İSLAMİ KESİMİN SOSYALLEŞME MEKANI: AT PAZARI …isbl-contact.weebly.com/uploads/2/4/1/7/24175259/eslem_sayman... · 2 İÇİNDEKİLER A. MEKAN -İNSAN İLİŞKİSİ 1. Mekân

İSLAMİ KESİMİN SOSYALLEŞME

MEKANI: AT PAZARI MEYDANI

Öğrenciler

Eslem S. SAYMAN Üftade G. KARA

Danışman Öğretmen

Mehmet AYGÜN

2013

2

İÇİNDEKİLER

A. MEKAN -İNSAN İLİŞKİSİ

1. Mekân ve İnsan

2. Mekânlara Dair Bir Barkod Okuması

3. İstanbul’un İslami Yüzü Fatih Semti ve Sakinleri

4. Harbiye’nin Öteki’si Fatih, Fatih’te At Pazarı Meydanı

5. At Pazarı’nın Tarihsel, Kültürel ve Sosyo-Ekonomik Yapısı

6. Yeni Bir Mekan: At Pazarı

B. İSLAMİ KESİMDE MODERNLEŞME

1. İslamcılık ve İslami Kesim

2. İslami Kesim ve Modernite

3. Gündelik Hayatta İslami Aktörler

4. İslami Kafeler

C. AT PAZARI: İSLAMİ KESİMİN SOSYALLEŞME MEKÂNI

1. İslami Kesimin Eğlenme ve Sohbet Mekanı

2. Sembolik Anlamlı Mekan İsimleri

3. At Pazarı’ndaki Fraksiyoner ve Fonksiyonel Ayrışmalar

4. Temel Sohbet Konuları ve Faaliyetler

5. Eğlenme Biçimleri ve Yeme-İçme Çeşitleri

6. İslami Kesimin Kadınları ve Karşı Cinsle İlişkiler

3

D. ANKET VE MÜLAKAT

1. Anket Uygulama

2. Verilerin Yorumlanması (Grafikler, Analizler…)

3. Mülakat

4. Sınırlılıklar

5. Sonuçlar

6. Öneriler

E. TEŞEKKÜR

F. EK

G. KAYNAKÇA

4

İSLAMİ KESİMİN SOSYALLEŞME MEKANI: FATİH’TE AT PAZARI

MEYDANI

GİRİŞ

Bu çalışma, İslamcılığın 1990’lı yıllarda yaşadığı dönüşümle birlikte “İslami hareket”

halini alması, bunun sonucunda ortaya çıkan ferdi Müslümanlıklar ve İslami kafe kamusallığı

üzerinedir. İslami öğretilerin modern dünyaya karşı durmak veya modern olandan dini açıdan

zarar görmemek için bir dünya görüşü haline getirilmesine “İslamcılık” adı verilmektedir.

“Müslüman” kavramı İslam’da imanın şartlarını kabul eden her bireyi tanımlamaktadır ve bu

yönüyle kavram çok geniş bir grubu kapsamaktadır. Bu nedenle araştırma raporunda

müslümanların içinde küçük bir grubu ifade etmek amacıyla “İslami kesim” ve “İslami aktör”

kavramları kullanılmıştır. Araştırma konumuzun İslami kesim ve modern hayatta kafe

kamusallığı üzerine olması sebebiyle bu konuya en uygun olabilecek örneklem olması

bakımından “At Pazarı Meydanı” araştırma alanı olarak seçilmiştir. Çünkü “Kahvehaneler;

modernitenin, tartışmalarda ve hayatın her alanında etkin olduğu uzunca bir dönemin

laboratuarları olarak düşünülebilir.”1 Çalışma, İslami aktörlerin kamusallıkla olan

dönüştürücü ilişkilerine ışık tutmayı amaçlamaktadır. Bu açıdan önem taşımaktadır. Araştırma

raporunda konuyla ilgili kavramlar, bu kavramların gelişiminin tarihsel süreci, İslami kesimin

moderniteyle ve kamusallıkla olan ilişkisi ele alınmıştır. Bunlar anket verilerinden oluşan

grafikler, kaynakça, fotoğraflar ve mülakatlardan edindiğimiz veri ve izlenimlerle

desteklenmiştir.

A. MEKAN -İNSAN İLİŞKİSİ

1. Mekân ve İnsan

Mekân, en yalın şekilde “yer, bulunulan yer”2 olarak tanımlanır. Mekân kavramı, çeşitli

bilgi alanlarında farklı anlamlarıyla ele alınır. Psikoloji, sosyoloji veya mimarlıkta birbirinden

farklı anlamları karşılayan bu terim genel olarak “tüm nesneleri çevreleyen ve kapsayan,

1 Kerem Ünüvar, “Osmanlı’da Kamusal Mekan: Kahvehaneler”, Sayı: 5, Doğu Batı, s. 215.

2 http://tdkterim.gov.tr/bts/ (Erişim tarihi: 30.10.2012)

http://tdkterim.gov.tr/bts/

5

belirlenmemiş veya hudutlandırılmamış bir yaygınlık”3 şeklinde ifade edilebilir. Mekan

kavramının farklı alanlardaki terimsel anlamları birbirini destekler niteliktedir.

“Mekân kelimesi, fiziksel büyüklük, somut özellikler, sembolik anlamlar ve deneysel

veriler gibi birçok farklı boyutu içermektedir.”4 Bu boyutlar mekân kavramını özetlese de

aslında içinde yaşayan bireylerin mekânlara yüklediği karakteristik özellikleri tam olarak

vurgulamamaktadır. Canlıların yaşamını idame ettirdiği alanlar olarak mekânlar, içinde

barındırdığı bireylerden etkilenerek karakteristik ve simgesel anlamlar kazanırlar.

Mekânlar, bireylerin eylemlerine sahne olan ve ait olma duygusu yaratan alanlardır.

“İnsan, belirli bir mekân parçasında, sadece bir yerde bulunma ve bir alan kaplamanın

ötesinde, bir yaşam alanı inşa eder.”5 Yaşam alanları ise bireyin kendini ifade ettiği, benliğini

ortaya açıkça koyduğu yerlerdir. Mekânda yer alışı ile kendini o mekânın bir parçası olarak

görmeyi kabul eden bireyler, mekân ile ilişkileri sayesinde sosyal aitliklerini yansıtırlar.

İnsanların bağ kurdukları, kendileri ile özdeşleştirdikleri, aitlik hissettikleri mekânlar, onların

duygu ve düşüncelerini yansıtan önemli ipuçlarıdır. “Yer/mekân tercihleri ve algısı; yaş,

cinsiyet, eğitim, meslek, kullanıcı profilinin ekonomik ve kültürel durumu gibi sosyo-

demografik özellikler tarafından etkilenmektedir.”6

Aynı mekânı paylaşan insanlar grup kimliği oluştururlar. Çünkü bireyin kişisel tercihleri ve

sosyo-demografik özellikleri mekân seçimlerinde etkili olmaktadır. Kişi, kendisini temsil

eden, dolayısıyla bir parçası olmayı kabul ettiği mekânlarda aynı sebeplerle bulunan diğerleri

ile bir grup oluşturmaktadır. Böylelikle bireyin karakterinin dışa vurumunun, ait olmayı

seçtiği grubun, tercihlerinin başka bir deyişle imajının analizi bulunduğu mekânların

incelenmesi ile mümkündür. “Zira mekan, kaçınılmaz olarak toplumsal, toplum ise doğası

gereği mekansaldır.”7 Sosyal ilişkiler, kavramlar, olguların mekansal bir ifadesi vardır ve bu

ifade zinciri ancak sosyal bilimlerle çözülebilmektedir.

3 ÇUBUK, Mehmet, (1973), Beşeri Yerleşmelerde Mekan Organizasyonu ve Ülkesel Kalkınmayı Bir Mekan

Organizasyonu İçinde Yaratmak, İ.D.G.S.A. Mim. Fak. Doçentlik Tezi, İstanbul, s. 27. 4 PRETTY, G.H., Chipuer, H.M. and Bramston, P., 2003; “Sense of place amongst adolescents and adults in two

rural Australian town: The discriminating features of place attachment, sense of community and place

dependence in relation to place identity”. Journal of Environmental Psychology, 23, s. 237-287 5 BİLGİN, Nuri, (2011), Sosyal Düşüncede Kent Kimliği, İdealkent, Sayı 3, s. 28.

6 HARVEY, D., (1989), From Managerialism to Entrepre Nurialism: The Transformation of Urban Governence

in Late Capitalism, Geographiska Annaler B 71 (1), ss. 3-18. 7 TEYMÜR, N., (1998), “Disiplinlerin Aralığında(ki) Mekan”, Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek (iç.), Metis

Yayınları, İstanbul, s. 267-277.

6

İnsan ve mekân sürekli bir etkileşim içindedir. “Mekân, insanı biçimlendiren ve onun

tarafından biçimlendirilen toplumsal bir boyuttur.”8 Bir bireyin herhangi bir mekâna

yerleşmesi ile başlayan süreç, hem birey hem de mekân için karşılıklı dönüştürücülük

potansiyeli içermektedir. Çünkü mekân ve insan arasındaki ilişki karşılıklı etkileşimli bir

ilişkidir. Lefebvre’ye kadar mekânın bireyleri nasıl etkilediği üzerinde durulmuştur.

Lefebvre’nin bu görüşü sorgulamasıyla da bireylerin mekânları nasıl etkilediği sorusu yanıt

bulur. Lefebvre’ye göre birey, “yaşanan mekân”ın kurulması için asıl gerekli olandır.Yani

mekânlar insanlar ile varolur. Zaman geçtikçe insanları etkileyen mekânlar, bireysel kimlik

kazanımlarında da etkili olurlar. İnsanların inşa ettikleri mekânlar da insanların kimliklerini

inşa eder.

2. Mekânlara Dair Bir Barkod Okuması

Mekânlar, bulundukları ve bulundurduklarının etkisiyle sembolik ve niteliksel anlamlar

kazanırlar. Bulundukları coğrafyanın tarihi ve sosyolojik özellikleri ile içinde barındırdıkları

insanların karakterleri mekânlara kimlik kazandırır. “Nasıl bir insan kendine özgü nitelik ve

özelliklerle belirli bir ‘kimse’ oluyor ve diğerlerinden farklı ve özel hale geliyorsa, bir ‘yer’ ya

da ‘kent’ de kendisini diğer yerlerden farklı kılan bir nitelikler bütünü olarak algılanabiliyorsa

özel bir yer/kent olur ve zihine yerleşir.”9

İnsan, kentin bir parçasıdır ve bulundukları alanlar ile bir bütün oluşturur. Böylelikle bu

bütünlük bir kentsel kimlik meydana getirir. Kentsel kimliğin bileşenleri kentin sakinleri ve

kentin fiziksel çevresi olarak ayrılabilir. Bu bileşenlerin kendi içlerinde ve birbirleriyle

oluşturdukları etkileşimler ile sahip oldukları özellikler ise kentsel kimlik sisteminin

yapıtaşlarıdır. “Yer kimliği, basitçe fiziksel görünümle değil, o yerin karakteriyle ilgilidir.

Yerin karakteri görsel ve mekânsal özelliklerin ötesinde boyutlara sahiptir. Zihinlerindeki yer

imgesi zaman içinde, insanların yaptığı değişim ve uyarlamalar sonucunda, gitgide daha fazla

ayrıntıyla beslenerek güçlenir ve karakter belirginleşir. Yer, zaman içinde, kültürünü de

yoğurur ve biçimlendirir.”10

İnsanlar her gün zamanlarının büyük bir bölümünü kentsel mekânlarda geçirirler. İçinde

yaşanılan mekânların, yaşama biçimini ve insan davranışlarını etkilediği de açıktır. Bu

8 NASAR, (1982) .

9OKTAY, Derya, (2011), Kent Kimliğine Bütüncül Bir Bakış, İdealkent, Sayı 3, s. 9.

10 A.g.e., s. 11.

7

sebeple kamusal alanlar, mekânlar ve insanların karakterlerini yansıtmaktadır. Bir yerin

karakterini anlamak için de kamusal alanlarına bakılmalıdır. “Kültürel boyutun kent içinde

tüm kesimlere ( yerli halk ve konuk açısından) görünür kılındığı, ve böylelikle kent kimliğine

yansıdığı yer ise kamusal alandır.”11

Kamusal alanlar, bireylerin iletişimi için uygun ortamlar

hazırlarken burada gerçekleşen etkinlikler ile de bu iletişimi desteklerler.

Yerel kültürün aynası olarak nitelendirebileceğimiz kamusal alanlar kent kültürünün de

merkezidir. Meydanlar, parklar, binalar, cadde ve sokaklar birer kamusal alandır. Bu alanlar

ayrımsanabilir özellikleri ile kentsel kimliğin anlaşılabilmesine katkıda bulunurlar. Örneğin,

Venedik’teki Piazza San Marco, Moskova’daki Kızıl Meydan bulundukları kent ile

özdeşleşmiş bir kimlik taşırlar. Bulunduğu kentin kimliğinin güçlenmesine önemli ölçüde

katkıda bulunan mekânlardan biri de İstanbul’daki İstiklal Caddesi’dir.

Fotoğraf 1

Venedik’teki Piazza San Marco’dan bir görünüm

11

OKTAY, Derya, (2011), Kent Kimliğine Bütüncül Bir Bakış, İdealkent, Sayı 3, s. 11.

8

Fotoğraf 2

Moskova’daki Kızıl Meydan’dan bir görünüm

Fotoğraf 3

İstanbul’daki İstiklal Caddesi’nden bir görünüm

Kent kimliği söz konusu olduğunda, kentin farklı parçaları, yani semtler simgesel bir rol

üstlenirler. Örneğin, Amerika’daki San Francisco, her biri kendine özgü kimliği olan semtler

kenti olarak bilinir. Ülkemizde ise İstanbul, bu duruma verilebilecek en güzel örneklerdendir.

Semtlerinin büyük bir çoğunluğu özgün kimliklere sahiptir. Kimlik o “şey”e ait özellilkleri

taşımaktadır ve bütün içinden algılanabilme bu kimlik sayesinde mümkündür. Semtler de

kendine has özellikleri ile diğerlerinden ayrılırlar. Örneğin, Üsküdar semti denilince akla ilk

9

olarak tasavvuf kültürü gelir. Kadıköy’ün sol görüşlü kesimi; Fatih’in ise dindar kimlikli

insanları temsil etmesi de bu olgunun bir tezahürüdür.

“Kent mekânları içinde geçmişle bağların kurulmasının, kimlik, yer ve aidiyet duygusunun

artırılmasındaki rolü yadsınamaz. Bu bağlamda değerli olan, kentin tarihini kentin “ruhu”

olarak, kentin kendisini de halkının “ortak belleği” olarak görebilen yaklaşımlardır.”12

Bu

sebeptendir ki tarihinde önemli olaylar yaşanmış semtler, genelde bu olayların etkisinde bir

kimlik kazanmışlardır. Örneğin, İstanbul’un ilk büyük cami ve imaretinin çevresinde oluşan

ve şehri fetheden sultanın lakabını taşıyan Fatih semti, bu sorumluluğun verdiği ağırlıkla daha

muhafazakar bir eğilim içindedir.

3. İstanbul’un İslami Yüzü Fatih Semti ve Sakinleri

Fatih semti, İstanbul’un en ünlü ve simgesel nitelikli yerleşim alanlarından biridir.

İstanbul’un dünya ölçeğinde öne çıkmasında önemli bir rolü olan ve kentin kimliğinin

oluşmasında etkin rol oynayan söz konusu kültürel birikimin varlığının yoğun olarak bir arada

yer aldığı en önemli kentsel mekân Tarihi Yarımada’dır.13

İstanbul’un merkezi sayılan bu

ilçe, Suriçi denilen İstanbul şehrinin kurulduğu ve geliştiği bölgenin tamamını kaplayan

bölgedir. İlçe, Fatih Camiinin yapımının bittiği tarihten sonra Fatih adı ile anılmaya

başlanmıştır.

Tarihi Yarımada’nın tamamını kaplayan Fatih, adını 1453 yılında İstanbul’u fetheden

Osmanlı hükümdarı Fatih Sultan Mehmet'ten almaktadır. İstanbul'un fethinden sonra Sultan

II. Mehmed Han’ın emriyle İstanbul’un dördüncü tepesine inşa edilen Fatih Cami’nin

etrafında gelişmeye başlayan Fatih, hızla klasik bir Osmanlı-Türk şehri halini almıştır.

Günümüze kadar ulaşabilen ahşap evleri, cami ve medreseleri, sıbyan mektepleri ve çeşmeleri

ile Osmanlı-Türk yaşam tarzının ve mimarisinin en güzel örneklerinin görülebileceği bir

merkez olan Fatih, bu mistik havasının yanı sıra Roma ve Bizans gibi çok önemli

uygarlıkların seçkin eserlerini de bünyesinde barındırmaktadır. Fatih, sahip olduğu özellikler

dolayısıyla “İlk İstanbul” veya “Asıl İstanbul” olarak da anılmaktadır. Tarihi Yarımada Fatih,

Roma İmparatorluğu’nun en önemli merkezlerinden biri olma özelliğine sahip bir yer

olmasının yanında 1058 yıl Bizans’a, 469 yıl Osmanlı Devleti’ne başkentlik yapmıştır. Bu

12

ROSSİ, A., (1982), The Architecture of the City, MIT Press, Opposition Books, Cambridge. 13

http://www.fatih.bel.tr/bpi.asp?caid=997&cid=87 (Erişim tarihi: 28.12.2012)

http://www.fatih.bel.tr/bpi.asp?caid=997&cid=87

10

özelliği dolayısıyla Tarihi Yarımada’da bu üç önemli medeniyete ait çok önemli eserleri bir

arada görmek mümkündür. Ancak, Yenikapı’daki Marmaray Projesi çalışmaları sırasında

bulunan son bulgularla ilçenin tarihinin, 8500 yıl öncesine kadar gittiği belirlenmiştir. Bilinen

dünya tarihinin de yeniden yazılmasına neden olacak bu bulgular, Fatih’in tarihi ve kültürel

açıdan önemini daha da artırmıştır.14

Fatih semti tarih boyunca her zaman büyük imparator ve sultanlar ile anılmıştır. Semt,

Constantinus’un anıt mezarı ve Martirion’u daha sonra onun yerine yapılan İustinianos’un

Havariyun Kilisesi, fetihten sonra da Fatih Sultan Mehmet’in büyük külliyesi ile

taçlanmıştır.15

Havariyun Kilisesi günümüzdeki Fatih ilçesinin ilk kurulduğu yerdir. Kilise

harap hale gelince Fatih Sultan Mehmet burayı ilk inşaat yeri olarak seçmiş, kiliseyi yıktırarak

Fatih Külliyesi’ni yaptırmıştır. Zamanla Fatih Külliyesi çevresinde yeni yeni binalar inşa

edilmiş ve bu bölgeye imparatorluğun çeşitli yerlerinden getirilen insanlar yerleştirilmiştir.

