-
EL-KML FT -TRH TERCMES slm leminde tarihilik Siyer ve Megzi ile
balamtr. Kur'n ayetlerinin tefsiri ve hadislerinaklanmas ve
shhatini tesbit etmek iin Hz. Muhammet! devrinin hdiselerinin
bilinmesine ihtiyahasl oldu. Bylece Hz. Muhammed'in hayat (Siyer)
ve savalar (Megzi) hakknda kitaplar telifedilmee baland. Bunu yine
din meselelerin halline yardm iin Hulef-i ridn devri
tarihininyazlmas takip etti.Emevler zamannda balayan tarihilik,
Abbasler devrinde byk gelimeler gstererek diya tarihedebiyat
arasndaki nemli yerini ald. lk nce yalnz Hz. Muhammed ve Hulef-i
ridn devri elealnrken, yine Kur'n- Kerm'in tefsiri zerindeki
almalar, Arap dili ve edebiyatm renmeihtiyacn dourdu. Cahiliye
devri iirini anlamak iin cahi-liye devri tarihini bilmek icap
ediyordu.Bu ihtiya slm ncesi Arap tarihnin aratrlmas ve yazlmas
neticesini dourmutur.Cahiliye devrinde Araplar'in d dnya ile fazla
temaslar yoktu. Do-laysyle Arabistan dndakidevlet ve milletler
hakknda bilgi sahibi deillerdi. Fetihler ile birlikte mslmanlar d
dnyayaaldlar ve eitli milletler ve kltrlerle karlatlar. Bu sayede
kendi tarihleri yannda diermilletlerin tarihini de aratrmaa
baladlar. Bylece Abbasler'in ilk devirlerinden itibaren umumslm
tarihleri yazlmaa baland. ,Bu tip tarihler kinatn yaradl ile balar,
peygamberler tarihiile devam eder, Cahiliye devri Arap tarihi ile
dier milletlerin tarihleri anlatlr ve Hz. Mu-hammed'den itibaren
mellifin kendi devrine kadar devam eden slm tarihi ile son bulurdu.
slmtarihiliinde bu tip eserlerin says yzleri amaktadr. Tercmesi
takdim edilen b'l-Esr'in el-Km fi't-trh adl mehur eseri de umum slm
tarihi tarznda yazlm olan tarihlerin ennemlilerinden birisidir. slm
kltr tarihinde mmtaz bir yeri olan bn'1-Esr kardeler o tarihlerde
"Cezret bn mer"adyla bilinen bugnk Cizre kasabasnda domulardr.
Babalar Ebu'l-Kerem Muhammed,ocuklarn iyi yetitirmek iin Ceziret bn
mer'i terkederek Musul'a yerlemi ve Musul hkmdarKutbeddin Mevdd b.
Zeng'nin hizmetine girmitir. Bir sre Medine divannn banda bulunan
Ebu'l-Kerem Muhammedi daha sonra ticaretle uramaa balamtr.
Kardelerin en by olan Mecdedcln, Hadis ilminde devrinin nemli
ahsiyetleri arasnda yeralmakta idi. Hadis sahasnda Cmi'u' 1-usl fi
ehds'r-Resl ve en-Nihaye f garibi'l-hads adl ikikitab bulunmaktadr.
Kardelerin k. Ziyeddin ise daha ok edebiyatla megul oluyordu.
el-Mesel es-sir f edebi'l-ktib ve'-ir adl kitab vardr. Kardelerin
ortancas ise elimizdeki kitabnyazar zzeddin'dir.bn el-Esr
Ebu'I-Hasan zzeddin Ai b. Ebi'l-Kerem Muhammed e-eyban el-Cezer
4Cemaziyelevvel 555 (13 Mays 1160) .tarihinde dnyaya gelmitir.
Babas.ve kardeleri ile birlikteMusul'a giderek burada Ebu'1-Fazl
Abdullah b, Ahmed .el-Hatb et-Ts'den ders grmtr. Dahasonra Badad,
am,. Haleb ve Kuds'te eitli limlerin derslerine devam etti. Resm
vazife ile ksasre iin gittii yerlerde tannm bir lim bulduu takdirde
onun derslerine devam etmeyi ihmaletmiyordu. mrnn son yllarnda
Musul'da kalarak, eserlerini kaleme ald. bn'1-Esr 63D
(1232)tarihinde Musul'da vefat etti ve orada defnedildi.bn'1-Esr
slm tarihileri iinde en ok eser yazanlar arasnda yer almaktadr.
Hemen btnalmalarm slm ve Trk tarihine tahsis etmitir. Eserlerinin
birincisi es-Sem'n'nin mehur Kitfau'I-esb'mm muhtasar olan
Kjtabu'1-bb fterkbi'I-ensb adl kitabdr. kincisi sahabenin hal
tercmelerini ihtiva eden Usdu'1-gbe f
-
ma'rifeti's-sahbe'dir. Musul Atabegleri'nin tarihi olan
Trhu'd-devleti'I-Atabekye bn'l- Esr'innc eseridir. bn'l-Esr'in en
nemli ve byk eseri el-Kmil fi't t-rb. adl umum
slmtarihidir.tbn'l-Esr'i ebedletiren el-Kmil fi't-trh hilkatten 628
(1230) yi-hmi sonuna kadar cereyan edenolaylar anlatr. El-Kmil'in
esas kayna Taber'nin Trhu'r-rusul ve'I-mlk adl mehur
tarihidir.bn'1-Esr Ta-berfnin bu geni hacimli eserini rnek alm ve
ayn tarzda kendi tarihini yazmtr.Hilkatten 302 (914-915) ylma kadar
olan ksmn Taber'den almtr. Ancak Taber bir olayanlatrken o olay
hakknda toplayabildii btn rivayetleri olduu gibi eserine almtr.
bn'1-Esrbu rivayetleri dier kaynaklarla da karlatrarak tek bir
rivayet halinde vermektedir. Dier taraftanTaber'nin bilgi vermedii
olaylar bn'l-Esr'in verdii bilgiler sayesinde reniyoruz. MeselTaber
Kuzey Afrika ve Endls olaylar hakknda tek kelime bile yazmamtr.
Taber'nin bu eksiinibn'1-Esr salam bilgilerle telfi
etmektedir.bn'1-Esr, Taber'den sonraki devirleri eitli kaynaklara,
szl ri~ XIVvayetlere ve kendisinin mahedelerine gre yazmtr.
Eserinin asl nemli ksm da bu ikinciksmdr.bn'1-Esr yalnz slm-Arap
tarihinin deil Trk tarihinin de vaz geilmez kaynadr. Eserinin son
cildinin hemen tamam Trk tarihine tahsis edilmitir. Gazneliler,
Seluklular, Hal Seferleri vezellikle Musul Atabegleri hakknda
verdii geni malmat kaynak malzemesi olarak ok deerlidir.bn'1-Esr
slm tarihiliinde nemli bir merhaledir. Kendisinden sonraki
tarihiler zerindekitesiri byktr ve hepsinin ilk mracaat ettikleri
kaynaklarn banda el-Kmil gelmektedir. Butarihilerin sonuncusu olan
Cevdet Paa'nm Ksas- Enbiy'snda da el-Kmil'in tesirini grmekmmkndr.
Dier taraftan slm tarihi zerinde aratrma yapan tarihilerin ilk
mracaat ettiklerikaynaklarn banda el-Kmil gelmektedir.El-Kmil
fi't-trl'in mehur msteriklerden C. J. Torcberg tarafndan 1851-1876
yllar arasndailk tenkitli neri yaplmtr. Bunu 1883 ylndan itibaren
Msr'da yaplan basklar takip etmitir.Tornberg nerine baz kk ilveler
yaplarak 1965 ylnda Beyrut'ta yeniden baslmtr. El-Kmil'in baz
blmleri eitli Avrupa dillerine tercme edilmitir.bn'l-Esr'in bu byk
eserinin Trke'ye tercmesinin ok faydal ve o nisbette de klfetli bir
iolduu muhakkaktr. Bu sebepledir ki, imdiye kadar buna teebbs eden
olmamtr. lkemizdeslm tarihine kar uyanan alka yava yava slm tarihi
kaynaklarnn dilimize kazandrlmasnayardmc olacaktr. Bu sahada ilk
byk teebbs BAHAR YAYINEV tarafndan balatlmtr.Temennimiz bu tip
teebbslerin birbirini takip etmesidir. El-Kmil'in tercmesinin
tarihiliimizekatkda bulunaca aktr. Bata Bahar Yaynevi'nin sahibi
Osman BAPEHLVAN olmak zere, bubyk ve zor ii gerekletiren
mtercimleri, redaksiyonunu yapan Prof. Dr. Mertol TULUM'u vekitabn
nere hazrlanmasnda emei geen TRKYAT Matbaaclk mensuplarm tebrik
etmekvazifemizdir.
Prof. Dr. Hakk Dursun YILDIZ [1]
Bismillahirrahmanirrahim Kadm olup varlnn balangc bulunmayan,
Dim olup bakasnr sonu ve Kerm, olupcmertliinin nihayeti olmayan,
gerek Mlik olduu iin zatnn hakikati akllar ile kavranamayan,
-
Kadir olup lemdeki her ey kudretinin eseri olan, Mukaddes olduu
iin sonradan olanlar kendisinebenzemeyen, kendisinden bakalarnn
kurtulamad deimelerden mnezzeh olan, btn yaratklaralaltan ve
ykselten, rzklarm bolla-tran ve daraltan, durumlarn salamlatran ve
bozan,ldren ve dirilten, var eden ve yok eden, hidayete erdiren ve
saptran, ycelten ve zelil eden Allah(C.c.)'a kamdolsun.O, mlk
dilediine verir, dilediinden de mlk eker geri alr. Dilediini
yceltir, dilediini dealaltr. Her trl hayr elinde olup zarar ve
menfeat takdir etmek suretiyle her eye gc yeter.Gemi alardaki
milletleri ve bozulan mmetleri helak eden O'dur. Ne var ki, onlarn
kendilerinikorumak iin yapm olduklar smaklar onlar helak olmaktan
kurtaramamtr. Acaba imdi :Onlardan hi birini gryor veyahut onlarn
gizli bir sesini olsun iitiyor musun? (Meryem, 98).Netice olarak :
Yaratmak da emretmek de. O'na mahsustur. lemlerin Rabbi olan Allah'
in an nekadar ycedir! (A'rf, 54).Ltfettii nimetlerden ve insanlara
bol miktarda bahettii rziklar-dan dolay tekrar Allah
(C.c.)'ahamdeder, Arap ve Acem'in efendisi olup btn mmetlere
peygamber olarak gnderilen Allah'nelisi Hz. Muham-med (S.a.)'e,
hidayetin bayraklar, karanlklarn parlayan kandilleri olan O'un.line
ve eshbma salt ve selm ederim.Eskiden beri iimde tarih kitaplarn
okuyup iindekilerin! renmek sevgisi, gizli ve ak tarihhdiselere
muttali olma arzusu, bu kitaplarn sayfalan arasna terk edilmi olan
bilgi, kltr vetecrbelerden faydalanma temayl vard. Ne yazk ki, bu
kitaplar zerinde biraz durunca onlarn bumaksad
gerekletiremeyeceklerini, hatt bu kitaplar yznden bilgi cevherinin
araza dneceinekanaat getirdim, yle ki, bir ksm tarihiler btn
rivayetleri aratrp toplamak suretiyle hacimlieserler meydana
getirirken, dier bir ksm tarihiler de alnmas lzumlu olan pek ok
bilgileri terkedip muhtasar kitaplar kaleme almlardr. Bununla
beraber btn tarihiler byk hadiseleri vemehur olaylar eserlerine
almamlar; bir oklar da: Falan ihanete uratld, falana ikram
edildi,fiyatlarda bir rtlk art yapt iin, shib'1-ayar grevinde
bulunan falan zimm azledildi.eklinde bir takm alnmamas ve yazlmamas
gereken kk ve basit hadiselere yer vererek
sayfalarkaralamlardr.Ayrca her tarihi kendi zamanna kadar olan
tarih hadiseleri kaleme alm, kendilerinden sonragelenler ise
bunlara zeyiller yazarak bu tarihten sonra meydana gelen yeni
hadiseleri bunlara ilveetmilerdir. Dier taraftan Dou tarihi ile
megul olanlar, Bat'ya ait tarih hadiseleri eserlerinealmamlar; Bat
tarihi ile itigal edenler de Dou'ya ait tarih haberleri kitaplarna
almay ihmal
etmilerdir [2]
Bu durum karsnda tarih bilgilere merak olan birisi, kendi
zamanna kadar olantarih hadiseleri bir insicam ve btnlk ierisinde
renmek istedii zaman, muhtevalar ndakinoksanlk ve bktrclk bir yana,
eitli tarih kitaplarn ve bir ok ciltleri okumak
mecburiyetindekalmaktadr.Nihayet ben bu iin usulszln grnce,
rendiklerimi unutmaktan kurtarmak ve icabnda bavuracam bir eser
elde etmek iin Dou ile Bat ve bu ikisi arasndaki lkelerde yaayan ve
saltanatsren, gelmi gemi btn hkmdarlarn haberlerini ihtiva eden bir
tarih kitab yazmaa baladmve bu kitabmda, kinatn yaratlndan itibaren
iinde bulunduum zamana kadar cereyan edenhadise ve vakalar pepee ve
bir sraya gre almay kararlatrdm.Bu arada unu ifade edeyim ki, ben
bu kitabma tarih, ile ilgili btn hadiseleri aldm syleyemem;nk
Musul'da bulunan {Mellif kendisini kasdediyor) bir kimseye elbette
Dou ve Bat'mn en sonsnrnda cereyan eden hadiseler ondan uzak
kalacaktr. Bununla beraber bu kitabmda hi bir
-
tarihinin kitabnda toplanmayan bilgileri topladm syleyebilirim.
Bu kitabmn zerinde birazdnen kimse sylemi olduum bu szn doruluunu
hemen anlar.Ben nce, ihtilf hlinde kendisine ba vurulan, btn
tarihilerce itimada lyk grlen main EbCa'fer et-Taber'nin byk tarih
kitab (T-rhu't-Taber) ile ie baladm. Ayn zamanda bu kitaptabulunan
btn bab balklarn hi birini atlamadan kitabma aldm, Eb Ca'fer
et-Taber kitabnaald hadiselerin pek ounda muhtelif rivayetler
zikretmitir. Halbuki onun zikrettii burivayetlerden her biri ya bir
nceki rivayetin aynsn veyahut ok cz' bir farkn tekil
etmektedir.Ayrca o byle yapmakla ok az bir ey ilve etmekte veya
eksiltmektedir. te bu yzden ben, burivayetlerin en tamamn alp
kitabmda naklettim ve bu rivayetlere onun kitabnda bulunmayan
dierrivayetleri ilve ettim; ayrca her eyi yerlerine koymaya altm.
