SiyonistOrganizasyonu
bakan da olan sonradan lkenin ilk cumhurbakanl grevini destlenecek
olan Haim Weizman yapmaktayd. A fraksiyonu alan kesime dahayakn ve
manda ynetimiyle daha uzlamac bir politikadan yanayken, B
fraksiyonudaha ok zel giriimden yana, burjuva ve orta snfa dayanan
bir hareketgrnmndeydi. 1930'larda A fraksiyonu "lericiler" adn
benimserken Bfraksiyonu ise "Genel Siyonistler" adn korumay srdrd.
srail Devleti'ninkurulmasyla da bu iki hareket iki ayr parti olarak
siyasal yaamdaki yerlerinisrdrdler ve yaplan seimlerde yartlar. 196
i ylnda "lericiler" ve "GenelSiyonistler" bir araya gelerek Liberal
Parti'yi kurmulardr. Ancak 1965 ylndaLiberal Parti iinde yer alan
Genel Siyonistler kanadnn Herut'la birlikte Gahalblounu oluturmas
karar vermesi zerine, partinin "lericiler" kanad partiyi terkederek
Bamsz Liberal Parti'yi kurmulardr. Bamsz Liberal Parti
kuruluununardndan, i Partisi'ne yakn duran bir oluum grnm sergilemi
ve i Partisiliderliinde kurulan koalisyon hkmetlerinde grevalmtr.
Bu birlikteliksonucunda 1984 seimleri ncesinde Bamsz Liberal Parti;
i Partisi ve Mapamile birlikte "Ii ttifak" iinde yer almtr. Bkz.:
(ARIAN, 1998:125). .
24 Likud blounu oluturan unsurlardan biri olan "zgr Merkez"in
ortaya k Herutiersindeki bir kiisel ekimeden kaynaklanmtr. 1965
seimleri ncesinde Mapai_ Aldut Haavoda ittifaknn Ben-Gurion'u
yenilgiye uratan Levi Ekol liderliindegereklemesi zerine Herut
iersinde de Begin'in liderliine kar kanlar bir grupoluturmutur. Bu
grubun liderliini eski bir Irgun eylemcisi ve bir ceza avukatolan
muel Tamir yapmaktayd. Parti ynetimi ile mcadeleye giren Tamir,
partiden1 yl sreyle uzaklatrlmtr. Bunun zerine Tamir, "zgr Merkez"
adyla yenibir siyasaloluumu yaama geirmitir. Bkz.: (ARIAN,
1998:121).
25 Ben-Gurion'un 1965'te kurduu Raft partisinin 1968'te i
Partisi'ni oluturanunsurlardan biri olmasna karn, Ben-Gurion,
partinin diger nemli adlarylabirlikte hareket ememi ve 1969
seimleri ncesi "Devlet Listesi" adyla bir seimlistesi oluturmutur.
Ancak bu oluum seimlerde %3.1 'lik oy oranyla ancak drtsandalye
elde ederek fazla bir varlk gsterememitir. "Devlet Listesi" bir sre
sonrabirka partiden oluan La 'am adl oluumun bir paras olmutur.
Ben-Gurion 'un1970'de siyasal yaamdan ekilmesiyle basz kalan bu
siyasal hareket 1973'deLikud'u oluturan unsurlardan birine dnmtr.
Bkz.: (ARIAN, 1998: 118).
-
M. Brkan serbest e Tarihsel Kkenleriyle srail'de Siyasal
Partiler e 235
1974:48). Ancak Likud iindeki partilerin tzel kiilikleri srmtr.
Likud'unresmi olarak tek parti durumunda, trde bir yapya kavumas
ise 1988 ylndagereklemitir (ARIAN, 1998: 126).
992 seimlerine tek bana giren Likud, 1996 seimlerine bir
seimittifakyla katlmtr. Bu seimlerdeki Likud'un nderliindeki
ittifak "Likud-Geer-Tzomet"26 adyla belirmitir. Likud'un lokomotif
roln stlendii partili bu seim listesi, Knesset seiminde i
Partisi'nin gerisinde kalmancak ilk kez yaplan dorudan babakanlk
seimlerini Likud lideri BenyaminNetanyahu, i Partisi lideri imon
Peres'e kar kazanmtr (ARIAN,998: 114).
999 seimlerine Likud tek bana girmi ve Knesset seimlerinde
iPartisi nderliinde kurulan "Tek srail" adl seim listesinin ardndan
ikinciparti olmutur. Parti lideri Netanyahu da babakanlk seimini
Barak'a karyitirmitir.
1999 seimleri sonrasnda Likud liderliine partinin radikal
kanadndanAriel aron gelmitir. aron seimlerden iki yl sonra Barak'
erkenbabakanlk seimlerine zorlam ve bu seimi Barak karsnda
kazanmtrPSon yaplan 2003'teki seimlerde Likud birinci parti
olmutur. Seimsonrasnda aron liderliinde kurulan hkmetlerde, Likud,
kabinenin en oksandalyeye sahip partisi olmutur.
26 Bu oluumun dou nedeninin de kkeninde parti ii anlamazlklar
bulunmaktadr.1993 ylnda Benyamin Netanyahu'nun Likud lideri
olmasyla birlikte partinin ndegelen adlarndan olan David Levi
arasnda siyasal bir ekime meydana gelmi vesonuta Levi'nin partiyi
terk ederek, Geer (Kpr) adyla yeni bir parti kurmasnayol amtr.
Likud'un ittifak yapt bir dier parti olan Tzomet, Lbnan Savasonras,
eski Genelkurmay Bakanlarndan Rafael Eitan tarafndan
kurulmutur.Tzomet 1984 seimlerine kendisi gibi benzer grler tayan,
1979'da kurulmuTehiya partisi ile ittifak yaparak katlm ve bu
ittifak seimlerde be sandalyekazanmtr. 1988 seimlerine ayr ayr
giren bu iki partiden Tehiya sandalyekazanrken Tzomet'in kazand
sandalye says ikide kalmtr. 1992 seimlerindeise Tzomet sekiz
sandalye kazanarak bu seimleri Likud'un yitirmesindeki en
byketkenlerden biri olmutur. Tehiya ise bu seimlerde %1.2'lik oy
oranyla barajgeememi ve siyasetten silinmitir. Bkz.: (ARIAN,
1998:123-124). 1999seimlerine tek bana giren Tzomet bu seimlerde
tam anlamyla hezimete uramve %0.1 orannda oyamtr. Bkz.:
http//www.knesset.gov.iVelections/eindex.html.05 Ocak 2004. Son
yaplan 2003 'teki genel seimlerde oylar daha da dm vesadece %0.06
orannda oy toplayabilmitir. Bkz.: http//
www.knesset.gov.iI!elections 16/ eng/results/regions.asp, 05 Ocak
2004.