Böylece ilçenin çekirdeği meydana gelmiştir. Fatih Sultan Mehmet Han’ın yaptırdığı, kendi

adıyla anılan külliye; Bizans sonrası kurulan İstanbul’un oluşmasında merkez görevini

üstlenmiştir. Külliyenin adıyla anılmaya başlayan mahalle ise Fatih semtine ve ilçesine adını

vermiştir.

Fatih Külliyesi İstanbul’a Türk döneminin karakteristik görünümünü kazandıran büyük

külliyeler dizisinin ilk halkasıdır. Bine yakın çalışanı ve çevresindeki çarşılarla, bu külliye

şehrin bundan sonraki gelişmesinde etkili olan yeni bir ağırlık merkezi yaratmıştır. Fatih’in

yaptırdığı eserler kümesi (külliye) içinde cami, medrese, hastahane, misafirhane, imaret,

hamam, kervansaray, okul, kütüphane ve türbeler (Fatih Sultan Mehmet Türbesi, Gülbahar

Hatun Türbesi, Nakşıdil Valide Sultan Türbesi) vardı. İmaretin bu zenginliği, Fatih

bölgesinde ilk 200 yılın yoğun yerleşmesinin nedenlerinden birini açıklamaktadır.16

Bu

yerleşimin büyük bir kısmını ise Müslüman halk oluşturmaktadır. Bu durumun oluşmasında

da külliyenin manevi atmosferinin etkili olduğu görülmektedir. Vefatından sonra Fatih Sultan

Mehmet’in türbesini de barındıran külliye günümüzde de kapısından girildiği andan itibaren

aynı manevi havayı soluyabileceğiniz bir mekân durumundadır. Külliyenin çevresindeki

evler, dükkanlar, parklar da bu duruma uyum sağlamıştır. İslami çağrışımlar yapan apartman

isimleri, Hac ve Umre malzemeleri satan dükkanlar, cübbe ve sarıklı insanların oturduğu

14

http://www.fatih.bel.tr/bpi.asp?caid=997&cid=87 (Erişim tarihi: 28.12.2012) 15

http://www.zaman.com.tr/newsDetail_getNewsById.action?haberno=556039&title=fatih&haberSayfa=3 (Erişim tarihi: 28.12.2012) 16

http://www.zaman.com.tr/newsDetail_getNewsById.action?haberno=556039&title=fatih&haberSayfa=3 (Erişim tarihi: 28.12.2012)


http://www.zaman.com.tr/newsDetail_getNewsById.action?haberno=556039&title=fatih&haberSayfa=3


11

parklar bu manevi havanın oluşmasına büyük katkı sağlamaktadır. Fatih semtinin genel

görüntüsü de bu durumu yansıtmaktadır. Külliyenin manevi havası semtin geneline sirayet

etmiştir. Fatih’in bu yapısı ise süreklilik oluşturmuş ve böylece semte İslami kimliğini

kazandırmıştır.

Fotoğraf 4

Fatih Camii ve Külliyesi

İslami kimliğin kazanılmasıyla birlikte Fatih bu kesimin yerleşim alanı haline gelmiştir.

Literatür taramasıyla hakkında bilgi elde edilemeyen bu olgu, semtin içine girildiği andan

itibaren gerek semtin sakinlerinin imajı gerek sosyo-kültürel yapısı ile anlaşılabilmektedir.

Şalvar, sarık, cübbe, çarşaf gibi günümüzde çok fazla tercih edilmeyen, diğer semtlerde

karşılaşılma ihtimalinin çok düşük olduğu kıyafetler bu semtte günlük yaşamın bir parçası

haline gelmiştir. Henüz ergenlik çağına girmemiş küçük çocuklar bile bu şekilde

giyinmektedir. Bu tarzda giyim eşyalarının satıldığı yerlerin başında gelen semt; yalnızca bu

semttekilerin değil, bu yaşam tarzını benimseyen birçok kişinin ihtiyaçlarını karşılayan bir

alışveriş yeridir. Nişantaşı, Beyoğlu gibi semtlerin aksine Fatih’te mescid ve camilere de sıkça

rastlanmaktadır. Yani ilçe, buraya yerleşmiş İslami kesimin yaşam tarzlarının getirdiği

ihtiyaçları karşılamak üzere yapılanmıştır. Bu durum mekân ve insan arasındaki çift taraflı

dönüştürücülük ile açıklanabilir. İlçede bulunan vakıf ve derneklerin de dini hassasiyetlere

sahip insanlara hitap etmesi buna bir örnektir.

12

Fotoğraf 5

Fatih’te gündelik yaşamı gösteren bir kare

Fetihten itibaren şehrin yapılanması Fatih Külliyesi çevresinde oluşmuştur. Bu durum

semtin bir “Müslüman mahallesi” olarak anılmasında önemli rol oynamaktadır. Bölge, şehrin

kuruluşundan bu yana dinsel simge statüsünü korumuştur; günümüzde de yine bu niteliğini

muhafaza etmektedir.

4. Harbiye’nin Ötekisi Fatih, Fatih’te At Pazarı

Türk romanı, Türk toplumunun temel meselelerini, değişimlerini, geçişlerini

yansıtmaktadır. Bu yönüyle sosyoloji bilimine ışık tutmakta, kaynaklık etmektedir. Peyami

Safa’nın “Fatih-Harbiye”17

adlı romanı sosyolojik bir bakış açısıyla değerlendirildiğinde

araştırdığımız “muhafazakârlık” konusu ve Peyami Safa’nın aslına sadık kalan Fatih ile onun

17

SAFA, Peyami, (1995), Fatih-Harbiye, İstanbul: Ötüken.

13

ötekisi olarak işaret ettiği Avrupaileşen, Batı etkisiyle değişen Harbiye üzerinden aktardığı

Doğu-Batı çatışması hakkında birçok bilgi ve bakış açısı edinmiş oluruz. Peyami Safa,

romanında Harbiye'de yaygınlaşan Avrupaî yaşama özenmesini ve yeniden Fatih'in

simgelediği aslına dönüşünü betimlerken bu değişimi, bütünüyle ruhsal etkenlere

bağlamaktadır. Yazarın, Doğu-Batı karşıtlığı üzerinden ortaya koymaya çalıştığı değerler,

Batı için genel olarak maddî ve hazcıdır. Buna karşılık, Doğu manevî değerleri temsil

etmektedir.18

Yazarın birbirinin ötekisi olarak işaret ettiği iki semt günümüzde Fatih ve başka herhangi

bir semt olarak görülebilir. Örneklemimiz At Pazarı Meydanı’nın cafeleriyle müsemma

olduğu düşünüldüğünde café kültürüyle öne çıkan bir mekan olan Cihangir’den bahsetmek

daha uygun düşecektir.

Fotoğraf 6

Cihangir kafelerinden bir görünüm.

18

MORAN, Berna, (1999), Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 2, İletişim Yayınları, İstanbul.

14

Fotoğraf 7

At Pazarı Meydanı’ndan bir görünüm.

Kuşkusuz, kent mekânları, bir örnek, homojenitesi olan mekânlar değildirler. Buraların her

biri, işlevleri, iç mekân kurguları, mekânsal iklimi, sosyo-ekonomik düzeyi, entelektüel

havası, mekân içi iletişim izleği, mekânsal sosyalite vs. itibariyle farklılık/çeşitlilik

arzederler.19

At Pazarı Meydanı ilk etapta tıpkı Cihangir gibi bir hava hissettirse de yukarıdaki

alıntıda sıralanan etkenlerle farklılık göstermektedir.

5. At Pazarı’nın Tarihsel, Kültürel ve Sosyo-Ekonomik Yapısı

Fatih Sultan Mehmet, fetih ile birlikte İstanbul’un yeniden yapılanması için birçok

çalışmada bulunmuş, yeni yerler inşa ettirmiştir. 1453-1481 yılları arasında İstanbul’da 300

büyük yapı inşa edilmiştir.20

Bunlardan biri de Fatih Camii’nin hemen yakınında bulunan

atpazarıdır. Kuşkusuz bu durumda atın Osmanlı’daki önemi, savaşlarda oynadığı rol ve

dönemin en yaygın ulaşım aracı olması etkilidir. “Fatih, külliyenin yakınına koşum ve eyer

takımlarının yapıldığı bir Saraçhane de inşa ettirmişti ki, burası Zeyrek yakınlarında kurulan

Atpazarı’na da son derece yakındı. Bilindiği üzere “saraç”, at koşum takımları yapan meslek

erbabına verilen addır. Yine az önce de belirttiğimiz üzere kendi camisi ile Zeyrek Camii

19

AYTAÇ, Ömer, Kent Mekânlarının Sosyo-Kültürel Coğrafyası, Fırat University Journal of Social Science. 20

10 Aralık 2012, Medhal Dergi, Sayı 87.

15

arasında bulunan alanda bir atpazarı şekillenmişti.”21

Atpazarı zamanında atların bağlandığı

çengeller de meydanın alt tarafındaki yapının duvarlarında hala varlığını korumaktadır.

Fotoğraf 8

Atların bağlandığı çengellerin bulunduğu duvar

Fotoğraf 9

Atların bağlandığı çengeller

21

KAYA, Önder, Mostar Dergisi, Sayı: 55.

16

Atpazarı çeşitli ansiklopedilerde “at ve at ile ilgili malzemenin alım satımının yapıldığı

yer” olarak tanımlanmaktadır. Meydan Larousse’da atpazarları ve buradaki işleyişle ilgili şu

bilgiler yer almaktadır.

“Genellikle bütün büyük şehirlerde kurulurdu. Eskiden atpazarları’nın esnafla

meşgul olan bir kethüdası ile onun vekili olan ve müzayede yerine bakan bir

yiğitbaşısı bulunurdu. Bunları, esnaf seçerdi. Tellâl, mezada çıkardığı atı,

elinde gezdirirse beşer kuruş, hayvan satılınca da ahır sahibi ve müşteriden 30

kuruş alırdı. Alıcı, 39 gün içinde hayvanı hastalıklı çıkarsa iade eder, esnafın

ileri gelenleri toplanarak bunu doğrularsa, parasını geri alırdı.

Hayvanları her zaman, istenirse alım satım sırasında bir baytar muayene

ederdi. Rumeli İle Anadolu arasındaki geçişlerde, hayvan başına beşer kuruş

alınırdı.”22

Fatih’teki At Pazarı Meydanı şu anda Siirt Pazarı (Kadınlar Pazarı) ile Fatih Camii

arasında bulunmaktadır. Eski Mutaflar Sokağı ile Mıhcılar Caddesi –ki “mıh” atın nalını

çıkarmak için kullanılan çiviye verilen addır ve bu bakımdan dikkate değer bir ayrıntıdır-

arasında kalan bu küçük meydanın ortasında bronz bir at heykeli vardır. Bizans zamanında

sığır pazarıyken Fatih’in fetihten sonraki imar çalışmaları ile daha sonra atpazarı haline gelen

bu meydan ile ilgili sınırlı bilgiye ulaşılabilmektedir. Emrullah Efendinin Muhit-ül-Maarif

adlı eserinden Fatih ve Üsküdar’da bulunan atpazarları ile ilgili bilgi verilmektedir. Yazılı

kaynakların dışına çıkıldığında ise meydandaki değişime tanıklık eden, uzun yıllar boyunca

meydanda kahvecilik yapan “Metin Dayı”dan bu değişim hakkında bilgi alınabilmektedir.

“Metin Dayı” at alım-satımının cumhuriyetin ilk yıllarında da devam ettiğini belirtmiş ve

meydandaki vergi usulünü kaynaklardaki şekliyle aktarmıştır.

22

Meydan Larousse, s. 291.

17

Fotoğraf 1023

Fatih’in eski halini gösteren bir harita

Günümüzde cafelere ev sahipliği yapan bu meydan tarih boyunca birçok farklı meslekten

insanın ekmek kapısı olmuştur. Meydan atpazarıyken, sadece at alım satımı yapılan bir yer

değil; aynı zamanda semerciler, nalbantlar ve arabacı dükkanlarının bulunduğu bir ticaret

merkezidir. Yani sadece at alınıp-satılan bir meydan değil, at ve atçılıkla ilgili malların

satıldığı dükkanlara mekan olmuştur. “Fatih devrinden 1930'lara kadar Fatih'te, Bozdoğan

Kemerinin bitimiyle Fatih Külliyesi arasında bugün de At Pazarı adını taşıyan meydanda

daimî bir at pazarı bulunuyordu. Burada her birinin kendi ahırları olan at cambazları dışında

23

Bu harita Fatih Belediyesi’nin arşivinden alınmıştır. Fatih Camii ve Külliyesinin eski halini gösteren haritada, At Pazarı Meydanı “Hangars” adıyla belirtilmiştir.

18

nalbant, saraç, mutaf gibi atla ilgili esnafın da dükkanları vardı.24

Meydanda daha sonraları

marangozhaneler açılmıştır. Zamanla bu marangozhanelerin yerini de otomobil tamirhaneleri

almıştır. Kafelerin açılmaya başlanması ile tamirhaneler sanayi sitelerine taşınmış, meydan

boşalmıştır. Şu an ise meydanda nargile kafeler boy göstermektedir.

Fotoğraf 11

Meydanın düzenlemeden önceki halini gösteren bir fotoğraf

Atpazarı’ndaki bu tarihsel değişimi en iyi anlatan yazılardan birini kendisi de bu değişime

az da olsa tanıklık etmiş Salih Zengin tarafından kaleme alınmış ve bu yazı Aksiyon

dergisinde yayınlanmıştır. Meydandaki tarihsel değişimi, ticari ilişkileri ve ritüelleri çok iyi

anlatan yazının bir kısmı şu şekildedir:

“Fatih Camii’nden fazla uzaklaşmadan Siirt Pazarı (Kadınlar Pazarı) ile

Fatih Camii arasında kalan küçücük bir meydana doğru yürüyelim; adı

Atpazarı... Eski Mutaflar Sokağı ile Mıhcılar Caddesi arasında. İlk hâli

şimdikinden çok büyükmüş. Saraçhane’den Fatih Meydanı’na kadar uzanırmış

bu küçük meydan. Bizans zamanında sığır pazarıyken fetihten sonra at pazarı

24

ARMAĞAN, Mustafa, (1997), İstanbul Armağanı Gündelik Hayatın Renkleri III, İstanbul Büyükşehir

Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, İstanbul.

19

hâline gelmiş. At ve süvariliğe dair ne kadar sanat varsa hepsini içinde

toplamış bu küçük pazar. Semerciler, mutaflar, nalbantlar, arabacı dükkânları...

Düşünün yani tam 170 ahır varmış meydanda. Hatta Pertev Paşa tarafından

Mimar Sinan’a yaptırılan, İstanbul’a gelen sipahilerin indikleri bir kervansaray

bile mevcutmuş. Tabii bugün ondan hiçbir eser kalmamış. Bir de meydanın

tam ortasında Abdülmecid Han’ın yaptırdığı dört taraflı meydan çeşmesi

varmış; ama bugün onu da bulana aşk olsun. Atpazarı’nın biraz yukarısında bir

de dua meydanı varmış ki her sabah dükkânlar açılmazdan evvel esnaf ve

ahaliden bazısı gelir, mahalle camiinin imamı güzel bir dua okur, ondan sonra

dükkanlar birer ikişer açılmaya, atlar öteye beriye götürülmeye, pazar

hareketlenmeye başlarmış. Atpazarı, Fatih ve çevresini yok eden büyük

yangınların hemen hepsinde yanmış ve yangınlardan geriye pek bir şey

kalmamış. Bakiyeyi ben sayayım isterseniz: Küçük bir meydan, ortasında iki

ağaç ve etrafında irili ufaklı kafeteryalar.

Meydanın on yıl önceki hâlini hatırlıyorum da, oto tamircileriyle doluydu.

Yan yana dizilmiş oto tamircilerine homurdanarak girip çıkan araçlar, çekiç

sesleri, tamirci çıraklarının öğle vakti bir köşeye çekilip sohbet ederek

yemeklerini atıştırmaları, kilitçiler, birkaç eski kâgir apartman, bir pastane ve

neden burayı mesken tuttuklarını bilemediğim iki katlı Pütürgeliler Derneği...

Gerçi şimdi artık o da yok, yıkıldı. Yerine daha büyük bir bina yapılıyor.

Tekrar dernek mi kullanacak, yoksa büyük bir kafe daha hizmete mi açılacak

bilinmez. Ama bu küçük meydandaki değişim ve dönüşüme hizmet edeceği

kesin. Meydana dikilen at heykeli, ‘at pazarı’ ismine açılım sağlayan bir heykel

olmaktan uzak. Gözü bozan tek şey bu belki de...”25

At Pazarı Meydanı’nda eskiden birçok önemli yapı bulunuyordu. Atpazarı Hanı

Kervansarayı, Dua Meydanı, Meydan Çeşmesi, Kul Camii, Şeyh Süleyman Mescidi bu

yapılardan bazılarıdır. Evliya Çelebi’ye göre 17. yüzyılda İstanbul’da bulunan

kervansaraylardan biri Atpazarı Hanı Kervansarayı’dır.26

Eski bir ahilik geleneği olan, her

sabah dükkânları açmadan önce dua etme işleminin gerçekleştirildiği Dua meydanı ise At

Pazarı Meydanı’nın hemen üstünde bulunmaktadır. Ayrıca Abdülmecid Han’ın yaptırdığı dört

25

ZENGİN, Salih, “İçinden Atlar Geçen Meydan”, Aksiyon, Sayı 938, s. 52. 26

10 Aralık 2012, Medhal Dergi, Sayı 87.

20

taraflı meydan çeşmesi de bu meydanın yok olan tarihi yapıları arasındadır.27

Şeyh Süleyman

Mescidi ise Zeyrek Caddesi ile At Pazarı Sokak köşesinde bulunan, 1491 yılında Şeyh

Süleyman tarafından mescide dönüştürülen bir yapıdır. Altında, 8 nişli kripta olması nedeni

ile alt kısmı kare, üst kısmı sekizgen planlı binanın, Pantokrator Kilisesi’nin cenaze şapeli

veya vaftizhanesi olduğu sanılmaktadır. Mescidin kuzeyindeki özel arazinin içinde 6 sütunlu

bir Bizans sarnıcı bulunmaktadır.28

Fotoğraf 1229

At Pazarı Meydanı’nın eski hali

Fotoğraf 1330

At Pazarı’nda alışveriş usulü

27

ZENGİN, Salih, “İçinden Atlar Geçen Meydan”, Aksiyon, Sayı 938, s. 52. 28

www.byzantiumistanbul.com/detay.asp?detayid=288 (Erişim tarihi: 17.11.2012) 29

KAYGILI, Osman Cemal, (2003), Köşe Bucak İstanbul, Selis Kitaplar, İstanbul. 30

KAYGILI, Osman Cemal, (2003), Köşe Bucak İstanbul, Selis Kitaplar, İstanbul.

http://www.byzantiumistanbul.com/detay.asp?detayid=288

21

Fotoğraf 1431

At Pazarı’ndan bir görünüm

Bir mahalleyi andıran pazar, birkaç sokak ile daire biçiminde büyükçe bir

meydandan ibaretti. Bu sokakta hayvan ahırları, nalbantlar, saraçlar sıralanırdı. Attan

başka at ve atçılık malzemesi de satılırdı. Semerciler aşağı meydanda, mutaflar arka

sokakta, sepetçiler de Saraçhane tarafında İdiler. Mahmud II zamanında Asakir-i

Mansure süvari birlikleri için at ve ata gerekli malzeme bu pazardan

alınıyordu.Abdülmecid I, atpazarı meydanına zarif ve dört köşeli bir çeşme yaptırmıştı

(1853). Pazarın yukarı tarafındaki dua meydanında esnaf, dükkânlarını açmadan,

mahalle imamının duasını dinlerdi. Buraya II. Abdülhamid de bir namazgah yaptırdı.