Neticede ilerde greceiniz zere,belli bir hadise hakknda
zikredilenlerin hepsi farkl kanallardan rivayet edilmekle birlikte
tek birsiyak oluturmu oldu.Taber Tarihi'ni bylece tetkik ettikten
sonra dier mehur tarih kitaplarna getim ve bunlar gzdengeirip
okudum. Bu arada Taber Tari-hi'nde bulunmayan, fakat ondan yapm
olduum nakillere bukitaplardan da bilgiler ilave ettim. Ayrca bu
'kitaplardan aldm btn bilgileri uygun olan yerlerinekoydum. Dier
taraftan Hz. Peygamber (S.a.)'in eshab arasnda cereyan eden
hadiseler ile ilgilihususlarda Eb Ca'fer et-Taber' nin
naklettiklerine her hangi bir ilvede bulunmadm. Ancak birinsan ad
veya aklanmasna ihtiya duyulan ve yahut da tarihilerce naklinde
ten-" kit bahis konusuolmayan hususlarda ilveler yaptm. Ayrca ben,
tarihiler arasndan doruluk, salam inan veklliyetli bilgi bakmndan
gerekten metin bir imam olan Eb Ca'fer et-Taber'ye itimat ettim.Bu
arada unu da ifade edeyim ki, ben, zikri geen tarihlerden (Mellif
bu tarihleri akazikretmenitir) ve mehur kitaplardan sadece yapm
olduklar nakillerde doruluklar ve tedvinettikleri eylerde
salamlklar bilinenlerden nakillerde bulundum. Bu nakilleri yaparken
de karanlkgecelerdeki krn yry, akl talaryla inci tanelerini bir
araya toplayann davran gibi hareketetmedim.Dier taraftan
tarihilerin bir tek hadiseyi eitli yllar ierisinde zikrettiklerini
ve her ay bu hadiseile ilgili bir takm eylerden bahsettiklerini,
neticede bu hadisenin btnln kaybedipparalandn, dolaysyla bu
hadiseden hi bir maksada ulalmadm, hatt derinlemesinednmedike hi
bir ey anlalmadn grdm. te bunun iin ben, tek hadiseyi bir
yerdetopladm, ve bu hadise ile ilgili her eyi hangi ay ve ylda
olursa olsun burada zikrettim. Bylece birtek hadise belli bir sra
ve insicam ierisinde pepee anlatlm oldu.Her yln byk ve mehur
hadiselerini husus balklar altnda, husus balklar altnda
toplanmasmmkn olmayan kk hadiseleri ise her yln sonuna eklediim Bu
Yln Dier Olaylar adntayan tek balk altnda topladm. Bu arada
lkelerin belli bir kesiminde ortaya kp hkm sren,fakat dnemi uzun
srmeyen birinden bahsettiim zaman, onunla ilgili haberlerin eitli
yerlereserpitirilmesi hlinde onun fazla tannmamas sebebiyle onunla
ilgili bu haberlerin bilinemeyeceinidnerek, batan sona kadar onunla
alkal btn hadise ve haberleri ilk defa ortaya knzikrettiim bahiste
anlattm.Ayrca her yln sonunda mehur limlerden, fazilet sahibi
kimselerden ve ileri gelen nllerden o ylierisinde vefat etmi
olanlar da zikrettim. Dier taraftan kitabmda, yazl birbirine
benzeyen,fakat telaffuzda farkl olan isimlerin yanl okunmalarm
nlemek, ayrca nokta ve hareke koymakklfetinden kurtulmak iin bu
isimlerin okunu ekillerini hareke ve harflerini yaz ile tesbit
ederekanlattm.
-
Bu kitabmla ilgili pek ok malzemeyi toplandktan sonra., pepee
gelen hadiseler ve birbirini takipeden engeller yznden, ayrca tarih
konusundaki bilgimin tamamlanp mkemmellemesi bakmndankitabm uzun
sre askya aldm.Ancak kendileriyle grp konumay en son isteklerim
arasnda saydm, gece sohbetlerinde vedp kalkma hususunda kendilerini
en iyi rnek addettiim bir grup din kardeimle bilgi ve faziletsahibi
dostlarm yazdklarm rivayet etmeleri iin benden bunlar dinlemek
istediler. Ben kitabmbitirmediimi ileri srp bunu yerine
getiremeyeceimi ifade ederek mazeret beyan ettim; nk osrada ben,
kitabn msveddesine tekrar gz atmam, dzeltmek istediim hatalar
dzeltmemi vekarlp atlmas gerekenleri de kitaptan karp atmamtm.
Onlar ise isteklerini srdryorlar,isteklerinde srar ediyorlar ve
bundan bir trl vaz gemiyorlard. Nihayet eserin tamamlanmasndanve
dzeltilmesinden, hatt lzumlu olan ksmlarn braklp, atlmas gerekli
olan ksmlarn karlpatlmasndan nce bunu benden dinlemee baladlar.
Halbuki gerektii ekilde megul olup bu eseritamamlamak iin, yardmc
ve destekleyici birinin bulunmamas, pepee gelen zntler ve
birbirinitakip eden musibetler yznden azmim gevemi ve aczim ortaya
kmt. Bu srada ise ihmal veftura tutulmutum, bir trl hedefime doru
sava gemisi gibi yol alrm diyemiyordum.Durum byle iken, kendisine
itaat etmem farz ve vacip emrine uymam gerekli ve lzm
olan,zerlerine ynelmesiyle faziletlerin sakland, kendilerinden yz
evirmesyle'cehalet ruhlarnngizlendii bir ahsiyet olan, gzel ahlk ve
beenilen hareketleri yok olmu iken tekrar dirilten,bunlar paralanp
rm iken tekrar yeni bir ekilde iade eden, adalet ve ihsann halkna
yayan,ikram ve ihsan tebeasn kuatan, cihanda adaleti ihya eden,
slm'n ve mslmanlarm rkn olan,Melik'r-rahrn lakabyla tannan, Allah'n
zafer, destek ve yardmna mazhar olup alini bir zat olan
efendimiz Bedrddin {L'l b. Abdullah)'in [3]
-Allah (C.c.) devletini ebed klsn!- bir buyruugeldi.te bu anda
zerimden ihmal kaftann ve tembellik elbisesini karp attm. Ayrca
divitimihazrlayp kalemimi dzelttim ve kendime: almak ve derlenip
toparlanmak zaman gelmitir;haydi bir an evvel toparlan! dedim.Ayrca
bo zaman kendim iin en mhim frsat saydm ve sr'atle bu eseri
tamamlamaa baladm.Zten Allah (C.c.) bir eyin olmasn istedii zaman
nce onun sebebini hazrlar. Burada hayretedilecek bir ey varsa o da
yar atlarndan sonuncusunun bile msabakay kazanmak istemesidir.
Benkendimi (tenkit) oklarna hedef yaptm, beni yerip knayanlarn
szlerine kar ise kendimi ortayaattm. nk me'hazlar (temel kaynak
eserler) zleni tasnif ekillerine ulat ve hatalarndzeltilmesi ve
eksiklerin tamamlanmas mahiyetindeki ilve ksmlar te'lif ve tashih
yoluylagzelletirilip tekrar gzden geirilerek tertipli bir mecmua
haline getirildii zaman bu tenkitlerindier eserlere yneltilmesi
daha uygun olur. Bununla beraber tenkitlerin bu esere de
yneltilmesiuygun der, nk hen kusurumu ikrar edip itiraf ediyorum ve
eserimdeki yanllarn yazm srasndaortaya km hatalar olduunu
sylemiyorum. Hatt bilmediklerimin bildiklerimden daha okolduunu da
tiraf ediyorum. Eserime manasna uygun olarak, el-Kmil fi't-tarh adn
verdini.Bilgi ve dirayet iddiasnda bulunan ve kendilerini ilim ve
rivayette engin denizler gibi derinlemizanneden nice limler grdm.
Bunlar tarihle megul olmann niha faydasnn, ksaca ve haberlerrenmek,
tarih bilgisinin niha maksadnn da gece sohbetlerinde ve dier
yerlerde bunlaranlatmaktan ibaret olduunu zannederek tarihle megul
olmay hakir grp hor gzle bakmaabaladlar; ayrca tarih ilminden yz
evirip onu bo bir ey saydlar.
-
te onlarn bu durumu, bakn in zne deil de sadece d grne eviren ve
cevheri boncukolan kimsenin hline benzer.Allah'n, kendisine selim
bir tabiat verip doru yolu gsterdii kimse, tarihle megul olmann pek
okfaydalar olduunu, hatta dnyev ve ulrev bir ok menfaatlarnm
bulunduunu gayet kolaylklaahlar. Biz burada tarihin faydalar
hakknda aklmza gelen baz eyleri syleyeceiz, geri kalanksmlarn ise
eserimizi grp okuyacak olann karihasna brakyoruz.Tarihle megul
olmann salad baz dnyev faydalar unlardr :1- Apak bir gerektir ki,
insan lmszl sever ve yaayanlar halkasnda bulunmay tercih eder.nsann
dnk grd veya iittikle-riyle gemi milletlerin haber ve hadiselerini
ihtiva edenkitaplar okumas arasndaki fark keke bir bilmi olsaydm!
Tarih kitaplarn okuyan bir kimsegemi alarn insanlaryla ayn asrda
bulunmu gibi olur; bu kitaplardaki hadise ve haberlerirenen kii de
bu insanlarla karlam gibi olur ve kendisini onlarn arasnda bulur.2-
Hkmdarlar, ellerinde emretme ve menetme yetkisi bulunan idareciler,
tarih kitaplarnnmuhtevalarna vakf olduklar zaman, zalimlerin ve
gaddarlarn gidiat ve hareketlerini, buhareketlerin tarih kitaplarna
geirilerek halkn bunlar birbirlerine aktardklarn,
sonrakilerinncekilerden rivayet yoluyla bunlar birbirlerine
naklettiklerini onlarn bu hareketlerinin gerilerindekt bir isim ve
halkn dillerinde kt bir an braktklarn, lke ve memleketleri nasl
harabeyeevirdiklerini, Allah' m kullarn helak edip mahvettiklerini,
halkn mallarn telef edip onlarndurumlarn bozduklarn renirler ve
bylece onlarn bu davranlarn irkin grerek bu ekildehareket etmekten
vaz geerler ve bu hareketlerden uzak kalrlar.Dier taraftan yine
onlar, dil idarecilerin gzel hareketlerini, kendilerinden sonra
gerilerinde gzelanlar braktklarn, lke ve memleketlerinin
mamurluklarn, mallarnn oaldn renirler vebylece onlarn bu
hareketlerini beenirler, byle yapmaya zenirler ve bu uurda gayret
gsterirler;ayrca buna ters den davranlar da brakrlar.Bundan baka
onlar tarih okumakla, dmanlarn verecekleri zararlar bertaraf edecek
isabetligrleri de renirler ve bu sayede kendilerini tehlikelerden
kurtarrlar, kymetli ehirleri ve bykmemleketleri de korumu olurlar.
Eer tarih okumann bunlardan baka faylar olmasayd, bunlar
bileiftihar etmeye yeter ve artard.3- nsan tarih okumakla tecrbeler
kazanr, bir takm hadiseleri renir ve bunlarn neticelerinikolayca
kestirebilir; nk dnyada vukua gelmi hi bir hadise yoktur ki, onun
ayn veya bir benzerimeydana gelmemi bulunsun. te kiinin bunlar
vastasyla akl geliir ve lider olmaa ehliyetkazanr. Manzum olarak
birinin syledii u sz ne kadar gzeldir; Grdm ki insanda iki trl
aklvardr : Doutan olan ve sonradan kazanlan akl.Doutan olan akl
insanda yoksa, Sonradan kazanlan bir akln faydas olmaz.Perdelenen
gzler bir ey grmeyince, Gne aydnlnn ona faydas olmaz.Bu manzumeyi
syleyen kimse, doutan olan akl ile Allah'n insan iin yaratm olduu
tabi akl,sonradan kazanlan akl ile de tabi akln tecrbe kazanm
eklini kasdetmitir. Ayrca bu kimsesonradan kazanlan akln deerini
byterek onu ikinci derecede akl saymtr. Yoksa sonradankazanlan akl,
tabi akln tecrbe ile art kazanm eklinden baka bir ey deildir.4-
nsan sahip olduu tarih kltryle eitli meclis ve ihtifallerde bir
eyler anlatmak, nadir ve gzeleyler nakletmekle bir gzellik kazanr;
hatt btn yzler kendisine evrilir, kulaklar dikkatlekendisini dinler
ve kalpler onun anlattklarn holanarak inceden inceye dnmeye
balar.
-
Tarih ile megul olmann salad uhrev faydalardan bazlar ise
unlardr :1- Akll ve zeki kimse tarih kitaplarn okuyup zerinde
dnnce, ayrca dnyann durmadan kendiehliyle deitiini ve
musibetlerinin kendisinde mukim olan kiilerin bana dkldn, dnyannhem
onlarn canlarn ve hem de mallarm ellerinden ekip aldn, kklerini ve
byklerini yokettiini, erefli ve erefsiz hibir kimseyi hayatta
brakmadn, zorluk ve skntlarndan zengin vefakirin kurtulmadn grnce,
dnyadan el eker, ondan yz evirir, ahiret iin hazrla ynelir,
busaylanlarn hi birinin bulunmad ve skinlerinin bu noksanlardan
uzak ve arnm olduu bir yurda(cennete) rabet eder. Belki birisi kp:
Biz tarih okuyan ve tarih hadiselere bakan hi bir kimsenindnyadan
el ekip hirete yneldiini ve ahiretin yksek derecelerine rabet
ettiini grmyoruz.diyebilir. Ah keke bilseydim! Bu sz syleyen kii,
vaaz ve tlerin efendisi, szlerin en fasihiolan Kur'an- Kerim'i
okuyan, bununla birlikte az da olsa dnya metamdan bir eyler peinde
olannice kimseler grmtr; nk kalpler dnya sevgisiyle doludurlar.2-
Tarih okuyan kii, bu sayede ahlkn gzelliklerinden olan sabr ve
dayankll (teselli bulmay)huy hline getirir; nk akll kii stn bir
peygamberin ve byk bir hkmdarn, hatt hi birbeerin dnyann
musibetlerinden kurtulmadm grnce onlarn basma gelen felket ve
musibetlerinkendi bana geleceini de bilir. Bir iirde Meien yle
denilir: Ben Gziyye'denim; eer oazgnlk edip taknlk yaparsa ben de
taknlk yaparm. Eer o doru yolda olursa ben de doruyolda
olurum.Kur'n- Kerm'de zikredilen kssalar bu hikmete dayanmaktadr.
Bir yette: phesiz bunda aklolan, yahut kalp huzuru iinde kulak
veren kimseler iin elbette bir t vardr. (Kf, 37) buyurulur.Eer bu
sz syleyen kii, Kur'an'da zikredilen kssalardan Allah'n bunlarla
hikye ve gecesohbetlerinde anlatlan eyleri murad ettiini sanyorsa,
o: Bu yetler O'nun bakasna yazdrp dakendisine sabah-ak-am okunmakta
olan evvelkilere it masallardr. (Furkn, 5) diyen sapklarnszlerine
sarlm olur.Allah (C.c.)'tan bize anlayl bir kalp, doruyu syleyen
bir dil vermesini, sz ve hareketlerimizde
doruya muvaffak klmasn isteriz. O, bize kfidir, ne gzel
Vekil'dir.[4]
SLM'DA TARH KULLANILMAA BALANMASI [5] Rivayet edildiine gre, Hz.
