10. CİLD ALİ BİN AHMED: Hadîs âlimlerinden. İsmi, Ali bin Ahmed bin Abdülmuhsin bin Ahmed bin Muhammed bin Ali bin Hasen bin Ali bin Muhammed bin Ca’fer el-Hüseynî el-Gurâfi’dir. 628 m. !2"!# y$l$nda d%&u', ()* m. !")+# y$l$ ilhie ay$nda efa/ e//i. Muhammed bin İmâd, âfir bin 0em, Mur/e1â bin Hâ/em, Ali bin Cebbâre e bir ru' âlimden, 3a&dad’da4 5bü’l-Hasen el-a/î’î, Muhammed bin 7a’îd, İbn-i übeylî e ba9a âlimlerden hadîs-i erîf dinledi. :%9 hadîs-i erîf riâye/ e//i. Hadîs-i erîflerden /ahrîler ya'/$. Hadîs ilmini ;%9 iyi bilirdi. Ha//$ ;%9 ü1el idi e sür’a/li ya1ard$. İs9enderiyye ehrinde, <âr-ül-Hadîs-in 0ebîhiyye Medresesi’nin müderrisli&ini ya'/$. =ndan, arîb, a1 duyulan e a1 bilinen bililer na9ledildi. >$9$h ilmini iyi bilirdi. 5b? Abdullah bin el-Mühendis der 9i@ H%am$1 Gur âfî ;%9 ur’ân-$ 9erîm %9ur, a9i/lerini iyili9 e hayr ileme9le e;irirdi.B5bü’l-Alâ el->uradî der 9i@ =, âlim e fâd$l idi. 3üyü9 hadîs âlimlerindendir . İnsanlar$n ilminden faydaland$&$, ;%9 ibâde/ eden bir 1â/ idi. =nu, 3er1âlî, ehebî e ba9a âlimler de mülerdir. A&a; ya'ra9lar$ sa/ara9 e;imini /emin eder, ünlü9 ih/iyâ$n$ 9a1an$na daha fa1la sa/ma9 i;in u&rama1d$. endi beldesinin âlimlerini iyi bilirdi.B1) Ed-Dürer-ül-kâmine; cild-3, sh. 17, 18 ALİ BİN DÂVÛD EL-KAHVÂZÎ (Ez-Zübeyrî): Hanefî me1hebi f$9$h âlimlerinden. İsmi, Ali bin <a?d bin Da hya bin âmil bin Da hya bin Cebbâre bin Abdülmeli9 bin M?sâ bin Cebbâre bin Muhammed bin e9eriyyâ bin üleyh bin Cemil bin Abdullah bin MusEab ibni 7abi/ bin Abdullah bin übeyr bin AâmEd$r r.anhüm#. Fa9ab$ 0emüddîn %lu', 9ünyesi 5bü’l-Hasen’dir. uraî, 5sedî, ahfâ1i, <$me9î nisbe/iyle /an$n$rd$. 0esebi 5shâb-$ 9iramdan übeyr bin Aâm ha1re/lerine 9adar dayanma9/ad$r. 668 m. !26# senesi Cemâ1il-eel ay$nda d%&du. Dü9se9 e fa1île/ sâhibi bir âlim %lan babas$, ad$ İmâdüddînB la9ab$ ile mehur %lu', 68* m. !28+# senesinde efa/ e/mi/ir. 3abas$ndan e daha bir;%9 âlimden ilim /ahsîl e//i. >$9$h, us?l, nahi, edebiyâ/ e daha ba9a ilimlerde de mü/ehass$s bir âlim %lara9 ye/i/i. >e/â erir e ders %9u/urdu. 1elli9le Arab dili e edebiyâ/$nda IamEda 1aman$n$n âlimlerinin en büyü&ü idi. 0ahiilmini Alâ bin Mu/ri1îEden, fi9$h ilmini Iemseddîn-i HarîrîEden, us?l ilmini 3edr bin CemâaEdan, Arab edebiyâ/$n$ Med-i J?nusîEden %9uyu' &rendi. 0em-ü-Ie9râîEden e 3urhan bin <erdEden hadîs-i erif dinledi. (*+ m. !"**# senesi Keeb ay$n$n %ndrdünü ünü efa/ e//i. İbn-i Haer-i As9alânî diy%r 9i@ L=, İbn-i <erîEden ;%9 say$da hadis ü1leri dinledi. Ayr$a Mua//a’ e ba9a hadîs 9i/a'lar$n$ da dinlemi/i. endisi hadîs-i erîf riâye/ e/medi. urEân-$ 9erîmin bü/ün 9$raa/ riâye/lerini %9uyu' &rendi. >$9$h ilmini Ieyh Celâleddln el-Habbâ1î e ad$ 7adrüddînEden, Arabî ilimleri Ieyh Ierefüddîn el->e1ârîEden &rendi. 3edreddîn ibni 0ehiyyeEden L<a-ül-misbâhL e %nun erhi %lan L5sfâr-üs- sabâhL ad$nda9i eserleri %9udu. 5debiyâ/la ;%9 meul %lu', aru1da 'e9 mâhir %ldu. <erslerinde, fa1île/ sâhi'lerinin nâdir haberlerinden bahsederdi. =, (!m. !"!# senesinde Kü9niyye MedresesiEne müderris %lara9 /ayin edildi. 3ir müdde/ s%nra ayr$ld$. (22 m. !"22# senesinde âhiriyye Medresesi’ne /ayin edildi. =, Arab ede biyâ/$nda Iam’da9i meh?r âlimlerin s%nunular$ndan idi. 3er1âlî %nun na1$mlar$ndan ;%9 eyler ya1d$.Behebî diy%r 9i@ =, 1aman$n$n en 1e9î 9imselerinden idi. <inine ;%9 ba&l$, era’ e /a9â sâhibi bir 1â/ %lu', Arabî ilimlerde ;%9 /alebe ye/i/irdi.B1) Ed-Dürer-ül-kâmine; cild-3, sh. 472) Şezerât-üz-zeheb; cild-7, sh. 143 3) !"cem-ül-müelli#$n; cild-7, sh. %& 4) El-'e(âid-ül-behie *+ükne($); sh. 121
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
ALİ BİN AHMED:Hadîs âlimlerinden. İsmi, Ali bin Ahmed bin Abdülmuhsin bin Ahmed bin Muhammed
bin Ali bin Hasen bin Ali bin Muhammed bin Ca’fer el-Hüseynî el-Gurâfi’dir. 628 m. !2"!#y$l$nda d%&u', ()* m. !")+# y$l$ ilhie ay$nda efa/ e//i.
Muhammed bin İmâd, âfir bin 0em, Mur/e1â bin Hâ/em, Ali bin Cebbâre e birru' âlimden, 3a&dad’da4 5bü’l-Hasen el-a/î’î, Muhammed bin 7a’îd, İbn-i übeylî eba9a âlimlerden hadîs-i erîf dinledi. :%9 hadîs-i erîf riâye/ e//i. Hadîs-i erîflerden/ahrîler ya'/$. Hadîs ilmini ;%9 iyi bilirdi. Ha//$ ;%9 ü1el idi e sür’a/li ya1ard$.İs9enderiyye ehrinde, <âr-ül-Hadîs-in 0ebîhiyye Medresesi’nin müderrisli&ini ya'/$.=ndan, arîb, a1 duyulan e a1 bilinen bililer na9ledildi. >$9$h ilmini iyi bilirdi.
5b? Abdullah bin el-Mühendis der 9i@ H%am$1 Gurâfî ;%9 ur’ân-$ 9erîm %9ur,a9i/lerini iyili9 e hayr ileme9le e;irirdi.B
5bü’l-Alâ el->uradî der 9i@ =, âlim e fâd$l idi. 3üyü9 hadîs âlimlerindendir.İnsanlar$n ilminden faydaland$&$, ;%9 ibâde/ eden bir 1â/ idi. =nu, 3er1âlî, ehebî eba9a âlimler de mülerdir. A&a; ya'ra9lar$ sa/ara9 e;imini /emin eder, ünlü9ih/iyâ$n$ 9a1an$na daha fa1la sa/ma9 i;in u&rama1d$. endi beldesinin âlimlerini iyi
bilirdi.B
1) Ed-Dürer-ül-kâmine; cild-3, sh. 17, 18
ALİ BİN DÂVÛD EL-KAHVÂZÎ (Ez-Zübeyrî):Hanefî me1hebi f$9$h âlimlerinden. İsmi, Ali bin <a?d bin Dahya bin âmil bin Dahya
bin Cebbâre bin Abdülmeli9 bin M?sâ bin Cebbâre bin Muhammed bin e9eriyyâ binüleyh bin Cemil bin Abdullah bin MusEab ibni 7abi/ bin Abdullah bin übeyr binAâmEd$r r.anhüm#. Fa9ab$ 0emüddîn %lu', 9ünyesi 5bü’l-Hasen’dir. uraî, 5sedî,ahfâ1i, <$me9î nisbe/iyle /an$n$rd$. 0esebi 5shâb-$ 9iramdan übeyr bin Aâmha1re/lerine 9adar dayanma9/ad$r. 668 m. !26# senesi Cemâ1il-eel ay$nda d%&du.Dü9se9 e fa1île/ sâhibi bir âlim %lan babas$, ad$ İmâdüddînB la9ab$ ile mehur %lu',
68* m. !28+# senesinde efa/ e/mi/ir.3abas$ndan e daha bir;%9 âlimden ilim /ahsîl e//i. >$9$h, us?l, nahi, edebiyâ/ edaha ba9a ilimlerde de mü/ehass$s bir âlim %lara9 ye/i/i. >e/â erir e ders %9u/urdu.1elli9le Arab dili e edebiyâ/$nda IamEda 1aman$n$n âlimlerinin en büyü&ü idi. 0ahiilmini Alâ bin Mu/ri1îEden, fi9$h ilmini Iemseddîn-i HarîrîEden, us?l ilmini 3edr binCemâaEdan, Arab edebiyâ/$n$ Med-i J?nusîEden %9uyu' &rendi. 0em-ü-Ie9râîEden e3urhan bin <erdEden hadîs-i erif dinledi. (*+ m. !"**# senesi Keeb ay$n$n %ndrdünüünü efa/ e//i.
İbn-i Haer-i As9alânî diy%r 9i@ L=, İbn-i <erîEden ;%9 say$da hadis ü1leri dinledi.Ayr$a Mua//a’ e ba9a hadîs 9i/a'lar$n$ da dinlemi/i. endisi hadîs-i erîf riâye/e/medi. urEân-$ 9erîmin bü/ün 9$raa/ riâye/lerini %9uyu' &rendi. >$9$h ilmini IeyhCelâleddln el-Habbâ1î e ad$ 7adrüddînEden, Arabî ilimleri Ieyh Ierefüddîn el->e1ârîEden&rendi. 3edreddîn ibni 0ehiyyeEden L<a-ül-misbâhL e %nun erhi %lan L5sfâr-üs-sabâhL ad$nda9i eserleri %9udu. 5debiyâ/la ;%9 meul %lu', aru1da 'e9 mâhir %ldu.<erslerinde, fa1île/ sâhi'lerinin nâdir haberlerinden bahsederdi. =, (! m. !"!#senesinde Kü9niyye MedresesiEne müderris %lara9 /ayin edildi. 3ir müdde/ s%nra ayr$ld$.(22 m. !"22# senesinde âhiriyye Medresesi’ne /ayin edildi. =, Arab edebiyâ/$ndaIam’da9i meh?r âlimlerin s%nunular$ndan idi. 3er1âlî %nun na1$mlar$ndan ;%9 eylerya1d$.B
ehebî diy%r 9i@ =, 1aman$n$n en 1e9î 9imselerinden idi. <inine ;%9 ba&l$, era’ e/a9â sâhibi bir 1â/ %lu', Arabî ilimlerde ;%9 /alebe ye/i/irdi.B
Ali 3in Hüseyn, el->ahriyye e e/ JayberasiyyeEde ders %9u//u. âhireEde nüfusmüdürlü&ü, belediye /e9ilâ/$ ba9anl$&$ e ha1îne müdürlü&ü a1îfelerini yürü//ü. 3ir;%99imseler %ndan ilim &renere9 hadîs-i erîf riâye/inde bulundular.
İbn-i KâfiE %nun ha99$nda4 LAli el-5rmeî, ;%9 1e9î, ü1el ahlâ9l$, merhame/i ;%9,edîb, derin bili sâhibi bir 1â/ idiL deme9/edir.
İbn-i 7üb9î ise %nun ha99$nda4 LAli bin Hüseyn, fa1île/ sâhibi, ;%9 medh e hürme/edilen, edîb idi. aman$n$n büyü&ü %lu', nahi e 1elli9le nesirde dehâ idiL deme9/edir.
3edreddîn 0abl?sî %nun ha99$nda yle deme9/edir@ LAli el-5rmeî, 5hl-i sünne/me1hebinde ilmiyle âmil bir 1â/ idi. il9aEde ay$n$n se9i1ini eesi H$1$r aleyhisselâmla
Ali bin İbrâhim, bir;%9 âlimden ilim &rendi e hadîs-i erif dinledi. Hadîs-i erîfdinledi&i h%alar$ndan %lan el-5bre9?hî ed-<imyâ/îEden, <âre u/nîEnin 7ünenEinde9ihadîs-i erifleri dinledi. =nlardan riâye//e bulundu. 3unun yan$nda 3eybur?s el-AdîmîEden de hadîs-i erîf dinledi. endisinden de4 el-5mnî, İbn-i 7ened hadîs-i erîfdinledi e riâye//e bulundu.
Ali es-7ü9â9înî, (*" m. !"*2# senesinde <$me9Eda, belediye /e9ilâ/$ hi1me/leri,ayr$a insanlara emr-i maEr?f e nehy-i mün9er e/me9 e hayan ha9lar$n$ da 9%ruma9ibi ba9a a1îfeleri de %lan Hisbe Je9ilâ/$ ba9anl$&$na /ayin %ldu. 3u a1îfesini baar$ylayürü//ü. <aha s%nra bu a1îfeden ayr$ld$ e âhireEye i//i. 5l-Hâ/uniyye, el-Ceâniyyemedreselerinde ders erdi. 3ir müdde/ de âhireEde9i Hisbe Je9ilâ/$ ba9anl$&$n$ yürü//ü.3ir ara bu a1îfeden ayr$ld$ ise de, /e9rar M$s$rEda9i muh/esibli9 e âd$as9erli9 a1îfeleriniefa/$na 9adar sürdürdü.
1) Ed-Dürer-ül-kâmine; cild-3, sh. 3
ALİ BİN M$HAMMED:Hanbelî me1hebi f$9$h e hadîs âlimi. İsmi, Ali bin Muhammed bin Ahmed bin
Abdullah bin NsâEd$r. ünyesi 5büEl-Hüseyn %lu', la9ab$ IerefüddînEdir. 62! m. !22*#senesinde 3aElebe9Ede d%&u', ()! m. !")!# /ârihinde yine burada efa/ e//i.
Ali bin Muhammed, 3aElebe9Ede 3ehâ Abdurrahmân Ma9disîEnin yan$nda bir müdde/9ald$. 3urada, Abdülâhid bin Medâ İrbilî, İbn-i Keâha, babas$ Ieyh >a9îh eba9alar$ndan hadîs-i erif dinledi. IamEa idi' eldi. IamEda4 İbn-i ebîdî, İbn-i 7alâh,CaEfer Hemedânî, Mü9rim bin 5b? 7a9r ibni Iîrâ1î e ba9alar$ndan hadîs-i erif dinledi.<r/ sene s%nra hadîs-i erif &renme9 e ilmini ar//$rma9 i;in M$s$rEa i//i. M$s$rEda İbn-iCümmey1î, İbn-i Keâha, 7âri e ba9alar$ndan hadîs-i erif dinledi. 3üyü9 hadîs
:%9 hadîsi erif riâye/ e//i. Plimlerden 'e9;%9 9imse %ndan hadîs-i erif dinledi.3er1âlî e ehebî, <$me9Eda e 3aElebe9Ede %ndan ;%9 riâye//e bulundu.
ehebî %nun ha99$nda yle der@ LAli bin Muhammed, büyü9 bir hadîs e f$9$h âlimi%lu', lüa/ ilminde de mü/ehass$s idi. Plimler e sul/anlar %na hürme/ ederlerdi. Jeâ1uu
'e9;%9 idi. >a9a/ ;%9 heybe/liydi. 71ü, s%hbe/i h% e /a/l$ bir 1â/ idi. Her fa1île/ sâhibineha99$n$ erirdi. Güleryü1lü idi. aman$nda9i ilimlerde eni bili sâhibi idi. :%9 %9udu eya1d$. İsimler e %nlar$n 1ab/$na ;%9 ehemmiye/ erirdi. <eaml$ mü/âlaa ederdi. Jalebeler9endisinden ;%9 is/ifâde e//i. 3en de 9endisinden faydaland$m. =ndan meE1un %ldum.Kiâye/ y%llar$n$ iyi bilirdi. <irâye/ sâhibi idi.L
3er1âlî de %nun ha99$nda@ LAli bin Muhammed, büyü9 bir âlim %lu', üleryü1lü,ü1el rünülü, e9ar e se9îne/ sâhibi idi. 3ir;%9 fa1île/lere sâhibdir. Hadîs-i eriflerilaf1$ ile e1berlerdi. Ma’nâlar$ da bilirdi. Füa/ ilminde 'e9 yü9selmi/i. Gü1el 9%nuurdu.Her9es %na hürme/ e iE/ibâr ederdi.L
Ali bin Muhammed, ()! m. !")!# senesinin Kama1ân-$ erîf ay$nda IamEdandnmü/ü. CumEa eesinde efa/ e//i. Her9es %ndan ;%9 memnun idi. Jalebelerine ee/râf$na 'e9 faydas$ %lmu/u. İnsanlar %nun efa/$ ile ;%9 ü1üldü.
ALİ BİN "Û!$% EL-LAHMÎ:Jefsîr, 9$râa/ e nahi âlimi. İsmi, Ali bin D?suf bin Harî1 bin >adl bin Mi’sad bin >adl
el-Fahmî es-7e//an?fî e-Iâfiî %lu', 9ünyesi 5bü’l-Hasen’dir. Fa9ab$ ise 0?reddîn’dir. AslenIaml$ %lu', 6** m. !2*6# senesinde âhire’de d%&du. (!" m. !"!*# senesi ilhieay$n$n %nyedisi %lan Cumar/esi ünü âhire’de efa/ e//i.
Ali bin D?suf, 9$râa/ ilmini4 Ja9$yyüddîn Da’9?b bin 3edran el-Cerâyidî’den eeynüddîn bin el-Ce1âirî’den, nahi ilmini4 e1-iyâ 7âlih bin İbrâhim el->arî9î e 7âlih bin
İbrâhim bin Ahmed 7i’ridî’den &rendi. 5n-0eîb, es-7âfî, el-Halîl e bir;%9 âlimdenhadîs-i erîf &rendi e riâye//e bulundu.İbn-i Me9/?m %nun ha99$nda@ Ali bin D?suf, M$s$r diyâr$nda 9$râa/ âlimlerinin reîsi
idi. Jefsîr ilminde yed-i /?lâ sâhibi idi. Jefsîr ilmine dâir bir;%9 erhleri ard$rB deme9/edir.Ali el-Fahmî, J?l?n Câmii medresesinde /efsîr müderrisli&i ya'/$. Câmi’ul-Hâ9im’de
de 9$râa/ dersleri erdi. İnsanlar %nu büyü9 bilir, hürme/ s/erirler idi.Ali bin D?suf, bir;%9 eser ya1d$. Da1d$&$ eserlerden ba1$lar$ unlard$r@!- Ahbâr-ü-Ieyh Abdül9âdir-i Geylânî@ Q; ildli9 bir eserdir. 2- Ierh-ü-Iâ/$biyye.
ALİ MÛ! EL-%E&LÎ: >$9$h âlimlerinden e eliyân$n büyü9lerinden. İsmi, Ali bin M?sâ, 9ünyesi 5bü’l-
Hasen, nisbe/i Ceber/î e >elî’dir. <%&um /ârihi /esbi/ edilemiyen Ali bin M?sâ el->elîha1re/leri, (! m. !"8# senesinde efa/ e//i. 3âb-$ 7ihâm 9abris/an$na defn%lundu.abri %rada meh?r %lu', 1iyâre/ edilme9/edir. =nu seenler, 9abrini 1iyâre/ edenler,mübâre9 r?hâniye/inden is/ifâde e/me9/edirler.
Plim, sâlih e elî bir 1â/ %lan Ali bin M?sâ’da, ba1$ a9i/lerde /asauf büyü9lerindebulunan e1be hâli hâs$l %lurdu. 3u hâlde e her 1aman, he' Allahü /eâlây$ 1i9reder, hi;bir1aman =’ndan âfil %lma1d$. Oelî %ldu&una delâle/ eden 9eif e 9erâme/ler 9endisinde;%9 rülürdü. aman$nda bulunan bir;%9 âlim e elî ile rüü', %nlar$n s%hbe/lerinde
9emâle elmi %lan 5bü’l-Hasen-i >elî rahme/ullahi aleyh# 1aman$nda9i âlim e elîlerinnde elenlerinden %ldu. endisi de, Ieyh-i 9ebîr İsmâil bin İbrâhim el-Ceber/î’nin
h%alar$ndand$r. Ieyh-i 9ebîr İsmâil Ceber/î rahme/ullahi aleyh# bu 1â/a ;%9 hürme/ eder,;%9 say$ e edeb s/erirdi. 3ir i ya'aa&$ 1aman, mu/la9a 5bü’l-Hasen-i >elî’year1eder, %na dan$madan e %nunla is/iâre e/meden bir i ya'ma1d$.
5bü’l-Hasen Ali bin M?sâ rahme/ullahi aleyh# bir ee mesidde ibâde/ e /âa/ ilemeul %lur9en, i;eriye bir h$rs$1 irdi. H$rs$1 eli', i;eride buldu&unu al$' idiy%r, i;eridebulunan 1â/$n 9endisine müdâhale e/medi&ini, 9endinden e;mi hâlde Allahü /eâlân$n
1i9ri ile meul %ldu&unu rüne, /e9rar /e9rar iri' mesidden bireyler /ürüy%rdu.0ihâye/ alaa9 birey 9almay$na, Ali bin M?sâ’n$n ü1erinde bulunan elbiseyi alma9 i;in/u//u. = da 3eni üryan ;$'la9# %lara9 m$ b$ra9ma9 is/iy%rsunRB diyere9 elbisesini eri;e9/i. H$rs$1$n 1ü dnmü %ldu&undan bu s1leri dinlemedi e elbiseyi ;e9i' ald$ emesidden ;$9/$. 3u s$rada %nu ren ee be9;isi bunu ya9alay$', sabah %luna âlininhu1?runa /ürdü. 3a9a su;lar$ da meydana ;$9/$. Oâli bunun e1aland$r$lmas$n$, fa9îhha1re/lerinin elbisesinin de 9endisine eri erilmesini emre//i.
>a9îh Ali bin M?sâ el->elî ha1re/leri ebîd’de bulundu&u s$rada, ünlerden birünbüyü9 bir yan$n ;$9/$. >a9îh bu s$rada, ders erdi&i medresenin 9ar$s$nda bulunan birmesidde ibâde/ e /âa/ ile meul %luy%rdu. = mesidin al/ 9$sm$nda da %dun y$&$l$ idi eyan$n her /araf$ sarm$/$. >a9a/ hi9me/-i ilâhî fa9îh ha1re/lerine birey %lmuy%rdu. =nuni;eride bulundu&unu &renen İsmâil bin İbrâhim rahme/ullahi aleyh# yan$nda bir9a; 9ii
ile berâber 9%ara9 %raya eldiler. Aele ile meside iri' %nu d$ar$ ;$9ard$lar. Jam %nlar;$9ar ;$9ma1 da mesidin /aan$ ;9/ü. =rada bulunanlar, % büyü9 1â/$n 9erâme/i ile %nabirey %lmad$&$n$ anlay$', %nu daha ;%9 semeye balad$lar.
erâme/lerini e ü1el ahlâ9$n$ bildiren daha nie haberler e men9$beler ard$r.Jalebelerinin en büyü9lerinden %lan İsmâil bin İbrâhim el-Ceber/î rahme/ullahi aleyh#diy%r 9i@ Her 9im, fa9îh Ali bin M?sâ’n$n 9abrini 1iyâre/ edi', %rada dr/ defâ Dâsîn-i erîf %9ursa, Allahü /eâlâ, fa9îh ha1re/leri hürme/ine % 9imsenin ih/iyâ$n$ iderir.B
1) âmi"! kerâmât-il-e(liâ; cild-2, sh. 18
ALİ #ÂMİ'ENÎ: İslâm âlimlerinin büyü9lerinden. Hâe A1î1ânB e îr-i 0essâB isimleri ile
Ali Kâmî/enî ha1re/lerine, A1î1ânB denmesinin sebebi yle anla/$l$r@ 3ir 1aman AliKâmî/enî’nin einde i9i-ü; ün yiyee9 birey bulunmad$. 5de9iler a;l$9 sebebiyle ;%9ü1ülüy%rlard$. Gelen misâfire de ede i9râm edee9 birey y%9/u. = s$rada Ali Kâmî/enîha1re/lerinin /alebelerinden yiyee9 sa/an bir en;, 'irin; d%ldurulmu bir h%r%1 hediyee/irdi. 3u yeme&i, si1in e ya9$nlar$n$1 i;in ha1$rlad$m. 5&er hediyemi1i 9abulbuyurursan$1, bi1i memnun edersini1B diyere9 yalard$. 3u nâ1i9 anda elen yeme9/ens%n deree h%nu/ %lu', % /alebesine il/ifâ/larda bulundu. 3u yeme&i, misâfirine i9râmedere9 a&$rlad$. Misâfir i//i9/en s%nra % /alebesini ;a&$r/ara94 Ge/irdi&in bu yeme9,s$9$n/$l$ bir ân$m$1da imdâda ye/i/i. 7en de bi1den her ne murâd$n ar ise is/e. :ün9ühae/ 9a'$s$ u ânda a;$9/$rB buyurdu. Gen; de4 âhirde e bâ/$nda si1e ben1eme9/enba9a bir ar1um y%9/ur. 3eni bu hâle 9au/urman$1$ is/irhâm ediy%rum efendimB dedi. AliKâmî/enî ha1re/leri4 :%9 1%r e yü9ü a&$r bir i ar1u e//in. 3unun yü9ünü 9ald$rama1s$n.Q1erimi1de9i yü9, senin %mu1lar$na ;9ee9 %lursa e1ilirsin, is/ersen ba9a bir ar1uda
3una ra&men 7eyyid A/â, Ali Kâmî/enî’nin büyü9lü&ünü anl$yamam$/$. 3u sebe'le9endisinde %na 9ar$, 1âhirde edebe uyma1 ibi rünen bir hâl meydana eldi. =s$ralarda $';a9 sahrâs$nda9i Jür9lerden bir ru', 7eyyid A/â’n$n bulundu&u haâliyiya&malad$lar. =&lunu da esîr e//iler. 7eyyid A/â, bu ü1ün/ünün, A1î1ân ha1re/leriniü1menin e1as$ %ldu&unu anlad$, ya'/$&$na 'iman %ldu. 3üyü9 bir 1iyâfe/ ha1$rlad$. 1ürdileme9 i;in Ali Kâmî/enî’yi rahme/ullahi aleyh# dae/ e//i. A1î1ân rahme/ullahi aleyh#,7eyyid’in ma9sad$n$ anlay$', rias$n$ 9abul e//i e dae/ine eldi. 3u melis/e ;%9 say$daâlim e eliyâ ar idi. 3uün4 Ali Kâmî/enî’nin rahme/ullahi aleyh# ü1erinde büyü9 birraha/l$9 ard$. 7%fralar 9uruldu. Her9es buyur edildi&inde, Ali Kâmî/enî4 7eyyid A/â’n$n%&lu elmeyine, Ali bu s%fradan a&1$na /u1 9%yma1 e elini yeme9lere u1a/ma1B dedi e
s%nra bir müdde/ sessi1 be9lediler. =rada bulunanlar, bu s1ün ne deme9 %ldu&unudüünür9en, birden 9a'$ ;al$nd$, i;eriye 7eyyid A/â’n$n %&lu irierdi. 3u hâli rünemelis/en bir feryâd-ü fiând$r 9%'/u. =rada9iler a$rd$lar, d%na 9ald$lar. Gelen en;/en,nas$l 9ur/uldu&unu s%rdular. Gen; de4 Iu anda bir ru' 9imsenin elinde esîr idim. 5limaya&$m i'lerle ba&l$ idi. Iimdi ise 9endimi yan$n$1da rüy%rum. 0as$l %ldu, ellerim nas$l;1üldü, beni 9im 9ur/arara9 %n ünlü9 y%ldan yan$n$1a eldim, hi;bir ey bilmiy%rumBdedi. Melis/e9iler bunun A1î1ân ha1re/lerinin bir 9erâme/i e /asarrufu ile %ldu&unuanlad$lar. Herbiri %nun /alebesi %lma9la ereflenmenin büyü9 bir ni’me/ %ldu&unuanlad$lar.
Ali Kâmî/enî rahme/ullahi aleyh#, Hâre1m ehrine ; e/me9 is/edi. Da9$nlar$ylabirli9/e Hâre1m’e eli', %ran$n sul/ân$na i9i /alebesini nderdi. Jalebelerine4 7ul/ânaidini1. >a9ir bir d%9uma$ ehrini1e elmi/ir. Müsâade ederseni1 burada 9alaa9, i1in
erme1seni1 /e9rar eri idee9/ir deyini1. Iâye/ i1in erirse, sul/ân$n elinden mühürlü biresî9a al$n$1B buyurdu. Jalebeleri de idi' sul/âna durumu ar1 e//iler. 7ul/an byle biris/e&i il9 defâ duydu&u i;in /uhaf 9ar$lad$. >a9a/ elen /alebeleri de 9$rmayara9 mühürlübir esî9a erdi. 3u esî9ay$ /alebeler h%alar$na e/irdiler. A1î1ân ha1re/leri ehrin9enar$nda bir sem/e yerle/i. Herün i;ilerin /%'land$&$ 'a1ara idi', i;lerinden bir9a;9iiyi al$rd$. =nlara ünlü9 yemiyelerini s%rdu9/an s%nra4 Iimdi abdes/lerini1i al$', i9indinama1$na 9adar s%hbe/imi1e 9a/$l$n$1, i9indiden s%nra da üre/lerini1i al$' elerini1ednünü1B buyururdu, i;iler, ;al$madan %/urma9 s?re/iyle, hem de ibâde/lerini ya'ara9hi; ii/medi9leri eyleri &reniy%rlar, a9ama d%&ru da üre/lerini almay$ anime/biliy%rlard$. Ali Kâmî/enî’nin rahme/ullahi aleyh# s%hbe/ine bir 9a/$lan 9imse, s%hbe/inle11e/ine d%yamay$', bir daha A1î1ân ha1re/lerinden ayr$lam$y%rdu. 3u durum, bü/ünehre yay$ld$. Her9es Ali Kâmî/enî’nin rahme/ullahi aleyh# /alebesi %lma9, ana an 9a/ans1lerini ii/me9le ereflenme9 i;in 9a'$s$na 9%/ular. Herün ei d%lu' d%lu' b%ald$,%nun duas$n$ alma9 i;in her9es birbiriyle yar$/$. 0ihâye/ ba1$lar$, durumu sul/âna yleanla//$lar@ Iehirde bir h%a /üredi, her9es a9$n a9$n %na 9%uy%r. =nun y%lunda yürüy%r,bir dedi&i i9i edilmiy%r. 3ir ar1usunu, emirmi ibi ya'ma9 i;in yar$ ediy%rlar. 3u idileehirde9iler, %nu balar$na sul/an se;erler de sal/ana/$n$1dan %lursunu1. Iimdiden;âresine ba9ma1san$1, s%nu iyi %lma1. Dine de si1 bilirsini1...B 7ul/an, Ali Kâmî/enî’ninehirden ;$9mas$ i;in bir ferman ya1d$r$' adamlar$yla nderdi. = da elen adamlara4
3i1, 9%ynumu1da ehre irebilee&imi1e e %rada yerleee&imi1e dâir al/$ im1alanm$,mühürlenmi bir ferman /a$y%ru1. 7ul/an, e&er 9endi im1as$n$, mühürünü emüsâadelerini in9âr ediy%rsa, bi1 ;$9$' i/meye râ1$y$1B eâb$n$ erdi. 3u eâb$ sul/ânabildirdiler. 7ul/an, erdi&i müsâadeyi eri alma9 9ü;ü9lü&üne dümedi. Ayr$a AliKâmî/enî ha1re/lerini 1iyâre/ edi' s%hbe/ine 9a/$ld$. =nun s%hbe/inde9i le11e/i,nasîha/lerinde9i ineli&i iyi anl$yan sul/an, %nun en nde elen /alebelerinden %ldu.
Ali Kâmî/enî ha1re/leri anla/$r@ H%am Mahm?d İnîrfaneî rahme/ullahi aleyh#1aman$nda, /alebelerden biri H$1$r aleyhisselâm$ rdü e %na4 3u 1amanda 9endisine
en k!l iidümez b! sCzi,FCremez mâni üzin b! ten 6Czi.
n k!l iidür mâni sCzin,/em 6Cren cn 6Czidür mâni üzin.
Anla//$9lar$m$ an 9ula&$ ile dinleyebilen, Allahü /eâlân$n y%lunda, an$n$ e ba$n$fedâ edebilen, sâd$9 %lan eliyâ 9ul neredeR eyamberimi1 Muhammed aleyhisselâm$nmedhini a;$9;a anla/maya ;al$aa&$m. Ana9 bunu, u rünen /en 9ula&$ ii/eme1,ma’nâ yü1ünü /en 1ü de reme1. îrâ bu anla//$9lar$m$ an 9ula&$ ile dinleme9, ma’nâyü1ünü nül 1ü ile rme9 lâ1$md$r.
A$9 aa, Garîbnâme isimli eserini u e9ilde bi/irme9/edir@
5! kitb!n htmi ! 9ld tmm,9:t9l! üz dâstn 6eldi tmm.
7ilsile-i âliyyeB denilen büyü9 âlim e elîlerin %nbeinisidir. Muhammed 3âbâ7emmâsî’nin e 5mîr ülâl’in /alebesidir. İsmi, Muhammed bin Muhammed’dir. 3ahâeddîne Iâh-$ 0a9ibend ibi la9ablar$ ard$r. Allahü /eâlân$n seisini 9alblere na9e//i&i i;in,
0a9ibendB denilmi/ir. 7eyyid %lu', s%yu yledir@ 3abas$ 7eyyid Muhammed 3uhârî,%nun babas$ 7eyyid Muhammed Celâl 3urhaneddîn, %nun babas$ 7eyyid Abdullah, %nunbabas$ eynel’âbidîn, %nun babas$, 7eyyid âs$m, %nun babas$ 7eyyid Ia’bân, %nunbabas$ 7eyyid 3urhaneddîn, %nun babas$ 7eyyid Jâ9î, %nun babas$ İmâm-$ M?sâ â1$m,%nun babas$ İmâm-$ Ca’fer-i 7âd$9 ha1re/leridir. 3ehâüddîn Iâh-$ 0a9îbend ha1re/leri,(!8 m. !"!8# senesinde 3uhârâ’ya be 9il%me/re 9adar u1a9/a bulunan asr-$ ârifân’dad%&du. (! m. !"8#’de asr-$ ârifân’da Kebî’ul-eel ay$n$n ü;ünü ünü %lan a1ar/esiünü efa/ e//i. abri %radad$r. İslâm âlimlerinin en meh?rlar$ndan %lu', /asaufda enyü9se9 dereelere ulam$/$r. Hem 1aman$nda, hem de 9endinden s%nra9i as$rlarda %nun
sebebi ile 'e9;%9 insan hidâye/e 9aumu/ur.aman$n$n büyü9 eliyâs$ %lan Muhammed 3âbâ 7emmâsî, henü1 % d%&madan,d%&du&u yer %lan asr-$ ârifân’a elmi/i. 3u eliinde, burada bir büyü9 1â/$n 9%9usueliy%r. 3u beldede büyü9 bir eliyâ ye/iee9 diyere9 iâre/ e/mi, /arî9a/$n imâm$ %laa9emsalsi1 bir 1â/$n buradan 1uh?r edee&ini /alebelerine e seenlerine müUdelemi/i.3abas$ yle anla/m$/$r@ =&lum 3ahâeddîn’in d%&mas$ndan ü; ün s%nra, HâeMuhammed 3âbâ 7emmâsî ha1re/leri, bü/ün /alebeleri ile asr-$ ârifân’a elmi/i. 3en%nu ;%9 seer e muhabbe/ beslerdim. asr-$ ârifân’a /erîf edine, yeni d%&mu %lan%&lum 3ehâeddîn’i al$' hu1?runa /üreyim e himme/ is/eyeyim, bylee fey1e 9auurdedim. 3u niye/le 3ehâeddîn’i 9ua&$ma al$', Hâe Muhammed 3âbâ 7emmâsîha1re/lerinin hu1?runa /ürdüm. Hâe Muhammed 3âbâ 7emmâsî, 3ehâeddîn’i elimdenal$', ba&r$na bas/$ e buyurdu 9i@ 3u yaru, benim %&lumdur. 3en bunu, maneî elâ/l$&a
9abul e//im.B 7%nra yü1ünü /alebelerine ;eiri', /alebeleri aras$nda en meh?r /alebesi%lan 7eyyid 5mîr ülâl’e yle dedi@ 7i1e, bu yerde bir büyü9 1â/$n 9%9usu eliy%rderdim. 3u defâ bu /arafa elir9en de, buraya ya9la/$&$m$1da si1e demi/im 9i, dahane duydu&um 9%9u iyie ar//$. Ha9î9a/ udur 9i, si1e bahse//i&im mübâre9 1â/d%&mu/ur. İ/e % mübâre9 9%9u, bu mele9 yarunun 9%9usudur. 3u yaru, büyü9 bir 1â/%lsa ere9/irB buyurdu. 3ylee henü1 daha ü; ünlü9 ;%u9 i9en, 1aman$n$n en büyü9eliyâs$ e mürid-i 9âmili %lan Hâe Muhammed 3âbâ 7emmâsî ha1re/lerinin müUdesine,himme/ine e fey1ine 9au/u. Henü1 daha 9ü;ü9 ya/a i9en, eliyâl$&a âi/ yü9se9 n?rlare eserler /emi1 aln$nda a;$9;a rünür, hidâye/ e irâd nianlar$ yü9se9 simas$ndan belli%lurdu.
Annesi yle anla/m$/$r@ =&lum 3ehâeddîn dr/ ya$nda i9en, eimi1deyaruluyaa9 bir ine9 ard$. 3ehâeddîn, d%&umuna bir müdde/ daha %lan % ine&is/erere9, yle anl$y%rum 9i, bu ine9 beya1 bal$ bir bu1a&$ d%&uraa9/$r dedi. 3ir9a; ays%nra ine9, dedi&i ibi bir bu1a&$ d%&urdu.B
'/î+,: 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/lerinin il9 h%as$, daha d%&ar d%&ma1 9endisinimaneî elâ/l$&a 9abul eden e ha99$nda ;%9 müUdeler eren Hâe Muhammed 3âbâ7emmâsî’dir. ne %ndan is/ifâde e//i. <aha s%nra bu h%as$, %nun ye/i/irilmesini enmeh?r /alebesi 7eyyid 5mîr ülâl’e haâle e//i. Dedi sene 7eyyid 5mîr ülâl’in s%hbe/inedeam e//i. 7%nra da %nun i1ni ile Melânâ Prif <i9irâ’n$n s%hbe/ine deam e//i. Dedisene de %nun yan$nda 9ald$. 3undan s%nra usam Ieyh e Halîl A/â’n$n s%hbe/lerindebulundu. 3ir müdde/ de Halîl A/â’n$n yan$nda 9ald$. Ayr$a Melânâ 3ehâeddîn $lâ9î’denhadîs ilmini &rendi. Ayr$a Abdülhâl$9 G%ndüânî ha1re/lerinin r?hâniye/inden de fey1ald$. Qeysî %lara9 ye/i/irildi. 3ylee /asaufda e di&er ilimlerde ;%9 iyi ye/i/i.
elini '/üm. 7%hbe/inin bere9e/inden bende yle bir hâl hâs$l %ldu 9i, h%am$n s%hbe/inean a/$y%rdum. = ee 9albimde9i bu ar1u e is/e9 ile ee yar$s$ndan s%nra 9al9$'abdes/ ald$m e h%am$n mesidine idi', i9i re9’a/ nama1 9$ld$m. 3a$m$ sedeye 9%yu';%9 dua e//im.
<ilimden u dua ;$9/$@ Allah’$m, bana belâ yü9ünü ;e9meye 9ue/ er. Mihne/ emuhabbe/ini ;e9meye /a9a/, ü; er.B 7abah %luna h%am$n hu1?runa ard$m. 3ana
ba9$', ee %lu' bi/enleri syledi9/en s%nra4 5y elâd$m duada yle deme9 lâ1$md$r DâKabbî, râ1$ %ldu&un eyi bu 1aîf 9uluna fa1l$n e 9ereminle ihsân e/.# :ün9ü Allahü/eâlân$n r$1âs$n$ 9a1anan 9imseye belâ elme1. 5&er Allahü /eâlâ, hi9me/-i e1elîsiylesedi&i bir 9uluna belâ nderirse, yine 9endi inâye/iyle % seili 9uluna 9ue/ e/ahammül ihsân eder e % belâya /u/ulmas$n$n hi9me/ini bildirir. 3elâ is/eme9de ü;lü9ard$r.B <aha s%nra s%fra 9urulu', yeme9 yendi. H%am, s%fradan bir s%mun e9me&i al$'bana erdi. 59me&i ;e9inere9 ald$m. 3u ;e9inenli&imi rü'4 3u e9me&i alma9/a;e9iniy%rsun. >a9a/ bu e9me9, y%lda lâ1$m %laa9/$rB buyurdu. 0ihâye/ dae/imi1 ü1erine/alebeleriyle birli9/e 9yümü1 asr-$ ârifân’a i/me9 ü1ere y%la ;$9/$9. 3en, h%am$nbindi&i hayan$n ü1enileri yan$nda yürüy%rdum. K?hum ylesine 1e9le d%lu idi 9i,9albimde hi;bir dünyâ düünesi y%9/u. albim, a9 e e9le d%lu %lara9 heyeanla;ar'$y%rdu. Allah seisinden ba9a herey 9albimden ;$9m$/$. 3u s$rada 9albim dünyâya
H%am Muhammed 3âbâ 7emmâsî efa/ edine, dedem beni 7emer9and’a/ürdü. =rada bulunan büyü9 âlimleri e eliyâ 1â/lar$ 1iyâre/ edi', benim i;in dua e
himme/ is/edi. 7%nra asr-$ ârifân’a dndü9. = ünlerde Ali Kâmî/enî ha1re/lerinden eli',emane/en sa9lanma9/a %lan /a; bana erildi. = anda 9albim Allahü /eâlân$n muhabbe/i iled%lu', /a/$. 7%nra h%am 7eyyid 5mîr ülâl, asr-$ ârifân’a eldi. 3ana ;%9 il/ifâ//abulunu'4 Hâe Muhammed 3âbâ 7emmâsî bana4 =&lum 3ehâeddîn’in ye/imesi ileililen. =ndan efâa/ini esîremeS 5&er %nun ye/imesinde 9usur edersen, sana ha99$m$helâl e/memB buyurdu. 3en de bu as$yye/i ü1erine senin ye/imen ile ililenee&ime s1erdimB dedi. 7eyyid 5mîr ülâl ha1re/leri 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/lerinin ye/imesi ile/i/i1li9le meul %lu', %nu /asauf/a yü9se9 dereelere ula/$rd$. Ha//â birün %na ylebuyurdu@ Düe müridim Hâe Muhammed 3âbâ 7emmâsî’nin si1in /erbiyeni1 ile ililias$yye/ini yerine e/irdim. 7i1i is/enilen e9ilde ye/i/irdim. Hem hâl ba9$m$ndan, hemdeilim ba9$m$ndan yü9se9 bir himme/e sâhib bulunuy%rsun. Iimdi nereye i/meyi ar1uedersen idebilirsin. Her9imden %lursa %lsun, s%hbe/inde bulunma9 e is/ifâde e/me9hus?sunda serbes/sin. Jaraf$m$1dan si1e i1in e r?hsa/ erilmi/ir. 3i1de %lan hâl ema9amlar$ si1e fa1las$yla erdim. 3%s/an$ senin i;in 9uru e//im. Da’nî &sümde, 9albimde%lanlar$n he'sini sana erdim. K?hâniye/ 9uunu, insanl$9 yumur/as$ndan dar nefs;er;eesinden# ;$9ard$m. Ama senin himme/ 9uun, yü9se9lerde u;uy%r. Iimdiden s%nraiâ1e/lisinB buyurmu/ur.
3unun ü1erine Melânâ Prif’in s%hbe/ine idi', yedi sene de %nun yan$nda bulundu.7%nra Halîl A/â ha1re/lerinin yan$na idi', %ni9i sene de %nun s%hbe/inde bulundu. İ9idefâ haa i//i. İ9ini ha$nda Hera/’a idi', Melânâ eynüddîn ha1re/leriyle ü; üns%hbe/ e//i. İ9ini haa idiinde Hia1’dan dnü', bir müdde/ Mer ehrinde i9âme/ e//i.<aha s%nra 3uhârâ’ya dnü' %rada yerle/i. 5mîr ülâl ha1re/lerinin efa/$ndan s%nra,insanlara d%&ru y%lu s/eri', rehberli9 a1îfesini ya'/$.
Iâh-$ 0a9ibend ha1re/leri yle anla/m$/$r@ 3ir ee rüyamda, Jür9 âlimlerindenHâ9im A/â, beni ye/i/irmesi i;in /alebelerinden birine haâle e//i. 7âliha bir ninem ar idi.
9abrinin ba$na i//im. 3ana %rada Hâe Ahmed 5;9arneî’nin 9abrine i/mem iâre/%lundu, %raya i//im. =nun 9abrinin ba$na, bellerinde 9$l$; /a9$l$ %lan i9i 9ii eldi. 3eni/u/u', bir hayana bindirdiler. Hayan$n ynünü Me1dâhin /araf$na ;eiri', i//iler. = eesabaha d%&ru Me1dâhin me1arl$&$na ula/$m. =rada da di&er 9abirlerde9i ibi bir 9andilyan$y%rdu. >a9a/ % da snü9 yanma9/ayd$. $bleye 9ar$ dnü' %/urdum. 3u s$rada bana9endimden e;me hâli eldi. $ble /araf$nda bir duar rdüm. <uar yar$l$', yeil r/üler
ile süslenmi bir /ah/ e bu /ah/ ü1erinde bir 1â/ %/urmu idi. 5/râf$nda ise 9alabal$9 biremâa/ ard$. İ;lerinde Muhammed 3âbâ 7emmâsî ha1re/leri de ard$. 7âdee %nu/an$y%rdum. Anlad$m 9i, 9ürsünün e/râf$nda bulunanlar, efa/ e/mi %lan e bu y%lunbüyü9lerinden %lan 1â/lard$r. >a9a/ 9ürsünün ü1erinde %/uran 9imdir diye mera9ediy%rdum. 3en byle düünür9en, 9ürsü e/râf$nda bulunan emâa//en biri bana ylededi@ ürsü ü1erinde %/uran mübâre9 1â/, -Hâe Abdülhâl$9 G%ndüânî’dir. 5/râf$nda9iemâa/ ise, %nun halîfeleri4 Hâe Ahmed 7$ddî9, Hâe 5liyâ Gülân, Hâe Prif Kîeerî,Hâe Muhammed İnîrfaneî, Hâe Ali Kâmî/enî’dir.B =nlar$ e h%am Muhammed 3âbâ7emmâsî’yi s/erere94 7en bunlar$n 1aman$nda ye/i/in, bunlar$ bilirsin, bunlar sanaiâ1e/ e /â erdilerB dedi. =nlar$ /an$r$m, fa9a/ b$ra9/$9lar$ /a$n nerede %ldu&unubilmiy%rumB dedim. = senin eindedir. =nu sana 9erâme/ %lara9 erdiler 9i, bir belâelee9 %lsa, %nun bere9e/iyle belâ def edilirB buyurara9 müUdeledi. Cemâa//en bana
dediler 9i@ <i99a/ e/, 9ula9 er, imdi sana Abdülhâl$9 G%ndüânî ha1re/leri nasîha/edee9S = nasîha//en ba9a bireyle Ha9 y%lunda ilerleneme1. Hâe ha1re/lerinin elini'me9 i;in i1in is/edim. 3ana i1in erildi. al9$' ya9la/$m. 7elâm eri', edeble elini'/üm. 7%nra hu1?runda edeble aya9/a durdum. Jasaufda ilerleme9 hus?sundabuyurdu 9i@ abirlerin ba$nda 9andillerin sana yle s/erilmesi, senin bu y%lda 9abiliye/sâhibi %ldu&una alâme//ir. >a9a/, fi/il ibi %lan 9abiliye/i hare9e/lendirme9 lâ1$md$r 9i, bu9abiliye/ %r/aya ;$9s$n. Ha99$n i1li s$rlar$ sana a;$9 %lsun. Her durumda dînimi1inaddesinde yürüme9, a1îme/ e sünne/-i seniyye ü1ere %lma9 lâ1$md$r. 5mirlere eyasa9lara uyma9 hus?sunda is/i9âme/ ü1ere %laa9s$n. 3id’a/lerden e r?hsa/la amele/me9/en u1a9 duraa9s$n. Hadîs-i erîfleri &reni', amel edersinB buyurdu. 7%nraemaa//an bana dediler 9i@ Dar$n aele 0esef /araf$na idee9sin. 7eyyid 5mîr ülâl’inhi1me/inde bulunaa9s$n. =raya ider9en y%lda ih/iyâr bir 1â/ ile 9ar$laaa9s$n. = sana
Allahü /eâlâdan, Kes?lullah/an, ur’ân-$ 9erîmden 9%nuu', hay$r %lan ilerdenbahsederlerse, memnun %lur ferahl$9 duyard$m. 3% eyler 9%nuanlardan ise, 9eder eü1ün/ü duyara9 u1a9la$rd$m.B Dine yle anla/m$/$r@ Ha9 y%lda ilerleyi', ünahlardanar$nma&a e %lunlama&a ;al$/$&$m ünlerde, birün y%lum bir 9umarhâneye u&rad$.İnsanlar$n /%'lan$' 9umar %ynama9/a %ldu9lar$n$ rdüm. 3unlardan i9i 9ii 9umaraylesine dalm$lard$ 9i, hi;bir eyin far9$nda de&ildiler. 3ylee bir müdde/ deam e//iler.
0ihâye/ birisi 9aybe//i9;e 9aybe//i. 0eyi arsa %r/aya 9%ydu, %nlar$ da 9aybe//i. <ünyal$9neyi arsa he'si bi//i. 3una ra&men, 9umar %ynad$&$ 9imseye yle diy%rdu@ 3u 9adar9ayb$ma ra&men, bu %yunda ba$m$ dahî ersem %yundan a1e;mem.B umarba1$n,9umar %ynay$' bu 9adar 1arar e 1iyân rmesine ra&men, % %yuna %lan h$rs$ bana ibre/%ldu. Ha9 y%lunda yürüyü' daha da %lunlaabilme9 i;in, bende yle bir ayre/ hâs$l %ldu9i, % ünden i/ibâren Ha9 y%lunda /alebim herün bira1 daha ar//$.B
Dine yle anla/m$/$r@ Jbe edi', /asaufa yneliim yle %lmu/ur@ Aileme e;%u9lar$ma 9ar$ 9albimde sei e muhabbe/im ;%9 fa1la idi. 3irün eimde %/urur9en,aileme e ;%u9lar$ma 'e9 fa1la il/ifâ/ e muhabbe/ s/erdim. 3u s$rada aniden 9ula&$mai1li bir ses eldi. Hereyi b$ra9$' Allah’a dnme 1aman$ daha elmedi miRB denildi. 3usesi duyuna hâlim de&iierdi. =/urdu&um yerde durama1 %ldum. Hemen ya9$nda9inehre idi', elbisemi y$9ad$m e usl e//im. 7%nra i9i re9’a/ nama1 9$ld$m. 3ir daha
ünah ilememe9 ü1ere /am bir /be ya'/$m. Hereyden el ;e9i', Allahü /eâlâyadndüm. 0ie seneler 9$ld$&$m % i9i re9’a/ nama1$n ar1usunday$m. 3u y%la irdi9/en s%nraeyer/?n 9yünde %/urdum. 3e a9i/ nama1$m$ bu 9yün âmisinde 9$l$y%rdum. 3irünnas$l %lduysa, bir a9i/ nama1$ emâa/le 9$lmay$ 9a;$rm$$m. Câminin, âlim e /a9âsâhibi bir imâm$ ard$. 3ana dedi 9i@ 3en seni, ibâde/ meydan$n$n saf$n$ d%lduranerlerinden 1annederdim. Me&er sen, saf d%lduran er de&il, saf 9$ran imisin.B İmâmadedim 9i@ â/-$ âlini1 benim ha99$mda byle düünüy%rsunu1, fa9a/ ben yald$1l$ e'arla9 bir /unum.B 3en byle deyine, imâm efendi bana u bey/i %9uyara9 ea' erdi@
Mlbinin Cnünü k :zrn =e(ir,Demirin hâlis 9lms te iledir.N
3u s1 9albime yle /esirli %ldu e i;ime yle bir der/ sal$', beni yle bir a9adüürdü 9i, ben bu a9 ile 9arars$1 9ald$m. 3undan s%nra Allahü /eâlâ bana lü/uf e9ereminden 9a'$lar a;/$. ne9i d%s/lar$mdan bir9a;$, bir ee y%luma ;$9/$lar. 3ana herbiri bir eyler syledi. 3ylee benim 9endilerine uymam i;in ;%9 u&ra/$lar. =nlara /âbi%lma9 is/er9en, Allahü /eâlân$n inâye/i ile bir âye/-i 9erîme de bildirildi&i ibi, Allahü/eâlân$n a;m$ %ldu&u 9a'$y$ 9a'a/maya e 9a'am$ %ldu&u 9a'$y$ a;maya 9imsenin üüye/me1 dedim. 3u s1, es9i d%s/lar$ma ;%9 /esir e//i. =nlar da benim bulundu&um y%lairdiler. 3enim bü/ün ayre/im, Allahü /eâlâdan ba9a hereyi b$ra9$', Allahü /eâlâyar$1âs$na# 9auma9/$. Allahü /eâlâya s%nsu1 hamdü senalar %lsun 9i, bana inâye/-iKabbânî eriere9 ma9sad$ma 9au/urdu.B
Iâh-$ 0a9ibend ha1re/leri yle anla/m$/$r@ Jalebeli&imin il9 ünlerinde, büyü9h%am Hâe Muhammed 3âbâ 7emmâsî ha1re/lerinin emre//i&i eylerin he'sini yerinee/irdim. 3unlar$n fâidelerini e /esirlerini 9endimde rdüm. H%am bana, Kes?lullah$nsalllahu aleyhi essellem# e 5shâb-$ 9irâm$n y%lunda bulunmam$ sylemi/i. 3en buas$yye/i /u//um. 3u hus?s/a s%n deree di99a/ e ayre/ s/erdim. Plimlerin melisinedeam edi', nasîha/lerini dinledim. Plimlerin eserlerini %9uyu', bildirilenlere re amele//im. Allahü /eâlân$n ihsân$yla bunlar$n fâidesini rdüm. Jasaufda en faydal$ ema9sada ;abu9 9au/uran ey, Allahü /eâlâya ân-$ nülden, 9endinden e;ere9 dua eniya1 e/me9, yalarma9 e Allahü /eâlân$n r$1âs$n$ is/eme9, nefsi e1me9, %nu ma&lu'e/me9/ir. İ/e bi1i bunun i;in bu 9a'$dan i;eri ald$lar. Her ne buldu9sa, bu sebeble buldu9.3u me9ânda sar$ yü1 e es9i elbise ararlar. A/las e i'e&in 'a1ar$ buradan ba9a yerdedir.3ir sâlih, ha9î9a/ y%lunda 9endi nefsini >ir’an’$n nefsiyle mu9ayese e/meli e 9endinefsini %nun nefsinden yü1bin defâ daha aa&$ rmeli. 5&er byle %lma1sa, % sâlihha9î9a/ y%lunun ehli %lama1. = y%lda y%9lu9, nefse /e19iye 9%lay de&ildir. >a9a/ bu y%ldama9sada ulama9 i;in bir i'uudur. İ/e ben de bunun i;in, nefsimi arl$9lar$n her
/aba9as$na nisbe/ edi', bu y%lda yürüdüm. 0efsimi 9âina//a9i herey ile 9ar$la/$rd$m.Ha9î9a//e hereyi, her arl$&$, her mahl?9u daha üs/ün e daha h% rdüm. = hâle eldi
ha1re/lerinin hu1?runa sürü9ledi. Hu1?runa ar$na, beni yan$na ya9la/$rd$. 7%nraenseme yle bir urdu 9i, yedi&im sillenin /esirinden neye u&rad$&$m$ bilemedim.İs/emeyere9 ba&$rd$m. 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/leri bu hâlime f9eleni'4 7usB dedi.7%nra da4 5&er sabredi' % naray$ a/masayd$n, bir s%hbe/le iin /amâm %lurduB buyurdu.
3ehâeddîn 3uhârî ha1re/lerinin /alebelerinden Ieyh mer Ja9endî yleanla/m$/$r@ 3enim 3ehâeddîn 3uhârî’ye muhabbe/im e /alebe %lmam yledir@ ne
Ja9end’de /alebelerinden bir 9$sm$n$ /an$m$/$m. =nlar ile s%hbe/ eder, hi1me/lerindebulunurdum. 7%hbe/ s$ras$nda bana, 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/lerinin fa1île/ini, hâllerinianla/$rlard$. 3ylee rmedi&im hâlde %na 9ar$ i;imde bir muhabbe/ hâs$l %ldu. 3irünJa9end’de9i /alebelerinden birinin eine i//im. H%as$n$ ha/$rl$y%r e %na rab$/aediy%rdu. 3ir müdde/ %/urdu9/an s%nra yeme9 e/irdi. = anda 3ehâeddîn 3uhârîha1re/leri 1üme ründü e 9ula&$ma4 7enin H%rasan’a i/men ere9irB diye syledi.Deme9/en s%nra H%rasan’a i/me9 ü1ere y%la ;$9/$m. H%rasan’a, %radan da 3ehâeddîn3uhârî’nin ya9$n /alebelerinden Melânâ Celâleddîn’in bulundu&u yere i//im. 5ine ar$'9a'$da durdum, 9endisi /araf$ndan ;a&r$lmam$ be9ledim. 3ir saa/ s%nra einden biremâa/ ;$9/$. 3eni ;a&$r$' hu1?runa 9abul e//iler e4 7en eldi&in s$rada, eliindenhaberim ar idi. >a9a/ seninle babaa rüme9 is/edim. =nun i;in be9le//imB dedi.3undan s%nra ben hâlimi %na anla//$m e ;%9 a&lad$m, bana yard$m$ %lmas$n$ is/edim.
Demîn edere9 dedi 9i@ 3ehâeddîn 3uhârî sana 9âfidir, /eeühüne 9auursun.B 7%nra%nun fa1île/inden, men9$belerinden bahsedi', hu1?runa 9auma9 i;in hemen y%la;$9mam$ syledi.
D%lulu9/a ba$ma ba1$ hâdiselerin elee&ini de iâre/ e//i. <erhâl 0esef /araf$nad%&ru y%la ;$9/$m. =radan da H%rasan’a hare9e/ e/me9 ü1ere bir emiye bindim. Gemi birmüdde/ y%l ald$9/an s%nra, sabah nama1$n$n a9/i irdi. Gemide bir e1ân %9udum. >a9a/y%lular nama1a 9al9mad$lar. 3u duruma ü1ülü', %nlara nasîha/ e//im. >a9a/ bana9$1d$lar. 3u durum 9ar$s$nda bende yle bir hâl %ldu 9i, 9endimi suya a/ma9 is/edim.Aya9lar$m$ suya u1a/$' emiden ayr$ld$m, fa9a/ suya ba/mad$m. yle bir hâl %ldu 9i,suyun ü1erinde yürümeye balad$m. Gemide9iler bu hâlimi rüne a&lamaya balad$lar.
3i1 yanl$ bir i ya'/$9, ya'/$&$m$1a /be e//i9. Gemiye el, sen ne dersen %nuya'aa&$1B dediler. 3unun ü1erine /e9rar bindim. 7abah nama1$n$, emide9i y%lular ile
emâa/ %lu' 9$ld$9. 3ir müdde/ y%lulu9/an s%nra Pm?re 9al’as$na ard$9. =rada da aâibhâdiseler %ldu. 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/lerine il/ia e//im. Iîrmü/er denilen bir derâhaard$m. D%la deam eder9en bir 9erana ras/lad$m. 3ana dediler 9i@ 3u ;le dalma, ;%9büyü9 bir ;ldür, y%lunu a$r$rs$n. 3urada dur, âye/ y%la deam edee9 %lursan sa&/arafa ynel, s%l /arafdan idersen s%nunu bulama1s$n e hela9 %lursun.B eran e;i'i//i9/en s%nra, 9endi 9endime4 3en, 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/lerinin hu1?runa i/me9ü1ere y%la ;$9m$ bulunuy%rum. =na /âbi %lu', ha9 y%la iree&im i;in bana /ehli9eelme1B dedim. :le dal$' yürümeye balad$m. 3ir müdde/ yürüdü9/en s%nra a;%ldu&umu ha/$rlad$m. endi 9endime ba1$ nefis yeme9leri düünere94 Ph % yiyee9ler%lsa da yesemB dedim. 3en byle düünür9en, % anda nüme birdenbire bir s%fra eldi.Q1erinde /am ar1u e//i&im yeme9ler ard$. 3u durum 9ar$s$nda hâlim de&i/i. A&lamayabalad$m. 5y Allah’$m, senin r$1ân$ arayan 9imseye her ne lâ1$m %lursa ihsân ediy%rsun.3en de senin r$1ândan ba9a birey asla /aleb e/meyee&imB dedim. = yeme9leri yiyi',;lde y%la deam e//im. D%lda 9ar$ma bir eylan sürüsü ;$9/$. 3eni rüne sa&a s%la9a;$maya balad$lar. 5&er ben bu y%lda9i ar1um e is/e&imde samimî isem, eylanlarbenden 9a;ma1larB dedim. 3en byle der deme1, eylanlar yan$ma /%'lan$' banayü1lerini sürmeye balad$lar. 3u durum 9ar$s$nda da hâlim de&i/i e ;%9 a&lad$m.3ehâeddîn 3uhârî ha1re/lerine 9ar$ muhabbe/im % 9adar ar//$ 9i, hu1?runa bir an eel9auma9 i;in an a/$y%rdum. 5han denilen yere ard$&$mda, yine 3ehâeddîn 3uhârîha1re/lerinin bere9e/i ile aâib hâllere 9au/um. =radan 7erahs’a ard$m. endi9endime4 Her yerde Allahü /eâlân$n d%s/lar$, seili 9ullar$ bulunur. 3u iarda da ard$r.=nlardan müsâade almad$9;a bu ehre irmeyeyimB dedim. 3en byle düünür9en,9ar$ma diâne hâlde bir 9imse ;$9/$. Hal9 %nu rüne4 <iâne <â?d eliy%rB dediler.3enim yan$ma ya9la$na, %nu 9ar$lay$', selâmün aley9üm diyere9 selâm erdim. Oealey9esselâmB deyi' selâm$m$ ald$. H% eldin Jür9is/anl$ deriB dedi. 3eni yan$na
ya9la/$r$', 9%ynundan bir e9me9 ;$9ard$. 59me&i 'ar;alay$' yar$s$n$ bana erdi. 5yderi, bu e9me&in yar$s$n$ sana erdi&im ibi, bu mül9ün yar$s$n$ da sana erdimB dedi.
3u hâdiseden s%nra 7erahs ehrine irdim. :ar$ya irine, bir ba9a diâne rdüm.:%u9lar /aa /u/uy%rlard$. 3u diânenin ad$ nedirRB diye s%rdum. Cââdâr’d$r. 3ubeldenin diânelerindendirB dediler. endi 9endime4 3undan da i1in alay$mB dedim. 3ir/arafdan da ;%u9lar %nu /aa /u/uy%rlard$. 3ana ba9$'4 5y Jür9is/anl$ deri, s1 diâne<â?d’un syledi&i ibidirB diyere9 il9 9ar$la/$&$m 9imse ile rüü' 9au/u&umu1eylere iâre/ e//i. 3undan s%nra bende ü1el bir hâl, em’$yye/ hâs$l %ldu. Deme9 ar1u
e//im e4 Her hâlde bu ehirde 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/lerinin seenlerinden bir 9imsebulunur e ben il9 l%9may$ %nun elinden yerimB dedim. 3u s$rada yan$ma birisi eli'4 3en3ehâeddîn 3uhârî ha1re/lerinin hi1me/;ilerindenim. 5ime buyurB dedi. 3eni eine/ürdü. Q; ;ei/ yeme9 e/irdi. 7%nra bana4 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/leri 3ehrâbdenilen yere i/miler, %radan da buraya /erîf edee9ler. 3uraya /erîf edineye 9adarsen bi1de 9alaa9s$n, senin yerin buras$d$rB dedi. 3ir9a; ün s%nra 3ehâeddîn 3uhârîha1re/lerinin %raya /erîf e/me9 ü1ere %ldu9lar$ haberini ald$9. ar$lama9 ü1ere derhâld$ar$ ;$9/$9. 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/leri bir mer9eb ü1erinde e e/râf$nda /alebeleri%ldu&u hâlde /erîf e//iler. 3ir me1arl$&a yneldiler. iyâre/inde % 9adar ;%9 insan/%'lanm$/$ 9i, 9alabal$9dan yanlar$na ya9lama9 müm9ün %lmad$. endi 9endime4 :%9u1a9lardan eldim. :%9 1ahme/lere 9a/land$m. Aaba bana neden hi; il/ifâ/ e/medilerRAr/$9 ben 9endi ba$ma 9ald$mB diye düündüm. 3u düüneler ha/$r$mdan e;/i&i s$rada,
3ehâeddîn 3uhârî ha1re/leri mer9ebden ini', yan$na ya9lamam$ is/ediler. 3ana4 H%eldin ey Ja9endli <eri mer, yanl$ anlama, daha sen buraya eldi&in saa//e haberdâr%ldum. Iimdi u rdü&ün 9alabal$9 ile bir müdde/ meulümB buyurdu. 7%nra ee i//ilere 9alabal$9 da da&$ld$. 3eni hu1?runa 9abul edi'4 3a$ndan e;en hâdiselerin he'sinibilme9/eyi1. Gemide i9en deni1e inine sana bi1 yard$m e//i9. :lde nüne s%fra bi1im/asarrufumu1la eldi. Ceylanlar$n sana ya9lamas$ e i9i diâne ile 9ar$laman e u9?’bulan di&er hâdiseler he' bi1im /eeühümü1 ile %lduB buyurdu. 3u s%hbe/i s$ras$ndabana yle /eeüh e /asarrufda bulundular 9i, bamba9a bir hâle iri', ;%9 a&lad$m.
0i;in a&l$y%rsunRB diye s%rdu. 3en de4 Iimdiye 9adar e;en mrümü 1ayi e/miimBdedim. yle syleme4 yaln$1 bundan eel bunu bilmi %lsayd$m diyebilirsin. Iu anda9imüâheden e /eslimiye/in %ndan daha büyü9/ürB buyurdu. 7%nra4 Iimdi sen,bulundu&un hâli mi, y%9sa e;en hâlini mi is/ersinRB diye s%rdu. 3en de4 3u hâlimi
3ehâeddîn 3uhârî ha1re/leri, /alebelerinden birini, bir ii i;in bir yere ndermi/i.Jalebesi ii rü' dner9en, y%lda haan$n ;%9 s$a9 %lmas$ sebebiyle, dinlenme9 i;in bira&a$n lesine %/urdu. <inlenir9en uy9usu eli', a&a$n lesinde uyudu. Vyuruyuma1 rüyas$nda h%as$ 3ehâeddîn 3uhârî’yi rdü. 5linde bir asâ ile yan$na ya9la$'4
Vyan, 9al9, buras$ uyuyaa9 yer de&ildirB dedi. 3unun ü1erine hemen uyan$' 1lerinia;/$ e aya&a 9al9/$. 3irde rdü 9i, i9i 9ur/, 9endisine d%&ru ya9lam$, hüum e/me9
ü1eredirler. Hemen %radan u1a9la$' y%luna deam e//i. asr-$ ârifân’a ar$na,3ehâeddîn 3uhârî ha1re/lerinin y%la ;$9m$, 9endisini 9ar$lama9/a %ldu&unu rdü.Dan$na ya9la$na4 Hi; yle 9%r9ulu e /ehli9eli yerlerde is/iraha/ edilir miRB buyurdu.