Fatih’teki atpazarı Çırçır yangınında yandı (1908) ve başka yere taşındı; fakat esnafın

ısrarı ile yeniden eski yerine getirildi (1913). Üsküdar’daki atpazarı Fatih’teki kadar

tanınmış ve işlek değildi. Burada sadece birkaç han vardı. Yalnız Cuma günleri birkaç

saat alışveriş yapılırdı.32

31

KAYGILI, Osman Cemal, (2003), Köşe Bucak İstanbul, Selis Kitaplar, İstanbul. 32

http://www.vik2.com/page/1432/ (Erişim tarihi: 01.12.2012)

http://www.vik2.com/page/1432/

22

7. Yeni Bir Mekan: At Pazarı

Osmanlı döneminde at alınıp satılan, nalbantların ve at tüccarlarının bulunduğu bir meydan

olan At Pazarı, bir dönem otomobil sanayi meydanı olarak kullanılsa da şimdilerde birçok

kafeye ev sahipliği yapan bir mekan haline gelmiştir. At Pazarı Meydanı’nın zaman

içerisindeki bu dönüşümü Fatih Belediyesi’nin projelendirmesi ile gerçekleşmiştir.33

Fotoğraf 15

Fatih Belediyesi’nin “212 proje” adlı kitapçığından

Düne kadar da oto sanayicilerin konuşlandığı at pazarı meydanı şimdi cıvıl cıvıl kafeleri ile

sohbet, çay, nargile üçlüsünün peşine düşenlere mekan oluyor. Meydanın gelişmesine katkısı

büyük olan Eski Kafa'nın sahibi Aysel Berk "Kentlerde kentlileşmenin işareti meydanlardır.

Bu Fatih'te yoktu, At Pazarı ile Fatih'in bir meydanı oldu." diyor.34

Meydandaki kafelerin sahipleri oto sanayicilerden devraldıkları dükkanları şık birer kafeye

dönüştürmüşler. Belediyenin sokağı trafiğe kapatıp gerekli çevre düzenlemelerini yapmasıyla

At Pazarı Meydanı Cihangir gibi, Tophane gibi bir kimlik kazanmış. Meydanı, bahsedilen bu

mekânlardan ayıran özelliği ise ise müşteri profilinin farklı olmasıdır. Genelde İslami kesim

gençliğinin ve entelektüellerin tercih ettiği bir mekân olan Fatih'teki At Pazarı Meydanı

kafeleri, değişen yeni İslami kesimin de vitrini haline gelmiş. Müşterileri arasında tanınmış

33

Bu bilgi, proje kapsamında Fatih Belediyesi Proje- Etüt Müdürlüğüne yapılan ziyarette “Fatih Belediyesi 212 Proje” kitapçığından alınmıştır. 34

http://yenisafak.com.tr/Pazar/Default.aspx?t=31.07.2011&i=332791 (Erişim tarihi: 07.12.2012)

http://yenisafak.com.tr/Pazar/Default.aspx?t=31.07.2011&i=332791

23

yazar ve gazeteciler var. Hatta bazıları bu mekânların müdavimleri arasında sayılabilir. Bu

durum Zaman gazetesinde yayınlanan röportajda şu sözlerle anlatılmaktadır.

İstanbul Fatih'te, şair ve yazar Mevlana İdris'in Eski Kafa'sı ile başlayan

'okumuş çocuklar'ın dinamik etkileşimi hızla devam ediyor. Atpazarında nezih,

temiz ve güzel kafelerin oluşturduğu görüntü, özellikle gençler için alternatif

mekânlar hüviyetinde. Fatih Belediyesi'nin söz konusu alanı trafiğe kapatmasının

da bu nezihlikte çok önemli bir etkisi var kuşkusuz. Meydan, gençleri için bir

cazibe merkezi haline geldi adeta.35

At Pazarı Meydanı, zamanla Fatih’in en çok tercih edilen mekânı olmuş. Mekânın

trafikten yalıtılması, yaşamların mütevaziliği ve binaların birçok boyutlu olmasıyla mekânda

kentin içinde “sessiz bir vaha” oluşmuş. Hem ilçenin kalabalığından, günlük curcunasından

uzaklaşmak isteyen ilçe sakinlerinin uğrak yeri; hem de gazete, televizyon ve sosyal medya

aracılığıyla buradan haberi olup İstanbul’un uzak köşelerinden gelenlerin zaman geçirdikleri

bir mekâna dönüşmüş.

Yıllarca köşedeki "Dayı"yı bilen sokak sakinleri önce kafelere itiraz edecek

olmuş ama değişimi görünce memnun olmuşlar. Bir kısmı evlerinin alt

bölümlerini kafe uygun şekilde düzenlemeye başlamış. Bazıları ise akşamları

kendi çaylarını çekirdeklerini alıp, evlerinin önüne masalarını yerleştirip eşlik

etmeye başlamışlar kafelerde oturanlara. Aslında kafeleri açan esnafın çoğu da

orada doğmuş büyümüş. Yabancı değiller. Müdavimler ile sokak sakinleri ise

benzer hassasiyetlere sahip olduğu için sorun yaşanmıyor. Bir kafe bir diğerini,

bir diğerini getirmiş. Daha da açılacak kafeler var. Belediyenin de sokağı trafiğe

kapatıp gerekli çevre düzenlemelerini yapmasıyla At Pazarı Meydanı Cihangir

gibi, Tophane gibi bir kimlik kazanmış. Şimdi kafelerin müdavimlerinde kimler

yok ki. Yazarlar, şairler, sivil toplum kuruluşlarının yöneticileri, öğrenciler,

avukatlar, gazeteciler, televizyon yapımcıları, oyuncular... İsim vermek gerekirse;

Elif Çakır, Selahattin Yusuf, Atılgan Bayar, Zeki Demirkubuz, Burhan Kuzu,

Sevilay Yükselir, Semih Kaplanoğlu ve meydanda çekimlerinin bir kısmı yapılan

Halil İbrahim Sofrası dizisinin oyuncuları, set ekibi... Meydana Başbakanın,

bakanların, vekillerin yolu düştüğüne dair rivayetler de bolca..”36

35

http://www.zaman.com.tr/newsDetail_getNewsById.action?haberno=1182517 (Erişim tarihi: 17.11.2012) 36


http://www.zaman.com.tr/newsDetail_getNewsById.action?haberno=1182517


24

Meydana eski yerleşim yerlerinin arasından geçerek ulaşılıyor. Dar bir girişi olan

meydanın ortasında bronzdan bir at heykeli var. Hemen yanında ise meydanın adının

“Kirmasti At Pazarı Meydanı” olduğunu belirten bir tabela. Daha çok geniş bir sokağa

benzeyen bu meydanın sağında ve solunda sıra sıra dizilmiş kafeler bulunuyor. Meydanın bir

tarafının tamamı ile diğer tarafının alt kısmında kafeler konuşlanmışken üst kısmındaki

boşluk hemen göze çarpıyor. Burada ise yerel bir dernek binası ile eski bir kahvehane

bulunmaktadır. Yanındaki birkaç binanın alt katları ise hala ev olarak kullanılmaktadır.

Fotoğraf 16

Meydana adını veren ve atpazarıykenki haline gönderme yapan tek unsur

Fatih semtinin tarihi dokusu ve mistik havası hissedilse de sakinliğiyle etrafından ayrılan

bir mekân burası. Mahalle arası diye tabir edilebilecek bir alt sokağından apayrı bir görünüm

içerisinde meydan: “Fatih'in orta yerinde Cihangir'e gelmiş hissediyorsunuz kendinizi.

Kafelerden birinden kulağınıza Leonard Cohen melodileri ulaşırken, bir diğerinde Dede

Efendi çalıyor. Meydanın, zamanın tozunu yutmuş ve kendini henüz İstanbul'un curcunasına

kaptırmamış bir hâli var. Bir yanda alışılageldik atmosferlerini koruyan kahvehanelerde tavla

25

oynayan gençlerin attığı zarların sesine hemen yanındaki kafelerde inceden inceye konuşulan

memleket meseleleri eşlik ediyor.”37

Fotoğraf 17

(Soldan sağa) Lena, Beyrut, Bab-ı Yaren isimli kafelerden bir görünüm

Meydanda her biri kendi içinde başka bir dünya barındıran on bir kafe bulunuyor.

Bunların yanında meydanın daha önceki zamanlarıdan kaldığı belli bir kahvehane ve

etraftakilerin Dayı’nın Yeri olarak adlandırdığı; şimdilerde ise değişime ayak uydurarak

Nostalji Kafe adını almış iki mekân daha var. Bu mekânlardan bazıları gerek dekorları gerek

müdavimleri gerekse faaliyetleri ile diğerlerinden bir adım öne çıkıyor. Beyrut, Lena, Eski

Kafa, Hanegah ve Dayı’nın Yeri nam-ı diğer Nostalji Kafe bu nedenlerden dolayı en çok

tercih edilen mekânlar. Geri kalanlar ise klasik nargile kafe şeklinde tanımlanabilir. Bu

kafeler aynı zamanda futbol müsabakalarının da izlenebileceği yerler. Meydanın dışında

birçok yerde de karşılaşabileceğiniz bu klasik nargile kafeleri benzerlerinden ayıran özelliği

ise yine müşteri profili. Daha radikal İslami görüşlere sahip kişiler tarafından tercih edilen bu

kafelerin müşterileri çoğunlukla erkeklerden oluşuyor. İçeri girdiğinizde kadınlarla karşılaşma

ihtimaliniz oldukça düşük.

Meydandaki kafeler, pek çoklarından farklı olarak sadece vakit geçirilip karın doyurulan

yerler değiller. Söyleşiler düzenlenen, ney ve Arapça gibi kurslar verilen, şiir dinletilerine ev

37

http://www.yeniaktuel.com.tr/tur101,[email protected] (Erişim tarihi: 19.11.2012)

http://www.yeniaktuel.com.tr/tur101,[email protected]

26

sahipliği yapan kafeler bulunuyor At Pazarı’nda. Bu mekanlar kent hayatının bir sonucu

olarak doğan kent insanın sosyalleşme ihtiyacını karşılamaktadır. Kafelerin isimleri, İslami,

muhafazakar ve geleneksel kültür/yaşam biçimlerini yansıtmaktadır. İslami kesimin

sosyalleşme ihtiyacını karşılayan, At Pazarı Meydanı’ndaki kafeleri tek tek ele almak

gerekirse genel özellikleri şu şekilde özetlenebilir:

Nostalji Kafe (Dayı’nın Yeri)

Nostalji Kafe’nin giriş kapısı

Sokağın girişindeki kırmızı tuğladan örülmüş binada, adı müdavimleri olan öğrenciler

tarafından konulmuş, Nostalji Kafe var. İşletense "Dayı" lakabıyla tanınan Mehmet Amca.

Kardeşi Metin'le hizmet veriyorlar. En çok da öğrenciler tarafından tercih ediliyor burası. At

Pazarı ahalisi kendilerini bildiklerinden beri Dayı'nın orada olduğunu söylüyor. Mekan eski

usül bir kahvehane sayılabilir.38

Bu özelliğinden olsa gerek bu mekânda da bayanların

bulunması çok nadir karşılaşılan bir durum. Öğrenciler dışında, meydana yapılan yeni

kafelerden rahatsız olan, kendilerini “antikapitalist Müslüman” olarak tanımlayan gençlerin

de uğrak mekânı burası. Fiyatların uygunluğu, özellikle de büyük çayla küçük çayın ücretinin

aynı olması bu gençler tarafından kapitalizme karşı savaşın en güzel örneği olarak

nitelenebiliyor.39

38

http://yenisafak.com.tr/Pazar/Default.aspx?t=31.07.2011&i=332791 (Erişim tarihi: 28.11.2012) 39

http://abdullahsehidhuca.wordpress.com/2012/07/08/cafelerde-herkes-cok-usudum-merkez/ (Erişim tarihi: 28.11.2012)

Fotoğraf 18


http://abdullahsehidhuca.wordpress.com/2012/07/08/cafelerde-herkes-cok-usudum-merkez/

27

Eski Kafa

Fotoğraf 19

Eski Kafa’nın nostaljik ruhunu yansıtan girişteki yer dekoru

Şair Mevlana İdris ve mimar eşi Aysel Hanım’ın işlettiği mekân, buraya açılan diğer

kafelere öncülük etmesi bakımından önemlidir. Özellikle entelektüellerin, edebiyatçıların ve

üniversite öğrencilerinin tercih ettiği Eski Kafa, iç dekoru ve leziz yemekleriyle meydanın ilgi

odağı.40

Edebi sohbetlerin ve şiir dinletilerinin gerçekleştirildiği mekânın birçok ünlü

müdavimi de bulunuyor. Aysel Berk ve Mevlana İdris'in işlettiği Eski Kafa'nın gerek

dekorasyonu gerekse verdiği hizmetle meydanın tanınmasında ve çıtanın yükselmesinde

40

ZENGİN, Salih, “İçinden Atlar Geçen Meydan”, Aksiyon, Sayı 938, s. 52.

28

lokomotif görevi gördüğü meydandaki işletmeciler tarafından ifade ediliyor. Tanınan

entelektüellerden Mevlana İdris'i takip edenler (ki şu sıralar Eski Kafa'nın duvarında kafenin

twitter adresinin verildiği yazının yanında 'beni takip et' yazıyor) meydanın müdavimi

oluyorlar. Dolayısıyla burada siyasetten edebiyata, dini konulardan sanata kadar pek çok konu

konuşuluyor, kritik ediliyor.

Beyrut Kafe

Fotoğraf 20

Üzerine en çok konuşulabilecek kafelerden biri Beyrut. Kafe, söyleşilerin, etkinliklerin

olduğu, hararetli politik tartışmaların yaşandığı bir mekan. Bu açıdan diğerlerine göre daha

politik bir özelliğe sahip. İçerisinde bir kütüphane ve toplantı salonu bulunuyor. “Eskilerin

29

“kıraathane” kültürünü yaşatmaya çalışan bir mekan Beyrut Kafe.”41

Dekorunda ise ilgi çekici

detaylar var. Kafenin özgürlük ve çokseslilik yanlısı duruşu mekanın duvarlarından da

gözlemlenebiliyor; örneğin duvarlarının birini bir Hrant Dink fotoğrafı, bir başkasını ise

Nazım Hikmet Ran’nın bir şiiri süslüyor. Kemalist Şoven yazılı bir döviz taşıyan çarşaflı

kadın fotoğrafı ise bir başka duvarda asılı. Mekânın ortaklarından Alican Bey’in kendi

ifadesiyle “Çarşamba’dan şalvarlı bir abimizin yan masasında bir eşcinsel oturabiliyor.”

İdeolojik bir ayrım yapılmadığı, zaman zaman kendi düşüncesine aykırı söyleşi konukları

ağırladığını da belirtiyor. Kafe el değiştirse de fikri yapısında bir değişiklik olmamış. Kafenin

önceki sahibi de kafenin isminin neden Beyrut olduğunu açıklarken bu konuya değiniyor:

“Beyrut'un dünyadaki yeri, sahip olduğu çok renklilik bize çok çekici geliyordu. İçinde

Doğu'yu ve Batı'yı barındırması orayı özel kılan bir durum. Kafemizin de böyle bir yer

olmasını istedik."42

Nargile fiyatlarını diğer kafelere göre yüksek tutan kafe sahibi, bunun

nedenini ise herkesin, daha çok mekândaki bayanlara rahatsızlık verebilecek kimselerin,

kafeye gelişini önlemek olduğunu söylüyor. Meydanın en etkin kafelerinden Beyrut, Eski

Kafa ve Lena ile birlikte doluluk oranı en fazla olan mekânlardan.

41

http://www.istanbulajansi.com/4/5/34/25/Bir-istanbul-Muhabbethanesi:-At-Pazari-.html (Erişim tarihi: 28.11.2012) 42

http://www.zaman.com.tr/newsDetail_getNewsById.action?haberno=1182517 (Erişim tarihi: 28.11.2012)

http://www.istanbulajansi.com/4/5/34/25/Bir-istanbul-Muhabbethanesi:-At-Pazari-.html


30

Lena Kafe

Fotoğraf 21

“Naile Abla, nam-ı diğer "Naiş" ve çay üstâdı Ahmetìn işlettiği Lena Kafe, At Pazarı`nın

yeni sayılabilecek mekanlarından olmasına karşın, bir akşam üzeri gittiğinizde, yer bulmakta

en çok zorlanacağınız mekanlardan da biri aynı zamanda. Mantısı fabrikasyon değil, el

emeği göz nuru. Kitel adlı leziz köfteyi de İstanbul’da nadir yapan yerlerden biri.”43

Müşterilerin bu kafeye gelmelerinin ortak nedeni mekânın samimi havası. Müşteriler,

kafenin sahibi ve işletmecisi Naile Hanım’a abla diye hitap ediyor. Nargile satmayan bu

kafe daha çok kadınlar tarafından tercih ediliyor.

43

http://www.istanbulajansi.com/4/5/34/25/Bir-istanbul-Muhabbethanesi:-At-Pazari-.html (Erişim tarihi: 28.11.2012)


31

Derviş Kafe

Fotoğraf 22

Nargileler için köz hazırlayan kafe çalışanı

“Mekanın sahibi Engin Bey arka sokakta esnaftı. Burayı açmaya karar verdi. Biz Fatih'in

gençleri olarak başka yerlere gidiyorduk. Şimdi arkadaşlarımız geliyor, öğrenciler geliyor,

aileler geliyor. Kimse tarafından rahatsız edilmeden çaylarını, kahvelerini kendi yerleri gibi

içip gidebiliyorlar." diyor mekânın işletmecisi Zübeyr Bahçıvan.44

Kafede eskilerin kaçak çay

olarak adlandırdığı daha yoğun aromalı çay bulunuyor. Bu durum müşterilerinin burayı tercih

etmesinde de etkili oluyor.