Peygamber (S.a.) Medine'ye hicret ettii gaman yazlarda
tarihkullanlmasn emretmitir. Fakat doru ve mehur olan gre gre tarih
kullanlmasn emreden Hz.mer (R.a.)'dir.a'b'nin anlattna gre bu yle
olmutur :Eb Ms el-E'ar (R.a.) Hz. mer'e bir mektup gndererek:
Sizden bize mektuplar gelmekte, fakatzerlerinde tarih
bulunmamaktadr. demitir. te bunun zerine Hz. mer istiare
maksadylasahabeleri bir araya toplamtr. Onlardan birisi tarih
balangc olarak Hz. Peygamber (S.a.)! inpeygamber oluunun, bir dieri
de Raslllah (S.a.)'m hicretinin esas alnmasn ileri srmtr.Bunun
zerine Hz. mer (R.a.): Raslllah'm hicreti hak le btln arasan
ayrmtr. Bunun iinO'nun hicretini tarih balangc olarak kabul
ediyoruz. buyurmulardr.Meymn b. Mihrn'm anlattna gre, Hz. mer'in
eline zerinde aban ay yazl olan bir mahkemehcceti verilmi, bunun
zerine o: Bu hangi aban aydr? Gelecek aban ay m, yoksa
ierisinde
-
bulunduumuz aban ay m? diye sorduktan sonra yannda bulunan
sahabelere dnerek:evrenizdeki insanlara anlayabilecekleri bir tarih
balangc tayin edin. buyurmulardr. Hz.mer'in bu sz zerine
sahabelerden bi-risi, tarih konulmasna Zlkarneyn'in dneminden
balatan(Bizansllar)'m kulland bu tarihten balatlmasn teklif etmi,
fakat Hz. mer; Bu bizim iin uzunsaylr. diyerek reddetmitir. Ayn
sahabe bu defa, ranllarn tarihinin kullanlmasn teklif etmi,ancak
ran ahlarndan her birinin tahta karken kendi tahta kn tarih balangc
sayd vekendinden ncekilerin balatt tarihi kaldrd ileri srlerek,
onun bu teklifi yine kabuledilmemitir. Neticede istiareye katlanlar
Hz. Peygamber (S.a.)'in Medine'de ne kadar kaldnhesapladlar ve on
sene kaldn tesbit ettiler. Bunun zerine Raslllah (S.a.)'m hicretini
tarihbalangc olarak kabul ettiler.Muhammed b. rn anlatyor :Adamn
birisi Hz. mer'in huzurunda ayaa kalkarak: Bir tarih balangc tayin
edin. demesizerine Hz. mer ona: Hangi tarihi kabul edelim? diye
sormu, o da: Acemlerin yapt gibi falanyln falan ay eklinde
olabilir. demi, Hz. mer: ok gzel, bu ekilde bir tarih
balatnz.buyurmular ve ittifakla hicreti tarih balangc olarak kabul
etmilerdir. Sonra onlar, hicret ylnnhangi aydan batlaca hususunda
deiik grler ortaya atmlardr. nce Ramazan ayndanbalatlmasn ileri
srmler, fakat sonra haclarn dn ay, ayn zamanda haram ay
olanMuharrem'den balatlmasn kabul etmiler ve ittifakla bu ayn
hicretin birinci ay olmasnkararlatrmlardr.Sa'd b. el-Mseyyeb'in
anlattna gre, Hz. mer (R.a.) sahabeleri bir araya toplayarak
onlara:Yazlarmz iin tarihi hangi gnden balatalm? diye sormu, bunun
zerine Hz. Ali (R.a.}:Raslllah (S.a.)'m hicretinden ve mriklerin
diyarn terkettii gnden balatalm. buyurmutur.Hz. mer, onun bu
teklifini kabul ederek hicreti tarih balangc olarak kabul
etmitir.Arar b. Dinar'n anlattna gre, Yemen'de bulunduu srada
yazlarna ilk defa tarih koyan kii Ya'lb. meyye'dir.slmiyetten nceki
dnemlerde, Hz. brahim (A.s.)'in oullar brahim (A.s.) ile olu smail
(A.s.)'hKa'be'yi bina etmesine kadar Hz. brahim'in atee atld zaman
tarih balangc kabul etmilerdir.Sonra Hz. smail' in oullar,
birbirlerinden ayrlncaya kadarki dnemde Ka'be'nin ina
edilipkurulmasn tarih balangc olarak kararlatrmlardr. Bylece
Til-me'den kan her kavim,ktklar tarihi kendileri iin tarih balangc
saymlar; hatta Hz. smail'in oullarndan olup daTihme'de kalan ve
Zeyd-oullar'ndan olan Sa'd, Nehd ve Cleyne Tihne'den klarn Ka'b
b.L'ey'in lmne kadar kendileri iin tarih balangc kabul
etmilerdir.Bundan sonra onlar Fl vak'asma kadar Ka'b b. L'ey'in lmn
tarih balangc olarakkullanmlardr. Daha sonra Hz. mer (R.a.)'in
hicreti tarih balangc olarak kararlatrmasna kadarFl vak'as tarih
balangc olarak devam etmitir. Hz. mer'in hicreti tarih balangc
kabul etmesiise hicr on yedi veya on sekiz ylnda olmutur.Dier
taraftan her Arap kabilesi, zerinde ittifak ettikleri bir tarih
balangc bulunmad iin mehurhadiseleri kendilerine tarih balangc
semilerdir.Mesel onlardan bir air :Dikkat et, ben lmszl arzu
ediyorum; aklm ise doum zamanm olan Hucr'un
dneminikavramaktadr.mealinde syledii bir beyitle doum tarihinin
mru''l-Kays'm babas Hucr'un dnemine rastladndile getirmitir.
-
Nbia el-Ca'd:Kim beni sorarsa, bilsin ki ben Hunn gnlerinde (yni
Mnzir b. Mssem'nm dnemindeki salgndeve hastal zamannda) yaam
genlerdenim.mealinde syledii bir beyitle kendi tarihini aralarnda
hkm sren salgn hastalk hadisesininzaman ile anlatmtr.Bir baka ir de
:O, bn Hemmm'm Has'an kabilesi zerine yapt baskn srasnda bir brmck
ve kundakierisinde bulunuyordu. mealindeki beytiyle bahsettii
kiinin tarihini bu hadise ile vermitir.Hulsa her Arap kabilesi
kendince mehur olan bir hadiseyi tarih balangc kabul etmitir.
Eeronlarn, zerinde ittifak ettikleri bir tarih balangc bulunsayd,
tarih konusunda ihtilafl hareket
etmemi olacaklard. Dorusunu ise en iyi Allah "bilir. [6]
ZAMAN KAVRAMI
Zaman, gece ve gndzn saatlerinden ibarettir. Bazen ksa ve uzun
sren mddete de zaman denilir.Araplar: Sana meyvelerin topland zaman
geldim. derler. Bununla meyvelerin derildii vaktikasdederler. Yine
onlar zaman kelimesini oul kalbna sokarak (ezmn eklinde): Sana
EmirHaccc'm emirlik zamanlarnda geldim..derler. Bununla da onun
emirlik vakitlerinden her bir vakti,
zamanlardan bir zaman telakki ederler. [7]
Balangcndan Sonuna Kadar Btn Zaman (Dnyann mr) Bu hususta
alimler farkl grler beyan etmilerdir. Sa'd b. Cbeyr in Ibn Abbs
(R.a.)'tanrivayetine gre o, btn zamann (dnyann mrnn) yedi bin yl
olduunu sylemitir.Vehb b. Mnebbin ise, dnyann mrnn alt bin yl
olduunu ileri srmtr.Eb Ca'fer et-Taber diyor ki : Bunlarn arasndan
doru olan ve shhatine dellet eden bn mer(R.a.)'in Hz. Peygamber'den
rivayet ettii u hadistir : Raslllah (S.a.) yle buyurur :
Sizdennceki milletlerin mrlerine nisbetle sizin mrnzn mddeti,
ikindi namaz ile gnein batmasarasndaki zaman kadardr.Enes (R.a.)
ile Eb Sa'd (R.a.) bu manada bir hadis rivayet etmiler, fakat
Raslllah'm ikindinamaz yerine ikindiden sonra eklinde bir ifade
kullandn sylemilerdir.Eb Hreyre (R.a.)'nh rivayet ettii bir hadiste
Raslllah (S.a.): e-hdet ve orta parmaklarnyanyaa getirip aret
ederek, ben kyamete u kadar bir zaman kala peygamber olarak
gnderildim.buyurdular.Cbir b. Semura, Enes, Sehl b. Sa'd, Breyde,
Mstevrid b. eddd ve Ensardan bir grup byk zatbu manada Hz.
Peygamber (S.a.)'den hadis rivayet etmilerdir. te bunlar sahih
olarak kabul edilenhaberler (hadisler) di r.Eb Ca'fer'in ifadesine
gre, Yahudiler ellerinde bulunan Tevrat'a dayanarak Hz. dem
(A.s.)'inyaratlmasndan Hz. Peygamber (S.a.Vin hicretine kadar geen
srenin drt bin alt yz krk iki seneolduunu ileri srmlerdir.Hristiyan
olan Yunanllar ise Hz. dem'in yaratlmasndan hicrete kadar geen
srenin be bin dokuzyz doksan iki yl bir ay olduunu sylerler.
-
Yine Hristiyanlara gre, Yahudiler Tevrat'ta vasflar ve ne vakit
peygamber olaca yazl olan Hz.sa (A.s.)'mn peygamberliini inkr etmek
iin kendi tarihleri ile Hristiyanlarn tarihi arasndakiyllar
eksilttiler ve Hz. sa'nm peygamber olarak gnderileceine dair
Tevrat'ta belirlenen vaktinhenz gelmediini ileri srerek,
kendilerinin onun peygamber olarak gnderilecei vakitbeklediklerini
sylediler.Eb Ca'fer et-Taber diyor ki : Bana gre onlarn zuhurunu
bekledikleri ve Tevrat'ta evsaf bildirilenahs sa (A.s.) deil,
Deccal'dir.Mecsler (ateperestler) se, Keymers (Geymers) 'in
hkmdarlndan hicrete kadar geensrenin bin yz otuz dokuz yl olduunu
ileri srmlerdir. Bununla birlikte Mecsler,Keymers'ten te bir ey
zikretmezler ve onun Adem (A.s.) olduunu iddia ederler.Eb Ca'fer
et-Taber'nin ifadesine gre, Keymers hakknda, gemie ait haberler
konusunda bilgisahibi olan kimseler farkl grler ortaya atmlardr.
Bunlardan bir ksm Mecslerin yukardageen grn kabul etmitir, dier bir
ksm da, Keymers'in yedi iklime sahip olduktan sonradem adn aldn,
aslnda onun dem deil, Hm b. Yfes b. Nh (dorusu Hm deil,
Gmir'dr)olduunu, Hz. Nh (A.s.)'a iyilik edip itaatte bulunduu iin
Nh (A.s.)'un kendisine ve zrriyetinelkelere sahip .olmas, mlknn
kesiksiz bir surette devam etmesi ve uzun mrl olmas yolundaduada
bulunduunu ve Nh (A.s.)'un duasnn kabul edildiini, dolaysyla
Keymers'in ve neslininFarslara hkmdar olduunu, bu saltanat ve
mlklerinin Mslmanlarn Medin'e girip mlk vesaltanatlarn ellerinden
alncaya kadar devam ettiini sylemilerdir. Bunlardan baka
Keymershakknda daha farkl grler ileri srenler de vardr.Bu
aklamalardan sonra Eb Ca'fer et-Taber, bir takm balklar altnda
zaman ve vakitlerin hadis(sonradan) olduu, Allah (C.c.)'m zaman
yaratmazdan nce bir ey yaratp yaratmad, lemin faniolup sadece
Allah'n baki olduu ve her eyi yaratann O olduu konularn zikretmi ve
buhususlarda bahsi burada uzun kaan bir ok deliller serdetmitir.
Halbuki bunlarn yeri, zelliklemuhtasar olanlar gz nne alnacak
olursa tarih kitaplar deildir. Bunlarn bahsedilecei yerlerusul
ilimlerine (kelm ve akaide) ait olan kitaplardr. Kelm alimleri
(mtekellimn), bu konularkitaplarnda olduka gzel anlatmlardr. te
bundan dolay bu konular kitabmza almamay daha
uygun grdk. [8]
Yaratmann Balangc ve lk Yaratlan Ubde b. Smit'in rivayet ettii
sahih bir haber (hads)de Hz. Peygamber (S.a.) yle buyurmutur :Allah
(C.c.)'n ilk yaratt ey kalemdir. Allah, kaleme Yaz dedi, o da olup
bitecek her eyiyazd. bn Abbs (R.a.)'tan da bu manada bir hadis
rivayet edilmitir.Muhammed b. shk ise bu hususta unlar sylyor :
Allah'n ilk yaratt ey, aydnlkla karanlktr.Allah, karanl simsiyah
bir gece, aydnl ise parlak ve bembeyaz bir gndz yapt. Fakat
hadsedayanan birinci gr daha dorudur. bn shk ise bu szn bir senede
dayanmadan sylemitir.Eb Ca'fer et-Taber, Sfyn'm Eb Him vastasyla bn
Abbs (R.a.)'tan : Allah hi bir eyiyaratmadan nce Arnn zerindeydi.
Allah'n ilk yaratt ey kalemdir. Kalem, kyamete kadar olupbitenleri
yazmtr. tarzndaki rivayetine kendi kendine itiraz ediyor ve yle
cevap veriyor : Eerbu hadis sahih ise, u'be bu hadsi Eb Him'den :
Allah'n ilk yaratt ey kalemdir. tarznda
rivayet etmi ve : Allah Ar' mm zerinde idi. cmlesini
sylememitir. [9]
-
Kalemden Sonra Yaratlan eyler Allah (C.c), kalemden ve kaleme
kyamete kadar meydana gelecek olan hadisleri ve vukuat
yazmayemrettikten sonra, ince bir bulut yaratt. Eb Rezn
el-Ukayl'nin : Yaratklar yaratmazdan nceRabbimiz nerede idi?
sualine cevap veren Hz. Peygamber'in : Altnda ve stnde hava bulunan
birbulutta idi. Sonra O, suyun zerinde Ar'n yaratt. hadisinde
bahsettii bulut ite bu buluttur. Ayrca: Onlar, ille de Allah'n
bulutlan glgeler iinde kendilerine gelmesini (ilerini bitirmesini)
mibekliyorlar? (Bakara, 210) yetinde geen bulut da bu buluttur.Bana
gre bu husus zerinde biraz dnmek gerekir, nk az nce Allah'n ilk
yaratt eyinkalem olduu ve ona kyamete kadar olup bitenleri yazmasn
emrettii konusu geti. Sonra ise bufasln banda : Allah'n kalemi
yaratt ve ona kyamete kadar olup bitenleri yazmasn emrettii,sonra
da bulutu yaratt ifade edildi. u bir gerektir ki, yaz yazmak iin
nce bir alete ihtiyavardr, bu alet ise kalemdir. Ayrca yaznn
yazlaca bir ey daha gereklidir ki, bu da Levh-mahfuzdur. Aslnda
kalemden sonra ikinci olarak Levh- mahfuzsun zikredilmesi
gerekirdi. Geriiin dorusunu en iyi bien Allah'tr, fakat Lehv-
mahfuz un yaratlnn kalemden sonrazikredilmemesi, belk de mlzemet
(kalem ile zerine yazlacak olan eyin birbirini gerektirdiiesasndan)
hareketle lafzn manasndan anlalaca dncesine dayanmaktan ileri
gelmektedir.Bundan sonra alimler, Allah'n buluttan sonra neyi
yaratt hususunda farkl grler ortaya attlar,Dalhk b. Mudhm'in bn
Abbs (R.a.)' tan riyavetine gre : Allah'n ilk yaratt ey Ar'tr;
sonraonun zerine istiva etmitir (kmtr).Dier alimler ise : Allah'n
Ar'tan nce suyu yarattn, sonra Ar' yaratp onu suyun
zerineyerletirdiini ileri srmlerdir. Bu gr ayn zamanda bn Abbs'tan
rivayette bulunan Eb Salihile bn Mes'd ve Vehb b, Mnebbih'in de
grleridir.Bir dier rlyavete gre : Allah (C,c), kalemden sonra
Krs'yi, sonra Ar', sonra havay, sonra-karanlklar, sonra da suyu
yaratm ve Ar' suyun zerine yerletirmitir.Eb Ca'fer et-Taber diyor
ki : Ar'tan nce suyun yaratldn ileri srenin gr, Eb Rezn'inRasllah
(S.a.)'tan rivayet ettii hadse dayand iin daha dorudur.bn Abbs'tan
rivayette bulunan Sa'd b. Cbeyr'in grne uygun den bir dier gre gre
ise :Allah, Ar' yarattnda su rzgarn zerinde bulunuyordu. Eer durum
byle ise, su ile rzgarAr'ta nce yaratlm olurlar.Bir baka alim de :
Allah, hi bir eyi yaratmazdan bin sene nce kalemi yaratmtr.
diyor.Yine limler, Allah'n gkleri ve yeri yaratmaa balad gn
konusunda farkl grler ilerisrmlerdir.Abdullah b. Selm, Ka'b, Dahhk
ve Mchid Allah'n yaratmaa balad gnn pazar gnolduunu sylerler.Eb
Hreyre (R.a.)'nin grne katlan Muhammed b. sHk da bu gnn cumartesi
olduunu ilerisrer.Yine alimler, Allah'n her gn neyi yaratt
konusunda ihtilf ettiler. Abdullah b. Selm bu konudayle sylyor :
Allah (C.c), yaratmaa pazar gn balad, yerleri pazar ve pazartesi
gnleriyaratt, dalar ve yiyecekleri (rzklar) sal ve aramba gnleri
yaratt, gkleri perembe ve cumagnleri yaratt, cuma gnnn son
saatlerine doru Allah gklerin yaratlmasn tamamladktan sonraayn saat
ierisinde dem (A.s.)'i yaratt. te kyamet bu saatte kopacaktr.