3ehâeddîn 3uhârî ha1re/leri birün bir yere i/me9/e i9en, y%llar$ bir a9arsuyaras/lad$. Dan$nda bulunan /alebelerinden 5mîr Hüseyn’e4 endini bu suya a/B buyurdu.<aha byle der deme1, 5mîr Hüseyn hi; /ereddü/ e/meden 9endini a9an suya a//$ esuyun i;inde 9ayb%ldu. Aradan bir müdde/ e;/i. 5y 5mîr Hüseyn, ;$9 elSB buyurdu.5mîr Hüseyn derhâl sudan d$ar$ ;$9/$. 5lbisesinden en ufa9 bir yer bile $slanmam$/$.3ehâeddîn 3uhârî ha1re/leri %na4 5y 5mîr Hüseyn, 9endini suya a/$na ne rdünRB diyes%rdu. 5mîr Hüseyn dedi 9i4 5mrini1 ü1erine 9endimi si1e fedâ edere9 suya a/$na, bendeyle bir hâl hâs$l %ldu 9i, 9endimi birden bire âye/ ü1el denmi bir %dada buldum. 3u%dan$n hi; 9a'$s$ y%9/u. a'$ arad$m, %rada 1â/-$ âlini1i rdüm. 3ana bir 9a'$ s/erdini1.
İ/e bu 9a'$dan ;$9 buyurdunu1. 5lini1 ile 9a'$y$ a;/$n$1, ben de 9a'$dan ;$9/$m. İ/ehu1?runu1a eldimB dedi.3ehâeddîn 3uhârî ha1re/lerine birün hediye %lara9 bir mi9/ar bal$9 e/irilmi/i.
Dine bir /alebesi, 5mîr Hüseyn yle anla/m$/$r@ 3irün h%am beni bir i i;in asr-$ârifân’dan 3uhârâ’ya ndermi/i. 3u ee 3uhârâ’da 9al, sabaha d%&ru eri dnersindedi. 3en hemen y%la ;$9/$m. D%lda nefsimle müâdele edi', 5y nefsimS Aaba senbirün $slâh %laa9 m$s$n e ben senin elinden 9ur/ulur muyumRB diy%rdum. 3en nefsimibyle a1arlar9en, 9ar$ma n?r yü1lü bir 1â/ ;$9/$. 3ana dedi 9i@ 7en bu y%lda ne mihne/,ne mea99a/ ;e9/in 9i, nefsini ay$'l$y%rsunR 3u y%lda eli' e;en büyü9ler yle mihne/ e
3u h%an$n herhâliyle /emi1li&i yü1ünden belli %lan bir de %&lu ard$. 3u durum9ar$s$nda, bu /emi1 yü1lü ;%u9, babas$na dedi 9i@ 3aba$&$m, bu 1â/, sana /alebe%lma9 ümidiyle buraya elmi, sen ise %na hi; ya9$nl$9 s/ermiy%rsun. 0edenililenmiy%rsun, sebe' nedirRB 3unun ü1erine a&lad$ e dedi 9i@ 5y elâd$m, bu, Iâh-$0a9ibend 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/lerinin /alebelerindendir. 3i1im %nun ü1erinde hi; birhü9mümü1 y%9/ur.B 3unun ü1erine ben /e9rar Hâend’e, memle9e/ime dndüm e
h%amla ilili bir iâre/in ;$9mas$n$ be9ledim.Aradan bir 1aman e;/i, 9albim, beni 3uhârâ’ya i/me&e 1%rlad$. = is/e&i bir an dahî
/e’hir e/me&e 9adir de&ildim. 3en de hemen 9al9$' 3uhârâ’ya d%&ru y%la ;$9/$m. 3ir1aman s%nra 3uhârâ’ya ard$m e 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/lerinin yerini &reni' yan$nai//im. 0e 1aman9i hu1?r-i erîfleri ile ereflendim, bana buyurdu 9i@ Dâ Abdullah-$Hâendî, senin daha ü; ünün ard$r. Da’nî sana bildirilen %ni9i senenin /amam %lmas$nadaha ü; ünün ard$r. 3unu unu//un muRB 3en duyuna, ade/â 9endimden e;/im.7%hbe/inin muhabbe/i benim 9albimin ufu9lar$na yerle/i. Ar/$9 he' %nlara %lan ba&l$l$9a/ei ile yan$y%rdum.
3ir müdde/ s%nra himme/ is/edim. 3ehâeddîn 3uhârî@ Himme/in 1aman$ arBbuyurdu. 3unun ü1erine bir müdde/ daha s%hbe/e deam e//i. 3irün di&er /alebeler ilebirli9/e s%hbe//e bulundu&u bir s$rada, Melânâ Muhammed Hireî’ye4 3ana ya9la,
himme/in a9/i eldiB buyurdu. al9$' 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/lerinin yan$na ya9la/$. <i99a/ e/ de nasîbine 9auas$nB buyurara9, %nu nüne %/ur//u. 7%nra ehâde/'arma&$yla Melânâ Muhammed Hireî’nin di1ine d%9undu. Melânâ Muhammed Hireî,birden bire 9endinden e;/i. 7%nra %nu /e9rar es9i hâline e/irdi. Haberin %lsun 9i, a9i/e;iy%rB buyurdu. arma&$n$ /e9rar di1ine d%9undurdu. Je9rar 9endinden e;/i e yeredü/ü. Dine es9i hâline dndürü'4 <i99a/li %l, f$rsa/ a1 9ald$B buyurdu. MelânâMuhammed Hireî a&lay$', feryâd e/me&e, üs/ünü ba$n$ y$r/ma&a balad$. = bu hâldei9en, 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/leri4 3u a9i/, 3a&-$ 1aan a9/i de&ildirB buyurdu. 3us1den de âye/ mah1?n %ldu. 7%nra %nu yine es9i hâline dndürdü. 3ylee %nu,himme/iyle büyü9 ni’me/lere 9au/urdu. = melis/e bulunanlar4 3u a9i/, 3a&-$ 1aana9/i de&ildirB buyurmas$n$n hi9me/ini mera9 edi' s%rdular. Melânâ Muhammed Hireîyle dedi@ 3a&-$ 1aan, Hira/’da bir yer ismidir. 3irün bir d%s/um ile %rada s%hbe/
eder9en, % 1â/ bana demi/i 9i, ünün birinde bir himme/ sâhibinin s%hbe/ine 9auursan,% ün beni unu/maS 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/leri bana himme/ edi', ihsânda bulununa, %ar9ada$m ha/$r$ma eldi. Hâe ha1re/lerinin 3u a9i/ 3a&-$ 1aan a9/i de&ildirBbuyurmas$n$n hi9me/i budur. 7%nra % 1â/ yle dedi@ 3en bu 9adar yer e1i' d%la/$m,nie 9ef e 9erâme/ erbâb$n$n s%hbe/inde bulundum. >a9a/ 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/leriibi i1li s$rlara â9$f bir 1â/a ras/lamad$m. annederim 9i, 1aman$m$1da %nun ibi 9ef e9erâme/ sâhibi bir 1â/ y%9/ur.B
elini 9%yu'@ 7ana lü1um 9almad$, ben /u//umB buyurdular. 7%nra % eylanlar$ %radab$ra9$' i//i9. =nlar ise ar9am$1dan ba9$' durdular.B
Jalebesinden biri yle anla/m$/$r@ asr-$ ârifân’da bir b%s/an e9/im. 7ulama a9/ieldi. >a9a/ sular 9esildi&inden, b%s/an$ sulayamad$m. Hâe ha1re/leri % ünlerdeb%s/an$ma eldi e buyurdu 9i@ 3%s/an$n sulama 1aman$ eldiB 3en dedim 9i@ 7ulamaa9/i eldi ama, sular 9esildi.B Hâe ha1re/leri buyurdu 9i@ Der e 9leri yara/an, sana
su erme&e 9âdirdir. 7en su y%llar$n$ a;.B 3en de aele ile su y%llar$n$ a;/$m. = ee sabah%lunaya 9adar suyu be9ledim. 7abah a9/inde su eldi. 3%s/an$ sulad$m. Ha//â birmi9/ar s%&an e sar$msa9 ar idi. =nlar$ da sulad$m. 7u da 9esildi. <a&lara ya&mur muya&d$ diye düündüm. Gi//im, $rma9 /araf$na su a9$y%r mu diye ba9/$m. Asla sudan birnian rmedim. Aaba bu su nereden eldi, diye a/$m 9ald$m. 7%nra Hâe ha1re/lerinin1iyâre/ine i//im. 3uyurdu 9i@ 3%s/an$ sulad$n m$RB 5e/, sulad$mB dedim. 7u9esildi9/en s%nra ne ya'/$nRB buyurdu. Wrma&a i//im e hi; su rmedim. Ia/$m9ald$m. 7uyun nereden eldi&ini anl$yamad$mB dedim. Hâe ha1re/leri buyurdu 9i@ 3unusen rdün, 9imseye syleme.B
Jalebesinden biri yle anla/m$/$r@ Hâe ha1re/leri birün bu fa9irin hânesiniereflendirdi. :%9 seindim. a1ardan bir ;ual un ald$m, eldim. = unu 3ehâeddîn 3uhârîha1re/leri rüne4 3u unu, ;%lu9 ;%u&un ile 'iiri' yiyin e bunun s$rr$n$ 9imseye
sylemeyinB buyurdu. Hâe ha1re/leri % 1aman eimde i9i ay misâfir %ldu. Jalebelerindenbir 9$sm$ da %nun yan$nda idi. :%lu9 ;%u9 e di&er ahbâblar$m, he'imi1, ha//a Hâeha1re/leri i//i9/en s%nra, % undan ;%9 1aman yedi9. Vn hâlâ il9 ald$&$m$1 ibi duruy%rdu.Asla e9silmedi. 7%nra Hâe ha1re/lerinin mübâre9 s1ünü unu/u', % s$rr$ ;%lu9 ;%u&umaanla//$m. 3unun ü1erine % undan bere9e/ 9esili', un /ü9endi.B
7eyyid 5mîr ülâl ha1re/lerinin %&lu 5mîr 3urhaneddîn yle anla/m$/$r@ 3irün3uhârâ’da Hâe ha1re/leri hâne9âh$m$1a /erîf e//iler. 7%hbe/ esnas$nda bas/ hâlinde%ldu&unu hissedi'4 5fendim, Melânâ Prif’i ;%9 1ledim. =na /eeüh edi', 0esef’denelmesini sa&lay$n$1 da rüelimB dedim. Ha1re/-i Hâe, hâne9âh$n alusuna ;$9/$. Q;9ere4 Melânâ PrifSB diye seslendi e s%nra4 Melânâ Prif, ;a&$rd$&$m$ duydu. Aele9al9/$, eliy%rB buyurdu. 3ir ün s%nra, Melânâ Prif, 0esef’den 3uhârâ’ya eldi ed%&rua hâne9âha irdi. 3en de durumu %na anla//$m. = dedi 9i@ <ün9ü ün filan saa//e,
eshâb$mla melis/e s%hbe/ eder9en, Hâe ha1re/lerinin el sesi, 9ula&$ma eldi. 3en deaele ile 9al9/$m eldim.B 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/leri, birün İshâ9 isminde bir /alebesinin eine /erîf
e/milerdi. =rada bulunan /alebeler, yeme9 'iirme9 i;in /and$ra ;%9 %dun 9%yu', a/eya9m$lard$. Her biri bir ile meul %ldu9lar$ s$rada, /and$r$n a/ei aleleni', /and$rdand$ar$ ;$9/$. 3unun ü1erine ha1re/-i Hâe mübâre9 ellerini /and$ra s%9una, Allahü /eâlân$ninâye/i ile /and$r$n a/ei sa9in %ldu. Mübâre9 ellerini /and$rdan ;$9ard$&$ 1aman, neelbisesine birey %lmu, ne de ellerinden bir /üyleri yanm$ idi.
<eri Muhammed âhid yle anla/m$/$r@ İl9 1amanlar$mda, Hâe ha1re/leri ilebirün sahrada idiy%rdu9. 3ahar ünlerinden bir ün idi. Can$m 9ar'u1 yeme9 is/edi.Hâe ha1re/lerinden bir 9ar'u1 is/edim. 3unun ü1erine Hâe ha1re/leri bana4
Muhammed, ;ay 9enar$na i/B buyurdu. 3en de, % sahrada a9an bir ;ay$n 9enar$nai//im. 7uyun ü1erinde, 3aba Ieyh 9ar'u1u denilen sulu 9ar'u1lar$ rdüm. 7u ü1erindeyü1en 9ar'u1lardan biri, 9enara yana$' durdu. Ald$m, henü1 b%s/andan 9%'mu ibi%ldu&unu rdüm. Hâe ha1re/lerinin hu1?runa b$ra9/$m. 3uyurdu 9i@ 3u 9ar'u1u 9es deyiyelim.B 3en de 9es/im. Hâe ha1re/leri ile yedi9. 3u büyü9 9erâme/i ha1re/-i Hâe’denrdü&ümde, %nun, ilâye/ e /asarrufun en yü9se9 dereesinde %ldu&una i’/i9âd$m ar//$.3u yü1den de ;%9 eylere 9au/um.B
Hâe ha1re/lerinin /alebelerinden birisi yle anla/m$/$r@ 3irün Hâe ha1re/lerinins%hbe/lerine 9auma ar1usu i;ime d%&du. = ar1u ile Ja9end ilâye/inden 3uhârâ’yahare9e/ e//im. Han$m$m bir mi9/ar al/$n e/iri' bana erdi e4 3u al/$nlar$ Hâeha1re/lerine erB dedi. 0i;in nderiy%r diye mera9 e//im. 7%rdum, fa9a/ sylemedi.Ha1re/-i Hâe’nin s%hbe/i ile ereflendi&im 1aman, % al/$nlar$ nüne 9%ydum. Grüne,/ebessüm edere9 buyurdu 9i@ 3u al/$nlardan ;%u9 9%9usu eliy%r. Qmîd ederim 9i,enâb-$ Ha9 sana bir ;%u9 eree9/ir.B Hâe ha1re/lerinin bere9e/ e himme/lerinden Ha9
sübhâneh? e /eâlâ ha1re/leri bana bir sâlih %&ul ihsân e//i.B
Plimlerden biri, 3ehâeddîn 3uhârî’nin /alebelerinden bir ru'la Wra9’a i//i. = anla/$r@ D%lda 7emnân ehrine ar$na, burada ismi 7eyyid Mahm?d %lan, mübâre9 bir 9imseninbulundu&unu e h%am$1$ ;%9 seenlerden %ldu&unu duydu9. J%'lua %nun 1iyâre/ineidi', h%am$1a ba&l$l$&$n$n sebebini s%rdu9. <edi 9i@ Kes?lullah$ salllahu aleyhiessellem# rüyada rdüm. :%9 ü1el bir yerde idi. Dan$nda heybe/li bir 1â/ ar idi. 3en,Kes?lullaha, yahu/ % 9adri yüe 1â/a, /eâ1u ile edeb ile ya9la$'4 7%hbe/ini1leereflenemedim, bere9e/li 1aman$n$1da e hu1?runu1da bulunamad$m, bu büyü9 e esi1saâde/i 9a;$rd$m, imdi ne ya'ay$mRB diye ar1 e//im. 3ana4 3ere9e/ime e beni rme9fa1île/ine 9auma9 is/ersen, 3ehâeddîn’e mü/âbea/ eyle, ya’nî %na uyB buyurdu eyan$nda duran mübâre9 1â/$ iâre/ e//i. 3undan ne 3ehâeddîn 3uhârî’yi rmemi idim.Vyan$na ismini e e9lini, emâlini bir 9i/ab$n üs/üne ya1d$m. V1un 1aman s%nra, birmanifa/ura$ dü99ân$nda %/uruy%rdum. 0?rlu e heybe/li bir 1â/ rdüm. Geldi edü99ânda %/urdu. Dü1ünü rüne, % simay$ ha/$rlad$m. 3irden bende büyü9 bir hâl ede&ime %ldu. endimi /%'arlay$na, eime eli' ereflendirmesini ria e//im. ab?lbuyurdu. al9/$9, % nde ben ar9alar$nda yürüdü9. 3i1im ee elineye 9adar, hi; dnü'bana ba9mad$. =ndan rdü&üm il9 9erâme/ buydu. :ün9ü %, bi1im ein nerede%ldu&unu, daha neden bileme1di. <%&rua bi1im ee i//i. 7%nra 9ü/ü'hâneminbulundu&u %daya irdi. :%9 9i/ab$m ard$. 5lini u1a/$' bir 9i/a' ;$9ard$. 3ana u1a//$ e4
3u 9i/ab$n ü1erine ne ya1d$nRB buyurdu. 3ir de ne reyim, Dedi sene ne rdü&üm e/ârihini ya1d$&$m rüya %rada ya1$l$ idi. 3u 9erâme/lerinden, daha il9 anda bende büyü9 birhâl hâs$l %ldu. endime eline, bana lu/f ile mu9âbele edi', beni /alebeli&e 9abulbuyurdu e 9a'$s$nda hi1me/ edenlerin saâde/i ile ereflendirdi.B
Jalebelerinden biri anla/$r@ Ha1re/-i Hâe’nin s%hbe/i ile ereflendi&imde,/alebelerinin büyü9lerinden %lan Ieyh Iâdî, bana ;%9 nasîha/ e//i e edebden bahse//i.
5den ;$9/$&$ndan beri seni 1e/iy%rum. Aya&$n$ suya 9%yuna, elimi aya&$n$n al/$na9%ydum. İs/ersem, 9albinde9i bü/ün hâlleri al$r$mB buyuru', % 1â/$n bü/ün hâllerini ald$lar.Je9rar 9albine erdiler. Je9rar ald$lar e /e9rar he'sinden yü9se9 hâl e fey1ler eri', %nuyü9se9lere ;$9ard$lar.
7eyyid 3urhaneddîn, Hâe ha1re/lerine bir mi9dâr bal$9 e/irdi. Hâe ha1re/leri
ba&da idi. 3al$9lar$ da ba&da 'iirme9 is/ediler. İl9bahar mesimiydi. Hâe ha1re/leribal$9lar$ 'iirir9en, 9 yü1ünü büyü9 bir bulu/ 9a'lad$. Da&mur ya&maya balad$. Hâeha1re/leri 7eyyid 5mîr 3urhaneddîn’e4 <ua e/, benim %ldu&um yere ya&mur ya&mas$nSBbuyurdu. 3urhaneddîn4 5fendim, benim ne haddimeRB dedi. Hâe ha1re/leri4 3enimdedi&imi ya'B buyurdu. 7eyyid 3urhaneddîn emre uyara9 dua e//i. udre/-i ilâhî ile Hâeha1re/lerinin %ldu&u yere ya&mur ya&mad$. <i&er yerlere % 9adar ya&d$ 9i, sular$, sel ibiyan$m$1dan a9$y%rdu. 3u hâli renler hayre/ler i;inde 9ald$. 3u 9erâme//en ;%9lar$is/ifâde e//iler.
Melânâ Prif anla/$r@ $ ünü idi. Hâe ha1re/leri ile bir y%lda idiy%rdu9.Aya&$mda ne ;i1me, ne de aya99ab$ ard$. D%lda büyü9 bir 9ar f$r/$nas$na /u/uldu9. İim;%9 1%rla/$. albimden Hâe ha1re/lerine4 3i1 ne hâle dü/ü9, ne %laa&$1RB dedim. =anda Hâe ha1re/lerinde bir ba9a hâl 1uh?r edi', heybe/le 9yü1üne d%&ru ba9/$.
Hemen 9ar dindi. G9 yü1ü a;$l$', üne ;$9/$ e haa ;%9 ü1el %ldu. Kaha/;aidee&imi1 yere ard$9.
3ehâeddîn 3uhârî ha1re/leri â’be’yi 1iyâre/e ider9en, H%rasan’a u&ram$/$. =radaHâe Mueyyiddîn ad$nda bir 1â/$n einde misâfir %lu', bir9a; ün 9ald$. 3u s$rada birün,ârubanî saray mesiresine i/milerdi. =rada hu1?runa bir deri eldi. <erie il/ifâ/edi'4 3unlar bi1im sedi9lerimi1dendir, fa9a/ bi1i /an$ma1larB dedi. 7%nra % deriiyan$na al$', misâfir 9alma9/a %ldu&u ee /ürdü. 5 sâhibi yeme9 9%yuna, e sâhibine4
3uün ehrimi1de9i Allah d%s/lar$ndan birini bulu' e/irdim. Müsâade ederseni1 bi1imlebirli9/e yeme9 yesinB dedi. 5 sâhibi4 Hay hay efendim, emredini1 s%fraya elsinB dedi.3unun ü1erine % deri de s%fraya %/urdu. Deme9/en s%nra s%hbe/e balad$lar. = deri ile/arî9a/ hâllerinden e ha9î9a/ s$rlar$ndan bahse//iler. 3ir müdde/ s%hbe//en s%nra, %deri müsâade is/eyi', i/me9 ü1ere 9al9/$. =radan, haada u;ara9 ayr$l$' i//i.3ehâeddîn 3uhârî, deriin bu hâline /ebessüm edi'4 3u 9%lay idirB buyurdu. Da/s$nama1$ a9/inde, % deri /e9rar eldi. 3ehâeddîn 3uhârî %na u;ara9 ayr$l$' i/mesinis%rara94 Allah d%s/lar$n$n yan$nda byle iler mu’/eber de&ildir. Allahü /eâlâ, ba1$9ullar$na yle s$rlar ihsân e//i 9i, bu s$rlardan birini insanlara s/erse, hal9 'erian e
mah %lurB buyurdu. <eri 1â/4 3en, 9$r9be seneden beri deni1lerde e 9aradad%la$r$m, syledi&ini1 ibi /asarruf sâhibi bir 1â/ bulamad$m. =n defâ â’be’yi e %n defâ
/amamen dünyal$9 eylerle meul. Minâ 'a1ar$nda ise en; bir /üâr rdü. 3u en;/üâr, aa&$ yu9ar$ ellibin al/$n de&erinde al$ eri ya'$y%rdu. Grünü/e /amamendünyâya dalm$ 1ü9en enin 9albine /eeüh e//i&inde, 9albini he' Allahü /eâlây$1i9re/me9le meul bir hâlde rdü.
3ehâeddîn 3uhârî ha1re/leri, asr$n$n en meh?r âlimi e mürid-i 9âmili idi.Jasaufda en yü9se9 dereeye ulam$/$r. İnsanlar$ hidâye/e 9au/urmu, nie nüller
%nun fey1leriyle nurlanm$/$r. Jasauf4 bir müslüman$n, İslâm ahlâ9$ ile ahlâ9lanmas$ i;inlâ1$m %lan bilileri &re/en ilimdir.
J$b ilmi, beden sa&l$&$na âi/ bilileri &re//i&i ibi, /asauf ilmi de, 9albin, r?hun9/ü huylardan 9ur/ulmas$n$ &re/ir. alb has/al$&$n$n alâme/leri %lan 9/ü ilerdenu1a9lad$r$', Allah r$1âs$ i;in ü1el i e ibâde/ ya'may$ sa&lar. â/en dînimi1, ne ilim&renmeyi, s%nra &rendi9lerine uyun i e ibâde/ ya'$lmas$n$ e bü/ün bunlar$n daAllah r$1âs$ i;in %lmas$n$ emrediy%r. $saa din4 ilim, amel e ihlâs/an ibâre//ir. İnsan$nma’nen yü9selmesi, dünyâ e âh$re/ saâde/ine 9aumas$, bir u;a&$n u;mas$naben1e/ilirse, îmân ile ibâde/, bunun desi e m%/%rlar$ ibidir. Jasauf y%lundailerleme9 de, bunun enerUi maddesi ya’nî ben1inidir. Ma9sada ulama9 i;in, u;a9 eldeedilir. Da’nî îmân e ibâde/ 9a1an$l$r. Hare9e/e e;me9 i;in de, 9ue/, ya’nî /asaufahlâ9# ilminin y%lunda ilerleme9 ere9ir. Jasaufun i9i âyesi ard$r. 3irinisi4 îmân$n
idânîlemesi, ya’nî 9albe yerlemesi e ü'he e/iren /esirlerle sars$lmamas$ i;indir. A9$lile delil e isbâ/ ile 9ue/lendirilen îmân byle sa&lam %lma1. Allahü /eâlâ, ur’ân-$9erîmde Ka’d s?resi 28. âye/-i 9erîmede meâlen buyurdu 9i@ “7alblere !mânın sinmesi,yerleşmesi, anak #e yalnız zikr ile olur.( i9r4 her i/e e her hare9e//e Allahü/eâlây$ ha/$rlama9, =’nun r$1âs$na uyun i ya'ma9 deme9/ir. Ahlâ9 ilminin i9ini âyesi4f$9$h ilmi ile bildirilen ibâde/lerin see see 9%layl$9la ya'$lmas$n$ e nefs-i emmâredend%&an /embelli9lerin, s$9$n/$lar$n iderilmesidir. İbâde/lerin 9%layl$9la see see ya'$lmas$e ünah %lan ilerden nefre/ edere9 u1a9la$lmas$, ana9 ahlâ9 ilmini &reni', bu y%ldailerleme9 ile müm9ündür. Jasaufa sar$lma9, her9esin bilmedi9lerini rme9, aybdenhaber erme9, n?rlar, r?hlar e 9$yme/li rüyalar rme9 i;in de&ildir. Jasauf ile elee;en bililere, ma’rife/lere, bililere e hâllere 9auma9 i;in, ne îmân$ dü1el/me9,İslâmiye/in emir e yasa9lar$n$ &reni', bunlara uyun i e ibâde/ ya'ma9 lâ1$md$r.
â/en bu ü;ünü ya'mad$9;a, 9albin /asfiyesi 9/ü huylardan /emi1lenmesi, nefsin/e19iyesi, /erbiye edilmesi müm9ün de&ildir. Ahlâ9 ilminin bilileri mürid-i 9âmiller/araf$ndan &re/ilir. Mürid-i 9âmil4 y%l s/eren, rehberli9 eden, ye/imi e ye/i/irebilenâlimdir. 3yle %lan âlimlerin, belli us?llerle s/erdi9leri bu y%llara /arî9a/ denilmi/ir.3ehâeddîn 3uhârî Iâh-$ 0a9ibend ha1re/leri de büyü9 bir mürid-i 9âmil %lu', %nuninsanlar$ saâde/e 9au/urma9 i;in /asauf/a /a’9ib e//i&i us?llere e s/erdi&i y%la,
uymayanlar, eyh e /arî9a/;$ ünan$ alara9, 1i9ir e ibâde/ ad$ al/$nda, dînimi1in yasa9e//i&i bir;%9 ünahlar$ e bid’a/leri ilediler. 3uün sah/e, yalan$ müridlere,müslümanlar$ smüren /arî9a/;$lara, dîni siyâse/e âle/ edenlere ;%9 ras/lanma9/ad$r.Ieyh-ül-İslâm Ahmed İbni emâl efendinin Kisâle-i Münîre adl$ eserinde yeralan birhadîs-i erîf/e, eyamber efendimi1 salllahu aleyhi essellem# buyuruy%r 9i@ “&irkimsenin %a#ada, uçtuğunu #e deniz üzerinde yürüdüğünü, ya%ut ağzına ateş
koyup yuttuğunu görseniz, 2akat )slâmiyete uymayan bir iş yapsa, kerâmet sâ%ibiyim derse de, onu büyüü, yalanı, sapık #e insanları doğru yoldan saptırıı biliniz(
İnsan$, Allahü /eâlâya 9au/uran y%llar i9idir. 3irinisi, (Nübü66e7 y8+) %lu',insan$ asl$n asl$na ula/$r$r. eyamberler aleyhimüsseleâ/ü e//eslîma/B e bunlar$nsahâbîleri bu y%ldan 9aumulard$r. Qmme/lerinden sahâbî %lm$yanlar aras$ndandiledi9lerini de bu y%ldan 9auma9la ereflendirirler. >a9a/ bunlar 'e9 a1d$r. 3u y%ldaâs$/a, ara$ y%9/ur. Da’nî âs$l %ldu9/an s%nra d%&rudan d%&ruya as$ldan fey1 al$rlar.Hi;biri /e9ine âs$/a %lma1, 'erde %lma1. İ9ini y%l, (V,+9ye7 y8+)’dur. u/blar, e/âd,büdelâ e nüebâ e bü/ün eliyâ he' bu y%ldan 9aumulard$r. 3u y%l, sül?9# y%ludur.
5liyân$n e1beleri de, bu y%lun e1beleridir. 3u y%ldan 9auanlar, birbirlerine âs$/a e'erde %lurlar. 3u y%ldan âs$l %lanlar$n nderi e en üs/ünleri e /e9ilere âs$/a %lan$,ha1re/-i Ali Mür/edâ erremallahü /eâlâ eheh-ül-9erîmBdir. 3u y%lda elen fey1lerin9ayna&$ %dur. Kes?lullah/an salllahu aleyhi essellem# elen fey1ler, ma’rife/ler, he' %nunas$/as$yla elir. >â/$me/-ü1-1ehrâ e ha1re/-i Hasen e ha1re/-i Hüseyn r.anhüm# buma9amda, ha1re/-i Ali ile %r/a9/$rlar. yle san$y%rum 9i, ha1re/-i Ali, dünyâya elmedenne de, bu ma9amda idi. Oefa/ e/di9/en s%nra da, bu y%lda her elîye elen fey1ler,hidâye/ler, yine %nun âs$/as$ ile elme9/edir. :ün9ü 9endisi, bu y%lun en yü9se9n%9/as$nda bulunuy%r. 3u ma9am$n sâhibi %dur. Ha1re/-i Ali efa/ edine, %ndan yay$lanfey1ler, ha1re/-i Hasen e s%nra ha1re/-i Hüseyn âs$/as$ ile eldi. <aha s%nra %ni9iimâmdan, sa& %lanlar$ da âs$/a %ldular. 3unlardan s%nra elen eliyâya fey1ler, bu %ni9iimâm âs$/as$ ile eldi. u/blara, nüebâya da, he' bunlardan eldi. Abdül9âdir-i Geylânî
9uddise sirruhB dünyâya eli', elî %lunaya 9adar he' byle idi. 7%nra, % da bu a1îfeye9au/u. =ndan s%nra9i 9u/blara e nüebâya e bü/ün 5liyâya %ni9i imâmdan elenfey1ler e bere9e/ler, bunun âs$/as$ ile eldi. 3a9a hi;bir elî bu ma9ama 9auamad$.3unun i;indir 9i, ne9i Oelîlerin üneleri ba//$. 3i1im üneimi1 ufu9 ü1erinde s%nsu19alaa9, hi; ba/m$yaa9/$rB buyurmu/ur. Hidâye/, irâd fey1inin a9mas$n$ üne$$9lar$n$n yay$lmas$na ben1e/mi/ir. >ey1in 9esilmesine, ünein ba/mas$ demi/ir.Abdül9âdir-i Geylânî ha1re/lerine %ni9i imâm$n a1îfeleri erilmi/ir. Küd e hidâye/eâs$/a %lmu/ur. $yâme/e 9adar, her elîye fey1ler %nun âs$/as$ ile elee9/ir.B
3ehâeddîn 3uhârî ha1re/lerinin binlere /alebesi aras$nda en meh?r /alebesi,Alâeddîn-i A//âr e Muhammed ârisâ’d$r. 3ehâiyye, Juhfe e Hediyye adl$ ü; eseri %lu',;%9 9$yme/lidir.
Ve72: 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/lerinin yaad$&$ asr$n meh?r e büyü9 âlimlerindenMelânâ Muhammed Mis9în yle anla/m$/$r@ 3uhârâ’da Ieyh 0?reddîn Hale/î ad$nda,sâlih e meh?r bir 1â/ efa/ e/mi/i. 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/leri /alebeleriyle birli9/eefa/ eden % 1â/$n ya9$nlar$na /a’1iyeye i/milerdi. Ja’1iyeye elenlerden bir 9$sm$ e %ein hal9$, yü9se9 sesle a&lay$' feryâd ediy%rlard$. 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/leri bu hâlirü', %nlar$ yü9se9 sesle a&lama9/an men e//i. =rada bulunanlardan her biri bu hus?s/abireyler syledi. 3u arada 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/leri buyurdu 9i@ 3enim mrüm s%naerine, lme9 nas$l %lurmu derilere &re/eyimSB Melânâ Muhammed Mis9în yine yledemi/ir@ 3u s1ü dâimâ benim ha/$r$mda 9ald$. 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/lerihas/aland$lar. 3u has/al$&$ lüm has/al$&$ %lu', mrünün s%n ünleri idi. Hus?sî %das$na
Kiâye/ edilir 9i, bir 1aman Iâh-$ 0a9ibend ha1re/leri Ga1yu/ denilen bir yere i//i.=rada /alebelerinden birisi %nlara yeme9 e/irdi. Iâh-$ 0a9ibend ha1re/leri buyurdu 9i@
3u hamuru y%&uran e yeme9leri 'iiren 9imse, balamas$ndan bi/irmesine 9adar adabhâlinde idi, 9$1m$ hâlde idi. 3i1 %ndan hi;bir ey yiyemeyi1. îrâ byle ya'$lanyeme9lerde hi;bir hay$r e hi;bir bere9e/ y%9/ur. 3el9i de ey/an yeme9 ya'ar9en he'%nunla bulunmu/ur. 3i1ler byle bir yeme&i nas$l yiyebiliri1RB
0a9ledilir 9i, 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/leri Hera/’a i//i&inde, Meli9 Hüseyn büyü9 bir1iyâfe/ ha1$rlam$ e 3ehâeddîn 3uhârî’yi, meh?r âlimleri e 1aman$n ileri elenlerinidae/ e/mi/i. 7%fray$ 9uru'4 3u yeme9lerden yiyini1. 3unlar$n he'si helâldir. 3abamdan
9alan mîrâs 'ara ile bunlar$ ha1$rla//$mB dedi. Her9es yeme&e balad$. >a9a/ 3ehâeddîn3uhârî ha1re/leri yeme9lerden hi; yemiy%rdu. aman$n meh?r âlimi Ieyh-ül-İslâmu/büddîn4 0i;in yemiy%rsunu1RB diye s%rdu. 3unun ü1erine buyurdu 9i@ 3enim birhâ9imim ar, bana der 9i@ 7ana bu hus?sda i9i y%l ard$r. 5&er yiyine senden hesa's%rulma1sa ye, hesa' s%rulaa9sa yemeS 7en %lsan hanisini /erih edersinRB 3u s1,Ieyh-ül-İslâm u/büddîn’e ;%9 /esir e//i. 3u /esirle aâi' hâllere irdi e yeme9 yemeyib$ra9/$. Meli9’e, hâlini h% rmesini syledi. 3unu, 3ehâeddîn 3uhârî ha1re/lerines%rmas$n$ is/edi. <urum 3ehâeddîn 3uhârî’ye rahme/ullahi aleyh# s%ruluna, buyurdu 9i@Meli9in yeme9leri helâlden idiler. Iü'he bile y%9 idi. >a9a/ Hera/’/a yle fa9irler ard$r 9i,/e9 bir l%9maya muh/a;/$rlar. 3u yeme9ler bir l%9maya muh/a; %lanlara erilmeliydi.=rada bulunanlar bu s1leri ;%9 be&eni' /a9dîr e//iler.
3uyurdu 9i@ Denilee9 bir $da, bir yiyee9, her ne %lursa %lsun afle/ i;inde,
adabla eya 9eraha/le ha1$rlansa, /edâri9 edilse, %nda hay$r e bere9e/ y%9/ur. îrâ %nanefs e ey/an 9ar$m$d$r. 3yle bir yiyee&i yiyen 9imsede, mu/la9a bir ;ir9in ne/iemeydana elir. Gafle/e dalmadan ya'$lan e Allahü /eâlây$ düünere9 yenen helâl e hâlisyiyee9lerden hay$r meydana elir. İnsanlar$n hâlis e sâlih ameller ilemeye muaffa9%lamamalar$n$n sebebi4 yemede e i;mede bu hus?sa di99a/ e/medi9lerinden eih/iyâ/s$1l$9/and$r. Herne hâl %lursa %lsun, bilhassa nama1da hu?’ e hud?’ hâlindebulunma9, 1e9le e 1ya$ d9ere9 nama1 9$labilme9, helâl l%9ma yemeye, Allahü/eâlây$ ha/$rl$yara9 yeme&i 'iirme9 e yeme&i Allahü /eâlân$n hu1?runda imi ibiyeme&e ba&l$d$r. Oü?du haram l%9ma ile hâll%lmu %lan bir 9imse, nama1dan /adduyma1.B
Allahü /eâlân$n a1ame/ini, yüeli&ini düünere9, hud?’ e hu?’ hâlinde %lmas$ ere9ir.yle 9i, bu hâlini is/i&ra9, 9endinden e;me hâline eri/irmelidir. 3u s$fa/$n 9emâldereesi, Kes?lullah sallallahü aleyhi e sellemde ard$. Kiâye/ edilmi/ir 9i, Kes?lullahsalllahu aleyhi essellem# nama1da i9en, mübâre9 &sünden yle bir ses elirdi 9i, buses, Medîne-i müneerenin d$$ndan ii/ilirdi. 0ama1da 9alb hu1?ru nas$l elde edilirR diyes%ruluna da4 Helâl l%9ma yeme9 e yer9en afle/ i;inde %lmama9, abdes/ al$r9en,if/i/ah /e9birini syler9en, /am bir aâhl$9 afle//en u1a9 %lma# i;inde bulunma9la 9albhu1?ru elde edilirB buyurdu.
3uyurdu 9i@ “/ruç bana ma%sstur. /nun karşılığını ben #eririm( buyurulan9udsî hadîs-i erîf/e, ha9î9î %rua iâre/ ard$r. 3u ise, Allahü /eâlâdan ba9a hereyiMâsiây$# /er9e/me9/ir.B Dine buyurdu 9i@ “3lla%ü tealânın doksandokuz ismi #ardır.7im onları sayarsa, *ennet+e girer( buyurulan bu hadîs-i erîf/e9i AhsaB 9elimesinin
bir ma’nâs$ sayma9/$r. <i&er bir ma’nâs$ ise, bu ism-i erîfleri &reni', bilme9/ir. 3irma’nâs$ da, bu esmâ-i erîfin m?ibine amel e/me9/ir. Meselâ Ke11a9B ismini syledi&i1aman, r$19$ i;in asla endie e/memeli. Mü/e9ebbîrB ismini syleyine, Allahü /eâlân$na1ame/ini e 9ibriyâs$n$ düünmelidir.B
3ehâeddîn 3uhârî ha1re/lerine bu dereeye nas$l ula/$n$1R diye suâl %lununa4 Kes?lullah sallallahü aleyhi e selleme /âbi %lma9la ula/$mB buyurdu. Dine buyurdu 9i@ 3i1im y%lumu1 s%hbe//ir. Hale//e yaln$1l$9/a# hre/ ard$r. Ihre/ ise âfe//ir. Hay$r ebere9e/ emiyye//e, bir araya elme9/edir. 3u da s%hbe/ ile %lur. 7%hbe/, bir 9imseninar9ada$nda fânî %lmas$yla, ar9ada$n$ 9endine /erih e/mesiyle hâs$l %lur. 3i1ims%hbe/imi1de bulunan 9imseler aras$nda, ba1$lar$n$n 9alblerinde9i muhabbe/ /%humuba9a eylere ba&l$l$&$ sebebiyle elime1, büyüme1. 3i1 byle 9imselerin 9alblerini ba9aeylere %lan ba&l$l$9/an /emi1leri1. 3i1im s%hbe/imi1de bulunanlardan ba1$lar$n$n da
>$9$h, hadîs e /ârih âlimi. İsmi, âs$m bin Muhammed bin D?suf bin Muhammed binD?suf ibni Muhammed el-3er1âlî el-İbilî ed-<$me9î %lu', 9ünyesi 5b? Muhammed’dir.Fa9ab$ ise Alemüddîn’dir. 66+ m. !26(# senesi Cemâ1il eel ay$nda <$me9’da d%&du.(!" m. !""# senesi ilhie ay$n$n drdünde haa ider9en y%lda efa/ e//i. Halisdenilen yere defnedildi.
3er1âlî, 688 m. !28# senesinde Iam’a elere9, %raya yerle/i. 3urada el-5rafiyyedârülhadîsinde müderris %ldu. (!" m. !"!"# senesinde âhiriyye Medresesi’ndemüderris %ldu. <aha s%nra 0?riyye, 0efîsiyye e 0afsiyâ medreselerinde ba müderrisli9ya'/$.
ehebî %nun ha99$nda4 3er1âlî, sünne/-i seniyyeye ba&l$, mü/eâ1i, sâlih, 9$râa/idü1ün bir 1â/ idi. :%9 9i/a' %9udu. Dumua9 huylu, ;%9 sab$rl$ e fa1île/ler sâhibi %lu',1aman$nda9i âlimlerin nde eleni idiB deme9/edir.
Hal9 /araf$ndan ;%9 seilen 3er1âlî’nin ha//$, ya1$s$ ;%9 ü1el idi. 3ir;%9 9i/ab$ya1ara9 ;%&al//$. =nun ye/i/irdi&i e yirmi ya$nda efa/ eden 9$1$ >â/$ma da, babas$ ibibir;%9 9i/ab$ e 7ahîh-i 3uhârî’yi ya1ara9 ;%&al/m$/$. 3er1âlî ilm-i ür?//a, n%/erli9bililerinde ;%9 derin biliye sâhib idi. 3abas$ndan 9alan mîrâs ile dr/ %da d%lusu 9i/a'ald$. ayde//i&i bilileri, yirmidr/ büyü9 ildde /%'lad$. 3u 9i/ab$nda, berâber hadîs-i erîf
CÂBİ# BİN M$HAMMED HÂ#EZMÎ:Hanefî me1hebi f$9$h âlimlerinden, İsmi, Câbir bin Muhammed bin Muhammed bin
Abdüla1î1 bin D?suf el-Hâre1mî el-âsî el-M$srî’dir. âse, Hâre1m’de büyü9 bir 9ydür.Fa9ab$ îf/ihâruddîn %lu', 5b? Abdullah 9ünyesi ile /an$n$rd$. 66( m. !268# senesi Iealay$n$n s%nunda d%&du.
<aha 9ü;ü9 i9en, day$s$ 5bü’lme9ârim bin Muhammed bin 5bi’l-Mefâhir’den ur’ân-$9erîmin 9$râa/ini &rendi. MufassalB e eâfB ad$nda9i eserleri de4 5b? Ps$m el-İs9enderi’den, 7eyfeddîn Abdullah bin Mahm?d Hâre1mî’den, 5b? Abdullah el-3asrî’den%9udu. Memle9e/inde bir müdde/ ilimle meul %lu' yü9seldi9/en s%nra, âhire’ye eldi.<imyâ/î’den hadîs-i erîf dinledi. =rada bulunan Câiliyye Medresesi’nin meîha/$na ba
müderrisli&ine# /ayin edildi. Arab dili e edebiyâ/$n$ ;%9 iyi bilirdi. >e/â erir e ;ei/liyerlerde ders %9u/urdu. :%9 ü1el iirleri ard$r. (*! m. !"*)# senesi Muharrem ay$ndaâhire’de efa/ e//i.
CEMÂLEDDÎN AK!A#Â"Î (M/;;e5 b, M/;;e5 #9zî): >$9$h e /efsîrde, a9lî e na9lî ilimlerde âlim. İsmi, Muhammed bin Muhammed bin
Muhammed bin >ahreddîn Kâ1î’dir. <%&um /ârihi bilinmeme9/edir.3abas$, >ahreddîn-i Kâ1î ha1re/lerinin /%runlar$ndan, â’i1 Muhammed bin
Muhammed idi. Anad%lu’da hu1?run yeniden /emin edilmesi i;in elen âlimler aras$ndayer alan Cemâleddîn A9sarâyî, babas$ndan e 1aman$n meh?r âlimlerinden ilim &rendi.
3ir ara Amasya 9ad$l$&$ e <âr-ül-ilm müderrisli&i ya'/$. = 1aman araman%&ullar$n$nelinde bulunan A9saray’a eli' yerle/i. iniriyye eya Müselsile Medresesi müderrisli&ine/ayin edildi. 3u medresede /alebelerini ü; s$n$fa ay$rara9 %9u/urdu. 3ir 9$sm$na, eindenmedreseye ar$naya 9adar a/ üs/ünde ders erirdi. 3unlara DürüyenlerB denirdi. İ9ini9$sm$, medresenin 9a'$s$nda be9lerler, %rada ders al$rlard$. 5n üs/ seiyede9i /alebeleri,medresenin i;inde ders rürlerdi. 3u medresede e di&er yerlerde 'e9;%9 /alebeye/i/irdi. 3unlardan en meh?ru, =smanl$ <ele/i’nin il9 eyh-ül-İslâm$ M%lla >enârîha1re/leri idi. 7eyyîd Ierîf Cürânî ha1re/leri de %nu 1iyâre/ edi', ilim e fey1indenis/ifâde i;in Anad%lu’ya eldi. <aha % A9saray’a elmeden, Cemâleddîn-i A9sarâyî ((!m. !"6# senesinde efa/ e//i. 3unun ü1erine 7eyyîd Ierîf Cürânî rahme/ullahi aleyh#,M%lla >enârî ha1re/leri ile birli9/e M$s$r’a idi' 59melüddîn 3aber/î’den rahme/ullahialeyh# ilim &rendiler.
=sman Hâr?nî, Mu’înüddîn-i :e/î 7enerî 5mîrî, u/büddîn 3ah/iyar â9î <ehlî,>eridüddîn Mes’?d Ie9er-Gen, Alâeddîn Ali Ahmed 7âbir alyânî, % da fa9îre hilâfe/ermi/ir. 3en de, h$r9a, asâ, ma9as e 9âseyi, maddî e maneî irâdlar$mla, halîfemMuhammed bin Mahm?d bin Da’9?b’a erdim. =na, :e/î isimlerinden %lan Celâleddîn ilehi/âb e//im. =nu u anda ma9am$na %/ur//um. 3undan s%nra 9imseyi bu a1îfe ilea1îfelendirmem. 3ende9i her a1îfeyi %na /eslim eyledim. =na iâ1e/ erdim e he'ini1i%na $smarlad$mB buyuran yü9se9 h%as$ Iemseddîn Jür9 âni-'ü/î, /alebelerini de,9imsenin eriemeyee&i üs/ün dereelere yü9selmi %lan /alebesi Celâleddîn âni-'ü/î’ye/eslim e//i. =nun üs/ünlü&ünü, 1aman$n büyü9leri i’/irâ1s$1 9abul ederlerdi. u/b-iKabbânî Celâleddîn ha1re/lerinin hi1me/lerine 9%arlar, 'e9;%9 ni’me/lere 9auurlard$.<uas$ 9abul %lunanlardand$. Her s1ü syleme1, dilinden ;$9an bir;%9 ey, Allahü /eâlân$ni1niyle ar1usuna uyun â9i %lurdu.
Iemseddîn Jür9 âni-'ü/î ha1re/lerine ;%9 hi1me/ler e//i, dayan$lmayaa9 riyâ1e/ emüâhedelere iri/i. 7%nunda 9albden 9albe elen halifeli&e e İsm-i a’1ama 9au/u.5lâd yerine '%s/-nîîn %ldu. Hâne9âh e müneer-i rada hi1me/leri %na âi/ %ldu.<ünyal$&$ da ;%9 rünürdü. Mu/fa&$nda herün ;ei/ ;ei/ yeme9ler ha1$rlan$r, yeme9s%fras$nda bin 9ii hâ1$r bulunurdu. 3inden aa&$ düse4 hi1me/;iler, emre uyara9 s%9a9e ;ar$lardan e9si9 %lan 9adar adam e/irirlerdi. Can$ aa ;$9ma9 is/ese, aa iderdi.3a1an %nbe ün, ba1an bir ay ada 9al$r, %rada da % mi9/ar yeme9 âibden me?d %lur,% 9adar insan da s%frada ha1$r %lur e yeme9 yerdi. 3u y%l e /asarrufu ile birli9/e, eindefa9irli9 hâ9im %lu', bir ünlü9 yiyee9 bulunma1d$. 3u hâli bilenler4 Aman yâ Kabbî, bune e, bu ne i9râm, bu ne büyü9 bir /asarrufdurB derlerdi.
Jayy-i 1aman e /ayy-i me9ân sâhibi idi. Allahü /eâlân$n i1niyle, 9endisine u1a9larya9$n %lur, 1aman u1ar e 9$sal$rd$. :%9 1aman, Cuma nama1lar$n$ â’be-i erîf/e 9$ld$&$hal9 aras$nda meh?rdu.
0ie büyü9 9imseler, Celâleddîn ha1re/lerinin büyü9lü&ünü daha 9ü;ü9 ya/ani/ibâren anlayara9, %nun ye/imesine yard$m$ %lma9 i;in 1aman 1aman 1iyâre/ineiderlerdi. 3unlardan biri de u/b-i ebdâl Ieyh Ierâfeddîn 5b? Ali alender idi. u/b-iKabbânî Celâleddîn âni-'ü/î’yi ;%u9 i9en de ;%9 seer, herün 1iyâre/ine ider, %na/eeüh ederdi. 5&er ede bulama1sa, hemen i//i&i yeri &renir, %raya iderdi. Dinebirün %nun 1iyâre/ine i//i. 3a&a i//i&ini sylediler. = da a/$na bini' ba&a ard$. =nuneldi&ini ren Ieyh Celâleddîn, bir 9a' i;inde bir mi9/ar yem e/irdi. 5b? Ali alenderrahme/ullahi aleyh#4 5lâd$m, bu nedirRB diye s%rdu. Celâleddîn de4 A/$n$1 i;in yeme/irdimB dedi. yleyse, ne a/a bir s%r, ba9al$m a; m$, /%9 muRB buyuruna, a/adndü. <aha birey s%rmadan a/ 9%numaya balay$'4 J%9um, efendim, yem yedirdi9/ens%nra s$r/$ma bindiB dedi. :%u9 ya/a9i Celâleddîn rahme/ullahi aleyh#, bu hâle ;%9hayre/ e//i. a' elinde 9ald$. u/b-i ebdâl 5b? Ali alender rahme/ullahi aleyh#4 5y
elâdS a'/a e/irdi&ini1 hediyeyi, bi1 de si1e ba&$lad$9 e Allahü /eâlâdan, bu 9a'/a9i/aneler 9adar sana elâ/ ermesini diledi9B buyurdu. Ger;e9/en de Celâleddîn
7eenleri anla/$r@ Ieyh Ahmed alender ad$nda bir deri, 9emâl sâhibi bir 9imsebulabilme9 i;in Hindis/an’a i//i. Fü9i-:enel denilen yerde i9âme/ e//i. Plim e /alebebulundu&unu duydu&u her yere me9/?' ya1$', %nlar$ dae/ e//i. =nun dae/i ü1erine,%raya ;%9 9imse eli' /%'land$. u/b-i Kabbânî de i//i. 3ir s%fra yay$' her9esi s%fran$n
ba$na dae/ e//i. 7%frada9i 9a1an 9a'a9lar$ a;$l$na, yeme9lerin haram e ü'heli eyler%ldu9lar$ rüldü. Her 9a1an$n i;inde, e/i 'iirilen hayan$n ba$ da ard$. =radabulunanlar bu hâli rüne, ellerini yeme9lere u1a/mad$lar. V1un 1aman hayre//e 9ald$lar.He'si u/b-i Kabbânî’ye dndüler e4 0e ya'ma9 lâ1$mRB diye ar1 e//iler. <%s/larS 0iyea/$n$1. Ha9 /eâlâ, 9ullar$n$ 9%rudu&u eylerden 9ullar$ yemesin diye, %nlara, %nlar$haram eylediB diyen si1 de&il miydini1R Iimdi emredin de, % ibi eyler bu s%fradan ;$9s$ni/sinB dedi. 3u s1 a&$1lar$ndan ;$9ma9la, e/i 'ien e 9ellesi 9a1anda bulunan bü/ünhayanlar, anlan$' yerinden f$rlad$ e d%&ru 9a'$ya 9%/u. a1anlar b% 9ald$. Ahmedalender bu büyü9 9erâme/i rüne, 9al9/$, u/b-i Kabbânî’nin ellerine sar$ld$ e4 5yha1re/, fa9ir bunun i;in bu 1iyâfe/i /er/îb e/mi/im. emâl sâhibi ar$y%rdum. Allahü /eâlâbenim is/edi&imi erdi. 3u ni’me/in ü9rünü hani dille ya'ay$mB dedi. 7%nra 1iyâfe/i/er/îb eden Ahmed alender, bü/ün âlimleri hürme/le u&urlad$. u/b-i Kabbânî %rada bir
müdde/ 9ald$. = sâd$9 /âlib, diledi&ine ha1re/in hi1me/inde bir defâda 9au/u e 9âmileliyâdan %ldu. u/b-i Kabbânî %na hilâfe/ erdi e Mül/ân’a nderdi. endisi de âni-'ü/’e eldi.
âni-'ü/ müf/üsü Ieyh Abdüssemî’ anla/$r@ 3ir ün u/b-i Kabbânî ha1re/leri%/uruy%rdu. 3u s$rada ih/iyâr bir 9ad$n, elinde b% bir ibri9le, ü; belâ su /a$mayaidiy%rdu. u/b-i Kabbânî 9$yme/li ba9$lar$n$ %na ;eirdi e hâline a$d$4 Anaa&$m, sanaye/ee9 9adar suyu /a$yaa9 9imsen y%9 muRB buyurdu. 5fendim, bir 9imsem %lsayd$,yahu/ üre/le su /a$/aa9 9adar 'aram %lsayd$, bu s$9$n/$y$ hi; ;e9ermiydimRB dedi. u/b-i Kabbânî, hemen 9al9/$, ibri&i elinden ald$, 9uyunun ba$na idi', d%ldurdu. =mu1unaal$', 9ad$n$n eine /ürdü e4 Dâ Kabbî, bu suya bere9e/ ihsân e/B diye dua e//i. =ünden s%nra, % ih/iyâr 9ad$n bu sudan ne 9adar harad$ysa, hi; e9silmedi e yaad$9;asu /a$ma9 1ahme/i ;e9medi.B
hemen nüne s$a9 yeme9 9%yard$. = mübâre9 9imsenin duas$ bere9e/iyle ;%9 yü9se9ma9amlara 9au/u. Iihâbüddîn 7ühreerdî r.a# birün hadan dnmü/ü. 3a&dadl$lar,hu1?runa eldiler. Herbiri fa9irlere erilmesi i;in 'ara e di&er hediyeler e/irdiler. 3uarada bir ih/iyâr eldi e es9i elbisesinin ebinden bir ümü ;$9ar$' erdi. IeyhIihâbüddîn, % bir ümüü ald$, hediyelerin en üs/üne 9%ydu. 7%nra %rada bulunanlara4
ime ne lâ1$msa bunlardan als$nB buyurdu. Her biri 9al9$', 'ara 9esesi e elbiseleri
ald$lar. Ieyh Celâleddîn Jebrî1î de %rada idi. =na iâre/ edi'4 7en de birey alB buyurdu.Ieyh Celâleddîn 9al9/$, ih/iyâr$n e/irmi %ldu&u bir ümüü ald$. Ieyh Iihâbüddîn bunurüne4 3unlar$n he'sini sen ald$nB buyurdu.
Iihâbüddîn 7ühreerdî ha1re/lerinin yan$nda 9emâl mer/ebesine 9auan CelâleddînJebrî1î ha1re/lerinin 9erâme/leri meh?r %ldu. Hülâü’nün ial e//i&i 3a&dad’da, halîfe%lan Mu’/as$m’$n 9a/ledilee&ini, Allahü /eâlân$n i1niyle, bir ün neden iâre/le habererdi. 5r/esi sabah halîfe hunhara 9a/ledildi.
Celâleddîn Jebrî1î rahme/ullahi aleyh#, 9$r9 sene ündü1leri he' %ru; /u//u. =nünde bir 9endi ine&inden sa&d$&$ sü//en bir mi9/ar i;er, ba9a hi;birey yeme1di. 3ü/üneelerini nama1la e;irirdi. Geede bin re9’a/ nama1 9$ld$&$ %lurdu.
Allahü /eâlân$n dînini yayma9 e =’nun 9ullar$n$ ebedî %lan Cehennem a1âb$ndan9ur/arma9 i;in ;al$$rd$. Müînüddîn :e/î ha1re/lerinin hi1me/inde bulunma9 e
fey1lerinden is/ifâde e/me9 i;in Hindis/an /araflar$na i//i. <ehlî’de bulundu. =nun yü9se9dereesi, hâllerinin a;$9l$&$, ba1$ 9imselerin 9$s9an;l$&$na sebe' %ldu. 3unlar aras$nda1aman$n <ehlî Ieyh-ül-İslâm$ da ard$. 0emeddîn 7urâ ad$nda9i bu 9imse, %nu ;ir9inbir su;la i/ham eyledi. 7%nunda %nu 3enal /araf$na sürdürdü. 3enal’e eline, birünbir su 9enar$nda %/uruy%rdu. al9/$, yeniden abdes/ ald$ e %rada %lanlara, Gelin, <ehlîIeyh-ül-İslâm$n$n enâ1e nama1$n$ 9$lal$m. îrâ bu saa//e efa/ e/mi/irB dedi. Ger;e9/enbyle syledi&i an efa/ e/mi/i. 0ama1dan s%nra yü1ünü insanlara ;eiri'@ <ehlî Ieyh-ül-İslâm$ bi1i ehirden ;$9ard$ysa, Kabbimi1 de %nu dünyâdan ;$9ard$B buyurdu.
Celâleddîn Jebrî1î ha1re/leri, 3edâyin ehrine ard$&$ s$ralardayd$. 3irün einnünde %/urur9en, s%9a9/a bir y%&ur/;u ründü. =, y%&ur/ sa/ma9 behanesiyle e9$yal$9ya'$' mille/i s%yan bir adamd$. Celâleddîn rahme/ullahi aleyh#, %na a$d$. Merhame/inden9es9in na1arlarla ba9$'4 Muhammed aleyhisselâm$n dîninde, byle adamlar da %lurB
buyurdu. Adam, hemen /be e//i. Ieyh, İsmini Ali 9%ydu. 5ine idi' yü1bin ümüe/irdi. Celâleddîn Jebrî1î hediyesini 9abul e//i e buyurdu 9i@ 3u ümüleri yine sensa9la, syledi&imi1 yere harars$n.B Oel-hâs$l bu ümüleri her9ese, her muh/aa,erdiriy%rdu. imine yü1, 9imine elli, 9imine daha a1, 9imine daha ;%9 erin diy%rdu. 5na1 erdi&i be ümü idi. 3u da&$/ma ii bir müdde/ deam e//i. 3ü/ün ümüleri erdi.7âdee bir ümü 9ald$. Jbe9âr %lan bu /alebesi, bundan s%nras$n$ yle anla/$r@albimden4 3ende bir ümü 9ald$. H%am$n en a1 i9râm$ ise be ümü/ür, bir 9imseyedaha erin derse, ben ne ya'aa&$mB diye düünüy%rdum. 3yle düünür9en, bir dileni;$9a eldi. Ieyh bana@ 3ir ümüü de %na erB buyurdu.
>erîdüddîn-i Gen-i Ie9er 9uddise sirruh#, ;%u99en ;%9 1i9reder e 9endindene;mi bir hâlde bulunurdu. yle 9i, %na insanlar4 âd$ dîâne ;%u9B derdi. 3ir defâCelâleddîn Jebrî1î %raya eldi. 3urada bir deri ar m$d$rRB dedi. 3ir ;%u9 ard$r.<îâne e9lindedir. 3üyü9 mesidde dümü hâldedirB dediler. Ieyh Celâleddîn %nurmeye i//i e eline bir nar erdi. :%u9 %ru;lu idi. = nar$ %rada9ilere /a9sim e//iler.0ardan bir /ane yere düü' 9ald$, if/ar a9/inde, ;%u9 ya/a9i >erîdüddîn-i Gen-i Ie9er,% bir /ane ile %ruunu a;/$. = ün dereesi 'e9 yü9seldi. endi dedi 9i@ 5&er % nar$/amamen yeseydim, 9im bilir ne fâidelere 9auurdum.B Ie9er-Gen, Ieyh u/büddîn’ebu hi9âyeyi anla//$. Ieyh buyurdu 9i@ 3aba Celâleddîn ne erdiyse, senin i;in %lan,yedi&in % bir nar /anesinde erdi.B
3ir a9i/ler :in /araflar$na i//i. =ran$n insanlar$n$n da hu1?r e saâde/e 9aumalar$i;in ;al$/$. 3ir da& 9yünde i9âme/ e//i. = 9ylüler e ;ere sa9inleri he' 9âfir idi. =nunbere9e/iyle, bulundu&u 9y e ;eresinde9iler müslüman %lma9la ereflendiler. 3ir derâhinâ e//iler. D$llara %rada insanlara fey1 menba$ %ldu. <ele/ ileri elenleri e di&er9imselerden bir;%9 /alebeleri %ldu. Jayy-i me9ân e /ayy-i 1aman sâhibi %lu', i/me9is/edi&i yere Allahü /eâlân$n i1niyle 9$sa 1amanda ar$rd$. <ünyâ san9i aya&$n$n al/$ndayd$.
Her ün sabah nama1$n$ Me99e’de 9$lard$. Her sene Arefe e bayram ünü insanlar$n1ünden 9ayb%lur, haa iderdi. imse %nun nereye i//i&ini bilme1di.
Meh?r seyyah e âlim İbn-i 3a/?/a, 7eyaha/namesinde anla/$r@ :in /araflar$ndaCelâleddîn ha1re/lerinin 1iyâre/ine i//im. =nun i9âme/ e//i&i yere i9i ün mesâfe 9ala,/alebelerine misâfir %ldum. A9amleyin bana, nereden eli' nereye i//i&imi s%rdular.=nlara4 3en Aem memle9e/inden eli', :in memle9e/ine Celâleddîn ha1re/lerinin1iyâre/ine idiy%rumB deyine, %nlar da %nun /alebeleri %ldu9lar$n$ sylediler. 3ana4 Heree ya/s$ nama1$ndan s%nra Celâleddîn ha1re/leri yan$m$1a elir, bir saa/ yan$m$1da 9al$r
e %ndan s%nra iderB dediler. 3en bu hâle ;%9 seindim e ha9î9a/en ya/s$ nama1$ndans%nra /alebeler bir /elâ i;ine irdiler e Celâleddîn ha1re/leri eldi. 3i1 %rada %nunlamüerref %ldu9, bir saa/ s%hbe/ e//iler e 9al9$' i//iler. 7abah %luna, ben yine %nunbulundu&u da& 9yüne hare9e/ e//im. Dan$na ard$&$m 1aman elini '/üm. 3enimmemle9e/imi suâl e//i. 3en de, Aemis/an %ldu&unu syledim. 7%nra ehrimi suâl e//i.3ulundu&um ehri de %na syledim. 7%nra /alebelerine4 3u, benim bir Arab misâfirimdir.=na ;%9 i11e/ e i9râmda bulununB buyurdu. 3en de4 5fendimS 3en Arab de&ilim, benAemimB dedim. 3ana4 Dâ İbn-i 3a/?/aS 7enin falan deden 3a&dad’dan %raya i/mi/ir.=nun i;in senin asl$n Arabd$r. 3en de %na is/inaden si1e Arab dedimB buyurdu. <aha ne,benim yle bireyden haberim y%9/u. Memle9e/ime dndü9/en s%nra ara/$rd$m. 3a9/$m,ha9î9a/en % ha1re/in buyurdu&u ibi dedem, 3a&dad’dan %raya hire/ e/mi e bi1im esass%yumu1 Arab imi.
Celâleddîn ha1re/lerinin yan$nda bir müdde/ 9ald$m. 3ir;%9 9imsenin %nu 1iyâre/ i;ineldi9lerini rdüm. =nlar$n i;inde inanm$yanlar da ard$. =nun s%hbe/inde bulunan buinan;s$1lar, Allahü /eâlân$n i1ni ile hidâye/e 9auurlar, müslüman %lurlard$. yle 9alabal$9%lurdu 9i, elen misâfirleri ei alma1, ma&arada ya/arlard$.
Celâleddîn ha1re/lerinin ü1erinde ü1el bir elbise ard$. albimden4 e9e, uelbiseyi bana erse de bere9e/lensemB diye e;irdim. 3a9a birün hu1?runa ard$&$mda,bana4 5y İbn-i 3a//?/a, bu elbiseler bana h%amdan yadiârd$r. 3una ra&men i9i'ar;adan birini sana eree&imB deyi', elbisenin al %lan 'ar;as$n$ bana erdi. 3en %nunbu s1 e hare9e/ine hayre/ e//im. :ün9ü ben, bu is/e&imi yaln$1 9albimden e;irmi,9imseye sylememi/im.
Gidee&im 1aman, %nun bulundu&u yere ard$m e edalama9 is/edim. Dan$ndaedeble %/uran bir ah$s rdüm. = anda beni yan$na almad$. 3ir müdde/ s%nra beni
hu1?runa ;a&$rd$. Jalebelerine suâl edi', yan$nda bulunan ahs$n 9im %ldu&unu s%rdum.Dan$nda edeble %/uran ah$s, 9âfir %lan, bu beldelerin 'âdiâh$ idi. $sa bir 1aman s%nrayine Celâleddîn Jebrî1î’nin yan$na i//i&imde, % 'âdiâh$n müslüman %ldu&unu &rendim.
5r/esi sene yine :in /araf$na seyaha/ edi' Hanbal$9’a e9in’e# i//im. 7aurî1aiyesine ard$m. =rada 3urhaneddîn isminde büyü9 bir 1â/ ard$. =nun 1iyâre/inei//im. Q1erime Celâleddîn ha1re/lerinin hediyesi %lan al$ alm$/$m. = mübâre9 1â/$n elini'me9 is/edim. = benim yü1üme ba9$' elini '/ürmedi. Ju/u', benim elimi 9endisi '/ü.7ebebini s%rdu&umda4 3en, senin elini ü1erinde9i al i;in '/üm. İl9 ne al$ /an$d$m.Ana9 nereden elde edebilee&ini1i düündüm. H%ama rab$/a e//im. endisinin hediyee//i&ini syledi. 3en de h%am$n al$na hürme/en senin elini '/ümB dedi. 3urhaneddînha1re/lerinin yan$nda bir müdde/ 9ald$m. 7%hbe/lerinde he' Celâleddîn ha1re/lerindenbahseder, %nun ;%9 büyü9 bir âlim e eliyâ %ldu&unu sylerdi. 3u durumdan s%nraCelâleddîn ha1re/lerinin büyü9lü&ü 9albime daha ;%9 yerle/i. 3uradan yine %nunbulundu&u da&l$9 bleye i//im e %nu 1iyâre/ e//im. 3eni rür rme14 Dâ İbn-i3a/?/aS Iimdi de benim 9ardeim %lan 3urhaneddîn’den anla/, %nun durumu nas$ld$raabaRB dedi. 3en de iyi %ldu&unu e selâmlar nderdi&ini syledim. 7%nra4 =, ;%9mübâre9 bir 1â//$r. Q1erinde h%as$n$n al$ bulunan 9imseye elini '/ürme1 e % %nun elini'erB dedi. 3en bu hâle ;%9 hayre/ e//im e a$rd$m. 3ir müdde/ s%nra yine 1iyâre/inei//i&imde4 3undan bir9a; ay eel efa/ e//iB dediler.B
Celâleddîn-i Jebrî1î rahme/ullahi aleyh# efa/ e/meden ne, efa/$n$ haber erdi.Oefa/$ndan bir ün ne yan$na elen /alebelerine4 Dar$n &le a9/i, inâallah ebedîsefere ;$9aa&$m, %nun i;in edalama9 is/erim. îrâ, bu dünyâda bir daha birbirimi1irmeyee&i1B buyurdu. Ha9î9a/en, er/esi ün &le a9/i, nama1 9$lar9en, s%n re9’a/ins%n sedesinde r?hunu /eslim e//i. Jalebelerine as$yye/inde4 3enim si1e nasîha/im,Allahü /eâlâdan 9%r9ara9, =’nun emir e yasa9lar$na riâye/ e/meni1dirB buyurdu.
CEMÂLDDÎN ZE"LEÎ: Hadîs e Hanefî me1hebi us?l-i f$9$h âlimi. İsmi, Abdullah bin D?suf bin Muhammed
%lu', 9ünyesi 5b? Muhammed’dir. Fa9ab$ Cemâlüddîn’dir. <%&um /ârihi bilinmeme9/edir.(62 m. !"6)# senesinde efa/ e//i.