27 Bkz.: http//www.knesset.gov.il/electionsOlleresults.htm. 05
Ocak 2004.
-
236. Ankara niversitesi SBF Dergisi. 60.2
Likud, srail politikasnda sa kanattaki dier partilerle
karlatnl.dnda Filistin Devleti konusunda grece lml bir izgide
durmaktadr. Sakanatta yer alan dier milliyeti partiler bir Filistin
Devleti 'ne kesinlikle karkarken, Likud yneticileri, btn iddet
eylemlerinin durdurulmasdurumunda bu konunun mzakere edilebilir
olduunu dile getirmektedir.Ancak, Arafat konusunda kat bir tutum sz
konusudur. Karlarnda Fi1istinlibaka bir ad grmek isteyen Likud'un
ban ektii son dnemlerdekihkmetler, eitli kereler Arafat'
Filistinlilerin bandan uzaklatrmakistemiler ancak baarl
olamamlardr. Partinin dine ilikin grlerinebakldnda ise; status
quo'nun srmesi dncesiyle karlalmaktadr. abatgnndeki yasak ve
snrlamalarn srmesinden yanadr. yeivalar'da (dineitimi veren
kurumlar) eitim gren rencilerin de rahatlkla yksekretimedevam
edebilmesini savunmaktadr. Ekonomik grler balamnda ise Likud,Bat
dnyasndaki merkez sa partilerin izgisinde grler savunmaktadr.lkenin
kurulu yllarnda ortaya kan sosyalist kurumlarn tasfiyesinden
yanaolup zel giriimlerin zendirilmesi gerektii dncesi programnn
anakonularndandr.28
Likud dnda milliyeti sa partilerin en nde gelenini, aslnda
partilisiyasal bir platform olan Halehud HaLeumi (Ulusal Birlik)
oluturmaktadr.Halehud HaLeumi'yi oluturan partiler Moledet, Tekuma
ve YisraelBeitanu' dur. Sa milliyeti ve laik izgideki oluum,
Filistinliler konusundaradikal grler tamaktadr. Bat eria ve
Gazze'deki Araplar dier Araplkelerine gndermeyi savunmaktadr.29
1999 seimlerinde Moledet ve Tekumapartileri, Herut30 partisiyle
birlikte Halehud HaLeumi adl bu ittifak iinde yeralrken Yisrael
Beitanu seimlere bamsz kendi kimliiyle girmitir. Radikal
28 Bkz. :http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArtElection.jhtml
?itemN 0=244273
&contrassID=2&subContrassID=5&sbSubContrassID=0&listSrc=
Y, 10 Temmuz2004;
http/!www.lookstein.org/resources/elections/handout.htm. i i Temmuz
2004.
29 Bkz.: http/!www.israelvotes.comldemo/platforms.html. 09 Nisan
2004.30 1999'daki seimlerde Halehud HaLeumi'nin unsurlarndan biri
olan Herut'un ad
yeniden siyaset sahnesine, srail tarihindeki nl politikaclardan
MenahemBegin'in ogu Benny Begin tarafndan 1998 ylnda karlmtr.
Radikal milliyetigrleri olan Herut, Tevrat baglamnda "Byk srail"
1ksn gtmektedir vebar amacyla toprak tavizine kesinlikle kardr.
1999 seimleri sonras, seimlerdebaarsz oldugu gerekesiyle Begin
siyasetten ekilmi ve yerine Michael Kleinergelmitir. Kleiner baa
gemesinin ardndan da partisini Halehud HaLeumibloundan ekmitir.
Bkz.: httpllwww.us-israel.org/jsourcelPolitics/Herut.html. 09Nisan
2004. Son yaplan seimlere herhangi bir ittifaka katlmakszn, tek
bana,Kleiner liderliinde katlan parti % . 15'lik oy oranyla barajn
altnda kalmtr.Bkz.: http/!
www.knesset.gov.iUelectionsI6/eng/results/regions.asp, 05 Ocak
2004.
-
','j,.
M. Brkan serbest e Tarihsel Kkenleriyle srail'de Siyasal
Partiler e 231
milliyeti izgideki oluumlarn banda gelen Halehud HaLeumi srail'
inyalnzca Yahudilere ait olduu sylemini n plana karmaktadr. Bat
eria veGazze'de kurulacak bamsz bir Filistin devletinin kesinlikle
karsnda yeralmakta ve bu topraklarda bulunan Yahudi yerleimcilerin
boaltlmasn kabuledilemez bulmaktadr. Halehud HaLeumi kamu
iletmelerinin zelletiril-mesinden yanadr ve bunun lkede ekonomik
canlanma yaratacansavunmaktadr. Yeni gmenlerin de sosyal bakmdan
desteklenmesi gerektiigr son seim beyannamesindeki ncelikler
arasnda yer almtr. Dinkonusunda ise status quo'nun korunmasndan
yanadlL3!
2003 seimlerinde yer alan milliyeti ve laik partilerden bir
dieriniYisrael B 'Aliya oluturmaktayd. Natan aranski tarafndan
kurulan ve eskiSovyetler Birlii'nden gelen gmenlerin hareketi
grnmnde olan partininpolitikalarnn odak noktasnda gmen sorunlar
bulunmaktayd32 Filistindevletine kar olan Yisrael B'Aliya, zellikle
Arafat'a kar olumsuz bir tutumalmakta ve Araplardan gelen iddet
eylemlerine sertlikle yant verilmesigerektiini savunmaktayd. Parti,
srail'in Yahudi kimliinin srmesinikesinlikle savunmasna karn
zellikle eski Sovyetler Birlii'nden gelen vebyk oranda dine uzak
duran gmenlerin partisi olduu iin din-devletayrmn savunmaktayd.33
Yisrael B'Aliya, son seimlerde iki sandalyekazanm ve daha sonra bu
partinin yeleri Likud'a katlmtr.
III. DINCI PARTILERsrail toplumu iinde bugn iin en iddetli atma
noktalarnn banda
dinci-laik atmas gelmektediLzellikle son dnemlerde dinci
partilerinykselie gemesi toplumdaki dinci-laik gerilimini
artrmaktadr. srail toplumudine bak alar bakmndan drt ana gruba
blmlenebilir: Birinci grubu, ardinci gruplar meydana getirmektedir.
srail toplumunun %7' si bu gruplaramensuptuL Ancak bu oran Kuds'te
yaklak %30'dur. kinci grubu, siyonist vemodem dinciler
oluturmaktadr. srail toplumundaki oranlar %20-25' lercivarndadr. nc
grubu, radikal laik olarak nitelendirilenler olutrmaktadrki bu
grubun oran %15-20'ler civarndadr. Drdnc ve en byk grubu
isetoplumun yars oluturmaktadr. Bu grup "Geleneksel Yahudiler"
olaraknitelendirilmektedir. Bu grupta Yahudilik olgusu dini
niteliinden daha ok, birkltr, bir gelenek, bir aidiyet ba olarak
belirmektedir (ROSEN, 2004).