-
bn Mes'd ve Eb Salih'in kendisinden yapt bir rivayette bn Ab-bs
da bu grtedirler. Ancakonlar dern (A.s.)'in yaratl ile cuma gnndeki
son saat hakknda sz etmemilerdir.Ali b. Eb Talha'nm kendisinden
yapt bir rivayette bn Abbs (R.a.) yle diyor : Allah
(C.c),yiyecekleri ile birlikte yeri yaymadan yaratt, sonra ge
ynelip onlar yedi kat olarak tesviye(tanzim) etti, bundan sonra da
yer yzn yayd. te bu : Bundan sonra yeri deyip yayd. (Nzit.30)
yetinde bildirilen durumdur. Bana gre doru olan gr budur.krime'nin
kendisinden yapt bir rivayette yine bn Abbs yle diyor : Allah
(C.c), dnyayyaratmazdan ikibn yl nce Beyt'i (Beyt-i m-mr'u) drt rkn
(ke) zerinde suyun zerine koydu.Bundan sonra Beyt'm altndan yer
denip yayld. bn mer (R.a.) de bu grtedir.Sdd Eb Salih, bn Abbs11 an
rivayet eden Eb Mlik, Mr-ret'l-Hemdn ve bn Mes'd'danrivayet ederek
: Yerde ne varsa hepsini sizin iin yaratan, sonra da ge ynelip
onlar yedi glihalinde tesviye (tanzim) eden O'dsr... (Bakara, 29)
yetinin izahnda unlar sylyor : Allah,sudan nce hi bir ey
yaratmazdan evvel Ar' suyun zerindeydi. O, dier yaratklar
yaratmakisteyince sudan duman kartt, duman ise suyun zerine
havalanp ykseldi, Allah (C.c. )bu ykselendumana sema (gk) adn
verdi. Sonra suyu kurutarak tek bir yer hline getirdi. Bundan sonra
yeriparalayp onu iki gn ierisinde yani pazar ve pazartesi gnlerinde
yedi para (tabaka) yapt : Allah,yeri balk zerinde yaratt, bu balk ;
Nn. Kaleme andolsun ki... (Kalem, 1) cmlesiyle balayanve bu srenin
adn alan Nn (balk)'dur. O, bal suyun ierisinde, suyu yaln ve dz
tazerinde yaratt, bu ta melekin srt zerine koydu, meleki de kaya
zerine yerletirdi, kayayrzgara brakt. te bu kaya, yerde ve gkte
bulunmayan, fakat Hz. Lokman tarafndan zikredilenkayadr. Balk
kmldad, onun bu kmldamasyla yer sarslp salland, bunun zerine Allah,
yerinzerine dalar yerletirip ykseltti, bylece yer sabitleip
istikrar kazand. Bundan dolay dalaryere kar iftihar edip nrler. te
bu : Yerin insanlar ile birlikte sarslmamas iin yeryzndesabit ve
yksek dalar yarattk.. (Enbiy, 31) yetinde ifade edilmitir.bn Abbs
Dahhk, Mchid, Ka'b ve dierlerinin sylediklerine gre; Allah'n yeri
ve gyaratt alt gnden her biri (dnya yl itibariyle) bin yldr.Bana
gre, Allah (C.c.)'m yer yzn falan gn, gk yzn falan gn yaratt
tarzndaki rivayet vehaberler mecaz olarak kabul edilmelidir; nk
bunlar yaratld zaman gn ve gece diye bir eyyoktu. Aslnda gnler,
gnein dousuyla bat arasndaki zamandan ibarettir. Geceler ise,
gneinbatyla douu arasndaki zamandan ibarettir. O zaman ise ne gne
ve ne de gk yz vard. Gnmefhumundan murat ise, Allah'n her eyi bir
gn ls ierisinde yaratmasndan ibarettir. Meselbir ayette : Orada
sabah akam onlar iin rzklar da vardr. (Meryem, 62) buyu-rulur.
Halbuki
cennette sabah akam diye bir ey yoktur. [10]
Gece ve Gndzden Hangisinin Daha nce Yaratld Biz, yukarda Allah
(C.c.)'m vakit ve zamanlar yaratmazdan nce yaratm olduu varlklar,
vakit vezamanlarn gece ve gndzn saatlerinden ibaret olduunu ve
bunlarn da gne ile ayn felekderecelerindeki hareket ve seyrinden
meydana geldiklerini anlattk.imdi gece ve gndzden hangisinin
dierinden nce yaratlm olduunu anlatacaz.Bu hususta alimler farkl
grler ileri srmlerdir. Bu alimlerin bir ksm, gecenin gndzden
nceyaratlm olduunu iddia etmi ve iddiasnn doruluuna, gndzn gnein
aydnlndan meydana
-
geldiini, gne batt zaman gecenin ortaya ktn, bylece gndzn
aydnlktan ibaret olduunuve bu aydnln geceden ibaret olan karanln
zerine geldiini, gnein aydnlnn geceninzerine gelmemesiyle gecenin
sabit kaldm delil gstererek, bunlar, gecenin gndzden nceyaratlm
olduunun bir isbat saymtr. Bu, ayn zamanda bn Abbs (R.a.)'m da
grdr.Dier alimler ise gndzn geceden nce yaratldn ileri srmler ve
iddialarna, Allah var ikenO'nunla beraber hibir eyin olmadm, gece
ve gndz diye bir eyin bulunmadn, hatta geceyiyaratmeaya kadar btn
yaratklarnn O'nun nuruyla aydnlandn delil gstermilerdir.bn Mes'd
(R.a) bu hususta yle diyor : Rabbinizin katnda gece ve gndz diye
bir ey yoktur;gklerin nuru (aydnl) O'nun zatnn nurundan
kaynaklanmaktadr.Eb Ca'fer et-Taber, yukarda zikredilen delillere
ve : Sizi yaratmak m daha g, yoksa g m?ki onu bina eden Allah'tr.
O, onun (gn) boynunu ykseltti ve ona bir nizam verdi. Onun
gecesinikarartt, gndzn de (aydnla) kard. (Nzit, 27,28,29) ayetinde
Allah (C.c.)'n geceyigndzden nce zikretmesine dayanarak birinci grn
daha doru olduunu sylyor.Ubeyd b. Umeyr el-Hris yle diyor : Ben,
Hz. Ali (R.a.)'nin yannda bulunuyordum. Bu srada bnel-Kevv' ona
aydaki siyahl sordu. Hz. Ali ona : te bu silinen ayet (nine)tir.
karlnverdi. Hz. Ali bu szyle : Biz gece ile gndz iki ayet (niane)
kldk; gece ayetini silip, gstericiolan gndz ayetini getirdik.
mealindeki ayete iaret etmiti. (sr, 12).bn Abbs, Mchid, Katde ve
dier alimler de bu gr ifade eden ibareler kullanmlardr.Bundan-
dolay Allah, gece ve gndz yaratt, fakat gnei aydan daha parlak
kld.Eb Ca'fer et-Taber, bu bahiste, bir ka sayfa tutan ve olduka
uzun olan bn Abbs'm Hz.Peygamber (S.a.)'den rivayet ettii bir
hadisi nakletmektedir. Bu hadiste, gne ve ayn yaratllar,bunlarn
hareket ve seyirleri, bunlarn enber ve kasnak (veya araba) eklinde
iki ara zerinde olupher aracn yz altm kulpu bulunduu, kulplar
saysnca meleklerin bu aralar kulplarndantutarak ektikleri, sonra ay
ve gnein bu aralardan derek yer ile gk arasndaki bir
denizedaldklar], bu durumun gne ve ay tutulmasn meydana getirdii,
sonra meleklerin uy ve gneidenizden kardklar, bunun da ay ve gne
tutulmasnn sona ermi olduunu gsterdii, gibi konulargemektedir.Sonra
o, yldzlardan ve onlarn seyir ve hareketlerinden, gnein batdan
domasndan, batdaCbers (Sryancesi : Markisy), douda Cbelk (Sryancesi
: Bercisy) adnda iki ehirbulunduundan, bunlarn her birinin on bin
kaps olduundan ve her kapy on bin muhafzkoruduundan kyamete kadar
bu muhafzlara bir kere muhafzlk yaptktan sonra bir daha
sragelmediinden bahsetmektedir.Ayrca o, Mensik ve Srs (veya
Tris)'ten Ye'cc ve Me'cc gibi anlatlmasna gerek olmayankavimlerden
ve dier bir takm eylerden de bahsetmektedir.Ben, akl ve manta ters
den bu gibi eyleri kitabma almaktan kandm. Eer onun
anlattklarnnisnad sahih olsayd, elbette biz de bunlar zikrederdik
ve sylerdik. Fakat bu hads sahih deildir.Ayrca byle mhim ve byk
meseleleri, bunun gibi zayf isnadlara dayanarak kitaplara
geirmekdoru ve caiz deildir.Biz, burada Allah (C.c.)'m yaratmak
istedii varlklarn ilk yaratllarndan, bunlarn
yaratllarnntamamlanmasna kadar dnya yllar ve zaman itibariyle ne
kadar vakit gemi olduunu anlattk.Bizim bu kitab yazmaktan maksadmz
ise, yukarda akladmz zere, Rablerine isyan edendiktatr zalim
hkmdarlar ile Rablerine itaat eden hkmdarlarn tarihini ve
kendilerine eliler vepeygamberler gnderilen kavimlerin yaadklar
zaman ve vakitleri anlatmaktan ibaretti. Ayrca biz,
-
tarihlerin tesbitine yarayan, vakit ve saatlerin bilinmesine
yardm, eden gne ve ayn hllerini deyukarda anlattk. imdi ise,
kendisine ilk defa Allah (C.c.) tarafndan devlet ve nimet verilen,
bunimeti kfranla karlayp O'nun Rablin inkr eden ve kibirlenen, bu
yzden Allah tarafndankendisine verilen nimetler elinden alnarak
zelil ve rsvay edilen varlktan (eytandan) bahsedeceiz.Bundan sonra
da onun yolundan giden ve izini takip eden, bu yzden Allah'n nikmet
ve belsnaurayandan sz edeceiz. Bunu takiben de, Allah (C.c.) izin
verirse onun zamannda veya ondan sonraRablerine itaat eden, ileri
ve hareketleri vlen hkmdarlar ile elilerden ve peygamberlerden
bahsedeceiz. [11]
BLS'N KISSASI, LK DURUMU VE HZ. ADEM (A.S.)' YOLDAN IKARMASI
Allah'a isyan edenlerin birincisi, lideri ve bakan bls'tir.
Anlatldna gre, Allah bls'i gzel birtarzda yaratm, onu sema, dnya ve
yer yzne hakim ve malik klmt; ayrca onu, bunlara ilvetencennet
bekilerinden biri yapmt. Fakat o Rabbine kar byklenip tanrlk
ddiasnda bulundu veidaresi altndakileri kendisine ibadet etmeye
davet etti. Bu yzden Allah, onu rahmetinden kovupeytan klna soktu;
hilkat ve suretini irkinletirdi. Ayrca Allah, lutfuyla baladklarn
elindengeri ald, ona hemen net edip gklerinden uzaklatrd. Sonra
onun ve taraftarlarnn ahirettekiyerlerini cehennem kld. Biz,
cehennem ateinden, Allah'n gazabndan ve yksek dereceler
eldeettikten sonra tekrar dmekten Allah'a snrz.imdi gemi alimlerin
naklettikleri haberlere dayanarak, Allah'n b~ ls'e verdii
nimetleri, onunhaksz yere yapm olduu iddialar anlatacaz. Bunun
peinden de onun saltanat ve hkmdarlzamanndan, bunlarn kendisinden
alnmasna kadarki zaman ierisinde meydana gelmi hadiselerden
ve saltanatnn elinden k sebebinden bahsedeceiz. [12]
blis ile lgili Haberler ve Saltanat Esnasnda Cereyan Eden
Hdiseler bn Abbs (R.a.) ile bn Mes'd (R.a.)'un rivayetlerine gre,
blis sema dnyann mlk ve saltanatnasahipti ve o, kendilerine cin
denilen meleklerden bir kabileye mensuptu. Cinlere bu ismin
verilmesi,onlarn cennetin muhafzln yapmalarndan ileri gelmekteydi.
bls, sema dnyann mliki olmaklabirlikte, ayn zamanda cennetin de
muhafzlar.' arasndayd. bn Abbs diyor ki : te blis bundansonra
Allah'a isyan etti; Allah da onun suretini deitirerek rahmetinden
kovulmu bir eytan halinesetirdi.Katde'den : Onlardan kim ben ilhm,
o deil derse... ayetinin sadece blis hakknda nazil olduu,hatt bu
sznden dolay blis'e Allah tarafndan lanet edilip rahmetinden
uzaklatrlarak eytanhaline getirildii ve hakknda : Onlardan kim ben
ilhm, o deil derse, biz bundan dolay onucehennem azabna arptrrz. te
biz salimleri byle cezalandrrz. (Enbiy, 29) Duyurulduurivayet
edilmektedir. Bu rivayetin bir benzeri de bn Creyc'den
nakledilmitir.blis'in hkm ve saltanat srd dnemde meydana gelen
hadiselerden biri, Dahhk vastasyla bnAbbs'tan nakledilen u
rivayettir :blis, kendilerine cin denilen meleklere mensup bir
kabileden idi. Meleklerin arasnda bulunan bucinler zehirli dumansz
ateten yaratlmlard. blis ise cennetin muhafzlarndan bir muhafzd.bn
Abbs szlerine devan ediyor ve yle diyor : Melekler nurdan
yaratlmlardr. Kur'n-
-
Kerm'de zikredilen cinler ise, alevlenerek yand zaman atein bir
tarafnda dil gibi uzanan yalnksmndan yaratlmlardr. nsan da amurdan
yaratlmtr. Yer yznde ilk yaayanlar cinlerdi;fakat onlar yer yznde
atmaya girerek birbirlerini ldrp kanlarn dktler. Bunun zerineAllah
(C.c), blis komutasnda, kendilerine cin denilen meleklerin bir
kabilesine mensup olan birorduya o cinlerin zerine gnderdi. blis ve
beraberindeki ordu, onlar denizlerdeki adalara vedalarn etrafna
srd. Bu zaferden sonra blis gurura kaplp kendi kendisine : Hi bir
kimseninyapamadn yaptm dedi, fakat Allah onun kalbinden geeni
biliyordu; blis'in yannda bulunanmelekler ordusu ise bunu
bilmiyorlard.Enes (R.a.)'ten de bu manada bir rivayet
nakledilmitir.Eb Salih'in Abbs'tan, Mrret'l-Hemdni (Hemdn :
Yemen'de byk bir kabilenin addr)'nin bnMes'd'dan yapm olduklar
rivayette bn Abbs ve bn Mes'd yle diyorlar : Allah (C.c), arzuettii
varlklar yarattktan sonra Ar zerine ykseldi. Kendilerine cin
denilen meleklerin birkabilesinden olan blis'i sema dnyann bana
geirdi. Bunlara cin denilmesinin sebebi ise onlarncennetin
muhafzlar olmalarndan ileri gelmekteydi. blis, sema dnyann mliki
olmakla birliktecennetin muhafzlarmdand. te bu mevkiinden dolay onu
'kalbinde kibir ve gurur meydana geldi ve :Allah, bu dereceleri
bana meleklere kar olan meziyet ve stnlmden dolay verdi dedi.