Abdullah eyleî f$9$h ilminde ye/i/i. 3u ilimde yü9se9 dereelere 9au/u. Hadîs-ierîf ilminde yü9selere9, bu ilimde de s1 sâhibi %ldu. :%9 hadîs-i erîf &rendi. Hadîs-i
erîf dinledi&i âlimlerden ba1$lar$ unlard$r@ 0eîb Harrânî’nin /alebeleri, Mesned-iİs9enderiyye Iihâbüddîn Ahmed e/-Jiîbî, >a9îh-ül-âhire Iihâbüddîn Ahmed binMuhammed el-5nsârî, Iemsüddîn Muhammed bin Ahmed, Celâlüddîn 5bi’l->ü/?h Ali binAbdülehhâb, Ja9$yyüddîn bin Abdürre11â9 el-Fahmî, Jâüddîn Muhammed bin =sman,Cemâlüddîn Abdullah bin Ahmed el-İs9enderî.
İbn-i Haer %nun ha99$nda yle der@ H%am Wrâ9î bana@ Abdullah eyleî ileberâber ba1$ 9i/a'lar$n hadîs-i erîflerini /ahrî i;in ;al$$r9en, 9endisinin İhyâ-iVl?middîn’in hadîs-i erîflerini, eyleî’nin ise Hidâye e eâf$n hadîs-i erîflerini /ahrî
e//i&ini, bu hus?s/a birbirlerine yard$m$ %ldu9lar$n$, er9eî’nin de Kâfiî’nin hadîs-ierîflerini /ahrî eder9en Abdullah eyleî’nin bu eserinden faydaland$&$n$ syledi.B 3üyü9 âlim Muhammed âhid-ül-eserî, İbn-i >ihd’in 1eyline ya'/$&$ hâiyelerde
yle der@ İbn-i Haer, hadîs-i erîf /ahrîlerinde Abdullah eyleî’nin, Hidâye adl$ eserdenya'/$&$ hadîs-i erîf /ahrîlerinden faydalanm$/$r. Abdullah eyleî, deree ba9$m$ndanWrâ9î’den üs/ündür. >a9a/ eyleî’nin Wrâ9î ile hadîs-i erîfleri /ahrî eder9en ar9adal$9e/mesi, berâber ;al$mas$, %nun ü1el ahlâ9 e /eâ1uunu s/erme9/edir. a/en ya'm$%ldu&u hadîs-i erîf /ahrîleri4 %nun ilminin derinli&ine hadîs-i erîflerin ma’nâs$na,râîlerinin isimlerine, hadîs me/inlerine, hadîs-i erîflerin eldi&i y%llara ne 9adar mu//alîe âinâ %ldu&unu s/erir. Abdullah eyleî’nin bu eseri Hidâye’nin hadîs-i erîflerinin/ahrîi# as$rlar b%yuna ilim ehli aras$nda ;%9 i/ibâr rmü e elden ele d%lam$/$r.B
Abdülhay Fü9neî, 5l->eâid-ül-behiyyeB isminde9i 9i/ab$nda@ Abdullah eyleî’den
s%nra elen HidâyeB adl$ eser ü1erine a;$9lama ya'an âlimler, %nun Hidâye ü1erineya'/$&$ /ahrîinden faydalanm$lard$r. İbn-i Haer de, Oei1 erhinin e daha ba9a9i/a'lar$n hadîs-i erîflerini /ahrî eder9en %ndan faydalanm$/$r, deme9/edir.
3üyü9 âlim Muhammed 5ner Iah imirî ise, %nun ha99$nda yle der@ Cemâlüddîn eyleî, /asauf büyü9lerinden e hadîs âlimlerinin ileri elenlerindendir.Hadîs ilminde ;%9 derin bir âlim idi.B
Cemâlüddîn eyleî’nin 0asb-ur-Kâye li /ahrîi 5hâdîs-il-HidâyeB 9i/ab$n$nhus?siye/leri@ 3u 9i/a' Hanefî me1hebi i;in ;%9 9$yme/li bir mürâaa/ eseridir. Mâli9î, Iâfiîe Hanbelî me1hebleri i;in de ;%9 fâidelidir. 3u 9i/a', Hanefîler i;in sa&lam bir delil %ldu&uibi, di&er ü; me1heb de bu 9i/a'/an u1a9 9alama1. 3u 9$yme/li eser, ayn$ 1amandaKes?lullah efendimi1in salllahu aleyhi essellem# hadîs-i erîfleri i;in büyü9 bir hi1me//ir.3u esere bir f$9$h âlimi ih/iyâ; duydu&u ibi, hadîs âlimi de ih/iyâ; duyar. 3u eser, f$9$h ehadîs âlimleri i;in sa&lam bir l;üdür. Dine bu eser, hadîs-i erîfler hus?sundamüslümanlara ;%9 fâideli bililer erme9/edir. Hadîs ilmi ile alâ9al$ bilileri 9endinde/%'lama9/ad$r. >$9$h âlimi %lan, %nda ah9âm hadîslerini, muhaddis %lan ise, râîlerinahâlini e hadîs-i erîflerde9i ineli9lere dâir bilileri bulur. Ayr$a bu eserde, elimi1de9ieserlerde bulunmayan erh e /a’dil e hadîs ilmi ile alâ9al$ hus?slarda, hadîs âlimlerinins1lerini bildirme9/edir.B
3u eseri, Hâf$1 İbn-i Haer 9$sal/m$ e %na, 5d-<irâye fî /elhisi nasb-ir-KâyeBismini ermi/ir. Hadîs âlimlerinden âs$m bin u/lubua da, eyleî’nin bu eserine 1eylya'/$4 buna Münye/-ül-elmeî fimâ fâ/e min /ahrî-i ehâdîs-il-HidâyeB ismini erdi.
m. !""!# senesi Kebî’ul-eel ay$ ba$nda M$s$r’da efa/ e//i.Abdülaffâr es-7a’dî4 el-Muîn Ahmed bin Ali ed-<$me9î, Abdullah bin Alla9, Ahmed
bin Abdullah bin 0ahhâs, en-0eîb Abdülla/îf, Abdüla1î1 ibni Abdülmün’im el-Harrânî,Abdülhâdî el-aysî, İbn-i Ha/îb el-Mi11e, =sman bin Af, Abdülehhâb bin >urâ/ e bir;%9âlimden hadîs-i erîf dinledi e riâye//e bulundu. <$me9’da Ahmed bin Abdüddâim eİbn-i 5bi’l-Düsr’dan iâ1e/ di'l%ma# ald$.
Abdülaffâr es-7a’dî, M$s$r’da hadîs dersleri erdi. Iam’da 5l-Medrese/-üs-7âhibiyyeBde hadîs 9ürsüsü ba9an$ %ldu. Jâüddîn es-7a’dî, ayn$ 1amanda Iâfiî me1hebif$9$h âlimlerinin büyü9lerinden idi. M$s$r’da fe/âlar erdi. Q; ild hâlinde bir lüa/ha1$rlad$. >$9$h e hadîs ilmine dâir eserler ya1d$.
Kiâye/ e//i&i bir hadîs-i erîf yledir@ Kes?lullah efendimi1 salllahu aleyhiessellem# efa/$na ya9$n4 “&enden sonra -b &ekr %akkında i%tilâ2 olunmaması
için bir şeyler yazdıraağım. Yazmak için birşey getiriniz( buyurara9, e/irilen9â&$da unlar$ ya1d$rd$@ “3lla%ü teâlâ #e mü+minler, -b &ekr %akkında i%tilâ2edilmesinden râzı değildir.(
DÂVÛD-İ İ!KENDE#Î:İs9enderiyye’de ye/ien Mâli9î me1hebi f$9$h âlimlerinden e eliyân$n
büyü9lerinden. İsmi, <â?d bin mer bin İbrâhim e-Iâ1ilî el-İs9enderî %lu', 9ünyesi 5b?7üleymân’d$r. ayna9 eserlerde d%&um /ârihine ras/lanamayan 5b? 7üleymân, ("" m.!"""# senesinde İs9enderiyye’de efa/ e//i. Oefa/$ i;in 9ayna9larda ba9a /ârihler debildirilmi/ir.
Jasauf/a Iâ1ilî /arî9a/$na mens?' idi. 3u y%lun büyü9lerinden 5bü’l-Abbâs-$ Mürsîe %nun hâlifesi %lan Jâüddîn İbn-i A/âullah İs9enderî ha1re/lerinin s%hbe/lerindeye/iere9 9emâle eldi. Mâli9î me1hebi âlimlerinin nde elenlerinden e ur’ân-$ 9erîmdemedhedilen Kâsih ilimli âlimlerin imâmlar$ndan büyü9lerinden# %ldu. 3ilhassa f$9$h, /efsîr,hadîs, nahi, beyân e di&er ilimlerde e eliyâl$9 y%lunda dereesi ;%9 yü9se9 idi. :ei/liilimlere dâir ;%9 9$yme/li eserler /asnif e/mi %lu', ba1$lar$n$n isimleri unlard$r@
İ1âh-ul-mesâli9, er-Kisâle/-ül-merd$yye fî erhi düâ-i-Iâ1iliyye, Ierh-u/-/el9în,Vy?n-ül-ha9âi9, ef-ül-belâa e Ierh-ül-ümel li1-üâî.
5b? 7üleymân <â?d-i İs9enderî ha1re/leri, “3meller in 9$yme/i# anakniyetlere göredir. $erkesin niyet ettiği ne ise, eline geçeek olan anak odur( hadîs-i erîfinde e;en niye/ ha99$nda buyurdu 9i@ 3â/$nda9i dereenin yü9se9li&i,niye/in yü9se9li&i nisbe/indedir. Da’nî niye/inde9i üs/ünlü&ün ne 9adar ise, bâ/$nî âlemde9i
deree e yü9se9li&in de % nisbe//e üs/ündür.B <â?d-i İs9enderî’nin buyurdu&u di&er 9$yme/li s1lerinden ba1$lar$ da unlard$r@ <ünyâda en ;%9 a$laa9 ey, 9iinin sedi&ini b$ra9$' ba9a birinin 9a'$s$na
s$&$nmas$ e %ndan birey be9lemesidir.B Mürid y%l s/erii, rehber# sana ilâ$, /edâi %lma9 y%lunu s/eren de&il, /edâi
3ir 9imsenin dünyâ e âh$re/ine fâideli %lan bir hâli y%9sa, % 9imse, ans$1maddelerden far9s$1d$r. Iâye/ bir 9imsenin ii üü er, 9/ü iler e ma’s$ye/ ünah#%lursa, bu durumda %, bir ey/andan far9s$1 %lur. 3ir 9imse hem dünyâ e hem de âh$re/ilerini birli9/e yürü/meye ;al$$', dünyal$9 ilere daha fa1la nem erirse, % 9imseninhayandan far9$ 9alma1. <üünesi, ii, meuliye/i yaln$1 Allahü /eâlâ i;in %lan 9imseise, san9i bir mele9 ibidir.B
5&er, insanlar elî 1â/lar$n 9adrini, 9$yme/ini bili' iyie anlayaa9 dereede
%lsalard$, her9es 9ar$la/$&$ bü/ün insanlara 9ar$ edebli %lurdu. :ün9ü, rünü i/ibâriyleelî de bi1im ibi bir insand$r e 9ar$las/$&$m$1 bir 9imse de, Allahü /eâlân$n bir elî 9ulu%labilir. Oelî, e9il e email ba9$m$ndan, iyini' 9uanma ba9$m$ndan e di&er bir;%9beerî s$fa/larla, di&er insanlardan far9l$ %lmayan bir 9imse ibi rünür. Hâlbu9i,haddi1a/$nda %, di&er insanlardan /amamen far9l$, a'ayr$ bir insand$r. Her ân nlü Allahü/eâlâ iledir e =’nun muhabbe/i ile yanma9/ad$r. İ/e elînin as$l hâlini bildiren buhus?siye/ini, ana9 %nun ibi %lanlar anlar. <i&er insanlar ise, %nu 9endileri ibi bir 9imse1annederler.B
3ir 9imse birini seerse, %nun bu seisi, bu seiye 9aumas$na sebe' %lan$ dasemeyi ere9/irir.B İnsan%&lu dünyâya e//en bir 9ana/ ile elir. Qs/ünde ;ei/ ;ei/ ni’me/lerin
bulundu&u yü9se9li9ler, al//a ise Cehennem a/ei ard$r. İnsan%&lu bu 9anad$n$ iyibesleyi', damarlar$n$ iyi 9ue/lendirmeli 9i, 9ana/ 1ay$f %lu', a1îfesini ya'amayaa9hâle elmesin e sâhibini a/ee düürmesin.B
alb ü; ;ei//ir. 3irinisi4 a’ra1î, ya’nî yeryü1üne ba&l$ %lan 9alb 9i, her an ey/an$nalda/mas$ e a1d$rmas$na 9ar$ /ehli9ededir. İ9inisi4 semâî 9alb 9i, bu 9alb, a’ra1î 9alb9adar %lmama9la berâber, yine de ey/an, 1ay$f hâlini ya9alay$' buna da sald$rabilir.Q;ünüsü4 arî 9alb %lu', ey/an e di&er mahl?9lardan hi;birisi buna 1arar ereme1.B
Allahü /eâlâ bir 9ulu i;in hay$r murâd edine, %nun 9albine ha9î9î ilimleri yerle/irir.B 7en, u anda bulundu&un dünyâda ebedî 9alaa9 de&ilsin. 3a9î %lan âh$re/ yurduna
da henü1 ulam$ de&ilsin. 3u hâl 9ar$s$nda sana düen %dur 9i, 9endisine ;%9 ya9$n%ldu&un, senin her hâlini ren duyan e bilen 1â/a Allahü /eâlâya# ynelesin.B
Oelîlerden bir 1â/, ar9/a Allahü /eâlân$n dînine âi/ birey 9%nusa, arbda da bir9imse % elînin s1lerini duyu' 9abul e/se e bunlara /âbi %lsa, uysa, nasîbi 9adar %
elînin n?rundan is/ifâde eder. Arada9i u1a9l$9 is/ifâdeye mâni %lma1.B 7enin, a1 amel, nurlu e 'arla9 bir 9alb ile Allahü /eâlân$n hu1?runa ;$9man4 ;%9amel, fa9a/ nursu1 bir 9alb ile ;$9mandan daha hay$rl$d$r.B
Plimler e elîler, dünyâ haya/$nda ha9î9î hâlleri ile 1uh?r eyleme1 meydana;$9ma1#. Ana9 ilmî hüiye/i ile 1uh?r eyler. Ama Allahü /eâlâ, âh$re//e %nlar$ ha9î9îhâllerinde s/eree9/ir.B
5y Pdem%&luS endi 9endine ne 9adar insafs$1 daran$y%rsun. Haya/$n b%yuna,herün dünyâ ile meul %lursun, %nun e;ii e alda/$$ ü1elli9leri ile %yalan$rs$n. >a9a/herün ba9î %lan, ha9î9î saâde/ e s%nsu1 ni’me/ler yeri %lan Cenne/’e dae/ %lunursun.Cenne/’e hi; i/ibâr e/me1sin. <ünyây$ bir /arafa i/i', âh$re/e ynelmedin. Hi; %lma1sai9isini ayn$ seiyede /u/u' %na re hare9e/ e/seydin. 7en ise âh$re/i san9i unu/muibisin.B
Allahü /eâlâ, nefsiyle müâdele eden mü’mini, s%n nefesinde muhafa1a eder. İslâmü1ere lmeyi %na nasîb eder.B Ha9î9î irfan sâhibi ma9b?l bir 1â/a /âbi %lara9 'einden bir ad$m i/men, 9endi b%
ar1unla, nefsine uyara9 e üya ha9 y%l 1annedere9, 9endine re /u//u&un y%lda yü1binfersah yürümenden ;%9 fâideli e hay$rl$d$r.B
yle bir 9imse ile ar9ada %l 9i, %nda maddeye /emayül edee9 bir 9albbulunmas$n.B
Gnlünden dünyâ seisini sili' a/an 9imse, âbid e 1âhiddir.B endisinden ilim e edeb &rendi&in üs/âda hi1me/, babaya hi1me//en ne elir.
:ün9ü baba, senin, bu bir9a; ünlü9 9eder e s$9$n/$ âlemine elmene esîle %ldu. =9$yme/li üs/âd ise, seni safâ âlemine, yüe âleme yü9sel/me9/e, ebedî saâde/ine esîle%lma9/ad$r.B
<ünyâya eli', 9âmil bir müridin y%l s/eriinin# maneî /erbiyesi ile ye/imedenlen bir 9imse, mülees %lara9 lür. İs/erse, insanlar$n e inlerin say$s$ 9adar ibâde/ya'm$ %lsun.B
Allahü /eâlân$n, 9ullar$na ihsân e//i&i ni’me/lerin en büyü9lerinden birisi, aralar$ndairfan sâhibi elî bir 1â/$ bulundurmas$d$r. İs/erse insanlar %nu /an$mas$nlar e bilmesinler.B
âmil 9ii %dur 9i, d$ e'hesi ile i; âlemini r/mesini bilir.B Priflerden bir 1â/$n yan$nda e s%hbe/inde bir an bulunman$n faydas$, baban$n
/erbiyesinden, &re/menin 1âhirî mes’eleleri &re/mesinden ;%9 daha fa1lad$r. =nun biranl$9 /erbiyesi, bürlerinin yirmi y$ll$9 /erbiyesinden daha fa1la e daha /esirlidir. :ün9ü%nlar d$ rünüü /erbiye e/meye u&ra$rlar. Prif 1â/ ise, insan$n bâ/$n$n$, r?h ya'$s$n$/erbiye eder, ye/i/irir.B
Cehennem ehli i;in a1a'lar$n en idde/lisi, Cenne/ ni’me/lerinden mahr?m %lma9/$r.3u mahr?m %lman$n s$9$n/$s$, %nlara a1a'lar$n he'sinden daha a$ elir.B
e 5bi’l-Me9ârim Abdullah ile 5b? Abdullah el-Hüseyn bin Mens?r es-7a’dî’den &rendi.3unlardan ayr$a hadîs-i erîf de dinledi. 5b? Abdullah Muhammed bin M?sâ bin0u’mân’$n /ei9i ile hadîs-i erîf &renmeye balad$. <aha s%nra âhire’ye i//i. =radaHâf$1 e9iyyüddîn Abdüla1îm el-Mün1irî ile rü/ü. V1un 1aman %nun derslerine deame//i. Hadîs ilminde üs/ün dereeye yü9seldi. 3undan ba9a İs9enderiyye, Me99e, Medîne,3a&dad, Mardin, Harran, <$me9 e Haleb’de bir;%9 âlimden hadîs-i erîf dinledi. Haleb’deHâf$1 5bü’l-Haâ D?suf bin Halîl’in derslerinde bulundu.
Abdülmü’min ed-<imyâ/î’den ise4 Ieyh 5bü’l->e/h Muhammed bin Muhammed el-5byurdî, Hâf$1 5bü’l-Haâ D?suf bin e1-e9iyy-il-Mü11î, Hâf$1 5b? Abdullah e1-ehebî,Hâf$1 5bü’l->e/h Muhammed bin Muhammed bin 7eyyidinnâs, Hâf$1 5b? Abdullah binIâme e/-Jâî, el-Hâf$1-ül-Oâlid e bir;%9 âlim hadîs-i erîf dinledi e riâye//e bulundu.
Abdülmü’min ed-<imyâ/î, âhire’de Medrese/-ül-Mens?riyye’de hadîs dersleri erdi.
İl9 defâ %rada ders eren âlim %ldu. Abdülmü’min bin Halef, M$s$r’da sünne/-i seniyyeninyay$lmas$ i;in ;%9 ;al$/$. >i/nelerden u1a9 %lara9 sünne/-i seniyyenin hi1me/;isi %ldu.51-ehebî %nun ha99$nda4 Abdülmü’min ed-<imyâ/î’nin ismi de, ahlâ9$ da ü1el
idi. Gü1el 9%nuurdu. Füa/ e 9$râa/ âlimi idi. i/a'lar$ d%&ru e ;%9 faydal$ idi. Maddî emaneî r$19$ b%ldu. Her9es/en hürme/ e say$ rdüB deme9/edir.
5l-Mü11î ise %nun ha99$nda yle deme9/edir@ =ndan daha fa1la hadîs-i erîf bilenrmedim.B
“7im, %aksız olduğu %âlde münâkaşayı terk ederse, onun için *ennetba%çelerinde e# yapılır. 7im de %aklı olduğu %âlde münâkaşayı terkederse, onuniçin *ennet+in ortasında bir e# yapılır.(
“3%lâkını güzelleştirene *ennet+in en yüksek yerinde bir e# yapılır.( “1ünâkaşayı bırakın. 9ünkü ben: ba%çesinde, ortasında #e en yükseğinde
olmak üzere, %aklı olduğu %âlde münâkaşayı terkeden kimse için üç e#biliyorum. 1ünâkaşayı terkedin. 9ünkü abbimin beni putlara tapmaktan sonrailk ne%yettiği şey münâkaşadır.(
“7imse ile müâdele etmeyen, %aklı olsa bile, dili ile kimseyi initmeyenmüslümanın, *ennet+e gireeğine size söz #eriyorum. ;aka yapmak için #eyanındakileri güldürmek için de olsa yalan söylemiyenin, *ennet+e gireeğini
size söz #eriyorum. )yi %uylu olanın, *ennet+in yüksek dereelerineka#uşaağını size söz #eriyorum.(
“3lla%ü teâlânın onunla %atâları ma%#edip dereeleri yükselttiği şeyi sizebildireyim mi' ;iddet #e melâlet anlarında, âdabına riâyet ederek güzeleabdest almak, âmilere gitmek #e bir namazı kıldıktan sonra diğer namaz#aktini beklemektir. *<9nr ü= de#â) )şte bu ribâttır.(
Hadîs-i erîfin erhi@ 3urada, Iidde/ e melâle/ anlam$ndan murâd4 idde/li s%&u9,sâhibini, hare9e//en al$9%yan has/al$9 e insan$n abdes/ almas$n$ 1%rla/$ran daha ba9ahâllerdir. Hadîs-i erîf/e bildirilen amellere deam eden 9imse, Allahü /eâlâdan4ünahlar$n$n af e ma&fire/ edilmesini, seâblar$n$n ar//$r$lmas$n$ e Cenne/’e 9%nulmas$n$ümi/ edi' be9ledi&i i;in, Kes?lullah salllahu aleyhi essellem#, bu 9imseyi dümana 9ar$
Kes?lullah salllahu aleyhi essellem# buyurdu 9i@ “1is#ak kullanınız. 9ünkümis#ak ağzı temizler, 3lla%ü teâlânın rızâsını kazandırır. *ebrâil bana mis#akıöyle ta#siye etti ki, bana #e ümmetime mis#akın 2arz olmasından korktum.(
“;âyet ümmetime zor gelmeyeeğini bilseydim, %er namaz için mis#ak
kullanmalarını emrederdim.( “7ur+ân+ın yollarını mis#ak ile temizleyiniz.( “3ğız mis#âklanmış olarak kılınan iki rek+at, mis#âklanmadan kılınan
yetmiş rek+atten da%a üstündür.( “5oğru olunuz. &iliniz ki, amellerinizin en %ayırlısı namazdır. -lbette
namaza sâdee mü+min olanlar de#am eder.( “&ir kimse, güzele abdest aldıktan sonra üç de2â “-ş%edü en lâ ila%e
illalla%ü #a%de%ü lâ şer!kele% #e eş%edü enne 1u%ammeden abdü%ü #eeslü%ü( derse, 3lla%ü teâlâ onun için *ennet+in sekiz kapısını açar, o kimseistediğinden *ennet+e girer.(
dediği #akit, o da: “-ş%edü enlâ ila%e illalla%( derse sonra müezzin: “-ş%edüenne 1u%ammeden eslulla%( dediği #akit, o da: “-ş%edü enne 1u%ammedeneslulla%( der, müezzin: “$ayye ales4salâ%( dediği #akit, o da: “<a %a#le #elâku##ete illâ billa%( der, sonra müezzin: “$ayye alel42elâ% dediği #akit, o da: “<a%a#le #elâ ku##ete illâ billa%( derse, sonra “3lla%üekber, 3lla%üekber(dediğinde, o da: “3lla%üekber, 3lla%üekber( derse, sonra müezzin: “<â ilâ%eillalla%( dediği #akit, o da bütün kalbiyle: “<â ilâ%e illalla%( derse, *ennet+egirer.(
“8amazı ilk #aktinde kılmanın, namazı son #aktinde kılmaya üstünlüğü,â%ıretin dünyâya üstünlüğü gibidir.(
“8amazın ilk #akti 3lla%ü teâlânın rızâsı, son #akti ise a22ıdır.( “*emâatle kılınan namaz, yalnız kılınan namazdan yirmiyedi deree da%aüstündür.(
Kes?lullah salllahu aleyhi essellem# buyurdu 9iP “7im yatsı namazını emâatlekılarsa, sanki geenin yarısını ibâdetle geçirmiş gibi olur. 7im de saba%namazını emâatle kılarsa, bütün geeyi ibâdetle geçirmiş olur.(
“1ünâ2ıklara en ağır gelen namaz, yatsı #e saba% namazıdır.( “&enim bu mesidimde kılınan namaz, başka mesidde kılınan bin
namazdan da%a 2az!letlidir. 1esid4i %aram bundan müstesnâdır. 1esid4i%aramda kılınan bir namaz, bunda *benim mescidimde) kılınan yüz namazdanda%a 2az!letlidir.(
“udüs’/e# &eyt4i 1akd!s mesidinde kılınan bir namaz, başka mesiddekılınan beşyüz namazdan da%a 2az!letlidir.(
“3lla%ü teâlânın rızâsı için bir mesid yapan kimseye, 3lla%ü teâlâ*ennet+te bir e# yaptırır.(
Kes?lullah salllahu aleyhi essellem#4 “7im 3lla%ü teâlâya ka#uşmayı isterse, 3lla%ü teâlâ da ona ka#uşmayı ister. 7im 3lla%ü teâlâya ka#uşmayı istemezse, 3lla%ü teâlâ da ona ka#uşmayı istemez( buyuruna, Pie r.anhâ#4 3i1 hi;birimi1lümü is/emeyi1B dedi. 3unun ü1erine Kes?lullah salllahu aleyhi essellem#4 “&u odeğildir. <âkin mü+min, 3lla%ü teâlânın ra%meti, rızâsı #e *ennet+i ilemü=delenine, 3lla%ü teâlâya ka#uşmak ister. 3lla%ü teâlâ da ona ka#uşmakister. 7â2ir ise, 3lla%ü teâlânın azâbı #e gadabı ile korkutuluna: 3lla%ü teâlâyaka#uşmak istemez. 3lla%ü teâlâ da ona ka#uşmak istemez( buyurdu.
“7imin son sözü <â ila%e illalla% olursa, *ennet+e girer.( “*ennet+in eyyân isminde bir kapısı #ardır. &uradan anak oruç tutanlar
“7im şu beş geeyi i%yâ ederse, *ennet ona #âibdir. 3u be ee#@ >e#riye, 3re2e, 7urban &ayramı, amazân4ı şer!2 &ayramı #e ;a+bân+ın onbeşini
geeleridir.( “7im kardeşinin i%tiyâını görmek için yürürse, onun için on sene i+tikâ2tan
da%a %ayırlıdır. 7im bir gün 3lla%ü teâlânın rızâsı için i+tikâ2 ederse: 3lla%üteâlâ, onunla *e%ennem ateşi arasında üç %endek kor. $er bir %endek iki u2ukarasından da%a geniştir.(
“7im benim kabrimi ziyâret ederse, ona şe2âatim #âib olur.( Allahü /eâlâ, 3e9âra s?resi 2)(. âye/-i 9erîmede meâlen4 “)nsanlardan bir kısmı
da #ardır ki, 3lla%ü teâlânın rızâsını isteyerek ne2sini 3lla%ü teâlâya ibâdetyolunda sar2 eder. 3lla%ü teâlâ kullarına çok mer%amet ediidir( buyurdu.
Ayn$ s?renin 2!6. âye/-i 9erîmesinde meâlen4 “-y mü+minler" insan /abia/$ iâb$#%oşunuza gitmediği %âlde, din düşmanları ile sa#aşmak üzerinize 2arz kılındı./lur ki, birşey %oşunuza gitmezken, sizin için o %ayırlı olur #e birşeyi de
se#diğiniz %âlde o, %akkınızda şer olur. 3lla%ü teâlâ bilir, siz bilemezsiniz( buyuruldu.0isa s?resi +. âye/-i 9erîmede meâlen4 “1allarını, anlarını 2edâ ederek din
düşmanları ile 3lla%ü teâlânın rızâsı için i%âd, mu%arebe eden müslümanlar,oturup, kapanıp ibâdet edenlerden da%a üstündür. $epsine de *ennet+i söz#eriyorum( buyuruldu.
Allahü /eâlâ, Jebe s?resi !!!. âye/-i 9erîmede meâlen4 “3lla% yolunda sa#aşıpdüşmanları öldüren #e öldürülen mü+minlerin anlarını #e mallarını, 3lla%üteâlâ, *ennet kendilerinin olmak karşılığında satın almıştır( buyurdu.
zikretmeyenin durumu, diri ile ölünün durumu gibidir.( “*ennet e%li, sâdee <ünyâda i9en# 3lla%ü teâlâyı zikretmeden geçirdiği
ânına ta%assür eder, üzülür.( “)nsanların yaptıklarını yazan meleklerden başka melekler de #ardır.
Yollarda, sokakbaşlarında dolaşırlar. 3lla%ü teâlâyı zikredenleri ararlar. @ikredenleri buluna, birbirlerine seslenirler. &uraya geliniz, buraya gelinizderler. 7anadları ile onları sararlar. / kadar çokturlar ki, göke #arırlar.
7ullarının %er işini bilii olan 3lla%ü teâlâ, meleklere sorarak: “7ullarımı nasılbuldunuz'( buyurur. “Yâ abb!" 0ana %amd #e sena ediyorlar #e senin
büyüklüğünü söylüyorlar #e senin ayıplardan #e kusurlardan temiz olduğunu söylüyorlar( derler. “/nlar beni gördüler mi'( buyurur. “$ayır görmediler(derler. “Aörselerdi, nasıl olurlardı'( buyurur. “5a%a çok %amd ederlerdi #e da%açok tesbi% ederlerdi #e da%a çok tekb!r söylerlerdi( derler. “/nlar, benden neistiyorlar'( buyurur. “Yâ abb!" *ennet+ini istiyorlar( derler. “/nlar *ennet+igördüler mi'( buyurur. “Aörmediler( derler. “Aörselerdi, nasıl olurlardı'(
buyurur. “5a%a çok yal#arırlardı, da%a çok isterlerdi. Yâ abb!" &u kulların*e%ennem+den korkuyorlar. 0ana sığınıyorlar( derler. “/nlar *e%ennem+igördüler mi'( buyurur, “$ayır görmediler( derler. “Aörselerdi, nasıl olurlardı'(buyurur. “Aörselerdi, da%a çok yal#arırlardı #e ondan kurtulmak yoluna da%açok sarılırlardı( derler. 3lla%ü teâlâ, meleklere: “;â%id olunuz ki, onların %epsini a22eyledim( buyurur. “Yâ abb!" / zikredenlerin yanında, 2ilan kimse zikretmekiçin gelmemişti. 5ünyâ çıkarı için gelmişti( derler. “/nlar benim misâ2irlerimdir.&eni zikredenlerle berâberim. /nların yanında bulunanlar da zarar etmezler(buyurur.(
“-y insanlar" ;üp%esiz ki 3lla%ü teâlânın gizli melekleri #ardır. /nlar, 3lla%ü teâlânın zikredildiği, anıldığı yerlere girer #e orada dururlar. / %âlde*ennet ba%çelerinde rızıklanınız( buyuruna, 5shâb-$ 9irâm r. anhüm#4 Cenne/
bah;eleri nerededirRB diye s%rdular. Kes?lullah da salllahu aleyhi essellem#@ “Cenne/bah;eleri4# zikir melisleri, 3lla%ü teâlânın anıldığı yerlerdir. 3lla%ü teâlâyı zikretmek için çalışınız. 8e2slerinize 3lla%ü teâlâyı zikrettiriniz( buyurdu.
“3lla%ü teâlâyı anmak için oturan kimseleri melekler kuşatırlar. /nları 3lla%ü teâlânın ra%meti kaplar. /nlara sekine iner. 3lla%ü teâlâ, onları kendikatında olanlar arasında anar.(
“0üb%ânalla%i #el%amdülillâ%i #elâ ila%e illalla%ü #alla%ü ekber #elâ %a#le#elâ ku##ete illâ billa% de" 9ünkü bunlar, el4&akıyyât4üs4sâli%ât+tır. 3ğaçyaprağını döktüğü gibi, onlar da %atâ #e güna%ları dökerler. &unlar, *ennet%az!nelerindendir.(
alâ külli şey+in kad!r( derse, 3lla%ü teâlâ ona bin kere bin se#âb yazar #e binkere bin güna%ı ondan siler. /nu bin kere bin yükseltir.( Allahü /eâlâ, Pl-i İmrân s?resinin !"+. âye/-i 9erîmesinde, meâlen4 “Be bir güna%
işledikleri #eya ne2slerine zulmettikleri zaman, 3lla%ü teâlânın #a+!d #e ıkâbınıanarak güna%larından tö#be ederler e ünahlar$ ana9 Allahü /eâlân$nba&$layaa&$n$ bilirler#, %em de yaptıkları güna%a bile bile ısrâr etmezler e %nlar,$srâr$n e1as$n$n, ünah$n e1as$ndan daha ;%9 %ldu&unu bilirler#( buyurdu.
Kes?lullah salllahu aleyhi essellem# de4 “7im sa%i2esinin kendisini se#indirmesini isterse, çok istiğ2ar etsin( buyurdu.
Allahü /eâlâ, İbrâhim s?resi 2*. âye/-i 9erîmede meâlen4 Dâ MuhammedS# Aördünya, 3lla%ü teâlâ nasıl bir temsil yaptıC 7el!me4i tayy!be olan te#%!d #e şe%âdetîmân#, kökü yerde sabit #e dal4budağı semâda olan tayy!b bir ağaa benzer( buyurdu.
5b? Hüreyre rahme/ullahi aleyh# riâye/ e//i@ Dâ Kes?lallahS $yâme/ ünü seninefâa/inle insanlar$n en mes’?du 9im %laa9RB diye s%rdum. Kes?lullah salllahu aleyhiessellem#4 “Yâ -bâ $üreyre, bunu bana senden başka kimse sormadı. 3nak sen
sordun. 7ıyâmet gününde %alk içinde şe2âatime en çok ka#uşaak kimse,kalbinden %âlis olarak “<â ilâ%e illalla%( diyendir.(
“-n 2az!letli zikir, “<â ilâ%e illalla%(, en 2az!letli dua “-l%amdülilla%(dır.( “$er kim: 3lla%ü teâlâdan başka %içbir ilâ% olmadığına, yalnız 3lla%ü
teâlânın #ar olduğuna, /+nun şer!ki olmadığına, 1u%ammed aley%isselâmın/+nun kulu #e eslü olduğuna, Dsâ aley%isselâmın da 3lla%ü teâlânın kulu #eeslü olduğuna, 1eryem in rahmin# e bırakılan, kelimesi #e 3lla%ü teâlâtara2ından haya/ erilen# bir r% olduğuna, *ennet+in #e *e%ennem+in %akolduğuna, şe%âdet ederse, %angi amel üzere olursa olsun 3lla%ü teâlâ onu
Allahü /eâlâ, İsrâ s?resinin 2". âye/-i 9erîmesinde meâlen4 “3naya #e babayagüzellikle muâmele edin. /nlardan biri #eya ikisi senin yanında i%tiyârlık %âlineulaşırsa, sakın onlara “E2 bile deme, onları azarlama, yüksek sesle %itâb ediponlara bağırma, ikisine de iyi #e yumuşak söyle( e An9eb?/ s?resi se9i1ini âye/-i9erîmede meâlen; “&iz, insana, ana #e babasına iyilik yapmasını ta#siye ettik.&ununla berâber, %akkında bilgi sâ%ibi olmadığın birşeyi bana ortak koşman için
sana emrederlerse, artık onlara bu hus?s/a# itaat etme. 5önüşünüz anakbanadır. Bakt4i ezada size yaptığınızı amellerini1in 9ar$l$&$n$# %aber #ereeğim(
Allahü /eâlâ, Pl-i İmrân s?resinin !6. âye/-i 9erîmesinde meâlen4 “3lla% yolunda şe%!d olanları ölü sanmayınız" /nlar diridirler"( buyurdu.
Allahü /eâlâ, 3e9âra s?resi !2!. âye/-i 9erîmede meâlen4 “7endilerine kitap
#erdiğimiz kimseler, o kitabı, %ak olduğunu bilerek okurlar. )şte onlar, ta%ri2yapmaksızın kitaplarına !mân edenlerdir. $er kim de kitabı inkâr eder #edeğiştirirse, onlar dinlerinde ziyân edenlerdir( e İsrâ s?resinin *+. âye/-i9erîmesinde meâlen4 “0en 7ur+ân4ı ker!mi okuduğun zaman, biz, seninle â%ıreteinanmayanların arasına görünmez bir perde çekeriz.( 3ylee seni reme1ler esana bir 1arar ya'ama1lar# buyurdu.
Ayn$ s?renin 82. âye/-i 9erîmesinde meâlen4 “&iz 7ur+ân4ı ker!mde öyle âyet4iker!meler indirmekteyiz ki, mü+minler için şi2â #e ra%mettir 9i, dinlerine 9ue/ emenfâa/ erir#. @âlimlerin de anak sapıklığını arttırır( buyuruldu.
>â/$r s?resi 2. âye/-i 9erîmesinde meâlen4 “Aerçekten 3lla%ü teâlânın kitabını ur’ân-$ 9erîmini, hü9ümleriyle amel e/me9 e ba9alar$na da &re/me9 s?re/iyledeaml$# okuyanlar, namazı gereği üzere kılanlar, kendilerine rızık olarak#erdiğimiz şeylerden gizli #e âşikâr %arayanlar, aslâ ziyân etmeyeek birtiâret umabilirler. 9ünkü 3lla%ü teâlâ, onlara mükâ2atlarını tamamen #erdikten
sonra, 2adlından onlara ziyâdesini i%sân edeektir. 1u%akkak ki, / Aa2r+dur ;%9 ba&$lay$$d$r#, ;ekr+dur a1 amele 9ar$l$9 ;%9 mü9âfa/ erir#B buyuruldu.
Kes?lullah salllahu aleyhi essellem# buyurdu 9i@ “7ur+ân4ı ker!mi okuyunuz.9ünkü o, kıyâmet gününde es%âbına şe2âatçi olarak geleektir.(
“/ruç #e 7ur+ân4ı ker!m, kula şe2âat eder. /ruç: “Yâ abb!" &en onu,gündüz yemekten içmekten menettim. &eni onun %akkında şe2âatçi kıl( der,7ur+ân4ı ker!m: “Yâ abb!" &en onu geeleyin uykudan menettim. &eni onun%akkında şe2âatçi kıl( der. )kisi de ona şe2âat ederler.(
için sadakadır. @e#ene yedirdiğin şey, senin için sadakadır. $izmetçineyedirdiğin şey, senin için sadakadır.(
“$er iyilik sadakadır. 7işinin e%li için %aradığı şey, ona sadaka olarakyazılır.(
Kes?lullah salllahu aleyhi essellem#4 “3lla%ü teâlânın rızâsı için bir yetiminbaşını okşayan kimsenin elinin değdiği %er kılda, onun için se#âblar #ardır. 7imkendi yetimine #eya yanında bulunan yetime iyilikte bulunsa, ben #e o,*ennet+te şu ikisi gibi oluruz( buyurdu e iâre/ 'arma&$ ile %r/a 'arma&$n$ birbirindenay$rara9 s/erdi.
essellem#4 “Yetimin başını okşa #e miskini doyur( buyurdu.“7im müslüman kardeşini istediği bir şeyle karşılayarak onu se#indirirse, 3lla%ü teâlâ da kıyâmet gününde onu se#indirir.(
“?arzlardan sonra amellerin en 2az!letlisi, müslümanı se#indirmektir.( “1üslüman kardeşini se#indirmek, 3lla%ü teâlânın a2 #e mağ2iretine sebep
3lla%ü teâlânın ra%metine dalar. $astanın yanına oturduğu zaman, onu 3lla%üteâlânın ra%meti kaplar( buyurdu. 3unun ü1erine 5y Allah’$n Kes?lüS 3u, has/ay$1iyâre/ eden sa&lam e s$hha//e %lan 9imse i;indir. Has/a i;in ne ard$rRB deniline,Kes?lullah salllahu aleyhi essellem#4 “$astanın da# güna%ları dökülür( buyurdular.
>e/ih s?resi 2. âye/-i 9erîmede buyuruldu 9i@ “1u%ammed salllahu aleyhiessellem# 3lla%ü teâlânın peygamberidir #e /+nunla birlikte bulunanların ya’nî5shâb-$ 9irâm$n# %epsi kâ2irlere karşı şiddetlidirler. ?akat, birbirlerine karşımer%ametli, yumuşaktırlar. &unları çok zaman rük+da #e sedede görürsünüz.$erkese dünyâda #e â%ırette %er iyiliği, üstünlüğü, 3lla%ü teâlâdan isterler.ıd#ânı, ya+n! 3lla%ü teâlânın kendilerini beğenmesini de isterler. 9ok sedeettikleri yüzlerinden belli olur. /nların %âlleri, şere2leri, böylee >e#rât+da #e
)n!l+de bildirilmiştir. )n!l+de de bildirildiği gibi onlar, ekine benzer. )ne bir 2iliz yerden çıkıp kalınlaştığı, yükseldiği gibi, az #e ku##etsiz oldukları %âlde, az
zamanda etrâ2a yayıldılar. $er tara2ı !mân nru ile doldurdular. $erkes 2ilizin%âlini görüp, az zamanda nasıl büyüdü diyerek şaşırdıkları gibi, %âl #e şânlarıdünyâya yayılıp görenler %ayret etti #e kâ2irler kızdılar.(
alem s?resi !-*. âye/-i 9erîmelerde meâlen4 “8n, 7alem #e onunlayazılanlara %amd olsun ki, ey 1u%ammed, sen deli değilsin, abbininni+metlerine ka#uşmuş bir insansın. 5oğrusu sana kesintisiz eir #ardır.;üp%esiz sen, büyük bir a%lâka sâ%ipsin( buyuruldu.
Kes?lullah salllahu aleyhi essellem# buyurdu 9i@ “Dmânı en ku##etli olanınız,a%lâkı en güzel #e ze#esine karşı en yumuşak olanınızdır.(
“5oğruluğa yapışınız. 9ünkü doğruluk, iyilikle berâberdir. )kisi de*ennet+tedir. Yalandan sakınınız. 9ünkü o, 2üur 9/ülü9# ile berâberdir, ikisi de*e%ennem+dedir.(
“7im 3lla%ü teâlâ için te#âzu ederse: 3lla%ü teâlâ, onu yükseltir. 7im demü+min kardeşinden kendisini üstün tutarsa, 3lla%ü teâlâ onu alçaltır.(
“)nsan, yumuşaklığı, tatlı dili sebebiyle, gündüzleri oruç tutanların #egeeleri namaz kılanların dereelerine ka#uşur.(
“7ızdığı zaman, ö2kesini yenerek yumuşak da#ranan kimseyi 3lla% se#er.(
s%ran bir 7ahâbîye, Kes?lullah salllahu aleyhi essellem#4 “$oş sözlü olmak, selâm#ermek #e yemek yedirmek( buyurdu.
“-y oğlum" -%linin yanına geldiğin zaman selâm #er. &öyle yaparsan, sana#e e# %alkına bereket olur.(
“)ki müslüman karşılaşıp müsâ2e%a ederlerse, 3lla%ü teâlâ, onlarayrılmadan öne güna%larını a2 #e mağ2iret buyurur.(
“)ki müslüman karşılaşıp, biri diğerine selâm #erdiği zaman, ikisinden 3lla%ü teâlânın en se#diği, arkadaşına da%a güleryüzlü olanıdır. 1üsâ2e%aettikleri zaman ikisinin üzerine 3lla%ü teâlânın ra%meti iner. inen yü1 rahme//en# doksan tanesi müsâ2e%ayâ başlayana, on tanesi, kendisiyle müsâ2e%aedilenedir.(
Pl-i İmrân s?resi !)*. âye/-i 9erîmede meâlen4 “)çinizden, insanları %ayraçağıraak, iyiliği emredeek, kötülükten alıkoyaak bir topluluk bulunsun. )şteonlar, kurtuluşa erenlerdir.( ayn$ s?renin !!). âye/-i 9erîmesinde de meâlen4 “0iz,insanlar için %ayırlı ümmetsiniz" )yi şeyleri emreder, 2enâ şeyleri menedersiniz( buyuruldu.
F%9man s?resi !(. âye/-i 9erîmesinde, F%9man Ha9îm’in %&luna nasîha/lerindenbahisle meâlen yle buyurulma9/ad$r@ “Ya#rum, namazı gereği gibi kıl, iyiliği emret
#e 2enâlıktan alıkoy. &u %ussta sana isâbet edeek eziyete katlan: çünkübunlar, kesin olarak 2arz kılınan işâretlerdir.( I?ra s?resi "). âye/-i 9erîmede meâlen4 “0ize gelen belâlar, mus!betler,
0isa s?resi (. âye/-i 9erîmede meâlen4 “-y insan, sana gelen %er iyilik, 3lla%üteâlânın i%sânı olarak, ni+meti olarak gelmektedir. $er dert #e belâ da,kötülüklerine karşılık olarak gelmektedir. $epsini yaratan, gönderen 3lla%üteâlâdır( buyuruldu.
Kes?lullaha salllahu aleyhi essellem#4 İnsanlar aras$nda en fenâ belâ e musîbe/edü;âr %lan 9imdirRB diye s%ruluna4 “Feygamberlerdir. 0onra onlara da%a benziyen,
sonra onlara da%a benziyenlerdir( buyurdu. Kes?lullah salllahu aleyhi essellem#deam edere94 “)nsanlar, dinlerindeki durumlarına göre imti%an olunurlar. -ğerdinlerinde ku##etli iseler, onlara #erilen belâ #e mus!bet da%a şiddetli olur( buyurdu.
5b? er G$fâri rahme/ullahi aleyh# anla/$r@ Kes?lullaha salllahu aleyhi essellem#bir;%9 suâller s%rdu9/an s%nra4 Dâ Kes?lallahS 3ana nasîha/ e/B dedim. “0ana 3lla%+tankorkmayı ta#siye ederim. )şin başı budur( buyurdu. Dâ Kes?lallah bira1 dahaBdedim. “0ana 7ur+ân4ı ker!mi okumayı ta#siye ederim. / senin için yeryüzündenr, gökte meleklerin ö#güsüdür( buyurdu. 3ira1 dahaB dedim. “9ok gülmeyiterket, çok gülmek kalbi öldürür, yüzün nrunu giderir( buyurdu. 3ira1 dahanasîha/ buyur yâ Kes?lallahB dedim. “0usmayı teri% et, sâdee %ayır söyle, bu
şeytanı senden uzaklaştırır, d!ne uymakta sana yardımı olur( buyurdu.3ira1daha yâ Kes?lallahB dedim. “*i%âd et, çünkü i%âd, ümmetimin zü%düdür( buyurdu.
3ira1 dahaB dedim. “1iskinleri fa9irleri ) se#, onlarla bulun( buyurdu. 3ira1 daha yâKes?lallahB dedim. “7endinden aşağı olanlara bak, senden üstün olanlara bakma,çünkü içinde bulunduğun %âl, senin için ni+mettir( buyurdu. 3ira1 daha yâKes?lallahB dedim. “3krabanı ziyâret et, onlar seni ziyâret etmeseler de( buyurdu.
3ira1 daha yâ Kes?lallahB dedim. “3lla%ü teâlâya itaat et, kınayanların kınamasınaaldırma( buyurdu. 3ira1 daha nasîha/ e/ yâ Kes?lallahB dedim. “3ı da olsa %akkı
söyle( buyurdu. 3ira1 daha is/edim, elini &süme 9%ydu e yle buyurdu@ “>edbiralmak gibi akıllılık yoktur. $aramlardan el çekmek gibi #era+ yoktur. Aüzel a%lâk gibi de soyluluk yoktur.( buyurdu.
kork" 7ötülüğün peşinden iyilik yap ki: o iyilik, o kötülüğü silsin, gidersin. )nsanlara güzel a%lâk ile muâmele et"( buyurdu.Mu’â1 bin Cebel rahme/ullahi aleyh#, y%lulu&a ;$9aa9/$. Kes?lullah$n salllahu
aleyhi essellem# hu1?r-i saâde/lerine eli' nasîha/ is/edi. Kes?lullah salllahu aleyhiessellem#4 “3lla%ü teâlâya ibâdet et" /+na %içbir şeyi ortak koşma. 7ötülükyaptığın zaman peşinden iyilik yap. 3%lâkını güzelleştir( buyurdu.
Kes?lullah salllahu aleyhi essellem# 5shâb$na r.anhüm# buyurdu 9i@“0iz, öyle bir zamanda geldiniz ki, 3lla%ü teâlânın emirlerinin #e
yasaklarının onda birini yapmaz iseniz, %elak olur, *e%ennem+e gidersiniz.0izden sonra öyle müslümanlar geleek ki, 3lla%ü teâlânın emirlerinin #eyasaklarının onda birini yapabilseler, *e%ennem+den kurtulurlar.(
EBÛ BEK# BİN İ!MÂİL EZ-ZNKELÛNÎ@Iâfiî me1hebi f$9$h âlimlerinden. Fa9ab$ Medüddîn’dir. 6( m. !28)# senesinde
d%&du. (*) m. !""#’da M$s$r’da efa/ e//i. Aslen M$s$rl$d$r. M$s$r’$n d%&u beldelerindenbirine ba&l$ %lan ün9el?n 9yündendir. 3u 9yün ismi, ne 7ün9el?m i9en, s%nradanhal9 dilinde 7ün9el?n e ün9el?n e9linde de&imi/ir.
5b? 3e9r bin İsmâil, f$9$h, us?l, hadîs, nahi ilimlerinde âlim %lu', ;ei/li eserler
ya1m$/$r. >$9$h e hadîs ilmini 1aman$n$n âlimlerinden &rendi. aman$n$n meh?râlimlerinden %lu', sâlih, 1âhid e mü/eâ1î bir 1â/ idi. 3aybarsiyye derâh$nda Meîha/-üs-7?fiyye a1îfesini yürü//ü e hadîs dersleri erdi. Ayr$a Hâ9imî Câmii’nde de derserdi. Gee-ündü1 /alebelere ders erirdi. <erslerini anla/$r9en, /alebelere nasîha/ederdi. <erslerinde eliyâ men9$beleri e haya/ hi9âyelerini ;%9 anla/$rlard$. 3u s?re/ledersleri ili ile /a’9ib edili', ;%9 fâideli e bere9e/li %lurdu. 7%hbe/i /a/l$ e fâideli idi.Melisinde asla 9imsenin $ybe/i ya'$lma1d$. Jasaufda yü9selmi, 9erâme/ sâhibi bir 1â/idi.
EBÛ HA""ÂN: Jefsîr, 9$râa/, hadîs, /ârih e lüa/ âlimi. İsmi, Muhammed bin D?suf bin Ali bin
Hayyân el-G$rnâ/î el-Ceyyânî el-5ndülüsî’dir. ünyesi 5b? Hayyân %lu', la9ab$5sîrüddîn’dir. ünyesi ile meh?r %ldu. 6+* m. !2+6# senesi Ieal ay$nda, G$rna/a’yaba&l$ Ma/ahâra denilen yerde d%&du. (*+ m. !"**# senesinde âhire’de efa/ e//i.âhire’nin d$$nda bulunan 7âfiyye 9abris/an$na defnedildi.
5b? Hayyân, G$rna/a’da büyüdü. 3urada4 9$râa/, nahi e lüa/ ilimlerini %9udu.G$rna/a’da4 5b? Ca’fer bin übeyr, 5b? Ca’fer bin 3eîr, 5b? Ca’fer bin Jabbâ’, 5b? Ali bin5bi’l-Ahmer, 5b? Hasen bin 7âi e bir;%9 âlimden ilim &rendi. İlim &renme9 i;inMâle9a, Mirye, Ce1îre, Hadrâ, Cebel-ül-fe/h, 7eb/e, 3eâye, Junus, İs9enderiyye, Me99ee daha ba9a yerlere i//i. Mâle9a’da4 5b? Ali bin 5bi’l-Ahes, Ha/îb Abdülha9 bin Ali,5b? Abdullah Muhammed bin Abbâs ur/ubî’den, 3eâye’de4 5b? Abdullah Muhammedbin 7âlih enânî’den, Junus’/a4 5b? Muhammed Abdullah bin Hâru, 5b? Da’9?b D?suf binİbrâhim’den, İs9enderiyye’de4 Abdülehhâb bin Hasen bin >urâ/ e Ali Abdülbasîr İsmâilbin Abdullah Müleyî, İbn-i Ha/îb M$11e, 3ehâüddîn bin 0ahhâs, Gâ1i Hâlâî’den,Me99e’de4 5b? Hasen Ali bin 7âlih Hüseynî, D?suf bin İshâ9 Jaberî’den hadîs-i erîf dinledie ilim &rendi. 5b? Hayyân, 9$râa/ ilmini 5b? Ca’fer bin Jabbâ’dan, nahi ilmini4 5b?Hasen Qbbe1î, 5b? Ca’fer bin übeyr, İbn-i 5bî Ahes Kad$yy e İbn-i 7âi’den &rendi.
Ayr$a 5b? Hüseyn bin Kebî’, Iâ/$bî, u/büddîn as/alânî, İ11üddîn Harranî, Oedh bin3urhan, İbn-ül-5nmâ/î, Muhammed bin Abdullah bin 5lben’in derslerini de dinledi.<%&uda e ba/$da bir;%9 âlim %na iâ1e/ di'l%ma# erdi. 3unlardan ba1$lar$ unlard$r@Ierefüddîn <imya/î, Ja9$yyüddîn İbni <a9î9-ül-Wyd, Ja9$yyüddîn İbni Ke11în, 5bü’l-Demenbin Asâ9ir. endisi yle deme9/edir@ İlim ald$&$m h%alar$m$n say$s$ dr/yü1ellidir. İâ1e/ald$9lar$m$n say$s$ da 'e9 ;%9/ur.B
5b? Hayyân4 nahi, /efsîr, 9$râa/, edebiyâ/, /ârih ilimlerinde yü9se9 dereelere9au/u, İlimlerde9i yü9se9 dereesi her /arafa yay$ld$. İlimde9i yü9se9li&inde asr$n$nâlimleri i//ifâ9 e/mi/ir. 71ünde e ya'/$&$ na9illerde üenilen, i’/imâd edilen e ara/$r$$bir âlim idi. Plimler, /alebeler e insanlar %ndan ;%9 is/ifâde e//iler. endisinden4Ja9$yyüddîn 7üb9î, Jâüddîn 7üb9î, 3ehâüddîn 5bî Hâmid Ahmed, Cemâlüddîn 5sneî,İbn-i âs$m, İbn-i A9îl, 7emîn, İbn-i Me9/?m, es-7effâ9usî, 0â1$r-ül-Cey e daha bir;%9
Meh?r âlimlerden 7afdî ise %nun ha99$nda yle deme9/edir@ 5b? Hayyân, ya dersdinler, ya bir ilmî mes’ele ile meul %lur, ya bireyler ya1ar eya bir 9i/ab$ mü/âlaaederdi. =nun bunlardan ba9a birey ile meul %ldu&unu rmedim. =, 1e9î /alebelereil/ifâ/ eder, %nlar$ seer e me/hederdi. =nun 'e9;%9 iirleri ard$r. Da'/$&$ na9illereüenilirdi. Füa/ ilmini âye/ iyi bilirdi. 7arf e nahi ilimlerinde ;%9 yü9se9 dereeyeulam$/$. mrünün ;%&unu bu ilimlere erdi.B
7afdî %nun ha99$nda@ 5b? Hayyân, u1un b%ylu, ü1el sesli, s?re/i h% bir 1â/ idi.Minhâ 9i/ab$n$ ders %lara9 %9u/urdu. Minhâ 9i/ab$ndan a1 bir 9$sm$ müs/esnâ he'sinie1berledi e 9endi elya1$s$yla ya1d$B deme9/edir.
5dfeî de %nun ha99$nda yle deme9/edir 5b? Hayyân na9illerinde üenilir ehüe/ idi. İ’/i9âd$ sa&lam %lu', mu’/e1îlî e müessime’ye âi/ bid’a/lerden u1a9 idi. :%9merd idi. Allahü /eâlân$n emirlerine ;%9 ba&l$ %lu', yasa9lar$ndan ;%9 sa9$n$rd$. ur’ân-$
EB@L-BE#EKÂ' EN-NE!E%Î: Hanefî me1hebi f$9$h e /efsîr âlimi. İsmi, Abdullah bin Ahmed bin Mahm?d en-
0esefî %lu'4 9ünyesi 5bü’l-3ere9â/’d$r. Fa9ab$ ise Hâf$1üddîn’dir. (!) m. !"!)# senesinde3a&dad’da efa/ e//i.
5bü’l-3ere9â/ en-0esefî, f$9$h ilmini4 Iemsüleimme Muhammed bin Abdüsse//ar el-erderî, Hamîdüddîn ed-<arîr, 3edrüddîn Hâher1âde ibi büyü9 âlimlerden &rendi. 5bü’l-3ere9â/ en-0esefî, mü/eahhirîn diye isimlendirilen 1ühd sâhibi âlimlerden %lu', f$9$h, us?l,/efsîr, hadîs e ba9a ilimlerde emsalsi1 idi. >$9$h e us?lde üsdâd idi. :%9 9imseler %ndanf$9$h e ahlâ9 ilmini &reni', hadîs-i erîf riâye/inde bulundular. 5s-7efnâ9î bunlardand$r.Abdullah en-0esefî 'e9 yü9se9 bir âlim idi. Jefsîrde, hadîs/e, f$9$hda, us?lde büyü9 birilmî üü ard$. aman$nda emsalsi1 idi. :%9 9$yme/li e faydal$ eserleriyle, ismi e nâm$her yere yay$ld$.
Hanefî me1hebi f$9$h âlimlerinin büyü9lerinden. :ei/li eserlerin sâhibi %lan meh?râlim 7irâ’$n babas$. İsmi, Ali bin M?sâ el-Hâmîlî %lu', 9ünyesi 5bü’l-Hasen’dir.Harrâniyye’de /an$nm$ abîlelerden %lan 5hm?l’a mens?' %lma9la, HâmilîB diye nisbe/%lunmu/ur. <%&um /ârihi, bilinemiyen 5bü’l-Hasen Ali ha1re/leri, (2) m. !"2)#senesinde efa/ e//i.
aman$nda bulunan âlimler i;in büyü9 bir nder, ;ei/li ilimlerde âlim, ân$ yüe,her9es /araf$ndan bilinen, ha/$rlanan, iyili9, ihsân, mer/li9 sâhibi, ;%9 9$yme/li bir 1â/idi. İlminin ;%9lu&u yan$nda, ;%9 ibâde/ e/mesi e ;%9 9erâme/lerinin rülmesi ile de/an$nm$/$r. aman$n$n sul/ân$ dâhil, bü/ün insanlar /araf$ndan seili' say$l$r, hürme/edilirdi.
5bü’l-Hasen Ali bin M?sâ ha1re/lerinin %&lu büyü9 âlim 5b? 3e9r es-7irârahme/ullahi aleyh# yle anla/$r@ Küyamda Kes?lullah salllahu aleyhi essellem#
efendimi1i rdüm. Danlar$nda H1. 5b? 3e9r e H1. mer ard$. Harrâniye’de babam$nders erdi&i âmide 9alabal$9 bir emâa/ aras$nda %/uruy%rlard$. (!* senesi, Kama1ân-$erîf ay$n$n 2(. eesi idi. 0ebî sallallahü aleyhi e sellem4 Dâ 5bâ 3e9r, yâ merSal9$n$1 fa9îh Ali bin M?sâ el-Hâmilî’nin ba$n$ aln$n$# 'ünü1SB buyurdu. 3unu syler9en,mübâre9 elleri ile babam$ iâre/ ediy%rlard$. =nlar derhâl 9al9$', babam$n aln$n$ '/üler.7%nra, Kes?lullah salllahu aleyhi essellem# babam$n yan$nda duru'4 3en bunuseiy%rum, ben bunu seiy%rumB buyurdu. 3undan s%nra Kes?lullah efendimi1, ud?rî9i/ab$n$ is/edi. Ge/irdiler. Hu1?rlar$nda bir mi9/ar %9undu.B İmâm-$ Iirî diy%r 9i@ 3enbunu, 7irâ’$n el ya1$s$ndan na9lediy%rum.B
1) âmi"! kerâmât-il-e(liâ; cild-2, sh. 183
EB@L-HA!EN 'EVA&Î: 5liyân$n büyü9lerinden. İsmi, Ali bin Abdullah e/-Jeâi %lu', 9ünyesi 5bü’l-
Hasen’dir. (*8 m. !"*(# senesinde Halî denilen yerde efa/ e//i. 3urada 9abrimeh?rdur. =nu /an$yanlar e ismini duyanlar, u1a9 yerlerden 1iyâre/ e is/ifâde i;inburaya elirler. İmâm-$ Iirî ebîdî yle deme9/edir@ abrini 1iyâre/e i/mi/im. =radan?r e bere9e/ rdüm. Ana9 bunu ifâde e/me9 müm9ün de&ildir.B
5bü’l-Hasen Jeâî, bir Cuma ünü nama1a i/mi/i. Dan$nda /alebelerinden biremâa/ ard$. 3u s$rada yan$na felsefe ile meul %lma9la /an$nan birisi eldi. 5bü’l-HasenJeâî’ye dil u1a//$. 5bü’l-Hasen 9endisini seenlerden birisinin %nun ya9as$naya'$aa&$n$ anlay$na4 =nu b$ra9$n$1. =nda, 9endisine 9âfi elee9 ey me?//urBbuyurdu. = anda dil u1a/an felsefeinin ü1erinde bir a/e 'arlad$. =rada ha1$rbulunanlardan birisi %nun ü1erine su d9meye balad$. Danan a/e sndü. 3una ra&menadam$n ü?dunun bir 9$sm$ yand$. 3u hâdise, % beldede yay$l$', her9es /araf$ndan
5bü’l-Hasen Jeâî’nin ü; %&lu ard$. 3unlar4 Abdullah, Muhammed 7ünnî e 5b?
3e9r’dir. Abdullah isimli %&lu, babas$ ibi Allahü /eâlân$n sedi&i 9ullar$ndan idi. =nunbir;%9 9erâme/leri rülmü/ür. aman 1aman %nunla, a9îdeleri b%1u9 %lan 9imseleraras$nda ba1$ münâ1aralar %lurdu. 3%1u9 a9îde sâhiblerine, yanl$ y%lda %ldu9lar$n$ ;%9ü1el î1âh ederdi.
3irün Abdullah ha1re/leri, b%1u9 a9îde sâhiblerine4 3enim ile si1in âlimim diyee;inen büyü&ünü1ü bir ee 9%yun e % ei a/eleyin. im ha9 ü1erine ise %nu a/eya9ma1. D%lu b%1u9 %lan ise yanar. imin ha9 ü1ere %ldu&u % 1aman belli %lurB dedi.>a9a/ %nlar bu ii ya'may$ 9abul e/mediler. :ün9ü %nlar, %nun s1ünde9i d%&rulu&u eelîli9/e9i 9emâlâ/$n$ biliy%rlard$.
1) âmi"! kerâmât-il-e(liâ; cild-2, sh. 183
EBÛ M$HAMMED HA!EN BİN ME# EL-HM"E#Î: 5ndülüs/e ye/ien f$9$h âlimlerinden e eliyân$n büyü9lerinden. İsmi, Hasen bin
mer el-H$myerî %lu', 9ünyesi 5b? Muhammed’dir. 5ndülüs’/e A/las =9yanusu 9enar$ndabulunan Füb 9asabas$nda ye/i/i. <%&um /ârihi 9a/’î %lara9 bilinemiyen Hasen bin mer,(6( m. !"6+# senesinde efa/ e//i.
İlim &renmeye ;al$ma9/a9i ayre/ e a1mi ile /an$nan 5b? Muhammed ha1re/leri,ibâde/ e /âa//e e Allahü /eâlây$ 1i9re/me9/e 1aman$nda bulanan âlim e elîlerin ndeelenlerinden idi. 3a1en u1un 1aman ilim &renme9le 9i/a' mü/âlaa e/me9le ;%9 meul%lur, ee-ündü1 ilimle u&ra$rd$. endisini % 9adar ilme erirdi 9i, einde9ilerle e;%u9lar$ ile meul %lama1d$. Geeleri uyumad$&$ ;%9 %lurdu. 3ir sene müdde/le, deaml$%lara9 ya/s$ nama1$ndan s%nra uyumad$. Da/s$ nama1$ abdes/iyle sabah nama1$n$ 9$ld$.V1un 1aman, yemeden e i;meden deaml$ ilim &renme9le meul %lur, /an$yanlar, bus$9$n/$l$ hâllere nas$l /ahammül edebildi&ine ;%9 hayre/ ederlerdi.
Kiâye/ edilir 9i, fa9îh Muhammed Hermel el->ahrî isminde bir 1â/, 5b? Muhammedel-H$myerî ha1re/lerinin bulundu&u beldeye eldi e %nun derslerine deam e/meye
balad$. 3u fa9îh de yü9se9 âlimlerden idi. 3urada birbirlerinden ilim &renmeye,birbirlerinin ilimlerinden is/ifâde e/meye balad$lar. 3ir ara, fa9îh İbn-i Hermel, beyân ilmi%9uma9 is/edi&ini bildirdi. 5b? Muhammed Hâsen de 9abul e//i. İbn-i Hermel’e beyândersi %9u/maya balad$. 3irün ders esnas$nda, ba$n$ yu9ar$ya 9ald$rd$&$nda, bir y$lan$nba$n$ u1a/m$ dersi dinleme9/e %ldu&unu rdü. <ers bi//i9/en s%nra, İbn-i Hermel’e burdü&ü hâli bildirdi e4 3u rdü&ün, in /aifesinden f$9$h âlimi bir 9imsedir 9i, bi1den
Jenbîh e Mühe11eb 9i/a'lar$n$ %9uy%r. 7enin %9udu&un beyân derslerini de dinleme9is/iy%rB buyurdu. İbn-i Hermel ise, 9endisinden ders %9udu&u 1â/$n inlere de derserme9/e %ldu&unu anlay$', %na %lan muhabbe/ e ba&l$l$&$ daha ;%9 ar//$.
5b? Muhammed Hasen bin mer el-H$myerî ha1re/leri, bir ee rüyas$ndaeyamber efendimi1i salllahu aleyhi essellem# rdü. Danlar$nda 5shâb-$ 9irâmdanba1$lar$ e İslâm âlimlerinin büyü9lerinden İmâm-$ Iâfiî ha1re/leri ard$. Hasen binmer’in memle9e/inde bulunuy%rlard$. 5b? Muhammed Hasen 3in mer4 Dâ Kes?lallahS3uraya /erîf e/meni1in hi9me/i nedirRB diye suâl edine, Kes?lullah salllahu aleyhiessellem#4 İlim /aleb e/me9 hus?sunda9i ;al$man e ayre/in sebebiyle seni 1iyâre/e//i9B buyurdu.
1) âmi"! kerâmât-il-e(liâ; cild-1, sh. 3%7
EBÛ M$HAMMED 'ALHÂ BİN Î!Â: 5liyân$n büyü9lerinden. İsmi, Jalhâ bin Nsâ bin İbrâhim bin 5bî 3e9r bin e-Ieyh-
ül-9ebîr Nsâ bin İ9bâl el-He/âr el-Demenî %lu', 9ünyesi 5b? Muhammed’dir. (8) m. !"(8#senesinde efa/ e//i. 3âb-$ 7ihâm denilen yere defn%lundu. Q1erine ;%9 büyü9 bir /ürbeinâ edildi.
:%9 9erâme/ e hâri9alar$ rüldü. 3ere9e/li s1leri ard$. Gen;li&ini ilim&renme9le e;irdi. :%9 ur’ân-$ 9erîm %9ur, eeleri de deaml$ ibâde/ ederdi. Allahü/eâlâya %lan a9 e muhabbe/inin ;%9lu&u sebebiyle, maneî hâllere e 9erâme/lere9au/u.