31 Bkz. :http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArtElection.jhtml
?itemNo=245128&contrassID=2
&subContrassID=5&sbSubContrassID=0&listSrc= Y, o Ekim
2004.
32 Bkz.: http//www.israelvotes.com/demo/platforms.html. 09 Nisan
2004.33
Bkz.:http//www.lookstein.org/resources/elections/handout.htm,
Temmuz 2004.
-
238. Ankara niversitesi SBF Dergisi. 60-2
srail'de dinci partiler haredi partiler olarak adlandnlmaktadr.
Haredipartilerin en byk zellii siyonist ideolojinin dnda olmalardr.
Bu grubagiren partilerin snflandnlmasnda nde gelen ltlerden birini
siyonistideolojiyle yaknlk dereceleri oluturmaktadr. Bugn iin
Mafdal (UlusalDinci Parti) ve Meimad siyonist partilerle ibirliine
scak bakan haredipartilerdir. Buna karn nde gelen dier dinci
siyasaloluumlardan, Akenazkimlikli Yahadut Hatorah ve Sefarad
kimlikli as, siyonizme uzak durankurumlar oluturmaktadr.
srail' deki dinci partiler kklerini drt ana partiden almaktadr.
Bupartiler: Mizrahi, Hapoel Hamizrahi, Agudat Israel ve Poalei
Agudat Israel'dir.Bu drt parti ilk kez 1949 seimleri ncesi bir
araya gelerek "Ulusal DinciCephe"yi oluturmulardr. Bu seimlerde
hatr saylr bir baar yakalayan bugruplar arasnda sonraki dnemde
ideolojik ayrlklar belirmeye balamtr.1950'lerin ortalarnda
siyonizmle ibirliine daha yatkn olan Mizrahi vealan dinci kesimlere
dayanan Hapoel Hamizrahi bir araya gelerek Mafdal'kurmulardr
(ARIAN, 1998: 127-128). Mafdal'n temel ideolojisi, Yahudilik
vemodemite arasnda bir senteze ulamaya almaktr. Buna karn,
halaha(Yahudilik'te gnlk yaam ve dini ykmllkleri dzenlemek
amacylaTevrat dneminden gnmze kadar gelitirilen yasa ve hkmler
toplam)iinde bir deiiklikten yana deillerdir (EHRLICH,
2001:22).Partinin temellksn "Byk srail" anlay oluturmaktadr. 1967
ncesi .snrlaraekilmenin, buradaki Yahudi yerleimcilerin boaltlmasnn
ve bir Filistindevletinin kesinlikle karsndadr. Filistinlilerin bir
duvarla Yahudiblgelerinden ayrlmas gerektii grn tamakta ancak bunun
1967snrlar temel alnarak yaplmasnn karsndadr. Bunun yerine tek tek
Arapyerleimlerinin evrelenmesi gibi sert ve radikal nerileri
bulunmaktadr.zelletirmeye destek vermekle birlikte alanlarn
haklarnn korunmassylemini de dile getirmektedir.34
Siyonist partilerle ibirliine yatkn olan bir dier haredi parti
iseMeimad'dr. Meimad, 1988 ylnda Mafdal'dan kopan bir grup
tarafndankurulmutur. Meimad, igal altndaki topraklar konusunda,
Mafdal'a gre dahalml bir izgide durmaktadr. Meimad ilk kez girdii
1988 seimlerindeonbebin oyalarak Knesset'te temsil edilecek dzeye
ulaamamtr (ARIAN,1998: 130-131). Sonraki seimlerde kayda deer oylar
alamayan parti son ikiseimde i Partisi'yle ittifak halinde yara
katlmtr.
34 Bkz. :http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArtElection.jhtmI
?itemNo=243818&contrasslD=2&subContrasslD=5&sbSubContrassID=0&IistSrc=
Y, 10 Ekim 2004.
-
M. Brkan serbest e Tarihsel Kkenleriyle srail'de Siyasal
Partiler e 239
Siyonist partilerle ibirliine uzak duran siyasi hareketlerin
balcalarn,Yahadut Hatorah ve as oluturmaktadr. Ma/dal ve Meimad'a
gre dahatutucu kanatta yer alan bu kurumlarn asl kkenini Agudat
Israel partisioluturmaktadr. Agudat Israel partisiyle hemen hemen
ayn grleri tamaklabirlikte, taban olarak arl alan kesimlere veren
Poalei Agudat Israelpartisi son dnemde siyaset sahnesinden
silinmitir. Agudat Israel ve PoaleiAgudat Israel partileri 1955,
1959 ve 1973 seimlerine "Tevrat Dini Cephesi"adyla birlikte
ginnilerdir. 1988 seimlerinden sonra Poalei Agudat Israelsiyaset
sahnesinden silinirken bundan sonraki seimlere Agudat
Israel,kendisinden kopan bir grubun oluturduu Degel Hatorah adl
partiyle YahadutHatorah (Birleik Tevrat Yahudilii) adl bir
siyasaloluum meydana getirerekkatlnutr.
Agudat Israel kkenliler kendilerini siyonist olarak
nitelemezler. srailhkmetini etkileme biimlerini; Boston ya da
Brooklyn gibi Yahudilerin okyaadklar blgelerin yerel hkmetlerini
etkileme biiminden farklgrmezler. Bununla birlikte, siyonist
olmamalarna karn i Partisi ve Likudhkmetlerine destek vermeleri bu
topluluun baz ayrcalklar edinmesine yolanutr. srail'de kuralolarak
askerliin kadn ve erkek btn yurttalar iinzorunlu bir hizmet olmasna
karn, Agudat Israel partisi taraftar kadnlaraskerden btnyle muaf
tutulurken, erkek yurttalar ise askerlik yapmakyerine yeivalarda
almaktadrlar. Ayrca bu grubun "bamsz" okullarolarak nitelendirilen
ve giderleri ksmen Eitim Bakanl tarafndankarlanmakla birlikte
bakanln denetimi dnda kalan eitim kurumlarbulunmaktadr. Agudat
Israel partisi yeleri 1988'e kadar srarla kabinedegrevalmaktan
kannular35 ancak ilk kez 1988 ylnda alma Bakanl'nve 1996'da da
Konut Bakanl'nn ynetimini ellerine alnulardr (ARlAN,1998:
128-129).
Etnik ve kiisel ekimeler dinci partilerde sk yaanan
olgulardandr.Akenaz kkenlilerin egemenlii altnda olan Agudat Israel
partisi, 1984ylnda Sefarad kkenlilerin partiden ayrlmasyla bir
sarsnt geirmitir.'Haham Ovadia Yosef Iiderliindeki bir grup Sefarad
kkenli haham, Knessetadayl listesinde parti yneticilerinin
yeterince Sefarad kkenli adaya yervermedii gerekesiyle partiyi terk
ederek, as (Tevrat Koruyucular) adyla
35 srail'de haredi gruplarn "Devlet" kavramna baklarnn byk
farkllk tamas,bu gruplarn siyonizme souk bakmalarnn ve hkmetten
grevalmaktankanmalarnn en byk nedenidir. nk bu gruplarn inancna
gre; Devleti,yalnzca Mesih'in gelmesinin ardndan Tanr kurabilir.