Allah,onun kalbindeki kibir ve gurura muttali olduu iin : Ben
yeryznde bir halife yaratacam.buyurdu.bn Abbs diyor ki : bis'in ad
Azzl idi, meleklerin en ok ibadet edenlerinden ve ilimce en
stnolanlarmdand, te bu meziyetler onu kibir ve gurura srkledi.Bu da
blis'in gurura kaplmasnn sebebi hakknda nc bir grtr.krime'nin bn
Abbs'tan rivayetine gre, Allah bir kavim yaratt ve onlara : dem'e
secde edin.buyurdu. Fakat onlar : Secde etmeyiz. dediler. Bunun
zerine Allah (C.c.) onlarn stne bir ategnderdi ve on-lan yakt.
Sonra baka bir kavim yaratt ve : Ben amurdan bir beer
yaratacam,dem'e secde edin. buyurdu, fa'kat onlar secde etmekten
kandlar. Bunun zerine Allah, zerlerinebir ate gnderip onlar da
yakt. Daha sonra bu melekleri yaratt ve onlara : dem'e secde
edin.buyurdu. Onlar : Evet, secde ederiz. dediler. te blis secde
etmeyen bu gruptan idi.ehr b. Haveb yle diyor :blis, yer yznde
yaayan cinlerden olup meleklerin kendilerini kovduklar cin
taifesinden idi; fakatbir melek onu esir alp semaya (ge) gtrmt. Ayn
zamanda Sa'd b. Mes'd'dan da bunabenzer bir rivayet
nakledilmektedir.Fakat bu gr ve rivayetlerin en dorusu Allah
(C.c.)'m buyurduunu kabul etmek ve O'nun gibisylemektir. O yle
buyurur : Hani biz meleklere : "dem iin secde edin" demitik de
blis'tenbakas hemen secde etmilerdi. O ise cinden olduu iin
Rabbinin emrinden dar kmt...(Kehf, 50). blis'in Allah'n emrine
itaat etmemesi, ibadetinin okluundan ve bilgisinin
stnlnden dolay kendisini beenmi olmasndan ve cinlerden
bulunmasndan ileri gelebilir. [13]
HZ. DEM (A.S.)'N YARATILMASI
blis'in saltanat ve hakimiyeti dnemindeki hadiselerden
(sylentilerden) biri de babamz Hz. dem(A.s.)'in yaratlmasdr. Allah,
meleklere, blis'in devlet ve saltanatnn zevale yz tuttuu,
kendisininmahvolaca zamann yaklat bir srada onun kalbinde saklam
olduu kibir ve gururu bildirmekistedi. Halbuki melekler onun bu
hlini bilmiyorlard. Allah (C.c.) blis'in kibrini bildirmek
-
maksadyla meleklere yle seslendi : Muhakkak ben yer yznde bir
halife yaratacam dedi.Onlar : Yer yznde bozgunculuk karacak ve
kanlar dkecek kimse mi yaratacaksn? dediler.(Bakara, 30).bn
Abbs'tan rivayet edildiine gre : Meleklerin byle sylemeleri, onlarn
bundan nceyeryznn sakinleri olan cinlerin ve blis'in durumlarn
renmelerinden ve grmelerinden sonraolmutu. Bu yzden onlar Rablerine
: Yer yznde cinler gibi kanlar dkecek, bozgunculukkaracak ve sana
isyan edecek birini mi yaratmak istiyorsun? Halbuki biz sana
hamdedip seni tebihediyor ve takdis ediyoruz. dediler.Allah (C.c),
meleklere : Sizin bilmediinizi ben biliyorum. buyurdu. Yani,
blis'in iinde saklamolduu gurur ve kibrini, onun benim emrime kar
gelmeye azim ve kararl olduunu ben biliyorum vebunlar ayan-beyan
grmeniz iin size aklayp bildiriyorum. demek istiyordu.Allah (C.c),
Hz. dem'i yaratmak istedii zaman Cebrail (A.s.)'e yer yznden balk
getirmesiniemretti. Yer yz Cebrail (A.s.)'e : Bir ey alarak beni
eksiltmenden, ekil ve suretimi bozarak benihakir drmenden Allah'a
snrm. dedi. Bunun zerine Cebrail (A.s.) yer yznden hi bir eyalmadan
geri dnd ve : Ey Rabbim! Yer yz sana snd, ben de ona snma imkn
tamdm.dedi. Bundan sonra Allah (C.c.) bu ie Mkil (A.s.)'i
grevlendirdi; yer yz yine Allah'a snd veMikil de ona snma imkan
tand. Sonra Mkil, Allah katma dnerek aynen Cebrail'insylediklerim
tekrarlad. Bu sefer Allah (C.c), yer yzne Azrail (A.s.)'i gnderdi.
Yine yer yzAzrail'den Allah'a snd, Bunun zerine Azrail
(Melek'1-mevt): Rabbimin emrini yerinegetirmeden geri dnmekten
Allah'a snrm dedi ve yerden balk ald. Fakat bu bal bir yerdenalmad;
yer yznn deiik yerlerinden krmz, beyaz ve siyah topraklar alp
bunlar birbirinekartrarak yapkan amur hline getirdi. demoullarnn
eitli renklerde olmalar bundan ilerigelmektedir.Eb Musa'nn rivayet
ettii bir hadste Hz. Peygamber (S.a.) yle buyurur : Allah (C.c.),
Hz.Adem'i btn yer yznden ald topraktan yaratt; bu sebeble
demoullari yerden alnan butopraa gre krmz, siyah, beyaz ve bunlar
arasnda bir renk almakta, yumuak ve sert huylu, iyi vekt
olmaktadrlar. Bundan sonra dem'in yaratlaca toprak slatld, hatta
yapkan amur halinegeldikten sonra siyah ve kokan bir amur eklini
alncaya kadar bekletildi. Bundan sonra daRabbimizin buyurduu gibi
hu amur kuru balk haline dnnceye kadar olduu gibi brakld. Buhususta
Allah (C.c.) yle buyurur : Andolsun ki, biz insan kuru balktan,
suretlenip ekillenmi biramurdan yarattk. (Hcr, 26).Hadiste geen
lzib kelimesi, yapkan amur manasna gelmektedir. te bu amur
deiipkokuuncaya kadar braklm, neticede kokumu kara balk haline
gelmitir. Bundan sonra seskaran kurumu bir balk halini almtr.Adem'e
dem isminin verilmesi, onun yer yznden (topraktan) yaratlmasndan ve
yer yzmanasna gelen edm kelimesinden kaynaklanmaktadr.bn Abbs
(R.a.) yle diyor : Allah (C.c), dem'in yaratlaca topran yerden
alnarak gekarlmasn emretti. Topra getirilen dem'i, yapkan ve kokumu
siyah amurdan yaratt. Buamur ise maddeleri birbirine iyice yaptktan
sonra kokumu siyah bir ekil ald. te Allah,blis'in dem'e secde
etmekten byklenmemesi iin onu bizzat kendi eliyle bu amurdan
yaratt.dem'in cesedi yere braklm bir ekilde krk gece, bir rivayette
ise krk yl kald. blis ise bu krkgece veya krk yl iinde dem'in
cesedinin yanma gelir, ona ayayla vururdu, bu cesed de seskarrd.
Allah (C.c.) bunu : O, insan bardak gibi (nlayan) kupkuru bir
balktan yaratt?
-
buyruuyla aklamaktadr; yni dem'in cesedi ses veren ve frlerek
iirilip testi haline getirilenkokumu kuru balktan yaratlmtr. Bundan
sonra blis, dem'in azndan girip arkasndan,arkasndan girip azndan
kmaa balad ve kendi kendine onun iin : Sen byle ses karmak iindeil,
belki bir maksad iin yaratlmsmdr. Eer senin bana musallat klnrsam,
elbette seni helakedeceim; ayet sen bana musallat olursan mutlaka
sana isyan edeceim dedi.Dier taraftan melekler dem'in cesedinin
yanma gelirlerdi ve ondan korkarlard. Hatta dem'incesedinden
meleklerden daha ok blis korkard.Nihayet Allah'n dem'in cesedine
ruhun flenmesini istedii zaman gelince O meleklere : O haldeben
dem'in yaratln bitirdiim, ona ruhumdan flediim zaman siz derhal
onun iin secdeyekapann. (Hcr, 29) buyurdu. Allah, dem'in cesedine
ruhu frnce bu ruh onun ba tarafndancesedine girdi. Hatt ruhun cesed
ierisinde harakete gemesiyle onun urad ksmlar hemen etebrnd. Ruh
dem'in bana girdii zaman o aksrd. Bunun zerine melekler ona :
el-hamdlillh demesini sylediler. Bir rivayette dem'e el-hamd lillh
demesini Allah (C.c.) ilhametmiti. Bunun zerine dem : el-hamd
lillhi Rabbi'l-lemin (lemlerin Rabbi olan Allah'ahamdolsun )dedi.
dem'in bu hamdine kar Allah ona : Ey dem! Rabbin sana merhamet
ettibuyurdu. Ruh, dem' in gzlerine gelince o gzlerini cennet
meyvelerine evirdi, ruhun karnnaulamasyla o yemek stedi ve ruh
ayaklarna gelmezden nce hemen acele edip yerinden kalkarakcennet
meyveleri zerine srad. te bundan dolay Allah (C.c.) : nsan aceleden
yaratld.(Enbiy, 37) buyurmutur. Netice de btn melekler dem'e secde
etti. Ancak blis byklendi vekfirlerden oldu. Bunun zerine Allah
(C.c.) blis'e : Ey blis! Ben emrettiim halde senin dem'esecde
etmene mani olan nedir? diye sordu O ise Ben ondan daha hayrlym.
Senin amurdanyarattn bir kimseye ben secde edecek deilim karln
verdi; kibir, taknlk ve ekememezliiyznden dem'e secde etmedi. Bunun
zerine Allah (C.c.) : Ey blis! iki elimle (bizzat) yarattmasecde
etmenden seni hangi ey menetti? Kibirlenmek mi istedin, yoksa
ycelerden mi oldun?...Andolsun ki, cehennemi senden (senin
cinsinden) ve onlarn (insanlarn) iinden sana tbi olanlarnhepsiyle
dolduracam. (Sd, 75, 85) buyurdu.Nihayet Allah (C.c), blis ile
uramay, onu azarlamay braktktan ve onun isyan zerindedirendiini
grdkten sonra ona lanet edip rahmetinden midini kesttirtti, onu
huzurundan kovarakeytan haline getirdi ve cennetten karp srd.a'b
yle diyor :blis, banda bir sark, gzleri a, tek ayanda bir pabu,
eitli s- kmtlar ierisinde ve perianbir halde yer yzne indirilmitir.
Humeyd b. Hill de yle diyor : blis eli brnde olarak yer yz- ne
indirilmitir. Bu yzdennamaz klarken elleri bre koymak mekruh
klnmtr.blis, yer yzne indirilince yle dedi : Ey Rabbim! dem'in
yznden beni cennetten kovdun; benancak senin bana verecein kuvvet
ve kudretle onunla baa kabilirim. Bunun zerine Allah ona :Haydi
onun zerine musallat klndn. buyurdu. blis : Biraz daha ikraanm
artr. dedi. Allah(C.c): dem'den doacak her ocua karlk senin de bir
ocuun dnyaya gelsin, yani neslinonunki kadar ok olsun. buyurdu.
blis : Biraz daha artr. dedi. Allah : Onlarn (insanlarn)kalpleri
senin meskenin olsun, onlarn ierisinde kann dolat gibi
dolaabilirsin. buyurdu. blis :Biraz daha artr. dedi. Bunun zerine
Allah (C.c.) : Onlarn iinden gcnn yettii kimselerisesinle yerinden
oynat, onlara kar svarilerinle, piyadelerinle yaygara kar, mallarna
veocuklarna ortak l, onlara vaatte bulun. "eytan bu! Onlara bir
aldattan baka o ne vaat edebilir?"
-
(sr, 64) "buyurdu.blis'in bu isteklerine karlk dem yle dedi : Ey
Rabbim! Ona mhlet verip bana musallat kldn;ben ancak senin bana
verecein g ve kuvvetle ona kar koyabilirim. Allah (C.c.) ona :
Sendendoacak her ocuk (neslin) iin ktlerin (eytanlarn) errinden
koruyacak bir muhafzgrevlendirdim. buyurdu. dem : Biraz daha bana
imkan ver! dedi, Allah (C.c.) : Yaplan herbir iyilik (hasene) on
katyla mkfatlan-drlacaktr; dilersem daha da arttrrm. lenen bir
gnahyalnz bir katyla cezalandrlacaktr; istersem bunu da silip
affederim. buyurdu. dem : Biraz dahaartr! dedi. Allah (C.c.) : Ey
kendilerinin aleyhinde haddi aan kullarm! Allah'n
rahmetindenmidinizi kesmeyin, nk Allah btn gnahlar yarhar (balar).
(Zmer, 53) buyurdu. dem:Biraz daha artr! dedi. Allah (C.c): Ruh
bedenlerinde olduu mddete ev-Jdnn (neslinin)tevbelerini kabul
edeceim, reddetmeyeceim. buyurdu. dem : Biraz daha artr! dedi.
Allah(C.c.) : Ne olursa olsun affedeceim, aldrmayacam. buyurdu.