5b? Muhammed Jalhâ, rüyas$nda Kes?lullah$n salllahu aleyhi essellem# iâre/iyle,H1. 5b? 3e9r’in elinden /asauf h$r9as$n$ iydi. Jasauf y%lunda üs/ün dereelere
9au/u. Allahü /eâlâ %na İsm-i a’1am$ &re//i. endisi4 İsm-i a’1am$ 9imseden&renmedim. =nu, haada n?rdan ya1$lm$ harflerle rere9 &rendimB buyurdu. 3ir 9erede buyurdu 9i@ Hani elî 1â/$n 9abri ba$nda dursam, Allahü /eâlâ, % 1â/$nr?hâniyye/inden beni haberdâr eder.B Iyle anla/$l$r@ 3irün 9endisine Abdullah Dâfiî’nin%&lu eli', bir mes’ele i;in %nu ha9em ya'ma9 is/edi. =, bunu 9abul e/medi. =na ni;in9abul e/medi&i s%ruluna, yle ea' erdi. 3ana 9endi mes’elesi i;in ha9emli9ya'mam$ /e9lif edine, babas$ bana ründü e4 = benim %&lumdur, fa9a/ b%ynumda biryü9/ürB dedi. 3abas$n$n %ndan râ1$ %lmad$&$n$ bildi&im i;in, %nun /e9lifini 9abul e/medim.BDine birün Me99e-i mü9erremede i9en, ayn$ 1â/$n bir ba9a %&lu 9endisine eli' duais/edi. = 1aman yine babas$ ründü e4 5fendim, bu %&lumu 1e/meni1i is/iy%rumBdedi. 5b? Muhammed Jalhâ da % ene dnü'4 5lâd$m, unu bil 9i, h%a /alebesini1e/ir e 9%rurB buyurdu. <aha s%nra 5b? Muhammed Jalhâ yan$nda9ilere4 3en,Abdullah Dâfiî ibi elâd$n$ bu deree 1e/i' 9%llayan ba9a birini rmedimB dedi.B
Iyle anla/$l$r@ 3irün /alebeleriyle s%hbe/ eder9en, biri 3a&dad’da, di&eri M$s$r’dai9i /alebesinin ismi e;/i. =nlar$n hâlinden haberdâr %lmay$ ar1u e//i. <erhâl %nlar$n hâli,5b? Muhammed Jalhâ’n$n 1leri nüne eldi. Dan$nda9ilere4 3a&dadBda9i Abdül9âdir-iGeylânî ha1re/lerinin s%yundan %lan /alebem, u anda aya9/a 9$bleye dnmü, a’be-imua11aman$n ar9 rü9nüne isâbe/ eder a1iye//e ibâde/e ha1$r bir hâlde M$s$r’da9i/alebem de, e/râf$nda bir;%9 9iilerle berâber, %nlara İslâmiye/i anla/$y%rB dedi.B
$19ardeinin %&lu Hibe/ullah 7üâf yle anla/$r@ Han$m$m$n bir elbiseye ih/iyâ$ard$. aram %lmad$&$ i;in alamad$m. Q1ün/ülü halimle 5b? Muhammed Jalhâ’n$n 9abrineidi' yalard$m. 3eni hafif bir uy9u hâli 9a'lad$. = anda 9ar$mda %nu rdüm. 3anabuyurdu 9i@ >alan yerde9i filan 9iiye i/. 3enden selâm syle e benim u s1ümü bildir.= sana ih/iyâ$n$ eree9/ir.B <erhâl uyand$m. 3uyurdu&u 9ye idi', % 9iiyi buldum.7elâm$n$ syledim e 5b? Muhammed Jalhâ’n$n4 7enin her biri ;ei/li yerlerde %lan be
9ü' al/$n$n ar. 3irisi de falan a&a; al/$ndad$r. 7enden 9$r9 dirhem is/iy%rumB s1ününa9le//im. = 9ii4 5e/, 5b? Muhammed Jalhâ bin Nsâ’n$n dedi&i d%&rudur. H% eldini1.
3undan s%nra ne ih/iyâ$n$1 %lursa ben 9ar$layaa&$mB dedi e ih/iyâ$m %lan eylerierdi.B
Iyle anla/$l$r@ 5b? Muhammed Jalhâ, uyan$9 i9en 9ar$s$nda eyamber efendimi1isalllahu aleyhi essellem# rürdü. 3irün birisi ebid Hâ9imi âd$ Ahmed e/-Jihâmî’yeeli' bu hus?su syledi. = da bu duruma inanmad$&$ hâlde4 Gel berâbere %na idi'9%numas$n$ dinliyelimB dedi. Hu1?runa i//i9lerinde, 5b? Muhammed %nlara hi; ba9mad$.
Dine anla/$l$r 9i@ ebid ehrinde bir 9ar$$9l$9 %ldu. 7ul/an ehirden ;$9/$. Her9esmal$n$ e 9$yme/li eylerini bir yere sa9lad$lar. 5b? Muhammed Jalhâ % a9i//e has/a idi.Jalebesi eli' durumu syledi9lerinde4 3u insanlara birey %lmayaa9. Ana9 bir âlimefa/ edee9. Plimin lümü, âlemin lümü deme9/irB buyurdu. :%9 e;meden 9endisiefa/ e//i.B
Iyle anla/$l$r@ 5b? Muhammed Jalhâ bin Nsâ, bir defâs$nda haa ider9en, büyü9
f$9$h âlimi Ahmed bin mer e1-eylaî’nin /ürbesine u&ray$' 1iyâre/ e//i. =nu, ba$nda;i;e9lerden bir /a; deme/i %ldu&u hâlde rdü e %nunla 9%nu/u.B 5b? Muhammed Jalhâ bin Nsâ’n$n 9erâme/leri ;%9 %lu', sâhili %lmayan bir deni1
ibidir. Jalebeleri %nun 9erâme/lerini bir 9i/a'/a /%'lad$lar. Ha9î9a/ ilmine â9$f bir 1â/ idi.
7ul/an =sman Gâ1i’nin hürme/ e//i&i, her hus?s/a is/iâre edi' dan$/$&$ en ya9$nyard$m$lar$ndan %ldu. 5debâlî ha1re/lerine e di&er ulemâ e eliyâya hürme/in e %nlara
Hanefî me1hebi f$9$h âlimi. İsmi, Muhammed bin Mahm?d bin Ahmed el-3âber/î el-M$srî’dir. İsminin, Muhammed bin Muhammed bin Mahm?dB e9linde %ldu&u da9ayna9larda 1i9redilme9/edir. 59melüddînB la9ab$ ile meh?r %ldu. (!) m. !"!)#senesinde, 3a&dad’$n 3âber/â 9asabas$nda d%&du. <%&um yerinin 3aybur/ %ldu&unu1i9redenler de ard$r.
ne 9endi memle9e/inde ilimle meul %ldu. 7%nra Haleb’e idi' %rada9iâlimlerden ilim /ahsîl e//i. âd$ Asruddîn ibni Adîm %nu 7â1iyye Medresesi’ndea1îfelendirdi. 3ir müdde/ %rada 9ald$. (*) m. !""# senesinden s%nra âhire’ye idi',Melânâ u/büddîn-i Kâ1î ile berâber asr$n$n âlimlerinin imâm$, en büyü&ü 9abul edilen5b? Hayyân Muhammed bin D?suf el-5ndül?sî’den e Iemseddîn-i İsfehâni’den ilim&rendi. İbn-i Abdülhâdî’nin e <elâsî’nin derslerini dinleyi', hadîs-i erîf e ;ei/li ilimlerelde e//i. Jefsîr, hadîs, f$9$h, lüa/, nahi, sarf, me’ânî e beyân ilimlerinde 'arma9las/erilenlerden %ldu. 7eyh?niyye Medresesi meîhâ/$na bamüderrisli&ine,re9/rlü&üne# /ayin edildi. <erslerin e ilerin yürü/ülmesi, medresenin idâresi, 9endisineerildi. 3u hi1me/i en ü1el e9ilde yürü//ü. :%9 ayre/li idi. Hâne9âh$n a9f$n$ îmâr edi',elirlerini ar//$rd$. :%9 defâ 9endisini 9ad$ ha9im# ya'ma9 is/ediler ise de, bundan im/inaedi', 9abul e/medi. Arab dili e edebiyâ/$nda derin biliye sâhi'/i. Jefsîr e us?l-i f$9$hilimlerinde ;%9 9$yme/li /elif e erhleri ard$r. İsmi e eserleri ;%9 meh?r %ldu.endisinden ;%9 is/ifâde edilen âlimlerdendir. (86 m. !"8*# senesi Kama1an ay$nda efa/e//i.
>$9$h ilmini $âmüddîn Muhammed bin Muhammed el-â9î’den &rendi. =nunh%alar$ silsilesi ise, üs/âd$ Hüsâmeddîn Hasen-i 7$&nâ9î âs$/as$ ile İmâm-$ 5b? D?suf e%radan da İmâm-$ a’1am 5b? Hanîfe ha1re/lerine ulama9/ad$r. >$9$h/a is/ifâde e//i&iâlimlerin ba$nda4 muha99i9lerin seyyidi, büyü&ü, 5bü’l-Hasen 7eyyid Ierîf Pli Cürânî,Iemsüddîn Muhammed bin Ham1a el->enârî, 3edreddîn Mahm?d bin İsrâil de ard$r. >$9$h
ilmine dâir ya1d$&$ Hidâye IerhiB ;%9 9$yme/lidir. 3a9a erhleri e /efsîri de ard$r.
59melüddîn-i 3âber/î, bedenen 9ue/li, ü;lü bir 1â/ %lu', himme/ e ayre/sâhibiydi. Heybe/li idi. Her ilme â9$f/$. 71leri e ya1$lar$ her9es /araf$ndan be&enilir, aslared %lunma1d$. endisinden bir ey /aleb e/me9 i;in elenleri üleryü1 e /a/l$ s1 ile iyimuâmele edere9 9ar$lar, ilerini rür, lü/uf, /eâ1u e insaf ile hare9e/ ederdi. Ma9am,me9i sâhi'lerinin yan$na i/me9/en 9a;$n$rd$. 3ila9is me9i sâhi'leri 9a'$s$ndane9silme1, dâimâ %na elirler, emir e iâre/ini 1e/irler, her ar1usunu yerine e/irirlerdi.
7ul/an âhir de %na ;%9 hürme/ e say$ s/erirdi.59melüddîn-i 3âber/î, allâme her ilimde derin bir âlim# e fâ1île/ ehli bir 1â/ idi.
A9$ll$ e 1e9î %lu', ü; e 9ue/ sâhibi idi. Heybe/li bir rünüü ard$. Meli9 Ieyh?n,%nu, ya'/$rd$&$ Ieyh?niyye Medresesi’nin Ieyhli&ine ba müderrisli&ine# /ayin e//i.7ul/an, %na ;%9 say$ s/erir, i/ibâr ederdi. =ndan s%nra elen meli9lerin yan$nda da ;%9i/ibâr rdü. Meli9 âhir 3er9?9, Ieyh?niyye Medresesi’nin %dalar$na 9adar %nu 1iyâre/eelir e %nunla 9%nuur, s%hbe/ ederdi. 0e 1aman Ieyh 3âber/i’nin 9a'$s$ndan e;se,hayan$n$n üs/ünde %ldu&u hâlde hâne9âh$n 9a'$s$nda durur, eyhin einden ;$9$' a/abinmesine 9adar be9ler, s%nra Ieyh 3âber/î ha1re/leriyle berâber yanyana idi' s%hbe/ederlerdi. (86 m. !"8*# senesi Kama1an ay$n$n %nd%9u1unu Cuma eesinde efa/edineye 9adar he' byle ya'/$. Cenâ1esine, 7ul/an e er9ân$ hâ1$r %ldular. 7ul/an,enâ1esini /a$ma9 is/edi. umandanlar e âmirler enel %ldular. >a9a/ 5/me, Ahmed bin
Jür9 as$ll$ bir elîdir. ünyesi 5bü’l-Hasen e la9ab$ A1îmüddîn’dir. 3abas$, 7eyfeddîn 5mîrMahm?d Iemsî, % derin mühim sîmâlar$ndand$r. 6+! m. !2+"# senesinde Hindis/an’daMü’minâbâd ehrinde d%&du. (2+ m. !"2+# senesinde (* yalar$nda %ldu&u hâlde efa/edi', <ehlî’nin G$yâs'?r mahallesinde, 0i1âmüddîn-i 5liyâ’n$n /ürbesi ya9$n$ndadefn%lundu.
5mîr Hüsre <ehleî’nin dedeleri, Jür9is/an’da Fâ;in beylerinden idi. 3abas$7eyfeddîn Mahm?d da, Ceni1’in müslümanlara ya'/$&$ 1ulüm e 9a/liâm s$ras$ndaMâerâünnehr blesinden Hindis/an’a ; eden Fâ;in isimli Jür9 abîlesine mens?b idi.7eyfeddîn Mahm?d, ;/en s%nra GanU 0ehri 9enar$nda bulunan e imdi9i ismi a/$yal$
%lan Mü’minâbâd 9asabas$nda yerle/i. <ehlî saray$nda9i dele/ adamlar$ndanNmâdülmül9’ün 9$1$ ile elendi. Q; %&lu %lu', %r/anas$ 5mîr Hüsre <ehleî idi. aman$nus?lüne re en ü1el e9ilde /ahsîl ya'ara9 ye/i/i. Hâf$1as$ fe9alâde 9ue/li, 1e9âs$ eanlay$$ ;%9 ü1el %lan 5mîr Hüsre’in iir syleme 9abiliye/i de fa1la idi. <aha % 9ü;ü9ya/a ;%9 ü1el iirler sylerdi. 3abas$ saray er9ân$ aras$na iri', <ehlî hü9ümdâr$ IahMuhammed Ju&lu9’un 9%mu/anlar$ndan %lmu/u. 3abas$n$n sarayda e ilim, irfanmelislerinde9i eni ;eresinden ;%9 iyi is/ifâde eden 5mîr Hüsre, 9es9in anlay$$ e'arla9 9abiliye/i ile di99a/leri ü1erinde /%'lad$. <aha se9i1 ya$nda i9en babas$ efa/edine, ye/im 9ald$. 3undan s%nra %nu, annesi /araf$ndan dedesi %lan Nmâdülmül9himâyesine ald$. <edesinin yan$nda derin ileri elen âlim, edîb e âirleri ile /an$/$. <aha%ni9i yalar$nda i9en, anl$yanlar /araf$ndan iirleri /a9dîr ediliy%rdu. (* m. !22#’dededesinin de efa/ e/mesi ü1erine <ehlî saray$nda9i Jür9 sul/an e 9umandanlar$n$n
himâyesine irdi. Jam yedi sul/andan sei e alâ9a rdü. 7ul/an Mübâre9 Iah Hallâî,(2) m. !"2)#’de efa/ edine, 0i1âmüddîn-i 5liyâ’n$n hi1me/ e s%hbe/ine 9%/u eha9î9î dele/ e saâde/e 9au/u. /eden beri hâlis bir müslüman idi. $r9 y$l süreyleharam %lan bayram ünleri hâri;, deaml$ %ru; /u//u&u riâye/ edilme9/edir. 0i1âmüddîn-i5liyâ ha1re/lerinin iâre/iyle, H$1$r aleyhisselâm$n s%hbe/iyle de ereflendi. Jam eserya1d$, iirleri 'e9;%9/ur. Gen;li&inde meh?r elî e âir Ieyh 7a’dî ile de rü/ü&ünü9ayna9lar ya1ma9/ad$r. Hüsre <ehleî bununla if/ihar ederdi. (2+ m. !"2*# senesinde7ul/an G$yâseddîn Ju&lu9 Iah ile sefere ;$9an 5mîr Hüsre, sefer dnüünde h%as$n$nefa/$ haberini al$na, $1d$ra'/an 9endini 9aybe//i. Hereyini fu9araya da&$//$. H%as$n$n9abri yan$nda yerleere9, nihâye/ al/$ ay s%nra (2+ m. !"2+# senesinde efa/ e//i. :%9derin bir a9la sedi&i h%as$n$n aya9 uu /araf$na defnedildi. Oefa/$nda (* ya$ndayd$.
Hüsre <ehleî, dinimi1in emir e yasa9lar$na /am uyan, mer/, samimî e â$9 biriidi. Iiir e nesirlerinde dile e ma’nâya hâ9imiye/i, âhen9li&i, /asîrlerinde9i ü1elli9 ederin 9ül/ür seiyesi a;$9;a rülür. 3u sebe'le, hemen bü/ün d%&u İslâm âlemindeseili' /a9dîr rmü/ür. $sa 1amanda Anad%lu’ya ulaan eserleri 1e9le %9unmu, <îân5debiyâ/$ Iâirleri /araf$ndan üs/âd %lara9 9abul edilmi/ir.
5mîr Hüsre’in Hâe 0i1âmüddîn’e /alebe %lmas$ yle anla/$l$r@ 5mîr Hüsre’in
babas$ 7eyfeddîn Mahm?d, bu ;%9 1e9i e ;%9 a9$ll$ %lan %&lunun maneî /erbiyesi eye/imesi i;in birün %nu alara9, Hâe 0i1âmüddîn ha1re/lerine /ürdü. 5mîr Hüsre ;%9iyi ye/imi %lmas$na ra&men, Hâe 0i1âmüddîn’i /an$m$y%rdu. = s$rada daha, se9i1 eyad%9u1 yalar$nda idi. H1. Hâe’nin derâh$na ya9la/$9lar$nda, 9a'$dan iree9leri s$rada,Hüsre, 9endisinden be9lenilmeyen birey syledi4 3aba$&$m, 9endimi ye/i/iree9 birmürid se;i' %na ba&lanma9 benim mes’elem %ldu&una re, bu mes’elede beni serbes/b$ra9ama1 m$s$nRB dedi. 3abas$ hayre/ e//i e %nu 9a'$n$n d$$nda b$ra9$', s%hbe//ebulunma9 ü1ere 9endisi i;eri irdi. 3u s$rada Hüsre ;%9 ü1el bir rubâ’î syledi. endi9endisine de düündü 9i@ 5&er bu 1â/, ha9î9a/en yü9se9, eliyâ bir 1â/ ise, mu/la9a burubâ’îyi e benim durumumu Allahü /eâlân$n i1ni ile bilir e bu rubâ’îme /a/min ediie9ilde 9ar$l$9 erir.B Hüsre’in bu düüneler ile syledi&i rubâ’îsi u meâlde idi.
MRle bir âhsn ki, srnn k!bbesine,'rzet ki bir 6ü(ercin k9nd! (e 6eri dCndü.5! 6r$b âk k:nzddr.Firsin mi, 9ks 6eri mi dCnsünN
= 1amanda Hindis/an’da bulunan eliyân$n en büyü9lerinden %lan 7ul/an-ül-meây$hHâe 0i1âmüddîn-i 5liyâ ha1re/leri, Hüsre’in durumunu Allahü /eâlân$n i1ni ile anlay$',hi1me/;isini ;a&$rd$. <$ar$da, 9a'$n$n d$$nda be9leyen ene, düünesine ea' %lma9ü1ere u rubâ’îyi %9umas$n$ emre//i@
M/emen i=eri 6irB E d9r! sCzlü insn,llm birbirimize k$n, tekne#es.Eer câhil bir insn, hem de hmk isen,/i= d!rmB Feldiin 9ldn hemen 6eri dCn.N
Hi1me/;i idi' Hüsre’e rubâ’îyi %9udu. Ar1u e//i&i eâba fa1las$yla 9auanHüsre, âye/ ne’elendi. <erhâl i;eri iri', H1. Hâe’ye /alebe %ldu. Jam bir /eslimiye/i;erisinde h%as$na ba&land$. =&lunun eri 9almas$nda9i ineli&i daha s%nra anlayan7eyfeddîn Mahm?d, bu hâdiseden s%nra %nu daha ;%9 semeye balad$.
H%as$na %lan muhabbe/ e ba&l$l$&$ 'e9;%9 idi. Jam bir /eslimiye/ ile h%as$n$ns%hbe/lerinde bulunur e ;%9 is/ifâde ederdi. H%as$ da bunu ;%9 seer, %na ayr$ahus?sen /eeüh eder, ya9$n$nda bulundururdu. <i&er /alebeler i;inde, h%alar$na enya9$n %lan bu idi. Her ee ya/s$ nama1$ndan s%nra h%as$n$n hus?si %das$na irer, %radahus?si s%hbe//e bulunurdu. Jalebe ar9adalar$ndan birinin bir ar1usu ar ise, %nu
ar1ederdi.5mîr Hüsre’in h%as$na %lan s$n$rs$1 sei e ba&l$l$&$n$ s/eren ;%9 ü1elmen9$beleri %lu', bunlardan biri yle anla/$l$r@ 3ir defâs$nda, Hâe 0i1âmüddîn’in her
/arafa yay$lan mer/li&ini duyan fa9ir bir adam, Hindis/an’$n u1a9 bir yerinden y%la ;$9$',mâlî s$9$n/$s$n$ hâlle/me9 i;in, %ndan ;%9 mi9/arda yard$m alma9 ümidiyle <ehlî’ye eldi.>a9a/, /esâdüfen % ün ha1re/-i Hâe’nin, bir ;if/ es9i aya99ab$s$ndan ba9a erebilee9bireyi y%9/u. aall$ adam, bu yüe ahsiye//en asla byle bir hediye be9lemiy%rdu4fa9a/ %nu redde/meye de esâre/ edemedi. 3ununla berâber, i;inden ;%9 raha/s$1 %ldu ebu büyü9 1â//an byle 9$yme/si1 bir hediye ald$&$ i;in, büyü9 bir hayâl 9$r$9l$&$na u&rad$.
A$r$ bir 9ederle e bu me1? ü1erinde düüneye dalara9 ayr$ld$. Geri dnüünde, y%lüs/ünde ee dinlenme9 i;in bir handa 9ald$. Dine /esadüfen ayn$ ee 5mîr Hüsre,3enal’den bir i e1isinden, <ehlî’ye dnüy%rdu. İh/iaml$ ma’iye/, hi1me/;iler e1eninli9lerle %raya ar$', ayn$ handa 9ald$. 5mîr Hüsre, müeher e 9$yme/li /alar$n/iâre/ini ya'$y%r e <ehlî’nin en 1enin 9iisi %lara9 biliniy%rdu. 5r/esi sabah 5mîr Hüsre9al9/$&$nda, hayre/ edi'4 Ieyhimin 9%9usunu duyuy%rumB diye ba&$rd$. Han didi9 didi9arand$ e s%nunda /enhâ bir 9ede, eeleyin <ehlî’den elen fa9ir bir y%lu bulundu.<ehlî’de 9ald$&$ 1aman ha1re/-i 0i1âmüddîn-i 5liyâ’n$n yan$na idi' i/medi&is%ruldu&unda, adam ü1ün/ülü bir e9ilde4 5e/, ha9î9a//e ben bu u1un seyaha/i, sâdee% büyü9 elîyi rme9 e s$9$n/$lar$m$ hâlle/mesi, %nun mer/li9 e ihsân$ndanfâidelenme9 i;in ya'/$m. 5s9i aya99ab$lar$ s/erere9# >a9a/ ü1ünüm 9i, beni sâdee9endisinin bu 9$yme/si1 aya99ab$lar$ ile nderdiB diye ea'land$rd$. A9 e muhabbe/le
yanan Hüsre, derhâl adamdan4 bü/ün bu büyü9 sere/, 9leler e sâhi' %ldu&u herey9ar$l$&$nda aya99ab$lar$ 9endisine ermesini is/edi. 0a9ledildi&ine re, % 1aman 5mîrHüsre, di&er 9$yme/li eyalar$ndan ba9a +)).))) ümü 'ara /a$y%rdu. aall$ adam,/abii bunu bir a9a %lara9 9abul e//i. >a9a/ Hüsre, ü1erinde durara9, yemînle /e9lifini/e9rarlad$ e hemen, seili h%as$n$n aya99ab$lar$ 9ar$l$&$nda bü/ün sere/ini erere9'a1arl$&$ bi/irdi.
daralabilirim. >a9a/ senden daralmamB buyurdu. 3a9a bir defâ da buyurdu 9i@ Her9es/en daralabilirim, ha//â 9endimden bile. >a9a/ senden daralmam.B
3irün di&er /alebelerden birisi ür’e/ edi' ha1re/-i Hâe’ye4 5fendimS Hüsre’eya'/$&$n$1 na1arlar$n$1dan birini, benim i;in de ya'$nSB dedi. H1. Hâe buna ea'ermedi. abiliye/ e/irS is/idâd$n %nun ibi %lursa, ayn$ /eeüh sana da ya'$l$rB deme9is/edi.
Hâe 0i1âmüddîn birün, 5mîr Hüsre’e4 3ana dua e/S 7eni benim yan /araf$madefnederler.B buyurdu. 3u s1, daha s%nra bir;%9 defâ 9endisine ha/$rla/$lm$, % da4
İnâallah yle %laa9/$rB buyurmu/ur. 3ir defâs$nda 5mîr Hüsre buyurdu 9i@ H%am bu/alebesi ile ya’nî 5mîr Hüsre ile# ahd e//i, s1leme ya'/$ e Cenne/’e iderse, beni deberâberinde /üree&ini syledi.B
3irün Hâe 0i1âmüddîn, rdü&ü bir rüyay$ /alebesi 5mîr Hüsre’e yle anla//$@ Ieyh 0eibüddîn Mü/ee99il’in einin nünde, 'enerenin al/$ndan /emi1, berra9 bir sua9$y%rdu. 3u fa9ir de ya’nî Hâe 0i1âmüddîn# yü9se9 bir yerde %/uruy%rdum. :%9 h% eümidli bir hâl beni 9a'lad$. yle bir a9i//e 9albimden sen e;/in. endim i;in ihsân e//i&ini’me/i, sana da ermesi i;in Allahü /eâlâya dua e//im. 3iliy%rum 9i, duam 9abul %ldu e %hâl inâallah sende 'eyda %laa9, meydana elee9/ir.B
H1. Hâe, yine birün 5mîr Hüsre’i yan$na ;a&$rara9, rdü&ü bir rü’yay$ yle
anla//$@ Cuma eesi rüyamda4 7eyh-ül-İslâm 3ehâüddîn-i e9eriyya ha1re/lerinin %&luIeyh 7adreddîn’i rdüm. 3ana d%&ru eliy%rdu. 3en de /eâ1u ile yan$na ard$m. =daha ;%9 /eâ1u eyledi. 3u s$rada u1a9/an sen ründün. Dan$m$1a eldin. 3a1$ 9$yme/libililer anla/maya balad$n. 3u s$rada müe11in e1ân %9umaya balad$. 3en de uyand$m.Gr 9i, bu senin i;in# ne yü9se9 mer/ebedir.B 5mîr Hüsre diy%r 9i@ Hâe ha1re/leri byleanla/$na, ben mahubiye/ e ;aresi1li9 i;inde ar1e//im 9i@ 5fendimS = yü9se9 mer/ebedebulunma9 bu hi1me/;inin ne haddine. 0eyim arsa, he'si si1in ihsân$n$1d$r.B 3u s1lerü1erine, h%am i;lerini ;e9e ;e9e a&lamaya balad$lar. =nlar$n bu hâli 9ar$s$nda ben de9endimi /u/amay$' a&lad$m. 3undan s%nra H1. Hâe emre//i. Hus?si bir 9ülah e/irdiler.Mübâre9 eliyle bu hi1me/;isine 5mîr Hüsre’e# iydirdi e 3üyü9lerin s1lerini her1aman 9albinde bulundur. Hi;bir 1aman ha/$r$ndan ;$9armaSB buyurdu.
Hüsre i;in sylemi/ir@M/üsre( ki nzm (e nesr de misli :ek zdr,<Cz mülkü meliklii bizim /üsre("e hsdr.5! bizim /üsre("imizdir, >sr /üsre( deildir,irâ >âsr"n üstâd bizim /üsre("imizdir.N
0i1âmüddîn-i 5liyâ ha1re/leri, bir defâs$nda buyurdu 9i@ 5&er müm9ün %lsayd$,Hüsre’le birli9/e uyumay$ e ayn$ me1arda %lmay$ /erih ederdim.B
Iiirde9i mehâre/ e dehâs$ yan$nda %, ayn$ dereede bir nesir üs/âd$ idi. <ü1ya1$ya1man$n 9aideleri e 'rensi'leri ü1erine bir aheser %lan meh?r 0?h 7ih'ir’i % ya1m$/$.
5debî ba9$mdan bu 9adar üs/ün, meh?r e 1enin %lmas$na ra&men 5mîr Hüsrerahme/ullahi aleyh#, H1. Hâe 0i1âmüddîn-i 5liyâ’n$n s%hbe/lerinde, hu1?rlar$nda /a/m$%ldu&u maneî âb-$ haya/ 9ar$l$&$nda, bü/ün dünyeî 1eninli9lerden see seememnuniye/le yü1 ;eiri', bü/ün sere/ini mübâre9 h%as$n$n bir ;if/ aya99ab$s$
9ar$l$&$na nül raha/l$&$ ile fedâ edebilen ;%9 yü9se9 bir elî idi.3ü/ün eliyâ 1â/lar ibi, Hâe 0i1âmüddîn de, Hindis/an’da yaayan her /aba9adan
insanlar aras$nda, 9ar$l$9l$ muhabbe/ e i’/imâd$n eli/irilmesine ;%9 alâ9a s/ermi/i.İdâre edenler âmirler# ile idâre edilenler aras$nda sei ba&$n$n 9urulmas$n$ /asiye edere bunun i;in ayre/ s/erirdi. 3u hus?s/a il9 ar/, 9%nuara9 anlama9 idi eHindis/an’da ;%9 ;ei/li lisanlar 9%nuuluy%rdu. 3unun i;in, bu ;ei/li lisanlara /am biru9?fiye/i bulunan 5mîr Hüsre’den, bü/ün Hind hal9$n$n aralar$nda anlamay$ sa&layaa9e 9%layla/$raa9 yeni bir lisan bulmas$n$ is/ediler. 3unun ü1erine 5mîr Hüsre ;al$mayabalayara9, 9u1ey blesinde 9%nuulan mahallî dil ile >ârisî 9ar$$m$ bir dil meydanae/irdi e bu 9ar$$m Vrduan$n esâs$n$ /e9il e//i. amanla e daha s%nra elen nesiller/araf$ndan 9ullan$lara9, bu yeni 9ar$$m, daha ine e 9ül/ürel bir dil %lan Vrdu lisân$hâline eldi. 5mîr Hüsre’in >ârisî e Hin/;e 9ar$$m$ ha1$rlad$&$ bu yeni lisanda il9 iir
ya9$nlar$nda bulunan Oâ 9yünde d%&du&u i;in Oâî diye nisbe/ edilmi/ir e byle/an$nm$/$r. 7eyyid 5mîr ülâl’in rahme/ullahi aleyh# en yü9se9 /alebelerindendir.
3irün annem bu hâlimi rdü. Kenimin sarar$' s%lmas$n$, has/a %ldu&uma ba&lad$e sa9lamadan sylememi is/edi. Has/a de&ilimB dedim. Dine $srâr e//i. 5&er bu hâlininsebebini syleme1sen, erdi&im sü/ü helâl e/memB dedi. 3en de a1iye/i %ldu&u ibianla//$m. 3u iin büyü9lerin y%luna irme9 %ldu&unu syledim. Annem, fe9alâde seindielime-i /ehîd %9uma9la meul %ldu. 3en, bu i1li s$rr$ a;$9lama9 1%runda 9ald$&$m i;in;%9 ü1üldüm. <urumu 5mîr ülan Oâî’ye ar1 e//im. 5mîr ülan Oâî ha1re/leri /ebessümedi'4 Annene de bu y%lda ;al$ma9 i1ni erildiB buyurdu. Annem bir müdde/ bu 1i9redeam e//i. 3irün er9e9 9ardeim sahraya i/mi/i. Annem beni ;a&$rd$. =&lum, 9a1an$y$9a e /emi1 su d%ldur. 3u sana as$ye/imdirB dedi. e9iB deyi', syledi&ini ya'mayabalad$m. 3en bu ii ya'ar9en, annem abdes/ al$' i9i re9’a/ nama1 9$ld$. 3eni 9ar$s$naal$' 1i9re deam e/memi syledi. =9umaya balad$m. endisi de i;inden 1i9re balad$. 3ua1iye//e bir saa/ ya e;mi eya e;memi/i 9i, annem birden sus/u e ylee 9ald$.3a9/$m r?hunu /eslim e/mi idi.
5mîr ülân Oâî rahme/ullahi aleyh#, 1âhirî e bâ/$nî ilimlerde 1aman$n$n en ilerielenlerinden idi. ühd, era’ e /a9â ü1ere idi. Allahü /eâlâdan 9%r9mas$, =’nun emir eyasa9lar$na riâye/ e/mesi fe9alâde idi. Gü1el s$fa/larla 9endini süslemi/i. Haram eü'helilerden ;%9 sa9$n$r, dünyâ mal$na 9$yme/ erme1di. :%9 mer/ idi. <eaml$ 1i9r,ibâde/ e /âa/ ile meul %lurdu. İslâm$n e9ar$n$ 9%rur, bundan /âi1 erme1di. Her
E!NEVÎ (Ab5ürr/î; b, He): M$s$r’da ye/ien İslâm âlimlerinin büyü9lerinden. İsmi, Abdürrahîm bin Hasen bin Ali
bin mer bin Ali bin İbrâhim 5sneî el-5rmeî el-uraî’dir. Fa9ab$ Cemâlüddîn e 9ünyesi5b? Muhammed %lu', 5sneî diye meh?rdur. Iâfiî me1hebi âlimlerinden %lan 5sneîrahme/ullahi aleyh#, ()* m. !")+# senesi ilhie ay$nda, aa&$ M$s$r’da bulunan 5snaehrinde d%&du. ((2 m. !"()# senesi Cemâ1il-eel ay$nda âhire’de efa/ e//i. 7?fîler9abris/an$ ya9$n$nda bulunan /ürbeye defn%lundu. Oefa/$, y$9anmas$, /e;hi1i, /e9fini edefnedilmesi, yle muh/eem %ldu 9i bunlar$n herbiri %nun elî bir 1â/ %ldu&una alâme/idi.
Asr$nda bulunan âlimlerin nde elenlerinin derslerinde e s%hbe/lerinde ye/ien5sneî, (2! m. !"2!# senesinde ilim &renme9 ar1usuyla memle9e/inden ayr$l$'âhire’ye eldi =rada Ja9$yyüddîn-i 7üb9î, u/büddîn es-7inbâ/î, Celâlüddîn-i a1înî,%neî, 3edrüddîn-i Jüs/erî, <ebb?sî, Abdülmuhsin es-7âb?nî, Abdül9âdir İbn-ül-Mül?9,İbn-ül-5sîr Hasen bin 5sed#, 5bü’l-Hasen en-0ahî, 5b? Hayyân el-5ndülüsî e dahaba9a âlimlerden ilim &rendi.
aman$nda bulunan Iâfiî me1hebi âlimlerinin büyü9lerinden, nde elenlerinden%ldu. >$9$h, /efsîr, hadîs, us?l, 9elâm, /ârih, nahi, edebiyâ/, Araba, münâ1ara e di&erilimlerde yü9seldi. endisine Ieyh-ü-Iâfiîyye denildi. aman$nda bulunan Iâfiî me1hebiâlimlerinin müf/îsi, müderrisi, musannifi en ;%9 9i/a' ya1an$# idi. >âd$liyye, >ârisiyye,
0âs$riyye e Mens?riyye ibi medreselerde müderrisli9 &re/im üyeli&i, 'r%fesrlü9#
İne ya'$l$, ü1el rünülü bir 1â/ %lan 5sneî ha1re/leri, iyili9 e ihsân sâhibi,misâfiri ;%9 seen bir 1â/ idi. 3ilhassa f$9$h ilminde mâhir, nasîha/ eren bir muallim,9ibirden u1a9, /eâ1u sâhibi yü9se9 bir âlim idi.
İmâm-$ 7üy?/î Jaba9â/-ün-nühâ/ isimli eserinde buyuruy%r 9i4 İmâm-$ 5sneî,
M$s$r’da Iâfiî âlimlerinin reîsi idi. <ers &re/mesi ;%9 ü1el %lu', âye/ müfi9 e mâhiridi. ay$flara, dü9ünlere, yard$ma muh/a; hâlde %lanlara ;%9 a$r, iyili9 e yard$mdabulunurdu. Gâye/ fasîh 9%nuurdu. 71leri âye/ a;$9 e anla$l$r bir e9ilde idi. 71leriinsanlara /esir ederdi. 3unun i;in insanlar bunun s%hbe/ine ;%9 ra&be/ ederlerdi. İlmi ;%9e idrâ9i eni idi.B
Gen; ya/a, /alebe %9u/maya e fe/â ermeye balayan İmâm-$ 5sneî, suâl edilenmeseleleri, 9ayna9lar$n$ bildirere9 ea'land$r$rd$. 3ylee hi; 9imse %nun, 9endidüünesi ile 9%nu/u&unu iddia edeme1di.
H%alar$ndan 5b? Hayyân rahme/ullahi aleyh# %na4 7enin ya$nda ilim &re/meyebalayan ba9a birini daha rmedimB demi/ir.
=ndan bir;%9 9imse is/ifâde e/mi/ir. 7%hbe/inde bulunma9 is/iyenlerin ;%9lu&undanbüyü9 bir 9alabal$9 meydana elirdi. Oa9i/lerinin /amâm$n$, /alebeleriyle meul %lma9 e
eser ya1ma9la e;irirdi. :%9 emîn e üenilir bir 1â/ %ldu&u i;in, %na dele/9ademelerinde ba1$ mühim a1îfeler erilmi, % da bir müdde/ hisbe belediye /e9ilâ/$#e 3ey/-ül-mâl e9îlli&i ibi a1îfelerde bulunmu/ur.
%ÂKİHÂNÎ (;er b, A+,): >$9$h âlimlerinden. İsmi, mer bin 5bil-Demen Ali, bin 7âlim bin 7ada9a el-İs9enderî
el-Fahmî el->â9ihânî %lu', 9ünyesi 5b? Hafs e la9ab$ Jâüddîn’dir. M$s$r’daİs9enderiyye’de ye/imi/ir. 6+* m. !2+6# senesinde d%&du. ("! m. !""!#’de Cemâ1il-eel ay$nda efa/ e//i. Oefa/ /ârihinin ("* m. !""*# senesi %ldu&u da bildirilmi/ir.
>$9$h ilmini İbn-i Münir’den &rendi. Ali İbni Jarhan, İbn-i <a9î9-$l-Wyd, 3edrüddînbin Cemâ’a, 5bü’l-Hasen Ahmed el-arafî’den e ba9a hadîs âlimlerinden hadîs-i erîfdinledi. $râa/ ilmini de 5b? Abdullah Muhammed bin Abdullah el-Mâ1?nî’den %9udu. İlmi;%9 idi. >$9$h, hadîs, us?l, nahi, edebiyâ/ e di&er ilimlerde ;%9 yü9se9 idi. 5l-3idâyeen-nihâye sâhibi İbn-i esir, bundan ilim &rendi&ini bildirme9/edir. 7âlih bir 1â/ %lu',7elef-i sâlihînin y%lu %lan 5hl-i sünne/ i’/i9âd$na s%n deree ba&l$ idi. 5liyâ e sâlih1â/larla buluur, %nlarla s%hbe/ ederdi. =nlar$n ahlâ9$ ile ahla9lanm$ idi. 3ir9a; defâ
haa i//i. mrünü ilim &renme9 e &re/me9 y%lunda harad$. $yme/li eserler ya1d$.
%E#EC EL-#NÂ'Î: Jefsîr, hadîs, 9elâm, f$9$h, 9$râa/, us?l e nahi âlimi. İsmi, >ere bin âs$m bin
Ahmed bin Fübb es-7a’lebî el-G$rnâ/î %lu', 9ünyesi 5b? 7â’îd’dir. ()! m. !")!#senesinde d%&du. (82 m. !"8!# senesinde efa/ e//i. 5b? 7aîd >ere, Mâli9î me1hebiâlimlerinden %lu', G$rna/a’da yaad$.
5b? 7aîd >ere, 9$râa/ ilmini e ;ei/li ilimleri Hasen aya/î’den &rendi. Hasenaya/î efa/ edineye 9adar yan$ndan ayr$lmad$ e %ndan iâ1e/ di'l%ma# ald$. 5b?Abdullah bin 3e9r, 5b? Muhammed 7elm?n e 5b? Abdullah el-Hâimî’den f$9$h ilmini&rendi e %nlardan 3uhârî’yi, A9îde/-el-mu9/ereh 9i/ab$n$, İrâd e Jeh1îb’in bir 9$sm$n$dinledi. Ayr$a 0âs$rüddîn Mir1âlî, İbn-i Abd?rrefî, 5b? Abdullah Muhammed bin 5b?âs$m el-Febîdî, Kâiye 5b? Muhammed Abdullah bin Muhammed, İbn-i Abdünn?r e/-Jâ>â9ihânî, >ahrüddîn bin Münîr e 5b? Hayyân’dan iâ1e/ di'l%ma# ald$.
5b? e9eriyyâ 7errâ %nun ha99$nda@ >ere el-G$rnâ/î büyü9 bir âlim idi. G$rna/a’damuh/elif ilimlere dâir mü9ilâ/lar %na s%rulur e erdi&i ea'lar i’/irâ1s$1 9abul edilirdiBdeme9/edir.
İbn-i >erh?n, <îbâ’$nda %nun ha99$nda yle deme9/edir@ 5b? 7aîd >ere, Mâli9îme1hebinin s%nra elen âlimlerinin büyü9lerinden e derin bili sâhi'lerindendi. :ei/liilimler ü1erinde s1 sâhibi idi. 3ir;%9 âlim %nun ermi %ldu&u fe/âlara uymulard$r.B
e ;eresi senin /asarrufunda %lsunB dedi. Mül9 e mal enâb-$ Ha9/and$r, ehline erir,bi1 =’nun ehli de&ili1. Mal, mül9 e sebe'lere meyle/me9, emîr e sul/anlara ere9/ir.
e müâhedede ;%9 ileri idi. 0efsin ar1ular$na uyma1, %na 1%r elen, is/emedi&i ibâde/leri'e9;%9 ya'ard$. <eaml$ %lara9 ibâde/ e /âa/ ile meul %lurdu. Her ân nlü Allahü
Iyle anla/$l$r@ Ha$ 3e9/â-$ Oelî, herün eli', imdi9i derâh$n$n bulundu&u yere%/ururdu. =nu seenler, Galiba Ha$ 3e9/â-$ Oelî ha1re/leri burada bir derâh binaedilmesini is/iy%r, % yü1den eli' buraya %/uruy%rB dediler. <aha s%nra Ha$ 3e9/â-$Oelî’nin hi1me/ini ren 7ar$ İsmâil’e, Ha$ 3e9/â’$ seenlerden biri, buraya bir derâhya'/$rmaya niye/ e//i&ini syledi. 7ar$ İsmâil de, eli' durumu h%as$na ar1 e//i. Ha$
3e9/â-$ Oelî4 =na syle. 3ir us/a e/irsin. 3i1 is/edi&imi1 büyü9lü9/e bir dâire ;i1elim.Ayr$a ye/erli mi9/arda /a e/ir/i', y%n//ursun, ha1$r e/sin dedi. 7ar$ İsmâil, bu durumu %ahsa bildirine, ;%9 seindi e hemen bir mimar e/irdi. Ha$ 3e9/â-$ Oelî de 9al9$',
"- 3ü/ün dinlerin bir %ldu&unu, >adl-$ Hur?fî’nin, Muhammed aleyhisselâmdan eH1. Ali’den hââ# üs/ün %ldu&unu sylerler.
*- 3unlara re nama1$ bir 9ere 9$lma9, %ruu bir 9ere /u/ma9 e uslü de mründebir 9ere ya'ma9 far1d$r. Gusl edi' ü?dunu1u h$r'alamay$nB derler.
Hur?fîlerin 1i9irleri, ibâde/leri %9umalar$ y%9/ur. Her sabah 'îrin einin meydan%das$nda /%'lan$rlar. 3irisi, bir elinde /e'si i;inde adam say$s$na ara' 9adehi e birer
hay$r e errin Allahü /eâlâdan eldi&ine inanma9/$r. İnanma94 dil ile syleme9, 9alb ilebu sylemeyi d%&rulama9/$r. :ün9ü, Allahü /eâlân$n arl$&$n$ e birli&ini dil ile sylemeyen9imse îmâns$1d$r. <ili ile syledi&i hâlde, 9albi ile /asdi9 e/meyen ise münâf$9/$r e Allahü/eâlân$n buyurdu&u ibi, Cehennem’in en al/ /aba9as$ndad$r.
Nmân, a9$l ü1eredir. :ün9ü a9$l, bedenin hü9ümdâr$, îmân da %nun e9îli eyard$m$s$d$r. Hü9ümdâr i/se, yard$m$s$ da 9alma1. Meselâ, îmân bir ha1inedir. Iey/anh$rs$1, a9$l ise bu ha1inenin be9;isidir. 3e9;i iderse, h$rs$1 ha1inenin i;inde9ileri ;alar.<enilmi/ir 9i, îmân 9u1u, a9$l ;%ban, ey/an ise 9ur//ur. :%ban i/se, 9ur/ 9u1uyu yer.
Allahü /eâlân$n her bir Pdem%&lu i;in ü;yü1d%9san mele9 a1îfelendirdi&ini /asdi9e/me9 îmândand$r. 5y insan%&luS endi insinden birisi yan$nda 9/ü bir i ya'ma9/anu/an$y%rsun da, 9endi insinden bir 9imse %lmay$na 9/ü i ya'ma9/an ;e9inmiy%r ea1îfeli mele9lerden hi; u/anm$y%rsun. =nlara inan$' /asdi9 e//i&in nerede 9al$y%rR
Dine Allahü /eâlân$n 9i/a'lar$na inanma9 îmândand$r. = 9i/a'larda9i emirler eyasa9lar da er;e9/ir. 7en bunu 9abul ediy%rsun, ama i;inde9i emirlere uymuy%r eyasa9lar$ndan sa9$nm$y%rsun. 3ylee Allahü /eâlân$n a1âblar$ndan e e1alar$ndan9%r9mad$&$n$ %r/aya 9%yuy%rsun. albin, büyü9lenme9, 9$s9anma9, a1âb, $ybe/,9ah9aha, alay, s1 /a$ma9 ibi 9/ü huylarla d%lu. 3unlar, Allahü /eâlân$n i/âb$’nda9iyasa9lar aras$ndad$r. = hâlde senin % i/âb’a inand$&$n nerede 9ald$R
Allahü /eâlân$n d%s/lar$n$ e 9erâme/lerini /asdi9 e/me9 îmândand$r. ira %nlar, 9endinefslerinin ar1ular$n$, dünyây$ semeyi, yeme9 e iyinme9/en 1e9 almay$ b$ra9/$lar.>a9irli&i, s$9$n/$y$, 1%rlu&u, a;l$&$, sessi1li9 e dü9ünlü&ü /erih e//iler. Allahü /eâlâyaya9la/$9;a, Kablerinden 9%r9ular$ e say$lar$ daha ;%9 %ldu. Allahü /eâlâ, % elîlerinha/âlar$n$ yü1lerine urmad$. 7en ise, herün /ürlü /ürlü ünahlar iliy%rsun da, hesabae s%ruya ;e9ilmiyee&ini, 9$yâme/in 9%'m$yaa&$n$ eya me1arda9ilerin /e9rardirilmiyee&ini eya sa’îdlerin a9ilerden ayr$lm$yaa&$n$ m$ san$y%rsunR Haramdan
9a;$nm$y%r, buldu&unu yiyi', iyiy%rsun. Daradan$n$n ni’me/lerini yiy%r, ama emirlerine
Oe dahî, hadîs ile ârid %lmu/ur 9i, Kes?l-i e9rem salllahu aleyhi essellem#buyuruy%r 9i@ “3lla%ü teâlâ, Gdem+i altmış türlü topraktan yarattı. -ğer birtopraktan yaratsa idi, bütün insanlar aynı sret #e #ası2 üzere olurlar, birinidiğerinden ayırd etmek mümkün olmazdı.(
Allahü /eâlâ, Pdem’in ba$n$ 9udre/ n?ru ile, 1lerini ibre/ n?ruyla, aln$n$ sü?dn?ruyla, dilini 1i9ir n?ruyla, dilerini Muhammed Mus/afâ’n$n salllahu aleyhi essellem#n?ru ile, duda9lar$n$ /esbih n?ru ile, ensesini 9ue/ n?ru ile, ar9as$n$ yi&i/li9 n?ru ile,&sünü ilim n?ru ile, 9arn$n$ hilm n?ru ile, ba&r$n$ h%nudlu9 n?ru ile, di1ini rü9?’ n?ru
ile, aya&$n$ /âa/ n?ru ile, dala&$n$ üns n?ru ile, ellerini sehâe/ n?ru ile, /$rna&$n$ efâa/n?ru ile, nlünü /ehîd e îmân n?ru ile be1edi, /a’1im n?ru ile dü1el//i, usla/ n?ru ile
3us/ânB müellifi, %nun haya/$n$ anla/$r9en, bu i9i 9$yme/li eserinden bahisle4 Allahü/eâlâ, Halil’in a;$9 e muh/asar bü/ün ifâdelerini, % ünden buüne 9adar bü/ün insanlar$n9abullenmelerini ihsân buyurmu/ur. Halil’in a;$9 ifâdesinden 9asde//i&imi1, %nun İbn-iHâib’in Muh/asar$na ya'/$&$ erhidir. Muh/asar ifâdesiBnden 9asd$m$1 da, %nun f$9hadâir ya1d$&$ eseridir. 3u i9i 9i/ab$, ilim /ahsîl edenlere, her /araf/a 9ayna9 eser %lara99abul edilme9/edir. 1elli9le f$9ha dâir ya1d$&$ Muh/asarB adl$ 9i/ab$, u1ey Afri9amemle9e/lerinde, Merrâ9? e >as’da 9$sal/$lara9 mü/eaddi/ bas9$lar$ ya'$lm$/$r. İbn-iGâ1i ise4 f$9ha dâir ya1d$&$ Muh/asar 9i/ab$n$ yle medhe/me9/edir. Muh/eâs$ ile nlü;e9en eserlerinin en ü1ellerindendir. G1ün %9uma&a en lây$9 %ldu&u 9i/a'lardand$r.
Mü/ehass$s âlimler, bu 9i/aba ayre/ e himme/lerini sarfe/milerdir. Ha9î9a/en i9râm$büyü9, ma’nâs$ a;$9 bir 9i/a'/$r. >e/âlar e /erih edilen rüler bu 9i/a'/a a;$9lanm$/$r.
5n sa&lam e 'arla9 ifâdelerle 1lü %lara9 ya1$lm$/$r. Jer/îb e /an1imi en ü1el e9ildedir.3u 9i/ab$n ben1erini hi;bir 9imse %r/aya 9%yamam$/$r. Hi;bir 1e9â byle bir 9i/ab$ /an1ime/mi de&ildir.B 3undan d%lay$, bu 9i/aba bir;%9 erh e /a’li9ler, ya’nî erhin a;$9lamas$ya1$lm$/$r. Ierhlerinin say$s$ 6)’a arma9/ad$r. 3us/ânB 9i/ab$n$n ya1ar$, 9endisinin de bu9i/aba bir erh ya1d$&$n$, bu erhini, Muh/asarBa erh ya1an !)’dan fa1la âlimin9i/a'lar$ndan se;/i&ini, ifâdelerin 1üne d%9unmay$', ha//â müm9ün %ldu9;a ifâdelerine
de d%9unmad$&$n$ bildirme9/e, erhinin Mâli9î f$9h$nda ye/erli bir 9i/a' %labilee&inisyleme9/edir.
İbn-i Hâib’in eserine ya'/$&$ erh4 bu eserin erhlerinin i;inde en meh?r e enfaydal$ %lan$d$r. u1ey Afri9a’da bü/ün müslümanlar, İbn-i Arafe e İbn-i 0âî e di&erâlimlerin /alebelerinin, 9ayna9 %lara9 9ulland$&$ /emel 9i/a'lardan biridir. 3u durumHalil’in rahme/ullahi aleyh# büyü9lü&ünün a;$9 bir delilidir.
H%as$ Abdullah Men?fî’nin r.a# haya/$n$, men9$belerini e 9erâme/lerini Menâ9$b-$Abdullah Men?fîB adl$ eserinde /%'lad$. Hala ilili bilileri ih/iâ eden Menâsi9-ül-haB$,
MüdeeneBye ya'/$&$ erhi Muhadderâ/-ül-füh?m fimâ ye/ealle9u bi//erâim el-ul?mBadl$ eserleri meh?rdur.
İbn-i Gâ1i anla/$r@ Halil bin İshâ9 Cündî, lü1umsu1 ilerle u&rama1, ibâde/ eilimden ba9a eyle meul %lma1d$. Dirmi sene âhire’de 9ald$. :%9 meh?r %lan 0il
0ehri e 9$y$s$n$ rme9 i;in i//i&i rülmedi. Müderrisli9 ya'/$&$ s$ralarda, birün h%as$Abdullah Men?fî’nin 1iyâre/ine i//i. 5inde bulamad$. 5in helas$nda bir ar$1a %ldu&unu,/âmir i;in i;i aramaya i//i&ini sylediler. = da hi; /ereddü/ e/meden4 =na en münâsi'i;i benimB deyi', helay$ /emi1lemeye balad$. :erede9i insanlar ba$na /%'lan$', bylenaml$ e anl$ bir 9imsenin hela /emi1li&i ya'mas$n$ hayre/le seyrediy%rlard$. 3u s$radaAbdullah Men?fî ha1re/leri eldi. =nu rdü. :erede9ilere, 3u 9imRB diye s%rdu. =nlarda4 HalilSB diye ea' erdiler. = 1aman, M$s$r’$n en büyü9 be eliyâs$ndan beinisi%ldu&u bildirilen Abdullah Men?fî ha1re/leri, yle bir dua e//i 9i, Halil bin İshâ9 Cündî, buduan$n bere9e/iyle bir anda ;%9 yü9se9 dereelere 9au/u. Allahü /eâlâ mrüne bere9e/ihsân e//i. Allahü /eâlân$n dinine ;%9 hi1me/leri %ldu.B
Ieyh ?rî anla/$r@ Halil Cündî, birün bir a;$ dü99ân$na u&rad$. =rada b%1u9 e/sa/$l$r, insanlara haram yedirilir, insanlar 9and$r$l$rd$. <ü99ân sâhibine emr-i ma’r?f ya'/$.
3u iin 9/ülü&ünü anla//$. <ü99ân sâhibi de 'iman %lu', bir daha byle bireyya'm$yaa&$na s1 erdi e /be e//i.B İbn-i >$râ/ anla/$r@ Halil bin İshâ9 Cündî, efa/$ndan s%nra rüyada rüldü. =nu
HA!EN BİN M$HAMMED E'-'Î"BÎ@Meh?r âlimlerden. İsmi, Hasen bin Muhammed bin Abdullah e/-Jîybî’dir. Fa9ab$
Ierefüddîn %lu', d%&um /ârihi belli de&ildir. Arab dili e edebiyâ/$ ilimleri ile /efsîr e hadîsilimlerinde meh?r bir âlimdir. A9lî ilimlerde de 'e9 mâhirdi. Jeâ1u sâhibi e mer/ bir1â/ idi. Haya/$n$n balan$$nda, /iâre/ e mîrâs/an eline e;en mal$ ;%9/u. He'sini Allahy%lunda infâ9 e//i, da&$//$. İh/iyarl$&$nda fa9irdi. mrünü ilim &renme9le e &re/me9le
HA!EN İBNİ MM KÂ!M@Mâli9î me1hebi f$9$h, /efsîr, us?l e 9$râa/ âlimlerinden. İsmi, Hasen bin âs$m bin
Abdullah bin Ali el-Murâdî %lu', la9ab$ 3edrüddîn’dir. İbn-i Qmmü âs$m diye bilinir.M$s$r’da d%&du. (* m. !"*8# senesi Kama1an 3ayram$nda efa/ e//i. Qmmü âs$mâs$m’$n annesi# babaannesi %lu', %nun ismi ehrâ’d$r.
Arabî bilileri4 5b? Abdullah e/-Janî, 7errâ <emneh?rî, 5b? e9eriyyâ el-Gumârîe 5b? Hayyân’dan /ahsîl e//i. >$9$h ilmini Ieref el-Ma9îlî el-Mâli9î’den, us?l-i f$9h$Iemsüddîn bin el-Febbân’dan &rendi. Arabî e 9$râa/ bililerini Medüddîn İsmâilJüs/erî’nin yan$nda sa&lamla/$rd$. Muh/elif ilimlere dâir, 9$yme/li ü1el eserler ya1d$.3ilhassa Mâli9î f$9h$n$ e us?l-i f$9h$ âye/ iyi bilirdi.
Ja9â sâhibi, sâlih bir 1â/ idi. :%9 9erâme/leri rüldü. 3ir defâs$nda Kes?lullahefendimi1i rüyas$nda rmü/ü. Kes?lullah efendimi1 %na@ 5y HasenS M$s$r’$n es9iâmisinde mihrâbda %/ur. =rada insanlara fâideli %lSB buyurmu/u.
bin mer bin Muhammed bin Abdullah bin 7eleme el-Hubeyî el-Demenî %lu', 9ünyesi5b? Muhammed’dir. ayna9larda d%&um /ârihi bildirilmiyen Hubeyî, (8) m. !"(8#senesinde efa/ e//i.
aman$nda bulunan İslâm âlimlerinin nde elenlerinden, yü9se9 bir 1â/ idi.
<eaml$ %lara9 ibade/ e /âa/ ile meul %lurdu. He' %ru; /u/ard$. ur’ân-$ 9erîmi ;%9%9urdu. Jalebe ye/i/irirdi. 3ir;%9 9imse %ndan is/ifâde edi', ilim &rendi. 3ir ara 9ad$%ldu. <%&rulu9 e /a9â ü1ere hare9e/ ederdi. Oerdi&i 9ararlarda ;%9 isâbe/ e/me9le/an$nm$/$r. Ahâli, %nun ibi hâli, yaay$$ ü1el %lan bir 9ad$lar$ %ldu&u i;in Allahü /eâlâyahamd ederlerdi. Hubeyî rahme/ullahi aleyh#, hi;bir eyden e hi;bir 9imseden;e9inmeden, ha99$, ha9î9a/i syleyen e syledi&iyle amel eden, iyili&in emredilmesi e9/ülü&ün yasa9 edilmesi i;in ;al$an, bunlar$ ya'ar9en 9$nayan %lursa, %nlar$n9$namalar$na ald$rmadan a1îfesine deam eden ;%9 yü9se9 bir 1â/ idi.
İmâm-$ Iirî rahme/ullahi aleyh# diy%r 9i@ 5b? Muhammed el-Hubeyîrahme/ullahi aleyh#, sâlih rüyalar rme9le de /an$nm$/$r.B 3u rüyalardan birisini 9endisiyle anla/$r@ 3ir sene haa i/mi/im. endi 9endime 9ad$l$&$ /er9 e/meye niye/ e//im.3u niye/imi Harem-i erîf/e /e9rarlad$m. 3u 9arar$mda sabi/ %lu', se9i1 ay 9adar i9i 9ii
aras$nda hü9üm ermedim. 3ir ee rüyamda Kes?lullah efendimi1i rdüm. 3enimhü9üm erme9 i;in %/urdu&um yerde %/uruy%rdu. 5/râf$nda da 5shâb-$ 9irâmdan ba1$lar$ard$. =nlardan H1. 5b? 3e9r’i /an$d$m. Kes?lullaha salllahu aleyhi essellem# ya9$n biryere %/urdum. 3enim % s$rada ba1$ mü9il mes’elelerim ard$. endi 9endime4 Kes?lullahsalllahu aleyhi essellem# efendimi1 bu mü9il mes’eleleri hâllederB diye düündüm.<aha s%nra bu mes’eleleri Kes?lullaha salllahu aleyhi essellem# s%rmaya balad$m.3ana, bu mes’elelerin eâb$n$ /e9 /e9 a;$9l$y%rdu. 7%nra ben hu1?runda di1 üs/ü%/urdu&um hâlde, ba$m$ e&dim. 3u arada 9ad$l$&$ b$ra9ma9 niye/imin uyun %lu'%lmad$&$n$ %nlara anla/maya ;al$$y%rdum. 3en bu e9ilde %/urur9en, i9i 9ii bana eldi=nlardan biri di&erinden da’â$ %ldu. = i9i 9imseye4 3en u1un 1amand$r hü9üm ermeyi9ad$l$&$# b$ra9/$m. Hem burada, hereyin 9endisinde s%n buldu&u as$l ard$r. 0i;in =’nade&il de bana s%ruy%rsunu1RB diyere9, Kes?lullah$ iâre/ edi', s/erdim. Kes?lullah
Dine bir ba9a ee rüyamda f$9$h âlimlerinin melisinde idim. 3irden bana,Kes?lullah efendimi1den a;$9 bir me9/?' eldi. Me9/?bu ald$m. Me9/?'/a be sa/$r ya1$%lu', hü9üm ermeye deam e/memi e bu i/e seba/ s/ermemi emrediy%rdu. 3enme9/?bu %9ur9en, Kes?lullah efendimi1 san9i ya9$n$m$1da bir yerde idi e san9i ben =’naba9$y%r ibiydim.B
Hubeyî ha1re/lerine, efa/$ndan i9i sene ne, rüyas$nda, efa/ edee&i yer e1aman bildirilmi/ir. (8) m. !"(8#’de efa/ e//i&i 1aman, enâ1esinde ha1$rbulunanlardan ba1$lar$4 3i1 %nun enâ1esinde bulunma9la, ;%9 n?rlar, a'a;$9 iâre/ler,hayra alâme/ler e ü1el hâller rdü9 demilerdir.B
H!ÂMEDDÎN-İ !FNAKÎ (He b, A+,): Hanefî me1hebi f$9$h âlimlerinin büyü9lerinden. İsmi, Hasen bin Ali bin Haâ bin
Ali es-7$&na9î’dir. 3a1$ 9ayna9 eserlerde, isminin Hasen %lmay$' Hüseyn %ldu&u1i9redilme9/edir. Fa9ab$ HüsâmeddînBdir. 7$&na9, Jür9is/an’da bir beldedir. <%&um /arihibelli de&ildir. >$9$h, nahi e edel ilimlerinde büyü9 bir âlim %lara9 ye/i/i. <aha 9ü;ü9yalarda fe/â ermeye balad$ e 9ad$ %lara9 /ayin edildi. Hanefî f$9h$n$, bir;%9 âlimden
&rendi. >$9$h e us?l-i f$9$h ilimlerine dâir ;%9 9$yme/li eserleri ard$r. HidâyeB ad$nda9ieseri erh e//i. Ayr$a e1deî’nin Vs?lBünü de erh e/mi/i. 3a9a erhleri e /e’lîfeserleri de ard$r. (!! m. !"!!# senesinde efa/ e//i. abri Haleb’dedir.
Hanefî me1hebinin en büyü9 fa9îhlerinden %lan Hüsâmeddîn-i 7$&na9î, f$9$h ilminibir;%9 âlimden ald$. Hâf$1üddîn ebîr Muhammed bin 0asr el-3uhârî, Allâme Abdülelîl binAbdül9erîm, HidâyeBnin sâhibi 3urhaneddîn-i Mer$nânî, >ahreddîn Muhammed binMuhammed bin İlyâs Maymerâî ibi âlimler, f$9$h ilmini /ahsîl e//i&i h%alar$ndanba1$lar$d$r. 0ahi ilmini G%ndüânî e ba9a âlimlerden &rendi. 3a&dad’a eli', %radaİmâm-$ a’1am 5b? Hanîfe ha1re/lerinin 9abri yan$nda9i medresede müderrisli9 ya'/$.7%nra haa ider9en, (!) m. !"!)# senesinde Iam’a u&rad$. Haleb’de âd$’l-9udâ/0âs$rüddîn Muhammed bin mer bin Ad?n ile birli9/e bulundu. =, bü/ün meriyyâ/ emesm?’â/$ndan riâye/ e//i9lerinden e dinledi9lerinden# %na iâ1e/ di'l%ma# erdi.
âd$’l-9udâ/, bu iâ1e/ini, %nun HidâyeBye ya'/$&$ erhinin eeline e s%nuna bi11a/eliyle ya1d$.=ndan f$9$h &renenlerden biri, HidâyeB erhi %lan Mi’râ-üd-dirâyeB ad$nda9i
eserin sâhibi $âmüddîn Muhammed bin Muhammed bin Ahmed el-â9î’dir. 3iri de, ifâyeB sâhibi 7eyyid Celâleddîn erlânî’dir.
5serleri ;%9 9$yme/lidir. 3al$alar$ unlard$r@ !- 5n-0ihâye@ Hidâye 9i/ab$n$n il9 erhi%lu', en mufassal$, en enii %lan bir eserdir. 3ir;%9 mes’eleleri i;ine alma9/ad$r. 3ueserini ()) m. !"))# senesinde /amamlad$. 2- Ierh-u/-/emhîd fî 9aâid-i/-/ehîd@ 5b?Mâîn el-Me9h?lî’nin eserinin erhidir. "- 5l-âfî e1deî’nin Vs?lBünün erhidir. *- Ierh-ül-Mufassal, +- 5n-0eâh@ 7arf ilmine dâir bir eseridir. 6- Ierhu Mün/ehâb-$ Ahsey9esî.
mu’îni ya’nî yard$m ediisisin. >a9a/ sünne/lerimden birini elenme9 sünne/imi# u âna9adar yerine e/irmedinB buyurdu. Küyada9i bu iâre/ ü1erine hemen uyun birisi ileelendi.
endisinde dünyal$9 birey bulunma1d$. birey is/eme9 i;in elen %lursa, yerden /a/%'ra9 'ar;alar$n$ al$rd$. 3u eyler, Allahü /eâlân$n i1ni ile %nun elinde al/$n e ümühaline elirdi. Al/$n e ümüleri % ih/iyâ; sâhibine erir, 9endisinde bireybulundurma1d$. 3u hafini renler, 7i1 eliyâ m$s$n$1RB diye s%rarlard$. 3unlara 9ar$l$9%lara9 9endi hâlini i1lerdi e4 3unlar, Allahü /eâlân$n i1ni ile %luy%rB derdi.
Kiâye/ edilir 9i, Hüseyn 5b? Ali ha1re/lerinin /alebelerine ders erdi&i derâh$,
ih/iyâa ea' eremiyee9 hâle eline, 9endisini /an$y$' seen e bu i/en anlayanbirisini ;a&$rara9, imdi9inden daha büyü9 e eni bir bina inâ e/mesini emredi', e9linie 'lân$n$ da /a’rîf e//i. Mimar %lan % 9imse4 5fendimS :%9 ü1el /a’rîf ediy%rsunu1 e'e9 alâ bir 'lân sylüy%rsunu1. Fâ9in bunun ;%9 masraf$ %lur. Masraf$9ar$layamamam$1dan 9%r9ar$mB dedi. Hüseyn 5b? Ali de4 7i1 bildi&ini1 e9ilde ya'mayabalay$n. Masraf$ düünmeyin, İnâallah bi1 %nu /emin ederi1B buyurdu. Ha9î9a/en 'e9ahâne bir bina ya'$ld$. Müslümanlar$n 9ue/lenmesini, ;%&almas$n$, İslâmiye/inyü9selmesini is/emeyenler, bu binay$ rdü9;e, 9endi 9endilerine 9ahr%luy%rlar, mâni%lamad$9lar$ i;in de ade/â 9endi 9endilerini yiy%rlard$. 0ihâye/ aralar$nda ;ir9in bir 9araral$', 5b? Ali’yi ldürmeye niye/ e//iler. 3ir ee 5b? Ali ha1re/lerinin eine irdiler. 3ir%dada yaln$1 ba$na %/urma9/a %ldu&unu rdüler. Hemen, % rdü9leri 9imseyi,9$l$;lar$yla 'ar;a 'ar;a edere9 ldürdüler. 7%nra /ürü' bilinmeyen bir yere a//$lar. 3u
ileri 9ar$l$&$nda, 9endilerini bu ie /ei9 edenlerden bin dinar al/$n# üre/ ald$lar.3undan s%nra, bir de ne rsünler. Hüseyn 5b? Ali ha1re/leri 9ar$lar$ndaS He'si hayre/leri;inde, ne ya'aa9lar$n$ a$rd$lar. =nlara4 Ay si1i alda//$. Da’nî si1, ben 1annedere9 bana;%9 ben1eyen e ba9a bir âlemden %lan bir 9imseyi ldürdünü1. aranl$9/a iyise;emedini1 buyurdu. = 9imseler birbirlerine ba9$/$lar e İyi ama, bi1 bu ii ;%9 i1liya'm$/$9. Hi; 9imse bi1i rmemi/iB diyere9, hayre/lerini bildirdiler. 7%nra, bu 1â/$n,9alb 1ü a;$9, 9erâme/ sâhibi, Allahü /eâlân$n elî 9ullar$ndan biri %ldu&unu 9abuledere9, %ndan 1ür dilemeye meb?r %ldular. Ha//â daha s%nra bu 1â/$ seenlerden e/alebelerinden %ldular.
5b? Ali ha1re/leri, 9endisine s%rulan bir suâle hemen ea' erme1di. 7uâlidinledi9/en s%nra, haadan birey al$r ibi ya'ard$. 5lini a;/$&$nda, ü1erinde, s%rulansuâlin eâb$ ya1$l$ bir 9â&$/ bulunurdu. = 9â&$d$ suâl sâhibine erir, % da suâlinin eâb$n$
bylee &renmi %lurdu. Hüseyn 5b? Ali’den buna ben1er daha nie 9erâme/ler ehâri9alar rülmü/ür.