Bkz.: (DEL SARTO,2003:54).
-
240. Ankara niversitesi SBF Dergisi. 60.2
yeni bir siyasal partiyi yaama geirmilerdir.36 as partisi,
Sefarad kkenlilerinbir siyasaloluumu olarak ortaya kmasna karn,
Agudat lsrael iersinde yeralan ve parti ynetimiyle atmaya giren
Akenaz kkenli haham Eliezer ah,partinin ruhani nderi olarak belirmi
ve Sefarad kkenlilerin partidenayrlmasn tevik etmitir.J7 as partisi
-son seimi ayrk tutarsak- en hzlbyyen dinci parti grnmndedir.
Parti, sorunlar dinsel terimlerle dilegetirmekte ve laik kurumlar
iddetli biimde eletirmektedir (EHRLICH,2001:22).
as'n hareket noktasnda, Akenazlarla Sefaradlar arasndaki
toplumsaleitsizlikler bulunmaktadr. as yneticileri, "ilerleme" ve
"modernizasyon" adaltndaki uygulamalarn Sefarad topluluun sosyal
planda toplumun altkatmanlarnda yer almasna yol at gerekesiyle,
salt Mapai ve onunmirass siyasal kurumlar sorumlu tutmayp bir btn
halinde laik Akenazsiyonist ideolojiyi sorumlu tutmaktadr (CHETRIT,
2000:57). Partiyasamafaaliyetlerinde dinin arlnn artmasndan yanadr.
zellikle halaha 'dan uzakolduklar gerekesiyle eski Sovyetler
Birlii'nden srail'e ge kardr. as'ntabann arlkl olarak yoksul ve
eitimsiz kesimler oluturmaktadr. Bunedenle partinin ii haklarn ne
karan bir sylemi vardr. zelletirmeuygulamalarnda da ii haklarnn
gvence altna alnmas konusunda srarcbir tutum sergilemektedir.38
as partisi tarihindeki en byk oy oranna 1999 seimlerinde
ulamtr.1999 seimlerinde as'n byk oy sramasnda, laik Sefarad
semenlerin debu partiye destek vermesi nemli bir neden oluturmutur.
Bu seimlerde as'n
36 Sefarad kkenlilerin ayr bir parti kurmalarn cesaretlendiren
etkenlerin banda,1977 seimlerinde Sefarad kkenlilerin siyasal
etkinliklerinin yogun biimdefarkna varmalar gelmektedir. Bu
seimlerde, Sefarad kkenli semenlerin agrlklolarak Likud'a ynelmesi,
Likud'un seimleri kazanmasnda bata gelen unsurlardanbirini
oluturmutur. Ancak Likud'un beklentilere yant verememesi yeni
siyasioluumlar gndeme getirmi ve as partisinden nceki Sefarad
kkenli ilk siyasalparti olan Tami siyasal yaama katlmtr. Akenaz
kkenlilerin agrlkta olduuMafdal'da nemli bir konumda bulunan Aharon
Abuhatzera bu yeni siyasi hareketenderlik etmitir. lk katldg 1981
seimlerinde ancak sandalye kazanabilenTami, hegemonik Akenaz
siyonist ideolojiye alternatif sunamamas nedeniylebaarsz olmutur.
1984 seimlerinde de baarsz olan parti, sonrasnda
Likud'akatllmtr.Bkz.: (CHETRIT, 2000:54-56).
37Dindar kkenlilerin ogunun Eliezer ah'n dini kurumlarnda egitim
grmesi ah'nbir ruhani lider olarak belirmesinin balca nedenidir.
Bkz.: (CHETRIT, 2000:64).
38 Bkz.: http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArtElection.jhtml
?itemN 0=244
283&contrassID=2&subContrassID=5&sbSubContrassID=0&listSrc=
Y, OTemmuz2004;
http//www.Jookstein.orglresources/elections/handout.htm. 1 Temmuz
2004.
-
M. Brkan serbest e Tarihsel Kkenleriyle srail'de Siyasal
Partiler e 241
semenleri ncellikle bamsz Sefarad kimliklerini vurgulamak
istemilerdir(CHETRIT, 2000:59). 2003 seimlerinde ise as, zellikle
partinin eski lideriAryeh Deri hakknda yrtlen adli soruturmalar
nedeniyle, nemli bir oykaybna uramtr.
Agudat Israel ierisinde ikinci ayrma bugn bu partinin
YahadutHatarah ierisindeki partneri olan Degel Hatarah'n ortaya
kmasna nedenolmutur. 1988 ylnda Agudat Israel'in ikinci kez
blnmesine neden olan kiigene, as'n ortaya kmasnda da barol
oynanayan adlardan biri olan Eliezerah'dr. ah, bu kez Agudat Israel
iersindeki rakip Akenaz grubun yeni birharedi Akenaz kkenli parti
kurulmasna ruhani nderlik etmitir. DegelHatarah adl bu parti,
girdii ilk seimler olan 1988 seimlerinde iki sandalyekazanmtr. 1988
seimlerinde Agudat Israel be sandalye kazanrken, as daalt sandalye
kazanmtr (ARIAN, 1998: 132).
1992 seimlerinden itibaren Agudat Israel ve Degel Hatarah
seimlereYahadut Hatarah adyla ortak liste oluturarak katlmaya
balamtr. YahadutHatarah'n oylarnda istikrarl biimde kk de olsa
artan bir eilim szkonusudur.
v. ARAP PARTILERISon yaplan Ocak 2003'teki genel seimlerde
srail'de Arap kimlikli drt
parti yarmtr. Bu partiler unlardr: . Hada-Ta'al (Bar ve Eitlik
inDemokratik Cephe). 2. Birleik Arap Listesi. 3. Balad (Ulusal
DemokratikBirlii). 4. lerici Ulusal Birlik.