Bunun zerine dem : Kfi,yeter, ey Rabbim! dedi. Bundan sonra Allah
(C.c.) dem'e: u meleklerin yanma git ve onlara :"es-Selm aleykm"de.
buyurdu. Bunun zerine dem meleklerin yanma geldi ve onlara :
es-Selm aleykm dedi. Melekler ise onun selmna karlk olarak: Ve
aleyke's-selm verahmetullh karln verdiler. Bundan sonra dem Rabbine
dnd ve Rabbi ona : te bu, seninve zrriyetinin arasnda selm ekli
olsun. buyurdu.Nihayet meleklerden gizli olan blis'in durumunun
(kibir ve gururunun) melekler tarafndanrenilmesinden ve blis'in
dem'e secde etmeyecei anlaldktan sonra, Allah (C.c), dem'e btn
isimleri retti. [14]
Allah'n dem (A.s.)'e rettii simler Alimler, Allah'n dem'e rettii
isimler hakknda farkl grler ortaya attlar. bn Abbs'tanrivayette
bulunan Dahhk unlar sylyor :Allah, insanlarn kendi aralarnda
birbirleriyle anlatklar insan, hayvan, yer yz, ova, da, at,eek gibi
benzeri isimleri, hatt yellenme -ve hafife yellenmeye kadar olan
btn isimleri dem'eretti.Mchid ve Sa'b b. Cbeyr de aym gr ileri
srmlerdir.bn Zeyd : dem'e retilen isimler, zrriyetinin adlardr.
diyor.Reb' ise : dem'e retilen isimlerin sadece meleklerin
adlarndan ibaret olduunu sylyor.Allah (C.c), Hz. dem'e isimleri
rettikten sonra, isimlerin sahipleri olan varlklar meleklerearzetti
ve onlara : Eer (sylediklerinizde) doru iseniz, bunlarn adlarn bana
syleyin. (Bakara,31) buyurdu; yani benim yeryznde sizden birini
halife yaptm takdirde bana itaat edip beni takdisedeceinizi, bana
asi olmayacanz; kendinizden bakasn yer yznde halife yaptm
takdirde,onun yer yznde fesad karp kanlar aktacan sylemitiniz. Eer
bu szlerinizde doru isenizhaydi bunlarn isimlerini syleyiniz! Siz
ki, gznzle grdnz bu nesnelerin isimlerinibilmiyorsunuz. Buna
mukabil, gzlerinizle grmediiniz halde sizden ve sizden bakasndan
ortayakacak olan eyleri bilmemeniz elbette ki tabidir.te bu, bn
Mes'd'un ve bn Abbs'tan rivayette bulunan Eb Salih' in grdr.Katde
ve Hasen'den yle dedikleri rivayet edilmitir : Allah, Hz. dem'i
yaratp onu kendisinehalef (halife) yapacan bildirdii zaman melekler
: "Sen yer yznde bozgunculuk edecek ve kanlardkecek bir kimse mi
yaratacaksn?" demilerdi. Allah da : "Sizin bilemeyeceinizi her
halde ben
-
bilirim" demiti. (Bakara, 30), te bu esnada melekler kendi
aralarnda unlar konutular :Rabbimiz, diledii ekilde -nasl bir
yaratk yaratrsa yaratsnvkendi katnda bizden daha mkerre-mini ve
bilgilisini hi bir vakit yaratmaz dediler. Nihayet Allah (C.c), Hz.
dem'i yaratp ona secdeetmelerini emredince, Hz. Adem'in
kendilerinden daha hayrl ve Allah katnda daha mkerremolduunu
anladlar ve: dem bizden daha hayrl ve Allah katnda bizden daha
mkerrem ise de bizondan daha bilgiliyiz dediler. Melekler,
bilgileri sebebiyle gururlanp kendilerini beenince, Allahtarafndan
Hz. dem'e btn isimler retildi, sonra da bu isimler meleklere
arzedilerek onlarimtihan edildiler. Bu hususta Allah tarafndan
kendilerine : Eer benim, sizden daha mkerrem vedaha bilgili birini
yaratmayacam hususundaki szlerinizde doru iseniz, bunlarn
isimlerini banasyleyin. (Bakara, 31) buyuruldu. Bunun zerine
melekler, her m'minin tevbeye kotuu gibitevbeye koup sndlar ve :
"Seni tenzih ederiz. Senin bize rettiinden baka bizini hi
birbilgimiz yok. nk hakkyla bilen ve hikmet sahibi olan phesiz
sensin," dediler. (Bakara, 32).Hasen ve Katde Allah'n Hz. Adem'e
at, katr, deve, cin ve vahi hayvanlarn, hatta her eyin ismini
rettiini de sylediler. [15]
Hz. dem (A.s.)'in Cennete Girmesi ve Buradan karlmas Melekler
tarafndan kendilerine gizli kalan blis'in isyan ve azgnl
renildikten, dem'e secdeetmeyi terk edip isyan ettii iin Allah
tarafndan azarlanmasndan, isyan zerinde srar edipazgnla devan
ettiinden dolay Allah tarafndan lanet edilip kendisine ; Cennetten
k, nk senartk kovuldun. Kyamete kadar sana lanet okunacaktr. (Hcr,
34, 35) buyurulduktan, cennettenkovulup yer yz ile sema dnyann
saltanat ve cennetin muhafzl elinden alndktan sonra, Hz.dem Allah
tarafndan cennete yerletirildi.bn Abbs ile bn Mes'd anlatyorlar
:Adem (A,s.), cennete yerletirildii zaman o tek bana dolayordu ve
lfet edip nsiyet duyacabir ei de yoktu. dem (A.s.), bir ara uykuya
dalmt ki, uyandnda br kadnn ba ucundaoturduunu grd. Allah, onu Hz.
dem'in kaburgasndan yaratmt. dem. (A.s.) ona : Senkimsin? diye
sordu. O : Ben bir kadnm diye cevap verdi. Bunun zerine Hz. dem :
Niinyaratldn? dedi. O : Benimle lfet edesin diye karlk verdi.
Melekler, Hz. dem'in bilgisininderecesini lmek iin ona : Ey Adem!
Bu kadnn ad nedir? diye sordular. dem (A.s.) :Havva'dr cevabn
verdi. Onlar: Niin Havva ad verildi? dediler. Hz, dem:
"Diridenyaratld iin bu ad ald" karln verdi. Bundan sonra Allah dem
(A.s.) iin: "Ey dem! Seneinle birlikte cennete yerle, cennet
nimetlerinden neresinden isterseniz ikiniz de bol bol yiyin, fakatu
oaca yaklamayn..." (Bakara, 35) buyuruldu.bn slk, ehl-i kitaptan ve
Abdullah b. Abbs (R.a.) gibi dier ilim sahiplerinden kendisine
ulaanhaberlere gre unlar sylyor :Allah (C.c), Hz. dem'i uykuya
daldrdktan sonra sol tarafndaki kaburgalarndan birini ald vebunun
yerini hemen etle kapatt. Hz. dem uykuda iken bu kaburgadan Havva'y
yaratt. dem (A.s.)uyannca yan banda Havva'y grd ve: Etim! Kanm!
Canm (ruhum veya eim)! dedi veHavva'ya sevgi duyarak ona kalbiyle
baland. Allah, dem (A.s.) iin kendisinden (kaburgasndan)bir e
yaratp onunla eletirdikten sonra ona : "Ey Adem! Einle birlikte
cennete yerle, cennetnimetlerinden eresinden isterseniz hol bol
yiyin, fakat u aca yaklamayn, yoksa ikiniz de
-
2ulmodelerden olursunuz." (Bakara, 35) buyurdu.Mchid ve
Katde'den ayn rivayet nakledilmitir.Allah (C.c), Hz. Adem'i ve eini
cennette yerletirdikten sonra onlar imtihan etmek, kendileri
veocuklar (nesli) hakkndaki ilh kaza ve hkm yerine getirmek iin bir
aacn meyvesi hari dierbtn meyvelerden istedikleri gibi yemelerine
msaade etti, fakat eytan onlarn kalplerine vesvesesoktu. Aslnda
eytann Hz. dem ve Havva'nn yanlarna gelmesi yle oldu : O, cennete
girmekistedii zaman cennetin muhafzlar onu cennete sokmadlar, bunun
zerine blis, dem (A.s.) veHavva ile konuabilmek iin kendisini
cennete kadar gtrp ierisine koymalar hususunda btnyer yer yzndeki
hayvanlarn yanlarna geldi ve onlara teklifte bulundu, fakat btn
hayvanlar onunbu teklifine kar ktlar. te bunun zerine o, ylann
yanma geldi ve ona : Eer beni cennetesokarsan, seni himayeme alr,
demoullarmdan korurum. dedi. blis'in bu szleri zerine ylan onuaz
dilerinden iki tanesinin arasna alarak cennete soktu. Ylan, o
zamana kadar, Allah'n yaratt engzel hayvanlardan biri olup drt ayak
zerinde yryordu ve Buht (Arap-Acem develerininbirlemesinden meydana
gelen melez) devesine benziyordu; ayrca zeri de rtl (tyl) idi. te
buhadiseden sonra Allah onu tysz, plak ve karn zerinde srnerek
yryen bir hayvan halinegetirdi.bn Abbs bu hususta : Ylan nerede
bulursanz ldrnz, Allah'n dman blis'in ylana olanhimaye vaadini boa
karnz. diyor.Ylan cennete girdiinde blis onun azndan dar kt ve
feryat ederek Hz. dem ile Havva'yakar ac ac alamaa balad. Onun bu
alayn duyan Hz. dem ve Havva buna ok zldler.Bunun zerine onlar
blis'e : Seni alatan nedir? diye sordular. blis onlara : Sizin iin
alyorum,nk siz leceksiniz ve iinde bulunduunuz bu nimet ve
kerametlerden ayrlacaksnz. diyekarlk verdi. Onun bu szleri Hz. dem
ile Havva'ya tesir etti. Sonra blis, onlarn yanma gelerekkalplerine
vesvese (tereddt) soktu ve : Ey dem! Sana, ebediyet aacna ve ykl
olmayansonsuz bir devlete ulamann yolunu gstereyim mi? dedi. Hemen
bunun arkasndan ilve ederek :Rabbiniz bu aac baka bir ey iin deil,
ancak iki melek olacanz yahut ebed kalclardanbulunacanz iin yasak
etti, dedi ve onlara : "phesiz d, ben sizin iyiliinizi
isteyenlerdenim"diyerek yemin etti. (Araf, 20,21); yani siz iki
melek olarak ve yahut melek olmasanz bile ebediyyencennette
kalacaksnz diye yemin etti ve : Bu suretle ikisini de aldatp (o
aatan yedirerek)cennetteki mertebelerinden drd. (Arf7 22). blis'in
vesvesesinin tesirinde daha ok Havvakald. Hz. dem, ihtiyacn tatmin
iin Havva'y ard, fakat o : Buraya kadar gelmedike bu ieyanamam.
dedi. Bunun zerine dem (A.s.) onun syledii yere geldi, fakat bu
defa Havva : Buaatan (budaydan) yemedike bu ie yanamam. dedi.
Nihayet her ikisi bu aatan yediler ve yeryemez her ikisinin avret
yerleri grnd. Onlarn cennette giydikleri elbiseleri ise ince bir
deridenibaretti. Avret yerleri alan Hz. dem ve Havva, cennet
yapraklarndan st ste yamayp alanyerlerini rtmeye baladlar. Bir
rivayete gre, bu yapran incir aacnn yapra olduu sylenir.Yasaklanan
bu aacn meyvesinden yiyen ise abdest bozmak mecburiyetinde kalrd.
Hz. dem, busrada cennette koarak dolamaa balad. Bunun zerine Allah
ona : Ey dem! Benden mikayorsun? buyurdu. Hz. dem : Ey Rabbin!
Senden deil, senden utandmdan dolaykayorum. dedi. Allah (C.c): Ey
dem! Seni bu ie kim evketti? diye sordu. Adem (A.s.) :Havva
tarafndan bu ie itildim. diye cevap verdi. Bunun zerine Allah : Her
ay ondan kan (hayzkan) aktacam. Ben onu akll ve vakarl olarak
yaratmtm; imdi ise onu hafif akll klacam.Ben onun kolaylkla gebe
kalp, yine kolaylkla doum yapmasn salamtm. imdi ise onun
-
zahmetle hamile kalp, zahmetle dourmasn takdir edeceini ve doum
esnasnda defalarca onulme mruz brakacam. buyurdu. Eer Havva'nn bana
bu musibet ve imtihan gelmesiydi,kadnlar hayz grmeyeceklerdi ve
hepsi de akll vs vakarl olup, kolayca hamile kalp ve
kolaycadouracaklard.Bundan sonra Allah (C.c.) Hz. Adem'e : Senin
yaratldn topraa yle bir lanet edeceim ki, bulanet sebebiyle yer
yznn meyveleri dikene dnecektir. buyurdu.te o vakitler cennette ve
yer yznde sidr (Arabistan kinazi) ve talh (Muaylan) aalarndan
dahastn bir aa yoktu.Alal (C.c.) ylan iin de unlar syledi : Mel'un
iblis senin iine girip kulumu (Adem'i) aldatt. tebu yzden sen yle
bir lanete uradn ki, bu sebeble rzkn toprak, ayaklarn karnnn iinde
olacaktr.Ayrca sen demoullarnm, onlar da senin dmann olacak, sen
rast geldiinde onlardan birininkesinden yakalayacaksn, o da rast
geldii yerde senin ban ezecektir. Birbirlerinize dmanolarak yer
yzne ininiz. Burada birbirlerine dman olarak yer yzne inecek
olanlar dem, blisve ylandr. Bylece Allah (C.c.) onlar yer yzne
indirdi. Ayrca Allah, Hz. dem ve Havva'nnierisinde bulunduu nimet
ve stnl ellerinden ald.Anlatldna gre, Sa'd b. Mseyyeb yemin ederek:
dem (A.s.) akl banda iken bu aatanyemedi; ancak Havva'nn kendisine
sunduu araptan sarho olup Havva'nn onun elinden tutarakaacn yanma
getirmesinden sonra bu aatan yedi. diyor.Ben, Sa'd b. Mseyyeb'in bu
szne hayret ediyorum. nk Allah (C.c.) cennet arabm tavsifederken :
(Cennetteki araptan) sarho olmak yoktur. (Sfft, 47) buyurmaktadr.