1) âmi"! kerâmât-il-e(liâ; cild-1, sh. 4&4
H!E"N BİN ALİ EL-M!#Î (Ce;+e55î-, !üb3î): Iâfiî me1hebi f$9$h âlimlerinden. İsmi, Hüseyn bin Ali bin Abdül9âfî bin Ali bin
Jemmâm bin D?suf bin M?sâ bin Jemmâm el-5nsârî el-Ha1reî es-7üb9î’dir. ünyesi 5b?Jayyib %lu', la9ab$ Cemâleddîn’dir. (22 m. !"22# senesi Keeb ay$nda d%&du. 3abas$,Ja9$yyüddîn-i 7üb9î, %nu bir;%9 âlimin derslerinde e s%hbe/lerinde bulundurdu. 3a/ababas$ndan %lma9 ü1ere, Iemseddîn-i İsfehânî, en9el?mî e 5b? Hayyân ibi âlimlerdenilim /ahsîl e//i. M$s$r’a ar$na, D?nus-i <ebâbisî’den e ba9alar$ndan hadîs-i erîf dinledi.>$9$h ilmini Ieyh Medüddîn-i 7en9el?nî’den &rendi. 5b? Hayyân’dan nahi ilmini %9udu.
JahsîlB ad$nda9i eseri %nunla mü/âlâa edi' /amamlad$. Ieyh Iemseddîn-i İsfehânî’den,9elâm e us?l-i f$9$h ilimlerini &rendi. Abdullah bin 7âi’den, Arab edebiyâ/$n$n ar?1bililerini %9udu. :%9 iir ya1d$. Ar?1u ;%9 iyi bilirdi. <aha babas$ haya//a i9en, (++ m.!"+*# senesi Kama1an ay$nda efa/ e//i.
Cemâleddîn-i 7üb9î, (" m. !""8# senesinde babas$ ile birli9/e Iam’a elmi/i.=rada9i âlimlerden ;%9 hadîs-i erîf dinleyi' e1berledi. Me11î e ehebî’den ;%9 ilim&rendi. 7%nra M$s$r’a dndü. 7%nra /e9rar Iam’a eldi. =rada fe/â erdi e bir;%9 ilmîmünâ1aralarda bulundu. (*+ m. !"**# senesinde, 9ad$l$9 ilerinde babas$na yard$m$l$9e//i. Iâmiyye-i 3enâniyye, A1râiyye e ba9a medreselerde ders %9u//u.
İbn-i esîr diy%r 9i@ =, ha9î9a/en ;%9 iyi hü9üm bildirirdi. 3u hus?s/a %r/aya9%ydu9lar$ âye/ isâbe/li idi. imseden bir 9ar$l$9 9abul e/me1di. âd$l$&$ müdde/ine,byle bireyi 9imse ii/medi. >e/â erirdi. Dü9se9 bir ahlâ9a sâhi' %lu', her9es
3u fa9îr, en;li9 ;a&$n$, ilim &renme 1aman$n$ heâ e hees 9/ülü9 e isyani;inde, İsrâil%&ullar$ 9ami ibi a9$n e hayre/ler i;erisinde e;irdi. 3irün IeyhMu1affer merh?m haa idiy%rdu. 3u fa9îri de birli9/e /ürdü. 3e sene, ee-ündü1/erbiye e irâd eyledi. Ma’rife/ e ha9î9a/leri, 1ü, yarasa 1ü ibi %lan bu 1aall$yas/erdi. Ger;i bu ;aresi1in 9âbiliye/i y%9/u, ama eyamberlere 1aman ba9$m$ndan ya9$n
%lman$n /esiri büyü9 %ldu&u ibi, me9ân ba9$m$ndan da ya9$n %lman$n büyü9 bir /esiriard$r. =nun /esiriyle 9abiliye/ hâs$l %ldu. yle eyler rdü 9i4 “&enim bildiğimi sizbilseydiniz, çok ağlar, az gülerdiniz( hadîs-i erîfinden ba9a s1le ifâdesi müm9ünde&ildir. 7%nra ilâhî /a9dîrle Hindis/an’a eldim. = ma’nâya bir ee9li9 eldi. Jam biry$ld$r i;ime, arad$&$n$ bulamama hasre/i d%ldu, ayr$l$9 a/ei 9rü9lendi. Dâ Kabbî, haniesîle, hani behane ile % dele/e 9ausam diy%rum. 3u diyârda dünyâ bana erilse,9âinâ//a9iler emrimde %lsa, u1a9l$9 saray$nda d%s//an ayr$ yaama9 e yaban$l$&aal$ma9la raha/a 9auma9, muhabbe/in ar/$, seinin efas$ %lama1. 3ey/@
Gâresiz klbim ne 6üne dek krk d!rck, @rlk rsndn hstl ne kdr sürecek
Qs/âd$mdan, Me99e’de i9en ii//im@ Hindis/an’da Allah adam$ y%9/urB buyurdu. <iy%rlar 9i, hi;bir yer y%9/ur 9i, %rada bir merd bulunmas$n. Her yer byle 1â/lar$nbere9e/i ile durma9/ad$rB diye ar1 e//im. =nlar sâlihlerdir. Allah adamlar$ ba9ad$r. 5&erben Hindis/an’da birini rseydim, 9a'$s$nda müair %lurdumB buyurdu.
3a9a bir me9/?'@âd$ 5med’in %&luna nasîha/lerini bildirir@ 3ir eyler nderin e bireyler ya1$n
da, si1inle %lmad$&$m 1amanlar %nlar$ %9uma9la raha/layay$mB diye is/e9/ebulunuy%rsunu1. D%lumu1un büyü9leri, 9%nuaa9 e ya1aa9 birey b$ra9mad$lar. 7i1enasîha/im udur 9i4 dâimâ nefsini1e 9ar$ %lun, her 1aman ayre/ini1i, heâ eheeslerini1e muhalif ya'$n. Ameli anime/ bilin. 3u amel, ya'$laa9 i, dâimâ 9albini1i9%n/r%ldür. albini1de = arsa, =’nun 1i9ri duruy%rsa, %nu İslâm bilin, afle/ arsa 9üfrsay$n. A’1âlar$n$1$, bedenini1i 9ü;ü9 e büyü9 ünahlardan /emi1 /u/un. Gee-ündü1/beni1i e îmân$n$1$ yenileyin. albini1i iyi y%9lay$n. 3u fa9irden alm$ %ldu&unu1
a1îfelere deam edin. Her iin ba$ /bedir. Jbe ma9amlar$n$n s%nu y%9/ur. Ma9amlari;in /be, bina i;in /%'ra9 ibidir. J%'ra&$ %lmayan$n binas$ da y%9/ur. 3i1im e si1in i;in
Ha9î9a/en %ru; denilebilee9 birün %ru; ele e;medi. 3i1im hâlimi1, sabahleyinmüslüman 9al9ma9, bü/ün ünü ünahlarla e;irme9 e ya/ar9en /e9rar müslüman%lma9/$r. Kubâî@
'sk (e #üc!rd!r bizim her6ün iimiz,/rml d9ld! bizim tbmz brdmz,mn bize 6ülü9r, Cmürse lmkt,ât, nmz, 9r!c!m!z he: s t!tmkt.
3uün /âa/ e ibâde/ ü1ün/üsü ile 9ar$lama y%9/ur. Gün be ün, saa/ be saa/düme9/e %lan îmân$n /amamen elden i/memesi i;in, elime-i ehâde/le yenileme9lâ1$md$r. 5&er bu îmân dilde, /ehîd lisânda ise, /efî9, 9%layl$9 %lma1 e s%n nefes/e
saâde/ elden 9a;$r$l$r.mür s%na eri/i. Da ye/mibir %ldu. Ay e y$l ümîdi 9almad$. H%am$1a %lanseini1le bu fa9iri ne 1aman ha/$rlarsan$1, îmân, /ehîd, iyili9 e afiye/imi1e duabuyurunu1.B
H!E"N BİN "Û!$% ED-DECÎLÎ (E+-BG595î): Hanbelî me1hebi âlimlerinden. İsmi, Hüseyn bin D?suf bin Muhammed bin 5bî 7$rrî
ed-<eîlî’dir. 7%nra 3a&dadî nisbe/i ile an$ld$. ünyesi 5b? Abdullah %lu', 7irâüddînla9ab$ ile /an$n$rd$. 66* m. !26+# senesinde d%&du. Hanbelî f$9h$nda, 9$râa/, f$9$h, ferâi1,nahi e edebiyâ/ ilimlerinde ye/i/i.
ur’ân-$ 9erîmi daha 9ü;ü9 ya/a i9en e1berledi. Ha//â denilir 9i, 3e9âra s?resini i9iünde e Hâmîm# s?relerine 9adar da yedi ünde e1berlemi/i. 3a&dad’da4 İsmâil bin3a//al, Müfidüddîn el-Harbî, İbn-i <eâlîbî e daha ba9a âlimlerin, <$me9’da da4 5bü’l->e/h el-3a’lî, Hâf$1 Mü11î e di&er âlimlerin derslerinde bulundu. emâleddîn 3e11âr,Abdülhamîd bin üâ e ne9i âlimlerden bir;%&u, %na iâ1e/ di'l%ma# ermilerdi.:ei/li ilimlere âi/ bir;%9 9i/ab$ e1berledi. >$9$h/a Mu9nîB, nahide Iâ/$biyyeB e i9i
İBN-İ ABDİLBE## (M/;;e5 b, Ab5,+berr e-!üb3î): Iâfiî me1hebi f$9$h âlimlerinden e meh?r 9ad$lardan. İsmi, Muhammed bin
Abdilberr bin Dahyâ bin Ali bin Jemmâm bin D?suf bin M?sâ bin Jemmâm bin Hâmid es-7üb9î’dir. ünyesi 5bü’l-3e9â, la9ab$ da 3ehâüddîn idi. İbn-i AbdilberrB diye meh?r%ldu. ()( m. !")(# senesi Kebî’ul-eel ay$nda d%&du. 3ir;%9 âlimden ders ald$. Jefsîr,f$9$h, us?l, edebiyâ/, lüa/ e nahi ilimlerinde büyü9 bir âlim %lara9 ye/i/i. <$me9,Jrablus e M$s$r diyâr$ 9ad$l$9lar$na /ayin edildi. âd$as9erli9 a1îfesinde de bulundu. 3iraral$9, 3ey/-ül-mâl ilerine e9âle/ a1îfesini de yürü//ü. $yme/li eserler /e’lîf e//i. (((m. !"(+# senesi Kebî’ul-âh$r ay$n$n %nü;ünü ünü <$me9’da Iam’da# efa/ e//i.
İbn-i Abdilberr, asr$nda9i âlimlerin aras$nda en üs/ün ilme sâhi' %lan$ idi. Dü9se9 bir1e9âya e ;%9 derin bir /efe99üre sâhi'/i. Her mes’eleye â9$f %lu', delilleri ;%9 sa&lame 9ue/li idi.
İbn-i Haer diy%r 9i@ =, Ieyhülislâm 9abul edilen büyü9 âlimlerden %lu', her9es/araf$ndan 9adrü 9$yme/i bilinirdi. âd$l$9 ilerini yürü/ür9en erdi&i hü9ümler ;%9 sa&lam,9ue/li idi. 7an9i %, âdil 9arar erme9 hus?sunda bir sabah y$ld$1$ ibiydi. <inde birüne e ay mesâbesinde idi. Her /ürlü ilimde büyü9 bir âlim %lu', san9i ilim deni1i idi.Iâfiî me1hebinde9i âlimlerin imâm$ 9abul edildi. aman$nda9i âlimlerin reîsli&i 9endisine
erilmi/i. Me1hebinin na99a$ say$ld$. Jefsîr, lüa/, nahi e edebiyâ/ ilimlerinde /am birhüe/, 9ayna9 idi. Vs?l e f$9$hda 9endisine /âbi %lunan bir âlimdi. :%9 ibâde/
edenlerdendi. Her memle9e//e e her ehirde meh?r %lmu/u. 7elef-i sâlihînin,9endisinden ne yaayan d%&ru y%lda9i âlimlerin y%lundan hi; ayr$lmad$. <ers erir eher9ese faydal$ %lmaya ;al$$rd$. >e/âlar$ ile her9ese d%&ru y%lu s/erirdi. M$s$r eIam’da9i 9ad$l$9 a1îfesini en ü1el e9ilde yürü//ü.B
ehebî, Mu’emBinde diy%r 9i@ İbn-i Abdilberr, ilimde derya ibi %lan bir âlimdir.Her ilimde basîre/i, ine e derin bilisi ;%9 %lu', münâ1aralarda 9ar$s$nda duran 9imse
%lma1d$. Arab dili e edebiyâ/$na /am hâ9imdi. <in bililerine â9$f e /asaufda dayü9se9 idi.B
Dine İbn-i Haer diy%r 9i@ =, büyü9 bir âlim e münâ1ara ehli idi. :ei/li ilimleri9endisinde /%'lam$/$. 3ir;%9 eserler /asnif e//i. >$9$h ilmini4 u/b-üs-7inbâ/î’den, Med-ü1-en9el?nî’den, Allâme %neî’den, eyn-ül-e/nânî’den &rendi. Ayr$a ya9$n$,a9rabâs$ %lan Ja9$yyüddîn-i 7üb9î’den, 5bü’l-Hasen eh-0ahî’den, Oâlid İbniMüla99în’den, Celâl-ül-a1înî’den ilim /ahsîl e//i. 5b? Hayyân’dan hi; ayr$lma1d$. =, 7i//-ül-ü1erâ, Haâr, Ha/anî, Oânî e daha ba9a âlimlerden hadîs-i erîf dinleyi' riâye/e//i. =, <$me9’a eldi&inde, a9rabâs$ Ja9$yyüddîn-i 7üb9î’ye 9ad$l$9 ilerinde yard$m$l$9ya'/$. =nun %&lu Jâüddîn’in 9ad$l$9/an ayr$lmas$ndan s%nra, /e9 ba$na 9ad$l$&ahâ9imli&e# /ayin edildi. 7%nra Jrablus 9ad$l$&$na e/irildi. 3ir müdde/ s%nra âhire’yedndü e âd$as9er a1as9er# %lara9 /ayin edildi. Ayr$a 3ey/-ül-mâl ilerini de
ü1erine İbn-i Abdüsselâm, haf/an$n bir 9$sm$nda Iemâiyye Medresesi’nde, bir 9$sm$nda daVnu9-i Cemel Medresesi’nde ders eriy%rdu.
İbn-i Abdüsselâm, ("* m. !""*# senesinde büyü9 âlim mer bin addâh el-Heârî’nin efa/ e/mesi ü1erine, Cemâa 9ad$l$&$na /ayin edildi. ad$l$&$ s$ras$nda ha9%landan asla /a’i1 ermedi. Ha99$n yerini bulmas$ hus?sunda asla ;e9inmedi. 3uhus?s/a9i esâre/i ile bilinirdi. İbn-i Arefe, %nun 9ad$ /ayin edilmesini yle na9leder@
71üne ;%9 i’/imâd e//i&im birisi bana anla//$. Junus’/a ad$ İbn-i addâh efa/ edine,sul/ân$n melisinde bu me1? 9%nuuldu. Melis/e bulunanlardan birisi, İbn-iAbdüsselâm’$ /asiye e//i. 3unun ü1erine İbn-i addâh’$n yerine 9ad$ /ayin edildi.B
İbn-i Abdüsselâm, bilhassa f$9$h ilminde s1 sâhibi %lu', âlimlerin fe/âlar$ aras$nda/erih ya'abilme dereesinde bulunuy%rdu. =nun ya'/$&$ /erihlere, ayn$ as$rda ya$yanâlimlerden Halîl bin İshâ9 e ba9alar$ i’/imâd ederdi. İbn-i Abdüsselâm, a9lî e na9lîilimlerde ;%9 yü9se9 dereelere sâhib idi. <înin emir e yasa9lar$na uyma9/a e bunlar$yerine e/irme9/e ;%9 di99a/li idi. 3u hus?s/a 9$namalara asla i/ibâr e/me1di. 3üyü9,9ü;ü9 her9es %na hürme/ ederdi.
İbn-i Abdüsselâm’$n ya1m$ %ldu&u eserlerden ba1$lar$ unlard$r@ !- Ierhu Jenbîh-i/-/âlîb li fehmi el-fâ1i Câmi-ül-ümmehâ/ li İbn-il-Hâib@ <rdünü ü1’ü Mâli9î f$9h$nadâirdir. 3ir9a; ildli9 bir eserdir. 2- <îânü >e/ââ.
İBN-İ ADLÂN: Iâfiî me1hebi f$9$h âlimi. İsmi, Muhammed bin Ahmed bin =sman bin İbrâhim bin
Adlân bin Mahm?d bin Fâh$9 %lu', la9ab$ Iemsüddîn’dir. 66" m. !26*# senesindeM$s$r’da d%&du. (* m. !"*# senesinde Jâ’?ndan ebadan# âhire’de efa/ e//i.İbn-i Adlân4 el-İ11-ül-Harranî Hâf$1 5bî Muhammed ed-<imyâ/î, 0a11âm bin el-
Halîlî, 5bi’l-Hasen Ali bin 0asrullah, İbn-üs-7aâf e İbn-i <a9î9-$l-Wyd’den hadîs-i erîfdinledi. >$9$h ilmini, Ieyh Oeîhüddîn el-3ehensî’den, us?l-i f$9h$, Iemsüddîn Muhammedbin Mahm?d el-İsfehânî’den, nahi, Ieyh 3ehâüddîn bin en-0ahhâs’dan %9udu. >$9$hilminde ine bililere sâhi' %lu', fe/âlar erdi. Ja9$yyüddîn İbni <a9î9-$l-Wyd’den s%nrayerine e;ere9 hü9üm erdi. <aha s%nra 0âs$riyye <ele/i hü9ümdâr$ Muhammed binâlâ?n /araf$ndan Demen’e el;i %lara9 nderildi.
İbn-i Adlân, me1hebinin f$9$h bililerini iyi bilirdi. İlim sâhibleri aras$nda nde elene 9endisine dan$$lan, is/iâre edilen bir 1â/ idi. Ayr$a 9$râa/, us?l e Arab dilinide ;%9 iyibilirdi. >$9$h ilminde darb-$ mesel hâline elmi/i. e9i %lu', ;%9 ü1el 9%nuurdu. :%9h$1l$ e ei1 bir e9ilde mühim mes’eleleri a;$9lard$. Her9ese 9ar$ iyi daran$rd$.0âs$riyye Medresesi’nde ders erir9en, hâf$1 ur’ân-$ 9erîmden bir âye/ %9ur, % da âye/-i9erîme ha99$nda, 5hl-i sünne/ âlimlerinin bu hus?s/a9i u1un a;$9lamalar$n$ anla/$rd$. 5l-Celâl el-a1inî haa i//i&inde, %nun yerine e9âle/en ders erdi. 7ul/an 0âs$r’$nlümünden s%nra 9ad$as9erli9 ya'/$.
3irün İbn-i Adlân’a 9as$/l$ %lara94 5b? 3e9r es-7$ddî9 m$, y%9sa Ali bin 5bî Jâlib midaha üs/ündürRB diye s%ruldu&unda, ea' %lara94 7ahâbe %lma ba9$m$ndan 5b? 3e9r,eyamberimi1in salllahu aleyhi essellem#, a9rabâs$ %lma ba9$m$ndan da Ali bin 5bîJâblib daha üs/ündürB diyere9 fi/ne ;$9mas$na mâni %ldu.
İbn-i Adlân, Muh/asar-ül-Mü1enî’yi erh e//i. >a9a/ bu erhi /amamlayamad$.
5sneî de %nun ha99$nda yle deme9/edir@ İbn-i A9îl, nahi e beyân ilimlerinde
derin bir âlim idi. >$9$h e us?l-i f$9$h ilimlerini ;%9 ü1el i1ah eder e anla/$rd$. Cmer/ eheybe/li bir 1â/ idi.B İbn-i A9îl, ;ei/li ilimlere dâir bir;%9 eser ya1d$. 3unlardan ba1$lar$ unlard$r4 !-
nahi e edebiyâ/ ilimlerinde s1 sâhibi âlimlerden %ldu. endi beldesinin 7eyh-ül-hadîsiidi. Me99e, Medîne e Iam’a ilim &renme9 i;in i//i.
5l-Hâf$1 Iihâbüddîn bin Haer %nun ha99$nda4 Muhammed el-A9?lî, babas$ ededesi ibi Mus/ans$riyye Medresesi’nde müderris %lu', %nlar ibi ders erdi. Dine babas$ibi 0i1âmiyye Medresesi’nde de ders erdi. 3abas$, dedesi e 9endisi 3a&dad’$n büyü9âlimlerinden idiB deme9/edir.
Hâf$1 3urhânüddîn el-Halebî de %nun ha99$nda4 İbn-i A9?lî, büyü9 âlim %lu', bir;%9ilimde derin bili sâhibi idi. e9âs$ ;%9 9es9in idi. Her sene !)).))) yü1bin# dirhemdenfa1la 9a1an$ ard$. 3u 9a1an$n$n he'sini Allah r$1âs$ i;in harard$B deme9/edir.
Muhammed bin As9er el-3a&dâdî %lu', 9ünyesi 5b? eyd eya 5b? Muhammed’dir. Fa9ab$Iihâbüddîn’dir. İbn-i As9er diye /an$nm$/$r. 6** m. !2*6# senesi Muharrem ay$nda3a&dad’da 3âb-ül-51’de dünyâya elen İbn-i As9er rahme/ullahi aleyh#, ("2 m. !""2#senesi Ieal ay$nda %rada efa/ e//i.
aman$nda bulunan büyü9 âlimlerin s%hbe/lerinde ye/ien İbn-i As9er ha1re/leri4Muhammed bin 5ref el-Aleî, Muhammed bin 7a’îd İbn-ül-Hâ1in, Ali bin Muhamed el-İs/erâbâdî, İmâdüddîn İbn-ül-3a//al, İ11eddîn el->âr?sî, eynüddîn İbn-ül-Münîr e ba9aâlimlerden ilim &rendi. >$9$h, hadîs e di&er bir;%9 ilimde derin âlim %ldu. Jasauf
y%lunda da yü9se9 deree sâhibi idi. <ünyâya dü9ün %lma9/an u1a9, 1ühd e salâhd%&rulu9# sâhibi bir 1â/ idi. <eaml$ ibâde/ ederdi. İlim &renme9 e &re/me9ma9sad$yla ;%9 y%lulu9 ya'/$. Demen, Me99e e ba9a yerlere i//i. Müs/ens$riyyeMedresesi’nin müderrislerinden &re/im üyelerinden# idi. endisinden ilim &renenlerinen nde elenlerinden birisi %&lu Ierefüddîn Ahmed bin Abdurrahmân %lu', babas$ndans%nra ayn$ medresede müderris %ldu.
İbn-i As9er ha1re/lerinin /asnif e//i&i eserlerden ba1$lar$n$n isimleri yledir@ Câmi-ül-hayrâ/, el-Mu’/emed, el-Wdde/ü fî erh-ül-umde, el-Mu9/eber fî feâid-i Mâli9 bin 5nes.
İBN-İ BÂ#İZÎ: >$9$h, hadîs e /efsîr âlimi. İsmi, Hibe/ullah bin Abdürrahîm bin İbrâhim bin
Hibe/ullah bin Müslim bin Hibe/ullah el-Cüheynî el-Hameî %lu', 9ünyesi 5bü’l-âs$m’d$r.Fa9ab$ Ierâfüddîn’dir. 6*+ m. !2*(# senesi Kama1ân-$ erîf ay$n$n beinde Hamaehrinde d%&du. (28 m. !"28# senesi il9a’de ay$n$n yirmidrdünde ya/s$ nama1$ndans%nra Hama’da efa/ e//i.
İbn-i 3ari1î, ne baba e dedesinden ilim &rendi e hadîs-i erîf dinledi. <ahas%nra İ11üddîn el->âr?sî, Cemâlüddîn bin Mâli9 e ba9alar$ndan hadîs-i erîf dinledi.İ11üddîn bin Abdüsselâm, 0emüddîn el-3âderâi, Keîdüddîn el-A//âr, 5b? Iâme e ba9aâlimlerden iâ1e/ di'l%ma# ald$. endisinden4 e1-ehebî e ba9alar$ ilim &reni', hadîs-ierîf riâye/inde bulundular.
İbn-i 3ari1î, Iam blesinde 9endisine dan$$lan, s1 e daran$lar$ esî9a sene/#%lan bir 1â/ idi. Iâfiî me1hebinde %lu', me1hebinin bilileri %ndan s%rulurdu. Ayr$a ;ei/li
5sneî de %nun ha99$nda@ İlimde derin bir imâm idi. 7âlih, hay$rl$, ilme e ilmiyaymaya â$9 idi. Jalebeye ;%9 ü1el muâmelede bulunurdu. :%9 9imseler ilim &renme9i;in %na 9%/uB deme9/edir.
İmâm-$ 7üb9î ise %nun ha99$nda yle deme9/edir@ Iam iar$nda9i Iâfiî me1hebireîsli&i, İbn-i 3ari1î ile s%n buldu. İlmi ;%9 seerdi. >$9$hda mü/ehass$s e derin bili sâhibiidi. 3abas$n$n la9ab$ 0emüddîn, dedesinin 9i de Iemsüddîn idi.B
İBN-İ BA''Û'A (Eb? Ab5++/ M/;;e5 'î): Mâli9î me1hebi f$9$h âlimi, seyyah. İsmi, Muhammed bin Abdullah bin Muhammed
bin İbrâhim’dir. 5b? Abdullah 9ünyesini ald$. ()" m. !")"# y$l$nda u1ey-3a/$ Afri9a>as# ehirlerinden Jana’da d%&du. <%&um yerine nisbe/le Janî denildi. Dirmii9i ya$na9adar ilim /ahsîli ile meul %ldu. <aha s%nra yirmid%9u1 sene dünyân$n ;ei/li yerlerineseyaha/lerde bulundu. Memle9e/ine dnü' bir müdde/ yaad$9/an s%nra, d%&um yeri %lanJana’da (() m. !"68# senesinde efa/ e//i.
İbn-i 3a//?/a, 9ü;ü9 ya/a ilim /ahsîline balad$. Jemel din bililerini e âle/yard$m$# ilimleri &rendi. Arabî ilimler e Mâli9î me1hebi f$9$h bililerinde âlim %ldu.Jana’da /ahsîlini /amamlad$9/an s%nra, yirmii9i ya$nda i9en ha ya'ma9 ma9sad$ylamemle9e/inden ayr$ld$. 3u y%lulu&unda, u&rad$&$ yerlerde9i âmileri, medreseleri e/ürbeleri 1iyâre/ edi' hal9a a’1 e nasîha/ e//i. Gi//i&i her beldenin ileri elenleriyle emeh?r 9imselerle /an$$', alâ9a e il/ifâ/ rdü. 3ylee %nda, İslâm memle9e/lerinie1me9 heesi uyand$. 3u ma9sadla yirmid%9u1 y$l süren ü; ayr$ seyaha/e ;$9/$. İl9seyaha/inde M$s$r, 7uriye, Anad%lu, İran, Wra9, Hia1, Jür9is/an, =r/a Asya, :in, Hindis/an,7uma/ra e daha bir;%9 ül9eleri e1di e yirmibe y$l s%nra, a/an$ %lan Jana’ya dndü.3ir süre s%nra i9ini seyaha/ine ;$9ara9, İs'anya’da9i 5ndülüs İslâm ül9elerini e>ransa’n$n ba1$ yerlerini e1di. <aha s%nra ü;ünü seyaha/ine ;$9$', 3üyü9 7ahra, 7udan,=r/a e u1ey Afri9a ül9elerini d%la/$. 3ü/ün mrünü seyaha/le e;iri', % a9i//e9iâs$/alarla ya'$lmas$ im9âns$1 say$laa9 9adar u1un seyaha/ler ya'ara9, müslümanlar emüslümanl$9la ir/ibâ/$ %lan bü/ün memle9e/leri e1di. =ralar$n /ârihî, %&rafî, e/ni9 e9ül/ürel durumlar$ ha99$nda ma’l?ma/ e bili sâhibi %ldu. Gi//i&i yerlerde4 9ad$l$9, el;ili9ibi a1îfeler de îfâ e//i.
İbn-i 3a//?/a, d%la/$&$ her yerde ül9enin he9imleri, ileri elenleri e her /aba9adan
9imse ile /an$/$. =nlar$n âde/lerini, /relerini, yaay$lar$n$, yedi9lerini, i;/i9lerini ;%9 inebir e9ilde /esbi/ e//i. Hü9ümdârlar$n, ma9am sâhi'lerinin anlama1l$9lar$na, müâdele e
saalar$na âi/ nemli bilileri n%/ e//i. 7eyaha/leri s%nunda a/an$ Jana’ya dndü&ünde,/u//u&u n%/lar$, rü' ii//i&i mühim hâdiseleri, >as Merinî 7ul/ân$ 5b? İnan’$n ar1usuü1erine, 9â/ib İbn-i Ce1î’ye anla//$. İbn-i Ce1î, ba1$ /ârihî e9si9li9leri de ilâe edere9,eseri (+6 m. !"++# y$l$nda /amamlad$. Juhfe/-ün-nü1âr fî arâib-il-emsâl e aâib-il-esfârB ad$ erilen e 9$saa K$hleB eya 7eyaha/nameB diye bilinen eser, 7ul/an 5b?İnan’a /a9dim edildi.
Memle9e/imi1de İbn-i 3a//?/a 7eyaha/namesi ad$yla da /an$nan bu eser, ya1$ld$&$asr$n İslâm ül9eleri e di&er ül9elerin /ârihi, %&rafyas$, f%l9l%r e e/n%l%Uisi, dinî, i;/imaîe ilmî durumu ha99$nda 9$yme/li, sa&lam e ayd$nla/$$ bililer ermi, Hin/ fa9irlerinden,Anad%lu ahîlerinden, İran’da9i 3â/$nîli9 hare9e/inden bahse/mi/ir. Ayr$a, rü' ii//i&iba1$ âlim e elîler, meh?r 1iyâre/âhlar ha99$nda men9$beler e 9$sa biy%rafi9 bililerde ermi/ir. 3ü/ün bu 1elli9leri sebebiyle, 7eyaha/name’si, %r/a;a& İslâm dünyâs$n$ns%sy%9ül/ürel seiye e ya'$s$na büyü9 l;üde $$9 /u/an mühim eserlerden biri %lara99abul edilmi/ir.
İbn-i 3a//?/a’n$n 7eyaha/nâme’si, =smanl$ sul/anlar$ndan 3eini Mehmed KeâdHân’$n 9â/i'lerinden Muhammed Ierîf aa /araf$ndan Jür9;eye ;erilere9, i9i ild hâlindebas$lm$/$r. >rans$1aya ;erilere9, Araba me/ni ile birli9/e dr/ ild hâlinde aris’deyay$nlanan bu eser, Araba me/ni esas al$nara9 M$s$r’da da bas/$r$lm$/$r.
İbn-i 3a//?/a, eserinin ;ei/li blümlerinde, e1mi %ldu&u İslâm memle9e/lerinderü' ii//i&i eliyân$n 9erâme/lerinden de bahse/me9/edir. 3unlardan biri yledir@ 5bü’l-Hasen Iâ1ilî rahme/ullahi aleyh#, her sene ha ibâde/ini ya'ma9 i;in
yere yerle/irdi. 3ylee hau1a ben1er bir yer 9ald$. İnsanlar$n nama1 9$lma9 i;inbirbirleri ile yar$/$&$ bir yerdir.
Ma9âm-$ İbrâhim’in yeri, â’be-i mua11aman$n 9a'$s$ e Kü9n-i Wra9î aras$ndad$r.â’be-i mua11ama y$9and$&$ 1aman, suyu bu ma9amdan d9ülürdü. = ma9âm, â’be-imua11aman$n 9a'$s$na meyillidir. Q1erinde bir 9ubbe e al/$nda bir muhafa1a ard$r.Muhafa1a, i;ine insan$n eli irdi&i 1aman 'arma9lar$n$n ulaabilee&i bir b%lu9 bulunan
demir bir 9afes/ir. afes 9ili/lidir. Jaaf ya'$l$na, i9i re9’a/ nama1 9$l$naa9 bir yer ard$r.Kes?lullah sallallahü aleyhi e sellem Mesidi harama irdi&i 1aman, â’be-i mua11amayaeldi. Dedi defâ /aaf e//i. 7%nra Ma9âm-$ İbrâhim’e eldi, selâm erdi e4 “Bette%ızmin makâm4ı )brâ%!me musallâ( 3e9âra-!2+# %9udu. Ar9as$ndan i9i re9’a/ nama19$ld$. 3i1 de =’nun ibi ya'/$9.
Ze;ze; 3y: em1em 9uyusunun 9ubbesi, Haer-ül-5sed hi1as$na /e9âbüleder. Haer-ül-5sed ile em1em aras$nda 2* ad$m mesâfe ard$r. Ma9âm-$ İbrâhim,em1em 9uyusunun sa&$nda, 9esine !) ad$m u1a9l$9/ad$r. em1em 9uyusunun9ubbesinin i;i beya1 mermerlerle denmi e 9ubbenin %r/as$ndan em1em 9uyusuayd$nla/$lm$/$r. â’be-i mua11ama duar$ /araf$na meyillidir. uyu 9urunla 9a'lanm$,mermerden rülmü/ür. :eresi *) 9ar$, yerden yü9se9li&i *,+ 9ar$/$r. uyunun derinli&i%nbir adam b%yudur. Anla/$ld$&$na re, 9uyunun suyu her Cuma eesi 1iyâdeleir.
em1em 9uyusunun 9ubbesinin 9a'$s$ d%&u /araf/ad$r. ubbenin i;inde, enili&i bir 9ar$e derinli&i bir 9ar$, yerden yü9se9li&i be 9ar$ %lan bir ad$ran ard$r. =radan abdes/i;in su d%ldurulur, e/râf$nda abdes/ alan 9iilerin %/urabilee&i %/ura9lar ard$r.
7er <a&$’ndad$r. 51ra9î, eserinde 7er <a&$’n$n, Kes?lullaha salllahu aleyhi essellem#4 3ana elS 5y Muhammed banaS 7enden ne ye/mi 'eyamberi ben misâfir e//imB diye
isyan9ârlar$n efâa/;isi, eel9ilerin e s%nra9ilerin efendisi Kes?lullah$ salllahu aleyhiessellem# selâmlad$9. 5n ya9$n d%s/u e ar9ada$ H1. 5b? 3e9r e H1. mer’e selâmerdi9. 3u 1iyâre//en i;imi1e yle bir mu/lulu9 e saâde/ d%ldu 9i, bu büyü9 ni’me/lerieren Allahü /eâlâya ü9re//i9.
K9,y?@5 =Ir5ü3+er,;5e bz2+r2: âsiy?n, Iam ehrinin 9u1eyinde birda&d$r. = da&$n e/e&inde 7âlihiyye ehri ard$r. 7âlihiyye, 'eyamberler beldesi %ldu&ui;in, mübâre9 bir ehirdir. Grdü9lerimden biri, İbrâhim aleyhisselâm$n d%&du&uma&arad$r. = ma&ara, u1un, dar e ü1erinde büyü9 bir mesid bulunan bir yerdir. =radabüyü9 bir manas/$r ard$r. 3u ma&aradan, y$ld$1, ay e üne rünür. = ma&aran$n üs//araflar$nda, İbrâhim’in aleyhisselâm# ;$9/$&$ ma9am ard$r.
Garbda rdü9lerimden birisi de, an ma&aras$Bd$r. = ma&aran$n bulundu&u da&$nü1erinde, Adem’in aleyhisselâm# %&lu Hâbil’in 9an$ ard$r. Allahü /eâlâ, %nu /a ü1erinde
9$rm$1$ bir i1 %lara9 muhafa1a buyurdu. =ras$, âbil’in Hâbil’i ldürü' sa9lad$&$ ma&arad$r.0a9l %lunur 9i@ 3u ma&arada4 İbrâhim aleyhisselâm#, M?sâ aleyhisselâm#, Nsâaleyhisselâm#, 5yy?b aleyhisselâm# e F?/ aleyhisselâm# nama1 9$lm$lard$r. =nunü1erinde merdienle ;$9$lan sa&lam bir mesid ard$r. =rada her erembe e a1ar/esiünleri a;$lan, misâfirlerin 9alabilee&i eler e ma&arada ya9$lan 9andil e lambalarard$r.
=rada rdü9lerimden biri de, da&$n en yü9se9 n%9/as$nda9i ma&arad$r. Pdem’ealeyhisselâm# nisbe/ edilir. A;l$9 ma&aras$ %lara9 bilinir. Q1erine bir mesid ya'$lm$/$r.De/mi eyamberden aleyhisselâm# herbiri, 9uru e9me9 yiyere9 bu ma&arada 9alm$lar.3iri efa/ edine, bir di&eri yerine e;mi/ir. 3urada9i mesidde ma&arada, ee-ündü1ya9$lan 9andiller ard$r. 3uran$n ba9$lmas$ e eli' idenlere hi1me/ i;in ;ei/li a9$flarard$r.
>erâdis 9a'$s$ ile asiyun <a&$ aras$nda yediyü1 eya ye/mibin eyamberinmedf?n %ldu&u sylenir. Ayr$a ehrin d$$nda, sâlihlerin e eyamberlerin medf?n%ldu&u es9i bir me1arl$9 ard$r.B
İbn-i 3a//?/a, 7eyaha/namesinde, Anad%lu’da9i ahilerden yle bahse/me9/edir@ Ahî4 9arde, Ahîli9 de 9ardeli9 ma’nâs$ndad$r. Ahîler, Anad%lu’ya yerlemi bulunanJür9menlerin yaad$9lar$ heryerde4 ehir, 9asaba e 9ylerde bulunma9/ad$rlar. 3unlarsan’a/ sâhibi 9imseler %lu', e;imlerini /emin e/me9 ü1ere bir mesle9/e ;al$anlardanmeydana elen e birbirleriyle yard$mlaan bir /%'lulu9dur. Memle9e/lerine elenyaban$lar$ 9ar$layan, %nlarla ililenere9 bü/ün ih/iyâ;lar$n$ /emin eden e ha9s$1l$9lar$nleyen 9imselerdir. 3unlar$n e e rne9lerine dünyân$n hi;bir yerinde ras/lama9müm9ün de&ildir. Anad%lu’da bir ehre irdi&imi1 s$rada, ;ar$dan e;er9en dü99ânlardan;$9an bir 9$s$m insanlar, bindi&imi1 hayanlar$ ;eirere9 yularlar$ndan as$ld$lar. 3ir ba9aru' ise, bunlar$ durdurara9, %nlar da hayanlar$m$1$n yular$ndan /u//ular. 3irbirleriyle
;e9imeye balad$lar. Aralar$nda ;e9ime u1ay$na, 9%nu/u9lar$n$ da anl$yamad$&$m$1dan9%r9maya balay$', mal$m$1a e an$m$1a 9asde//i9lerini 1anne//i9. 0ihâye/ Araba bilen,
İBN-İ BELBÂN (A+, b, M/;;e5): Hanefî me1hebi f$9$h âlimlerinden. İsmi, Ali bin 3elbân bin Abdullah el->ârisî el-
M$srî, la9ab$ Alâüddîn e 9ünyesi 5bü’l-Hasen’dir. 6(+ m. !2(6# senesinde d%&du. ("m. !""# senesinde Ieal ay$n$n (. ünü âhire’de efa/ e//i.
Hanefî me1hebi âlimlerinden %lan İbn-i 3elbân, ilim /ahsîline 9ü;ü9 ya/a balad$.<imya/î, Muhammed bin Ali bin 7a’d, 3ehâüddîn İbni Asâ9ir, Alâüddîn-i %neî, 5bü’l-Abbâs es-7er?î, >ahrüddîn İbni Jür9mânî, 5b? Hayyân en-0ahî e daha bir;%9 âlimdenilim &rendi. >$9$h, /efsîr, us?l, hadîs, nahi, na1m iir# e daha bir;%9 ilimde yü9seldi.>e/â ma9am$na eldi. Jalebelerine, ders erirdi.
İmâm-$ ehebî diy%r 9i@ İbn-i 3elbân rahme/ullahi aleyh#, anlay$$ 9ue/li,mü1â9eresi ü1el bir 1â/ idi. Ie9il e email ba9$m$ndan da ya9$$9l$ e deaml$üleryü1lü bir 1â/ idi. Her9ese iyili9 e/meye ;al$$r, hi; 9imseyi ü1me1di. İnsanl$9 iâb$birisi ha/â ya'$' 9endisini ü1se e s$9$n/$ erse, %nlar$ affedi' iyili9le mu9âbeledebulunurdu. >a9a/ Allahü /eâlâya 9ar$ elenlere, dîn-i İslâma dümanl$9 edenlere 9ar$âye/ idde/li e elalli idi. <in ayre/i denilen bu s$fa/ 9endisinde ;%9 a;$9 bir e9ilderülürdü. İslâmiye/in 9$yme/ erdi&i, üs/ün /u//u&u mu9addes de&erlere sald$r$lmas$na,%nlar$n 9/ülenmesine, din dümanlar$ /araf$ndan /ah9ir edilmesine /ahammül edeme1di.endisini seenlere de, din dümanlar$na 9ar$ byle %lunmas$n$ /asiye ederdi. Her hâliİslâmiye/e uyun idi. İslâmiye/in ah9âm$na uyara9 ünah ilemedi&i ibi, yine %nun biremri %ldu&u i;in 9anunlara da 9ar$ elme1, bylee su; da ileme1di. 3u hâlleri ile
her9es /araf$ndan 'e9 seilir, hürme/ edilir e s1leri, dinleyenlere /esirli %lurdu. 3ir9a;9ii aras$nda bir erinli9, anlama1l$9 meydana else, ilmi e sü9?nu e d%&ru s1lü
Hadîs e Mâli9î me1hebi f$9$h âlimi. İsmi, Muhammed bin Câbir bin Muhammed binâs$m bin Muhammed el-aysî el-Oâdî Aî el-5ndülüsî e/-J?nusî %lu', 9ünyesi 5b?Abdullah’/$r. Fa9ab$ ise Iemsüddîn’dir. Aslen Oâdî Pl$d$r. 6(" m. !2(*# senesi Cemâ1il-âhir ay$nda Junus’/a d%&du. (* m. !""8# senesi Kebî’ul-eel ayn$da Junus’/a /â’?n’danefa/ e//i.
İbn-i Câbir4 babas$ndan, İbn-i Gamma1, 5b? İshâ9 bin Abdürrafî, Halef binAbdüla1î1, D?nus bin İbrâhim, 5b? Muhammed bin Hâr?n’dan hadîs-i erîf dinledi. 5bü’l-âs$m bin Nsâ el-3irî, Ahmed bin M?sâ e bir;%9 âlimden 9$râa/ ilmini &rendi. 7%nra ilim&renme9 i;in seyaha/ler ya'/$. <$me9’da 3ehâ bin Asâ9ir’den, Me99e’de KadîJaberî’den, M$s$r’da Ca’berî’den e Ali bin mer el-Oânî’den, İs9enderiyye’deAbdurrahmân bin Mahluf’/an hadîs-i erîf dinledi. Me99e’de 5b? Muhammed Abdullah binAbdülha9’dan 9$râa/ ilmini &rendi. İ9i sefer ya'/$&$ bu ilmî seyaha/lerinin il9inde 2)
ya$nda, i9inisinde ise "* ya$nda idi.İbn-i Câbir, f$9$h, nahi, lüa/, hadîs e 9$râa/ ilimlerinde âlim idi. endisinden, İbn-iHaer-i As9alânî’nin h%as$ 5b? İshâ9 Jen?hî hadîs ilmini &rendi. Ayr$a M$s$r, Iam,İs9enderiyye’de bir;%9 âlim İbn-i Câbir’den ilim &rendi e hadîs-i erîf dinledi.Jalebelerinin en meh?rlar$4 Fisânüddîn ibni Ha/îb, İbn-i Hald?n e İbn-i Mer1?9 idi.
Câbir a9?r %lu', /iare/ y%luyla 9a1and$&$ a1 bir mal ile ye/inirdi. İ9ini y%lulu&unda ;%9hadîs-i erîf dinledi. $r9 ehri d%la/$. $r9 defâ İmâm-$ Mâli9’in Mua//a’ adl$ eserini edaha ba9a eserleri İbn-i Gammâ1’dan %9udu. Gü1el ahlâ9 sâhibi, 9ibar bir 1â/ idi. İbn-iMer1?9 %nun ailesinin ;%9 9alabal$9 %ldu&unu bildirdi.
3edr 0abl?sî %nun ha99$nda4 İbn-i Câbir, ilmiyle âmil bir 1â/ idi. İlmî seyaha/lerdens%nra memle9e/ine dndü. (* m. !""8# senesi Kebî’ul-eel ay$nda /â’undan Junus’/aefa/ e//i. Muhammed ad$nda bir %&lu %lu', 3us/a 9ad$l$&$ ya'/$. İbn-i Hald?n, İbn-i Câbir’iJunus’/a muhaddislerin İmâm$ %lara9 asf ederB deme9/edir.
İbn-i Mer1?9 ise yle deme9/edir@ İbn-i Câbirden il9 ne âhire’de, s%nra da>as’/a ilim %9udum. Ayr$a 3eâye, Mehdiyye e Jilmsan’da da %ndan ilim &rendim.B
İBN-İ CEMÂA (M/;;e5 b, İbr9/,;): Iâfiî me1hebi f$9$h âlimlerinin büyü9lerinden e 9âd’$l-9udâ/. İsmi, Muhammed bin
İbrâhim bin 7a’dullah bin Cemâa bin Ali bin Cemâa bin Hâ1im bin 7ahr el-inânî el-Hameî %lu', 9ünyesi 5b? Abdullah, la9ab$ 3edrüddîn’dir. İbn-i Cemâa diye /an$nm$/$r.6" m. !2*!# senesi Kebî’ul-âh$r ay$n$n *. ünü 7uriye’de bulunan Hama ehrinded%&du. ("" m. !"""# senesi Cemâ1il-eel ay$n$n 2!. ününe ras/layan a1ar/esi eesi
menâsi9B, 5l-Mu9annes fî feâid-i /e9râr-il-9asasB, 5l-Menhel-ür-reî fî ul?m-i hadîs-in-0ebeîB. 3unlardan ayr$a, ur’ân-$ 9erîm âye/lerinden laf1 e ma’nâ ynüyle birbirineben1eyenlerin aralar$nda9i far9lar$ ;%9 ü1el e9ilde a;$9layan ef-ül-me’ânî isimli eseriile as/r%n%mi ilmine dâir er-Kisâle fil-9elâm alel-us/urlâb isimli eseri e ba9a 9i/a'lar$ard$r.
ef-ül-me’ânî isimli eserinde, Allahü /eâlân$n 3esmele-i erîfede bulunan Kahmân
e Kahîm isimlerini a;$9lar9en buyuruy%r 9i@ KahmânB 9elimesi, fa’lânB e1ninde bir9elimedir. 3u e1in, bir eyin ;%9lu&unda mübala&a e/me9 i;in 9ullan$l$r. 3ununla berâber,deaml$l$9 bildirmesi ere9me1. Da’nî enelli9le eli' e;ii eyler i;in 9ullan$l$r. Ge;ii birhâli bildirir. Meselâ ayn$ e1inde %lan GadbânB 9elimesi, bir eye a$r$ 9$1m$, ;%9sinirlenmi bir 9imsenin hâlini bildirir. >a9a/ bu 9$1$nl$&$n$n deaml$ %lara9 he' yle%ldu&unu bildirme1. Da’nî ;%9 idde/li %lma9la berâber, 9$1$nl$&$n$n e;ii %ldu&unus/erir. Allahü /eâlân$n Kahmân s$fa/$ da byledir. Kahîm ism-i erîfi ise, fa’îlB e1nindebir 9elimedir. 3u e1inde %lan 9elimeler ise % s$fa/$n, % 9elimenin ma’nâs$n$n deaml$%ldu&unu s/erir. Meselâ, bir insan$n, nâ1i9, 9ibar, h% hâl sâhibi %ldu&unu bildirme9 i;in,fa’îl e1ninde %lan arif 9elimesi 9ullan$l$r 9i, bu s$fa/lar$n$n deaml$ %ldu&unu, e;ii%lmad$&$n$ ifâde eder.
3u i1ahlara re Kahmân, Allahü /eâlân$n rahme/inin ;%9 b%l e eni %ldu&unu,
fa9a/ bu isme ba&l$ %lan rahme/inin bir müdde/ s%nra s%n bulaa&$n$ s/erme9/edir.Kahmân bu ma’nâya elme9/edir. Kahim ise, Allahü /eâlân$n rahme/inin fe9alâde, fa1lafa1la, b%l e eni %ldu&unu, bununla berâber, Allahü /eâlân$n bu isme ba&l$ %lanmerhame/inin daimî e s%nsu1 %laa&$n$, hi; bi/meyee&ini ifâde e/me9/edir. 3uma’nâlara ba&l$ %lara9, Kahmân ism-i erîfinin ma’nâs$4 Allahü /eâlâ, mü’min, 9âfir ay$rde/me9si1in dünyâda bü/ün insanlara a$yara9, fâideli eyleri yara/$' her9esenderme9/edir. $yâme/ 9%'/u9/an s%nra, bu rahme/i s%n bulaa9/$r. Kahim ism-ierîfinin ma’nâs$ ise4 Allahü /eâlân$n s%nsu1 rahme/inin, âh$re//e mü’min %lanlara, îmânile lmü %lanlara, hi; bi/meden, deaml$ %lara9 elee&ini, bunun nihâye/i %lmayaa&$n$s/erme9/edir. Kahîm ismi, Kahmân ismine re ma’nâs$ daha eni e deaml$ %ldu&uhâlde, 3esmele-i erîfede ne4 Kahmân’$n s%nra Kahîm’in sylenmesinin sebebi,Kahmân’$n ma’nâs$n$n neye dünyâya# Kahîm’in ma’nâs$n$n ise s%nraya âhire/e#
mahs?s %ldu&undand$r. İ/e bu sebe'/en d%lay$, Allahü /eâlâ i;in, Kahmân-üd-dünyâB e Kahîm-ül-âh$re/B denir. İmâm-$ 7üb9î ha1re/leri bu ifadeleri na9leder9en4 İbn-iCemâa’dan ne bu ineli9leri byle i1ah eden ba9a bir 1â/ bilmiy%ru1B buyurma9/ad$r.
İBN-İ DAKÎK-$L-"D: Hadîs, us?l, nahi, edebiyâ/ e Iâfiî f$9$h âlimi. Iâir e ha/îb. İsmi, Muhammed bin
Ali bin Oehb bin Mu/î bin 5bi’/-Jâa/’/$r. 5bü’l->e/h 9ünyesini alm$, ueyr’î nisbe/ edili',Ja9$yyüddîn la9ab$ erilmi/ir. İbn-i <a9î9-ül-Wyd nâm$yla meh?rdur. 62+ m. !228#senesinde $1$ldeni1’le Hia1 aras$nda9i Denba’ ehrinde d%&du. Iam e M$s$r’a i//i. ()2m. !")2# senesinde âhire’de efa/ e//i.
Ja9$yyüddîn İbni <a9î9-ül-Wyd d%&una, babas$ <a9î9-ül-Wyd, %nu Me99e-imü9erremeye /ürdü. ua&$na al$' %nunla berâber â’be-i mua11amay$ /aaf eyledi.<aha s%nra da Allahü /eâlâya münâaa//a bulunu', ;%u&unun Plim e ilmiyle âmilB%lmas$ i;in yalard$. <uas$n$n 9abul %ldu&u 9albine ilhâm %lundu. Memle9e/ine dnü',elâd$n$ en iyi e9ilde ye/i/irme9 i;in ayre/ e//i. ü;ü9 ya/an i/ibâren %na ur’ân-$9erîm &re//i. Arabay$ en iyi 9%nuan abîleler aras$na /ürdü. =&luna, dinin /emelbililerini, hadîs e Mâli9î me1hebi f$9$h ilmini &re//i. ur’ân-$ 9erîm 9$râa/inde ;%9ilerleyen İbn-i <a9î9-ül-lyd, hadîs-i erîf &renme9 i;in <$me9, İs9enderiyye e dahaba9a yerlere i//i. 3abas$ndan, 3ehâüddîn 5b? Hasen bin Hîbe/ullah bin 7elâme,Abdüla1îm Mün1irî, 5b? Hasen Muhammed bin 5neb, 5b? Abdullah bin Abdurrahmân7?fî, 5b? Ali Hasen bin Muhammed bin Ahmed bin Muhammed Jeymî, 5b? Abbâs Ahmedbin Abdüddâim, 5bü’l-Hasen Abdülehhâb bin Hasen bin Muhammed bin Hasen <$me9i,
5b? Hasen Ali bin Ahmed bin Abdülâhid Ma9disi, âd$’l-9udâ/ 5bü’l-Meâlî, Muhammedbin Ali bin Muhammed uraî, 5bü’l-Meâlî Ahmed bin Abdüsselâm bin Mu/ahhar, 5bü’l-Hasen Abdülla/îf bin İsmâil 5bü’l-Hasen Dahyâ A//âr, 0eîb 5bü’l->ere e daha bir;%9âlimin ilminden is/ifâde e//i. H%alar$ndan duydu9lar$n$ ya1$' e1berledi. Dü1bin hadîs-ierîfi e1berden bilirdi.
Mâli9î e Iâfiî me1hebi f$9$h bililerinde e us?l bililerinde s1 sâhibi %ldu. Jârih,Arabî bililer e a9lî ilimlerde ;%9 ileri idi. aman$nda9i âlimlerden ba1$lar$ %nunmü/ehidli9 ma9am$na yü9seldi&ini sylediler. İmâm$ 7üb9î, Ja9ayyüddîn İbni <a9î9-ul-Wyd’in her as$rda nderilen e dîne 9ar$an bid’a/leri ay$9layan müeddidlerden%ldu&unuB syledi. =, hi; ü'he e /ereddü/sü1 d%&ru y%lun y%lusu idi. Her ynüyleüs/ün s$fa/lara, maddî maneî ü1elli9lere sâhi' idi. <înî mes’eleleri halle/me9/e, suâllereuyun ea' bulma9/a ;%9 mâhir idi. 3ir mes’elelenin i;inden ;$9amayana hemen yard$m
Allahü /eâlâya ula/$ran en sa&lam y%l %ldu&undan /a9âya, ya’nî haram eü'helilerden sa9$nmaya ya'$/$. aman$n$n âlimlerinden hi;birinin /a9a/e/iremeyee9leri ara/$rma e ineleme iini üs/lendi. 5lde e//i&i me9i e ma9amlarla%yalanmay$ b$ra9ara9 e ;e9imelerden u1a9 9alara9, din e ilim y%lunda %ldu. İlmi e%nunla amel e/meyi 9endisine en üs/ün a1îfe 9abul e//i. İ/e bundan d%lay$d$r 9i, yü1sene s%nra, bir büyü9 1â/ %nun ha99$nda yle buyurmu/ur@ İnsanlar aras$nda %nunibisini rmedim. İlim, din e ne1â9e/ sâhibi idi. 3undan d%lay$ da, 9adri, ma9am e ünübüyü9 %ldu. Ha9î9a/en 9im ilim a&a$ e9erse, eref meyesi /%'lar, i/e bu 1â/, her9esin9abul e//i&i fa1île/lerin he'sini 9endisinde /%'lad$. Her ü1el i 9endinde idi. Ha9î9a/en9endisi ha99$nda4 aman, %nun ibisine 'e9 ras/lamad$B denilse yeridir.B
Muhaddîs >e/huddîn Muhammed el-Da’merî, %nun ha99$nda yle buyurdu@ =nunibisini rmedim. =ndan daha büyü9 bir ba9a 1â//an %9umad$m. 3ü/ün ilimlere sâhi'bir 1â/ idi. İlimlerin bü/ün dallar$nda mü/ehass$s idi. Hadîs-i erîfleri ay$rma9/a, râîleriha99$nda ma’l?mâ/ sâhibi %lma9/a a9ranlar$ndan nde idi. aman$n$n bir /anesi idi. 3umes’eleyi en iyi bilendi.B i/âb e sünne//en hü9üm ;$9arma9 e ;$9ar$lan hü9müa;$9lama9 9%nusunda iyi bir dereede idi. A9$llar$ durduran, ba9alar$n$n i;inde b%&ulu'9ald$9lar$ 9%nular$ a;$9lama9/a her9esi hayre//e b$ra9aa9 bir a9la e fi9re mâli9 idi.ad$l$&$ esnas$nda erdi&i 9ararlarla ;%9 iyi bir rne9 %lmu/u. 3u hay$rl$ ilerinden bir
/anesi yle idi@ = 1amanda hâ9imler, mah9emeye ü1erlerine bir al alara9 ;$9arlard$.ad$ Ja9$yyüddîn, ü1erine yünden ya'$lm$ bir 9uma alara9 ;$9/$. 3u hâl, %ndan s%nra
ya1d$m. 3ir defâs$nda ar9as$nda idiy%rdum, birden bana dndü e 5y fa9îhS 3ana elenhaberlere re, beni hie/misinB dedi. 3en bunun ü1erine bir müdde/ sus/um. = deamedere94 Hiini %9uB dedi e $srâr e//i. 3en de4 Da1$9lar %lsun 1ühd senden /amameni/mi. Anlad$m 9i, sen ründü&ün ibi de&ilsin. <ünyâya yneldin, dünyâ adamlar$ ile%/uru' 9al9$y%rsun. 5&er bunda ebr %lsayd$, % 1aman ma’1ur %lurdunB dedim. 3u hiidinledi9/en s%nra bir müdde/ sus/u. 7%nra4 7eni byle syleme&e /ei9 eden nedirRB
dedi. 3en de4 3en fa9ir bir adam$m. 3ir a9f$n ilerini yürü/üy%rdum. 3unu benden falan9ii ald$B dedim. 3u durumu bilmiy%rdum. 7en yine es9i iindesinB dedi. 3en de es9iiime yine bir müdde/ deam e//im. 3u esnada haa i/meyi ar1u e//im, i1in is/eme9 i;inyan$na i//im. Ar9as$nda durdum. 3ana dnere94 3a9a hiilerin ar m$RB buyurdu. 3ende4 D%9, yaln$1 haa i/me9 is/iy%rum. Müsâadeni1i alma9 i;in eldimB dedim.
7elâme/le i/. 7ana 9$1$n de&ili1B buyurdu.:%9 mer/ bir 1â/ idi. <e&ii9 a9i/lerde, ;ei/ ;ei/ mal e 'aray$ sada9a erirdi.Hadîs &re//i&i /alebelerinden Muhammed bin Haâsibî anla/$r@ H%am bana her
1aman bir eyler erirdi. 3irün hi;bir eyim 9almam$/$. 3unun ü1erine bir 9â&$da4 Hi1me/;ini1 Muhammed el-?sî ;%9 ih/iyâ; i;inde 9alm$/$rB diye ya1d$m. endisinenderdim. = da benim i;in birey ya1d$. 7%nra i9ini ünü ben /e9rar4 Hi1me/;ini1 İbn-ül-HaâsibîB diye ya1d$m. = da benim i;in birey ya1d$. 7%nra ü;ünü ün %ldu, ben
/e9rar, Hi1me/;ini1 MuhammedB diye ya1d$m. 3unun ü1erine beni ;a&$r$'4 İbn-ül-Haâsibî 9imdirRB dedi. 3endeni1imB diye ea' erdim. =, /e9rar4 ?sî 9imdirRB diyes%rdu. 3en de yine4 3endeni1imB dedim. 3unun ü1erine4 >ar9l$ isim 9ullanma9 s?re/iylebeni 9and$rm$ %luy%rsunRB buyurdu. 3en de4 ar?re/ durumu efendimB dedim. 3ueâb$ma /ebbessüm e//i e yine bireyler erdi. 7%nra@ 3enden birey is/emenin us?lüudur@ İs/eme9, dînimi1in müsâadesi dâhilinde %lursa4 ben imri %lamamB buyurdu.
İbn-i <a9î9-ül-Wyd, ()! m. !")2# senesinde efa/ e//i&i 1aman bü/ün insanlar %na9ar$ a1îfelerini ya'ma9 i;in 9%/ular. M$s$r as9erî birli9leri, blü9ler hâlinde nama1$n$9$ld$lar. aman$n meh?r âirleri, %nun i;in mersiyeler ya1d$lar. Herbiri, bu büyü9 âliminlümünden duydu&u ü1ün/üyü dile e/irmeye ;al$/$.
Muhammed bin 5bi’l âs$m J?nusî, âd$’l-9udâ/ Iemseddîn Muhammed bin Ahmed,âd$’l-9udâ/ Alâüddîn Ali bin İsmâil %neî, 5sîrüddîn 5b? Hayyân Muhammed G$rnâ/î,İbn-i bin/i 5b? 7a’îd, Jâüddîn Muhammed bin <ünâî, >e/huddîn İbni 7eyyidinnâsDa’murî, Ierâfüddîn Muhammed bin âs$m İhmîmî, u/büddîn Abdül9erîm bin Abdünn?rHalebî e daha bir;%9 âlim hadîs-i erîf e di&er ilimleri /ahsîl e//i. İbn-i <a9î9-ül-Wyd,M$s$r’$n belli bal$ medreselerinden %lan, >â1$liyye, âmiliyye, 7alâhiyye e ?s <âr-ül-hadîsi ibi medreselerde /ali'lerine ilim &re//i.
Câmi’u 9erâmâ/-il-eliyâ 9i/ab$n$n müellifi %lan D?suf bin İsmâil 0ebhânîrahme/ullahi aleyh#, İbn-i <a9î9-ül-Wyd’in 9erâme/lerinden e yü9se9 hâllerinden ylebahseder@
M%&%llar$n İslâm memle9e/lerine d%&ru elmesi ü1erine, sul/ân$n, ulemân$n /%'lan$' 3uhârî-i erîfi %9umalar$na dâir me9/?bu M$s$r blesine eldi. 3unun ü1erine 3uhârî-ierîf %9unmaya baland$. 3uhârî-i erîfin büyü9 bir 9$sm$ %9undu9/an s%nra, eriye 9alanbir %/urumlu9 %9uma Cuma ününe /e’hîr edildi. Cuma ünü %luna, Ja9$yyüddîn İbni<a9î9-ül-Wyd, 3uhârî-i erîfi %9uyanlardan birisine4 3uhârî-i erîfi %9uma iini neya'/$n$1RB diye s%runa4 3ir mi9/ar 9ald$. =nu da, buün /amamlayaa&$1.B =nlara4 <üni9indi a9/i iin ne/iesi belli %ldu. Iyle yle %lduB dedi. 0i/e9im, Ja9$yyüddîn İbni<a9î9-ül-Wyd’in dedi&i ibi %ldu. M$s$r’da saa durumunda %lan M%&%l as9erleri eri;e9ildi. =nlar$n /ehli9esi, Allahü /eâlân$n i1ni e 3uhârî-i erîfin bere9e/iyle u1a9la/$r$ld$.
3üyü9lerin hâlini anlam$yan bir 9imse, Ja9$yyüddîn İbni <a9î9-ül-Wyd’e 9ar$ede'si1li9 ya'/$. Vyun %lm$yan s1ler syledi. Ja9$yyüddîn rahme/ullahi aleyh#, %nunfa1la yaamay$', ü; ün s%nra efa/ edee&ini syledi e yan$nda9ileri /es9in e//i. <edi&iibi, % ede'si1 9imse, ü; ün s%nra efa/ e//i.
İbn-i <a9î9-ül-Wyd’in 9ardeine e1iye/ edildi. Ja9$yyüddîn, bu hâdiseyi duyuna ;%9ü1üldü. Gâibden bir ses, % 9/ülü&ü ya'an 9imsenin hela9 %laa&$n$ syledi. :%9
Kes?lullah$n salllahu aleyhi essellem# sünne/-i erîfine /âbi %lmas$, 7elef-i sâlihîniny%lunda %lmas$ idi. Da'/$&$m bir i e syledi&im bir s1 %lmas$n 9i, yar$n 9$yâme/ününde hu1?r-i ilâhîde eâb$n$ ha1$rlamam$ %lay$mB buyurur, bylee di&er insanlararne9 %lurdu.
5mîr 7eyfeddîn Hussâmî anla/$r. 3irün sahraya ;$9m$/$m. İbn-i <a9î9-ül-Wyd’i,/i/rer e 9%r9ulu bir a1iye//e, 9abir ba$nda %9uy%r, dua ediy%r e a&l$y%r bir a1iye//ebuldum. 7ebebini s%rdum. = da buyurdu 9i@ 3u, u anda yan$nda bulundu&um 9abirde9i1â/, d%s/lar$mdand$. 3enden ders al$r9en ldü. <ün ee rüyamda rdüm. Hâlinis%rdum. <edi 9i@ 3eni ni;in bu 9abre 9%ydunu1R a'lan ibi y$r/$$, bene9li bir 9'e99abrime eldi. 3eni 9%r9u/maya balad$. :%9 9%r9/um. 3u esnada seimli yumua9 bir 1â/
ihsân$ndan mahr?m %lan 9imse merhame/ %lunmu de&ildir. 3en e si1, Habîb-i Aemî’nindedi&i ru'/an$1. 0i/e9im %na birisi yle demi/i@ e9e yara/$lmasayd$9.B = da, bunaeaben buyurdu 9i@ Madem 9i yara/$ld$n$1, si1e emredilenleri ya'$' 9ur/ulun.B 5&erbü/ün bunlardan s%nra hâlâ iin /ehli9esini anlamad$ysan e bu /ehli9eyi idrâ9 e/me9/endünyâ seni meul ediy%rsa, u emri düün@ eyamberimi1 salllahu aleyhi essellem#“)ki kişiye emir olma, yetimin malına elini sürme( buyurdu. Fâ hale elâ 9ue/e
illâ billâhîl aliyyila1îm. Heyha/S alem ya1ma1 %ldu. Allah’$n emri â9i %lur e hü9münemâni hi;bir ey de y%9/ur. İ/e bundan d%lay$ insanlar, ha1re/-i 5b? 3e9r’den yan$9 i&er9%9usu hisse//iler. Da’nî ha1re/-i 5b? 3e9r, bu durumlar$ düünere9 AhSB demi/i denefesi yan$9 i&er ibi 9%9mu/u.# Ha1re/-i mer de4 e9e, anas$ mer’id%&urmasayd$.B Ha1re/-i =sman da bunu 9abul edere94 $l$$n$ 9$n$na s%9an 9ii hürdürBbuyurmulard$r. nünde d%lu ha1ineler bulunan ha1re/-i Ali de4 3u 9$l$$m$ benden 9imsa/$n alaa9R 5&er bir mle9 sa/$n alaa9 birey bulabilseydim, bu 9$l$$m$ sa/ma1d$mBbuyurmu/ur. 3u 9%r9udan ha1re/-i mer bin Abdüla1î1’in a%r/ damar$ ;a/lam$ e bu9%r9u sebebiyle efa/ e/mi/i. 7elef-i sâlihînden ba1$lar$ ee9li&e dü/ü&ü 1aman,elerinde bulundurdu9lar$ s%'a ile 9endilerini derlerdi. 3ilmiy%rum, bu ba$ b%lu&urüy%r musunR Da’nî bi1 Allah’a ya9$n insanlar$1 da, %nlar m$ u1a9 idilerR 5e/ de&erli9ardeim, bü/ün bu yü9se9 9albi hâllere, hu?’ e hud?’ ile a;l$&a e susu1lu&a /ahammül
e/me9, eeleri uy9udan u1a9 9alma9la ulaabilirsini1. 3enim seni dae/ e//i&im buyüeli&e ulama e bu hâlleri 9a1anma y%lulu&unda sana yard$m edee9 ey, 1el bira9i/ /ayin edi' bu a9i//e 1i9ir e /efe99ürle meul %lmand$r. albinin 'arlamas$ i;insana ha1$rlanma im9ân$ eree9 1amanlar /esbi/ e/men ere9ir. <ünyal$9 iler 9albeyerleirse, bunlar$ s9ü' a/ma9 1%r %lur. 3unlar$ en iyi bilen 9ii, dünyal$9/an yü1 ;eirir.yle ise bü/ün ayre/ini âh$re/e ha1$rlama&a e 9abirde suâl s%raa9 mele9lere ea'ha1$rlama&a ayre/ e/S 0i/e9im, Allahü /eâlâ, Hir s?resi d9sanü;ünü âye/-i 9erîmedemeâlen yle buyuruy%r@ “abbine yem!n ederim ki, onları mutlaka yaptıkları
şeyden %esaba çekeeğiz.( Gayre/inde bir ee9li9 rürsen, 9endinde bu yü9se9 hâllere 9auma9/an
u1a9lama ibi bir hâl hissedersen, Allahü /eâlâdan yard$m dileS Hu1?runa el 9ald$r.:ün9ü =, 9endisine elenleri b% ;eirme1. Oe =’nun ilminde 9alblerin i1lili9leri sa9l$
de&ildir. :ün9ü Mül9 s?resi %ndrdünü âye/-i 9erîmede meâlen buyuruy%r 9i@ “Yaratan%iç bilmez mi'( İ/e bu benim sana nasîha/imdir. 5&er sen /a9$nl$9 s/erirsen,Kabbine 9ar$ senin i;in a1îfemi ya'/$&$ma delîlim %laa9/$r. endim e senin i;inKabbimden4 nasîha/ 9abul eden bir 9alb, 1i9reden bir lisân e 9eremine, ihsân$na râ1$%lmu bir 9alb is/iy%rum.B
Dine ehâde/ ederim 9i, Muhammed salllahu aleyhi essellem#, Allahü /eâlân$n 9ulue Kes?lüdür. V1un müdde/ bir 'eyamberin elmedi&i, d%&ru y%lun unu/uldu&u,insanlar$n nefslerinin ar1u e is/e9lerini be&eni', bunlara dald$9lar$, sâdee dünyâya i/ibâredildi&i, 'u/lara /a'$ld$&$ bir s$rada, Allahü /eâlâ, en erefli e /emi1 s%ylular$n aras$ndanMuhammed aleyhisselâm$ se;/i. =’nu, a1âb$ ile 9%r9u/uu, ha99$ 9abul edi', %na i/aa/edene müUdeleyii ya'/$. =’nu mui1elerle /e’yid eyledi des/e9ledi#. 3u mui1elerle =’nuneyamberli&i ha99$nda9i ü'heleri ha9î9a/ n?rlar$ ile ayd$nla//$. albler mu/main %ldu.