Bu partilerden Hada- Ta' al partisinin kkleri dier Arap
partilerine gredaha eskidir. Devletin ilk kurulu yllarnda Arap
semenlerin temsilcileri dahaok sembolik dzeyde kalmtr. Arap
temsilciler tilkedeki hakim parti olanMapai iesinde yer almlardr.
lerleyen zaman iersinde, arlnYahudilerin oluturduu bir parti
olmasna karn, srail Komnist Partisi(Maki) Araplar iin bir ekim
merkezi olmaya balamtr. Maki 'nin anti-siyonist duruu ile BM Taksim
Plan ve Moskova'nn ngrd zereFilistin'de bir Arap devletinin
kuruluunu desteklemesi, bu partinin Araplararasnda destek
kazanmasna yol amtr. lk drt seimde bu partiye verilenoylarn te
ikisi Yahudi oylarndan oluurken 1961 seimlerinde,semenlerinin
%47.5'i Araplardan olumutur (SANDLER, 1995:939-940).1965'te
Maki'den ayrlan bir grup, Rakah (Yeni Komnist Liste) adyla yeni
birsiyasaloluum ortaya karmtr. Rakah, Maki'ye gre daha
anti-siyonist biroluumdu ve srailli Araplarn ulusal bir aznlk
olarak kabul edilmesinetaraftar olmasyla, Araplarn yeni ekim
merkezi durumuna gelmitir. 1977'de
-
242 e Ankara niversitesi SBF Dergisi e 60-2
Rakah, Yahudi Kara Panterler Hareketi39 ile birlemi ve Hada
partisinioluturmutur (ARIAN, 1998:137).
Hada, 2003 seimlerinde Ta 'al (Arap Yenileme Hareketi)40 ile
ibirliiyapmtr. Bu seimlerde "Eitliksiz bir demokrasi yoktur"
slogann kullananparti, demokratik ve laik bir anayasann yaplmas ile
srailli Araplarn vekadnlarn haklarnn gelitirilmesi zerinde
durmutur.41 Hada, 1999seimlerine tek bana katlmken 2003 seimlerinde
ise Ta' al partisi ileibirlii yapmtr.
Hada, bakenti Dou Kuds olacak biimde bamsz bir
Filistindevletinin kurulmasndan yanadr. srail' in 1967 savayla igal
ettii tm Araptopraklarndan ekilmesini ve burada bulunan tm Yahudi
yerleimlerinboaltlmasn savunmaktadr. gal altndaki Filistin
topraklarndakiuluslararas gzlemcilerin saysnn artrlmas partinin
sylemleri arasndadr.srail'in askeri politikalarna da iddetle kar
kan Hada, srail'in nkleerprogramlar ile kitle imha silah yapm
almalarndan vazgemesi gerektiive askeri ykmllkle ilgili olarak
vicdan i ret kurumunun kabul edilmesikonularna programnda yer
vermektedir. Sol kimlik tayan parti, srailhalknn sosyo ekonomik
olarak alt gruplarnda yer alan Yahudi ve Arap tmyurttalarn refah
dzeyinin ykseltilmesi gerektii grn dile getirmektedir.srail'de her
trl etnik ayrma kar kan Hada, Araplarn ulusal aznlkolarak
tanmlanmasn istemektedir. Kadn haklarna da programnda yer
verenparti, kadnlara kar yaplan her trl ayrmcla kar kmakta ve
eitsizlikyaratan tm yasalarn ortadan kaldrlmas gerektii grn
ortayakoymaktadr. Laik kimliini vurgulayan parti, kesin bir din ve
devlet ileriayrmndan yanadr. lkenin yazl bir anayasaya sahip olmas
gerektiinisavunan Hada, anayasada devletin laik karakterinin
vurgulanarak, insan
39 Sefarad kkenli Yahudilerin kurduu bir siyasal hareket olan
"Kara Panterler", adnABD'deki siyah Amerikallarn kurduu bir
hareketten esinlenerek almtr.Toplumdaki eitsizliklere bir bakaldr
hareketi olan bu akm, srail'deki Akenazegemenliine kar toplumun
daha yoksul ve eitimsiz Sefarad kkenlilerindendestek almtr. Bkz.:
(CHETRIT, 2000:52-53) pp.52-53.
40 Ta'al partisi 1996 ylnda kurulmutur. Yasser Arafat'n eski
danman AhmedTibi'nin bakanln yrtt parti, 1999'da Arap partilerinden
biri olan Baladpartisi ile ibirlii yapmtr. Parti, srail'in 1967
savanda igal ettii tmtopraklardan ekilmesini ve bakenti Dou Kuds
olan bir Filistin devletininkurulmas n savunmaktadr. Bkz.: http//
www.jnewswire.com/faccsheets/parties/ta-aL.asp, o Nisan 2004
41 Bkz.: http//www.israelvotes.com/demo/platforms.html. 09 Nisan
2004.
-
M. Brkan Serbest _ Tarihsel Kkenleriyle srail'de Siyasal
Partiler _ 243
haklarn gvence altna alan hkmlerin yer almasn ve tm yurttalarn
eitolduunun ifade edilmesini istemektedir.42
srail seimlerinde yaran bir dier Arap kkenli siyasaloluum
olanBirleik Arap Listesi'nin asl kkenini ise Arap Demokratik
Partisioluturmaktadr. Arap Demokratik Partisi, Abd Darue tarafndan
kurulmu vebu parti ilk kez 1988 seimlerine katlmtr. Partinin
kurucusu Darue, 1984seimlerinde "i ttifak"ndan milletvekili seilmi
ve 1987'de intifada'nnbalamasyla birlikte i Partisi'nden ayrlm ve
kendi partisini kurmutur.Hada'a gre daha lml bir izgide durmu olan
Arap Demokratik Partisi,protestonun tesinde bir etki unsuru olmay
amalamtr. 1988 seimlerinde birsandalye kazanan parti 1992'de iki
sandalye kazanmtr. 1996'da, sonrakidnemlerde de ibirlii yapaca
slami Hareket ile ilk kez ibirlii yapmtr(ARIAN, 1998: 138). Parti,
1999 seimlerinde Birleik Arap Listesi'ninomurgasn oluturmu ve be
sandalye kazanmtr. 2003 seimlerinde oykaybna uram ve sandalye says
dmtr.
Birleik Arap Listesi, 1967 ncesi snrlar esas alan, Bat eria
veGazze'de bamsz bir Filistin devletinin kurulmasndan yanadr. Parti
ayrca,Bat eria ve Gazze ile Kuds'n Arap blmndeki tm Yahudi
yerleimierinsklmesini savunmaktadr. Birleik Arap Listesi,
din-devlet ayrmnsavunmakta ve Arap kasabalar ile blgelerinin mali
adan desteklenmesinitemel grleri olarak sunmaktadr.43
Arap partilerinden bir dieri, Hristiyan kkenli bir Arap olan
AzmiBiara tarafndan 1996 ylnda kurulmu olan Balad partisidir.
Parti; demokrasi,insan haklar ve self-determinasyon hakkna vurgu
yapmaktadr. srail'in birYahudi devletinden tm yurttalarn eit
haklara sahip olduu demokratik birdevlete dnmesi; 1948 savandan
itibaren mlteci konumuna dm btnAraplarn yurtlarna dnmesi; Bat eria,
Gazze ve Dou Kuds'ten srail'intmyle ekilmesi ve btnyle bamsz bir
Filistin devletinin kurulmas;partinin temel grleridir.441999
seimlerinde Ta' al partisiyle ibirlii yapanBalad'n lideri Biara,
1999 babakanlk seimlerinde nce adayolmu ancakdaha sonra yartan
ekilmitir. 2001 'de yaplan babakanlk seimlerinde,
42 Bkz.: http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArtElection.jhtml
?itemNo=245149&contrasslD=2&subContrasslD=5&sbSubContrasslD=0&listSrc=
Y, o Ekim 2004.