44



32

Hanegâh

Fotoğraf 23

Eski bir binanın restore edilmesiyle hizmete açılan Hanegâh kafenin iki girişinden biri

En yeni kafelerden olan Hanegâh Karadenizli bir aile tarafından işletiliyor. Kafenin üst

katını ev olarak kullanan aile mekânda yöresel lezzetlerini sunuyor misafirlerine. Yeni

olmasına rağmen kafenin şimdiden müdavimleri de var. Bunun en büyük nedeni ise kafede

düzenlenen etkinliklerdir. Arapça kursu düzenlenen kafede neyzenler de bir araya gelip

çalışmalar yürütüyor. İçerisi diğer kafelerden farklı olarak oda oda düzenlenen mekân farklı

grupların toplantılarına ev sahipliği yapıyor. Kafe hem erkek hem de kadınların tercihi olsa da

mekânın sahibi ve işletmecisi, kız-erkek ilişkilerinde çok rahat olmayan müşterileri

33

ağırladıklarını beliritiyor. Mekân, mimari özellikleri ile de öne çıkıyor. Osmanlı-Türk sivil

mimarisinin özelliklerini yansıtan bir yapıya sahip.

Bab-ı Yaren Kafe

Fotoğraf 24

Anlamı "dost, arkadaş kapısı" olan Bâb-ı Yaren, tam da adı gibi bir mekan. (...)

Birbirlerine yarenlik eden mekân müdavimleri Bâb-ı Yarenìn en çok da nargilesini öve öve

bitiremiyor.45

Nargile kafelerden biri olan Bab-ı Yaren de genelde erkek müşterilerin tercihi.

Fotoğraf 24’te de görülebileceği gibi alt katta müşteriler nargile içip sohbet ederken üst

katta bir erkek namaz kılabiliyor. Bu fotoğraftan da anlaşılabileceği gibi meydandaki kafeler

müşterilerin talepleri ve ihtiyaçlarına göre düzenlenmiştir.

45

http://www.istanbulajansi.com/4/5/34/25/Bir-istanbul-Muhabbethanesi:-At-Pazari-.html (Erişim tarihi:28.11.2012)


34

Dersaadet

Fotoğraf 25

Dersaadet, Milli Görüş geleneğini sahiplenenlerin rağbet ettiği bir cafe.46

Dini açıdan daha

kesin çizgileri olan bu görüşe mensup kişiler genelde kadın-erkek ilişkilerinde daha tutucular.

Bu durumun bir sonucu olarak bir nargile kafe olan mekânın müşteri kitlesi erkeklerden

oluşuyor.

Tophane

Fotoğraf 26

46

http://sanliurfa.mazlumder.org/faaliyetler/detay/basin-aciklamalari/1/26-aralik-2011-insan-haklari-ihlal-haberleri/2001 (Erişim tarihi: 01.12.2012)

http://sanliurfa.mazlumder.org/faaliyetler/detay/basin-aciklamalari/1/26-aralik-2011-insan-haklari-ihlal-haberleri/2001


35

Adını sahibinin eskiden çalıştığı Tophane Nargile Kafe’den alan bu mekân da nargile

satışı amacıyla kurulmuş olan kafelerden. Aperatif yiyeceklerin de bulunduğu kafenin sahibi

yemeklere nazaran nargilede daha iddialı olduklarını belirtiyor. Kafenin müşteri profili ise

hem erkekler hem de kadınlardan oluşmaktadır.

Telve

Fotoğraf 27

Meydanın çıkışında kalmış bu kafe küçük bir mekân. İçeride ve dışarıda ikişer tane olmak

üzere dört masası bulunan kafenin dekorunda daha çok nostaljik eşyalar kullanılmış. Şirin

dekorundan olsa gerek, daha çok turistlerin ilgisini çeken bir mekân.

36

Kafadar

Fotoğraf 28

Daha önceleri yerinde bulunan Filistin Kafe’nin el değiştirmesiyle açılan mekân meydanın

az rağbet gören kafelerinden. Henüz daimi bir müşteri kitlesi oluşmayan kafenin konsepti

nargile üzerine kurulu.

Arthemiss

Fotoğraf 29

Meydanda dini ve geleneksel çağrışımı olmayan tek kafedir. Teras kafe konseptiyle açılan

mekân pek fazla rağmet görmemiş. Mekân şimdilerde devren satılık.

37

Meydan Cafe (Kahvehane)

Fotoğraf 30

Eski usül kahvehane kültürünün varlığını sürdürdüğü bu kahvehane çok uzun zamandır

burada bulunuyor. İçerisinde hala kağıt oyunları, okey ve tavla oynanıyor. Meydanın

değişimine ayak uyduramayan bu mekân diğer kafelere gelen müşterilere de rahatsızlık

vermektedir. Klasik kahvehane kültürü kafe kültürüyle bir çatışma oluşturmaktadır. Müşteri

profilinin genellikle eğitim düzeyi düşük bireylerden oluşması diğer kafelerle bir zıtlık

oluşturmaktadır.

Meydandaki on dört kafenin genel özellikleri yukarıda bahsettiğimiz gibidir. Bu kafelerin

genelinde görülebileceği gibi: “Dünya görüşü olarak tüm kafe müdavimleri kendilerini

Müslüman olarak tanımlasa da arka planda farklı düşünce, gelenek ve ekollere sahipler. Bu

farklılıkları da tercih ettikleri mekanlar açısından belirleyici bir önem arz ediyor.”47

Her kafe

belirli bir müşteri profiline sahip. Son zamanlarda gençler tarafından çok rağbet gören At

Pazarı Meydanı, birçok kafeye ev sahipliği yapıyor. Bu kafeler ise başta İslami kesim olmak

üzere farklı düşüncedeki insanlara ev sahipliği yapıyor. “Son yıllarda ise; sanat, siyaset ve

basın dünyasından müdavimleriyle, meczupları ile kedileri, trafiksiz ortamda özgürce

koşturup oynayabilen çocukları ile İstanbulùn en nev-i şahsına münhasır mekanlarından biri

47

http://sanliurfa.mazlumder.org/faaliyetler/detay/basin-aciklamalari/1/26-aralik-2011-insan-haklari-ihlal-haberleri/2001 (Erişim tarihi: 01.12.2012)



38

halini aldı.”48

At Pazarı Meydanı ve burada bulunan kafeler, İslami kesim gençliğinin ve

özellikle kızlarının sosyalleşmesinde önemli bir yere sahiptir.

A. İSLAMİ KESİMDE MODERNLEŞME

1. İslamcılık ve İslami Kesim

İslamcılık, 19- 20. yy.’da modernleşme hareketlerine karşı oluşan bir siyasi ve fikri

akımdır. Bedri Gencer “İslam’da Modernleşme” adlı kitabında İslamcılık hususunda:

“Batı’nın hâkimiyetiyle başa çıkabilmek için İslam öğretisinin çağdaş dünyaya uyarlanması,

İslam’ın bir dünya görüşü olarak yeniden yorumlanması, bir bütün olarak yeniden hayata

hâkim kılınmak üzere İslami öğretinin ideolojik bir söyleme kavuşturulmasına yönelik fikri

arayışların bütünü.”49

yorumunda bulunmuştur. Nilüfer Göle’nin tanımına göreyse İslamcılık

“Müslüman kimliğini geleneksel yorumlardan kurtarmak ve modernizmin özümleyici

güçlerine kafa tutmak suretiyle bu kimliği yeniden adlandırma ve yeniden inşa etme

çabasıdır”50

İdeolojiler, ‘izm’ler yüzyılı olarak da adlandırılan, modernitenin oluşmaya başladığı,

toplumsal kesimlerin görünürlük kazandığı 19. yy.’da doğmuştur. İdeolojiler, eskiden beri var

olan bir olguya dayandırılarak, bu olgunun yorumlanmasıyla oluşmaktadır; bu açıdan

bakıldığında moderniteye karşı durmak üzerine kurgulanmış bir görüş olması itibariyle

İslamcılığın ancak modernite kadar eski bir görüş olduğu söylenebilir. Geçmişi referans

almasının yanı sıra ideoloji kavramının doğuşunun modern zamanlara rastlamasıyla da

İslamcılık modern bir görüştür.

Göle’ye göre İslamcılığın geçirdiği aşamaların en kısa ve basit ifadesi şöyledir: “Aslına

bakılacak olursa çağdaş İslamcılığın iki farklı aşaması olduğu söylenebilir. 1970’lerin

sonlarında başlayan ve 1979’da gerçekleşen İran İslam Devrimi ile doğruğuna ulaşan ilk

aşama, kitlesel seferberlikler, İslami militanlık, kolektif bir İslami kimlik arayışı, siyasal ve

dinsel bir yönetimin uygulamaya konmasıyla şekillenmişti. İkinci aşamadaysa, devrimci

48

http://www.istanbulajansi.com/4/5/34/25/Bir-istanbul-Muhabbethanesi:-At-Pazari-.html (Erişim tarihi: 02.12.2012) 49

GENCER, Bedri, (2008), İslam’da Modernleşme, Lotus Yayınevi, Ankara, s. 219. 50

GÖLE, Nilüfer (2012), Seküler ve Dinsel Aşınan Sınırlar, Metis Yayınları, İstanbul, s. 89.


39

coşku azalmış, ideolojik koronun yerini çeşitli sesler almış, kolektif militanlığa mesafe koyma

ve bireyleşme süreci yaşanmış ve bu da İslamcılığı ‘dinsel devrimden çıkışa’ götürmüştü.”51

Fatih Duman ise İslamcılığın geçtiği/geçirmekte olduğu süreçleri şöyle ifade etmiştir: “Tek

parti döneminde bastırılan kimliklerini İslami motiflerden hareketle oluşturan toplumsal

gruplar 1950’den beri oldukça yüksek bir sesle taleplerini dillendirmeye başlamışlardır. İslami

gruplar 80 sonrasında özel alan sınırlarını aşarak kamusal alanda görülmeye başladılar. Yine

bu eksende İslami gruplar Türkiye’de demokrasi ve sivil toplumun gelişmesinde önemli bir

rol oynadılar”52

“Dinin ve dilin metafizikten çok ideolojiye yakın olduğu 80’lerdeki radikal

İslam yeni aktörler arasında etkinliğini yitirdikçe katılımcılar kendini ancak bir davaya

adanmışlık halinden çıkararak daha Batılı bir özneleşme sürecine dahil oldular.”53

Bu alıntıyı

da referans göstererek diyebiliriz ki İslamcılık, 1980’lerde başlayıp 1990’larda daha da

hissedilen bir dönüşüm yaşamıştır, bu yıllardan önce İslamcılık, kolektif ve muhalif bir anlam

taşımaktayken bu yıllardan itibaren kolektif ve muhalif yanı değişerek bireyselleşme süreci

başlamıştır, “yani siyasal İslam’ın iflası gibi bir tezden ziyade, İslamcılığın kolektif ve

muhalif boyutunun işlevini tamamlamış olduğunu söyleyebiliriz.”.54

İslamcılık dönemi sona

ermiş, İslami hareket dönemi başlamıştır.55 Bu noktada değişimin kimler tarafından, neden ve

nasıl bir süreçte gerçekleştirildiği sorusu ortaya çıkmaktadır. Bu değişimi 1990’lı yıllarda

İslam’ın kamusallaşmasıyla, İslami hareketlerin politik alanda güç ve görünürlük kazanması,

İslami kesimin ekonomik açıdan güçlenmeleri ile siyasal ve toplumsal alandaki taleplerinin

artmasıyla açıklamak mümkündür ve araştırma konumuz açısından vurgu yapmamız

gerekirse; İslami kesimin kamusal alanda görünürlük kazanmasıyla İslamcılık bireyselleşme

ve küresel bir etkileşim sürecine girmiştir.

Başlarda kolektif ve muhalif bir hareket olan İslamcılık, piyasa ekonomisi, kent hayatı vb.

etkenlerle dönüşmüştür. Göle, İslami hareketin dönüşen ve dolayısıyla İslamcılığı da

dönüştüren aktörlerininin bu değişimdeki rollerini şöyle ifade etmektedir: “İslamcılık,

katılımın siyasal biçimlerini benimseme, açık toplumun sınırlamalarına uyum sağlama ya da

onu reddetme yoluyla, piyasa ekonomisi ve küresel yaşam biçimleri ile ve aynı zamanda

kendi içinden de dönüştürülüyor. Mesleki, ekonomik ve kültürel alanlarda modernliğin

51

A.g.e., s. 89. 52

Duman, F. (2003), s. 375 53

KÖMEÇOĞLU, Uğur, (2003), Örtünme Pratiği ve Toplumsal Cinsiyete İlişkin Mekansal Bir Etnografi,

Ankara: Doğu-Batı Yayınları, s.55. 54

GÖLE, Nilüfer, Melez Desenler, Metis Yayınları, İstanbul, s. 14. 55

AVCI, Özlem, (2012), İki Dünya Arasında, İstanbul: İletişim Yayınları, s.

40

tarzlarını benimseyen bizzat kendi aktörleri dönüştürüyor İslamcılığı.”56

Anne-babalarından

farklı olan bu nesil moderniteye temas ederken kendileri dönüşerek devraldıkları miras olan

İslamcılığı da dönüştürmüşlerdir.

Moderniteye karşı oluşan İslamcılığın moderniteyle iç içe olan, eğitim seviyesi gittikçe

yükselen yeni İslami aktörler tarafından dönüştürülmüştür. Özlem Avcı tarafından ‘İslami

hareket’ olarak adlandırılan bu yeni biçiminin amaçları hakkında Berger’in ifadeleri

önemlidir: “İslâmî hareket, kendilerini ilerici olarak tanımlayan entelektüellerin hala iddia

ettikleri gibi kesinlikle daha az modernize olmuş veya “gerici” olarak nitelendirilebilecek bir

toplum peşinde değildir. Hatta aksine bu hareket modernleşmiş şehirlerde daha güçlüdür ve

bazı ülkelerde de Batı tipi yüksek eğitim almış insanlar tarafından benimsenmektedir.57

Berger, bu kesimin genelinin eğitimli, kentli insanlar olduklarını ve bu hareketin ‘Batı’

normlarıyla yetişmiş bireylerden oluştuğuna vurgu yapmıştır. İslamcılık; gerektiğinde

moderniteye eklemlenmekte, gerektiğinde ise onu dönüştürmektedir. “İslami hareketler Batılı

benlik ile medeni benlik tanımları arasındaki yerleşik denklemi sarsmakta ve modern

bağlamlarda sofu benlik ve habitusu kapsamına alan alternative bir performatif siyaset

geliştirmektedir.”58

Kamusal alanın yeni yüzleri modernliği adeta bir süzgeçten geçirmekte,

işine yarayan kısmını almakta, işine yaramayanları ayıklamaktadır. Kendi değerlerinin

potasında modernliği eritmekte ve şekil vermektedir. Böylece modernlikle içi içe geçmiş,

melez bir kültür oluşturmuş, modernliği kendilerine mal etmiş ve kendiliklerinden ödün

vermeden modern hayata katılmış olmaktadırlar. Bu dönüşüm dinamik bir şekilde devam

etmektedir. İslami kesim böylece İslami bir habitus oluşturmuş olmaktadır.

2. İslami Kesim ve Modernite

İslami kesimin modernite ile habituslarının değişim gösterdiğini söylemek mümkündür.

Habitus kavramını açıklamamız gerekirse; Bourdieu’nün tanımladığı anlamda habitus,

“tarihsel olarak üretilen biçimlerle uyumlu, bireysel ve kolektif pratikler üreten tarihi bir

üründür. Toplumsal olanın bedenlerde (ya da biyolojik olarak bireylerde) inşa edilmesiyle

ortaya çıkan, dayanıklı ve aktarılabilir algı, beğeni ve eylem biçimleri sistemi olan habitus,

geçmiş deneyimlerin aktif olarak şimdi de devam etmesini sağlar.”59

Bourdieu, ‘dini habitus’

56

GÖLE, Nilüfer, (2000), Melez Desenler, GÖLE, Nilüfer, Melez Desenler, s. 33. 57

Berger, P., s. 19. 58

GÖLE, Nilüfer, (2012), Seküler ve Dinsel Aşınan Sınırlar, Metis Yayınları, İstanbul, s. 21. 59

Pierre Bourdieu, Raisons Practiques: Sur la Theéorie de l’Action, Seuil Editions, Paris, s. 56.

41

kavramını daha çok dini değerler çerçevesinde tanımlamıştır ve “insanlığın var olan

durumuna dair egemen ideolojik görüşün prensipleri ile uyumlu bir şekilde davranışlarda

bulunmak ve düşünmek için gerekli olan kalıcı, umumi ve aktarılabilir bir yatkınlık”60

anlamında kullanmıştır. Buna göre habitus, kişinin belli kültürler veya alt kültürler içinde

yaşamaları sonucunda sahip oldukları temel bilgi birikimini ifade eder.

Dindar yeni kesimin habitusu konusundan bahsedecek olursak; kendilerine yeni davranış

kalıpları ve yaşam tarzları yaratmış olsalar da habitusları çocukluklarını geçirdikleri toplumsal

çevrenin etkisi altındadır. Bourdieu’nün ifadesiyle konuşursak; onlar “sudaki balık gibidir,

suyun ağırlığını hissetmez ve etrafındaki dünyayı çok doğal sayar.”61

İfadelerinde

kullandıkları bazı kalıplardan bu durum rahatlıkla anlaşılabilmektedir.

Modernizm, bir bakıma geçmişi yeniden kurmak manasına gelmektedir. İslami kesimin

modernizmin getirdiği sorunlara İslam’ı dayanak göstererek getirilen çözümlerin toplamından

oluşan bu yeni habitus aynı zamanda bir önceki neslin habitusundan da beslenmektedir. Fakat

bu habitusun tek bir öznellikten oluştuğunu söylemek yanlış olacaktır. Aile, toplumsal çevre

ve mahalle kültürü, arkadaş çevresi, -varsa- ait olunan dini grup (cemaat) bu öznelliğin

çeşitliliğinin temel sebebidir.

3. Gündelik Hayatta İslami Aktörler

Karşılaşılan yeni bir ortam, kültür, yaşam tarzı veya durum daha önce var olmayan

ihtiyaçlar ortaya çıkarır. Toplum ya da birey, bu ihtiyaçları karşılayabilmek için kendisinde

veya çevresinde küçük ya da büyük değişiklikler yapmak mecburiyetindedir. “Kamusal

alandaki İslam örneğinde, huzursuzluk yaratan ikil bir hareket söz konusudur: İslamcılar

modernliğin mekanlarına girmek istemekte, ama kendi ayırt edici özelliklerini

sergilemektedirler.”62

Yaşanacak olan zorunlu uyum sürecinde, bu ihtiyaçlarını karşılamaya

yönelik yenilik arayışına girilir. İslami kesimin değişen yaşam şartlarına uyum sağlama süreci

de bu şekilde gelişmiştir. Bu kesimin kamusal alanda görünür olmasıyla beraber ortaya çıkan

ihtiyaçların karşılanması gerekliliği varolan seçeneklere yenilerinin eklenmesini sağlamıştır.