3u eser, hü9ümleri, helâli e haram$ bildirir. 3u esere ;%9 ih/iyâ; %ldu&undan, bylebir eseri meydana e/irme9 i;in bü/ün ayre/i, üü e im9ânlar$ bunun i;in safre/meyiiâb e//irir. :ün9ü, bu bililerin mühim mes’elelerden %lmas$, %nlardan bahse/menin,%nlar$ anla/man$n ne 9adar 1%r %ldu&unu s/erir e Allahü /eâlân$n r$1âs$na uyunhü9üm erme9 i;in ;%9 di99a/li %lmay$, bu hus?s/a düülee9 ha/âlardan 9%r9ulmay$ere9/irir.
İ/e hü9ümleri, d%&ru e dînin sâhibinin murâd$ ü1ere erebilme9 er;e9/en 'e91%rdur. 7%nra, insan$n yara/$l$$nda ar %lan n%9sanl$9, deaml$ ;al$ma e ;ei/li
düüneler sebebiyle, 1ihinde meydana elen y%runlu9 e insan$n ahsî e um?mîmuh/elif mes’eleler ü1erinde düünmesi sebebiyle, 1ihin meuliye/i de na1ar-$ i/ibâra
İBN-İ D#E"HİM (A+, b, Dürey/,;): Iâfiî me1hebi f$9$h âlimi. İsmi, Ali bin Muhammed bin Abdüla1î1 bin >ü/?h es-7a’lebî
%lu', la9ab$ Jâüddîn’dir. İbn-i <üreyhim eya İbn-i 5bi’l-Hayr diye bilinir. (!2 m. !"!2#senesi Ia’bân ay$nda Musul’da d%&du. (62 m. !"6)# senesi 7afer ay$nda ?s’da efa/e//i.
Ali bin ed-<üreyhim, 9$râa/ ilmini 5b? 3e9r bin 7ener el-M?sulî’den, f$9$h ilminiIeyh 0?reddîn Ali bin Ieyh-ül-Vyeyne’den &rendi. 5l-Hâî 9i/ab$n$ e İbn-i Mu’/î’nin5lfiye 9i/ab$n$ e1berledi. Alâüddîn ibni Jür9mânî e Iemsüddîn el-İsfehânî’den ilim&rendi. 0?reddîn el-Hemedânî’den 7ahîh-i 3uhârî’yi dinledi. 5b? Hayyân e bir;%9 âlime
essellem#4 “)sm4i a+zam şu iki âyet4i ker!me arasındadır( buyurdu9/an s%nra4“0izin ilâ%ınız, 1â/$nda e s$fa/lar$nda asla ben1eri bulunmayan# tek 3lla%+dır. /ndanbaşka %içbir ilâ% yoktur. /, %em a%mândır, %em a%imdir( 3e9âra-!6"# e 3lla% % Allah’d$r 9i#, kendinden başka %içbir ilâ% yoktur. =# $ayy #e7ayymdur. /+nu ne bir uyuklama, ne de bir uyku tutabilir. Aöklerde #e yerdene #arsa %epsi /+nundur. /+nun izni olmadan, nezdinde kim şe2âat edebilir' / yara/$9lar$n# önlerindeki #e arkalarındaki gizli #e âşikâr %erşeyi bilir. 1a%lkâtı,/+nun ilminden yalnız kendisinin dilediğinden başka %içbir şey ka#rayamazlar./+nun kürsüsü, gökleri #e yeri kaplamıştır. &unların yerin e &ün# koruyuuluğu /+na ağır da gelmez. /, çok yüe, çok büyüktür( 3e9âra-2++# âye/-i 9erîmelerini %9udu.
5b? Hüreyre’nin riâye/ e//i&i hadîs-i erîf/e Kes?lullah efendimi1 salllahu aleyhiessellem#4 “3lla%ü teâlânın doksandokuz ismi #ardır. &u isimleri %er kim /amamen# sayarsa, *ennet+e girer( buyurdu.
Dine 5b? Hüreyre’nin riâye/ e//i&i hadîs-i erîf/e, Kes?l-i e9rem salllahu aleyhiessellem# buyurdu 9i@ “5ile %a2i2, 2akat mizanda, ağır #e a%mâna se#gili iki
kelime #ardır. 3unlar# “0üb%ânalla%i #e bi%amdi%!, 0üb%ânalla%ilaz!m(dir.(
3üreyde r.a#, birün meside Kes?lullah$n yan$na irmi/i. 3u s$rada Kes?l-i e9remsalllahu aleyhi essellem#, Allahümme innî es’elü9e bi ennî ehedü enne9e en/ellâh lâilahe illâ en/e el-5had es-7amed elle1î lem yelid elem y?led elem ye9?n leh? 9üfüen5hadB diye dua eden birisini rüne4 “8e2sim Yed4i kudretinde olan 3lla%ü teâlâyayem!n ederim ki, o şa%ıs 3lla%ü teâlâdan onunla istenildiğinde #erdiği #e onunladua edildiğinde kabul ettiği 3lla%ü teâlânın ism4i a+zamı ile dua etti( buyurdu.
5büdderdâ r.a# yle riâye/ e//i@ Kes?lullah salllahu aleyhi essellem# bi1e i9indinama1$n$ 9$ld$rm$/$. 3u s$rada %radan bir 9'e9 e;/i. :%9 9$sa bir müdde/ s%nra 9'e9ldü. 3unun ü1erine Kes?lullah salllahu aleyhi essellem# bi1e dnü'4 “3z öne köpeğekim beddua etti'( buyurdu. Cemâa//e bulunanlardan birisi4 = 9'e&e ben bedduae//im yâ Kes?lallahS Allahü /eâlân$n 9endisiyle dua ediline 9abul e//i&i, %nunla is/enilineerdi&i, ism-i erîfi ile beddua e//imB dedi. Kes?l-i e9rem salllahu aleyhi essellem#,“7eşke bütün ümmet4i 1u%ammed+in a2 #e mağ2iret olması için dua etseydin.Feki nasıl dua ettin'( buyurdu. = 1â/ da4 Allahümme innî es’elü9e bienne le9elhamdülâ ilahe illâ en/e elmennân bedî-üs-semâ â/i el erd$ yâ 1elelâli el-i9râm. Q9fünâhâ1el9elb bimâ i’/eB dedim 9'e9 % anda ldüB dedi.
H1. Ali rahme/ullahi aleyh# yle anla//$@ Kes?l-i e9rem bana, bir s$9$n/$ e ü; birdurumla 9ar$la$na4 “<â ilâ%e illalla% el4$ak!m el47er!m 0b%ânalla%i #e
tebârekallâ%ü abb4ül4arşilaz!m #el4%amdü lillâ%i abbilâlem!n( dememi emre//i.B Abdullah ibni Mes’?d yle riâye/ e//i@ Kes?l e9rem, bir am e düüne eldi&i1aman, “Yâ $ayyü, yâ 7ayym bira%metike esteg!sü( demeyi emre//i.
5b? Hüreyre’nin rahme/ullahi aleyh# riâye/ e//i&i hadîs-i erîf/e, 7erer-i âlemsalllahu aleyhi essellem#4 “7im, lâ %a#le #elâ ku##ete illâ billa% derse,doksandokuz derde de#a olur. &unların en aşağısı düşünedir( buyurdu.
7ehl bin Hanîf yle riâye/ e//i@ 3irün Kes?l-i e9remin hu1?runda bulunuy%rdum.3u s$rada Kes?lullah$n salllahu aleyhi essellem# yan$na a’mâ birisi eldi. Kes?l-i e9remesalllahu aleyhi essellem# 1ünün rmedi&ini ar1 e//i e Dâ Kes?lallahS 3enim,y%lumu s/eree9 9imsem y%9. 3u durum bana ;%9 a&$r e 1%r elme9/edirB dedi.3unun ü1erine 7erer-i âlem4 “Ait güzele abdest al. 0onra ta+d!l4i erkânına uyguniki rek+at namaz kıl" 0onra “3lla%ümme inn! es+elüke #e ete#ee%ü ileyke bi
İhyâ-i ul?middîn 9i/ab$nda İmâm-$ Ga1âlî yle bildirdi@ Cuma nama1$ndan s%nra,9im AllahümmeS Dâ 3âniyyü, yâ Hamîdü, yâ Mübdiü, yâ Muîd, yâ Oed?d enini bi halâli9ean harâmi9e e bi /âa/i9e an ma’siyye/i9e e bi fadli9e ammen siâ9eB der e buna dadeam ederse, Allahü /eâlâ %nu ba9as$na muh/a; e/me1. =nu, ummad$&$ yerdenr$1$9land$r$r.
a’b-ül-Ahbâr buyurdu 9i@ im Cuma ününde bulunur, i9i ayr$ eyi sada9a %lara9erir, s%nra rü9?’una e hu?’una /am %lara9 riâye/ edere9 i9i re9’a/ nama1 9$lar e s%nra
Allahümme innî es’elü9e bismi9e 3ismillâhirrahmânirrahim e bismi9e elle1î lâ ilaheillâh? el-Hayyül ayy?m lâ /e’hu1ühü sine/ün elâ nemB diye dua eder e Allahü/eâlâdan birey is/erse, Allahü /eâlâ % is/e&ini %na erir.
İmâm-$ a’1am 5b? Hanîfe rahme/ullahi aleyh# İsm-i a’1am$n AllahB laf1a-i elali%ldu&unu sylemi/ir. Jasauf büyü9lerinin e âriflerin e9serisi bunu 9abul eder. :ün9ü%nlara re, ma9am sâhibini, s$rf ismi ile 1i9rin fe9inde bir 1i9r y%9/ur. 0i/e9im Allahü
/eâlâ, Kes?lüne 5n’âm s?resinin d%9sanbirini âye/-i 9erîmesinde meâlen ylebuyuruy%r@ “Ya%udiler, 3lla%+ın kadrini gereği gibi tanıyâmadılar. 9ünkü: “3lla%
%içbir insana, %içbir şey indirmedi( dediler. Oahyi e 9i/â'lar$ in9âr e//iler.# /nlarade ki, “1sâ+nın insanlara bir nr #e %idayet olarak getirdiği #e sizin de parça
parça kâğıtlar %âline koyup iini1e eleni# açıkladığınız: 2akat çoğunu gizlediğiniz o kitabı kim indirdi' 0izin bilmediğiniz #e atalarınızın da bilmediği şeyler, size eyamber diliyle ur’ân’da# öğretilmiştir. -y eslüm, sen, 3lla% Ho kitabı indirdiIde. 0onra onları bırak daldıkları batakta oynaya dursunlar.(
Plimlerden bir emaa/ bu hus?s/a İmâm-$ a’1ama rahme/ullahi aleyh# uymu/ur.İmâm-$ a’1am$n /alebelerinden bir 9$sm$ bunun i;in ba1$ deliller de e/irmilerdir.3unlardan ba1$lar$ unlard$r@
!- Allahü /eâlâ, M?sâ aleyhisselâma4 ;üp%esiz ki ben 3lla%+ım( diye hi/âbbuyurdu. 5&er Allahü /eâlân$n %ndan daha büyü9 ismi %lsa idi, %nunla hi/âb buyururdu.
2- Allah, laf1a-i elâlinde bulunan hus?siye/, Allahü /eâlân$n di&er isimlerindebulunma1. Meselâ AllahB laf1a-i elâlinin eelinde bulunan elif ;$9ar$l$na lillahB 9al$r.3undan s%nra bulunan lâ a/$l$na lehüB 9al$r. 7%nra lam da a/$l$na eriye H? Hüe#B9al$r. 3unlar$n he'si de Allahü /eâlân$n ismi erîfine delâle/ e/me9/edir.
"- AllahB laf1a-i elâli ile Allah’dan ba9as$ isimlendirilmemi/ir. 3u, meâlen4“3lla%, bütün göklerle yerin #e aralarındakilerin abbidir. / %âlde, /+na ibâdetet #e /+na ibâdet etmekte sabret. $iç sen 3lla%+ın ismini taşıyan başka birini
bilir misin'( Meryem s?resi al/m$beini âye/-i 9erîmesinin /e’illerinden birisidir.*- AllahB laf1a-$ elâli /esniyye e Cem’ ;%&ul# %lma1.+- AllahB laf1a-i elâline mahs?s %lma9 ü1ere Dâ AllahB der9en nidâ eda/$ %lan ye
harfi ile harf-i /a’rîf %lan elif e lam harfleri birli9/e elmi/ir. 3u durum Allahü /eâlân$ndi&er ism-i erîflerinde %lma1. Meselâ Dâ er-Kahmân, yâ er-KahîmB denme1. >a9a/ elif-lams$1 %lara9 yâ Kahmânü, yâ Kahîmü denir.
Dine denilir 9i, İsm-i a’1am Dâsîn s?residir. Hâ9im 0iâb?rî, Müs/edre9B adl$eserinde, 5b? Ca’fer’den riâye/ e//i&i hadîs-i erîf/e, Kes?lullah efendimi1 ylebuyurma9/ad$r@ “$er şeyin bir kalbi #ardır. 7ur+ân4ı ker!min de kalbi Yâs!n4i
şer!2tir.( 5b? Abbâs W9lîî yle anla//$@ Muhammed bin Hanefiyye’ye âf, Hâ, Dâ Ayn 7âd
âye/-i 9erîmesi ha99$nda s%ruluna yle ea' erdi@ 5&er sana %nun /efsîrini sylemi%lsayd$m. 7u ü1erinde aya9lar$n ba/madan yürürdün.B
7ehl bin Abdullah Jüs/erî yle anla/$r@ 3irisi İbrâhim 5dhem’e elere9 Dâsîn-i erîfha99$nda ne dedi&ini s%rdu. İbrâhim 5dhem %na4 Dâsîn-i erîf/e bir isim ard$r 9i, 9im%nu bilir e % isimle Allahü /eâlâya dua ederse, % 9imsenin duas$ 9abul %lurB dedi.
Dine İsm-i a’1am$n4 “3lla% tara2ından mele9ler as$/as$yla# bir söz olarakonlara selâm #ardır( meâlinde9i Dâsîn s?resi ellise9i1ini âye/-i 9erîmesi e Aye/-el-9ürsî’nin /amâm$ %ldu&u da bildirilmi/ir.
İBN-İ EBİ@L-VE%Â (Ab5ü+395,r b, M/;;e5): Hanefî me1hebi f$9$h, hadîs e us?l âlimlerinden. İsmi, Abdül9âdir bin Muhammed
bin Muhammed bin 0asrullah bin 7âlim 7ellâm# bin 5bi’l-Oefâ el-uraî el-M$srî %lu',9ünyesi 5b? Muhammed’dir. Fa9ab$ Muhyiddîn %lu', daha 1iyâde İbn-i 5bi’l-Oefâ diye/an$n$r. 66 m. !2(# senesi Ia’bân ay$nda âhire’de d%&du. ((+ m. !"("# senesiKebî’ul-eel ay$n$n (. ünü %rada efa/ e//i.
Kad$yyüddîn e/-Jaberî, 5bü’l-Hasen İbn-üs-7aâf, hasen bin mer el-urdî,Keîdüddîn İbn-ül-mu’allim, Ierîfüddîn Ali bin Abdüla1îm er-Kessî, Hibe/ullah e/-Jür9is/ânî, Alâüddîn-i Jür9mânî, Abdullah bin Ali es-7anhâî e daha bir;%9 âlimins%hbe/lerinde bulunara9 ye/ien İbn-i 5bi’l-Oefâ ha1re/leri, <imyâ/î e ba9a âlimlerdeniâ1e/ ald$.
3a/a f$9$h e hadîs %lma9 ü1ere, us?l, /ârih, lüa/ e ba9a ilimlerde büyü9 âlim%ldu. Jalebelerine ders %9u/ur e fe/â erirdi. 3ir;%9 ilimleri 9endinde /%'lam$ %lan,9erâme/ler e fa1île/ler sâhibi, ârif, âbid e sâlih bir 1â/ idi. Da1$s$ da ;%9 ü1el idi. Je’lîfe//i&i 9$yme/li eserlerden ba1$lar$n$n isimleri unlard$r@ 5l-İnâye fî /ahrî-i ehâdîs-il-Hidâye, el-Ceâhir-ül-Mudiyye fî /aba9â/-il-Hanefiyye Hanefî me1hebi âlimlerinin hâl/erümelerini anla/an il9 Jaba9â/ 9i/ab$d$r.#, Ierhu Me’ân-il-âsâr li/-Jahâî Hülâsa/-üd-delâil#, Je1hib-ül-esmâ-il-â9$a, el-Muh/asar fî ilm-il-hadîs.
İBN-İ %E#HÛN (A+, b, M/;;e5): J?nus’da ye/ien Mâli9î me1hebi âlimlerinin büyü9lerinden. İsmi, Ali bin Muhammed
bin 5bi’l-âs$m bin Muhammed bin >erh?n e/-J?nusî el-Medenî el-Amrî %lu', 9ünyesi5bü’l-Hasen e la9ab$ 0?reddîn’dir. Aslen Junusludur. <%&um yeri Medîne %lu', 68 m.!28# senesi Kebî’ul-eel ay$n$n 2). ünü d%&du. (*6 m. !"*+# senesi Cemâ1il-âh$r
ay$n$n 2". ünü efa/ e//i. <%&umu bir Cuma eesi, efa/$ da yine bir Cuma ünü u9?bulmu/ur.
<aha ;%u9 i9en ede babas$ndan ders almaya, ilim /ahsîline balayan İbn-i >erh?n,ilim &renme9 a9$ e ayre/i ile Iam e âhire ibi ilim mer9e1lerine i//i. 3uralardabir;%9 âlim ile buluu' s%hbe/lerinde bulundu. 5b? Abdullah-i asrî İbrâhim es-7ür?rî,5b? Abdullah bin Haris, Ha/îb-i Jilmsân, İ11eddîn D?suf bin Hasen, Cemâleddîn-i Mu/rî,5b? Abdullah bin Câbir el-Oâdâî, eynüddîn-i Jaberî, Ierefüddîn übeyr el-5sânî, 7irâed-<imneh?rî, âd$ Ierefüddîn el-5my?/î, İbn-i Mü9errem el-M$srî, Ierefüddîn el-Huenî,7elâhaddîn-i Alâî, Cemâleddîn el-Mü1enî, Iemsüddîn e1-ehebî, 5b? 7üleymân <â?d binA//âr, Iemsüddîn bin el-Habbâs, 7adrüddîn 5bü’r-Kebî, 7üleymân bin Abdülha9îm,Iemseddîn Muhammed el-Hemedânî, Cemâleddîn bin Gaîre e daha ba9a bir;%9âlimden ilim &rendi. İlim &renme9 i;in ;%9 seyaha/ ya'/$ e s$9$n/$lara 9a/land$. 3u
ayre/leri ne/iesinde, f$9$h, hadîs, a’1, ferâi1, nahi, edebiyâ/, lüa/, me’anî, beyân,edel, man/$9, münâ1ara, /asauf e ba9a bir;%9 ilimde derin âlim %ldu. Ayn$ 1amandaâir idi. $yme/li iirleri ard$r. <inin emirlerini yerine e/irme9/e s%n deree hassas eayre/li %lan İbn-i >erh?n ha1re/leri, haf$1as$ 9ue/li, âbid, ârif e sâlih bir 1â/ idi.&rendi&i hadîs-i erîfleri e bunlar$ riâye/ eden 1â/lar$n isimlerini ya1ar e e1berlerdi.İlimde % 9adar yü9seldi 9i, Medîne-i müneere’de 9ald$&$ 1amanlarda, Mesid-i 0ebî’debulunur, suâllere ea' erirdi. Ar1u edenlere f$9$h e Araba dersleri %9u/urdu. <i&erinsanlar$n yan$nda %ldu&u ibi, âmir e idâreilerin yan$nda da büyü9 bir 9$yme/i ard$.İdâreilere bir ii düen 9imseler İbn-i >erh?n’a elere9, ara$ %lmas$n$, bu ilerininhalledilebilmesi i;in, idâreilere riada bulunmas$n$ is/irhâm ederlerdi. = da bunlar$redde/me1, %nlara yard$m$ %lma9/an 1e9 al$rd$. Dü1lere 9iiye ilim &re//i. 5bü’l-Abbâsel-$bâb bunlardand$r.
3i11a/ Iam naibi e di&er dele/ ileri elenleri bu i ü1erinde durdular. 3una ra&men İbn-i>er9âh bu a1îfeyi yine 9abul e/medi e a1îfeyi 9abul e/meme9/e $srâr e//i.
ba9as$na s$9$n/$ erme9/en s%n deree sa9$n$rd$. Cmer/ idi. Oermeyi, ihsânda bulunmay$seerdi. 3a9as$n$ 1iyâre/ e/meye e enâ1elerde bulunmaya ehemmiye/ erirdi.Jalebelerin der/lerini anlamalar$ i;in bü/ün üü ile ;al$$rd$. =nlara 9ar$ ef9a/li emerhame/li idi. Jalebeleri aras$nda ilim e fa1île/ sâhibi %lanlar$ medhederdi.
İbn-i >er9âh, 1arif e %r/a b%ylu idi. 0?r yü1lü bir 1â/ %lu', 9albe sein; e ferahl$9erirdi. Ha//â %nun bu durumu, 9ana e r?ha ilerdi. =, Iam’$n büyü9 âlimi e bere9e/iidi. :%9 eir e seablara 9au/u. Allahü /eâlân$n lü/funa e insanlar$n medhine ma1har%ldu.
ehebî %nun ha99$nda4 İbn-i >er9âh, heybe/li %lma9la berâber, merhame/li eyumua9 /abia/l$ idi. >i/ne e 9/ülü9lerden hi; h%lanma1d$. 3a1$ ii//i9lerini ya1d$. Hadîsilmini ;%9 iyi bilirdi. Oera’ e a9ar sâhibi idiB deme9/edir. emâlüddîn Ca’fer de %nunha99$nda yle demi/ir@ İbn-i >er9âh bir ara 3ey/-ül-mâl e9îlli&i ya'/$. 7%nra bu
a1îfeden ayr$ld$. endisine lâ1$m %lan ilerle u&ra/$. Ma9am e me9iye i/ibâr e/medi.Gü1el bir haya/ sürdü. 3en ne 1aman, minberde hu/be, a’1 e nasîha/ i;in aya&a9al9sam, Allahü /eâlâdan hayâ ediy%rum. îrâ a’1 e nasîha/i, ana9 ehli e lây$9 %lanlarya'arB diyere9 /eâ1u ederdi.B
İbn-i >er9âh bir;%9 eser ya1d$. Da1d$&$ eserlerden ba1$lar$ unlard$r@ !- Ierhün-ale/-/enbîh@ Dirmi ildli9 bir eserdir. 2- Ja’lî9-ün-alâ muh/asar-$ İbn-i Hâib@ Vs?l-i f$9ha dâirbir eserdir. "- 5l-İ’lâm bi fedâil-i-Iâm, *- >e/ââ, +- >edâil-i aere-i mübeere, 6- 5l-Menâih li /âlib-is-saydi e1-1ebâih.
İBN-İ %Û'Î: Hadîs, 9elâm, /ârih e edebiyâ/ âlimi. İsmi Abdürre11â9 bin Ahmed bin Muhammed
bin Ahmed bin mer bin Muhammed e-Ieybânî el-Mere1î el-3a&dâdî %lu', 9ünyesi5bü’l->adl’d$r. Fa9ab$ emâlüddîn’dir. 6*2 m. !2**# senesi Muharrem ay$n$n %nyediniünü 3a&dad’da d%&du. (2" m. !"2"# senesi Muharrem ay$nda efa/ e//i. 5-Iün?1iyye9abris/an$na defnedildi.
İbn-i >?/î, bir;%9 ilim 9%llar$nda mü/ehass$s idi. :%9 üs/ün bir 1e9as$ ard$. Grdü&üe duydu&u bir eyi unu/ma1d$. Hadîs ilmine ;%9 nem erdi. 3ir;%9 hadîs âlimlerindenhadîs-i erîf dinledi e riâye/lerde bulundu.
endisi yle der@ 3en beyü1 âlimden ilim &rendim.B 5s-7âhib Muhyiddîn bin el-Ce1î, el-Mübâre9 bin Mu’/as$mbillah, Muhammed bin 5bî Kîniyye, Ali bin es-7âî el-3a&dâdî hadîs dinledi&i h%alar$d$r.
İbn-i >?/î, 3a&dad’da9i el-Müs/ens$riyye Medresesi’nin 9ü/ü'hânesine müdür %ldu.Oefa/$na 9adar bu a1îfeyi yürü//ü. 0â1i9, mü/eâ1i, ü1el ahlâ9 sâhibi bir 1â/ %lan İbn-i>?/î’den4 %&lu 5bü’l-Meâli Muhammed e Mahm?d bin Halîfe hadîs riâye/inde bulundu.İbn-i >?/î, mrünün s%nlar$na d%&ru fel; has/al$&$na /u/uldu. Jârih e edebiyâ/ ilimlerindede s1 sâhibi idi.
İbn-i >?/î, bir;%9 eser ya1d$. 3unlardan ba1$lar$ unlard$r@ !. 5d-<ürer-ün-nâsia fîi’r-il-mie/-is-sâ-bia, 2. Mem?-ül-âdâb fî mu’em il-esmâi el-el9âb@ 5lli ildli9 bir
Muhammed bin Mu’dâd, Muhammed bin Gâli, Abdülmuhsin İbn-üs-7âb?nî, Dahyâ binM$srî’den ilim &rendi. ("" m. !""2# senesinde il9 defâ, (" m. !""8# senesinde dei9ini defâ haa i//i. 3u seyaha/ler esnas$nda M$s$r e 7uriye’nin ;ei/li ehirlerindei9âme/ e//i. İbrâhim bin 7âlih e %nun babas$ mer’den e >ahrüddîn ibni Ha/îb’denhadîs-i erîf dinledi.
İbn-i Habîb daha s%nra Jrablus’a i//i. =radan Iam’a e s%nra da Haleb’e eridndü. Oefa/$na 9adar %rada i9âme/ e//i.
İbn-i Habîb bir;%9 eserler ya1d$. Da1d$&$ eserlerden ba1$lar$ unlard$r@ !- 0esim-üs-7abâ@ 3u eser man1?m e nesir ile 9ar$$9 ya1$lm$ bir eserdir. 2- <ürra/-ül-eslâ9 fî
Iar9$ e arb$ d%la/$m. >a9a/ Muhammed aleyhisselâm ibisini rmedimB diyere9,Kes?lullah$n salllahu aleyhi essellem# üs/ünlü&ünü beyân e/mi/ir.
Kes?lullah salllahu aleyhi essellem#, en erefli belde %lan Me99e-i mü9erremeded%&du. Me99e-i mü9erreme, ere9 Allahü /eâlân$n indinde e ere9se 9ullar$n$n yan$nda'e9 9$yme/lidir. = dürr-i ye/im %radan ;$9/$. = üne, Me99e-i mü9erreme semâs$n$nuf9undan d%&du. Muhammed aleyhisselâm, İbrâhim aleyhisselâm$n duas$, Nsâ
aleyhisselâm$n müUdesi, urey s%yunun en /emi1i, Hâim%&ullar$n$n inisidir. =, Arablar$nen ereflisi, en üs/ünü e en fa1fle/lisidir.
#e?+++/2 salllahu aleyhi essellem# 62+r2: Kes?lullah$n mübâre9 ba$büyü9 idi. Jeni beya1 idi. Mübâre9 sa9al$ erîfleri s$9 %lu', yarad$l$/an sa;lar$ ibi %ndüleidi. Mübâre9 al$nlar$ a;$9 idi. Mübâre9 dileri beya1 idi. Mübâre9 n dileri seyre9 idi. 71syledi&i 1amanda, san9i dileri aras$ndan n?r ;$9ard$. Mübâre9 bedeni, hem yumua9,hem de 9ue/li idi. Mübâre9 9alar$ ine idi. alar$n$n aras$ a;$9 idi. Mübâre9 9ir'i9leriu1un idi. Mübâre9 9%llar$ e/li idi. Mübâre9 9%llar$, aya9lar$ e 'arma9lar$ u1un idi.Mübâre9 yü1ü, bir mi9/ar yuarla9 idi. 0e’eli %ldu&u 1amanda, mübâre9 yü1ü ay ibinurlan$rd$. Allahü /eâlân$n 9ullar$ aras$nda %ndan daha fasih e /a/l$ s1lü 9imserülmedi. Mübâre9 s1leri âye/ 9%lay anla$l$r, nülleri al$rd$ e r?hlar$ e1bederdi.Mübâre9 bedenleri âye/ /emi1 idi. %9usu amberden daha h% idi. :%u9lar aras$nda
9%9usu ile /an$n$rd$. =’nun e;/i&i yerden e;enler, 9%9usundan =’nun e;/i&ini anlarlard$.Mübâre9 1, 9ula9 e di&er u1ular$ âye/ 9ue/li idi. Mele9leri e ey/anlar$ rürdü.Ayd$nl$9/a rdü&ü ibi 9aranl$9/a da rürdü. nünde %lanlar$ rdü&ü ibi, ar9as$nda%lanlar$ dahî rürdü. >ahr-i âlem salllahu aleyhi essellem# üleryü1lü idi. Jebessümedere9 ülerdi. Güler9en, mübâre9 dileri rünürdü. Güldü&ü 1aman, n?ru duarlarü1erine 1iyâ erirdi. Daa e e9arla yürür idi. Dana e eri ba9aa&$ 1aman, bü/ünbedeni ile dnü' ba9ard$. Kes?lullah$n salllahu aleyhi essellem# sü9?/ hâli u1un idi.<eaml$ /efe99ür ederdi. 5shâb$ ile dâimâ rüürdü. Adâle/ e ihsân ü1ere idi.
#e?+++/2 salllahu aleyhi essellem# e9/7, 6e /,+;,: Kes?lullah salllahualeyhi essellem# Arab leh;elerini âye/ ü1el bilirdi. Her abîleye 9endi leh;esi ile hi/âbederdi. >esaha/ e belâa/$, a9$l sâhi'lerini hayre//e b$ra9$rd$.
Kes?lullah salllahu aleyhi essellem#, yü9se9 bir ahlâ9 ü1ere bulunuy%rdu. =’nun
ahlâ9$, ur’ân-$ 9erîmin bildirdi&i e &re//i&i ahlâ9 idi. â/en =, yü9se9 ahlâ9$/amamlama9 i;in nderilmi/i. Kes?lullah$n salllahu aleyhi essellem# hilmi 'e9;%9 idi.endisine elmiyenlere, = iderdi. Oermeyene erirdi. endisine 1ulmedenleri e ha9s$1l$9ya'anlar$ affederdi. Güü ye//i&i hâlde, 9imseden in/i9am alma1d$. endisine mea99a/%lan e is/emedi&i durumlara 9ar$ sab$rl$ idi. İnsanlardan elen e1iye/ e s$9$n/$lar =’ndasab$rdan ba9a bireyi ar//$rma1 idi. Münâf$9lar$n 9endisi ha99$nda9i 9/ü s1 e ilerinirmeme1li9/en elirdi. endisine dil u1a/anlara 9/ülü9 ile mu9âbele e/me1di. Allahü/eâlâ, =’nu %nlara 9ar$ mu1affer 9$l$naya 9adar, %nlardan elen s$9$n/$ e e1iye/leresabreyledi.
#e?+++/2 salllahu aleyhi essellem# b43+r2 3r42 ;9;e+e, 6e4e37,: Kes?lullah salllahu aleyhi essellem# hediye 9abul eder e erene hediye ilemu9âbele buyururlard$. <âima ba9alar$na yard$m ederdi. >a9irlerin dae/ini de 9abuleder, %nlara /erîf ederlerdi. Medîne-i müneerenin en u1a9 yerlerinde bulunan has/alar$1iyâre/ ederdi. İh/iyâ; sâhibi e âi1 9imseler %labilee&i ih/imâli ü1erine, nama1lar$ fa1lau1a/ma1d$. endisinden 1ür diliyenlerin 1ürlerini 9abul ederdi. endisini 1iyâre/eelenlere 'e9;%9 i9râmda bulunurdu. 5shâb$ndan e 5hl-i bey/inden her9ese /erbiye ile
3uyurunB diyere9 ea' erirdi. Dan$nda bulunanlara ayn$ seiyi s/erirlerdi. 5nes binMâli9 rahme/ullahi aleyh# buyurdu 9i@ Kes?lullaha %n sene hi1me/ e//im. 3ana, ya'/$&$mbireyden d%lay$, bunu ni;in byle ya'/$n eya ya'mad$&$m birey i;in de, bunu ni;inya'mad$nB buyurmad$.
#e?+++/2 7e69z 6e 59+e7,: Kes?lullah efendimi1 salllahu aleyhi essellem#yü9se9 bir /eâ1uya sâhi'/i. ibirden her9esi ;%9 sa9$nd$r$rd$. >a9irlere e muh/a;laraiyili9/e bulunurdu. Hi1me/;ilerle berâber yerdi. Hu1?rlar$na elenlere hi1me/ ederlerdi.Ar'a e9me&i i;in bile %lsa, ya'$lan dae/e iabe/ ederdi. um e ;a9$l /alar$ ü1erineya/ard$. :ar$dan alm$ %ldu9lar$ eyleri bi11a/ 9endileri /a$rlard$. 5shâb$na r.anhüm# enü1el e en mü9emmel e9ilde muâmele ederdi. 3ir melise /erîf buyurdu9lar$nda,
melisin s%n buldu&u yere %/ururlard$. ul e 'eyamber %lmay$, sul/an %lmaya /erihe//i. <%s/u da, düman$ da, =’nun adâle/ine, ilmine e yü9se9 bir ahlâ9a sâhi' %ldu&unaehâde/ e/me9/edir.
Kes?lullah$n salllahu aleyhi essellem# susmas$ ;%9 %lu', e9ar sâhibi idi. A19%nuurdu. Gü1el %lmayan s1lerden yü1 ;eirrirdi. Melisi, hidâye/, ilim, hilm e hay$rmelisi idi. =’nun bulundu&u melis/e, ürül/ü %lma1, her 9afadan bir ses ;$9ma1d$.Adâle/ e edeb y%lunda asla /a’i1 erme1di.
#e?+++/2 salllahu aleyhi essellem# zü/5ü< 397, 6e ,b95e7,: Kes?lullah$nsalllahu aleyhi essellem# 1ühdü 'e9;%9 idi. 3u hus?s/a en yü9se9 mer/ebedebulunuy%rdu. <ünyân$n 'arla9l$&$na e yald$1$na ehemmiye/ erme1di. =, her 1aman /âa/ü1ere idi. anaa/9ar idi. İlerinde 'e9 /emi1 e ne1îh idi. İlerinde e hâllerinde, 9ifâye/mi9/ar$n$ /erih buyururdu. Diyee9 e iyee9lerinde 1ar?re/ mi9/âr$ ile ye/inirdi. al$n
iyee9lerden iyerlerdi. >a1la yeme1di. 5e eline yeme9 is/eme1di. =nlara a;l$&$n$,susu1lu&unu belli e/me1di. 5&er yeme9 e/irirlerse yerdi. 7u erirlerse i;erdi. Ah$re/e/erîf e//i9lerinde, eriye hi;bir ey b$ra9mad$. endisinden sâdee silâh$, 9a/$r$ e bir'ar;a ara1i 9ald$. Hâlbu9i 9endisine yerde9i ha1inelerin anah/ar$ erilmi/i. Kes?lullah$nsalllahu aleyhi essellem# ibâde/i 'e9;%9 idi. Allahü /eâlâdan 9%r9mas$, Kabbini /an$mas$dereesinde idi.
Kes?lullah salllahu aleyhi essellem#, 9$yâme/ ününde il9 ne 9abirden ;$9aa9/$r.İnsanlar ümidsi1 hâle dü/ü9leri 1aman, %nlara = müUde eree9/ir, %nlar$n efâa/;isi%laa9/$r. =nlar sus/u9lar$ 1aman, = 9%nuaa9/$r. 5n ne Kes?lullah efendimi1 salllahualeyhi essellem# Cenne/’e iree9/ir. =, eser hau1unun sâhibidir. eser hau1unun9%9usu, mis9den daha h%/ur. =nun suyu, baldan daha /a/l$ e sü//en daha beya1d$r.Kes?lullah salllahu aleyhi essellem# hem il9 efâa/ eden, hem de efâa/i il9 9abul
#e?+++/ salllahu aleyhi essellem# e6=, 6e /ür;e7: Her mü’minin Kes?l-ie9remi salllahu aleyhi essellem# semesi lâ1$md$r. 3ir 9imse Kes?lullah$ an$ndan,mal$ndan, elâd$ndan, ana e babas$ndan e d%s/lar$ndan daha ;%9 semedi9;e îmân$9âmil bir mü’min %lama1. Kes?lullah efendimi1i salllahu aleyhi essellem# seen, i;inde
îmân$n /ad$n$ duyar, Kes?lullaha seenler aras$na 9a/$l$r. Allahü /eâlân$n 9endilerine lü/ufe ihsânda bulundu&u 9imselerle ar9ada %lur. :ün9ü 9ii, sedi&i ile berâberdir. 5shâb-$9irâm r. anhüm#, Kes?lullah efendimi1i salllahu aleyhi essellem# anlar$ndan daha ;%9seiy%rlard$. =’na 9aumay$, =’na ya9$n %lmay$, hereye /erih ediy%rlard$. =’nahürme//e 9usur e/meme9 i;in bü/ün ü;leri ile ;al$$y%rlard$. =’na ;%9 salâ/ e selâm%9uy%rlard$. Hele 5b? 3e9rin rahme/ullahi aleyh# Kes?lullaha salllahu aleyhi essellem#%lan sei e muhabbe/i 'e9 meh?rdur. H1. mer, Kes?lullah$ an$ndan daha ;%9sedi&ini yemîn ile sylemi/ir. H1. =sman e H1. Ali’nin de Kes?lullaha %lan sei emuhabbe/leri ma’l?mdur. H1. Ali’den yle bildirilmi/ir@ Oallahi, Kes?lullah salllahualeyhi essellem# bi1e, mallar$m$1dan, ;%u9lar$m$1dan, babalar$m$1dan e analar$m$1dan,harare//en yanan i&erlerin serin suya %lan i/iyâ9lar$ndan daha seilidir e 9$yme/lidir.BAmr bin As rahme/ullahi aleyh# yle buyurmu/ur@ Hi;bir 9imse bana Kes?lullah/andaha seili %lmam$/$r.B İbn-i mer’e bi1e en sedi&in 9imseyi syler misinR denine,
ye/i ey Muhammed salllahu aleyhi essellem# deme9/en 9endini alamad$. 5shâb-$9irâm$n bir 9$sm$ da, Kes?lullah efendimi1e salllahu aleyhi essellem# /âbi %lmalar$ e
buyurmas$ ile ey/an$n semâdan haber ;almas$ enellendi. =’nun d%&mas$ ile her yersars$ld$. Kes?lullah$n annesi Pmine e dedesi Abdülmu//alib, =’nun dünyâya /erîfe/mesine ;%9 seindiler. =’nun bere9e/inin e 9$yme/inin ;%9 yü9se9 %laa&$n$n far9$naard$lar.
H1. Hadîe e H1. Ali’den s%nra, a1âdl$ 9lesi eyd bin Harise, es9i d%s/u e ya9$nar9ada$ H1. 5b? 3e9r, H1. =sman, Abdurrahmân bin Af, 7a’d bin 5bî Oa99âs, übeyr binAâm, Jalhâ bin Vbeydullah il9 müslüman %lanlard$r. H1. Hadîe’den s%nra müslüman%lan bu se9i1 9iiye 7âbi9?n-i İslâmB, ya’nî il9 müslümanlar denir.
Hz. ;er@, ;ü+ü; 8+4: H1. mer’in, müslüman %lmadan ne İslâma %landümanl$&$ ;%9 idde/li idi. Ha//â birün 9$l$$n$ 9uan$', Kes?lullah efendimi1i ldürme9i;in y%la ;$9m$/$. D%lda 0uaym bin Abdullah’a ras/lad$. 0uaym’dan, 9$19ardei >â/$ma ileeni/esi 7a’îd’in müslüman %ldu&unu, Habbâb bin 5re/’in de %nlara ur’ân-$ 9erîm
&re/me9/e %ldu&unu &rendi. 3una ;%9 9$1an mer, d%&ru 9$19ardeinin eine i//i.=nlar$n ur’ân-$ 9erîm %9udu9lar$n$ ii//i, i;eriye irine, 9$19ardeine e eni/esine urdu.<aha s%nra %9udu9lar$ urân-$ 9erîm sahifesini is/edi. Oe eline al$' %9udu. = andamer’in 9albi yumuad$. Dumua9 bir sesle4 3u ne ü1el e yü9se9 s1lerB dedi. =nlara,Kes?lullah$n nerede bulundu&unu s%rdu. =nlar da Kes?lullah$n salllahu aleyhi essellem#7afa’da 5shâbdan birinin einde %ldu&unu sylediler. H1. mer %raya d%&ru y%la ;$9/$.Kes?lullah$n bulundu&u ee eline, i;eri irme9 i;in i1in is/edi. İ1in erili' i;eri irine,%rada bulunanlara selâm erdi. Kes?lullah efendimi1in hu1?runda müslüman %ldu. H1.mer’in müslüman %lmas$, müslümanlar i;in bir fe/ih %ldu. = ün İslâm$n9ue/lenmesinde ;%9 /esirli %ldu.
Kes?lullah efendimi1in salllahu aleyhi essellem# 'eyamberli&i ar/$9 her /arafayay$lm$/$. 3u haber /â İran İm'ara/%ru isrâ’ya 9adar arm$/$. 3unun ü1erine isrâ,Demen Oâlisi 3â1ân’a yle haber nderdi@ urey’in aras$ndan birisinin ;$9$','eyamberli9 iddias$nda bulundu&unu duydum. =’nun bulundu&u yere i/. 5&er buiddias$ndan a1e;me1se, ba$n$ bana nder.B 3â1ân, isrâ’n$n bu haberinin bulundu&ume9/?bu, Kes?lullaha nderdi. = 1aman Kes?l-i e9rem 3â1ân’a u eâb$ erdi@“;üp%esiz, 3lla%ü teâlâ, onun katlini, öldürüleeğini #a+d etti.( 3â1ân bir müdde/be9ledi. <urumun nas$l %laa&$na ba9/$. 3ir süre s%nra isrâ, %&lu /araf$ndan ldürüldü.3unun ü1erine 3â1ân, 9endisinin e ar9adalar$n$n müslüman %ldu&unu bildirdi.
H,re7-, 4erî: Me99e müri9leri müslümanlara 9ar$ e1iye/ e s$9$n/$lar$n$ar//$rm$lard$. Müslümanlar, bu durumu Kes?lullaha salllahu aleyhi essellem# ar1 e//iler.Hire/ i;in i1in is/ediler. Gen;, ih/iyâr, müslümanlar i1lie Medîne-i müneereye i/meyebalad$lar. Medîne-i müneereye aran Me99eli muhair 9ardelerine, Medînelimüslümanlar her /ürlü yard$m$ ya'$y%rlard$. 3irün Kes?lullah$n da salllahu aleyhiessellem# Me99e-i mü9erremeden ;$9$', hire/ eden müslümanlarla buluaa&$n$, bu
s?re/le müslümanlar$n daha raha/ hare9e/ edere9 9ue/ bulaa&$ndan 9%r9an Me99elimüri9ler, <ârunnede denilen 9%na9/a /%'land$lar. Kes?lullah$ salllahu aleyhi essellem#
a9i/lerini bildirme9 i;in ;an ;al$nmas$ /e9lifinde bulundular. 3u f$s9 e isyan ehlinin iâr$%ldu&u i;in, 7erer-i âlem bunu h% rmedi. 0ihâye/ Abdullah bin eyd’e rüyas$ndaimdi %9unan e1ân &re/ildi. Abdullah bin eyd, rüyas$nda &re/ilen e1ân$ >ahr-i âlemear1 edine, Kes?lullah salllahu aleyhi essellem# bu e1ân$ H1. 3ilâl’e %9umas$n$ emre//i.Ayn$ rüyay$ H1. mer de rmü/ü. 7erer-i âlem bundan d%lay$ Allahü /eâlâya hamde//i. H1. mer’in e Abdullah bin eyd’in rüyalar$n$n birbirine muaf$9 elmesine deseindi. H1. 3ilâl-i Habeî sabah e1ân$nda 5s-7alâ/ü hayrun minen-nemB ilâe e//i.Kes?lullah efendimi1 ise buna mâni %lmad$. H1. 3ilâl-i Habeî’ye yü9se9 dereesindend%lay$ seinmesini lisân-$ hâl ile syledi.
Hadîs e Mâli9î me1hebi f$9$h âlimi. İsmi, Muhammed bin Muhammed binMuhammed bin el-Hâ %lu', 9ünyesi 5b? Abdullah’/$r. 0isbe/i, el-Absesî el->âsî’dir. <%&um/ârihi bilinmeme9/edir. ("( m. !""6# senesinde se9sen ya$ndan büyü9 %ldu&u hâldeâhire’de efa/ e//i.
İbn-i Ha, memle9e/inde ilim /ahsîl e//i9/en s%nra M$s$r’a i//i. 3urada9i âlimlerdende ilim &rendi. <aha s%nra ha farî1as$n$ yerine e/irme9 i;in Me99e’ye i//i. İmâm-$Mâli9 ha1re/lerinin Mua//â 9i/ab$n$ Hâf$1 Ja9$yyüddîn Vbeyd bin 7i’ridî’den dinledi. 3üyü9âlim 5b? Muhammed bin 5bî Ham1a’n$n derslerine u1un 1aman deam e//i. 3u 1â/$ns%hbe/lerinin bere9e/iyle büyü9 bir âlim %lan İbn-i Hâ’$n, mrünün s%nlar$na d%&ru1leri raha/s$1land$ e rme1 %ldu. 3una ra&men /alebelere ders %9u/ma9la meul%ldu.
İbn-i Ha, ;%9 9$yme/li eserler ya1m$/$r. 3unlardan ba1$lar$ unlard$r@
!- Iüm?s-ül-enâr e 9un?1-ül-esrâr, 2- 3ulü-ül-9asd el-Mennâ fî haâss$ esmâ-illâh-il-husnâ, "- Medhal-ü-Ier’-i-erîf@ 3u eser ü; ilddir. İbn-i Ha bu eserinde,insanlar$n ya'/$&$ uyunsu1 ileri, bid’a/lar$ anla/ma9/ad$r. Ayr$a insanlar$n /er9 e//i9lerieya bilmedi9leri, /embelli9 e ihmal9ârl$9 ile ya'amad$9lar$ ba1$ dinî hus?slar$ya1ma9/ad$r. İs/anbul’da9i 7üleymâniye ü/ü'hânesi He9im%&lu 9$sm$ +*2 numarada9ay$/l$ %lan bu eserden ba1$ blümler@
E6+,y9 6e 9+,/+er, z,y9re7: İnsan$n eliyâ e sâlih 9imseleri 1iyâre//en u1a99almamas$ ere9ir. Allahü /eâlâ, ya&mur damlalar$ ile yeri diril/i' anland$rd$&$ ibi, byle1â/lar hürme/ine de lü 9albleri diril/ir. a/$ nüller %nlar$n âs$/as$ ile yumuar, 1%r iler9%layla$r. ira %nlar, Allahü /eâlân$n 9a'$s$nda, =’nun r$1âs$ ü1erinde bulunan 9imselerdir.=nlara elen eri ;erilme1. =nlarla berâber %lan, %nlarla /an$an e %nlar$n seisini9a1anan 9imse asla 1arara u&rama1. :ün9ü %nlar, Allahü /eâlân$n 9ullar$na a;$lm$ %lan
rahme/ 9a'$lar$ ibidirler. 3yle sâlih e eliyâ bulununa, %nlar$n bere9e/inden is/ifâdee/meyi anime/ bilmelidir. =nlar$ rme9 ni’me/i ile ereflenen 9imselerde, anlay$ e1ihin a;$9l$&$ hâs$l %lur. 3unu anla/an, anla/ma9/an âi1 9al$r. İ/e insan, byle büyü9 birbere9e/ e hay$rdan 9endini mahr?m e/memelidir. Ana9 burada nemli bir ar/ ard$r 9i,% da her 1aman sünne/-i seniyyeden 9$l 'ay$ %lsun ayr$lmama9/$r. 3id’a/ e dalâle/ehlinden ;%9 sa9$nmal$d$r. =nlar$n 1iyâre/ine dahî i/memelidir.
İ4+er5e ,ye7, 58Gr 8+;2: Allahü /eâlâ, 3eyyine s?resinin beini âye/-i9erîmesinde meâlen4 “$âlbuki onlar, anak 3lla%+a, /+nun d!ninde i%lâs sâ%ibleriolarak, diğer bütün dinlerden )slâma yönelerek ibâdet etsinler, namazı gereğiüzre kılsınlar #e zekâtı #ersinler diye emrolunmuşlardı. )şte bu emredildikleri
şey dosdoğru %ak dindir( buyuruluy%r. Plimler de yle buyurdular@ İhlâs, niye/ ile%lur. Pdem%&lunun bir 1âhirî bir de ba/$nî a’1âlar$ ard$r. âhirî %lara9 ibâde/ e/me9 eAllahü /eâlân$n emirlerine uyma9 ere9ir. 3a/$nî %lara9 ise, Allahü /eâlâdan ba9a ilâh%lmad$&$na, Muhammed aleyhisselâm$n, Allahü /eâlân$n Kes?lü %ldu&una samîmi %lara9inanma9 ere9me9/edir. İbâde/ler i;in de as$l %lan, ihlâs ile ya'ma9/$r. 3u ise, 9alb ile%lma9/ad$r. 3una re 1âhirî a’1âlar, bâ/$na /âbidir. 3a/$n d%&ru %lursa, 1âhir de %na ba&l$%lara9 d%&ru %lur. 3â/$nda b%1u9lu9 %lursa, bu b%1u9lu9 1âhirde 9endisini s/erir.yleyse mü’minin, bâ/$n$n$ d%&ru ya'ma9, %nu dü1el/me9 hus?sunda ;%9 ayre/ sarfe/mesi ere9ir. Kes?lullah efendimi1 salllahu aleyhi essellem# bir hadîs-i erîf/e buyurdu9i@ “)nsanın bedeninde bir et parçası #ardır. &u iyi olursa, bütün uzu#ları iyiolur. &u kötü olursa, bütün organlar bozuk olur. &u kalbtir.( Dine Kes?l-i e9rembuyurdu@ “3meller, niyetlere göredir.(
3üyü9 âlim 5b? Abdullah 0a1rî yle buyurur@ Grülmüy%r mu 9i4 i9i 9iiden birisiAllahü /eâlâya, di&eri 'u/a sede e/me9/edir. 3u ise niye/lerin birbirinden far9l$%lmas$ndan ileri elme9/edir. ira birisi Allahü /eâlâya diye sede ediy%r. 3u ibâde//ir.
<i&eri ise 'u/a diye sede ediy%r. 3u da 9üfürdür.B
= hâlde mü’minin, ba/an niye/ini iyi e d%&ru ya'mas$ ere9ir. Mü’min âye/ ;%9hay$rl$ amel ya'ma9 is/iy%rsa, niye/ini iyi e d%&ru ya'mas$ lâ1$md$r. İnsanlar um?miye/lefiilleri ba9$m$ndan birbirlerine ben1erler, ayn$ eyleri ya'arlar. >a9a/ niye/lerine ema9sadlar$na re birbirlerinden ayr$l$rlar.
7âlim bin Abdullah, mer bin Abdüla1î1’e yle ya1d$@ 5y merS Allahü /eâlân$n9uluna yard$m$, 9ulun niye/ine redir. 5&er 9ulun niye/i /am e d%&ru ise, Allahü /eâlân$n
%na ihsân$ /am %lur. 5&er 9ulun niye/i n%9san ise, Allahü /eâlân$n ihsân$ da, % dereede%lur.B
Dine sâlihlerden birisi, bir 1â/a yle ya1d$@ Amellerinde niye/ini dü1el/. İhlâs ü1ere%l. 3yle ya'arsan, a1 amelin sana 9âfi elir.B
5b? Hamîd Ga1âlî 5rbeînB adl$ eserinde yle buyurdu@ İbâde/, niye/ e ameldenmeydana elir. 0iye/ ibâde/in i9i 'ar;as$ndan birisidir. 0iye/, di&er 'ar;as$ndan dahaüs/ündür. ira a’1âlarla ya'$lan amellerden ma9sad, hayra yneli', erden u1a9lamas$hus?sunda 9albe /esir e/me9/ir. 3u sebeble ibâde/ eder9en aln$ yere 9%yma9/an murâd,sâdee aln$ yere 9%yma9 de&il, bila9is 9albin hud?’udur b%yun e&mesidir#. albinhud?’unu /emin e/me9 de ise, a’1âlar$n, meselâ aln$ yere 9%yma9 /esirli %lur. Dine 1e9â/$erme9/en murâd, elinde9i mal$ y%9 e/me9 de&il, bila9is imrili9 has/al$&$n$ iderme9/ir.3ü/ün amellerinin niye/ini deaml$ ya'. 3ir amel i;in ere9irse bir9a; niye/ ya'.B
Plimlerden bir 1â/ yle buyurdu@ Cenne/’e, Cenne/’i uman irer, Allahü /eâlâ,Cehennem’den 9%r9u', %raya irmeme9 i;in lâ1$m elen ileri ya'maya ;al$an$Cehennem’den u1a9 9$lar. Merhame/ edene merhame/ %lunur.B
F%9man Ha9îm %&luna yle as$yye//e bulundu@ 5y %&lumS Allahü /eâlâdan ;%99%r9. >a9a/ rahme/inden ümid 9esme. Allahü /eâlân$n rahme/inden ;%9 ümi/li %l, fa9a/a1âb$ndan emîn %lma. 3unun ü1erine F%9man Ha9îm’in %&lu babas$na4 5y baba$&$mS3enim bir 9albim ar. 3u dedi&ini nas$l ya'ar$mB deyine, F%9man Ha9im4 5y %&lumS5&er mü’minin 9albi yar$lsa idi, %nda bir Allahü /eâlân$n rahme/inden ümi/ n?ru, bir deAllahü /eâlân$n a1âb$ndan 9%r9u n?ru bulunurdu. 5&er bu i9isi /ar/$lsa idi, biri di&erindena&$r elme1 idi. 3irbirine müsaî %ldu9lar$ rülürdü.B
Abdullah bin <înâr yle anla//$@ F%9man Ha9im %&luna yle dedi@ 5y %&ulS A/eelir9en %ndan nas$l emîn %lunur. <ünyân$n insandan ayr$lmas$ muha99a9 i9en, dünyâya
nas$l meyledilir. lümden nas$l afle//e %lunur. lümün elee&inden asla ü'he y%9/ur.7en uyudu&un ibi lee9sin. 5y %&ulS İnsan$n ü; eyi ard$r. K?hunu A1rail aleyhisselâmal$r. Hay$r eya er, ameli 9endisine âi//ir. 3edenini ise 9ur/lar yer e /%'ra9 ;ürü/ür.B
5b? Hanîfe rahme/ullahi aleyh# buyurdu 9i@ lüm 1aman$nda Adem%&lundaney/an$n ;ald$&$ ey îmând$r. Iey/an yle der@ Adem%&lundan u ü; eyi elde e//i&im1aman, daha ba9a birey is/emem. 3u ü; ey unlard$r@ Adem%&lunun 9endisinibe&enmesi, ya'/$&$ amelleri ;%9 rmesi e ünahlar$n$ unu/mas$.B
İbn-i âs$m, bir 1â/$n yle anla//$&$n$ na9leder@ Nsâ aleyhisselâma ar9adalar$ndanbirisi4 7en su ü1erinde nas$l ba/madan yürüy%rsunRB diye s%rdu. Nsâ aleyhisselâm4
Günah ileme1sen, sen de yürürsünB buyurdu. 3unun ü1erine Nsâ aleyhisselâm$nar9ada$4 Hi; ünah ilemedimB dedi. Nsâ aleyhisselâm da4 yleyse su ü1erinde sen deyürürsünB dedi. 7%nra ar9ada$ su ü1erinde yürümeye balad$ e bir süre yürüdü9/ens%nra, eri dndü. Dine birün Nsâ aleyhisselâm$n ar9ada$, su ü1erinde yürür9enba/maya balad$. = s$rada Nsâ aleyhisselâmdan yard$m is/edi. Nsâ aleyhisselâm %nu sudan;$9ard$ e %na4 7en daha ne su ü1erinde idi' elmi/in de birey %lmam$/$. Iimdisana ne %lduR Hem sen hi; ünah ilemedi&ini iddia e/mi/inB dedi. = 1aman Nsâaleyhisselâm$n ar9ada$4 5e/ hi; ünah ilemedim. >a9a/ 9albime, benim de senin ibi%ldu&um düünesi eldi de, %nun i;in bu duruma dü/ümB dedi.
#,y9: 3ir /alebenin balan$;/a di99a/ edee&i en nemli ey, nefsini muhafa1ae/mesi, ba$na elee9 %lan âfe/lerden sa9$nmas$d$r. :ün9ü, 1âhirî e ba/$nî mâniler'e9;%9/ur. İl9 sa9$n$laa9 eyler4 riya, ub, hre/ e 9ibirdir. 3unlar ldürüü 1ehirdir.îrâ bunlardan a1 birey amellerin i/mesine sebe' %lur. 3unlar insanda, 9ar$nan$nyürüyüünden daha sessi1 e i1li, fa9a/ %r/aya ;$9ard$&$ e rünen âfe/i ;%9 büyü9/ür.iide riya, dünyâya %lan meyl e dünyây$ âh$re/e /erih e/mesinden e nefsmuhâsebesini ihmâl e/mesinden meydana elir. iide nefs muhâsebesi a1al$na, riyadan
9ur/ulama1. Da'/$9lar$n$ Allah i;in de&il de, dünyal$9 elde e/me9 i;in ya'ar. Allahü /eâlâ,nefs muhâsebesini ihmâl e/meyi e amelleri 1ayi e/meyi yasa9lam$/$r. 0i/e9im,
Muhammed s?resinin %/u1ü;ünü âye/-i 9erîmesinde meâlen4 “-y !mân edenler" 3lla%+a #e Feygambere itaat edin. üfür e nifa9 ibi eylerle# amellerinizi boşaçıkarmayın( buyuruluy%r. İnsan, Allahü /eâlân$n emri %lan amelde ihlâs$ /er9edine, riyaile ihlâs$ birbirinden ay$rama1. A9l$na eldi&i ibi ya'ar. Ameller, ana9 ihlâsla, samimî%lara9 ya'$l$na 9$yme/ 9a1an$r. ii amellerini samimiye/le ya'$' yalan$ /er9 edine4 riya,ub e di&er erre sebe' %lan eyleri rme hus?sunda basîre/ sâhibi %lur. Plimlerden
birisi yle buyurdu@ Iey/an, Pdem%&luna ünah ile/me9 i;in ;al$$r. 3unuya'/$rama1sa, %nu alda/$' deree deree 9/ülü&e ya9la/$rma9 i;in, %na nasîha/ eder.7%nra bunda baar$l$ %lama1sa, %nu bid’a/lere düürme9 i;in ;%9 ayre/ sarfeder. 3una damuaffa9 %lama1sa, %na bir helâli haram, bir haram$ da helâl sayd$rma9 i;in u&ra$r.3unda da muaffa9 %lama1sa, %na abdes/inde ya9lama9 is/er. =nu, abdes/inde,nama1$nda e %ruunda ü'heye düürmeye ;al$$r.B
ula lây$9 %lan, amelini s$rf Allah i;in ya'mas$d$r. Kiya4 ya'$lan bir iin, insanlar/araf$ndan medhedilmesini eya % i sebebiyle, insanlar aras$nda 9endisi i;in bir mer/ebee bir i/ibâr sâhibi %lmay$ is/eme9/ir.
Amel ba9$m$ndan insanlar ü; 9$s$md$r@ !- Hay$rl$ bir amel ya'ar9en 9endileriniunu/anlar. 3unlar, ya'/$9lar$ iyili9 ile bilinmeleri, i;in ya'arlar. 3unlar hela9 %lanlard$r. 2-Allahü /eâlâdan 9%r9arlar e Allahü /eâlân$n 9a/$nda ma9b?l %lana i/ibâr ederler.
Amellerini ihlâsla ya'maya ;al$$rlar. Amellerin b%1u9 %lmas$ndan sa9$n$rlar. İnsanlardanmedh e ü be9leme1ler. =nlardan ma9am e me9i is/eme1ler. 3ir ii ne insanlar i;inya'arlar, ne de /er9e//i9leri bireyi insanlar$n r$1âs$ i;in /er9 ederler. "- 3unlar$n ihlâslar$9ue/li %lu', i;leri e d$lar$ birbirine uyar. Da'/$9lar$n$ Allah i;in ya'arlar. <ünyây$ iyi/an$m$lard$r. =na i/ibâr e/me1ler.B
Ana-babaya 9ar$ a1îfelerimi1 unlard$r@ =nlara malla e anla iyili9/e bulunmal$,sa&l$9lar$nda %nlar$n hi1me/lerini rmeli, %nlar i;in dua e/meli, efa/lar$ndan s%nra,as$yye/lerini yerine e/irmelidir. 5b? Vseyd 7aîdî rahme/ullahi aleyh# yle anla/$r@
3irün Kes?l-i e9remin salllahu aleyhi essellem# hu1?runda idi9. 3eni 7elemeabîlesinden bir 9ii eldi e4 Dâ Kes?lallâhS Annem e babam efa/ e//i9/en s%nra, %nlari;in ya'aa&$m bir iyili9 9ald$ m$RB dedi. Kes?l-i e9rem salllahu aleyhi essellem#4 “-#et,onların enâze namazını kılman, onlar için istiğ2ar etmen, #erdikleri sözleriyerine getirmen, a%bâblarına %ürmet edip akrabâlarını ziyâret etmen #e sıla4ira%m yapman, öldükten sonra %aklarında yapaağın iyiliklerdendir( buyurdu.
Ar9adalar$m$1a 9ar$ a1îfelerimi1 unlard$r@ =nlara üleryü1lü %lmal$, iyili9/ebulunmal$, 9usurlar$n$ r/melidir. =nlar$n ya'/$&$ a1 bir iyili&i ;%9, bi1im %nlara ya'/$&$m$1iyili9leri ise a1 rmelidir. =nlara 9in besleme9/en, hasedden, /a9$nl$9 e s$9$n/$erme9/en, 9$saa %nlar$n h%lanmayaa&$ her i/en e hare9e//en sa9$nmal$d$r.
Aile e ;%lu9-;%u&umu1a 9ar$ a1îfelerimi1 unlard$r@ =nlar$ ü1el /erbiye e/meli,ahlâ9en iyi ye/imelerini /emin e/meli, ur’ân-$ 9erîmi e lâ1$m %lan din bililerini&re/meli, %nlara yumua9 daranmal$d$r. Allahü /eâlâ, Jahrîm s?resinin al/$n$ âye/-i9erîmesinde meâlen4 “-y !mân edenler" 7endinizi #e aile e2radınızı öyle bir ateştenkoruyun ki, onun tutuşturuusu insanlar #e taşlardır. * tein) üzerinde öyle
melekler #ardır ki, çok sert #e çok ku##etlidirler. 3lla%ü teâlâ onlara ne emrettiise, ona isyan etmezler #e emredildikleri şeyi yaparlar( buyuruy%r.
9ar$ sein;li e ne’eli durmal$. 5mrine ha1$r %ldu&unu ifâde eden bir hâlde %lmal$.Deme9 yedirmelidir.
Kb,r z,y9re7,: eyamber efendimi1 salllahu aleyhi essellem# bir hadîs-i erîf/e4“7abir ziyâreti, ölümü %atırlatır( buyurdu. abris/ana irdi&i a9i/, lülere yleselâm erilir@ 5sselâmu aley9üm yâ ehleddiyâr min-el-mü’minîne el-müslimîn,yerhamullahü müs/e9dimîne minnâ el-müs/e’h$rîne. Oe innâ inâallahü an9arîbin bi9ümlâhi9?ne. 5s’elullahe lenâ e le9üm-ül-âfiye/e.B 7%nra Allahümmefir lenâ e lehümBdenir. A1 eya ;%9 dua edilir. Ma9sad %nlara dua e/me9/ir. lüler duaya ;%9 muh/a;/$rlar.:ün9ü %nlar$n amelleri ar/$9 9esilmi/ir. Je9rar amel ya'ma im9ânlar$ y%9/ur. 7%nra 9abrin9$ble /araf$nda, meyyi/e dnere9 %/urulur. =/urdu9/an s%nra, Allahü /eâlâya hamdü senae Kes?lullah efendimi1e salâ/ e selâmdan s%nra, meyyi/ i;in, bildi&i 9adar$yla dua eder.
5&er 1iyâre/ edilen meyyi/, bere9e/i umulan mübâre9 bir 1â/ ise, dile9lerinin 9abul
edilmesi i;in %nu esîle edere9, %nun hürme/ine dile9lerimi 9abul eyle diye Allahü /eâlâyadua eder. Jeessüle, Kes?lullah efendimi1le balamal$d$r. îrâ Kes?lullah efendimi1salllahu aleyhi essellem# /eessülde esas/$r. Kes?lullah efendimi1 ile e 9$yâme/e 9adarKes?lullah efendimi1e /âbi %lan âlim e eliyâya /eessül edilir. İmâm-$ 3uhârî, 5nes binMâli9’den yle riâye/ e//i@ mer bin Ha//âb rahme/ullahi aleyh#, 9ura9l$9 1aman$nda,eyamber efendimi1in amas$ H1. Abbâs’$ esîle edere9 Allahü /eâlâdan ya&mur is/edi eyle dua e//i@ Dâ KabbîS Kes?lullah$n amas$n$ esîle edere9 senden ya&mur is/iy%ru1.B3ir süre s%nra ya&mur ya&maya balad$.
İh/iyâ;lar$n iderilmesi, ünahlar$n af e ma&fire/ %lunmas$ hus?sunda meyyi/lerdensalih %lanlar as$/as$yla /eessül edilebilir. Da’nî %nlar esîle edilere9, %nlar$n hürme/ineAllahü /eâlâdan dile9ler is/enir. 7%nra, 9endisine, ana-babas$na, h%alar$na, a9rabâlar$na,% 9abris/anda bulunanlara, müslümanlardan efa/ e/mi e haya//a 9alanlara, 9$yâme/
ününe 9adar %nlar$n s%ylar$ndan elee9 %lanlara, %rada ha1$r bulunm$yanmüslümanlara dua edilir. 7âlih 9imseleri esîle edere9, Allahü /eâlâya ;%9 dua e/melidir.Allahü /eâlâ %nlar$ dünyâda se;/i&i e i9râm e//i&i ibi, âh$re//e de %nlara ;%9 dereeeree9, lü/uf e ihsânda bulunaa9/$r. İh/iyâ$ %lan 9imse, byle sâlih 9imselerin 9abrineidi', %nlar$ esîle edere9 dua e/melidir. ira %nlar, Allahü /eâlâ ile 9ullar$ aras$ndaâs$/ad$rlar. 3üyü9 1â/lar e âlimler, as$rlara, sâlih 9imselerin 9abirlerini 1iyâre/ e/me9s?re/iyle bere9e/lenmilerdir. 3u 1iyâre/in bere9e/ini madden e ma’nen rmülerdir.