43 Bkz.: http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArtElection.j
html?i temN 0=245
48&contrassID=2&subContrasslD=5&sbSubContrasslD=0&listSrc=
Y, OTemmuz2004.
44 Bkz.: http//www.jnewswire.com/faccsheets/parties/balad.asp.
LONisan 2004.
-
244 e Ankara niversitesi SBF Dergisi e 60-2
Biara, Araplara seimi boykot etmeleri arsnda bulunmutur.45 Son
yaplanseimlere tek bana katlan Balad' n oylarn artrdrd
grlmektedir.
1988, 1992, 1996 seimlerinde Hada'tan ve 1999 seimlerinde
BirleikArap Listesi'nden milletvekili olan Haim Muhammed 2003
seimlerindelerici Ulusal Birlik listesini oluturmutur. Ancak liste
umduu desteibulamam ve sadece %0.65 orannda oy
toplayabilmitir.46
SONUsrail toplumunun karmak yaps ve uygulanan dk barajl
nisbi
temsil sistemi lkede ok partili bir siyasal yaam ortaya karmtr.
lkede,gelenekselolarak biri merkez sa (Likud), dieri de merkez
soldan (i Partisi)siyonist ideolojiye gnlden bal iki baat siyasal
hareket bulunmaktadr.Ancak, srail siyasetindeki tek belirleyici
etken sa-sol ekseni olmayp lkedemevcut eitli atma ve ayrmalar
sonucunda pek ok farkl ideolojiye sahipsiyasal parti ortaya
kmaktadr. Siyonist olan-siyonist olmayan, Akenaz-Sefarad,
dinci-laik, yerleik-yeni gmen ekimeleri ve Arap-Yahudi atmaslkede
pek ok siyasal hareketin domasna neden olmutur. Ayrca, bu okfarkl
ideolojilerin ou kere kiisel ekimeler nedeniyle birden ok
partisibulunmaktadr. Partiler, bunun sonucunda ok uzun mrl
olmamakta,birlemeler, ittifaklar vb. nedenlerle kurumsal kimlikler
bir sre sonrazlebilmektedir. Bununla birlikte, lkenin siyasal
tarihi gz nndetutulduunda; gelecekte de lkenin baat siyasal
hareketlerini, kurumsalkimliklerinin farkllama olasl bulunmakla
birlikte, Likud ve i Partisiveya bu gelenein devam niteliindeki
partilerin oluturaca sylenebilir.Ancak, toplumun heterojen yaps
sonucunda irili ufakl pek ok siyasal parti veoluumun da lke siyasal
yaamnda yer almaya devam edecei kesindir.
45 Bkz.: http//www.jnewswire.com/faccshees/parties/balad.asp. 10
Nisan 2004.46 Bkz.:
http//www.knesset.gov.iUelections16/eng/results/regions.asp, 05
Ocak 2004.
-
M. Brkan serbest e Tarihsel Kkenleriyle srail'de Siyasal
Partiler e 245
Ek: Knesset Seim Sonular Tablolar
Tablo i: I. Dnem Knesset Seim Sonular (25 Ocak 1949)
Liste Adlar i Geerli Yzde I SandalyeOy Says Oran SaysMapai II
155,274 35.7 46 iMapam ii 64,018 14.7 19 iUlusal Dinci Cephe II
52,982 12.2 16 iHerut i 49,782 11.5 14 iGenel Siyonistler 22,661
5.2 7lericiler (ilerici Parti) 17,786 4.1 5Sefardim ve Edot Mizrah
15,287 3.5 4Maki 15,148 3.5 4Nasra Demokratik Partisi 7,387 1.7
2Savalar Listesi 5,363 II 1.2 i iUluslararas Siyonist Kadnlar
5,173/i
1.2 1 iOrganizasyonu
i Yemenliler Birlii 4,399 II 1.0 ii 1 i
Tablo ll: II. Dnem Knesset Seim Sonular (30 Temmuz 1951)
Liste Adlar i Geerli Yzde SandalyeOy Says Oran SaysMapai II
256,456 37.3 45 iGenel Siyonistler II 111,394 16.2 20 iMapam i
86,095 12.5 15 iHapoel Hamizrahi 46,347 6.8 8 iHerut 45,651 6.6 8
iMaki 27,334 4.0 5 ilericiler (ilerici Parti) 22,171 3.2 4
is.railI~ Araplarn Demokratik i 16,370 2.4 3 ,Lstes
i Agudat Israd ii 13,799 i 2.0 3 ii Sefaradim ve Edot Mizrah ii
12,002 II 1.8 2 i
-
246. Ankara niversitesi SBF Dergisi. 60-2
Poalei Agudat Israel II 11,194 1.6 ii 2 ii Mizrahi II 10,383 1.5
II 2 ii Kidmah Yaavoda II 8,067 1.2 II 1 ii Yemenliler Birlii II
7,965 1.2 II 1 ii Haklaut Uftuah II 7,851 1.1 ii 1 i
Tablo III: lll. Dnem Knesset Seim Sonular (26 Temmuz 1955)
i Liste Adlar iGeerli Yzde i SandalyeOy Says Oran Says
i Mapai ii 274,735 II 32.2 ii 40 ii Herut ii 107,190 II 12.6 II
15 ii Genel Siyonistler II 87,099 II 10.2 II 13 iBirleik Dinci
Cephe (Mizrahi i 77,936 i 9.1 i 11- Hapoel Hamizrahi)