60

Pierre Bourdieu, “Legitimation and Structured Interests in Weber’s Sociology of Religion”, Max Weber,

Rationality and Irrationality, S. Lash, S. Whimster (der.), Allen&Unwin Publication, Boston, s. 126. 61

P. Bourdieu-L. Wacquant, Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar, çev. Nazlı Ökten, İletişim Yayınları,

İstanbul, s. 118. 62

GÖLE, Nilüfer, (2012), Seküler ve Dinsel Aşınan Sınırlar, Metis Yayınları, İstanbul, s. 104.

42

Uğur Kömeçoğlu benzer bir konuyu işlediği makalesinde bu durumu şöyle açıklamaktadır:

“Son yıllarda İslami aktörlerin kamusal mekanları kullanma alışkanlıkları hızlı bir dönüşüm

sürecine girmiştir. Modernlik ve gelenek arasında karmaşık motifler işleyen yeni ifade

biçimleri ortaya çıkmaktadır. Kentsel dokuya, tüketim kalıplarına, ve serpest piyasa

dinamiklerine dahil olma çabası genç İslami aktörleri içeriden dönüştürmektedir. Doktriner

yaklaşımların dar kapsamlı yorumlarından uzaklaşıldıkça gündelik, yüz yüze ilişkilerin

yarattığı karmaşık bir kültürel alana girilmekte, farklı bedensel ifadeler ve mekansal

pratiklerle kamusal sahnede yeni görünürlük biçimleri kazanılmaktadır.”63

İslami aktörlerin dünyevi pratiklere dahil olma isteği beraberinde değişimi de getirmiştir.

Bu pratikleri İslami tarzda yapılandırma durumu aslında diğerlerine ait olanı alıp dönüştürmek

tanımıyla da açıklanabilir. Varolanı kendisine uygun bulmayan İslami kesim, bu pratikleri

biçimlendirerek kabul edebileceği bir düzen haline getirmiştir. Çünkü giderek gündelik

hayatın içerisine girmeye başlayan; kamusal alanda görünür hale gelen bu kesimin ihtiyaçları

düşünce, değer, eğilim ve inanışlarına göre şekillendirilmelidir. Böylelikle İslami kimliklerini

kaybetme korkusu yaşamayacakları yeni bir sosyal yaşama sahip olurlar. “İslam’ın

kamusallaşmasıyla birlikte… inanç dünyası ile laik yaşam tarzları, farklılık istenci ile küresel

modernlik, günlük yaşam ile ideolojik ilkeler arasındaki gerilimli alanlar su yüzüne çıkmış ve

doğaldır ki üzerine düşünülmeye başlanmıştır.”64

Gelenek ve modernlik arasında sıkışmış

İslami aktörler, modernliğin kendi üzerlerindeki ötekileştirici etkisine bütün yaşamsal

pratiklere alternatifler oluşturarak cevap vermişlerdir. Nilüfer Göle’nin bu konu hakkındaki

fikirleri bu düşünceyi destekler niteliktedir: “İslam’ın kamusallaşması beraberinde yeni

meşruiyet arayışlarını getirmiş, bununla da kalmayıp varolan kurumların ve kuralların

sınırlarını zorlamıştır. Parlamento, üniversiteler ve medyanın yanı sıra konser salonları, kültür

merkezleri gibi kentsel mekanlar ve hatta tatil mekanları, İslami kesimlerin görünürlük

kazanmasına tanık olmuştur.”65

İslami aktörler kendi mahrem alanlarından çıkarak kamusal alanda bir görünüm elde

etmişlerdir. Kamusal alanlardaki yaşam içerisinde farklılıklarını belirginleştirerek kendilerine

yeni alanlar oluşturmaktadırlar. Üzerinde çalıştığımız meydan ve buradaki mekânlar bunun

somutlaşmış görünümleridir. Farklılıklarını dönüştürmek yerine alanları dönüştürmeyi tercih

etmişlerdir. İslami kültürel değerler bu alternatiflerin oluşturulmasının en büyük

63


Ankara, Doğu-Batı Yayınları, s. 39. 64

GÖLE, N. (2000), Melez Desenler, Metis Yayınları, İstanbul, s. 15. 65

A.g.e., s. 14.

43

sebeplerindendir. İslami yaşam ve ifade biçimlerinin ön plana çıkarıldığı pratikler, çağa ayak

uydururken belli değerlerinden ödün vermemek isteyen İslami aktörlerin kurtarıcısı olmuştur.

“Kuşkusuz değişimden kaçmak, ona kapalı olmak sürekli değişen dünya da mümkün

değildir. Değişimi bir elbise gibi toplumun üzerine sorgulamadan geçirmek ise değişimin

kabulünde sorunlar yaratmaktadır.”66

İslami aktörler bu sorunları, elbiseyi kendi üzerlerine

uygun hale getirerek çözmeye çalışmışlardır. Bu durumun örneklerine günlük hayatta birçok

yerde rastlamaktayız. Medya araçları, eğitim kurumları, tatil mekanları, eğlence ve

sosyalleşme mekanları, İslami kesim tarafından alternatifleri oluşturulan pratiklerdendir.

Kendi değer ve hassasiyetlerine uygun yayın yapan televizyon kanalları ile gazete ve dergiler

İslami aktörlerin taleplerini karşılamıştır. Yine bu hassasiyete sahip eğitim kurumları İslami

kesimin rağbet ettiği yerler haline gelmiştir. Değişen ve dönüşen dünya ile beraber gelişen

ihtiyaçlardan biri de dinlenme durumudur. Gündelik hayatında yorgun düşen kimselerin

dinlenme yerleri ise tatil mekanları olmuştur. Yaşam biçimlerine uygun, örneğin Ramazan

ayında yemek saatleri ve aktiviteleri iftar ve sahur vakitlerine göre ayarlayan, mekanlar bu

kesimin tercihleri arasında ilk sırayı almıştır. Bu durum “İslami Otel”, “Muhafazakar Otel”,

“Tesettür Otel” kavramlarını da ortaya çıkarmıştır.67

İslami otellere verilen bir diğer ad ise

“Alternatif Tatil Otelleri”dir. Burada kullanılan “alternatif” kelimesinden de anlaşılabileceği

gibi varolana yeni bir bakış açısının getirilmesi durumu İslami kesim tarafından da kabul

edilmiştir. İslami kesimin gündelik hayatta karşılaşıp çözüm ürettiği “modernliğin

sıkıntıları”ndan68

biri de eğlence ve sosyalleşme mekanlarının kendi taleplerini

karşılamamasıdır. Sekülerleşen yaşam şartları, kamusal alanın yeni yüzlerinin sosyal hayata

katılmasına imkan vermemiştir. Bunun bir sonucu olarak bu alanda da alternatif mekanlar

oluşmaya başlamıştır. İslami kafeler olarak adlandırılan yeni mekanlar bu kesimin eğlenme ve

sosyalleşme ihtiyaçlarını karşılamak üzere ortaya çıkan yerlerden biridir.

4. İslami Kafeler

Kamusal mekanları kullanma alışkanlıkları değişen İslami kesim, bu durumla beraber

beklentilerini karşılayacak mekan arayışı içine girmiştir. Değerlerinden vazgeçmeme

durumuyla beraber yeniye olan ilgi ve arzunun artmasıyla melezleşen kimlik yapıları ortaya

66

80.251.40.59/education.ankara.edu.tr/aksoy/ere/oatakul.doc (Erişim tarihi: 17.01.2013) 67

(http://www.islamiotel.com/) (Erişim tarihi: 14.01.2013) 68

TAYLOR, Charles, (2011), Modernliğin Sıkıntıları, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.

http://www.islamiotel.com/

44

çıkmıştır. Yeni ve modern olana karşı bir ilgi beslense de gerek dini gerekse geleneksel

değerler ve eğilimler bu kesimin modernleşme sürecine tam olarak katılmamasının sebebidir.

Fakat modern olana temas etmek zorunda olmaları kendilerine yeni kamusal sahneler

yaratmalarına neden olmuştur. Benzer bir konuyla ilgili çalışma yapan Özlem Avcı’nın bu

konu hakkındaki fikirleri ise şöyledir: “... Dolayısıyla bu durum, kent alanlarında benzer dini

düşünce ve yaşam biçimlerine sahip olanların bir araya gelerek kendi yaşamsal alanlarını

yaratmalarına neden olmuştur. İslami kesimin kent merkezlerine kaymaları ile İslami olarak

tanımlanan restoranlara, kafelere, spor salonlarına, kültür merkezlerine, alışveriş merkezlerine

hatta barlara çok sık rastlanır olmuştur.”69

Dini ahlakın ve değerlerin korunması kaygısı bu mekanların ortaya çıkış felsefesini

açıklamaktadır. Modernite, dini değerlerin karşıtı, düşmanı, onları eritecek, yok edecek bir

şey gibi algılanmış ve dini değerlerinden ödün verme korkusu yaşayan İslami kesimi bu

konuda bir şeyler yapmaya itmiştir. Bu kesim modernliğe karşı, “İslam’dan ilham alarak

tepkiler ve cevaplar geliştirmiş”70

ve kimi zaman da “İslamiyet modernlikle telif edilmiş,

bazen savunulmuş, bazen modernlik içerisinde yorumlanmış, bazen de modern değerler

İslam’a göre yorumlanmıştır.”71

Uğur Kömeçoğlu’nun bu konuyla ilgili görüşme yaptığı

gençlerden birinin konu hakkındaki görüşleri bu kanıyı destekler niteliktedir: “İnsanların yeni

sınırlar oluşturmak istemesinin sebebi tam da İslami kimliğin kaybedilmesi konusuyla ilgili,

yani gidiyoruz ama nereye gidiyoruz. Şehir başlı başına sahip olduğun pek çok şeyi

kaybedebileceğin bir yer ve daha önce hiç rastlamadığın şeylerle karşılaşıyorsun, İslam’ın

belki de kendisinde barındırmadığını düşündüğün şeylerle karşılaşıyorsun, korkuyorsun ve

bazı şeyler elden gidiyor mu acaba diye yeni sınırlar koyma ihtiyacı duyabiliyorsun. Çünkü

birçok hadiste filan olan bir şey var, Müslüman biri Müslüman olmayan birinden farklı olmak

zorundadır, yaptığın seçim bir fark yaratmıyorsa niye anlamlı olsun ki, o yüzden bu tür

mekanlarda sınırlar bir yandan genişlerken yeni kısıtlamalar getirilmeye çalışılması...bunlar

olabilir...yani kalkıp da gittiğimiz yerlerin tıpkı da Bağdat Caddesi’ndeki bir kafeye

benzemesi bence de hoş olmaz. Orada bir kafeye oturmayı sevmiyorum.”72

Beyoğlu, Cihangir gibi semtler seküler bir yaşam tarzını benimsemiş olan kişilerin tercih

ettiği sosyalleşme mekanlarıdır. İslami kamusallığın yeni yüzlerinin bu yerleri tercih

etmemesinin sebebi ise daha önce de açıkladığımız ve yukarıdaki alıntıda bahsedildiği gibi

69

AVCI, Özlem, (2012), İki Dünya Arasında, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 70. 70

YILDIRIM, Ergün, (2012), Hayali Modernlik: Türk Modernliğinin İcadı, Doğu Kitabevi, s. 57. 71

Age., s. 57. 72


Ankara: Doğu-Batı Yayınları, s.62.

45

dini kaygılardır. Bu kaygılar sebebiyle Beyoğlu, Cihangir gibi mekanlar yerine İslami

kurallara diğer kafelere nazarla daha uygun bir hale getirilmiş kamusal alanları tercih

etmektedirler. Bu mekanlar, içki satışının yapılmadığı, gerek müşteriler gerekse işletmeciler

tarafından cinslerarası ahlaki sınırların gözetildiği yerlerdir. Yani İslami kuralların

gözetilmesi bu hassasiyetlere sahip kişileri bu mekanların müdavimleri yapmaktadır. Aynı

zamanda kent hayatında yapılması hususunda zorlanılan ibadetleri yerine getirme olanağı

sağlaması açısından tercih edildikleri söylenebilir.

İslami aktörlerin tercih ettiği bu kafeler bir mekansal ayrışmaya örneği olarak da

incelenebilir. Çünkü “İslami kimliğin tamamen vazgeçemediği dayanışma ve aidiyet

hissininin mekansal formlarla korunması söz konusudur. Mekana yapılan gönderme aslında

topluluk ruhunu da anımsatan İslami bir öze tekabül eder.”73

Fakat bu ayrışma yalnızca İslami

özden kaynaklanmamaktadır, entelektüel kimlik de bu mekanlarda birleştirici bir unsurdur.

Benzer dini düşünce ve yaşam biçimlerine sahip olarak tanımlayabileceğimiz İslami

kesime mensup bireyler biraraya gelerek kendi yaşamsal alanlarını yaratmışlardır. “İslami

yaşam ve ifade biçimlerini ön plana çıkararak/tanıtarak gerçekleşen sosyal yaşam kişinin

kendisi için anlam ve ortam yaratma sıkıntısını ortaya koyan zorlayıcı bir örnektir.”74

Bu

durumun çözümü de mekansal bir ayrışmaya sebebiyet veren yeni alanlar oluşturarak

mümkün olmuştur.

C. AT PAZARI: İSLAMİ KESİMİN SOSYALLEŞME MEKÂNI

1. İslami Kesimin Eğlenme ve Sohbet Mekanı

At Pazarı Meydanı kafeleri son zamanlarda İslami kesimin en çok tercih ettiği

mekanlardan biri halini almıştır. Özellikle gençler ve öğrencilerin dikkatini çeken bu meydan

İslami kafe olgusuna yeni bir soluk getirmiştir. Çınaraltı ve birkaç yayınevi – kafe konseptli

mekan75

İslami kafelerin öncüleri arasında yer alsa da şu an en etkin yer At Pazarı

Meydanı’dır. Meydanın bu kadar etkin olmasının sebebi ise benzerlerinin aksine sadece çay

bahçesi/kafe olarak hizmet vermemesidir. Hem eğlenme hem de sohbet mekanı olarak ele

73

A.g.e., s. 57. 74


Ankara: Doğu-Batı Yayınları, s. 57. 75

A.g.e., s. 51.

46

alabileceğimiz bu kafeler, kamusal alanda görünürlüğü giderek artan İslami aktörlerin

düşünce ve fikir alışverişi yaptıkları bir merkez konumundadır. Bunun yanı sıra çeşitli

konularda sohbetlere de ev sahipliği yapmaktadır. Edebiyat, tarih, siyaset, sinema, müzik ve

güncel meseleler gibi konularda konuşmaların yapıldığı kafeler bir bakıma eski kahvehaneler

ile ilişkilendirilebilir: “Eski kahvehaneler birçok mekanın yanında medreseyle de ilişkisellik

içindeydi ve eğitici rolleri nedeniyle bir tür benzetme yoluyla Osmanlı’da “mekteb’i irfan

hatta Farsi gelenekte “medresetü’l ulema” olarak anılmaktaydı.”76

Eğitici bir tarafı da

bulunan kafeler, genelde gençler tarafından tercih edilse de orta yaşlı kesimi de

ağırlamaktadır. Araştırdığımız kafeler aynı zamanda birer kimlik mekanıdır. “Genç İslami

aktörler”77

burada sufizm, sanat ve edebiyat gibi konuları konuşup tartışmakta, bu konular

üzerinden yeni bir kültür oluşturmaktadır. Gençler burada, Maslow’un güdüler hiyerarşisinde

en üst basamak olan kendini gerçekleştirme güdüsünü tatmin etmek, Psikoloji biliminin

terminolojisiyle güdülenmek için öznelleşmişlerdir.

Fotoğraf 31

76

DAWUD, Ali, (1993) “Coffeehouse”, Encyclopedia Iranica, Vol. VI. California: Costa Mesa, 1-4. 77


Doğu-Batı Yayınları. Ankara.

47

Fotoğraf 32

Hanegah adlı kafede çektiğimiz bu fotoğrafta Aliya İzzetbegoviç hakkındaki kitap ve

Fotoğraf 33

Beyrut Kafe’nin üst katındaki kafeye ait kütüphane ve okuma alanı

48

Fotoğraf 34

Lena Kafe’de asılı olan bu afişteki “Huzur Sokağı” adlı romanın daha çok kadınlara hitap ettiğinden ve

genelinde romantik bir bakışla dindarlığı işlediğinden bahsedebiliriz. Roman bu iki yönüyle kafenin

ruhuyla örtüşmektedir.

49

Fotoğraf 35

Ekmeleddin İhsanoğlu (İslam Konferansı Örgütü Başkanı)

Meydan, kamusal alanda görünürlük kazanma durumundan hala yeterince yararlanamayan

dindar kadınların da kendilerini güvende hissettirmesi sebebiyle tercihleri arasında yer

almaktadır. Kent hayatı insanları dış mekânlara ihtiyaç duyar hale getiriyor, bu önceleri

sadece “Batılı” olarak nitelendirilen kesimin tercih ettiği ve benimsediği café kültürünün

toplumun büyük bir kısmı tarafından tercih edilirliğinin son yıllarda daha da artmasını

açıklamaktadır. Komşuluk ilişkilerinin anlamını kaybetmesi ve modern hayatın insanların

güven duygusunu törpülemesiyle dış mekânlar ve buna bağlı olarak kafeler önem kazanmıştır.

Araştırma alanımız olan At Pazarı Meydanı’ndaki kafelerin de bahsettiğimiz ihtiyacı

karşılamaya yönelik olduğu gerek müşterilerce gerekse işletme sahiplerince ifade

edilmektedir. Bu kafeleri tercih eden Müslüman kadınların bazılarının genelde kafeye

gitmediklerini/ fakat burayı “bir nebze olsun daha makul” ve Müslüman kadının daha rahatça

gelebileceği bir yer olarak gördükleri için tercih ettiklerini söylemeleri bu kanıyı destekler

niteliktedir.