5b? Abdullah bin 0u’mân rahme/ullahi aleyh#, 7efîne/-ün-neâ/ li ehl-il-il/iâB adl$eserinde, Ieyh 5bü’n-0eâ’n$n 9erâme/lerini anla/$r9en yle der@ 7âlih 9imselerin9abirlerini 1iyâre/, hem ibre/ alma9, hem de bere9e/lenme9 i;in ma9b?ldür. Haya/lar$nda%ldu&u ibi, efa/lar$ndan s%nra da sâlih 9imselerin bere9e/inden is/ifâde edilmesimüm9ündür. 7âlih 9imselerin 9abirlerinin yan$nda dua e/me9 e %nlar$n efâa/ini is/eme9,âlimlere de /a/bi9 edilmi/ir.B
Hâe/i %lan, sâlih 9imselerin 9abirlerine i/sin e %nlar$ esîle edere9 Allahü/eâlâdan ih/iyâ$n$n iderilmesini is/esin. Kes?lullah efendimi1in salllahu aleyhiessellem#4 “Yalnız üç meside ziyâret için gidilir( hadîs-i erîfi ile i’/irâ1 %lunama1.îrâ, büyü9 âlim İmâm-$ Ga1âlî, İhyâ-i ul?muddînB adl$ 9i/ab$n$n sefer bahsinde ylebuyurma9/ad$r@İbâde/ i;in sefere ;$9$l$rsa, bu ibâde/ ya ihâd %lur eya ha %lur.eyamberlerin aleyhisselâm#, 7ahâbe-i irâm$n r.anhüm#, Jabiînin, di&er âlimlerin eeliyân$n 9abirlerini 1iyâre/ e/me9 de bunlar aras$na irer. Haya//a i9en s%hbe/lerine,melislerine i/me9 s?re/iyle bere9e/inden is/ifâde edilen 9imselerin, efa/lar$ndan s%nrada, 9abirleri 1iyâre/ edilme9 s?re/iyle %nlar$n r?hâniye/lerinden is/ifâde edilir. 3u ma9sadi;in sefere ;$9ma9 âi1dir. “Yalnız üç meside ziyâret için gidilir( hadîs-i erîfi bunamâni de&ildir. :ün9ü bu hadîs-i erîf, mesidler ha99$ndad$r.
İbn-i 5b? eyd’in, bir risalesine ya'm$ %ldu&u erhinde Abdî yle der@ Mesid-i
harama e Me99e-i mü9erremeye 9adar yürüme9 i;in ne1re/menin dinde bir asl$ ard$r.3u as$l da, ha e umredir.B
İbn-i Hubeyre, İ//ifâ9-ül-eimmeB adl$ eserinde yle deme9/edir@ İmâm-$ a’1am5b? Hanîfe, İmâm-$ Mâli9, İmâm-$ Iâfiî e Ahmed bin Hanbel r.aleyhim#, Kes?lullahefendimi1in 9abrini 1iyâre/in müs/ehâb %ldu&unu sylemilerdir.B
Hereyin d%&rusunu Allahü /eâlâ bilir. 3u hus?s/a Kes?lullah efendimi1in u hadîs-i erîfibi1e a;$9lama %lara9 9âfidir@ “1ü+min, 3lla%ü teâlânın nru ile bakar. 3lla%üteâlânın nruna %içbir şey mâni olamaz.(
5b? Abdullah ur/ubî’nin Je19ire’sinde, yle bildirilir@ 7a’îd bin Müseyyib buyurdu9i@ Hi;bir ün y%9/ur 9i, % ün sabah e a9am, ümme/inin amelleri Kes?lullaha salllahualeyhi essellem# ar1edilmesin, Kes?lullah salllahu aleyhi essellem#, ümme/ini
peygamberlerini birer şâ%id getirdiğimiz #e seni de onların üzerine bir şâ%idyaptığımız zaman bakalım ka2irlerin %âli ne olaak"( buyuruy%r.
Ameller, Cuma ünü eyamberlere, ana e babalara ar1%lunur. Kes?lullahefendimi1e salllahu aleyhi essellem# ümme/inin amelleri herün, Cuma ünü ise, di&ereyamberlere ar1 %lunur. Kes?lullah efendimi1i esîle edere9 Allahü /eâlâya dua e/me9,yalarma9, ünahlar$n aff$na sebe' %lur. îrâ Kes?lullah efendimi1in salllahu aleyhiessellem# efâa/inin bere9e/i ile 'e9;%9 e büyü9 ünahlar af e ma&fire/ %lunur. imbyle inanma1sa, Kes?lullah efendimi1in efâa/$ndan mahr?m 9al$r. ira Allahü /eâlâ, 0isâs?resinin al/m$drdünü âye/-i 9erîmesinde meâlen4 “&iz %er peygamberi, anak
3lla%+ın izni ile kendisine itaat olunmak için gönderdik. -ğer onlar, ne2slerine
zulmettikleri zaman sana gelseler de, güna%larına 3lla%+dan mağ2iret dileseler,Feygamber de kendileri için a2 isteseydi, elbette 3lla%+ı, tö#beleri ziyâde kabuledii, çok bağışlayıı bulaaklardı( buyuruy%r.
im, Kes?lullah$n salllahu aleyhi essellem# 9abr-i erîfine elir, 9a'$s$nda durur,=’nu esîle edere9 Allahü /eâlâya dua eder, Allahü /eâlâdan af e ma&fire/ dilerse, Allahü/eâlâ % 9imseyi af e ma&fire/ eder. Allahü /eâlâ byle a’d buyurmu/ur. 3unainanmayan, Allah e Kes?lüne salllahu aleyhi essellem# 9ar$ elmi %lur.
5nes bin Mâli9’in rahme/ullahi aleyh# bildirdi&i hadîs-i erîf/e4 “1ed!ne4imüne##ereye, sır2 3lla% rızâsı için beni ziyâret etmeye gelen kimse, kıyâmetgünü bana komşu olur #e ona şe2âat ederim( buyuruluy%r. 3a9a bir hadîs-i erîf/eise4 “7im beni #e2atımdan sonra ziyâret ederse, beni diri iken ziyâret etmiş gibiolur( buyurulmu/ur.
İBN-İ HA'ÎB CİB#ÎN (; b, A+,): Iâfiî me1hebi f$9$h e 9$râa/ âlimi. âd$’l-9udâ/. İsmi, =sman bin Ali bin =sman
di&er bir riâye//e İsmâil# bin İbrâhim e/-Jâî el-Halebî’dir. ünyesi 5b? Amr e la9ab$>ahrüddîn %lu', İbn-i Ha/îb Cibrîn diye /an$n$r. 662 m. !26"# senesi Kebî’ul-eel ay$nda
M$s$r’da, âhire’de d%&du. (" m. !""8# senesi Muharrem ay$nda %rada efa/ e//i.7?fîler 9abris/an$na defn%lundu.Haleb 9ad$s$ Iemsüddîn bin 3ehrâm, âd$ Ierefüddîn el-3âri1î, İ11üddîn el-5snâî e
$yme/li eserler ya1m$/$r. 5serleri@ MunillebîbB@ 3u eseri Arabada9i eda/lar eharfler ile ilili %lu', sahas$nda ben1eri a1 bulunan bir eserdir. İbn-i Mâli9’in sarf e nahiile ilili bin beyi/li9 meh?r eseri 5lfiyeB ü1erine bir /a’lî9 ineleme# ya1m$/$r. 3ir di&ereseri Vmde/-ü/-/âlib fî /ah9î9i İbn-i HâibB@ Iâfiîyye erhi %lu', i9i ilddir. Kef’ül-hasâsaan 9urrâ-il-hulâsaB@ <r/ ilddir. 5/-Jahsîl e/-/afsîl li 9i/âbi/-/e1lîl e/-/e9mîlB, Iü1ür-ü1-
1ehebB, a/r-un-nedâB e bunun erhi 5l-eâ9$b-üd-dürriyyeB, 3âne/ suâd 9asidesierhiB, Ierhi Câmi-üs-saîrB@ İmâm-$ Muhammed’in Hanefî me1hebi f$9$h bililerininfür?una dair eserinin erhidir. Ayr$a be ild iar$nda bir /e19ire 9i/ab$ ard$r. 0ahiilminde9i hre/i e eserleri ile her /araf/a /an$nm$/$r. 3a1$ bey/lerinin /erümesi yledir@
4) 5!6et-ül-(!ât; cild-2, sh. 08İBN-İ KAMMÂH (M/;;e5 b, A/;e5): Iâfiî me1hebi f$9$h e hadîs âlimlerinden. İsmi, Muhammed bin Ahmed bin İbrâhim
bin Haydar bin Ali bin A9îl el-M$srî’dir. Fa9ab$ Iemseddîn ibni ammâh, 9ünyesi 5b?Abdullah’d$r. 6+6 m. !2+8# y$l$ il9a’de ay$nda d%&du. (*! m. !"*)# y$l$nda âhire’deefa/ e//i.
İl9 /ahsîlini /amamlad$9/an s%nra, Kad$yyüddîn bin 3urhân’dan 7ahîh-i MüslimBidinledi. 3u âlimin lümünden s%nra 0eîb el-Harrânî e 9ardei İ11eddîn’den, İbn-i Ha/îbel-Mi11e’den, Ja9$yyüddîn bin Ke1în e bunlardan ba9a âlimlerden hadîs-i erîf dinledi.İbn-i Abdüddâim e Iam âlimlerinden ba1$lar$ %na iâ1e/ erdiler. 3ir;%9 âlimden ilim/ahsîl edere9 bilisini ar//$rd$. >$9$h ilminde meh?r %ldu. 7%rulan suâllere fe/âlarerere9, insanlar$n mü9illerini halle//i. <înî ilimlerde ;%9 eni biliye sâhi' %lan İbn-iammâh, dersler erere9 bir;%9 /alebe ye/i/irdi. H%alar$ndan &rendi&i, dinledi&i hadîs-ierîfleri riâye/ e//i. âd$l$9 a1îfesi e9âle/inde bulundu. âd$ 3edreddîn bin Cemâa’n$n%&lu İ11eddîn bin Cemâa 1aman$nda bu a1îfeden ayr$ld$. İlim mü1â9ere e/me9, ders%9u/ma9 e /alebe ye/i/irme9le meul %ldu. mrünün s%n 1amanlar$nda, efa/$na 9adararâfe’de ders %9u//u. J?l?n Câmiinde imâml$9 a1îfesinde de bulundu.
3edreddîn 0abl?sî der 9i@ aman$n$n hayre/ edilee9 âlimlerinden biri idi. =na birâye/-i 9erîme ha99$nda suâl s%rulsa, % âye//en bir ne9i e bir s%nra9i âye/-i 9erîmeyi%9urdu.B
:ei/li ilimlerde ilim sâhibi idi. >aydal$ eserleri ard$r. İlmi, ilimle meul %lmay$ eilimle meul %lanlar$ seerdi. Hadîs ilmi ile meul %lanlar$ daha ;%9 seerdi. <ers%9u/mas$, î1âh e/mesi âye/ h% %lu', derslerine elenler %ndan ;%9 is/ifâde ederlerdi.<ele/ büyü9leri de %na hürme/ eder, say$ s/erirlerdi. =9udu&u, duydu&u eyleri ;%9
;abu9 e1berlerdi. ue/li bir 1e9â e haf$1as$ ard$, &rendi9lerini e e1berledi9leriniunu/ma1d$.
M$s$r /ârihini ;%9 iyi bilirdi. =ndan 7a’deddîn el-ummî e daha ba9a âlimlerriâye//e bulundular. 7irâeddîn 3ul9$nî, %ndan 7ahîh-i MüslimB 9i/ab$n$ na9leder e Wrâ9îe İbn-i Müla99$n ibi a9ranlar$na %nunla if/ihâr ederdi. >$9$h bililerini Iâfiî me1hebinere anla/an 7ilsile/-ül-Oâs$lB ad$nda bir eseri ard$r.
Muhammed bin Ahmed bin İbrâhim bin D?suf el-=smânî ed-<îbâî’dir. Fa9ab$ Oeliyyüddîne 9ünyesi 5b? Abdullah’d$r. İbn-i Menfel?/î e İbn-i Ha/îb el-Meleî diye /an$nm$/$r. (!"m. !"!"# senesinde d%&du. ((* m. !"(2# senesi Kebî’ul-eel ay$nda efa/ e//i.
ederdi. :%9 mü/eâ1$ idi. Oa’1lar$ ;%9 ü1el e /esirli idi.Oeliyyüddîn-i Wra9î diy%r 9i@ 5b? Abdullah Oeliyyüddîn ha1re/leri, bilhassa /efsîr,f$9$h, us?l e /asaufda ;%9 yü9se9 idi. 3u ilimlerde mü/ehass$s idi. İbâreleri ;%9 /a/l$ efasih a;$9 e ne/# idi. =ndan ;%9 insanlar is/ifâde e//iler.B
İBN-İ MENZÛ#: Arab dili e edebiyâ/$ âlimlerinden. İsmi Muhammed bin Mü9errem bin Ali bin
Ahmed bin 5bü’l-âs$m bin Men1?r el-5nsârî el-Wfri9î %lu', 9ünyesi 5bü’l->adl’d$r. Fa9ab$Cemâlüddîn’dir. 6") m. !2"2# senesi Muharrem ay$nda M$s$r’da d%&du. Jrablusarb’dad%&du&unu syleyenler de ard$r. (!! m. !"!!# senesi Ia’bân ay$nda yine M$s$r’da efa/e//i.
İbn-i Men1?r ha99$nda 9ayna9larda fa1la bili erilmeme9/edir. İbn-i Mâ9ir, D?sufbin Mâhilî, Mür/e1a bin Ha/im, Abdurrahmân bin Jufeyl e daha bir;%9 âlimden hadîs-ierîf dinledi e ilim &rendi. endisinden ise4 İmâm-$ 7üb9î e ehebî hadîs-i erîfdinlediler e riâye/ e//iler.
İbn-i Men1?r, edebiyâ/ e lüa/ ilmiyle ilili, daha ne ya1$lm$ u1un 9i/a'lar$9$sal//$. =nun 9$sal//$&$ 9i/a'lar$n say$s$n$n beyü1 ild %ldu&u sylenir. 3u sebeble %na
İbn-i Men1?r, Jrablus 9ad$l$&$nda bulundu. <aha s%nra M$s$r’a dndü. Plimler/%'lulu&unun reîsi idi. 5debiyâ/ ilminde ;%9 bili sâhibi idi. :%9 ü1el ya1$ ya1ard$. 0ahi,lüa/ e /ârih ilimlerinde mâhir idi.
İbn-i Men1?r’un ya1m$ %ldu&u eserlerin e9serisi, edebiyâ/ e lüa/ ilmi ile ililidir.5serlerinden ba1$lar$ unlard$r@ !- Fisân-ül-Arab@ Araba ya1$lm$ en büyü9 e 9$yme/lilüa/ 9i/a'lar$ndan biridir. 3u 9i/ab$n$ ya1ar9en Jeh1îb,B Muh9emB, 7ihâhB e 7ihâh’$n
3%yun e&me9 e İslâm dînini a;$9lama9 e Kes?lullah$n salllahu aleyhi essellem# Allahü/eâlâdan e/irdi9lerini 9abul e/me9/ir. 7a’lebi bu hus?s/a ne ü1el sylemi/ir@ İslâm dilile îmân 9alb iledir.B
Jeh1ib 9i/ab$nda, İslâm ha99$nda 5b? 3e9r Muhammed bin 3eâr yledeme9/edir@ >alana müslümand$rB deniline, bunda i9i ma’nâ ard$r. 3irisi4 Allahü/eâlân$n emrini is/islâm eden b%yun e&en#, di&eri4 ibâde/i s$rf Allah i;in ya'an deme9/ir.
Kes?lullah salllahu aleyhi essellem# bir hadîs-i erîf/e4 “1üslüman,müslümanların onun dilinden #e elinden em!n olduğu kimsedir( buyuruy%r. 51herî,bu hadîs-i erîfin ma’nâs$ ha99$nda yle deme9/edir@ Mü’min, selâme/ 9a'$s$na irmi/ir.Mü’minler de %nun 9/ülü&ünden 9%runmulard$r.B
<i&er bir hadîs-i erîf/e4 “1üslüman, müslümanın kardeşidir. /na zulmetmez#e onu düşmana teslim etmez( buyuruluy%r.
Kes?lullah salllahu aleyhi essellem# birün4 “$erkesin bir şeytanı #ardır( buyuruna, 5shâb-$ 9irâm4 7enin de ar m$ yâ Kes?lallahRB diye s%rdular. = da4 “-#et"?akat 3lla%ü teâlâ, ona karşı bana yardım etti. / müslüman oldu( buyurdu. 3ir
riâye/e re de4 “3lla%ü teâlâ, benimle berâber olan şeytan müslüman olunayakadar bana yardım etti( buyurdu. Da’nî ey/an b%yun e&i', bana esese erme9/ena1e;ineye 9adar, Allahü /eâlâ bana yard$m e//i.
İ+9;: Kes?lullah$n salllahu aleyhi essellem# e/irdi9lerini 9abul e/me9/ir. âhirenbunu 9abul e/me9le berâber, 9alb ile de inan$l$r e /asdi9 edilirse, buna îmân denir. Nmân,islâm$n s$fa/$d$r. 5&er bir 9imse 1âhiren Kes?lullah$n bildirdi9lerini 9abul eder rünür de,9alben bunlara inanma1sa, bu 9imse 1âhiren müslüman muâmelesi rür. 3u 9imse,sadee dil ile müslüman$m diyen 9imsedir. îrâ, îmân sâhibi 9imsenin ;%9 d%&ru %lmas$lâ1$md$r. :ün9ü îmân /asdi9/ir. 3u ba9$mdan mü’min, Kes?lullah efendimi1in bildirdi9lerini1âhiren 9abul e//i&i ibi, 9alb ile de bunlar$ /asdi9 edendir. Ger;e9 müslüman, Allah eKes?lüne i/aa/ini, inanara9 i1hâr edendir. >a9a/ inanmay$', sâdee 9endisine elee91ararlardan 9%runma9 i;in, müslümanm$ ibi rünen, müslüman$m diyen 9imse,ha9î9a//e mü’min de&ildir. Ana9, 1âhiren müslüman hü9mündedir.
B,5@7: Araba bir 9elimedir. neden %lmay$', s%nradan %r/aya ;$9ar$lan hereydeme9/ir. 3u ba9$mdan, hem âde//e, hem de ibâde//e ya'$lan de&ii9li9ler, ref%rmlarbid’a/ %lur. eyamberimi1in salllahu aleyhi essellem# e =’nun dr/ halifesi r.anhüm#1amanlar$nda bulunmay$' da, dinde s%nradan meydana ;$9ar$lan, uydurulan inan$lar,s1ler, iler, e9iller e âde/ler bid’a//ir. 3unlar$n he'sini din diye, ibâde/ diye uydurma9eya dînin nem erdi&i eyleri, dinden ayr$d$r, din buna 9ar$ma1 deme9 bid’a//ir.
3id’a/lerin ba1$lar$ 9üfürdür. 3a1$lar$ da büyü9 ünah/$r.
7ul/an 5ref ile rü/ü. = da buna ba1$ mühim a1îfeler erdi. Oa1îfeleri esnas$nda edi&er 1amanlarda, fa1île/ sâhibi, yü9se9 e 9$yme/li bir 1â/ %lara9 bilini' /an$nm$/$r.
Haya/$ b%yuna ü1el ahlâ9 ü1ere bulunmu/ur. endisiyle i rülmesi 9%lay,berâberli&i iyi, seisi ;%9, 9albi /emi1, iyili9 seer, ü1el bir e sâhibi, /a/l$ dilli, üleryü1lü, a;$9 e d%&ru s1lü bir 1â/ idi. İfâdesi dü1ün %lu', dele/ ileri elenleri ile birli9/ebulundu&unda, %nlara dînimi1in emirlerini bildirir, ha9 y%ldan ayr$lmamalar$ i;in nasîha/
ederdi. Oe9ar$n$, a&$r bal$l$&$n$ sarsmadan, uyun %lan e9ilde a9a e la/ife ya'ard$.<%s/ e seenlerine yard$m e ba&l$l$&$ ;%9, mü/eâ1î, iyili9 ya'may$ seen bir 1â/ idi. 5i,s%hbe/ine eli' 9endisinden is/ifâde e/me9 is/eyen /alebeleri ile d%lu' /aar, 9endisi de,yine bu e9ilde s%hbe/ i;in ya'$lan dae/leri 9abul ederdi. Ha//a/ idi. Da1$ ya1mas$ ;%9ü1el idi. ur’ân-$ 9erîm %9umas$ da fe9alâde idi. 0esirde de, iirde de mâhir e beeri9liidi. <%&rulu9/an ayr$lma1d$. 3ir /araf/an, % ün9ü durumlar$n iâb$ %lara9 sul/anlarlaberâber %lu' ;ei/li a1îfelerde bulunur9en, di&er /araf/an ilim ile meul %lmay$, ilim&reni' &re/meyi de ihmâl e/me1di. Haa i//i&i sene, hadan s%nra %rada bir mi9/ar9ald$. =rada bulunan büyü9 âlimlerle rüü' s%hbe/lerinde bulundu. endilerinden ilim&reni' riâye//e bulundu&u e iâ1e/ ald$&$ h%alar$n$n say$s$ 'e9;%9/ur. M$s$r’adndü&ünde, 0emiyye, <âr’a/meiyye e Ieyh?niyye medreselerinde ders erdi. :%9ya9$$9l$, heybe/li, her9ese fâideli %lmaya ;al$an, 9adri yüe bir 1â/ idi. Jam ye/imi,
mü9emmel bir 1â/ %lu', s1leri e hare9e/leri insanlarda ;%9 /esirli %ldu&undan,bulundu&u beldenin en büyü9 âmisinin imâm e ha/îbli&i deaml$ %lara9 buna erildi.:%9 /alebe ye/i/irdi. İbn-ül-Ha/îb, İbn-i Mer1?9’dan ;ei/li ilim melislerinde, 3uhârî’yi edi&er hadîs 9i/a'lar$ndan ba1$lar$n$ dinledi&ini, %nun bulundu&u melislerin ayr$ bir /a/l$l$9e ü1elli9/e %ldu&unu haber erme9/edir. İbn-i Mer1?9 ha1re/leri, ;ei/li ilimlere dâirbir;%9 eser ya1m$ %lu', ba1$lar$n$n isimleri yledir@ Ierhu umde/-ül-ah9âmB, Ierh-ü-IifâB, Ierh-ül-ah9âm-üs-surâB, İ1âh-ül-merâidB, 5l-İmâmeB, Mefâ/ih-ül-Mer1?9iyyeB,
İbn-i Mer1?9 Muhammed bin Ahmed bin Muhammed ha1re/leri, ya1m$ %ldu&u9$yme/li risalelerinden, birisinde buyuruy%r 9i@
Her hâlimi1de Allahü /eâlâya hamd ederi1. 5shâb-$ 9irâm$n meh?rlar$ndan,
Abdullah bin Amr bin Ps e Abdullah bin mer bin Ha//âb’$n r.anhümâ# bildirdi9leri birhaber yledir@ eyamber efendimi1 salllahu aleyhi essellem#, Me99e’nin yü9se9 biryerinde bulunan 7eniyye Je'esi’nde durdular. = 1aman %rada hi;bir 9abir y%9/u.3uyurdular 9i@ “3lla%ü teâlâ, yetmişbin kişiyi %esapsız olarak *ennet+ekoyaaktır. &unlardan %erbiri de yetmişbin kişiye şe2âat edeekler #e onlar da%esaba çekilmeden *ennet+e gireeklerdir. $er%angi bir ezaya dauğramayaaklardır. Yüzleri de, ondördünü geesindeki ay gibi parlaktır.( 3ununü1erine H1. 5b? 3e9r, Dâ Kes?lallahS =nlar 9imlerdirRB diye suâl edine, eyamberefendimi14 “/nlar, ümmetimin gar!blerinden, işte buraya de2nedileek olanlardır( buyurdu. İbn-i Mer1?9 ha1re/leri anla/maya deam edere9 buyuruy%r 9i4 3enim babamda, bu hadîs-i erîfi ii//i9/en bir haf/a s%nra efa/ e//i e buraya defn%lundu. Allahü /eâlâ%na rahme/ eylesin.B Hadîs-i erîf/e bildirilen müUdeye 9au/u&una re,# aaba;%u&unun İbn-i Mer1?9’un ha/âlar$n$n aff$ i;in efâa/ e/me1 miR d%&uda, ba/$da, ilim edin y%lunda mür /ü9e/mi %lan, İs9enderiyye ehrinden u1ey Afri9a memle9e/lerindesahih hadîs-i erîfleri na9leden e ilim &reni' bu ilimleri yaymaya ;al$an Kes?lullah$nsalllahu aleyhi essellem# minberinde %/uru' =’nun salllahu aleyhi essellem# sünne/iniihyâ i;in ayre/ eden, !2 seneye ya9$n Harâmeynde 9alan, â’be-i mua11ama i;indeha/im %9uyan e Me99e’de ilim &re/en bu %&lu# i;in aaba efâa/ e/me1 miR5s/a&firullah yâ KabbiS Günahlar$m ;%9 büyü9. Günahlar$m$ Kabbim de biliy%r. >a9a/ ben/be ediy%rum. =’na üeniy%rum. Kabbim rahme/ sâhibidir. Oesselâm.B
3u ifâdeler, İbn-i Mer1?9’un yüeli&ini, din e dünyâda9i yerini, yü9se9li&inis/erme9/edir. İbn-i Mer1?9 rahme/ullahi aleyh# ya1d$&$ ba9a bir risalede de buyuruy%r9i@ 7eyyid Muhammed el-Müridî babam$n h%alar$ndan idi. 3u 1â/la, babamla d%&uyaya'/$&$m$1 seyaha//e 9ar$la/$9. 3en % 1amanlar %nd%9u1 ya$nda idim. Cuma nama1$a9/inde hu1?rlar$na ard$9. Pde/leri ü1ere mesidde imâml$9 ya'aa9 hus?si birisi
bulunma1, ha1$r %lan emâa//en birisi imâm %lurdu. = ün de %rada f$9$h âlimlerindenbir;%9 1â/ ard$. yle 9i, emâa/inin /amâm$ âlimler %lan âmi, bel9i de bundan ba9a
İBN-İ NÛH (Ab5ü+=9r b, A/;e5): M$s$r’da ye/ien eliyân$n büyü9lerinden. elâm âlimi e âir. İsmi, Abdülaffâr bin
Ahmed bin Abdülmeîd bin 0?h bin Ha/im bin Abdülhamîd ed-<ereî 5d-<erî# el-A9surîel-?si el-5nsârî %lu', 9ünyesi 5b? Muhammed’dir. <aha ;%9 İbn-i 0?h diye /an$nm$/$r.M$s$r’$n 7aîd blesinde bulunan A9sur 9asabas$nda d%&du. ayna9larda d%&um /ârihi
bildirilmeyen İbn-i 0?h r.a#, ()8 m. !")#’de il9a’de ay$nda M$s$r’da, âhire’de efa/e//i. V1un müdde/ M$s$r’da, 7a’îd blesinde bulunan ?s ehrinde i9âme/ e//i e %radameh?r %ldu. 7%yu 5shâb-$ 9irâm$n meh?rlar$ndan %lan 7a’d bin Vbâde ha1re/lerineula$r.
İbn-i 0?h, ilim /ahsîli i;in ;%9 ayre/ s/erdi. = 1amanda Hâf$1aynB %lara9 bilinen5b? Muhammed ed-<$myâ/î ile Muhibb-ü/-Jaberî e IeyhâynB %lara9 bilinen, 5bü’l-Abbâsel-Mülessem ile Abdül’a1î1 el-Menüfî’nin e ba9a âlimlerin s%hbe/lerinde bulundu.=nlardan ilim &rendi. endisinden ise4 u/b-ül-Halebî, Alâüddîn-i %neî, 5b? Hayyâh eba9alar$ ilim &reni', riâye/lerde bulundular. ?s ehrinde /alebeleri i;in ü1el birderâh ya'/$rd$. =rada /alebelere ders erirdi. Gayr-i müslimler /araf$ndan raha/s$1ediline, âhire’ye /a$nd$ e %rada yerle/i. Oefa/ edineye 9adar %rada i9âme/ e//i.
Ja9âya sar$lmal$, nefsin ar1u e is/e9lerini /er9e/melidir. 3%1u9 e insan$ y%ldan;$9araa9 9imselerden u1a9 durmal$, i1lide e a;$9/a Allahü /eâlân$n emirlerine uymal$d$r.
%nuur9en d%&ru 9%numal$, bir ii ya'ar9en Allah i;in ya'mal$d$r. Her hâlde, herar//a mu’/edil %lmal$ a1$nl$9 e /a9$nl$9 ya'mamal$d$r. Her 1aman sa'$9l$&a e b%1u9
fi9irlere düman %lmal$d$r.Ha99a re hare9e/ e/meli, d%&rulu9 sâhi'lerini semelidir.Allahü /eâlân$n elî 9ullar$n$ semeli, Allahü /eâlân$n dümanlar$na dümanl$9
/asdi9, yalan syleyeni /e91ib e/me9/ir yalanlama9/$r#.+ü; 6e /y7: lüm e haya/, insanlardan ayr$lm$yan hâllerdendir. lüm, haya/$ni;idir. 0i/e9im, ee de ündü1ün i;i durumundad$r. Gündü1, %nda e;im /emin edildi&i,;ei/li iler ile meul %lundu&u i;in haya/ ibidir. Gee ise, sü9?n hâli %ldu&u i;in, lümibidir. Allahü /eâlâ, ur’ân-$ 9erîmde 0ebe’ s?resi !) e !!. âye/-i 9erîmelerde meâlenbuyurdu 9i@ “Aeeyi size libas kıldık 9aranl$&$ si1e bir r/ü ya'/$9 9i, % ee a9/inde,yaln$1l$9 hâlinde is/i’dâd$n$1 9adar ibâde/ ile meul %lursunu1 ). Aündüzü ise, geçim#akti kıldık 9i, % ündü1 a9/inde ma’ie/ /emini i;in ;al$$rs$n$1#.(
Mül9 s?resinin 2. âye/-i 9erîmesinde de meâlen buyuruldu 9i@ M 3mele %anginizda%a güzeldir diye, sizi imti%an etmek için, %em ölümü %em de %ayatı %alk eden
İBN-İ ME# MELÎKE&Î (M/;;e5 b, ;er): >$9$h, hadîs, /asauf e edebiyâ/ âlimi. İsmi, Muhammed bin mer bin Ali bin
Muhammed bin İbrâhim’dir. İbn-i merB diye /an$nd$. Meli9eî, 3eânî, s%nra J?nusî e
Ce1âirî nisbe/leriyle bilinirdi. ünyesi 5b? Abdullah %lu', İbn-i merB diye meh?r %ldu.İlim &renme9 e ya1ma9 hus?slar$nda nde elenlerden %ldu. 5seri bulunan bir fa9îh,ü1el iirleri bulunan bir edîb %lu', fa1île/ sâhibi bir mu/asa$f idi. Junus’/a ü1el ha/san’a/$nda meh?r %lmu/u. Jeâ1u, Nsâr e hüsn-i 9abul sâhibi %lu', her9ese 9ar$ al;a9nüllü, eli a;$9 e üleryü1lü idi. İlim &renme9 i;in bir;%9 yeri d%la/$ e ha ya'/$.Hia1, M$s$r e İs9enderiyye’de i9en bir;%9 âlimden hadîs-i erîf riâye/ e//i. 3uâlimlerden birisi Kad$yyüddîn-i Jaberî %lu', %ndan be hadîs-i erîf 9i/ab$n$ %9udu. Medîne9ad$s$ e ha/îbi 7irâüddîn Muhammed bin Jarrâd, 5b? Muhammed <allâsî, 0emeddîn-iJaberî e daha ba9a âlimler, %nun hadîs-i erîf riâye/ e//i&i 1â/lardand$r. Iiirleri, ine ederin ma’nâlar ifâde e/me9/edir. 0esirleri üs/ün e 9$yme/li, ha/ eserleri ;%9 ü1el %lu',ya1d$&$ eserler her yere yay$lm$/$r. (*) m. !""# senesi Muharrem ay$nda Junus’/aefa/ e//i.
0efh-u/-JayyibB ad$nda9i eserin sâhibi diy%r 9i@ İbn-i mer, hilâfe/ mer9e1inin9â/ibi e edebiyâ//a, üne ibiydi. İlim sahas$n$n 9ahraman$yd$. Junus’a eli' a/anedindi. Memle9e/, %nunla ilim e irfan yuas$na dndü. =nun 9ald$&$ müdde//e, ;%9 büyü9hâdiseler ereyan e//i. endi memle9e/ini /erih edi', ba9a yerlere i/meyi düünmedi.Daad$&$ deirde, her9es %ndan ;%9 is/ifâde e//i. Ha/ san’a/$ ile ;%9 meul e meh?r%ldu. <%&ru y%ldan hi; ayr$lmad$. :%9 yer d%la/$. Jasauf e /ah9î9 ehli idi. Hia1’a %lanseferinde, ;%9 hay$rlar ya'/$. 0esebi s%yu# he' sâlih, /emi1 9imselerdendi. Iiirleri ;%9ü1eldir.
>$9$h âlimi. İsmi, Muhammed bin Abdullah bin Kâid el-3e9rî el-afsî %lu', 9ünyesi5b? Abdullah’/$r. <%&um /ârihi bilinmeme9le berâber, afsa’da d%&du. ("+ m. !""+#senesinde J?nus’da efa/ e//i. 68+ m. !286# senesinde efa/ e//i&i de sylenme9/e isede, ("! m. !"")# senesinde haya//a %ldu&u, 9ayna9larda ya1$l$d$r. 5b? Abdullah, din efen bililerinde mâhir, fa1île/ler sâhibi, fa9ih bir 1â/ idi.
İbn-i Kâid, ilim /ahsîline memle9e/inde balad$. 3ir müdde/ Junus’/a i9âme/ edi'ilim /ahsîl e//i9/en s%nra, M$s$r’a i//i. İs9enderiyye’de âd$ 0âs$ruddîn el-5by?rdî e dahas%nra da, %nun /alebesi 5bî Amr bin el-Hâib’den f$9$h ilmini &rendi. Ayr$a iyâüddîn binel-Alâf’dan da f$9$h %9udu. Arab dili e edebiyâ/$n$ İbn-i Muhyiddîn’den &rendi. âhire’yeidi', İmâm el-Allâme Iihâbüddîn el-arâfî ile rüü' %nun f$9$h derslerine 9a/$ld$.=ndan ;%9 is/ifâde e//i e f$9$h, us?l-i f$9$h ilminde selâhiye/li %ldu&una dâir iâ1e/di'l%ma# ald$. 3unun yan$nda İmâm Ja9$yyüddîn bin <a9î9-ül-Wyd, İbn-i Gamma1,Hâ1im, emâl İbn-ül-Jenisî, Muhyiddîn Hafî Ke’sihî, Iems-ül-İsfehânî e Iemsüddîn el-İsfehânî’nin derslerinde de bulundu.
5b? Abdullah el-afsî, 68) m. !28!# senesinde haa i//i. Ha a1îfesini îfâe//i9/en s%nra, bir;%9 ilimleri 9endinde /%'lam$ %lara9 Junus’a dndü. <%&du&u yerde9ad$l$9 a1îfesi ya'maya balad$.
3irün birisi Hasen-i 3asrî’ye rahme/ullahi aleyh# 9albinin 9a/$l$&$ndan i9âye//ebulununa, Hasen-i 3asrî %na, Allahü /eâlây$ anmas$n$ /asiye buyurdu. i9ir melisleri,9alblerde hu?’ meydana e/irir. Der ya&murla anland$&$ ibi, lü 9albler de, Allahü
/eâlân$n 1i9rinin ya'$ld$&$ melisler e fâideli ilim ile haya/ bulur. <ünyâya nülba&lamama9 e âh$re/e ha1$rl$9 i;in ayre/li %lma9, ilim melislerinde dünyân$n er;e9yü1ünün e ay$'lar$n$n, Cenne/ ni’me/leri e %nlar$n üs/ünlü&ü, Cehennem e a1âb$n$nidde/inin anla/$lmas$ ile hâs$l %lur. Allahü /eâlân$n an$ld$&$ yere rahme/ iner. =ras$n$se9îne/ e e9ar 9a'lar. Mele9ler buray$ 9ua/$rlar. 7elef-i sâlihînin ;%&u, byle birmelis/en, maneî hu1?r i;inde 9endilerini e9ar 9a'lam$ %lara9 ;$9arlard$. Ha//â%nlardan bir 9$sm$, byle bir melis/en ;$9/$9/an s%nra yeme9 yiyeme1lerdi. 3a1$lar$ da %melis/e ne duymular ise, derhâl % duydu9lar$ ile amel ederlerdi.
Oa’1 e nasîha/ler yle 9am;$lard$r 9i, %nlarla 9alblere urulur. 0as$l, 1ümü1lerdü&ümü1 9am;$lar, bedene uruldu&u 1aman /esir ederse, nasîha/ler de yle 9albe/esir ederler. 3üyü9lerden birisi yle buyurdu@ Ana9, /emi1 bir 9albden ;$9an nasîha/ler/esir eder. :ün9ü 9albden elere9 ya'$lan nasîha/, 9albe ider. 7âdee dil ile ya'$lannasîha/ler, bir 9ula9/an iri', di&erinden ;$9ar, /esirli %lma1.B İlmiyle amel e/miyen âlimmum ibidir. İnsanlar$ ayd$nla/$r, fa9a/ 9endisini ya9$' bi/irir.
M/rre; y22 6e ,+3 8 =üüü zî+e7,: 5b? Hüreyre’nin rahme/ullahialeyh# riâye/ e//i&i hadîs-i erîf/e, Kes?l-i e9rem salllahu aleyhi essellem#4 “amazân4ı şer!2 ayındaki oruçlardan sonra en 2az!letli oruç, 1u%arrem ayınınoruudur. ?arz namazlardan sonra en 2az!letli namaz, gee namazıdır( buyurdu.
urre bin Hâlid, Hasen-i 3asrî’den rahme/ullahi aleyh# yle na9le//i@ Allahü /eâlâ,yeni y$la mübâre9 bir ay ile balad$. 7ene i;erisinde Allahü /eâlâ indinde, Kama1ân-$ erîfay$ndan s%nra Muharrem ay$ndan daha 9$yme/li bir ay y%9/ur.B
r 77;3: =ru;, Kabbi ile 9ul aras$nda bir s$rd$r. 3u sebeble Allahü /eâlâ, hadîs-i 9udsîde yle buyuruy%r@ “$er iyiliğin mükâ2atı, on mislinden yediyüz mislinekadardır. Yalnız oruç bana ma%sstur. /nun mükâ2atını da anak ben #eririm.9ünkü, kulum benim için: yeme, içme #e ima arzularını terketti. &enim için
gözünü %aramlara kapadı, dilini mu%a2aza etti.( eyamber efendimi1 salllahualeyhi essellem# bir hadîs-i erîf/e4 “*ennet+te bir kapı #ardır ki, ona eyyân denir.
7i1 dünyâda yer9en, %nlar %ru; /u/uy%rlard$B denir. Allahü /eâlâ, Ah1âb s?resinin%/u1beini âye/-i 9erîmesinde meâlen4 “/ruç tutan erkekler #e oruç tutan kadınlar,ırzlarını koruyan erkek #e kadınlar, 3lla%+ı çok zikreden erkekler #e kadınlar arya#, 3lla% bunlara bir mağ2iret #e büyük bir mükâ2at %azırlamıştır.(
Dine Allahü /eâlâ, Hâ99a s?resinin yirmidrdünü âye/-i 9erîmesinde meâlen4“Yeyin, için, a2iyet olsun: dünyâda9i# geçmiş günlerde takd!m ettiğiniz sâli%amellere karşılık olarak( buyuruluy%r. Müâhid rahme/ullahi aleyh# e daha bir;%9âlim4 3u âye/-i 9erîme, %ru; /u/anlar ha99$nda nâ1il %lmu/urB demilerdir. Allah i;inyemesini, i;mesini e ehe/ini b$ra9$' %ru; /u/anlara, Allahü /eâlâ hi; bi/meyen yiyee9e i;ee9, ebedî saâde/ nasîb edee9/ir.
Amr bin Ps da r.a# yle buyurdu@ Gee 9$l$nan bir re9’a/ nama1, ündü1 9$l$nan%n re9a//an daha hay$rl$d$r.B
İbn-i 5biddünyâ yle buyurdu@ Gee nama1$n$n ündü1 9$l$nan nama1a üs/ün%lmas$ s$rlar ba9$m$ndan daha ;%9 %lmas$ e ihlâsa daha ya9$n %lmas$ndand$r.B
Allahü /eâlâ, ee 9endisini 1i9r i;in, dua e is/i&far i;in, münâa/ i;in uyananlar$sede s?resinin %nal/$n$ âye/-i 9erîmesinde meâlen yle medh buyurmu/ur. “/nlar, okimselerdir ki, eeleyin nama1 9$lma9 i;in# yataklarından kalkarlar. ablerineazâbından korkarak #e ra%metinden üm!d#ar olarak dua ederler. 7endilerine#erdiğimiz rızıklardan da %ayır yollarına %ararlar.(
%nlar$ dünyâya yerle/irdi. 7%nra %nlar$ 9abir âlemine na9le//i. =nlar$ burada, 9$yâme/ününe 9adar /u//u. =nlar 9abir âleminde %lma9la berâber, amellerinin iyi eya 9/ü%lmas$na re 9ar$l$9 rürler. Ameli iyi %lanlar, 9abirlerinde i9râma e ni’me/lere9auurlar. Amelleri 9/ü %lanlar ise, h%r e ha9îr %lurlar. Allahü /eâlâ, Mü’min?n s?resininyü1ünü âye/-i 9erîmesinde meâlen4 âfirler der 9i@# “>â ki, ben terk ettiğim !mânıyerine getirip, sâli% bir amelde bulunayım. $ayır ar/$9 dünyâya dnülme1# , müşriklerden %erbirinin söylediği bu sözler, söyleyene âit 2aydasız bir lâ2tır,önlerinde ise bir mezar #ardır. 5iriltileekleri güne kadar oradadırlar( buyuruy%r.
Kbr, ;eyy,7+e 384;2: Hadîs-i erîf/e, Kes?l-i e9rem salllahu aleyhiessellem#4 “Elüyü mezara koyduklarında, mezar der kiC “Yazıklar olsun sana eyinsanoğlu, ben #ar iken niye gurrlandın' &enim sıkıntı, karanlık, yalnız #eböeklerle, kurtlarla dolu bir yer olduğumu bilmiyor muydun' 6zerimdengeçerken, bir ayağın geride, bir ayağın ileride şaşkına durduğun zaman neyealdanmıştın'( -ğer o kimse sâli%lerden ise, bir ses der kiC “-y 1ezar" 8eler
söylüyorsun' / doğruluk üzere idi #e emr4i ma+r2, ne%y4i münker yapardı. /naelbette yeşil ba%çeler %azırladım.( 0onra bedeni nra çe#rilir, r%u göğeçıkarılır( buyurdu.
3erâ bin P1ib’in rahme/ullahi aleyh# riâye/ e//i&i hadîs-i erîf/e, Kes?lullahsalllahu aleyhi essellem# efendimi14 “7abirde mü+mine, güzel yüzlü, güzel kokulu#e güzel elbiseli bir genç gelir. “&ugün, senin iyi şeyler #a+d olunduğun gündür(der. 1eyyit, ona kim olduğunu soruna: “0enin dünyâda i9en ya'/$&$n# iyiamelinim( der. 7â2ir olana ise, çirkin suratlı, çirkin kokulu #e çirkin elbiseli birgenç gelir. “&ugün senin korkutulduğun #e te%did olunduğun gündür( der.1eyyit, ona kim olduğunu soruna, o da: “0enin dünyâda i9en ya'/$&$n# kötüamelinim( der.( buyurdu.
essellem# yle buyurdu@ “)yi bir kul mezara konuna, iyi amelleri etrâ2ını sararonu mu%a2aza ederler. 3zâb melekleri ayak tara2ından geline, namazkarşılarına çıkar #e 3lla% için çok kıyâmda durmuştur, derler. &aş uundangeline, oruç karşılarına çıkar. 5ünya da çok susuzluk çekti, derler. &edenitara2ından geline, %a #e 3lla% yolunda yaptığı i%âd karşılarına çıkar #e %ayır,bu beden çok eziyet çekmiştir, derler. -li tara2ından geline, #erdiği zekât #e
sadakalar der ki, bana dokunmayın. &u el ile çok zekât #e sadakalar #ermiştir.1elekler, çok güzel, mübârek olsun derler #e geri dönerler #e ra%met meleklerigelirler. /na *ennet+ten bir yatak getirir #e yayarlar. 1ezar ona gözününgörebildiği kadar geniş #e 2era% olur. *ennet+ten bir kandil getirip, kıyâmetekadar onun nru altında durur.(
Muhammed bin 7emmâ9 yle anla/$r@ 3ir 9imse 9abre 9%nulu' a1a' edilmeyebalay$na, 9%mular$ ba&$r$'4 5y 9/ü 9ii, sen bi1den e; 9ald$n. 3i1 buraya daha neeldi9. 0i;in bi1den ibre/ almad$n. 3i1im i//i&imi1i e amellerimi1in 9esildi&ini rmedinmiR 7en daha bir müdde/ yaad$n. 3i1im 9a;$rd$&$m$1$ 9endin i;in niye /edâri9 e/medinRB3unun ibi, yeryü1ünün her 9esinde9iler feryâd edi' der 9i@ 5y dünyâya aldananlarni;in bi1den ne idenlerden e si1in ibi dünyâya aldananlardan ibre/ alma1s$n$1SB
5b? 5yy?b-i 5nsârî’nin r.a# riâye/ e//i&i hadîs-i erîf/e, Kes?l-i e9rem salllahualeyhi essellem# buyurdu 9i@ “&ir mü+min #e2at ederken, bir ra%met meleği bununr%unu alır. 1eyyitler, dünyâda mü=de isteyenlerin toplandığı gibi bununetrâ2ında toplanırlar. /na sormağa başlarlar. )çlerinden birkaçı da, kardeşinizibırakınız, dinlensin. 9ok sıkıntılı yerden geliyor derler. -trâ2ına üşüşürler.5ünyadaki tanıdıklarını sorarlar, 2ilan adam ne yapıyor' 2ilana kadın e#lendimi' derler.(
Hasen-i 3asrî rahme/ullahi aleyh# yle anla//$@ Mü’mine lüm hali eldi&inde, %nabebin mele9 elir. =nun r?hunu al$rlar. =nu dünyâ semâs$na ;$9ar$rlar. =nu, daha ne
essellem#4 “?alana erkek, idrardan sakınmadığı için azâba düçâr oldu. ?alankadın ise, insanlar %akkında gıybet ettiği için azâba düştü( buyurdu.
5b? Hüreyre r.a# yle anla//$@ Kes?l-i e9rem salllahu aleyhi essellem# buyurdu9i@ “&iliyor musunuz, “$er kim benim zikrimden yüz çe#irirse, ona maişetten birdank #ardır #e onu kıyâmet günü, kör olarak %aşrederiz( meâlinde9i# >â%â
1aişetten dank nedir'( 5shâb-$ 9irâm4 Allah e Kes?lü daha iyi bilirB dediler. Kes?l-ie9rem salllahu aleyhi essellem#4 “1aişetten dank, ka2irin kabirde azâbgörmesidir. 8e2sim yed4i kudretinde olan 3lla%ü teâlâya yem!n ederim ki, ka2irinmezardaki azâbı, doksandokuz e=der%a iledir. -=der%anın ne olduğunu bilirmisiniz' $er birinin doksandokuz başı olan, doksandokuz yılandır. /nu sokarlar,emerler #e ü2lerler. 7ıyâmete kadar böyle de#am eder( buyurdu.
5b? 7a’îd-i Hudrî’nin riâye/ e//i&i hadîs-i erîf/e ise, Kes?l-i e9rem salllahu aleyhiessellem#4 “7â2ire kabrinde doksandokuz yılan musallat kılınır. &unlar, ka2irikıyâmet kopunaya kadar sokarlar. -ğer bu yılanlardan birisi, yeryüzüne ü2ürseidi. Yeryüzünde yeşil birşey bitmezdi( buyurdu.
Vbâde bin 7âmi/’in riâye/ e//i&i hadîs-i erîf/e, 7erer-i âlem salllahu aleyhiessellem#4 “7im 3lla%ü teâlâya ka#uşmak isterse, 3lla%ü teâlâ da ona ka#uşmak
ister. 7im bunu istemezse, 3lla%ü teâlâ da onu istemez( buyurdu. 3unun ü1erinebi14 Dâ Kes?lallahS He'imi1 lümü is/emeyi1B dedi9. Kes?l-i e9rem salllahu aleyhiessellem# yle ea' erdi@ “&u, ölümü istememek değildir. 1ü+min dünyâdanayrılaağı zaman, âkıbetinin iyi olaağına dâir mü=deler kendisine #erilir.&öylee 3lla%ü teâlâya ka#uşmak ister. &u ka#uşma, onun en çok istediği
şeydir. ?akat kâ2ir #e 2âir, son ne2esinde, sonunun iyi olmadığını görür #eenâb4ı $akka ka#uşmağı istemez. 3lla%ü teâlâ da ona ka#uşmayı istemez.(
3erâ bin P1ib yle anla//$@ Kes?lullah salllahu aleyhi essellem# ile berâber5nsârdan birisinin enâ1esine i//i9. Meyyi/ 9abre 9%nu' ü1eri /%'ra9la 9a'a/$l$na,Kes?lullah salllahu aleyhi essellem# %/urdu. 3i1 de e/râf$na %/urdu9. 7an9i balar$m$1$nü1erinde 9u ard$. = deree sessi1, say$l$ e di99a/li dinliy%rdu9.# Kes?l-i e9reminsalllahu aleyhi essellem# elinde bir ;ubu9 ard$. =nunla yeri 9a1$y%rdu. 7%nra mübâre9
ba$n$ 9ald$r$'4 “7abir azâbından 3lla%ü teâlâya sığınırız( diye i9i eya ü; seferbuyurdu.5b? Meysere Amr bin Ierahbîl yle anla//$@ 3irisi efa/ e/mi/i. abrine 9%nuna,
yan$na mele9ler eldi. =na, 3i1 sana yü1 s%'a uraa&$1. 3u sana Allahü /eâlâlan$na1âb$ndand$rB dediler. 3unun ü1erine % ah$s mele9lere, nama1$n$, %ruunu e di&er hay$re hasena/$n$ sayd$. Mele9ler, %na uraa9lar$ s%'a say$s$n$, Allahü /eâlân$n i1ni ile %ns%'aya indirdiler. = ah$s /e9rar %nlardan, bu %n /ane s%'ay$ da hafifle/melerini is/edi.=nlar da Allahü /eâlân$n i1ni ile s%nunda bir s%'aya indirdiler. Mele9ler bir s%'aurdu9lar$nda, % 9ii bay$ld$. Aradan e'eye bir 1aman e;i' 9endisine eldi&i 1amanni;in bu s%'ay$ 9endisine urdu9lar$n$ mele9lere s%rdu. =nlar da %na4 7en birün bele/mi/in. Q1erine bel s$;ra/m$/$n. >a9a/ sen %nu y$9amam$/$n. Dine, yard$m is/iyen birma1l?mun sesini duymu/un da, %na yard$m e/memi/in. 3undan d%lay$ sana bu s%'ay$urdu9B dediler.B
An bin Abdullah yle na9le//i@ ul 9abre irdi&i 1aman, %na ne nama1dans%rulur. 5&er %nu e;ebilirse, di&er amellerine ba9$l$r. 5&er nama1$ eeme1se, ba9ahi;bir ameline ba9$lma1.B
5b? Hüreyre’nin r.a# riâye/ e//i&i hadîs/i erîf/e, eyamber efendimi1 salllahualeyhi essellem# “7abir ya *ennet ba%çelerinden bir ba%çe #eya *e%ennemçukurlarından bir çukurdur( buyurdu.
Allahü /eâlâ, 9abir ehlinin a1âb$n$ e %nlar$n rdü9leri iyi durumlar$, 9ullar$ndandiledi&ine s/erme9/edir. 3u ibi hâdiseler, hem 7erer-i âlem salllahu aleyhi essellem#1aman$nda, hem de =’ndan s%nra 'e9;%9 â9i %lmu/ur.
Abdullah bin mer r.anhümâ#, babas$n$n yle anla//$&$n$ bildirdi@ Müri99abirlerinden birisine u&ram$/$m. 3u s$rada 9abirden, a/eler i;erisinde e b%ynundaa/e/en 1inir bulunan bir 9iinin ;$9/$&$n$ rdüm. Dan$mda bir su 9ab$ ard$. = 9ii benirüne4 0e %lur bana su er, ü1erime su d9B diy%rdu. 3u s$rada 9abirden bir 9ii daha;$9/$ e4 =na su erme, :ün9ü % 9âfirdirB dedi. 3%ynunda9i 1iniri al$', %nu ;e9ere99abre /ürdü. 7ür’a/le ben Kes?lullah$n salllahu aleyhi essellem# yan$na eldim.<urumu 9endilerine ar1e//im. Kes?l-i e9rem salllahu aleyhi essellem#4 “/ gördüğün-b *e%l+dir. 7ıyâmete kadar böyle azâb çeker( buyurdu.
Amr bir <înâr yle anla/$r@ 3ir 9iinin 9$1 9ardei efa/ e/mi/i. D$9an$', nama1$9$l$nd$9/an s%nra, 9abre /ürülü' defnedildi. Oefa/ eden 9ad$n$n er9e9 9ardei eeeline, 'ara 9esesini 9abirde unu//u&unu ha/$rlad$. Ar9adalar$ndan birisini alara9, 9abrinyan$na i//i. 3ira1 arad$9/an s%nra 9eseyi buldu. 3u s$rada ar9ada$na4 7en bira1 banamüsâade e/, /ede beni bira1 be9le. 3en, 9$19ardeimin ne hâlde %ldu&una, 9abrindeherhani bireyin %lu' %lmad$&$na bir ba9ay$mB dedi. abrinin ü1erinde9i /%'ra&$n bir9$sm$n$ ald$. 3ir de ne rsün, 9abir /u/umu yanma9/aS Hemen ü1erini /e9rar 9a'a/$',
dü1el//i. Hemen annesinin yan$na, i//i. $19ardeinin, dünyâda i9en herhani 9/ü bir
5bü’l->ere ibni Ce1î anla//$@ Ierîf 5b? Ca’fer bin 5b? M?sâ, İmâm-$ Ahmed binHanbel’in 9abrinin bi/ii&ine defnediliy%rdu. 3u s$rada Ahmed bin Hanbel’in 9efenirüldü, hâlbu9i, Ahmed bin Hanbel yü1 sene ne efa/ e/mi/i.B
Abdullah bin 0âfi’ Medînî yle anla/$r@ Medîneli bir 9ii efa/ e//i e defnedildi.3irisi %nu rüyas$nda rdü. 7an9i %nun, Cehennem ehlinden imi ibi bir hâli ard$. 3usebe'le, %nu rüyas$nda ren ah$s ;%9 ü1üldü. Aradan yedi eya se9i1 ün e;ine, %nu
rüyas$nda /e9rar rdü. 3u sefer Cenne/ ehlinden %ldu&u anla$lan bir, hâli ard$. =naimdi9i bu iyi hâle nas$l 9au/u&u s%ruluna, efa/ e/mi %lan ah$s %na yle ea'erdi@ Dan$m$1a sâlihlerden bir 1â/ defnedildi. Ciar$nda bulunan 9%mular$ndan 9$r9 9iiyeefâa/;i %ldu. 3en de %nlar$n aras$nda idim.B
bin Muhammed bin Hüseyn bin Ke1în bin M?sâ bin Nsâ el-Hameî el-M$srî el-Amirî %lu',9ünyesi 5bü’l-3ere9â/’d$r. Fa9ab$ 3edrüddîn e Ja9$yyüddîn %lu', İbn-i Ke1în diye meh?r%lmu/ur. Aslen Hamal$ %lan İbn-i Ke1în rahme/ullahi aleyh#, 6* m. !2+!# senesinde
Iam’da d%&du. (!) m. !"!)#’da Cemâ1il-âh$r ay$n$n !8’inde, di&er bir riâye//e22’sinde, M$s$r’da âhire’de efa/ e//i.
ü;ü9 ya/a babas$n$n yan$nda ilim /ahsîline balayan İbn-i Ke1în rahme/ullahialeyh#, bundan s%nra ilim &renme9 ma9sad$yla, M$s$r, Iam e ba9a yerlere i//i. =smanibni Ha/îb-il-arâfe, Abdullah bin el-Hu?’î e ba9a âlimlerin s%hbe/lerinde bulunu'%nlardan ilim &rendi. 3ilhassa /efsîr, f$9$h, hadîs, us?l e für?’ ilimlerinde e di&erilimlerde ;%9 yü9seldi. İlim &renme9/e9i a9 e ayre/i, edebi, a9l$, fehmi anlay$$#,1e9âs$ 'e9 fa1la %ldu&undan, ilimde ;abu9 yü9seldi. İlim /ahsîlini /amamlay$'memle9e/ine dndü&ünde, daha henü1 yirmi ya$nda idi. aman$nda bulunan Iâfiîme1hebi âlimlerinden %ldu. 3u s$rada babas$ 9ad$ idi. 3abas$ndan s%nra %nun yerine e;/i.ad$ %ldu e fe/â ma9am$na eldi. Müf/î %lu', insanlara fe/â ermeye balad$.ad$as9erli9 ma9am$nda da bulundu. 3unlar he', en; ya/a e daha babas$n$n sa&l$&$nda
%luy%rdu. Câmi’ul-51her’de ha/îbli9, âhiriyye, 7eyfiyye e 5refiyye medreselerindemüderrisli9 &re/im üyeli&i# ya'/$. ad$as9erli9/e %/u1 seneden fa1la bulundu.erâme/ler, fa1île/ler sâhibi, s1leri 9alblere /esir eden ;%9 yü9se9 bir 1â/ idi. Hal9danba9a âlimlerden, fa1île/ sâhibi 1â/lardan bir;%&u s%hbe/inde bulunma9 ü1ere/%'lan$rlard$. İbn-i Ke1în’in s%hbe/inde, ba9a 1â/lar$n s%hbe/lerinde %lmayan bir 9alabal$9%lurdu. 7%hbe/ine elenler, birbirlerine bu 1â/$n üs/ünlü9lerini, 9erâme/lerini anla/$rlard$.3u 1â/$n s%hbe/i bere9e/i ile s%hbe//e bulunanlardan he' fa1île/ler, ü1el hâller sâd$r%lurdu. :ei/li ilimlerde ih/isas ara/$rma, ineleme, % ilimde derinleme9 ü1ere ;al$ma#ya'anlar %nun s%hbe/ine 9%ard$. :ün9ü %nun s%hbe/lerinde ba9a âlimler de bulunurdu.Ja9$yyüddîn Ali bin Abdül9âfi es-7üb9î u/büddîn es-7ünbâ/î, Jâüddîn Jueyr-ul-leyl eba9a âlimler bunlardand$r.
İBN-İ #İ%@A: 3üyü9 f$9$h âlimlerinden. İsmi, Ahmed bin Muhammed bin Ali bin Mür/efi’ bin Hâ1$m
bin İbrâhim bin Abbâs el-5nsârî el-3uhârî’dir. ünyesi, 5bü’l-Abbâs %lu', la9ab$0emüddîn’dir. 6*+ m. !2*(# senesinde d%&du. (!) m. !"!)# senesinde efa/ e//i.
İbn-i Kif’a, f$9$h ilmini4 iyâüddîn Ca’fer İbni Ieyh Abdürrahîm anâî, 7edîd 5rmen/îİbn-i âhir, Ji1men/î, İbn-i Ke1în, İbn-i bin/i 5a1, İbn-i <a9î9-ül-Wyd ibi büyü9 âlimlerden&renmi/ir. >$9$h ilmiyle ;%9 meul %ldu&u i;in, %na >a9îhB la9ab$ erilmi/ir. Ayr$aAbdürrahîm <emirî, Ali bin Muhammed 7aaf e bir;%9 âlimin derslerini dinledi. >$9$hilminde ;%9 meh?r %ldu. 3u ilimde darb-$ mesel %ldu. >a9îh dendi&i 1aman, İbn-i Kif’a9asdedilme9/edir. İbn-i Kif’a, Arab dili e edebiyâ/$nda e us?l-i f$9$hda da ;%9 derinbililere sâhib idi. İbn-i Kif’a, Ma’1iyye Medresesi’nde müderrisli9 ya'/$. endisine s%rulanfe/âlara ;%9 ü1el e9ilde ea' erirdi. 3ir müdde/ M$s$r’da Hisbe /e9ilâ/$ ba9anl$&$ e
9ad$l$9 a1îfesi ya'/$. 7%nra bu a1îfelerden ayr$ld$. İbn-i Jeymiyye ile ilmî münâ1aralar$
İBN-İ !E""İDİNNÂ! (M/;;e5 b, M/;;e5 "@;erî E5ü+üî):Hadîs, nahi, /ârih e Iâfiî me1hebi f$9$h âlîmi, âir. İsmi, Muhammed bin
Muhammed bin Muhammed bin Ahmed bin Abdullah bin Muhammed bin Dahyâ’d$r. Fa9ab$>e/hüddîn %lu', 9ünyesi 5bü’l->e/h’dir. Aslen 5ndülüslü %lu', İbiliyye’dendir. 6(! m.!2(2# y$l$nda âhire’de d%&du. Da’merî, 5ndülüsî e M$srî nisbe/leri erildi. ("* m. !""*#
y$l$nda âhire’de efa/ e//i. arâfe 9abris/an$nda İbn-i 5bî Cemre’nin yan$na defnedildi.<ededen /%runa âlim bir ailenin ferdi %lan >e/hüddîn ibni 7eyyîdinnâs, /ahsilinebabas$ndan ald$&$ derslerle balad$. İbn-i <a9î9-ül-Wyd’in derslerine deam edi', iâ1e/ald$. u/b-ül-as/elânî, Gâ1i Halâî, İ11-ül-Harranî, İbn-ül-Haymî e daha bir;%9 âlimdenhadîs-i erîf e hadîs-i erîf ilimlerini &rendi. İbn-i 0ehhas’/an us?l-i f$9$h ilmini /ahsîle//i. >ahr ibni 3uhârî’yi rdü. İbn-i Asâ9ir e İbn-i Müâîr’in derslerine deam e//i.Jaber1ed e 5bü’l-Dümn indî’nin /alebelerinden is/ifâde e//i. H%alar$ndan duydu9lar$n$ya1$' e1berledi. Dü1bin hadîs-i erîfi râîleri ile birli9/e e1berden bilirdi. Hani hadîs-ierîfin hani râîlerden eldi&ini, râîlerin haya/ e hâllerini ;%9 iyi bilirdi. Hadîs-ierîflerin s$hha/ durumu, sahîh %lu' %lmad$&$ hus?sunda9i bilisi, her9es /araf$ndan /a9dîredilirdi. 3inden fa1la âlimden ilim &rendi. 0a9le//i&i hadîs-i erîflerde hüe/, hadîsâlimleri aras$nda9i ih/ilâflarda derin bili sâhibi idi. Arabî bililerde derya ibi %lu' lisânilminin her sahas$na ha9im idi. 3elaa//a, ü1el 9%numa e hi/âbe//e 1aman$n$n bir/anesi idi. >$9$h ilminde de ilerleyi', Iâfiî me1hebine re fe/â erdi. âhiriyye dâr-ül-hadîsinde e Câmi-i Harda9’da ha/îbli9 ya'/$. Câmi-i 7âlih e Mühe11ibiyye’de hadîs-i erîf ilimlerini &re/i', müderrisli9 ya'/$. Gee-ündü1 demeyi' ;al$/$. Allahü /eâlân$n dinini&renme9 e &re/me9 i;in u&ra/$. İlimde e i’/i9âdda ü1el, din e diyane//e seba/l$,/eâ1u sâhibi, /a/l$ dilli e üleryü1lü mübâre9 bir 1â/ idi. Allahü /eâlân$n 9ullar$na 9ar$s%n deree merhame/li, s%n deree mer//i. Hadîs-i erîf dersi alma9 i;in elen bir9imseyi ;%9 seer, %nun eliine seindi&ini sylerdi. İnsanlara s$9 s$9 nasîha/lerdebulunur, %nlara, Allahü /eâlân$n emir e yasa9lar$na riâye/ e/melerini sylerdi. Da1m$%ldu&u 'e9 ü1el iirlerinde Kes?lullah efendimi1i salllahu aleyhi essellem# er, =’nunüs/ün as$flar$n$, =’na %lan sei e muhabbe/ini dile e/irirdi. =nun bu iirleri, dildendile, nülden nüle yay$ld$. 3ir;%9 insan$n 9albinde9i e dilinde9i Allah e Kes?lullaha9$, %nun iirleriyle /e1ahür e//i.
İBN-İ !'ÂD-L-A@ZAM (Ab5++/ b, A+e6î): İlmi ile âmil %lan âlimlerin nde elenlerinden e âriflerin, eliyân$n büyü9lerinden.
İsmi, Abdullah bin Aleî ibni Qs/âd-ül-a’1am’d$r. ayna9 eserlerde d%&um /ârihi e hâl/erümesi ha99$nda 'e9 ma’l?mâ/ bulunmayan Abdullah bin Aleî rahme/ullahi aleyh#,("! m. !"")# senesinde d%9san ya$n$ e;mi %lara9 efa/ e//i.
erâme/lerinden ba1$lar$ unlard$r@ Abdullah bin Aleî ha1re/leri, bir 1aman Me99e-i
mü9erremede ara' i;en bir 9imse ile 9ar$la/$. 3yle mübâre9 bir yerde, byle ;ir9in birünah$n ilenmesini h% 9ar$lamad$. = 9imse, Abdullah bin Aleî ha1re/lerine dedi 9i@
3en /er1ili9 ya'$y%rum. Iara' i;meye yle al$m$$m 9i, %nu i;mesem san’a/$m$, iimiyürü/emiy%rum. İ;me1sem, ;al$am$y%rum. Her ne 9adar b$ra9ma9 is/esem de,b$ra9am$y%rum. 3unu b$ra9$rsam, iimi deam e//irememB dedi. Abdullah ha1re/leri
Iâye/ Allahü /eâlâ, sana i;9i i;meden de mesle&ini deam e//irmeni nasîb ederse, i;9ii;meye /e9rar dnmeyee&ine dâir bana s1 erSB dedi. = 9imse de 'e9iB deyine,Abdullah rahme/ullahi aleyh#, Allahü /eâlâya dua edi', bu 9imseye /be e/meyi nasîbe/mesi e /besini 9abul e/mesi i;in yalard$. = 9imse i;9iyi /er9e//i. İini, i;9isi1 deya'abildi&ini anlad$. ne9i hâline /be e//i e /besini b%1mad$. Abdullah bin Aleîha1re/lerinin delâle/i ile /besinde yle bir sadâ9a/ s/erdi 9i4 sâlihlerden 9$yme/li bir1â/ %ldu. 3u hâdiseden bir müdde/ s%nra, Abdullah bin Aleî, rüyas$nda bir münâdinin, bu
9imsenin ismini syliyere94 >ilân 9imse i;in, filan yerde bir 9abir 9a1$n$1S im %nunenâ1e nama1$nda bulunursa, Allahü /eâlâ %nu ma&fire/ ederB diye nidâ e//i&ini rdü.Vyand$&$nda, hemen % 9imsenin hâlini s%rdu. Oefa/ e//i&ini bildirdiler. 3ildirilen yere 9abri9a1$ld$. Abdullah bin Aleî enâ1e nama1$n$ 9$ld$rd$. =raya defne//iler.