i Ahdut Haavoda II 69,475 8.2 LOi Mapam ii 62,401 7.3 9Tevrat
Dini Cephesi (Agudat i 39,836 i 4.7 i 6Israel - Poalei Agudat
Israel)
i Maki II 38,492 II 4.5 II 6i ilericiler (ilerici Parti) ii
37,661 II 4.4 II 5israil1i Araplarn DemOkratik!\ 15,475 II 1.8
II
2Listesi
i Kidmah Yaavoda II 12,511 II 1.5 II 2i Haklaut Uftuah II 9,791
II 1.1 ii 1
-
M. Brkan Serbest e Tarihsel Kkenleriyle srail'de Siyasal
Partiler e 241
Tablo IV: IV. Dnem Knesset Seim Sonular (3 Kasm 1959)
Liste Adlar IIGeerli Yzde
rSandalye
Oy Says Oran SaysMapai 370,585 38.2 47 iHerut 130,515 13.5 17
iMafdal 95,581 9.9 12 iMapam 69,468 7.2 9 iGenel Siyonistler 59,700
6.2 8 iAhdut Haavoda 58,043 6.0 7 iTevrat Dini Cephesi (Agudat
45,569 4.7 6 iIsrael - Poalei Agudat Israel)i lericiler (ilerici
Parti) ii 44,889 4.6 6 ii Maki II 27,374 2.8 3 ii Kidmah Uftuah II
12,347 1.3 2 ii ituf Yeahvah II 11,104 1.1 2 ii Haklaut Ufituah II
10,902 1.1 i i
Tablo V: V. Dnem Knesset Seim Sonular (15 Austos 1961)
Liste Adlar Geerli Yzde i SandalyeOy Says Oran SaysMapai 349,330
34.7 42 iHerut 138,599 13.8 17 iLiberal Parti 137,599 13.6 17
iMafdal 98,786 9.8 12Mapam 75,654 7.5 9Ahdut Haavoda 66,170 II 6.6
i 8Maki 42,1 i1 II 4.2 5Agudat Israel 37,178 ii 3.7 4Poalei Agudat
Israel 19,428 ii 1.9 2
i ituf Yeahvah 19,342 II 1.9 2i Kidmah Uftuah 16,034 II 1.6
2
-
248 _ Ankara niversitesi SBF Dergisi _ 6(}2
Tablo VI: VI. Dnem Knesset Seim Sonular (1Kasm 1965)
Liste Adlar iGeerli Yzde IISandalyeOy Says Oran Says
i ttifak (Mapai - Ahdut Haavoda) II 443,379 36.7 45 iGahal Blo~u
(Herut - Liberal Parti) II 256.957 21.3 26 iMafdal 107.966 8.9 Il
iRafi 95,328 7.9 LO i
i Mapam 79,985 6.6 8 iBa~msz Liberaller 45,299 3.8 5 iAgudat
lsrael i 39,795 3.3 4 iRakah 27,413 2.3 3 iKidmah Ufituah 23,430
1.9 2 iPoalei Agudat lsrael 22,066 1.8 2 iituf Yeahvah 16,034 1.3 2
iHaolam Hazeh-Koah Hada 14,124 1.2 II 1 iMaki 13,617 1.1 II i i
Tablo VII: VIl. Dnem Knesset Seim Sonular (28 Ekim 1969)
Liste AdlarGeerli Yzde SandalyeOy Says Oran Says
i ttifak (i Partisi - Mapam) 632,035 46.2 56 iGahal Blo~u (Herut
- Liberal Parti) 296,294 21.7 26 iMafdal 133,294 9.7 12
Agudat lsrael 44,002 3.2 4
Ba~msz Liberaller 43.933 3.2 4
Devlet Listesi 42,654 3.1 4
Rakah 38,827 i 2.8 i 3Kidmah Ufituah 28,046 i 2.1 2Poalei Agudat
Israel 24,968 1.9 2
ituf Yeahvah 19,943 lA 2 iHaolam Hazeh-Koah Hada 16,853 1.2 2
i
i Hamerkaz Hahofi (zgUr Merkez) 16,393 1.2 II 2 i\ Maki II
13.617 1.1 II 1 ,
-
M. Brkan Serbest e Tarihsel Kkenleriyle srail'de Siyasal
Partiler e 249
Tablo VIII: VLII. Dnem Knesset Seim Sonular (31 Aralk 1973)
IListe Adlar i Geerli Yzde 1/ SandalyeOy Says Oran Sayslii
ittifak (ii Partisi - Mapam) II 621,183 39.6 II 51 iILikud II
473,309 30.2 ii 39 iIMafdal II 130,349 8.3 ii 10 iBirleik Tevrat
Cephesi (Agudat lsrael - i 60,012 ~~Poalei Agudat lsrael)IBamsz
Liberaller i 56,560 3.6 4IRakah 53,353 3.4 4IRatz 35,023 2.2
3IKidmah Ufituah 22,604 1.4 2IMoked 22,147 1.4 1IBedeviler ve
Kyll.iler iin Arap Listesi 16,408 1.0 1
Tablo IX: X. Dnem Knesset Seim Sonular (17 Mays 1977)
i Liste Adlar II Geerli Yzde SandalyeOy Says Oran Saysi Likud
583,968 33.4 43 ii ii ittifak (i Partisi - Mapam) 430,023 24.6 32
ii Da 202,265 11.6 15 ii Mafdal 160,787 9.2 12 ii Hada i 80,118 /i
4.6 II 5 i
Agudat lsrael 58,652 i 3.3 4Platto aran* 35,049 2.0 1lomzion
33,947 1.9 2Mahaneh eli 27,281 1.6 2Arap Birleik Listesi 24,185 1.4
1Poalei Agudat lsrael 23,571 1.3 1Ratz II 20,621 1.2 1Bamsz
Liberaller ii 20,384 1.2 II 1
*: Listede sadece tek adn bulunmas nedeniyle, %2'lik oy oranna
karn, lisrenin sandalyesays birle snrl kalmtr. Listeye adn da veren
listenin tek ad muel Platto-aron milletvekiliseilmitir.