Bu ayet karsnda
nasl olur da o bu sz syleyebilir? [16]
dem (A.S.)'n Cennete Yerletirildii, Cennetten karld Ve Tevbesiin
Kabul OlduuGnn Hangi Gn Olduu Eb Hreyre (R.a.)'nin rivayet ettii
bir hadiste Hz. Peygamber (S.a.) yle buyurur : Gneindoduu en hayrl
gn cuma gndr. dem bu gn yaratld, bu gn cennete yerletirildi, bu
gncennetten karld, Allah onun tevbesini bu gn kabul etti ve kyamet
bu gn kopacaktr. Bu gnnierisinde yle bir vakit ve saat vardr ki
mslman bir kulun hayr dilekleri bu vakte rastlar isemutlaka Allah
onun dileklerini yerine getirir.Abdullah b. Selm yle diyor : Ben bu
saatin hangi vakitte olduunu ok iyi biliyorum. Bu saatcuma gn
gndznn son vaktidir.Bazlarnn grne gre, Allah (C.c.) Hz. dem ile
Havva'y Firdevs cennetine cuma gnsabahndan iki veya dier bir
rivayette saat getikten sonra yerletirmi ve yedi saat getiktensonra
yer yzne indirmitir. Buna gre Hz. dem ile Havva Firdevs cennetinde
be saatkalmlardr. Dier bir rivayette ise onlarn bu cennette saat
kaldklar sylenir.Ebu'l-liye ise, Hz. dem ile Havva'nn cuma gnnn
dokuzuncu veya onuncu, saatinde cennettenkarldklarn sylyor.Eer Hz.
dem ile Havva'nn cuma gn sabahndan iki saat getikten sonra Firdevs
cennetineyerletirildiklerini syleyen kii bu szyle Hz. dem ve
Havva'nn bu gnk ekliyle dnyagnlerinden olan cuma gnnden iki saat
getikten sonra Firdevs cennetine yerletirildiklerinianlatmak
istiyorsa, bu sz gerekten pek uzak deildir ve dorudur; nk selef
alimlerindenaktarlan rivayetler, Hz. dem'in, bir gn bizim bin olan
haftann altnc (yni cuma) gnnn son
-
saatinde yaratld tarznda nakledilmektedir. Bu gnn bir saatinin
bizim dnya ylmzdan seksen yla muadil olduu da bilinmektedir. Biz
daha nce yukarda Hz. dem'in topraktan olanhamurunun bizzat Allah
(C.c.) tarafndan you-rulduktan sonra ve kendisine ruh frlmezden
ncekrk yl bekletildi1'ni zikretmitik. phesiz bu krk yl bizim dnya
ylmz itibariyle hesapedilmitir. Hz. dem'e ruh frldkten sonra
cennete yerletirilmesi ve cennetten karlp yeryzne indirilmesi gibi
hllerin phesiz bizim dnya ylmz itibariyle 35 yl (her hlde dorusu
43yl olacak) kadar bir mddet iinde cereyan etmi olduu inkr
edilemez.Eer bu sz syleyen kii, beher gn bin yl kadar olan cuma
gnnden iki saat getikten sonra Hz.dem ve Havva'nn Firdevs cennetine
yerletirilmi olduunu kasdediyorsa, gerekten ve dorudanuzaklam olur;
nk bu konuda sz salhiyeti bulunan btn alimler, ruhun Hz. dem'in
cesedinecuma gnnn son saatinde ve gne batmazdan biraz nce frldn
sylyorlar.Eb Salih'in bn Abbs (R.a.)'tan rivayetine gre, Hz. dem
ahiret gn itibariyle yarm gn yani beyz yl kadar cennette kalmtr. Bu
rivayet ise Hz. Peygamber (S.a.)'den nakledilen hadislere ve
dier alimlerden aktarlan rivayetlere aykr dmektedir. [17]
dem (A.s.) ile Havva'nn Yeryznn Neresine ndirildikleri Rivayet
edildiine gre, Allah (C.c), dem ile birlikte ei Havva'y onlar
yaratt gn olan cumagn gne batmazdan nce gkten yer yzne indirdi.Hz.
Ali (R.a.), bn Abbs, Katde ve Ebu'l-liye bu hususta yle diyorlar :
dem (A.s.),Hindistan'n Serendb topraklarnda bulunan Nd (veya Bd) da
zerine, Havva da Cidde'yeindirildi.bn Abbs diyor ki : dem (A.s.)'
Havva'y aramak iin att admlardan her ayak bast yer kyve kasaba,
admlarnn arasndaki boluklar ise ova ve sahra oldu. Hatt dem (A.s.)
yryerekCem denilen yere gelince Havva ile bulutu. Bu yzden onlarn
bulutuklar yere, "bu-luturtcu" ve"bir araya getirici" manasna
geldii iin "Mzdelife" ad verildi. Ayrca onlar "Arafat" 'tatantklar
iin buraya da tanma manasna gelen "Arafat" ismi verildi. "Cem' "
denilen yerdebirbirleriyle buluup bir araya geldikleri iin burasna
da "Cem' " denildi. Ylan, sfahan'a, blis deMeysn'a indirildi.Bir
dier rivayette ise dem (A.s.) le, blis de Ublle'ye
indirilmilerdir.Eb Ca'fer et-Taber diyor ki : Bu husustaki haber ve
rivayetlerin doruluunu bilmek ancak hccetderecesinde bir haber
(hads) in rivayet edilmesiyle mmkn olur. Kald ki biz, bu hususta
dem'inHindistan'a indirildiini bildiren bir haber (hads) den bakasn
da bilmiyoruz. Bu haberin shhatinide slm alimleri
reddetmemilerdir.bn Abbs'm ifadesine gre; dem (A.s.), Nd da zerine
indirildiinde ayaklar yerde, ba dagkteydi; meleklerin tebihini
dinliyordu, melekler ise ondan korkuyorlard. Bu yzden
melekler,Alah'tan dem'in boyunun ksaltlmasn istediler, bunun zerine
Allah (C.c.) boyunu altm arnaindirdi. dem (A.s.) ise meleklerin
seslerini ve tebihlerini iitemez bir hale geldii iin bu durumaok
zld. Hatt dem : "Ey Rabbim! Ben yurdunda senin komun idim, benim
senden baka darabbim yoktu. Beni cennetine koymutun, dilediim
yerden yiyor, dilediim yerde kalyordum; fakatsen beni mukaddes bir
daa indirdin, ben burada da meleklerin seslerini iitiyor, cennetin
kokusunualyordum. imdi ise boyumu altm arna drdn; bu yzden
meleklerin sesleri kesildi, Arnn
-
etrafndaki tavaf grntleri gzlerimden uzaklat, cennetin kokular
kayboldu" dedi. Bunun zerineAllah ona : "Ey dem! Bu senin ilediin
gnahn bir neticesidir" diye cevap verdi.Allah (C.c), dem ile
Havva'nn plakln grnce, cennetten indirdii sekiz ift koyundan birkou
boazlamasn dem (A.s.)'e emretti. Bunun zerine dem bir ok alp bunu
boazlad veynn ald. Havva bu yn eirdi, dem ise eirilen bu yn dokudu;
kendisine bir cbbe,Havva'ya bir gmlek ile bir ba rts yapt. Bylece
her ikisi de bunlar giyindiler.Anlatldna gre, Allah (C.c), dem ile
Havva'ya bir melek gndermi ve bu melek hayvanlarn vekoyunlarn
derilerinden giyecekleri eyi onlara retmitir.Yine anlatldna gre,
yukarda geen yn ve deri elbiseler dem (A.s.)'in evldnn
giymiolduklar elbiselerdi. dem ile Havva'nn elbiseleri ise cennet
yapraklarndan zerlerine rttklerielbiselerdi.Allah (C.c.) dem'e yle
vahyetti: Ey dem! Ar'mn hizasnda benim bir harem yerim vardr.
Senoraya git, benim iin ev (mbed) yap. Meleklerimin Ar'mn evresinde
nasl tavaf ettiklerinigrdn, sen de bu evimin evresinde o eklide
tavaf et. te ben orada senin ve bana itaatte bulunacakolan evladnn
dualarn kabul edeceim.Bunun zerine Hz. dem (A.s.) : Ey Rabbim! Bu
benim iin nasl mmkn olur? Benim buna gcmyetmez, ayrca ben burann
yolunu da bilmiyorum dedi. Hz. dem'in bu ilticas zerine Allah
onunrefakatine bir melek verdi ve dem (A.s.) onunla birlikte Mekke
tarafna gitti. Hz. dem, ayrlimenli bir yere uradnda melee : Beni
buraya indir. dedi. Melek ise onun bu trl tekliflerine: Olmaz,
olduun yerde dur. diye karlk verirdi. Bu durum Mekke'ye kadar byle
devam etti.Nihayet Hz. dem'in inip konaklad her yer mamur oldu,
geip gittii yerler ise l ve sahra hliniald. dem (A.s.) Sina (Tr-
Sn), Zeytun, Lbnan, Cd ve Hra olmak zere bu be dadangetirdii
talarla bu evi (Ka'be'yi) yapt. Onun temelini ise Hra dann getirdii
talarla kurdu.Nihayet evin (Ka'be'nin) yaps tamamlandktan sonra
melek onu Arafat'a gtrd ve ona bugnhaclarn yaptklar btn hac
mensikini retti. Bundan sonra melekle birlikte dem (A.s.)Mekke'ye
geldi ve bir hafta evi (Ka'be'yi) tavaf etti. Daha sonra Hz. dem
Hind lkesine geri dndve orada Nh danda ld.Bu gre gre, Hz. dem ile
Havva birlikte yere inmi oluyorlar; ayrca evi (Ka'be'yi) de
dem(A.s.) yapm oluyor. te bu gr, Allah'n izniyle ilerde anlatacamz
zere evin (Ka'be'nin)gkten indirildii grne aykr dmektedir.Anlatldna
gre, Hz. dem Hind lkesinden krk defa yaya olarak gelip hac yapmtr.
Hz. demHind lkesine indii zaman onun banda cennet aacndan yaprandan
yaplm bir ta vard. dem(A.s.) yere indikten sonra tacn yapld aacn
yapraklar kuruyup yere dkld. te bundan Hindlkesinde bulunan her trl
ho kokulu bitkiler bitti. Bir rivayete gre de bu ho kokulu
bitkilerHavva ile Hz. dem'in zerlerini kapattklar cennet
yapraklarndan meydana gelmilerdir.Bir baka rivayete gre, Hz. dem
cennetten karlmakla emredildi- zaman o cennetteki her aacnyanndan
geerken dallarndan birer tane koparm ve yere ndii zaman bu dallarla
birlikte inmitir.te Hind lkesindeki ho kokulu bitkilerin asln
bunlar tekil etmitir. Ayrca Allah Hz. dem'ecennet meyvelerinden de
vermitir. te bizim dnyadaki meyvelerimiz, bu cennet
meyvelerindenmeydana gelmitir. Ne var ki, cennet meyveleri
bozulmaz; fakat dnya meyveleri ryp bozulur.Yine Allah Hz. dem'e her
eyin san'a tn retti. dem (A.s.) ile birlikte cennet kokular,
Haceru'l-esved (siyah ta) ve Musa (A.s.)'nm asas da indirildi.
Haceru'l-esved, cennet yakutundan bir tat veyere indirilmezden nce
kardan daha beyazd. Hz. Musa'nn asas ise cennetin aalarndan s
-
(mersin aac) ile lbn (am aacn) dan yaplmt. Bunlardan sonra da
rs, tokmak ve kerpetengibi aletler indirildiler.dem (A.s.)'in endam
ve ekli gayet gzeldi; hatt Ysuf (A.s.) hari, evldndan hi birisi
kendisinebenzemiyordu. Cebrail (A.s.) Hz. dem'in yanma bir kese
budayla birlikte gnderildi. dem (A.s.) :Bu nedir? diye sordu.
Cebrail (A.s.) : Bu seni cennetten karan nesnedir. diye cevap
verdi. Hz.dem : Ben bunu ne yapacam? dedi. Cebrail (A.s.): Bunu
yeryzne (topraa) serp. diyekarlk verdi. dem (A.s.) buday tanelerini
yere serpti ve annda bu taneler Allah tarafndanyetitirilip buday
haline getirildiler. Bundan sonra dem (A.s.) bu tanelerden biten
ekinleri biip biraraya toplad ve ovalayarak samanndan ayrdktan
sonra onlar tp hamur kard ve ekmek yapt.te bunlarn hepsi Cebrail
(A.s.)'in ona retmesi ile oldu. Ayrca Cebrail (A.s.) dem
(A.s.)'inyanma ta ve demir getirdi; Hz. dem bunlar birbirine srtnce
ate ktn grd ve bylece ateyakmasn rendi. Yine Cebrail (A.s.) ona
demircilii ve ekin ekip bimesini de retti. Bu aradakendisine bir de
kz gnderildi. Bylece dem (A.s.) onunla ift srmeye balad. Bir
rivayete greAllah (C.c.)'m Hz. dem ile Havva'ya hitaben : Ey dem!
Hi phesiz o (blis) senin de einHavva'nn da dmandr. Bundan dolay
satn o sizi cennetten karmasn, sonra zahmete dersin.fTh, 177)
buyurduu bu ayette zikredilen zahmet, ite bu renberlik
zahmetidir.Bundan sonra Allah (C.c.) Hz. dem'i (Nd) dandan indirdi
ve yer yz ile birlikte onun zerindebulunan cin, hayvan, ku ve
benzeri dier btn varlklar onun hakimiyet ve mlkiyetine verdi.
Bununzerine Hz. dem Allah (C.c.)'a maruzatta bulunarak : Ey Rabbim!
u yer yznde seni bendenbaka kim tebih edecek? dedi. Allah (C.c.)
ona : Pek yaknda senin sulbnden bana hamd edipbeni tebih edecek bir
zrriyet karacam. Ayrca yer yznde admn anlmas iin yksek yksekevler
(nbedler) yapacam; yine yeryznde kendisine stnlk ve eref tahsis
edeceim bir ev(mabed) yapacam ve ona kendime nisbet ederek evim
(yani Beytulah) ismini verip onu emniyetli birharem (dokunulmazlk)
yeri klacam. Kim bana sayg duyarak bu eve hrmet gsterip burasnharem
yeri kabul ederse, kendisine bahedeceim eref ve itibara hak
kazanacaktr. Kim de onunahalisini korkutursa, bana kar olan ahdini
bozmu olur ve harem saydm bu yerin hrmetini ihlaletmi saylr. Yine
ben bu evimi yeryznde insanlar iin kurulmu ilk ev (mabed) klacam.