At Pazarı Meydanı’nın gördüğü bu ilginin sebeplerinden biri de toplumda uyandırdığı

meraktır. Özellikle Ramazan ayındaki doluluk oranı medyanın da ilgisini buraya

50

yöneltmiştir.78

Çeşitli gazete, dergi ve televizyon kanalları ile sosyal medyada yer alan

haberler bu alanın bilinirliğini artırmıştır. Farklı alanlarda İslami ve muhafazakar kesime hitap

eden araç ve yerler, artık üzerinden geçen süre sebebiyle, normal karşılanmaktadır. Fakat bu

kesimin eğlenme ve sohbet mekanlarını ayrıştırıp kendilerine yeni bir alan oluşturması diğer

bireyler için alışılagelmedik bir durumdur. Bu sebeple medyada yer alan haberler bu

alanlardan haberi olmayan birçok insanda meydanı gidip görme isteği yaratmıştır. Genç

nüfusun sosyal medyayı daha aktif bir şekilde kullandığı düşünülürse onların tercihlerinin bu

platformda daha fazla konuşulması muhtemeldir. Mekana özellikle gençlerin rağbet etmesi,

sosyal medyada At Pazarı Meydanı’ndan bahsedilmesine neden olmaktadır. Bazı sosyal

paylaşım sitelerinde bu meydan adına hesapların açıldığı görülmektedir.79

Burada yazılanlar

meydanın müdavimleri tarafından takip edilmekte ve yorumlanmaktadır. Bu durumdan

anlaşıldığı gibi kafelerde vakit geçiren, özellikle müdavimi olan kişiler sosyal medyada da bir

grup oluşturmuştur. Fiziken meydanda bulunmadıkları zamanlarda bile, artık hayatlarının her

anında yanlarında olabilen internet aracılığıyla meydanın atmosferinden kopmazlar.

Mekanı müdavimi olacak derecede benimseyen kişiler genellikle meydandaki faaliyetlerde

aktif olarak görev almaktadır. Her gün ziyaret ettiği kafelerde farklı farklı grupların

sohbetlerine katılıp fikir paylaşımında bulunurlar. Bazı kafelerde düzenlenen söyleşilere

katılırlar. Düzenlenen kurslara devam etmeleri de bu mekana sık sık gelmelerinin

nedenlerindendir. Yani müdavimlerini bu mekana bağlayan aslında burada düzenlenen

aktivitelerdir. Hatta kendi düzenledikleri aktiviteleri de bu alana taşımaktadırlar. Örneğin bir

kafe müşterisi tarafından yürütülen sosyal sorumluluk projesinin kampanya merkezi olarak bu

kafelerden biri seçilmiştir Bu durum işletme sahiplerinin meydanı sadece bir eğlenme ve

sohbet mekanı olarak görmediklerine de örnektir.

78

http://www.kanald.com.tr/anahaberbulteni/Video/31072012-Kanal-D-Ana-Haber-Bulteni/13881/3 Saniye 08.25 (Erişim tarihi: 02.01.2013) 79

https://twitter.com/HorseBazaar Erişim tarihi: (15.01.2013)

http://www.kanald.com.tr/anahaberbulteni/Video/31072012-Kanal-D-Ana-Haber-Bulteni/13881/3

https://twitter.com/HorseBazaar

51

Fotoğraf 36

Hanegâh Kafe’de düzenlenen ney kursundan bir görünüm

Bu meydan, tüm kafeleriyle İslami kesimin ilgisini çeken, özellikle öğrencilerin ders

aralarında dinlenmek için tercih ettikleri eğlenme ve sohbet mekanlarıdır. İslami aktörlerin

Cihangir yerine kendilerine bir ortam arayışı At Pazarı’nın şu anki durumuna gelmesiyle son

bulmuştur. Üsküdar’daki Çınaraltı’nın kafeden çok bir aile çay bahçesi havasında olması, At

Pazarı Meydanı’nda olduğu gibi büyük bir üniversiteye yakın olmaması gibi sebepler

gençlerin bu arayışa girmesine neden olmuştur. Bu durum İslami gençlerin sosyalleşme

adresini değişerek At Pazarı Meydanı haline getirmiştir.

52

2. Sembolik Anlamlı Mekan İsimleri

Mekânsal sembolizminin en önemli unsurlarından biri de mekân isimleridir. At Pazarı

Meydanı’nda kafelerin isimleri: Eski Kafa, Lena, Beyrut, Kafadar, Nostalji Kafe (ya da nam-ı

diğer Dayıların Yeri), Derviş Kafe, Hanegah, Bab-ı Yaren, Telve, Dersaadet, Tophane ve

Meydan Kafe olmak üzere genel olarak geleneksel çağrışımlar yapmaktadır. Mekân

sahiplerinin ifadeleri ve kafelerin sloganları bu noktada önemli bir yer tutmaktadır. Beyrut

Kafe’nin sahiplerinin ifadesiyle bu kafenin ismi, birçok etnisite, din ve mezhebi barındırması;

hoşgörü ve birlikte yaşama kültürünün en iyi örneklerinden biri olması sebebiyle Beyrut

şehrinden gelmektedir. Bu farklılıklar şehrinin mimari dokusunun ve demografik yapısının

yarattığı ruh Beyrut Kafe’de de hissedilmektedir.

Fotoğraf 37

53

Fotoğraf 38

Eski Kafa’nın tabelasında dikkati mekandaki diğer birçok unsur gibi nostaljik bir unsur olan köstekli

saat çekmektedir.

Fotoğraf 39

54

Fotoğraf 40

Meydandaki en eski kafelerden biri olan Eski Kafa’nın ismi ve sloganı “bahçe uleması,

kaşık ukelası” ve “eski deliklerden yeni bakışlar” ile eski değerleri koruyarak ve referans

alarak bunlara modern yorumlar yapma durumu vurgulanmaktadır. Geçmişi, geçmişe

dayanarak yeniden kurgulama ve yeni bir bakış getirme tavrı İslamcı hareketin modernlikle

temasının adeta bir özeti gibidir.

Kafe isimlerinde ortak bir karar alınmışçasına dostluk, dost meclisi, sohbet ve sohbete eşlik

eden kahve gibi içeceklere atıflar yapılmaktadır. Ayrıca bu isimlerindeki kelimelerin

birçoğunun eski dilde kullanıldıkları haliyle olması mekâna yine bir sembolizm katmaktadır.

Eski değerlerin kafe isimleriyle sürdürülmesi da söz konusudur. Örneğin meydanda bulunan

Hanegâh kafenin ismi bu konuyu desteklemektedir. Hanegâh kelimesinin anlamı nedir?80

Buradan da anlaşılabileceği gibi bu kafe, kafe olarak adlandırılsa da, aslında adı ile daha farklı

değerlere atıf yapmaktadır. Hızlı bir şekilde beslenme veya arkadaşlarla buluşma yerinden

çok nitelikli konularda sohbet edip fikir paylaşımı noktasına temas eden bir mekandır.

Hanegâh gibi bu konuya dikkat çeken bir mekan da Telve’dir. Telve denilince kahve, kahve

denilince de sohbet kelimelerinin insanın aklına gelmesi, kafenin bu ismi almasında

etkilidir.81

At Pazarı Meydanı’ndaki kafeler dışarı verdikleri görüntü itibariyle geleneksel değerleri ön

plana çıkarmışlardır. Bunlar gerek dekorasyonları gerek müşteri profili gerekse kafelerin

80

http://www.mavirize.com/genel/vikipedi/hanegah-ne-demek (Erişim tarihi: 17.01.2013) 81

Bu ifade Telve kafenin İşletmecisi ve sahibi tarafından, yapılan mülakatta kullanılmıştır.

http://www.mavirize.com/genel/vikipedi/hanegah-ne-demek

55

isimleri ile mümkün olmuştur. Gelenekesel çağrışımlar yapan bu adlar, özellikle kentlerde,

giderek yaygınlaşan İngilizce tabelalara da bir tepki niteliğindedir. Kendilerine göre

biçimlendirdikleri sosyalleşme mekanlarını her haliyle belli değerlere göre oluşturmuşlardır.

Kullanılan isimlerde bu gelenekselden kopmama durumuna örnektir.

3. At Pazarı’ndaki Fraksiyoner ve Fonksiyonel Ayrışmalar

İslami kafelerde, melezleşen kimlik yapıları görünür bir nitelik taşır, fakat saydam değildir.

Mekansal sembolizmin unsurları tek tek irdelendiğinde bu yapılar ancak anlaşılabilir.

Lefebvre’ın da bahsettiği üzere mekanlar, mesaj niteliği taşımaktadır.82

“Mekânsal yapılar toplumsal sınırları zayıflatma ve güçlendirme yeteneğine sahiptir.”83

Araştırma alanımız olan At Pazarı Meydanı’ndaki kafelerin geneli için konuşacak olursak

İslami kesim tarafından tercih edildiği söylenebilir, bu yönüyle birleştirici bir özelliği vardır.

Müdavimlerinin ortak paydaları dini hassasiyetler olsa da durum derinlemesine incelenecek

olursa kafelerin çoğunun politize oldukları ve böylece kendi içlerinde fraksiyoner bir ayrışma

yaşadıkları görülecektir. Ayrıca müşterilerin kafe ortamından beklentilerini karşılamalarına

göre fonksiyonel bir ayrışma da yaşanmaktadırlar.

Farklılaşan dindarlık algıları, ideoloji ve düşünce ayrılıkları, bireylerin farklı beklentileri

kafelerin müşteri profilindeki değişkenliğine neden olmaktadır. Özlem Avcı bu konuyla ilgili

olarak şunları söylemektedir: “... dinin ortaya koyduğu değer ve kurallar aynıyken bu

kuralların uygulanması, içinde bulunulan toplumsal çevre ve kültürel yapıya göre farklı

görünümlere neden olabilmekte.”84

Yani aynı ortak payda da buluşsalar bile bu konu onları

ayırmaktadır. Bu ayrışma, kafe tercihlerinde de etkili olmaktadır.

Fatih’teki birtakım sivil toplum kuruluşlarının (Anadolu Gençlik, İHH vs.) üyeleri ile

daimi çalışanları At Pazarı’nı hem yakın olması hem de kendilerine uygun bulmaları

sebebiyle tercih etmekte ve bu STK’lar misafirlerini de bu kafelere getirmektedir. Bu

STK’ların her birinin birbirlerinden farklı bir dünya görüşü olması ve genellikle hepsinin ayrı

ayrı kafeleri tercih etmesiyle kafeler birer politik kimlik kazanmaktadır. Fakat bunun karşıtı

82

LEFEBVRE, Henri, (1991), The Production of Space, Basil Blackwell, Oxford, s. 131. 83

KÖMEÇOĞLU, Uğur, (2003), Örtünme Pratiği ve Toplumsal Cinsiyete İlişkin Mekansal Bir Etnografi, Doğu-

Batı Yayınları, Ankara, s. 48. 84

AVCI, Özlem, (2012), İki Dünya Arasında, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 147.

56

olarak müşterilerin politik görüşleri ve dünya görüşleri açısından heterojen bir yapı gösteren

ve bunu politika olarak benimseyen kafeler de mevcuttur.

İslamcılık hususunda tek bir kimliğin birçok farklı şekille ifade edilmesinden söz edilebilir.

“Farklı İslami aktörlerin kamusal rollerini farklı şekillerde nasıl oynadıklarını incelemek

Müslüman bir çevrenin kabul edebileceği kamusal davranışların sınırlarını da gösterir.”85

At

Pazarı Meydanı’ndaki kafelerde görebileceğimiz fraksiyoner ayrışmanın bir de bu boyutu

vardır. Kamusal aktörler, kamusal davranışlarının sınırlarına göre de mekânsal bir ayrışma

yaşamaktadırlar.

4. Temel Sohbet Konuları ve Faaliyetler

Mekânın müdavimleri, uyguladığımız ankette ve yaptığımız mülakatlarda buraya sohbet ve

“hasbihal” ihtiyaçlarını gidermek için geldiklerini sıkça ifade etmişlerdir. Hatta kafelere asıl

gitme nedenlerinin sohbet edebilecekleri insanlar ile görüşmek olduğunu da vurgulamışlardır.

Bu noktada kişilerin temel sohbet konuları ve faaliyetleri soru işaretleri oluşturmaktadır.

Bu kafelerdeki sohbet konularının kaynaklarına bakılacak olursa, “İslami aktörlerin,

modernliğin kendi üzerlerindeki dışlayıcı, yutucu, atomize edici etkisine karşı verdikleri

mücadele kolektif eylemden uzaklaşıp benliğin iç dünyasına yaklaştıkça sufizmden, şiirden,

sanattan, edebiyattan beslenmeye başlamaktadır.”86

Batılı bir özneleşme süreci yaşayan İslami

kamusallığın yeni aktörlerinin büyük bir bölümü, bunun getirdiği iç sıkıntılarını felsefe,

edebiyat ve sanatla ifade etmektedir.

Edebiyat bu kafelerdeki başlıca sohbet konularındandır. Her kesimi temsil eden yazar ve

şairlerden bahsedilmektedir. Fakat kafelerde İslami hareketi temsil eden yazar ve şairlerin

kitapları ve posterlerine daha sık rastlanmaktadır. Bu isimler özellikle Cahit Zarifoğlu, İsmet

Özel gibi şairlerdir. “Özel’in isminin kafelerdeki sohbet ve tartışmalarda çokça geçmesi edebi

olan ile siyasi olan arasında köprü kuran kamusal bir figür olmasıyla ilgilidir. Bu mekanlarda,

(…) edebi kamu ile siyasal kamu arasında yakınlaşma yaratan bir kafe kamusallığına”87

85

KÖMEÇOĞLU, Uğur, (2003), Örtünme Pratiği ve Toplumsal Cinsiyete İlişkin Mekansal Bir Etnografi, Doğu-

Batı Yayınları, Ankara, s. 48. 86

A.g.e., s. 56. 87

A.g.e., s. 54.

57

örnekler bulmak mümkündür. Ayrıca sohbetlerde şair ruhunun mistisizminin önemsendiği

dikkatimizi çekmiştir.

Fotoğraf 41

Beyrut Kafe’de asılı Bülent Somay ve Ferhat Kentel söyleşi afişleri

58

Fotoğraf 42

Beyrut Kafe’nin duvarında asılı duran “Kız Çocuğu” adlı Nazım Hikmet şiiri

Fotoğraf 43

Kozmopolit yapısıyla dikkat çeken Beyrut Kafe’den bir görünüm

Ortak beğeniler ve ilgiler de bu mekânlardaki insanların ortak paydalarını oluşturmaktadır.

Mekânların paylaşılmasıyla yeni bir kültür oluşmaktadır. Bu ortak beğeniler ve ilgiler

fotoğrafçılığı da kapsamaktadır. Özellikle son yıllarda fotoğrafçılığa artan ilginin İslami

kesimde de karşılık bulduğu sözlü ve sözlü olmayan işaretlerden anlaşılabilmektedir.

59

Fotoğraf 44

Beyrut Kafe’nin “Kadın” temalı fotoğraf sergisi

Politika konulu konuşmalarda Filistin, Arap Baharı gibi güncel konulardan bahsedilmesi

dikkatimizi çekmiştir. Bu konulardan konuşulması hem bu toplumsal grubun politikadan

tamamen kopmadığının hem de eskiye göre daha az bir ilginin olduğunun kanıtıdır.

5. Eğlenme Biçimleri ve Yeme-İçme Çeşitleri

İslami kesimin modern dünyaya ayak uydurması ile bunun günlük hayatlarına yansıması

bazı gerilimli alanları su yüzüne çıkarmıştır. Kendilerine alternatif mekanlar yaratsalar da bazı

davranış ve durumları olduğu gibi kabul etmişlerdir. Kendi yaşam tarzlarını kamusal alana

taşırken kendileri de dönüşmüşlerdir.

Modernliği kabul etmenin de ötesinde içselleştiren İslami aktörler alternatif mekanlarında

bu durumu destekleyen davranışlarda bulunurlar. Mekanlar değişse de eğlenme biçimleri pek

bir farklılık göstermemiştir. Bu kesimin aynı düşünceleri paylaşmayan kesimle iç içe geçişini

en çok destekleyen durumlar eğlenme biçimleridir. Örneğin eskiden kesin bir şekilde

reddedilen yılbaşı kutlaması bu gençler arasında giderek normalleşmiştir. Aynı şekilde doğum

günü kutlamaları bu kesim tarafından o kadar benimsenmiştir ki modernleşme sürecinde

hayatımıza girdiği bile unutulmuştur. Artık doğum günü kutlamamanın yadırgandığı bir

toplum haline gelinmesi modernliğin içselleştirildiğinin en büyük göstergesidir. Doğum günü

60

kutlamaları sırasında pastaya dikilen mumları üflemeden önce dilek tutma eylemi, İslami

kesim tarafından yadırganmadan gerçekleştirilmektedir.

Eğlenme biçimlerini dönüştürmeyen İslami aktörler, yeme içme çeşitlerinde ise değişime

gitmiştir. Cihangir, Beyoğlu gibi semtlerde bulunan kafelerde alkol – sigara ikilisi rağbet

görürken bu meydanda en çok tercih edilen ürünler çay ve nargiledir. Dini açıdan tüketilmesi

yasak olan alkollü içkiye İslami kesim tarafından alternatif olarak çay görülmüştür. Dininin

yasakladığı alkol yerine geleneğinden gelen çayı tercih etmeleri daha önce de birçok kez

vurgulanan kendine uygun olanı yaratma durumunun bir örneğidir. Nargile Osmanlı’dan

günümüze kadar gelen bir gelenektir.88

Çayın ülkemize giriş tarihi nargileye göre bira daha

yakındır.89

Buna rağmen tüketilme oranı dolayısıyla toplumda milli bir içecek algısı

yaratmaktadır. Çay gibi sonradan gelen “kola”yı kabullenememizin nedeni ise çayın aksine

Doğu’dan değil Batı’dan gelmiş olasıdır. Buradan da anlaşılabileceği gibi çay ve nargilenin

geleneksel bir dokusu bulunmaktadır. Bu yüzden İslami kesim tarafından tercih edilmektedir.

Aynı şekilde geleneksel içeceğimiz Osmanlı şerbetleri de bu meydanda alıcı bulan diğer bir

yiyecek-içecek çeşididir. Bu örneklerin tümü incelendiğinde İslami kesimin kendilerinden

farklı olarak gördüğü kişilerle aynı eğlenme biçimlerini tercih ettiği ancak yeme–içme

çeşitlerinde helal–haram ayrımına dikkat ederek karşılığını ürettiği görülmektedir.

Fotoğraf 45

88

http://tr.wikipedia.org/wiki/Nargile (Erişim tarihi: 19.01.2013) 89

http://www.incesugida.com.tr/urunlerimizin-tarihcesi.i37.cayin-tarihcesi (Erişim tarihi: 18.01.2013)

http://tr.wikipedia.org/wiki/Nargile

http://www.incesugida.com.tr/urunlerimizin-tarihcesi.i37.cayin-tarihcesi

61

Fotoğraf 46

İslami kesimin kamusal alanda görünür hale gelmesi bazı konularda sıkıntılar oluşmasına

sebep olmuştur. Gelenekten ya da dinden kopamayan bu kesim modernliği de tam olarak

kabul etmemiştir. Bunun sonucunda gündelik yaşamında uyguladığı pratiklerde ikilem

arasında kalmıştır. Bazı kısımlarda olduğu gibi kabul ettiği pratikleri bazen de dönüştürerek

almıştır. Gelenekle modernlik arasında yaşanan gerilim, incelediğimiz mekânlar sayesinde

azalmaktadır.