-
M. Brkan Serbest e Tarihsel Kkenleriyle srail'de Siyasal
Partiler e 251
Tablo XIL: XII. Dnem Knesset Seim Sonular (1 Kasm 1988)
i Liste Adlar i Geerli Yzde SandalyeOy Says Oran Saysi Likud ii
709,305 II 31.1 II 40 ii i ttifak (i Partisi - Yahad) II 685,363 II
30.0 II 39 ii as II 107,709 II 4.7 ii 6 ii Agudat Israel II 102,714
ii 4.5 ii 5 ii Ratz ii 97,513 ii 4.3 II 5 iMafdal ii 89,720 II 3.9
ii 5 iHada II 84,032 II 3.7 ii 4 iTehiya ii 70,730 II 3.1 ii 3
iMapam II 56,345 II 2.5 II 3 iTzomet 45,489 2.0 II 2 iMoledet
44,174 1.9
"2 ii inui 39,538 1.7 II 2 i
i Degel Hatarah 34,279 1.5 II 2 ii Bar Iin lerici Liste 33,279
1.5 ii 1 ii Arab Demokratik Partisi 27,012 1.2 II 1 i
Tablo X/IL: XLLL. Dnem Knesset Seim Sonular (23 Haziran
1992)
i Liste Adlar Geerli II Yzde 1/ SandalyeOy Says Oran Saysi i
Partisi 906,810 34.7 44 ii Likud 651,229 24.9 32 ii Meretz 250,667
9.6 12 ii Tzamet 166,366 6.4 8 ii Mafdal 129,663 5.0 6 ii as
129,347 4.9 6 i
Yahadut Hatarah (Agudat lsrael-86,167 3.3 i 4 )Degel
Hatoral)
i Hada 62,545 2.4 II 3 ii Maledet 62,269 2.4 ii 3 ii Arab
Demokratik Partisi 40,788 ii 1.6 II 2 i
-
252 e Ankara niversitesi SBF Dergisi e 60-2
Tablo XIV: X/V. Dnem Knesset Seim Sonular (29 Mays /996)
i Liste Adlar iGeerli Yzde SandalyeOy Says Oran Says
1 i Partisi i 818,741 27.5 34 ii Likud-Geer- Tzomet 767,401 25.8
32 i as 259,796 8.7 LO ii Mafdal 240,271 8.1 9 ii Meretz i 226,275
7.5 9i Yisrael B'Aliya 174,994 5.8 7i Hada 129,455 II 4.4 5
Yahadut Hatorah (Agudat Israel- 98,657 i 3.3 4Degel Hatorah)i nc
Yol 96,474 3.2 4i Birleik Arap Listesi 89,514 3.0 4i Moledet 72,002
2.4 2
Tablo XV: XV. Dnem Knesset Seim Sonular (/7 Mays /999)
i Liste Adlar IIGeerli II Yzde II SandalyeOy Says Oram Says
i Tek srail (i Partisi-Oeer-Meimad) 670,484 i 20.2 II 26 ii
Likud 468,103 14.1 II 19 ii as 430,676 13 II 171 Meretz 253,525
7.6 ii 10Yisrael B' Aliya 171,705 5.1 II 6inui i 167,748 5 II
6Merkez Parti 165,622 5 ii 6Mafda! 140,307 4.2 ii 5Yahadut Hatorah
(Agudat Israel-Oegel Hatorah) 125,741 i 3.7 ii 5
i Birleik Arap Listesi 114.810 3.4 II 5 ii Halehud HaLeumi
(Moledet-Herut-Tekuma) 100,181 3 ii 4i Hada 87,022 2.6 II 3i
Yisrael Beitanu 86,153 2.6 11 4i Ba!ad 66,103 1.9 ii 2i Am Ehad
66,143 1.9 ii 2
- M. Br!
-
254. Ankara niversitesi SBF Dergisi. 60-2
httpllwww.cbs.gov.il/mifkad/popuI00_051_e.htm. 08 Ekim 2004.
http://www.haaretz.com/hasen i pagesl ShArtElection.
jhtml?itemNo= 243818&contrassl
D=2&subContrassID=5&sbSubContrassID=0&listSrc=Y, 10
Ekim 2004.
http://www.haaretz.com/hasen i pagesl ShArtElection.
jhtml?itemNo=244272&contrassl
D=2&subContrassID=5&sbSubContrassID=0&listSrc=Y, 10
Temmuz 2004.
http://www.haaretz.com/hasen i pagesl ShArtElection. jhtml?item
No=244273&contrassl
D=2&subContrassID=5&sbSubContrassID=0&listSrc=Y, 10
Temmuz 2004.
http://www.haaretz.com/hasen ipages iShArtElection. jhtml?item
No=244275&contrassl
D=2&subContrassID=5&sbSubContrassID=0&listSrc=Y, 10
Temmuz 2004.
http://www.haaretz.com/hasen ipages iShArtElection. j htm l?item
No=244282&contrassl
D=2&subContrassID=5&sbSubContrassID=0&listSrc=Y, 10
Ekim 2004.
http://www.haaretz.com/hasen i pagesl ShArtElection. j html
?item No=244283 &contrassl
D=2&subContrassID=5&sbSubContrassID=0&listSrc=Y, 10
Temmuz 2004.
http://www.haaretz.com/hasen i pagesl ShArtElection.
jhtml?itemNo= 244284&contrassl
D=2&subContrassID=5&sbSubContrassID=0&listSrc=Y, 10
Temmuz 2004.
http://www.haaretz.com/hasen i pagesl ShArtElection. j html
?item No=245128&contrassl
D=2&subContrassID=5&sbSubContrassID=0&listSrc=Y, 10
Ekim 2004.
http://www.haaretz.com/hasen i pagesl ShArtElection. j html?item
No=245148&contrassl
D=2&subContrassID=5&sbSubContrassID=0&listSrc=Y, 10
Temmuz 2004.
http://www.haaretz.com/hasen i pages/ShArtElection. j html?item
No=245149&contrassl
D=2&subContrassID=5&sbSubContrasslD=0&listSrc=Y, 10
Ekim 2004.
httpllwww.haaretz.com/hasen/spages/40540.html. 18 Mart 2004.
httpllwww.israelvotes.com/demo/platforms.html. 09 Nisan
2004.
http/ Iwww.jnewswire.com/fact_sheets/parties/balad.asp. 10 Nisan
2004.
httpllwww.jnewswire.com/facCsheets/parties/ta-aLasp. 10 Nisan
2004.
http://www.knesset.gov.il/description/eng/en~mimshaIJes.htm. 05
Temmuz 2004.
http/ Iwww.knesset.gov.il/elections/eindex.html. 05 Ocak
2004.
http/ Iwww.knesset.gov.il/elections01 leresults.html, 05 Ocak
2004.
http/ Iwww.knesset.gov.il/elections16/eng/results/regions.asp.
05 Ocak 2004.
http/ Iwww.lookstein.org/resouces/elections/handout.htm. 11
Temmuz 2004.
http/ Iwww.meretzusa.org/faq.shtmlltnewname, 13 ubat 2004.
http/ Iwww.mfa.gov.il/mfa/go.asp?MFAHOmpgO. 20 Ocak 2004.
http/ Iwww.us-israeLorg/jsource/Politics/Herut.html. 09 Nisan
2004.
NEUBERGER, Benyamin (2004), "Social Cleavages and Political
Parties," httpllwww.passia.org/seminars/2000/israel/part6.html, 05
Temmuz 2004.
ROBERTS,Samuel J. (1990), The Battle Between Hawks and Doves
(Boulder: Westview Press).
ROSEN, Rabbi David (2004), "Israel Society and Religion: Ethnic
Groups, Identity andNationalism," http/
Iwww.passia.org/seminars/2000/israel/part10.html, 05
Temmuz2004.
SANDLER, Shmuel (1995), "Israeli Arabs and the Jewish State: The
Activation of a Community inSusupended Animation," Middle Eastem
Studies, 95/4:932-952.
TZABAG, Shmuel (1995), "Co-operation in the Shadow of a Power
Struggle: The Likud Govermentsand the Histadrut 1977-84," Middle
Eastem Studies, 95/4:849-888.
ZAHAR, David M. (1974), Political Parties in Israel, The
Evolutian of Israeli Democracy (NewYork: Praeger Publishers).
0000000100000002000000030000000400000005000000060000000700000008000000090000001000000011000000120000001300000014000000150000001600000017000000180000001900000020000000210000002200000023000000240000002500000026000000270000002800000029000000300000003100000032000000330000003400000035