Kim buevimi kasdederek hac yapmak maksadyla gelir ve bundan baka
bir maksad da yoksa, bana gelmi,beni ziyaret etmi olur ve benim
mu-safirim saylr. Kerim (cmert) olana yakan ise musafir
vekonuklarna ikram etmek ve hemen onlarn hacetlerini yerine
getirmektir. Ey dem! Hayatta kaldnmddete bu evin imar ve bakmn sen
yapacaksn. Bundan sonra da burann imar ve bakmn seninevldndan
gelecek olan mmetler ve peygamberler asrlar ierisinde srayla
stleneceklerdir.buyurdu.Bundan sonra Allah (C.c.) Hz. dem'e harem
yeri kld eve (yani Beyt'l-haram'a) gitmesiniemretti. Bu ev (mabed)
tek bir yakut, bir rivayete gre tek bir inci halinde cennetten
indirilmiti. Buev (mabed), Allah'n Nh (A.s.)'un kavmini suda batrd
tufana kadar olduu gibi kald. Tufanesnasnda Allah bu evi ge kaldrd,
temeli ise yerinde kald. Allah (C.c.) bunu brahim (A.s.) iinhazrlad
ve Allah'n izniyle ilerde bahsedeceimiz zere Hz. brahim (A.s.) bu
temel zerineKa'be'yi ina etti.Nihayet Hz. dem hac yapmak ve tevbe
etmek zere Beyt'l-harm'a hareket etti. dem (A.s.) ileHavva
ettikleri hat ve kaybettikleri cennet nimetleri yznden burada iki
yz sene aladlar ve krkgn hi bir ey yiyip imediler; ancak krk gn
sonra yiyip imee baladlar. Bu arada dem (A.s.)Havva'ya yz yl
yaklamad. Neticede Hz. dem hac iin Beyt'1-ha-m' ziyaret etti ve
Rabbiden
-
kelimeler bekleyip tevbe etti; Allah da onun tevb e sini' kabul
etti. Bu husus u ayette bildirilmektedir: Ey Rabbimiz! Biz
kendimize yazk ettik. Eer bizi balamaz, bizi esirgemezsen her halde
zarara
urayanlardan olacaz. (Araf, 23). [18]
Hz. dem'in Sulbnden Zrryetinm karlmas ve Kendilerinden Sz Alnmas
bn Abbs'tan rivayet eden Sa'd b. Cbeyr yle diyor : Arafat'n arka
ksmnda bulunan "N'mn"denilen yerde Alah (C.c.) Hz. dem'in
zrreyetinden sz ald ve kyamete kadar yarataca btnzrriyeti onun
sulbnden karp kk karncalar gibi huzuruna toplad, sonra onlar karsna
alarak: "Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" dedi. Onlar ; "Evet
Rabbimizsin" dediler. (te buhidendirme) kyamet gn : "Bizim bundan
haberimiz yoktu" dememeniz iindi. Yahut : "Baaevvel atalarmz
Allah'a irk komutu. Biz de onlarn ardndan gelen bir nesiliz. imdi o
btlkuranlarn iledii gnahlar yznden bizi helak mi edeceksin"
dememeniz iindi. (A'rf, 172, 173).Yine bn Abbs'tan rivayet
edildiine gre, Allah onlardan "Dahn" denilen yerde sz almt.Sdd ise
yle diyor : Allah (C.c.) Hz. dem'i cennetten karp henz gkten yer
yzneindirnezden nce srtnn sa tarafn svazlayp inci gibi beyaz ufak
karncalar eklinde ondanzrriyetini kard ve onlara : "Rahmetimle
cennete giriniz." buyurdu. Yine ayn ekilde Allah (C.c)Hz. dem'in
srtnn sol tarafn svazlayp ufak karncalar eklinde siyah renkli dier
bir zrriyet(nesil) kard ve onlara da : "Siz de cehennem ateine
giriniz; zira sizin buraya girmenizin benim iinnemi yoktur"
buyurdu. te Allah'n kendilerine bu ekildeki hitab, Kur'an'da es-hb-
yemn(saclar) ve eshb- imal (solcular) olarak bildirilen bu
zr-riyetlerin ikili bir tasnife tbi tutulduuzaman olmutu.Bundan
sonra Allah (C.c.) Hz. dem'in bu zrriyetlerinden sz ald ve onlara :
Ben sizin Rabbinizdeil miyim buyurdu. Onlar da : Evet sen bizim
Rabbimizsi, diye cevap verdiler. Byleceonlarn bir ksm gnll olarak,
dier bir ksm ise takiyyeten (gnll grnerek) Allah'a sz
verdiler. [19]
Hz. dem (A.s.)'in Zamannda Dnyada Meydana Gelen Hdiseler Bu
hadiselerin ilki Hz. dem'in olu Kabil'in kardei Hbil'i ldrme-siyle
balad. lim adamlarKabil'in ismi hakknda ihtilfa dmlerdir. Onlarn
bir ksm onun adnn Kayn, dier ksm Kin(veya Kbn), bir dier ksm Kyin
ve bir baka ksm da Kbl olduunu sylemilerdir.Yine ilim adamlar
Kabil'in kardei Hbil'i ldrmesinin sebebi hakknda farkl grler
ilerisrmlerdir.Bir rivayete gre Kabil'in Hbil'i ldrmesinin sebebi u
idi : dem (A.s.) malm hatya dmezdennce cennette Havva'ya yaklamt ve
bu yaklamadan Havva Kabil ile ikizine hamile kalmt.Havva onlara
gebe iken zahmet ve ar duymamt. Hatt onlar dorurken de doum
sancsekmemi ve cennet temiz olduu iin de doum esnasnda kan
grmemiti. Ancak dem (A.s.) ileHavva yasak aatan yiyip yer yzne
indirildikten ve yer yznde yerletikten sonra dem (A.s.)Havva'ya
tekrar yaklat ve bu yaklamadan Havva Hbil ile ikizine hamile kald.
Fakat bu defaHavva onlara gebe iken sanc ve zahmet duymaya balad.
Hatt onlar doururken doum sancsekip doum esnasnda kan da grmt.
-
Anlatldna gre, Havva gebe kald zaman her vakit biri kz, dieri
erkek olmak zere daima ikizocua hamile kalrd. Bylece Havva dem
(A.s.)' sulbnden gelmek zere onun iin yirmibatnda erkek ve kz evlat
olmak zere krk ocuk dnyaya getirdi. Bunlardan erkek olanlar,
kendiikizi hari olmak zere dier batnlardan doan kz kardelerinden
istedii ile evlenebilirdi; ancakikizi olan kz kardeiyle evlenmek
hell deildi, nk o zaman anneleri Havva ile kendi kzkardelerinden
baka kadn bulunmuyordu. Bu yzden Hz. dem olu Kabil'e Hbl'in
ikiziy-le, dierolu Hbil'e de kardei Kabil'in ikiziyle evlenmelerini
emretti.Dier bir rivayette ise Kabil'in Hbil'i ldrmesi u ekilde
olmutur : dem (A.s.) (hac yapmakiin) ortadan bir ara kaybolmutu.
Yola kmak istedii zaman ge hitaben : ocuumu emanetolarak sen koru
dedi, fakat gk bunu kabul etmedi. Bunun zerine Hz. dem yere ve
dalara aynhitabm tekrarlad; fakat onlara bunu kabullenmekten
ekindiler. Bu defa Hz. dem bu vazifeyi oluKabil'e teklif etti; o da
bu teklifi kabul edip babas dem (A.s.J'e : "Evet gidebilirsin,
dndnzaman onu istediin gibi bulacaksn" dedi. Nihayet dem (A.s.)
yoluna devam etti; fakat durumanlatacamz gibi gerekleti. Bu hususta
Allah (C.c.) yle buyurur : Biz emneti gklere, yere vedalara
arzettik de onlar bunu yklenmekten ekindiler ve endieye dtler. nsan
bunu srtnayklendi; nk o ok zalim, ok cahildir. (Ahzb, 72). Hz. dem
oullar Kabil ile Hbil'e kzkardelerinin nikh hususunda sylemek
istediklerini syleyince, Hb babasnn szn kabul edipbuna rza gsterdi.
Fakat Kabil babasnn szn dinlemedi ve Hbil'in ikizi olan kz
kardeiyleevlenmek istemedii gibi kendi ikizi olan kz kardeini de
Hbil ile evlendirmeye yanamad. Hattitiraz ederek : Biz cennette
doduk, onlar ise dnyada dodular dedi.Kabil'in Hbil'i ldrmesi
konusunda baz ilim adamlar da unlar sylyorlar :Kabil'in ikizi olan
kz kardei insanlarn en gzeli idi; Kabil onu kardei Hbil'den kskand
veonunla kendisi evlenmek istedi. Aslnda Hbil ile ikizi olan kz
kardei cennette domamlar, yeryznde dnyaya gelmilerdi. in dorusunu
ise en iyi bilen Allah'tr. dem (A.s.) olu Kabil'e: Eyolum! kizin
olan kz kardein sana helal deildir. dedi, fakat Kabil babasnn bu
szne kar kpreddetti. Bu defa dem (A.s.) ona : Ey olum! Bir sen bir
de kardein Hbil Allah'a kurban sunun.Allah (C.c.) hanginizin
kurbann kabul ederse bu kzla evlenmeye o daha lyktr. Kabil
tarmla,Hbil ise hayvanclkla megul oluyordu. Bunun iin Kabil Allah'a
kurban olarak buday, Hbil isegen koyunlar, bir rivayete gre bir sr
sundu. Nihayet Allah tarafndan gnderilen beyaz bir ateHbil' in
kurbanm yakt, Kb'inkini ise olduu yerde brakt. O zamanlar Allah'n
bir kurban kabuledip etmemesi atein onu yakp yakalamasyla
bilinirdi. Allah (C.c.) tarafndan Hbil'in kurbankabul edilip
Kabil'in ikiz kz kardeiyle evlenmesine hkmedilince, Kabil fkelendi
ve gururunamalp oldu; hatt eytann kendisine galip gelmesiyle kardei
Hbil'e : "Kz kardeimleevlenmemeni salamak iin mutlaka seni
ldreceim" dedi. Bunun zerine Hbil de : Allah ancakgnahlardan
saknanlarn kurbanm kabul eder. And olsun ki, beni ldrmek iin elini
bana uzatrsan,ben seni ldrmek iin elimi sana uzatc deilim; nk ben
lemlerin Rabbi Allah'tan korkarm.Dilerim ki, sen kendi gnahnla
birlikte benim gnahm da yklenip o atein yaranndan olasn.
tezlimlerin cezas budur. (Mide, 27-29) dedi. Nihayet onun
(Kabil'in) nefsi kardeini (Hbil'i)ldrmee uymutu da onu ldrmt; bu
yzden ziyana urayanlardan olmutu. (Mide, 30).Neticede Kabil Hbil'i
takip etti ve onu koyunlarn otlatt bir srada ldrd. Kur'n-
Kerm'dekssalar anlatlan iki kii ise Hbil ile Kabil'dir. Bu hususu
Allah (C.c.) Kur''da u ekilde beyanediyor : Onlara dem'in iki
olunun gerek olan haberini oku. Hani onlar (kendilerini
Allah'a)yaklatracak birer kurban sunmulard da ikisinden birninki
kabul olunmu, brnnk ise kabul
-
olunmamt. O (Kabil), kardei (Hbil'e) : "Seni elbette ldreceim"
demiti. (Hbil de) ona :"Allah ancak (kendisinden) korkanlarmkini
kabul eder" demiti. (Mide, 27).Kabil, kardei Hbil'i ldrnce arp kald
ve kardeinin cesedini nasl defnedeceini bilemedi;nk iddia edildiine
gre, demoullarndan ilk defa ldrlen Hbil idi. Bunun zerine
Allah(C.c.} : Yeri eerek kardeinin cesedini nasl gmeceini gstermek
zer*-; bir karga gnderdi.(Kabil): "Eyvah! Yazklar olsun bana! Ben u
karga gibi olup da kardeinim cesedini gmmekten cizmi kaldm?" dedi.
Artk o (yaptndan dolay) pimanla denlerden oldu. Bundan dolaydr
ki,sriloullarna u gerei hkmettik : "Kim bir can, bir can karl
olmakszn (yani ksas) veyayer yznde bir fesad karmakszn ldrrse btn
insanlar ldrm gibi olur. Kim de bir cankurtarrsa (ldrmezse) btn
insanlar il-y etmi (diriltmi) gibi olur. And olsun
kipeygamberlerimiz onlara bey-yineler (mucize ve delelr) ile
geldiler. Fakat onlarn ilerinden birou, bunlardan (mucize ve
delillerden) sonra (hl) yer yznde (fesad ve cinayet) hususunda
haddiamaa devam ettiler." (Mide, 31, 32).Kabil, Hbil'i ldrnce Allah
(C.c.) ona : Ey Kabil! Kardein Hbil nerede? diye sordu. Kabil de:
Bilmiyorum, ben onun muhafz deilim. diye cevap verdi. Bunun zerine
Allah (C.c.) ona :Kardein Hbil'in kan yer yznden u anda bana
sesleniyor ve azm aarak kardeinin kanmyutan yer yz sana lanet
okuyor. Yer yznde topra ileyip ektiin zaman o sana mahsln ancakyer
yznde dehet ve korku ierisinde kalman artyla verecektir. buyurdu.
Bu durum karsndaKabil: Ey Rab-bim! Eer hatam balamazsan, suum ok
byk olacaktr. dedi.Anlatldna gre, Kabil, kardei Hbil'i Hra da
yokuunda ldrmtr. Bundan sonra Kabildadan inerek kz kardeinin
elinden tutup Yemen topraklarnda bulunan Aden'e kamtr.bn Abbs bu
hususta unlar anlatyor :Kabil, kardei Hbil'i ldrdkten sonra kz
kardeinin sinden tutarak Nd (veya Bd) dandandz bir yere indi. dem
(A.s.) ona dnerek : "Haydi git buradan! Dima sen korku ierisinde
kalpgrdn kimselerden emin olmayacaksn" dedi. Bundan sonra Kabil,
hangi evldnn yanndangetiyse onun tarafndan taa tutuldu. Bu srada
Kabil'in evldndan kr birisi kendi olu ile birlikteKabil'in yanndan
geiyordu. Olu babasna : "ite bu adam senin baban Kabil'dir; ona ta
at" dedi.Bunun zerine m, babas Kabil'e bir ta att ve onu ldrd. Bu
defa olu m babasna : "Senbaban ldrdn" dedi. Olunun bu sz zerine m,
vurduu bir tokatla olunu da ldrd. Bununzerine o : "Yazk oldu bana;
bir ta attm babam ldrdm, bir tokat vurdum olumu ldrdm'"dedi.Kabil
ldrld zaman yirmi yandayd; Kabil onu ldrd zaman ise yirmi be
yandabulunuyordu.el-Hasen'e gre, Allah (C.c.)'m Kur'n'da zikrettii
ve haklarnda : Onlara dem'in iki olunungerek haberini oku (Mide,
27) buyurduu bu iki kii Hz. dem (A.s.)'in sulbnden gelen
(ilk)oullarndan deildir, bunlar sriloullarmdandr. Dier taraftan ilk
defa len kimsenin de Hz. dem(A.s.) olduu bilinmektedir.Eb Ca'fer
et-Taber bu hususta unlar sylyor :Bana gre doru olan ise bu iki
kiinin (Kabil ile Hbil'in) Hz. dem' in z oullarndanolmalardr; nk
sahih bir hadiste Hz. Peygamber (S.a.) : "Haksz yere ldrlen her
kiidenmutlaka dem'in ilk olunun (Kabil'in) zerine bir gnah pay
yazlr; nk ilk defa ldrme iinibalatan odur." buyurmutur. te bundan
anlalyor ki, Kur'n'da zikri geen dem'in iki olu onunilk ve z evld
olan Kabil ile Kabildir. Ayrca srailoullrndan nce de dem'in oullar
arasnda
-
ldrme hadisesinin varl bilinmektedir. Dier taraftan bu hadiste,
dem'in ilk olunun ldrmeiini ihdas ettii de ifade edilmektedir. Hz.
dem'den nce zrriye-tinden lenlerin bulunduuna birdelil de u iki
ayetin tefsirinde zikredilen rivayettir. Allah (C.c.) bu iki ayette
yle buyurur : Sizibir candan (dem'den) yaratan, bundan da (gnl)
kendisine snsn diye eini yapan O'dur. Vakta kio, eine yaklat da ei
hafif bir yk yklendi (hamile kald) ve bir mddet bununla gidip
geldi.Nihayet (gebelii) arlamca ikisi (dem ile Havva) Rabblerine
yle dua ettiler : "Eer bizedzgn bir ocuk verirsen and olsun ki biz
sana kredenlerden olacaz." Fakat Allah onlara dzgnbir ocuk verince,
kendilerine verdii bu ocuk hakknda O'na eler tutmaya baladlar.
Onlar neyi etutuyorlarsa Allah (C.c.) onlardan mnezzeh ve ycedir.
(Araf, 187,190).bn Abbs, bn Cbeyr, es-Sdd ve dier alimler bu iki
ayetin tefsirinde yle diyorlar :Havva, dem (A.s.)'den meydana gelen
ocuklarna ad olarak Abdullah, Abdurrahman gibi isimlerverirdi.
Fakat bu adlardaki ocuklar yaamayp lrlerdi. Bu sralarda blis onlarn
yanma gelerek :"Eer o-cuklarnza bu isimlerden baka isimler
verirseniz, onlar muhakkak yasarlar" dedi. Bundanhemen sonra Havva
douduu ocuunun adn Ab-dulhris koydu. Bu ad ayn zamanda blis'in
deadyd. te : "Sizi bir candan yaratan O'dur..." szleriyle balayan
bu ayetler, bu hadis