6. İslami Kesimin Kadınları ve Karşı Cinsle İlişkiler

İslami kesimin, özellikle de kadınlarının, kamusal alanda kendi değerlerinden

vazgeçmeden bulunma çabaları İslami kafelerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu

mekânların anlaşılması bakımından kafelerin cinsiyet politikaları mekanın en saydam özelliği

olmasıyla mekan hakkında ipuçları vermektedir. Bu tarz kafelere benzer düşüncelere sahip

kişilerin gelmesi, özellikle kadın müşterilerde mekân için bir güven hissi uyandırmaktadır.

Çünkü buraya gelen karşı cinsin de aynı hassasiyetlere sahip olduğunu varsayan kadın bir

sorunla karşılaşma ihtimalinin daha düşük olduğunu düşünür. Bu nedenle kadınların kamusal

alanlardaki davranışlarının sınırları konusunda hassasiyetleri olanları bile bu mekânlara gelip

vakit geçirebilmektedir.

62

Karşı cinsle ilişkiler İslami açıdan hassas bir konudur. İslami hassasiyetlere sahip kesimin

tercih mekânı At Pazarı Meydanı kafelerinde bu durumla ilgili değişik örneklere

rastlanmaktadır. Daha önce belirtildiği gibi kafelerin ortak bir paydası olsa da farklı ideoloji

ve dünya görüşlerine sahip olmaları birbirinden ayrılmalarına sebep oluyor. Kafelerin genel

olarak barındırdıkları görüşlere göre bu konu hakkındaki tutumları da değişiyor. Örneğin

radikal bir İslami görüşe sahip olanlar daha çok sadece erkeklerin bulunduğu kafeleri tercih

ederken, daha ılımlı yaklaşanlar kız-erkek karışık oturulan kafelerde vakit geçiriyor.

İncelememizin kuramsal boyutundan saha araştırması safhasına geçtikten sonra gözlemler

yapılmıştır. Bu gözlemlerin sonucu şu yöndedir ki meydandaki kafelere bakıldığı zaman

herhangi başka bir kafedeki ortamda olduğu gibi bir görüntüyle karşılaşılabilir. Kız kıza,

erkek erkeğe ve kızlı erkekli oturan grup sayıları hemen hemen aynıdır. Diğerlerine göre daha

radikal görüşlere sahip kafelerde erkeklerin oranı düşüktür. Ilımlı kesimin tercih ettiği

mekanlarda ise böyle bir durumla karşılaşılmaz. Bu kesimin ılımlı ve radikal kanatları

arasındaki “farklı davranış kalıpları” yaklaşımı, bedensel olanla ilişkili ve iki alandaki uygun

davranışları belirleyen İslami kuralların da kamusal manasını açığa çıkarır.90

“Çoğunlukla ev ortamında yoğunlaşan Müslüman kadınla kamusal mekanlara yönelen

Müslüman kadın arasındaki en önemli fark, ikincisinin erkeklerle doğrudan toplumsal temas

içinde bulunmasıdır.”91

Bu durum Müslüman kadının ev ortamında da kafe ortamında da aynı

değerleri koruduğu fakat kafe kamusallığına katılan Müslüman kadının ev ortamında

karşılaşmadığı yeni sorunlarla kafede yüzleştiği ve kendi değerleriyle şekillendirerek yeni

davranış kalıpları geliştirmek mecburiyetinde kaldığını göstermektedir.

D. SONUÇ VE TARTIŞMALAR

1. Anket Uygulama

Sürecin daha iyi anlaşılabilmesi ve kanıtlanabilmesi için At Pazarı Meydanı’nda 200 kişiye

anket çalışması uygulanmıştır. Anketler, bir gün boyunca meydandaki tüm kafelerde rastgele

seçilen örneklem grubuna uygulanmıştır. Konu ile ilgilenen ve görüşlerini paylaşmak isteyen

kişilerle anket çalışmasının ardından mülakat yapılmıştır. Yapılan anketler SPSS programında

90


Ankara, Doğu-Batı Yayınları, s. 47. 91

A.g.e., s. 47.

63

değerlendirilmiştir. SPSS programında sorular karşılaştırılarak süreç daha anlaşılır hale

getirilmiştir.

2. Verilerin Yorumlanması (Grafikler, Analizler…)

Grafik 1’deki verilere göre anket grubunda erkek katılımcı sayısı, kadın katılımcı

sayısından fazladır. Bu durum kafelerin erkekler tarafından daha çok tercih edildiğini gösterir.

Grafikte dikkat çeken diğer bir unsur ise 15-24 yaş grubu ile 24-34 yaş grubundaki müşteri

sayısının yani gençlerin ve erken yetişkinlik dönemindekilerin diğer yaş gruplarına oranla

daha fazla olmasıdır. 55 ve üzeri yaştaki erkeklerin sayıca dikkat çekici bir oranda fazladır.

Bunun nedeni Meydan kafedede (kahvehanedeki) müşterilerin yaş ortalamasının gözle de

görülebileceği gibi yüksek oluşu ve buna bağlı olarak kahvehanedeki müşterilerin

emeklilerden oluşması bu sonuçta etkili olmuş olabilir.

64

Grafik 2’de her iki cinsiyet grubunda da öğrenciler ağır basmaktadır. Deney grubundaki

öğrencilerden sonra erkeklerde en fazla yüzde serbest meslek sahiplerindedir, bayanlarda ise

ev hanımlarında bulunmaktadır. Bayanlarda memur, serbest meslek ve diğer meslek

gruplarının oranı çok düşük olmakla birlikte öğrenci ve ev hanımlarının çokluğu dikkat

çekmektedir. Öğrencilerin (her iki cinsiyette) çoğunluğunun nedeni meydanın üniversitelere

yakın bir konumda bulunmasıdır. Artık ev hanımlarının da kafe kamusallığına da katılmaya

başladıkları görülmektedir. Bu ev hanımlarının entelektüel sohbetler gerçekleştirmek

istediğinin, evde oturmayı reddedip kamusallığa katıldıklarının bir göstergesidir.

65

Bu grafikteki verilerin ışığında söyleyebiliriz ki; erkekler, sigara ve nargile gibi tütün

ürünlerini kadınlara oranla daha çok kullanmaktadırlar. Bayanların çok büyük bir kısmı tütün

ürünlerini kullanmadıklarını ifade etmektedirler. Sosyal medyada ve çeşitli internet sitelerinde

kadınların kamusal alandaki davranışlarının sınırı açısından; At Pazarı Meydanı’nda

kadınların, erkeklerin de bulunduğu bir ortamda tütün ürünlerini kullanmaları

eleştirilmektedir. Ulaştığımız bu veri sosyal medyadaki yargıyı yanlışlamaktadır. Bu yargı

sıkça zikrettiğimiz kadının kamusal davranışlarının sınırı ile ilgilidir. Tütün ürünlerini

kullananlar küçük bir kesim de olsa dikkat çekmekte ve eleştirilmektedir.

66

Kentin gürültüsü, kaosu, yükü, karmaşası ve yalnızlaştırıcılığı nedeniyle, bireyin bu tür

mekanlara olan ihtiyacı artmaktadır. Yalnızlaşan bireyin sosyalleşip insan içine çıkabileceği

mekanların önemi artmaktadır.

Grafikteki verilere göre mekânı tercih edenler arasında dünya görüşlerine uygun arkadaş

edinmek isteyenler ve karşı cinsle rahatça ilişki kurabildiği için geldiğini söyleyenler

azınlıktadır. At Pazarı Meydanı’na gelenlere ideolojik olarak yakınlık duyduğunu

söyleyenlerin, onları bu mekâna çeken şeyin buranın düşünce dünyalarına uygun bir mekân

olması ve kendilerini burada rahat ve huzurlu hissetmeleri olduğunu söylemeleri dikkat

çekicidir. Kendini ideolojik olarak buradaki insanlara yakın hissetmediğini ifade edenler

büyük oranda bu ortamda kendilerini rahat ve huzurlu hissettiklerini söylemiştir. Bu sonuç

müşterilerin buraya sadece aynı dünya görüşünü paylaştığı insanlarla bir arada olmak için

gelmediği düşüncesini desteklemektedir. Uyguladığımız anketteki açık uçlu sorulara verilen

cevaplar da bu yöndedir. Denekler samimi ve sıcak bir ortamı olduğu için At Pazarı

Meydanı’nı tercih ettiklerini ifade etmektedirler.

67

Mekana gelenler gelme sıklıklarına göre değişmemek üzere buranın “alternatif bir eğlence

mekanı” olduğu görüşüne katılmaktadır. Bu tercihin bilinçli bir şekilde yapıldığı

görülmektedir. Birey sahip olduğu değerler ile mekan arasında bir örtüşme/paralellik

olduğunun bilincindedir. Mekana daha sık (her gün, haftada bir) gelenlerde bu görüşe katılma

oranı yüksektir. Bu sonuçtan anlaşılabileceği gibi mekanın müşteri profili ve ortamı sürerlilik

göstermektedir. Herhangi bir birey mekana her gelişinde aynı özelliklerle karşılaşır. Bu durum

mekanın belli bir müşteri kitlesinin olduğunun da bir göstergesidir. Sürekli olarak bu mekana

gelen müşteriler aynı zamanda bu mekanın karakteristik bir özellik kazanmasında rol oynar.

68

Anket verilerine göre söyleyebiliriz ki; kendini muhafazakar olarak görenler çoğunluktadır ve

bu kişiler bir diğer anket sorumuzda kız ve erkeklerin aynı masada oturmasından rahatsız

oldukları yanıtını vermişlerdir. Fakat kendini muhafazakar olarak görenlerden hayır ve

kısmen yanıtlarını verenler de çoğunluktadır. Kendini muhafazakar olarak görmeyenler ise

bu durumdan rahatsız olmadıklarını ifade etmişlerdir. Kendini kısmen muhafazakar olarak

görenlerden bu durumdan rahatsız olduğunu söyleyenler çok azdır. Kendini kısmen

muhafazakar olarak görenler birbirinden çok az bir farkla bazen ve hayır seçeneklerini

işaretlemişlerdir. Bu gruptan hayır seçeneğini işaretleyenlerin daha çok olduğunu söylemekte

fayda vardır. Kendini kısmen muhafazakar olarak görenlerin bu iki şıkkı daha çok tercih

etmelerinin sebebi toplumdaki muhafazakarlık algısının çeşitli olması veya kamusal

davranışlardaki kabul sınırlarının farklı olmasıyla ilgili olabilir.

69

Kafelerde mescit bulunmasının bu mekânı tercih etmesinde etkili olduğunu söyleyenlerin

çoğunlukta olması grafikte dikkat çeken unsurlardandır. Bu çoğunluktaki grup büyük oranda,

At Pazarı Meydanı’nın Fatih Camii’ne yakın olması ve Fatih’te bulunmasının onlar için

önemli olduğunu ifade etmişlerdir. Bu sonuç müşterilerin mekanı eğlenme mekanı olarak

tercih ederken dini değerler ve yükümlülükleri bir ön koşul olarak gördüklerini

göstermektedir.

3. Mülakat

Bu araştırma projesi için yapılan anket çalışmalarının yanı sıra konu hakkında çalışması

olan ya da ilgili kişilerle görüşmeler yapılmıştır. Böylelikle araştırma sırasında konuyu daha

iyi kavramamız ve farklı açılardan konuya yaklaşabilmemiz mümkün olmuştur. Proje

çalışmasının tarafsız bir şekilde ilerlemesi için farklı kesimlerden görüşlere başvurulmuştur.

Mülakatlar sırasında en dikkat çekici kısım kafe sahipleri ile yapılan görüşmelerdir. At

Pazarı’ndaki Fraksiyoner ve Fonksiyonel Ayrışmalar başlığında da belirtildiği gibi mekan

içerisinde ideolojik olarak ayrışmalar vardır. Bunun bir sonucu olarak kafe sahipleri diğer

mekanlar ile ilgili olumsuz görüş bildirmiştir. Kendi kafeleri dışındaki mekanları sahip

oldukları görüşler üzerinden eleştirmişlerdir.

Yapılan mülakatların bir kısmında da çevre sakinleri ile görüşülmüştür. Meydanda kaç

yıldır ikamet ettikleri ve kafelerden herhangi bir sebeple rahatsız olup olmadıkları

70

sorulmuştur. Bu sorular üzerinden gelişen sohbette alınan cevaplar ilgi çekicidir. Meydanda

kafe oranının daha fazla olduğu tarafta oturulanlar genel olarak kafelerin varlıklarında rahatsız

olduklarını belirtmişlerdir. Evleri diğer tarafta bulunanlar ise kafelerden aynı oranda şikayetçi

değillerdir. Bunun nedeni ise kafelerin yoğun olduğu tarafta bulunan evlerde gürültü ve

dumana daha fazla maruz kalmasıdır. Dikkat edilmesi gereken diğer bir önemli nokta ise

görüşülen bütün çevre sakinlerinin, gürültü ve dumandan rahatsız olmalarına rağmen, kafelere

karşı hoşgörüsüdür. Özellikle yaz aylarında gürültü sebebiyle uyumanın zorluğundan

bahseden çevre sakinlerinin, kafe sahipleri için kullandıkları “onlar bizim

arkadaşımız/komşumuz” tabiri bu durumu desteklemektedir. Örneğin görüşmecilerden biri bu

araştırma çalışmasının kafelere zarar vermeyeceğinden emin olana dek sorulara cevap vermek

istememiştir. Öğrenci olduğumuzu açıklayıp projeyi anlatmamızın ardından yanında bulunan

oğlunun da ısrarıyla konuşmayı kabul etmiştir. Sorulara verdiği yanıtlarda ise kafelerin

gürültü ve dumanından oldukça rahatsız olduklarını anlatmıştır.

Kafe sahipleri/çalışanları ve çevre sakinleri dışında bu konuyla ilgili çalışma yapmakta

olan Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi öğrencisi Ahsen Akdağ ile görüşme

yapılmıştır. Projenin yazım süreci içerisinde yapılan görüşmede konuyla ilgili fikir

paylaşımlarında bulunulmuştur.

Mülakatların ilk aşamasında kafe sahipleri ile görüşmeler yapılmıştır. Meydandaki kafesini

yakın zamanda devreden Filistin kafenin eski işletmecisi ile yapılan ilk görüşmede mekanın

özellikleri, kafe/kahvehane kültürü ve meydanın oluşma süreci üzerine konuşulmuştur.

Görüşmeci daha önce kafe işlettiği semtleri anlatırken buradaki ortamdan daha memnun

olduğunu belirtmiştir. Bu konuşma sırasında diğer kafeleri eleştirmiş, meydanın etrafında

bulunan dernek-vakıf gibi kuruluşların belli kafelere olan talebinden bahsetmiştir.

Görüşmenin sonunda da en kısa sürede bu meydanda yeni bir mekan almayı planladığını

belirtmiştir.

Bir sonraki mülakat ise Beyrut kafenin ortaklarından Alican Bey ile yapılmıştır. Bu

görüşmenin genelinde Beyrut kafenin diğer kafelere nazarla daha kozmopolit bir yapısı ve

duruşu olduğundan bahsedilmiştir. Görüşmeci kafenin herkese uygun bir ortam olduğunu

vurgularken, burada düzenlenen etkinliklere de farklı görüşlerin temsilcilerinin davet

edildiğini anlatmıştır. Daha sonra görüşülen Lena kafenin sahibi ve işletmecisi Naile Hanım

da kafesine gelen müşterileri ile arasında bir abla-kardeş ilişkisi olduğundan bahsetmiştir.

Hanegâh kafenin sahibi ise kafede düzenlenen kursları anlatmıştır.

71

Daha sonra konuyla ilgilenen müşterilerle de sohbet edilmiştir. Sosyolog, yazar, öğrenci

gibi değişik meslek gruplarından kişilerle yapılan görüşmelerde genel olarak araştırmada şu

ana kadar yapılan gözlemler hakkında konuşulmuştur. Müşterilerle yapılan mülakatlarda en

önemli nokta ise anket sorularında geçen muhafazakar kelimesinin gördüğü tepkidir.

Muhafazakarlık tabirini kabul etmeyen çoğunluk kendini müslüman olarak tanımladığını

söylemiştir. Hatta bazıları anket örneğini cevaplarken muhafazakar kelimesini müslüman

olarak kabul ettiklerini belirtip ona göre cevap verdiklerini vurgulamışlardır. Son dönemlerde

muhafazakarlık üzerine olumsuzlayıcı yayınların artmış olması ve muhafazakarlığın diğer

ideolojilerle iç içe geçmiş bir kavram olması anket grubunun bu kavramı reddetmesini

açıklamaktadır.

Araştırma konumuz hakkında bir ödev hazırlayan üniversite öğrencisi Ahsen Akdağ ile de

mülakat yapılmıştır. Konu hakkında en çok bilgi sahibi olan görüşmeci bu konuyu akademik

bir bakışla incelediği için Ahsen Bey’dir. Bu nedenle en verimli geçen sohbet bu olmuştur.

Konunun bütünü hakkında bir konuşma yapılmış, bu konuşmada daha çok İslami kesimin

görünürlük kazanmasıyla birlikte yaşadığı değişimlerden bahsedilmiştir. Bu değişimin sonucu

olarak kafelerin ortaya çıkması üzerinde durulmuştur.

Süreç içerisinde son görüşme Doç. Dr. Uğur KÖMEÇOĞLU ile yapılmıştır. Kömeçoğlu

ile projenin anahtar kelimeleri ve kullanılan kavramlar üzerine konuşulmuştur.

4. Sınırlılıklar

Yapılan araştırma çalışmasının özellikle anket aşamasında sınırlılıklar yaşanmıştır. Proje

çalışma konusu bazı kişi ve çevrelerin hassas olduğu bir başlıktır. Anket çalışması uygulanan

kişilerin, bazı soruları ciddiye almamaları ve dolayısıyla samimi cevaplar vermemeleri

araştırma süreci boyunca karşılaşılan olumsuz durumlardandır. Karşı cinsle ilişkiler

konusunda sorulan sorulara, kişilerin mahremiyet alanına temas ettiği için cevap

bulunmasında zorluklar yaşanmıştır. Ayrıca anket soruları içerisinde kullanılan bazı ifadeler

de yine tepki çekmiştir. Kendilerini muhafazakar olarak görüp görmedikleri sorulduğunda

muhafazakar kelimesinin kendilerini tanımlamadığını Müslüman sıfatını tercih edeceklerini

belirtmişlerdir. Bunun üzerine proje raporunda kullandığımız muhafazakar kavramı,

müslümanlar içerisinde daha küçük bir grubu ifade etmesi ve örneklemimizi daha doğru bir

biçimde tanımlayan “İslami kesim” ifadesi ile değiştirilmiştir.

72

Araştırmanın yazım aşamasında ise konuya objektif bir şekilde yaklaşabilmek için,

kullanılan kaynaklar konusunda seçici olunmuştur. Bu konu hakkında toplumun hassasiyeti

de göz önüne alınarak apolitik bir duruş sergilenmeye çalışılmıştır. Elde edilen verilerin

güvenilirliği ve tutarlılığı mümkün olduğunca sorgulanmaya çalışılmıştır.

5. Sonuçlar

Mekanlar bireylerin karakterlerini yansıtır. Birey bulunduğu ortamı tercih etmiştir. Yani

kendi seçimiyle oluşan bu durum onun özelliklerini belirtir. Bu nedenle İstanbul’un İslami

yüzünü temsil eden Fatih semti, daha çok dini hassasiyetlere sahip olan kimselerin bulunduğu

bir bölgedir. Tarihinin de etkisiyle manevi bir havaya sahip olan semt, İslami kesimin son

zamanlarda rağbet gören sosyalleşme mekanlarından biridir.

İslami kesim, 1990’lı yıllarda bir dönüşüm yaşamıştır. Modernitenin getirdiklerini bazen aynı

şekilde bazen de kendilerine uygun hale getirerek kabul etmişlerdir. Ayırt edici özelliklerini

sergileyebildikleri yeni alanlar oluşturmak gündelik hayata katılımlarını artırmıştır. Böylelikle

kamusal alanda daha görünür hale gelen bu kesim kendilerine alternatif mekanlar üretmeye

başlamıştır. Bu mekanların sonuncusu Fatih’te bulunan At Pazarı Meydanı’dır.

At Pazarı Meydanı, dindar-muhafazakar kesimin ve özellikle gençlerinin modernleşme

talebinin bir sonucu olarak görülebilir. Sahip olduğu değerler nedeniyle bilindik eğlence ve

sosyalleşme mekânlarına girmeyen/giremeyen gençlerin kendi değerlerden vazgeçmeden

modernleşme arzularını yansıtır. Bu tarz mekânlar İslami kesim gençlerine, gelenekselliğin

hakim olduğu aile ortamının dışında, kente özgü olan yaşama katılma imkanı verir.

Araştırmanın yürütüldüğü bu meydan, kamusal alanda görünürlüğü giderek artan İslami

kesimin sosyalleşme mekanı haline gelmiştir. At Pazarı Meydanı, ortak noktaları dini

hassasiyetleri olan bireyler tarafından tercih edilmektedir. Bu durum, Meydan’ın alternatif bir

sosyalleşme mekânı olduğu görüşüne katkı sağlamaktadır. Yapılan saha çalışmasında elde

edilen verilerle de bu kanı desteklenmiştir.

73

6. Öneriler

İnsanın yaşamını sürdürebilmesi için karşılaması gereken ihtiyaçları vardır. Bu

ihtiyaçlardan bazıları ise ancak toplumsal yaşam içerisinde karşılanabilir. İnsan, varoluşundan

itibaren, devamlı olarak bir toplum içerisinde yaşamını sürdürmüştür. Çünkü sosyal ve

kültürel gereksinimleri ancak bir topluluk içerisinde giderilebilir.

Günümüzde kentleşme, modernleşme gibi değişimlerin bir sonucu olarak birey

yalnızlaşmaktadır. Günlük rutininde sosyal hayata katılmakta güçlük çekmektedir. Bu nedenle

insanlarla iletişim kurmak, değişik konular hakkında bilgi edinmek ve kaliteli zaman

geçirmek için kafeler bireylere büyük imkan sağlamaktadır. Bu yüzden her bireyin ihtiyaca

cevap veren bu mekânları sahip olma ve kullanma hakları olmalıdır. Her bireyin sahip olduğu

düşünce ve değerlerin farklı olması sebebiyle ihtiyaçlarını karşılayacak bu mekânların da

farklı olması kaçınılmazdır. Bu durumun örneklerinden biri de araştırma sahamız olan At

Pazarı Meydanı’dır.

At Pazarı Meydanı, İslami kesimin sosyalleşme mekanı olarak tercih edebileceği az

seçenekten biridir. Bu alternatifsizlik durumu buradaki ortamı beğenmeyen, kendine uygun

bulmayan, uzak bir noktada ikamet eden ya da başka bir sebeple aynı özellikte farklı bir

mekan tercih etmek isteyen kişileri kısıtlamaktadır. Demokratik ve özgür bir ülkede herkesin

kendini ifade edebileceği, kendine yer edinebileceği bir ortamın varlığı önem taşımaktadır. Bu

nedenle At Pazarı’nın muadili olabilecek nitelikte mekanlar başka yerlerde de açılmalı, genç

kesime hem kendileri daha rahat ifade edebilecekleri hem sosyalleşip eğlenebilecekleri

mekanlar sağlanmalıdır.

E. TEŞEKKÜR

Bu çalışmanın ortaya çıkmasında pek çok kişinin katkısı söz konusudur. Projemizin

başından sonuna kadar hoşgörülü ve sabırlı yaklaşımıyla desteğini her zaman hissettiren proje

danışmanımız Mehmet Aygün’e, yardımlarını esirgemeyen ve daima anlayışlı bir tavır

sergileyen kafe sahiplerine, sorularımızı bıkmadan yanıtlayan müşterilere sonsuz

teşekkürlerimizi sunuyoruz. Aklımızdaki soru işaretlerini giderebilmemiz için bize kaynaklar

öneren ve İslami kamusallık konusunda yaptığı çalışmalardan hareketle bu konuda bizimle

fikir paylaşımında bulunduğu için Ahsen AKDAL’a şükranlarımızı sunarız. Bu çalışmanın

anlam dünyasını şekillendiren Nilüfer Göle, Uğur Kömeçoğlu ve Özlem AVCI’ya teşekkürü

74

bir borç biliriz. Bize kıymetli zamanından ayırıp aklımızdaki soru işaretlerini gideren

Kömeçoğlu’na tekrar teşekkür ederiz.

Hayatımızın her döneminde madden ve manen ilgi ve desteğini üzerimizde hissettiğimiz

ailelerimize minnettarız.

Eslem SAYMAN, Üftade KARA

75

F. EK

EK 1: MÜŞTERİLERE UYGULANAN ANKET SORULARI

TÜBİTAK PROJE YARIŞMASI - SOSYOLOJİ DALI PROJE ÇALIŞMASI ANKET

SORULARI

Bu anket verileri İstanbul Prof. Dr. Mümtaz Turhan Sosyal Bilimler Lisesi öğrencileri

tarafından TÜBİTAK Proje Yarışması’nda Sosyoloji alanında yapılan “Yükselen Yeni

İslamcı-Muhafazakar Çevrenin Sosyalleşme Mekanı Harbiye'nin Karşısı Fatih’te At

Pazarı” adlı proje çalışmasında kullanılacaktır.

Müşteri

(Bu bölümdeki sorular mekana gelen gençlerden seçilmiş örneklem gruba sorulacaktır)

1. Yaş aralığınız nedir?

15 - 24 ( ) 25- 34 ( ) 35 - 44 ( ) 45 - 54 ( ) 55 ve Üzeri ( )

2. Cinsiyeti

Bay ( ) Bayan ( )

3. Mesleğiniz nedir?

Memur ( ) Ev Hanımı ( ) Öğrenci ( ) Serbest Meslek ( ) Diğer ( )

4. Eğitim durumunuz nedir?

İlköğretim ( ) Ortaöğretim ( ) Üniversite ( ) Yüksek Lisans ( )

5. At Pazarı’nın muhafazakar/dindar gençlerin rağbet ettiği bir mekân olduğu görüşüne

katılıyor musunuz?

Evet ( ) Hayır( )

6. Siz hep aynı Kafe’ye mi geliyorsunuz yoksa diğerlerine de gidiyor musunuz? Neden?

7. Siz kendinizi muhafazakar bir insan olarak görüyor musunuz?

76

Evet ( ) Hayır ( ) Kısmen ( )

8. Sık sık bu mekana gelir misiniz? Hangi sıklıkla geliyorsunuz?

Her gün ( ) Haftada bir ( ) On beş Günde bir ( ) Ayda bir ( )

9. Sizi bu mekana çeken nedir? Siz niçin bu mekana gelmeyi tercih ediyorsunuz?

Düşünce dünyama uygun bir mekan ( ) Karşı cinsle rahat ilişki kurabiliyorum( )

Kendimi rahat ve huzurlu hissediyorum ( ) Dünya görüşüme uygun arkadaş edinmek ( )

Kültürel-Sosyal Etkinliklere katılmak ( )

10. Sizce gençler buraya daha çok hangi amaçla gelmektedirler?

Cevap:

11. Şu an meydanda Türk-İslam kültürü mü, Batı kültürü mü yoksa Doğu-Batı sentezi

bir kültür mü ön plana çıkmaktadır?

Batı kültürü ( ) Türk-İslam kültürü ( ) Doğu-Batı Sentezi ( )

12. Bu mekanlarda tanışıp evlenen kız/erkek tanıdıklarınız var mı?

13. Kafelerde mescit bulunması burayı tercih etmenizde etkili oluyor mu?

Evet ( ) Hayır( )

14. Bu mekanın Tarihi Fatih semtinde olması ve Fatih Cami’ine yakın olmasının sizin

için özel bir anlamı var mı?

Evet ( ) Hayır ( ) Kısmen ( )

15. Buraya gelen insanlara ideolojik olarak bir yakınlık duyuyor musunuz?

Evet ( ) Hayır ( )

16. Kafelerde muhafazakar ve dindar kızların/kadınların erkeklerle aynı masada

oturması ve sohbet etmesi sizi rahatsız ediyor mu?

77

Evet ( ) Hayır ( ) Bazen ( )

17. Sigara veya nargile kullanıyor musunuz?

Sigara kullanıyorum ( ) Nargile Kullanıyorum ( ) Her ikisini de kullanıyorum ( )

Hiçbirini kullanmıyorum ( )

18. İçecek olarak genelde hangi içecekleri tercih ediyorsunuz?

Çay ( ) Kahve ( ) Kola ( ) Meyve Suyu-Ayran ( ) Alkolsüz Bira ( ) Diğer……..

19. Modern kent yaşamında ibadetlerinizi yaparken kısıtlandığınızı yada zorlandığınızı

düşünüyor musunuz?

Evet ( ) Hayır( )

20. At Pazarı Meydanı’nın “Muhafazakar gençliğin (Beyoğlu vb. mekanlara karşı)

alternatif eğlence mekanı” olduğu görüşüne katılıyor musunuz?

Katılıyorum ( ) Katılmıyorum ( ) Kısmen katılıyorum ( )

21. Bu mekanı tercih eden insanları tek kelimeyle tanımlamak istesek hangi kelimeyle

tanımlanabilir?

78

EK 2: KAFE ÇALIŞANLARINA UYGULANAN ANKET SORULARI


SORULARI





Çevre Sakini

(Çevrede ikamet eden vatandaşlara sorulacak)

1. Ne zamandan beri Atpazarı Meydanı’nda oturuyorsunuz?

1 - 3 ( ) 4 - 6 ( ) 6’dan uzun ( )

2. Meydandaki kafeler sizi rahatsız ediyor mu?

Evet ( ) Hayır( )

3.Bunun sebebi nedir?

Sebep:

79

EK 3: ÇEVRE SAKİNLERİNE UYGULANAN ANKET SORULARI


SORULARI





Çevre Sakini

(Çevrede ikamet eden vatandaşlara sorulacak)

1. Ne zamandan beri Atpazarı Meydanı’nda oturuyorsunuz?

1 - 3 ( ) 4 - 6 ( ) 6’dan uzun ( )

2. Meydandaki kafeler sizi rahatsız ediyor mu?

Evet ( ) Hayır( )

3.Bunun sebebi nedir?

Sebep:

80

EK 3: FOTOĞRAFLAR

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

G. KAYNAKÇA

ARMAĞAN, Mustafa, (1997), İstanbul Armağanı:Gündelik hayatın renkleri, İstanbul

Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlıǧı.

AVCI, Özlem, (2012), İki Dünya Arasında, İletişim Yayınları, İstanbul.

AYTAÇ, Ömer, (2007), “Kent Mekânlarının Sosyo-Kültürel Coğrafyası”, Fırat University

Journal of Social Science, Sayı:2.

BİLGİN, Nuri, (2011), “Sosyal Düşüncede Kent Kimliği”, İdealkent, Sayı 3.

BOURDİEU, Pierre & WACQUANT, L., (YIL), Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar, ,

çev. Nazlı Ökten, İletişim Yayınları, İstanbul.

BOURDİEU, Pierre, (1995), Raisons Practiques: Sur la Theéorie de l’Action, Kesit

Yayıncılık, İstanbul.

ÇUBUK, Mehmet, (1973), Beşeri Yerleşmelerde Mekan Organizasyonu ve Ülkesel

Kalkınmayı Bir Mekan Organizasyonu İçinde Yaratmak, İ.D.G.S.A. Mim. Fak. Doçentlik

Tezi, İstanbul.

DAWUD, Ali, (1993), “Coffeehouse”, Encyclopedia Iranica, Costa Mesa, Vol. VI.

California.

GENCER, Bedri, (2008), İslam’da Modernleşme, Lotus Yayınevi, Ankara.

GÖLE, Nilüfer, (2000), Melez Desenler, Metis Yayınları, İstanbul.

GÖLE, Nilüfer, (2012), Seküler ve Dinsel Aşınan Sınırlar, Metis Yayınları, İstanbul.

HARVEY, D. (1989), From Managerialism to Entrepre Nurialism: The Transformation of

Urban Governence in Late Capitalism, Geographiska Annaler B 71 (1).

İYİLİKÇİ, Kenan, (2012), “Süleymaniye’yi Anla(t)mak”, Medhal Dergi, Sayı:87.

KAYA, Önder, (2009), “Konstantin'in Şehrinden Fatih'in Payitahtına”, Mostar, Sayı: 55.

KAYGILI, Osman Cemal, (2003), Köşe Bucak İstanbul, Selis Kitaplar, İstanbul.

KÖMEÇOĞLU, Uğur, (2003), Örtünme Pratiği ve Toplumsal Cinsiyete İlişkin Mekansal Bir

Etnografi, Doğu-Batı Yayınları, Ankara.

LEFEBVRE, Henri, (1991), The Production of Space, Basil Blackwell, Oxford.

Meydan Larousse

MORAN, Berna, (1999), Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 2, İletişim Yayınları, İstanbul.

OKTAY, Derya, (2011), “Kent Kimliğine Bütüncül Bir Bakış”, İdealkent, Sayı 3.

PRETTY, G.H. & Chipuer, H.M.& Bramston, P., (2003), “Sense of place amongst

adolescents and adults in two rural Australian town: The discriminating features of place

attachment, sense of community and place dependence in relation to place identity”, Journal

of Environmental Psychology, Sayı:23.

ROSSİ, A., (1982), The Architecture of the City, MIT Press, Opposition Books, Cambridge

94

SAFA, Peyami, (1995), Fatih-Harbiye, Ötüken Yayınlaı, İstanbul.

TAYLOR, Charles, (2011), Modernliğin Sıkıntıları,Ayrıntı Yayınları, İstanbul.

TEYMÜR, N., (1998), “Disiplinlerin Aralığında(ki) Mekan”, Sosyal Bilimleri Yeniden

Düşünmek (iç.), Metis Yayınları, İstanbul.

ÜNÜVAR, Kerem, “Osmanlı’da Kamusal Mekan: Kahvehaneler”, Doğu-Batı Yayınları, Sayı

5, Ankara.

YILDIRIM, Ergün, (2012), Hayali Modernlik: Türk Modernliğinin İcadı, Doğu Kitabevi,

İstanbul.

ZENGİN, Salih,(2012),“İçinden Atlar Geçen Meydan”, Aksiyon, Sayı: 938.

İNTERNET KAYNAKLARI



http://www.zaman.com.tr/newsDetail_getNewsById.action?haberno=556039&title=fatih&ha

berSayfa=3 (Erişim tarihi: 28.12.2012)

http://www.zaman.com.tr/newsDetail_getNewsById.action?haberno=556039&title=fatih&ha

berSayfa=3 (Erişim tarihi: 28.12.2012)

www.byzantiumistanbul.com/detay.asp?detayid=288 (Erişim tarihi: 17.11.2012)

http://www.vik2.com/page/1432/ (Erişim tarihi: 01.12.2012)

http://yenisafak.com.tr/Pazar/Default.aspx?t=31.07.2011&i=332791 (Erişim tarihi:

07.12.2012)

http://www.zaman.com.tr/newsDetail_getNewsById.action?haberno=1182517 (Erişim tarihi:

17.11.2012)


19.11.2012)

http://www.yeniaktuel.com.tr/tur101,[email protected] (Erişim tarihi: 19.11.2012)


28.11.2012)







http://www.byzantiumistanbul.com/detay.asp?detayid=288

http://www.vik2.com/page/1432/




http://www.yeniaktuel.com.tr/tur101,[email protected]


95


(Erişim tarihi: 28.11.2012)



http://www.zaman.com.tr/newsDetail_getNewsById.action?haberno=1182517 (Erişim tarihi:

28.11.2012)




28.11.2012)


(Erişim tarihi:28.11.2012)

http://sanliurfa.mazlumder.org/faaliyetler/detay/basin-aciklamalari/1/26-aralik-2011-insan-

haklari-ihlal-haberleri/2001 (Erişim tarihi: 01.12.2012)

http://sanliurfa.mazlumder.org/faaliyetler/detay/basin-aciklamalari/1/26-aralik-2011-insan-

haklari-ihlal-haberleri/2001 (Erişim tarihi: 01.12.2012)



80.251.40.59/education.ankara.edu.tr/aksoy/ere/oatakul.doc (Erişim tarihi: 17.01.2013)

(http://www.islamiotel.com/) (Erişim tarihi: 14.01.2013)

http://www.kanald.com.tr/anahaberbulteni/Video/31072012-Kanal-D-Ana-Haber-

Bulteni/13881/3 Saniye 08.25 (Erişim tarihi: 02.01.2013)

https://twitter.com/HorseBazaar Erişim tarihi: (15.01.2013)

http://www.mavirize.com/genel/vikipedi/hanegah-ne-demek (Erişim tarihi: 17.01.2013)












http://www.islamiotel.com/



https://twitter.com/HorseBazaar

http://www.mavirize.com/genel/vikipedi/hanegah-ne-demek

İSLAMİ KESİMİN SOSYALLEŞME MEKANI: AT PAZARI …isbl-contact.weebly.com/uploads/2/4/1/7/24175259/eslem_sayman... · 2 İÇİNDEKİLER A. MEKAN -İNSAN İLİŞKİSİ 1. Mekân

Documents