3ir defâs$nda bir 9imse Abdullah bin Aleî’nin hu1?runda, ya1d$&$ bir iiri %9udu. Iiir,ldü9/en s%nra dirilme9 e Allahü /eâlâya hesa' erme9 ha99$nda idi. Iiirin derinma’nâs$n$n /esiri ile Abdullah bin Aleî, 9endinden e;ere9 bay$ld$. endisine eldi&inde, %9imseye % bey/leri /e9rar %9umas$n$ syledi = da4 3ana Cenne/’e irmeme 9efil %lman$1ar/$ ile %9urumB dedi. Abdullah bin Aleî de4 3enim buna üüm ye/me1. Fâ9in is/edi&inmi9/arda mal erebilirimB dedi. = 9imse, 3en Cenne/’/en ba9a birey is/emem. Malbi1im h%lanmad$&$m$1, 9/ü rdü&ümü1 bir eydirB dedi. 3unun ü1erine Abdullahha1re/leri, % 9imseye Cenne/ nasîb %lmas$ i;in dua e//i. = 9imse de ü1el beyi/leri /e9rar
%9udu. 3undan s%nra bu 9imsenin hâli ü1el %ldu. Abdullah ha1re/lerini ;%9 semeyebalad$. 0ihâye/ birün efa/ e//i. Abdullah bin Aleî İbn-i Qs/âd-ül-a’1am enâ1eniny$9anma e 9efenlenme hi1me/lerini yerine e/irdi. <efninde ha1$r bulundu. <efindens%nra 9abrin yan$nda bir saa/ 9adar %/urdu. 3ir ara yü1 e9li ;%9 de&i/i. Gâye/ ü1ün/ülüründü. 3irâ1 s%nra da üldü e seindi. 3u hâlin sebebi suâl edildi&inde, eabenbuyurdu 9i@ Oefa/ eden 9imsenin yan$na mele9ler eli', Kabbinin 9im %ldu&unus%rdu9lar$nda4 3enim üs/âd$m Abdullah bin Aleî’dir. 7uâllerini1i %na s%run, eâb$n$%ndan al$nSB dedi. 3en, aaba ne ya'aa9lar diye ;%9 endielendim. Ayn$ suâli /e9rars%rdu9lar$nda, % yine ayn$ e9ilde ea' erdi. 3unun ü1erine mele9ler %na4 7ana eüs/âd$n Abdullah bin Aleî’ye merhabalar, raha/l$9lar %lsunB dediler. 3unlar$ duyuna, benseindim e yü1üm üldü.B
3ir sene, Abdullah bin Aleî, bir 9imsenin bir mi9/ar ara1isini 9iralay$' e9/i. Jarlasâhibi ile Pli Ahmed isimli bir 9imsenin aras$nda bir dümanl$9 ard$. 3u sebeble bu9imse, bu /arlada bulunan e9ini /elef e/me9 is/edi. Jarlan$n sâhibi Abdullah bin Aleî’ye
elere9 bu durumu bildirdi. = da hayan$na binere9 e9ini /elef e/me9 is/eyenlerin yan$naard$. 3u /arlaya bir 1arar ermemelerini ria e//i. = 9imseler bu s1lere hi; i/ibâr eald$r$ e/mediler. 3unun ü1erine4 3u 1irâa/ bi1e âi//irB buyurdu e yanlar$ndan ayr$ld$. 3u1â/ %radan ayr$ld$9/an s%nra, % 9imselerin nde elenlerinden birisi bunlara dedi 9i@ 3u1â/, büyü9 bir 9imsedir. Gelin 1irâa/$ /elef e/me9 düünesinden a1 e;elim. 7%nra bi1ebir 1arar elebilir.B <i&erleri bunu da dinleme9 is/emediler. = 9imse bu sefer de dedi 9i@
Madem sab$rs$1lan$y%rsunu1, yle ise, ne % mahs?lün i;ine bir hayan nderelim.3a9al$m nas$l %laa9. Hayana bir 1arar elirse, si1 de bu i/en a1 e;ersini1. Hi;bir ey%lma1sa, diledi&ini1i ya'ars$n$1.B Jarlan$n i;ine bir hayan$ s%9/ular. = hayan, %mahs?lden bira1 yedi9/en s%nra düü' ldü. <i&erleri de, mahs?le 1arar erme9/en9%r9u', bu düünelerinden a1e;/iler.
Ahmed bin 0u’mân isminde bir 9imsenin bir hayan$ ard$. 3u hayan$n$ sa/ma9
ü1ere 'a1ara ider9en, 9endi 9endine4 3u hayan$ u 9adar fia/a sa/abilirsem, ald$&$müre/in u 9adar mi9/ar$n$ Abdullah bin Aleî ha1re/lerine hediye edee&imB diye niye/e//i. a1ara ard$. Hayan$n$ 9%layl$9la e ar1u e//i&i fia/a sa//$. 7%nra, Abdullah bin Aleîha1re/lerinin bulundu&u Jerîm beldesine dndü. >a9a/ y%lda ider9en ya'/$&$ niyye/i,sada9a ermeyi unu/mu/u. Abdullah bin Aleî bunu yan$na ;a&$r$', % niye/ini ha/$rla//$. =9imse ;%9 hayre/ e//i. 3u niye/ini hi; 9imseye sylememi/i. 3unun, % 1â/$n bir 9erâme/i%ldu&unu anl$yara9 ne1rini ada&$n$# yerine e/irdi.
Abdullah bin Aleî ha1re/leri, /alebelerinin elerinde %lanlar$, 9endilerine 1ararl$%laa9 eyleri, 9%r9/u9lar$ eyleri %nlara haber erirdi. 3ir defâs$nda yan$na u1a9yerlerden bir ru' 9imse 1iyâre/ i;in elmilerdi. =nlar daha birey anla/madan, %nlar$ny%lda 9ar$la/$9lar$ hâdiseleri 9endilerine haber erdi. 3a9a bir 1aman yine u1a9memle9e/lerden bir ru' 9imse, Jerîm beldesine eldiler. Gee e; a9i/ %lmu/u.
ar$nlar$ ;%9 a$9m$/$. Diyee9 is/iyee9 bir 1aman de&ildi e her9es uy9uda idi. Jam bus$rada 9endilerine yeme9 e su e/irildi. =nlar$n hi;biri, bu yeme9leri 9imin e/irdi&ini enereden eldi&ini anl$yamad$lar. 3ir defâs$nda i9i 9ii, birli9/e Abdullah bin Aleîha1re/lerinin 1iyâre/ine eldiler. D%lda elirler9en birisi Abdullah ha1re/lerinin yan$naard$9lar$nda 9endisine hurma erilmesini /emenni e//i. <i&eri ise 9endisine e9me9erilmesini ar1u e//i. Dan$na ard$9lar$nda her i9isine de ar1u e//i9leri eyleri i9râm e//i.Abdullah bin Aleî ha1re/leri, ba9a memle9e/lerde %lan bir /alebesi ile rüme9 is/ese,yan$nda bulunan bir /alebesine, u1a9 beldede bulunan ar9ada$n$ ismi ile ;a&$rmas$n$emrederdi. = /alebe, u1a9/a bulunan ar9ada$na ismi ile hi/âb edere9 seslenine,9endisine seslenilen 9imse ne 9adar u1a9/a bulunursa bulunsun, Allahü /eâlân$n i1ni ile busesi duyar e h%as$n$n yan$na elirdi. Hi1me/;ilerinden birisi yle anla/$r@ 3ir defâ9endisi ile berâber bir sefere ;$9/$9. 3ir yere ard$&$m$1da bana, yü9se9;e bir yere ;$9$',u1a9/a >il beldesinde bulunan Ieyh mer isimli bir 1â/$ ;a&$rmam$ syledi. 3en deemre//i&i ibi ya'/$m. Q;ünü defâ seslendi&imde, % 1â/$n4 Febbey9 3uyurun efendimS#B diye ea' erdi&ini ii//im. Arada9i mesâfe ;%9 u1a9/$. Abdullah ha1re/lerinin ;a&$rd$&$n$syledim. 3ira1 s%nra ;$9a eldi. 7ür’a/le eldi&i i;in, ;%9 /erlemi e /erden elbisesi$slanm$/$. 3erâbere %/uru' s%hbe/e balad$lar, yle derin ma’nâl$ 9%nuuy%rlard$ 9i, benyanlar$nda bulunu' 9endilerini dinledi&im hâlde birey anl$yamad$m. 3u hâlde a9amnama1$ a9/i %ldu. 0ama1dan s%nra edâla/$lar. Ieyh mer memle9e/ine i//i. Abdullahbin Aleî, 9endisi haya//a %ldu&u müdde/;e bu hâli hi; 9imseye haber ermememiemre//i. 3en de bu 9erâme/ini %nun sa&l$&$nda hi; 9imseye sylemedim. Oefa/$ndan s%nraanla//$m.
Abdullah bin Aleî ha1re/leri, her sene ha ederdi. 3unu eliyâdan ;%9 9imse haberermi/ir. İnsanlar %nu, memle9e/i %lan Jerîm beldesinde 1annederler, fa9a/ % ha 1aman$ha$lar aras$nda bulunurdu. 3ir sene /alebelerinden Müflih bin Abdullah haa i/meye
niye/ e//i. Gidi', h%as$ Abdullah bin Aleî ha1re/lerinden i1in is/edi. = da Minâ’yaard$&$n 1aman, filan %&lu filan$ s%r. 3i1im selâm$m$1$ syle, % sana is/edi&in 9%nuda
yard$m ederB buyurdu. Müflih bin Abdullah diy%r 9i@ Minâ’ya ard$&$mda, % 9imseyibuldum. 3ana ;%9 yard$mda bulundu. H%amdan suâl e//i. 3en de, u anda Jerîmbeldesinde bulundu&unu, hâlinin iyi %ldu&unu syledim. = 9imse hayre/ e//i. <aha dün,bi1imle berâber Arafa/’/a a9fe ya'/$. Iimdi nas$l Jerîm’de %lurRB dedi. 3enim ih/iyâ;lar$m$iderdi. 3en Jerîm’e dndü&üm 1aman, h%am$n yan$na i//im. 3enim ha$m$ /ebri9 e//i.3en de4 As$l ben si1in ha$n$1$ /ebri9 ederimB deyi', âhid %ldu&um durumu anla//$m.
7en bunu i1li /u/S Ama senin ar1un da hâs$l %ldu. =rada s$9$n/$ ;e9medinB buyurdu. 3enbu hâlin, %nun bir 9erâme/i %ldu&unu anlad$m e 9endisi haya//a i9en bunu 9imseyeanla/mad$m.
Her 9im hâlis niye/ e hüsn-i 1an ile Abdullah bin Aleî ha1re/lerini esîle edere9dua e/se, bii1nillah ma9sad$ hâs$l %lurdu. 3una misâl % 9adar ;%9/ur 9i, byle dua edi'duas$ 9abul %lanlar e byle hâdiseleri rü' âhid %lanlar$n isimleri ya1$lsa, ildlerd%ldurur.
Jalebelerinden birisi baras has/al$&$na ya9alanm$/$. 3ir defâs$nda h%as$n$n abdes/ald$&$ suyu alara9 ü?duna sürdü. = ee uyudu. 7abah 9al9/$&$nda, Allahü /eâlân$n i1niile raha/s$1l$&$n$n e;mi %ldu&unu, baras ille/inden bir eser 9almad$&$n$ rü', Allahü/eâlâya ü9re//i.
Dine /alebelerinden Müflih el-Hamîdî anla/$r@ 3en bir y%lulu&a ;$9m$/$m. D%lda
e9$yalar nümü 9es/iler. 3eni ldürme9 e mal$m$ alma9 is/iy%rlard$. 3en, h%amAbdullah bin Aleî ha1re/lerinden yard$m is/edim. =nu esîle edere9 Allahü /eâlâya duae//im. Jam bu s$rada, bir 9iinin4 Abdullah bin Aleî eliy%rB dedi&ini ii//im. 3u s1üduyan e9$yalar$n her biri bir /arafa da&$ld$. 3ana hi;bir 1arar eremediler.B
Abdullah bin Aleî ha1re/lerinin /alebelerinden birisi, bir yerde 1irâa/ ya'$' e9ine9mi/i. =nun e9in e9/i&i blede, i9i ru' aras$nda muharebe %ldu. Muharebede ali'elenler, %rada bulunan e9inlerin 9endilerine e;/i&ini, d%lay$s$yla %rada bulunan mahs?lü9endilerinin hasad edee9lerini bildirdiler. 59inlerin sâhibi %lan /alebe, h%as$ hürme/ineAllahü /eâlâya dua e//i. = 9imseler e9inleri hasad e/me9 bi;me9# i;in /arlayaeldi9lerinde, e9inlerin hasad edilmi %ldu&unu rü', ü1ün/üyle eri dndüler. 7%nrafa9irlerden biri idi' ba9/$. 59inin hasad edilmemi %ldu&unu rdü e bunu %nlara habererdi. Geri dnü' ba9/$9lar$nda, yine rdüler 9i, e9in hasad edilmi, 9ald$r$lm$. Anlad$lar
9i, bu mahs?l 9%runma9/a, muhafa1a edilme9/edir. 3unu anlad$9/an s%nra, % /arlada9imahs?l ile u&rama9/an a1 e;/iler.İbn-i Qs/âd-ül-a’1am Abdullah bin Aleî ha1re/leri efa/ e//i9/en s%nra, enâ1esinin
İBN-İ !'ÂD-L-A@ZAM (M/;;e5 b, Ab5++/): Demen eliyâs$n$n büyü9lerinden. (*" m. !"*2# senesinde Hadram?/’da Jüreym
denilen yerde efa/ e//i. enbel 9abris/an$na defnedildi. erâme/leriyle meh?rdur.erâme/lerinden ba1$lar$ yledir@ Da9$nlar$ndan biri anla/$r@ 3irün /alebelerinden
birisi ile %/urmu s%hbe/ ediy%rdu. 7ür’a/le 9al9$' i//i. 3ira1 s%nra elbisesinden sulara9ara9 eldi. Jalebesi bu iin hi9me/ini s%rdu. = da yle ea' erdi@ Jalebelerimdenbirinin bindi&i emi delindi. 3u s$rada, /alebem benden yard$m is/edi. 3unun ü1erine,hemen %raya ye/ii'4 elbisemi deli&e /$9ad$m. Geminin ba/mas$na mâni %ldum.Gemide9iler de Allahü /eâlân$n i1niyle 9ur/uldu.B
3irisi, 3edu denilen yerde bir ee misâfir %lmu/u. 5 hal9$ ede yiyee9 %lara9yaln$1 ya& bulundu&unu, ana9 %nu da Muhammed bin Abdullah’a rahme/ullahi aleyh#ermeyi ne1r e//i9lerini sylediler. 3unun ü1erine, misâfir %lan 1â/, %nlar$ dinlemeyi'4
5limle bira1 alaa&$mB dedi. 5lini ya&a u1a/$r u1a/ma1, bir y$lan$n 9endisine d%&ruelme9/e %ldu&unu rdü. Hemen % anda /be e is/i&farda bulundu, y$lan da dnü'i//i. 3u ah$s 3edu’dan ayr$l$' Jüreym’e eldi. Muhammed bin Abdullah’$n yan$na i//i. =,daha, ba$na eleni anla/madan, Muhammed bin Abdullah %lanlar$ 9ef y%lu ile %naanla//$.
Muhammed bin Abdullah’$n rahme/ullahi aleyh# amas$n$n %&ullar$ndan birisi, %nabe dînâr ermeyi adad$. = 9imse, ada&$n$ unu//u. 3irün amas$n$n %&lunun yan$na
eldi. Muhammed bin Abdullah, %ndan, adad$&$ be dinar$ is/edi. Amas$n$n %&lu, ne1aman ada9 ya'/$&$n$ s%runa, falana emide i9en dedi. Amas$n$n %&lu4 5e/ yledirBdiyere9, Muhammed bin Abdullah’$n rahme/ullahi aleyh# s1ünü /asdi9 e//i.
Dine bir 9imse, bir 9%; ay$r$', %nu Muhammed bin Abdullah’a ermeyi adad$. >a9a/,%nun yerine ba9a bir 9%; e/irdi. Muhammed bin Abdullah, % 9%;u 9abul e/medi. 3anaermeyi adad$&$n 9%;, u, u esaf/a idi. 7en %nun yerine ba9a 9%;u e/irdin dedi.
1) âmi"! kerâmât-il-e(liâ; cild-1, sh. 141
İBN-İ VEHBÂN (Ab5ü+6e//9b b, A/;e5): Hanefî me1hebi f$9$h e 9$râa/ âlimi. 5dib e âir. İsmi, Abdülehhâb bin Ahmed bin
Oehbân ed-<$me9î’dir. ünyesi 5b? Muhammed e la9ab$ 5mînüddîn’dir. Iam’da ye/ienİbn-i Oehbân’$n rahme/ullahi aleyh#, d%&um /ârihi 9a/’î %lara9 /esbi/ edilememi/ir. (")m. !"2#’dan eel d%&du&u /ahmin edilme9/edir. (68 m. !"6(# senesi ilhie ay$ndaefa/ e//i.
İbn-ül->asîh Ahmed bin Ali ibi meh?r 1â/lar$n s%hbe/lerinde bulunara9 9emâleelen İbn-i Oehbân ha1re/leri4 f$9$h, 9$râa/, edebiyâ/ e Arabî ilimlerde yü9seldi.Medreselerde ders ermeye balad$. Ja9riben se9i1 sene Hama 9ad$l$&$ ya'/$. Allahü
/eâlân$n ihsân e//i&i ni’me/lere ü9reden, hâli e yaay$$ İslâmiye/e /am uyun %lan ;%99$yme/li bir 1â/ idi. Oa9i/lerini Allahü /eâlâya ibâde/ e /âa/le e =’nun 9ullar$na hi1me/e/me9le e;irirdi. Iairli&i de, f$9$h ilmine âi/ mes’eleleri, iir hâlinde anla/aa9 9adar9ue/li idi.
0a1$m e nesir hâlinde 9$yme/li eserler /e’lîf e/mi %lu', ba1$lar$n$n isimleriunlard$r@ 5hâsin-ül-ahbâr fî mehâsin-is 7eb’a/-il-ahyârB, İm/isâl-ül-emrB, 0ihâye/-ül-ih/isârB, ef-ül-es/ârB, 5l-3e11ârB, 5l->erâid fi1-eâidB, Hüsn-ül-mü9âl alâ ar-$hisâlB, ayd-ü-IerâidB. >$9$h ilmine dâir man1?m %lara9 ya1m$ %ldu&u bu s%n eserini,i9i ild halinde 9endisi erhedi', buna da W9d-ül-alâid ismini ermi/ir.
İBN-İ VEKÎL:>$9$h, us?l, hadîs, edebiyâ/ e 9elâm âlimi. İsmi, Muhammed bin mer bin Me99î
bin Ali bin Abdüssamed bin A/$yye bin Ahmed’dir. ünyesi 5b? Abdullah, la9ab$7adrüddîn’dir. 666 m. !26(# senesinde <$myâ/’da d%&du. (!6 m. !"!6# senesindeâhire’de efa/ e//i.
İbn-i Oe9îl, Iam’da büyüdü. 3abas$ndan e büyü9 âlim Ierefüddîn Ma9disî’den f$9$hilmini &rendi. âs$m 5rbilî, Müslim bin Allân e bir;%9 âlimden hadîs-i erîf dinledi.e9;%9 eseri e1berledi. Meh?r MufassalB 9i/ab$n$ yü1bir ünde, Ma9âmâ/-$ HarîrîB adl$eseri elli ünde, Mü/enebbî’nin dîân$n$ bir Cuma’da e1berlemi/i. aman$n$n en a9$ll$ e1e9î âlimlerinden idi. :%9 ü1el e fasih 9%nuurdu. 0a9lî ilimlerde ;%9 derin bilisi ard$.A9lî ilimlerde ise mü/ehass$s idi. 3ilhassa f$9$h e us?l-i f$9$h ilminde derin bir derya idi.3u ilimler, ar/$9 %nun /abia/$ hâline elmi/i.
Meh?r âlim Ja9$yyüddîn 7üb9î, 7adrüddîn ibni Oe9îl’e hürme/ eder, %nu seer,ilmini, a9îdesinin ü1elli&ini, 9elâm ilminde 5’arî us?lü ü1erine i/mesini erdi.7adrüddîn ibni Oe9îl, <$me9’da Iâmiyye e A1râiyye medreselerinde ders erdi.5refiyye hadîs 9ülliyesinde müderrisli9 ya'/$. mrünün s%nlar$na d%&ru bu a1îfelerdenayr$lara9 âhire’ye i//i. =rada İmâm-$ Iafiî’nin derâh$nda, Mehed-i Hüseyn’de e
0âs$riyye Medresesi’nde ders erdi. 0âs$riyye Medresesi’nde il9 dersi eren %dur.
İBN-İ ZEMLİKÂNÎ (M/;;e5 b, A+,): Iâfiî me1hebi f$9$h âlimlerinden e eliyân$n büyü9lerinden. İsmi, Muhammed bin Ali
bin Abdülâhid bin Abdül9erîm e1-emli9ânî el-5nsârî es-7emmâ9î ed-<$me9î %lu',9ünyesi 5bü’l-Me’âlî’dir. Fa9ab$ emâlüddîn. Cemâl-ül-İslâm e âd$’l-9udâ/ %lu', İbn-iemli9ânî diye /an$n$r. 3abas$ e dedesi de âlim e meh?r 1â/lar idi. 7%ylar$n$n, 5shâb-$9irâmdan 5b? <üâne 7emmâ9 bin Haree ha1re/lerine dayand$&$, buna nisbe/le
<%&umu e ye/imesi <ime9’da %lan İbn-i emli9ânî, ilim /ahsîline de %radabalad$. >$9$h ilmini Jâüddîn el->e1ârî’den, us?l ilmini4 3ehâüddîn bin e9î e 7afiyyüddînel-Hindî’den, 0ahi ilmini 3edrüddîn bin Mâli9’den &rendi. 3unlardan ba9a, İbn-ül-Müâir D?suf eya D?nus# bin Da’9?b bin Muhammed, 5bü’l-Ganâim bin Allân eyaAdlân# e daha bir;%9 âlimden ilim &reni' riâye/lerde bulundu. >$9$h, hadîs, us?l,/asauf, münâ1ara, edebiyâ/, na1$m, nesir e di&er bir;%9 ilimde 1aman$nda bulunanâlimlerin büyü9lerinden, nde elenlerinden %ldu. $râa/ %9uma# e 9i/abe/i ya1$ ya1ma9abiliye/i# de fe9alâde idi. :%9 ü1el ya1$ ya1ar e ;%9 sür’a/li %9uyabilirdi. Ha1îne e3ey/-ül-mâl e9îlli&i e sa&l$9 ba9anl$&$ ya'/$. Pdiliyye/-is-surâ, Jürbe-i Qmm-i 7âlih,Iâmiyye/-il-3errâniyye, âhiriyye/-il-Ceâniyye, Adrâiyye, Kaâh$yye, Mesr?riyye eba9a medreselerde müderrisli9 &re/im üyeli&i, 'r%fesrlü9# ya'/$. 7%nra Haleb9ad$l$&$na /ayin %lundu. 3ir /araf/an 9ad$l$9 a1îfesine deam eder9en, bir /araf/an da,Haleb’de bulunan 7ul/âniyye, 7eyfiyye, Asr?niyye e 5sediyye medreselerinde müderrisli9ya'/$. 3urada i9i sene 9adar 9ald$9/an s%nra, 7ul/an 0as$r Muhammed bin alâ?n/araf$ndan, Iam’a 9ad$ /ayin edilme9 ü1ere M$s$r’a is/endi. D%lda elir9en, 3ilbîs ehri ileâhire aras$nda has/aland$. =rada efa/ e//i. ehir i;irilere9 ehîd edildi&i de riâye/edilme9/edir. 3uradan âhire’ye /ürülü', arâfe 9abris/an$nda defn%lundu.
=&lu Ja9$yyüddîn, babas$n$n efa/$n$ yle anla/$r@ 3abam raha/s$1l$&$nda banayle syledi@ =&lumS Oallahi ben lee&im. M$s$r’a eya di&er bir yere âli %lmay$ dais/emiy%rum. Haleb’den ba9a herhani bir yerde a1îfe ya'mayaa&$m. 3ir 1amanlarsâlihlerden bir 1â/ Iam’a elmi/i. endisine idi' elirdim e hi1me/inde bulunurdum.endisine /alebe %lmay$ ar1u e//im. 3ana bir müdde/ %ru; /u/mam$ emre//i. Aradan bira1
1aman e;/i9/en s%nra, bana ü; ün %ru; /u/mam$, ü; ün i;inde birey yemememi,ü;ünü ünü a9am$ if/arda, su e a$ bir seb1e ile ye/inmemi emre//i. 3en de bildirdi&i
emâleddîn İbni emli9ânî, <ürre/-ül-mudiyye adl$ eserinde buyuruy%r 9i@Plimler bildirmilerdir 9i, müf/înin fe/â eren 1â/$n# ar/$, 9endilerine
mü/e9addimîn denilen ne elen ha9î9î İslâm âlimlerinin s1lerine uymayan fe/âermemesidir. Iâye/ müf/î bu 9aideye uyun %lmayan bir fe/â erirse 9abul %lunma1,red %lunur. 3u hâl, i/âb, sünne/ e ümme/in imâ’$na muhalefe/ e/menin âi1 %lmad$&$nadelâle/ e/me9/ir. 0isa s?resi !!+. âye/-i 9erîmesinde meâlen buyuruldu 9i@ “$idâyet
yolunu öğrendikten sonra Feygambere uymayıp, mü+minlerin yolundan ayrılanı, saptığı yola sürükleriz #e çok 2enâ olan *e%ennem+e sokarız.( Mü’minlerin y%luna9ar$ ;$9$' %nlar$n y%lundan ba9as$na uyanlar bu âye/-i 9erîmede idde/li bir e9ilde/ehdîd edilmi/ir.
Qmme/in imâ’$na 9ar$ elen, mü’minlerin y%lundan ba9as$na uymu %lur.yleyse, byle bir 9imsenin s1üne nas$l i/ibâr %lunurR 3e9âra s?resi !*". âye/-i9erîmesinde meâlen buyuruldu 9i@ 5y müslümanlarS# 0izi seçkin #e şere2li birümmet kıldık ki, bütün insanlar üzerine adâlet örneği #e %ak şâ%idleri olasınız(Pye/-i 9erîmede e;en Oese/, se;ilmiler, Iühedâ ise insanlara 9ar$ adâle/li %lanlard$r. =hâlde byle %lan 9imseler, ha/a e b%1u9 i ü1erinde asla birleme1ler. Dine, Pl-i İmrâns?resinin !!). âye/-i 9erîmesinde meâlen4 “0iz ümmetlerin en iyisi oldunuz,insanların iyiliği için yaratıldınız, iyilik yapılmasını emreder, kötülükten
ne%yedersiniz( buyuruldu. 3u âye/-i 9erîme delâle/ ediy%r 9i, %nlar$n he'si, her iyili&iemrederler, her 9/ülü&ü de men ederler.İnsanlar i9i 9$s$md$r@ !- i/a' e sünne//en hü9üm ;$9arabilen mü/ehid âlim. 2-
Mü/ehidi /a9lid eden mu9allid.Mü/ehidin a1îfesi, yeni bir hâdise %r/aya ;$9/$&$ 1aman, % hâdiseye dâir hü9m-i
er’îyi delillerden ;$9arma9/$r.Mu9allidin a1îfesi ise âlimlerin s1lerine uyma9/$r. Mu9allid %lan bir 9imse, bir âye/-i
9erîme eya hadîs-i erîf duydu&u 1aman, âye/-i 9erîme e hadîs-i erîfe uyma9 s?re/iyle,mü/ehidin bildirdi&i hü9mü /er9edeme1. :ün9ü mu9allid bir 9imse bilir 9i, mü/ehid buâye/-i 9erîme e hadîs-i erîfi bilme9/edir. 3unlarla amel e/meyi', de&ii9 bir hü9ümermeleri, daha 9ue/li ba9a deliller bulu' %nlara uydu9lar$ i;indir.
İB#ÂHİM BİN ALİ ED-DME&KÎ (İb-, Ab5ü+/3): Hanefî me1hebi f$9$h âlimlerinden. İsmi, İbrâhim bin Ali bin Ahmed bin Ali bin
Muhammed bin Ahmed bin D?suf bin İbrâhim Ali ed-<$me9î’dir. endisi, 3urhânüddîn ebabas$ da, emâlüddîn la9ablar$ ile /an$n$rd$. İbn-i Abdülha9B diye meh?r %ldu. 3abas$
âd$ Hüsn-ül-e9râdB diye meh?r %lu', iyâüddîn Abdülha9 bin Halef el-Hanbelî el-Oâs$/î’nin /%runudur. = da, buna nisbe/le meh?r %ldu. 66 m. !2()# senesinde d%&du.İl9 ne babas$ndan ilim /ahsîl e//i. >$9$h ilmini âhir 5b? Kebi’ 7üleymân’dan e ba9aâlimlerden &rendi. Vs?l e Arab edebiyâ/$ ilimlerini âhirüddîn-i K?mi, 7afiyyül-Hindî,
Medü/-J?nusî e ba9a âlimlerden &rendi. âhire’ye eli', İbn-i <a9î9-ül-Wyd’den ilimald$. = da, %na fe/â erme9 hus?sunda i1in erdi. =rada 7er?î’den e %ndanba9as$ndan da ilim &rendi. 3ir;%9 medreselerde ders %9u//u. âd$l$9 a1îfesine /ayinedildi. :%9 9i/a' ya1d$. (** m. !"*"# senesinde efa/ e//i.
3abas$ emâleddîn Ali’den, amas$ 0emeddîn İsmâil’den, Ierefüddîn-i >e1âri’den,>ahr ibni 3uhârî’den e ba9a âlimlerden hadîs-i erîf dinledi. <$me9’da9i medreseninmeiha/$na ba müderrisli&ine# /ayin edildi. Hadîs-i erîf riâye/ e//i. Alemüddîn el-3er1âlî, %nu bu meiha/ i;in en ü1el e9ilde ye/i/irmi/i. Jâ ibni Me9h?n’dan 9$râa/%9uma9# y%lu ile %rada e âhire’de hadîs-i erîf riâye/inde bulundu. Iemseddîn-iHarîrî’nin efa/$ndan s%nra M$s$r’a ;a&r$ld$. =rada diyâri M$s$r 9ad$l$&$na /ayin edildi. 3us$rada ;ei/li medreselerde ders %9u//u. âd$ Celâleddîn el-a1înî ile berâber %rada 9ald$.<aha s%nra <ime9’a Iam’a# dndü. Derine Hüsâm-ül-G?ri /ayin edildi.
İbn-i Haer diy%r 9i@ <enilir 9i, %nun 1aman$nda me1hebinin reîsli&i s%na erdi. =,deaml$ HidâyeB ad$nda9i f$9$h 9i/ab$n$ %9u/urdu, ("8 m. !""(# senesinde 9ad$l$9/anayr$ld$. Iam’a dnü', A1râiyye e Hâ/uniyye medreselerinde ders %9u//u. Oefa/$na 9adarders %9u/maya deam e//i.B
İB#ÂHİM E!NEVÎ: >$9$h, us?l e nahi âlimi. İsmi, İbrâhim bin Hibe/ullah bin Ali el-Himyerî %lu', la9ab$
0?reddîn’dir. 5sneî diye de bilinir. M$s$r’da İsnâ denilen yerde, ya9la$9 %lara9 6+) m.!2+2# senesinde d%&du. (2! m. !"2!# senesinde âhire’de efa/ e//i.
Î! BİN ME!@ÛD EL-MENKELLÂ'Î:Mâli9î me1hebi f$9$h âlimlerinden. İsmi, Nsâ bin Mes’?d bin Mens?r bin Dahyâ bin
D?nus bin D?ynî bin Abdullah bin 5bî Ha el-Men9ellâ/î el-Himyerî e1-üâî’dir. ünyesi5b? K?h %lu', Ierefüddîn la9ab$ ile /an$n$rd$. 66* m. !266# senesinde 5ndülüs’/ebulunan üâe’de d%&du. <aha 9ü;ü9 ya/a ilim ile meul %lmaya balad$. İl9/ahsîlinden s%nra 3eâye’ye idi', 5b? D?suf, Da’9?b-i üâî’den f$9$h ilmini &rendi.
=radan İs9enderiyye’ye eli', f$9$h ilmini %9udu. 7%nra âbis’e i//i. 3ir müdde/ %rada9ald$ e 9ad$l$9 a1îfesini de yürü//ü. <aha s%nra 7ur-ul-İs9enderiyye’ye e;/i. A1 bir1aman 9al$', âhire’ye eldi. V1un 1aman %rada 9al$', Câmi’ul-51her Medresesi’ndeinsanlara ilim &re/me9le meul %ldu. ü/üb-i 7i//eB diye meh?r %lan hadîs 9i/a'lar$n$dinleyi' %9udu. Ierefüddîn-i <imyâ/î’den hadîs-i erîf riâye/ e//i. <$me9’da i9i sene9adar 9ad$ yard$m$l$&$nda bulundu. 7%nra diyâr-$ M$s$r’a dnü', %rada 9ad$ yard$m$l$&$na/ayin edildi. =nun 1aman$nda âd$’l-9udâ/l$9 a1îfesinde eynüddîn bin Mahl?f el-Mâli9î e%ndan s%nra da Ja9$yyüddîn el-Ahnâî el-Mâli9î bulunmu/u. 7%nra M$s$r’da, Mâli9iyyeâiyesi’nde Mâli9î /edrisâ/$n$ yürü/me9 a1îfesi 9endisine erildi. 3unun ü1erine 9ad$l$9hâ9imli9# ile ilili a1îfelerini b$ra9$', bu ile meul %ldu. 3undan s%nra, ilim &re/me9e eser ya1ma ileri ile u&ra/$. :%9 9$yme/li eserleri erh e//i. (*" m. !"*2# senesiKeeb ay$n$n balar$nda âhire’de efa/ e//i.
>$9$h, us?l, hadîs, ferâi1, Arab dili e edebiyâ/$ ilimlerinde büyü9 e derin bir âlim%lan Nsâ Men9ellâ/î, ü; ay ibi 9$sa bir 1amanda İbn-i Hâib’in Muh/asarB$n$ e1berlemi/i.Ayr$a İmâm-$ Mâli9 ha1re/lerinin Mua//a’$n$ da e1berledi. >$9$h ilminde, 1aman$nda9iâlimlerin imâm$, en büyü&ü say$ld$. Jalâ9 b%anma# mes’elesinde, İbn-i Jeymiyye’ninyanl$, b%1u9 fi9irlerini redde//i. M$s$r e Iam diyâr$nda, Mâli9î me1hebinde9i fe/âriyase/i %nunla s%na erdi.
İ!MÂİL BİN E""ÛB: >$9$h âlimi e sul/an. İsmi, İsmâil bin Ali bin Mahm?d binMuhammed bin mer bin Iehinâh bin 5yy?b’dur. ünyesi, 5bü’l->idâ %lu', Meli9-ül-müeyyed e İmâdüddîn la9ablar$ ard$r. 6(2 m. !2("# senesinde Haleb’de d%&du. ("2m. !""!# senesinde Hama’da efa/ e//i.
İsmâil bin 5yy?b, Iam’da emîr idi. ere9 denilen yerde, 7ul/an 0âs$r’a hi1me/lerdebulundu. 3u sebeble 7ul/an 0as$r %na Hama emirli&ini a’d e//i. Hama naibi $ba9’$nefa/$ ü1erine, bu a’dini yerine e/irere9, %na (2! m. !"2!# senesinde Hama emirli&inierdi e % blenin sul/ân$ ya'/$. =na is/edi&i ibi i ya'ma i1ni de erdi. 7ul/an 0as$rü1erinde, e1îr e nâiblerden hi; 9imsenin %nun 9adar /esiri y%9/u. 71ü ;%9 e;erli idi.5mîrler bile %nun hi1me/inde bulunurlard$. âd$ erîmüddîn %nun /erîfa/ e dele/
ileriyle ilili hus?slarda hi1me/lerini yerine e/irirdi. Fa9ab$ ne Meli9-üs-sâlih, s%nraMeli9-ül-Müeyyed %ldu. Her sene bir;%9 hediyelerle, M$s$r’a 7ul/an 0âs$r’$n yan$na iderdi.İsmâil bin 5yy?b4 f$9$h, /efsîr, us?l-i f$9$h, nahi, man/$9, /$b e daha bir;%9 ilimlerde
mü/ehass$s idi. As/r%n%mi ilmini iyi biliy%rdu. İlim sâhiblerini seer, %nlar$n s%hbe/lerindebulunurdu. Meh?r âlim 5mînüddîn 5bherî %nun yan$nda 9ald$. =na, ye/ee9 mi9/ardamaa ba&lad$. Dine /an$nm$ âlimlerden Celâlüddîn Muhammed bin 0übâ/e’ye seneli9al/$yü1 dirhem maa ba&lam$/$. Cemâlüddîn 0übâ/e, % 1aman <$me9’da %/uruy%rdu.
İsmâil bin 5yy?b, ;ei/li ilim dallar$nda eserler ya1m$/$r. 3unlardan ba1$lar$unlard$r@ !- 5l-Muh/asar fî ahbâr-il-3eer, 2- Ja9îm-ül-3uldân, "- 0a1m-ül-Hâ-is-saîrlil-a1înî@ Iâfiî f$9h$n$n für?’una dâir bir eserdir. *- Man1?me/-ül-âfiye li İbn-il-Hâib, +-5l-enâ, 6- 5l-Meâ1în.
İ!MÂİL BİN "AH"Â EL-%ÂLÎ: >$9$h e us?l âlimlerinden e eliyân$n büyü9lerinden. İsmi, İsmâil bin Dahyâ bin
İsmâil bin Memd?d bin 0î9ir?1 e/-Jemîmî e-Iîrâ1î el->âlî’dir. ünyesi 5b? İbrâhim ela9ab$ Medüddîn %lan İsmâil bin Dahyâ, Iâfiî me1hebi âlimlerindendir. Iîrâ1’a ba&l$ 9ü;ü9bir 9asaba %lan >âl’da ye/i/i. 3unun i;in >âlî diye nisbe/ %lunmu/ur. 3u beldenin ismi, >âlyerine 3âl %lara9 da bildirilmi/ir. Medüddîn el->âlî, 662 m. !26*# senesinde >âl’dad%&du. !2 Keeb (+6 m. !"++#’da + ya$nda efa/ e//i.
>$9$h ilmini babas$ndan &renen 5b? İbrâhim el->âlî, e/-Ja9rîb alel-eâf isimlieserin sâhibi %lan u/büddîn Muhammed bin Mes’?d e-Iîrâ1î’den /efsîr ilmini &rendi.<aha ba9a âlimlerden de %9uyara9, 9$sa 1amanda /ahsîlini /amamlad$. =nbe ya$nda,>âris âd$’l-9udâ/$ %ldu. 3ir müdde/ s%nra bu a1îfeden ayrild$. Al/$ ay s%nra ayn$ a1îfe9endisine /e9rar erildi. De/mibe sene 9ad$l$9 a1îfesi ya'/$. Adâle/le hü9üm erme9,dînin emirlerine ba&l$l$9/a ;%9 ayre/li %lma9 e ü1el ahlâ9 sâhibi %lma9la /an$n$rd$. :%9hay$r e hasena/ sâhibi idi. ur’ân-$ 9erîmi e1bere bilirdi e ;%9 %9urdu.
5hl-i sünne/ i’/i9âd$nda %lu', 5shâb-$ 9irâm$n he'sini ;%9 seerdi. aman$ndabulunan âlilerden birisi, 5shâb-$ 9irâmdan ba1$lar$na dümanl$9 ma’nâs$na elen s1lersylemi e bunun yay$lmas$n$ emre/mi idi. 3una idde/le 9ar$ ;$9an Medüddîn el->âlîha1re/leri, byle bir ha/âya dümeyi 9a/’iyyen 9abul e/medi. 3u sebeble 9endisine ;%9e1iye/ler edildi. Ha//â elleri aya9lar$ ba&lanara9, y$r/$$ hayanlar$n, arslanlar$n bulundu&ubir yere b$ra9$ld$. 3urada y$r/$$ hayanlar$n hüumuna u&ray$' 'ar;alanaa&$ /ahminedilir9en, her9esi hayre//e b$ra9an bir hâl %ldu. Hayanlar %na sald$rmad$9lar$ ibi,9%9layara9 e e/râf$nda dnere9, san9i sei s/erisinde bulunuy%rlard$. 3u durumurenler, %nun Allahü /eâlân$n elî 9ullar$ndan, se;ilmi, yü9se9 bir 1â/ %ldu&unu anlay$',%na e1iye/ erme9/en a1e;/iler. 3u hâdise ü1erine, her9es %nu daha ;%9 semeyebalad$. Her9es/en i/ibâr rdü. 3ylee, 5shâb-$ 9irâm dümanl$&$ ibi ;%9 b%1u9 e/ehli9eli bir i’/i9âda sa'lanm$ %lanlar yard$m$s$1 9alm$ %ldular e ba1$lar$ da /be edi'hidâye/e 9au/ular.
Iyle anla/$l$r@ 3ir defâs$nda Iîrâ1 ahâlisi ile âli aras$nda bir anlama1l$9 edümanl$9 meydana elmi/i. Ha//â bu hâl % 9adar ilerlemi/i 9i, âli, %rdusuyla ehrind$$na ;$9$', ehri 9ua/may$ e ahâli ile harb e/meyi is/edi. 3u hassas durum 9ar$s$ndaâd$ Medüddîn %r/al$&$ ya/$/$rma9 e sü9?ne/i /emin e/me9 i;in, her9esin /%'lanm$%ldu&u meydana eldi. endisi, bir /ah/-$ reanda bulunuy%rdu. Ahâli bunu, âlinin adam$1annedi' /aa /u//ular. 3u s$rada e/râf$nda bulunan her9es, an$n$ 9ur/arma9 i;in e/râfa9a;$/$lar. = ise yerinden ayr$lmad$. Her9es % 9adar /a a//a9lar$ hâlde, %na bir /a bileisâbe/ e/medi. 3u, %nun bir 9erâme/i idi. 3unu ren insanlar, %nun iyi niye/li %ldu&unu,ma9sad$n$n hâlis %ldu&unu anlay$', /alama9/an a1 e;/iler. İnsanlar$n ya'/$9lar$sebebiyle, %nlara iyili9 ya'ma9, aralar$nda sulhu /emin e/me9 ar1usundan a1 e;medi.Her i9i /araf$n ileri elenlerine /esirli s1ler syleyere9, sü9?ne/i sa&lad$. İnsanlar, bundans%nra %na ;%9 minne//ar %ldular.
5b? İbrâhim Medüddîn el->âlî’nin ü; %&lu ard$. Her ü;ü de ilim ile meul %lara9ye/i/iler. Hi9me/-i ilâhî, her ü;ü de, daha haya/lar$n$n bahar$nda, en; ya/a efa/ e//iler.
Q;ünü %&lu Ahmed 5fdalüddîn efa/ e//i&inde, birisi4 Oefa/ eden %&lunu1un ya$9a; idiRB diye suâl edine, yirmii9i %ldu&unu syledi e yle anla//$@ Küyamda bir
9imsenin bana *, %&lum Ahmed’e de 22 dirhem erdi&ini rdüm. Oeren 9imseye,bunlar$n neye alâme/ %ldu&unu s%rdum. = 9imse4 3unlar si1in yalar$n$1a iâre//irB dedi.Ahmed 22 ya$n$ bi/irdi. Oefa/ e//i. 3en ise u anda 8+ ya$nday$m. Herhalde sene s%nraben de efa/ ederim.B Ayn$ dedi&i ibi %ldu. Medüddîn 5b? İbrâhim ha1re/leri, buhâdiseden s%nra d%9u1 sene daha yaay$' efa/ e//i.
diye de bilinirdi. 3abas$ 5mîr mer, dedesi de 5mîr Gâ1i idi. ünyesi 5b? Hanîfe %lu', $yamüddînB la9ab$ ile /an$n$rd$, İ/9ânîB nisbe/i ile meh?r %ldu.
>ârâbî nisbe/i ile de bilinirdi. >ârâb, Jür9is/an ehirlerinden büyü9 bir ehrin ad$d$r.İ/9ân, bu ehrin 9asabalar$ndand$r. 686 m. !286# senesi Ieal ay$n$n %nd%9u1unuCumar/esi eesinde, İ/9ân’da d%&du. ne memle9e/inde ilim /ahsîli ile meul %ldu e;%9 yü9seldi. (2) m. !"2)# senesinde Iam’a eldi. 3urada ders %9u//u e bir;%9 ilmîmünâ1aralarda bulundu. 3ylee bir;%9 fa1île/leri e üs/ünlü9leri %r/aya ;$9/$. =radanM$s$r’a e;/i. 7%nra eri dnü', 3a&dad’a eldi. Iehrin 9ad$l$&$na hâ9imli&ine# /ayin
edildi. 7%nra (*( m. !"*6# senesinde nâib %lara9 i9ini defâ Iam’a eldi. ehebî’ninefa/$ndan s%nra, <âr-ül-Hadîs-i1-âhiriyye Medresesi’ne müderris %lara9 /ayin edildi.Geniyye Medresesi’nde ders %9u//u. (+! m. !"+)# 7enesinde /e9rar <$me9’danIam’dan# ayr$l$', M$s$r diyâr$na i//i. M$s$r’a eline, 7ara/mu ad$nda9i M$s$r 7ul/ân$%nu 9ar$lay$' ;%9 /a’1im e hürme/ s/erdi. =nu, inâ e//irdi&i medresesinin eyhli&ine/ayin e//i. 7ul/ân$n iyili9lerini medheden, en bir 9asîde ya1d$. Medresede ders ermeyebalad$9/an s%nra, (+8 m. !"+(# senesinde efa/ e//i.
aman$nda9i Hanefî fa9ihlerinin reîsi %lan İ/9ânî’nin, Arab dili e edebiyâ/$nda daüs/ün bir yeri ard$. Münâ1ara ilminde 'e9 mü/ehass$s idi. İbn-i Haer ha1re/leri yleanla/$r@ İ/9ânî, M$s$r’a eldi&i 1aman, 0âib Delbüa ile berâber nama1 9$lm$/$. İmâm$n,rü9?’ya iner9en e 9al9ar9en, i9i elini 9ula9lar$na 9ald$rd$&$n$ rdü. 3unun Hanefîme1hebinde âi1 %lmad$&$n$, âd$ Ja9$yyüddîn es-7üb9î’ye bildirdi. 3unu isbâ/ eden bir
KisaleB ya1d$. 3u hus?s/a9i riâye/ini, Me9h?l-i 0esefî’ye dayand$rd$. =nun da bylesyledi&ini bildirdi. = da İmâm-$ a’1am 5b? Hanîfe ha1re/lerinden na9le/mi/i. 0âib,bunlar$ s%nuna 9adar dinledi e İ/9ânî’nin s1ü ile amel e//i.
İbn-i Habîb diy%r 9i@ İ/9ânî, İmâm-$ a’1am 5b? Hanîfe ha1re/lerinin me1hebinde,1aman$n$n en büyü9 âlimi idi. Füa/ e Arabî ilimlerinde ;%9 yü9selmi/i. Ia$laa9 hâlleri;%9/u.B
İbn-i Haer diy%r 9i@ İ/9ânî, büyü9 bir fa9îh, fa1île/ler sâhibi e ;ei/li ilimlerdemü/ehass$s bir âlimdir. Arab edebiyâ/$n$ ;%9 iyi bilirdi. A9lî ilimlerde mâhirdi. 3a&dad’da,İmâm-$ a’1am$n 9abri yan$nda bulunan bir medresede ders erirdi. (2! senesi Kama1anay$nda Iam’a eldi. 3ir sene s%nra Wra9’a dndü.B
5bü’l-Oelîd Muhammed İbni Iâhe de yle anla/$r@ H%am$1 Hâf$1 5bü’l-Oefâ bi1eyle haber erdi. 5mîr 7ara/mu en-0âs$rî bir medrese ya'/$rmay$ e Ieyh Alâüddînel-A9râb’$ da %raya müderris %lara9 /ayin e/meyi 9ararla/$rm$, fa9a/ %nun efa/$
sebebiyle bu müm9ün %lmam$/$. 3unun ü1erine ya'/$rd$&$ medreseye $amüddîn el-İ/9ânî’yi /ayin e//i. =, M$s$r’a eldi&i 1aman, sul/an %nunla 9ar$lam$, ilim e fa1île/inin
İ/9ânî’nin ilmi e fa1île/i emsalsi1di. imse %nun ilminden ü'he e/me1di. 0esir ena1$m ile ya1d$&$ eserleri 9$yme/lidir. Gâye/-ül-beyânB ad$nda9i HidâyeB 9i/ab$n$n erhimeh?rdur. J$byânB ad$nda bir eseri daha ard$r 9i, % da Ahsîy9esîBnin erhidir.
7ünne/ hadîs-i erîfler#, innin ar %ldu&unu a;$9;a haber erme9/edir e bunu isbâ/e/me9/edir. ZIeyh-i 59ber Muhyiddîn-i A’râbî 9.s.#, innin ar %ldu&unu u âye/-i9erîmeler ile s/eriy%r@ !- âriyâ/ s?resinin ellial/$n$ âye/inde meâlen4 )nsanları #einn!leri, anak beni bilip itaat, ibâdet etmeleri için yarattım.( buyuruluy%r. 2-5rrahmân s?resi, ye/midrdünü âye/inde, innin Cenne/’e iree&i bildiriliy%r. "-5rrahmân s?resinin %/u1birini âye/inde H0akalânI buyuruluy%r 9i, H-y insanlar #e
inn!ler"I deme9/ir. Kes?l-i se9aleyn, müf/îyüsse9aleyn, asüsse9aleyn ya’nî,insanlar$n e innin eyamberi, müf/îsî, elîsi# ibi isimler de, innin arl$&$n$s/erme9/edir.[
5shâb-$ 9irâm e Jabiîn, 9endi 1amanlar$nda ey/an e innîlerin arl$9lar$n$ 9abule//i9/en, %nlar$n errinden Allahü /eâlâya s$&$nd$9lar$ sabi/ %ldu9/an s%nra, bi1im ayr$ ayr$âye/-i 9erîme e hadîs-i erîf ile bunlar$ isbâ/a 9al9$mam$1 /e9ellüf, 1%rlama %lur. Zi/âbl$9âfirlerin he'si, a/ee /a'anlar, 'u/a /a'anlar, budis/ler, müri9ler e Dunan file1%flar$n$n;%&u e /asauf büyü9leri, innin ar%ldu&una inan$y%r. 7üleymân aleyhisselâm$n a9’as$da, innin arl$&$n$ s/erme9/edir.[ yleyse, dînine s$ms$9$ sar$lan a9$ll$ bir 9imse, a9l$n9abul e//i&i, <în-i İslâm$n arl$&$n$ haber erdi&i bir eyi in9âr e/memesi lâ1$md$r.aderiyyenin, in9âr y%luna sa'malar$, in e ey/anlar$, 1le remedi9leri, elle/u/amad$9lar$ i;indir. Iâye/ %nlar me?/ %lsalard$, 9endilerini bi1e s/erirlerdi, diy%rlar.
=nlar$n bu menfi %lumsu1# /u/umlar$, insanlar$n 9%ruyuusu %lan Allah’$n mele9leriniin9âra dahî sürü9leyebilir. İbn-i V9ayl diy%r 9i@ Cin4 Cinne/, Cinân, Cenne/ e Cenîn ibiCim e 0un harflerinden meydana elen 9elimeler r/ülüB deme9/ir. Cenne/ denilen yer,meyeler, ;i;e9ler, 9%9ular ile r/ülü %ldu&undan bu isim erilmi/ir. Ana 9arn$nda bulunanenin de, byle 1le rülmedi&i i;in, bu isim erilmi/ir. <elilere menun denilmesi de,a9l$n$n r/ülü %ldu&u i;indir. Har'lerde 9ullan$lan 9%ruyuu bir âle/e CünneB denilmesi,saaan$ düman sald$r$s$na 9ar$ i1leyi' 9%rumas$ndan ileri elmi/ir. Cin denilenmahl?9lar da, 1ümü1den r/ülü %ldu&u i;in, in denilmi/ir.B
Psi ey/anlar, inlerdendir e İblis’in ;%u9lar$d$r. meredeB ise, ey/anlar$n ena1$nlar$ e İblis’in yard$m$lar$d$r. İblis’in emirlerini yerine e/iri', durmadan insanlar$alda/$', d%&ru y%ldan ay$rmaya ;al$$rlar. /ülü9 ya'ma9/a s%n deree a1$n %lan herarl$&a Iey/anB ismi erilmi/ir. İl9 ey/an, İblis’/ir.
İmâm-$ Iiblî, yine ayn$ 9i/a'/a, inlerin erlerinden 9%runma9la ilili %lara9buyuruy%r 9i@5bü’l-5sed anla//$@ Mu’â1 bin Cebel’den rahme/ullahi aleyh#, innîyi nas$l
ya9alad$&$ ha99$nda bili alma9 is/edim. 3uyurdu 9i@ Kes?lullah efendimi1 salllahualeyhi essellem#, al$nan 1e9â/ mallar$n$ muhafa1a e/me9 i;in bana a1îfe ermi/i.Meyeleri bir %daya 9%ydum. >a9a/ herün n%9sanla$y%rdu. 59sildi&ini rüne, durumuKes?lullah efendimi1e salllahu aleyhi essellem# bildirdim. “/nu şeytan alıyor( buyurdu. 3unun ü1erine %daya iri' 9a'$y$ ar9adan 9ili/ledim. 3ira1 s%nra büyü9 bir9aranl$9 %r/al$&$ 9a'lad$. Hemen 9a'$n$n ar9as$na dayand$m. 3irey, 9a'$n$n aral$&$ndane;ebilee9 bir e9il ald$ e i;eri iri' meyeden yemeye balad$. Q1erine yürüyü' s$9$aya9alad$m e4 5y Allahü /eâlân$n düman$SB diye ba&$rd$m. = da4 3eni b$ra9$n$1 1ira ben;%lu9 ;%u9lu fa9ir bin innîyim. 0usaybin’denim. <%s/unu1 Muhammed aleyhisselâm#nderilmeden ne bu 9y bi1imdi. 7%nra da d%s/unu1 nderiline, = bi1i buradan;$9ard$. 0e %lur beni b$ra9 9i, bir daha buraya elmiyeyimB deyine, %na a$d$m esal$erdim. Cebrâil aleyhisselâm#, Kes?lullah efendimi1in salllahu aleyhi essellem#hu1?runa elere9 durumu bildirmi. eyamber efendimi1 de bana4 “-s!rini ne yaptın'( diye s%rdular. 3en de durumu anla//$m. 3unun ü1erine4 “/ tekrar geleektir( buyurdu.3en /e9rar meyelerin bulundu&u %daya i//im. a'$y$ 9a'a/$' be9leme&e balad$m. 3ira1s%nra % yine 9a'$n$n aral$&$ndan iri' meyeleri yemeye balad$. 3en, /e9rar ü1erinea/$ld$m e s$ms$9$ /u/u' ba&lad$m. Dine4 3eni b$ra9, bir daha elmiyee&imB diye yalar$'ya9arma&a balad$. 3en de4 3ir daha elmeyee&ine daha ne de s1 ermi/in.71ünde durmay$' yine eldinRB dedim. 3unun ü1erine4 3ir daha elmiyee&im. Iunu dabelir/eyim 9i, si1den birini1 3e9âra s?resinin s%n âye/-i 9erîmelerini %9ursa, bi1den, hi;9imse, %nun eine ireme1B dedi.B
Vbeyy bin a’b rahme/ullahi aleyh# yle riâye/ e//i@ 3ir hurma harman$m ard$.
3irün hurmalar$n a1ald$&$n$ rdüm e harman$ be9leme&e 9arar erdim. 3ira1 s%nra'arla9 yü1lü bir deli9anl$ ;$9aeldi. 7elâm erdim, eâb$n$ erdi. 7%nra %na4 7en insan
m$s$n, in misinRB diye s%rdum. = da4 CinlerdenimB dedi. 3en de4 5lini bana u1a/ dareyimB dedim. V1a//$. 5lleri 9'e9lerin n aya9lar$na, sa;lar$ da 9'e9 sa;$naben1iy%rdu. 3ana dedi 9i@ Cinlerin i;inde benden daha edidi y%9/ur.B =na4 3uraya ni;ineldinRB diye s%rdu&umda4 7enin hay$rseer bir 9imse %ldu&unu &rendim. 3unun i;inyiyee9lerinden nasi'lenme9 is/edimB dedi. Je9rar4 e9i, si1in erlerini1den,9/ülü9lerini1den nas$l 9ur/ulabiliri1RB diye s%rdum. Ceâb$nda4 Pye/-el-9ürsî’yi her 9im
sabah %9ursa a9ama 9adar, a9am %9ursa sabaha 9adar errimi1den 9ur/ulurB dedi.7abahleyin hemen Kes?lullah efendimi1in salllahu aleyhi essellem# hu1?r-i erîflerine9%/um. <urumu anla/$na4 “$ab!s, doğru söylemiştir.( buyurdu.
5b? Hüreyre rahme/ullahi aleyh# yle anla//$@ Kes?lullah efendimi1 salllahualeyhi essellem# 1e9â/lar$ 9%ruma9 i;in beni /ayin e/milerdi. 3ir 9imse yan$ma elere9yiyee9 maddelerini /%'lamaya balad$. Hemen ya9alad$m, e4 7eni d%&rua Kes?lullah$nsalllahu aleyhi essellem# hu1?runa /üree&imB dedim. 3ana4 7ana birey &re/eyimde beni b$ra9B dedi, 0e &re/ee9sinRB diye s%rdum. Da/a&$na irdi&in 1aman Pye/-el-9ürsîByi %9ursan, Allahü /eâlâ sana bir 9%ruyuu nderir e sabaha 9adar ey/an$ sanaya9la/$rma1B dedi. 7abahleyin, Kes?lullah$n salllahu aleyhi essellem# hu1?runai//i&imde bana4 “Aee yakaladığın es!ri ne yaptın'( diye s%rdular. 3en de4 DâKes?lallahS 3ana birey &re//i e enâb-$ Ha99$n % ey sayesinde beni 9%ruyaa&$n$ iddia
e//iB dedim. Kes?lullah salllahu aleyhi essellem# bana4 “/ yalanıdır, ama sanadoğruyu söylemiş( buyurdu.eyd bin 7abi/ rahme/ullahi aleyh# yle anla//$@ 3ir ee ein bah;esine ;$9m$/$m.
3ir ses duyara9, % /arafa d%&ru4 imsini1, ne ar$y%rsunu1RB diye seslendim. Cea'%lara94 Cinlerden bir 9imseyim. 3i1e 9$/l$9 isâbe/ e//i. 5&er helâl ederseni1,meyelerini1den yeme9 is/iy%rumB dedi. İ1in erdim, i9ini ee yine bah;eye ;$9m$/$m9i, ayn$ sesi duydum. 0e ar$y%rsunu1RB diye s%rdu&umda4 3i1e 9$/l$9 isâbe/ e//i.Müsâade ederseni1 meyelerini1den yeme9 is/iy%rumB deyine, %na4 3i1i si1den ne9ur/ar$rRB dedim. Cea' %lara94 Aye/-el-9ürsîB dedi.
5bü’l-Mün1ir rahme/ullahi aleyh# yle anla//$@ Haa idiy%rdu9. 3üyü9 bir da&$ne/e&inde 9%na9lad$9. >a9a/, 3uras$ inlerin /%'land$&$ yerdir dediler. 3ira1 s%nra, %rada9isudan ih/iyâr bir adam ;$9/$. =na4 3u da& ha99$nda ba1$ eyler anla/$l$y%r. 3u
anla/$lanlardan ahi/ %ldu&un bir hâdise ar m$RB diye s%rdum. = 9imse4 3irün %9 eyay$m$ al$' da&a ;$9m$/$m. <ibinde '$nar bulunan bir a&a$n al/$na %/urmu/um. 3ira1s%nra da&dan sürü hâlinde 9e;iler eli' '$nardan su i;/iler e %raya ya//$lar. A9l$ma,bunlardan birini uru' 'iirme9 eldi. Hemen yay$ma %9 yerle/iri' birine nian ald$m.Hayan 9albinden yaraland$, fa9a/ idde/le ba&$rd$. 3u ses ü1erine, da&$n her /araf$ndana/$na binmi a1iye//e 'e9;%9 9imseler 'eyda %ldu. Herbirinin ellerinde 9$l$;lar$ ard$.5/râf$m$ sard$lar, i;lerinden biri, di&erine4 Haydi, ;e9 9$l$$n$ da bunu ldürSB dedi. <i&eriise4 =lma1, bunu ya'amamSB deyine, /e9i4 0i;inRB diye s%rdu. <i&eri4 :ün9ü %, buda&a eldi&i 1aman Aye/-el-9ürsî %9uyara9 9endisini aran/i al/$na ald$B dedi.B
Cinden, e;mi %lmu eyleri s%ru' &renme9 âi1dir. Gelee9/e %laa9 eyleris%rma9 âi1 de&ildir. Ge;mi eyleri rü', ii/i' bilirler. 7ar’a has/as$n$ e ba9a in;ar'anlar$ inden 9ur/arma9 i;in 9üfre sebe' %lan eyleri ya'ma9 âi1 de&ildir. Cinden9ur/ulma9 i;in en iyi %n ;âre, 9$saa yledir@
!- 5’?1ü 3esmele ile >â/iha s?resi %9umal$d$r. 2- 5’?1ü 3esmele ile i9i ule’?1üyü%9umal$d$r. "- 5’?1ü 3esmele ile 3e9âra s?resini %9umal$d$r. *- 5’?1ü 3esmele ile Pye/-el-9ürsî %9umal$d$r. +- 5’?1ü 3esmele ile 3e9âra s?resinin s%n âye/ini %9umal$d$r. 6- 5’?1ü3esmele ile Hâ-Mîm Mü’mîn s?resinin ba$ndan Hmas!rI e 9adar e Aye/-el-9ürsî%9umal$d$r. (- H<â ilâ%e illalla%ü #a%de%ü lâ şer!ke le%, le%ül4mülk #ele%ül%amdü #e %ü#e alâ külli şey+in kadirI %9umal$d$r. 8- :%9 H3lla%I, demelidir. -He' abdes/li bulunmal$, far1lar$ e sünne/leri hi; /er9 e/memelidir. !)- Haramaba9ma9/an, ;%9 9%numa9/an, ;%9 yeme9/en e 9alabal$9/an sa9$nmal$d$r. Z3ere9â/#9i/ab$nda, Muhammed 7a’îd’i anla/$r9en, İmâm-$ Kabbânî’nin inden 9%runma9 i;in, Fahale elâ 9ue/e illâ billah-il-aliyyil’a1îmB %9udu&unu ya1$y%r. İmâm-$ Kabbânîha1re/leri, yü1ye/midrdünü me9/?bunda, ini def i;in bunu %9uma&$ /asiyee/me9/edir. 3una elime-i /emîdB denir.[
KÂD B$#HANEDDÎN AHMED: Hanefî me1hebi f$9$h e fen âlimi, 9ad$ e dele/ adam$. İsmi 3urhaneddîn Ahmed,
babas$n$n ismi Iemseddîn Muhammed’dir. 3abas$ ayseri 9ad$s$ idi. <edeleri aras$nda da9ad$ e âlimler ard$. <edesi âd$ 7irâeddîn 7üleymân bin âd$ Hüsâmeddîn Hüseyn binâd$ Celâleddîn Habîb bin Muhammed bin Kes?l bin 7ein; %lu', Hare1mli e =&u1lar$n7alur b%yundand$r. Anad%lu’ya il9 elen dedesi Muhammed bin Kes?l, as/am%nu’dayerlemi/i. Annesi de, Melânâ Celâleddîn Mahm?d Müs/efî’nin %&lu Abdullah :elebî’nin9$1$ idi. âd$ 3urhaneddîn Ahmed, (*+ m. !"**# senesinde ayseri’de d%&du. İyi bir/ahsîl e ü1el bir /erbiye rdü. âd$l$9, e1irli9, a/abe9li9 e sul/anl$9 ya'/$. 8)) m.!"8# senesinde efa/ edi' 7ias’/a defnedildi.
/eden beri ilimle u&raan bir ailenin elâd$ %lara9 d%&an âd$ 3urhaneddîn Ahmed,9ü;ü9 ya/a annesini 9aybe//i. 3e ya$nda i9en, ayseri 9ad$s$ %lan babas$ndan ilim
&renmeye balad$. =ndr/ ya$na elineye 9adar Jür9;e, Araba e >ars;ay$ &rendi.Jemel din e fen bililerini /ahsîl e//i. ayseri’de meydana elen bir 9ar$$9l$9/an d%lay$,babas$yla birli9/e M$s$r’a i//i. M$s$r’da /ahsîline deam e//i. >$9$h, us?l, hadîs, /efsîr, ferâi1mîrâs /a9simi ilmi#, as/r%n%mi e /$b ilimlerini /ahsîl e//i. <r/ me1hebin f$9$h bililerindeilim sâhibi %ldu. İbn-i Arabâh’$n ya1d$&$na re, Ieyh u/lu Iîr ad$nda9i Allah d%s/undanfey1 al$', hü9ümdârl$9 müUdesine ma1har %ldu. Iam’a idere9, meh?r âlim u/büddînKâ1î’nin ya1d$&$ eâf HâiyesiB e Ierh-i Me/âlîB adl$ eserleri bi11a/ 9endisinden%9udu. 7eyyid Muhammed 0îlî’den ülliyâ/-$ ân?nBu %9udu. =nd%9u1 ya$nda i9enbabas$ ile birli9/e haa i//i. Ha esnas$nda, İslâm âleminin ;ei/li yerlerinden elen âlime büyü9lerle rü/ü. Ha dnüünde, babas$n$n efa/$ ü1erine bir sene Haleb’de 9ald$.=rada da ilimle meul %ldu. (66 m. !"6*# senesinde ayseri’ye dndü. ayserihü9ümdâr$ 5re/na%&lu G$yâseddîn Mehmed 3ey /araf$ndan babas$n$n yerine ayseri 9ad$s$
/ayin edildi. âd$ 3urhaneddîn Ahmed, % s$rada yirmibir ya$ndayd$. =nun ya$n$n 9ü;ü9e /erübesinin a1 %lmas$ndan d%lay$ ba1$ i’/irâ1lar %ldu. Ana9, 9$sa 1amanda diraye/inis/erdi. Adâle/li hü9ümleri, sis/emli faaliye/leri ile a1 1amanda hal9a 9endini sedirdi.Mehmed 3ey’in 9$1$ ile de elendi. :%9 e;meden Mehmed 3ey efa/ e//i. Derine %&luAlâeddîn Ali 3ey e;/i. Alâeddîn Ali 3eyin e&leneye dü9ün %lmas$ sebebiyle idâreeedi. M%&%llar e Jür9men aire/lerinin bas9$ e e9$yal$9lar$ ar//$. anl$ aya9lanmalare d$ dümanlar$n hüumlar$ 9ar$s$nda dele/in i9/isâdî dü1eni b%1uldu. %nya e 0i&deibi ehirler araman%&lunun eline e;/i. 7ias, M%&%llar /araf$ndan 9ua/$ld$. Alâeddîn Ali3ey, 1%r durumda 9ald$. Ha//â bir defâs$nda %nu, araman%&lu’nun eline esîr düme9/en,âd$ 3urhaneddîn Ahmed 9ur/ard$. ((( m. !"(+# senesinde u9?’ bulan bu hâdisedens%nra, âd$ 3urhaneddîn Ahmed, %nun bu hus?s/a9i diraye/ini renlerin de /ei9iyle,9endisini siyâse/in i;erisinde buldu. 3ir behane ile ayseri’de9i araman%&lu as9erlerinimemle9e/in d$$na ;$9ard$. 3ylee es9eri 9abiliye/ini de isba/lad$. %nya’dan 5r1urum’a9adar ül9enin her /araf$nda %ndan bahsedilmeye baland$. (8) m. !"(8# senesinde e1ir/ayin edildi. Ar/$9 siyâse/in i;ine irmi, dnemeyee&i bir y%lda mesâfe 9a/e/meyebalam$/$. =, bu hâllerin ba$na elee&inden, ha//â hü9ümdâr %laa&$ndan bilehaberdârd$. endisine bir deri /araf$ndan, /â M$s$r’da /ahsîlinin s%nlar$na d%&ru4 3uradad%lama9, si1e lây$9 de&ildir. 7i1 Kum Anad%lu# sul/ân$s$n$1B s1ü sylenmi, ayseri’yeelen h%as$ Ieyh u/lu Iîr /araf$ndan da dele/in b%1u9 %lan ilerinden bahisle4 3u ilersenin âs$/anla dü1elee9B müUdesi erilmi/i. aman 1aman da h%as$n$n Meli9B hi/ab$nama1har %lmu e byle bir duruma en; ya/an i/ibâren ha1$rlanm$/$. Ieyh u/lu Iîr,/alebesi âd$ 3urhaneddîn’in 'einden ayseri’ye eldi :eresinde /%'lanan derirubunun da yard$m$yla, 5ra/na ül9esinde âd$ 3urhaneddîn’e 9ar$ beslenen sei üne;/i9;e ar/maya balad$. Hü9ümdâr Alâeddîn Ali 3ey’in efa/$yla, yedi ya$nda9i %&luMehmed :elebi sul/an, $l$; Arslan da a/abe9 ilân edildi. $l$; Arslan’$n hare9e/lerinin hal9
/araf$ndan yad$ranmas$ e âd$ 3urhaneddîn’e 9ar$ faaliye/leri, %nun ldürülmesinesebe' %ldu. âd$ 3urhaneddîn, ileri elen 9imselerin /e9il e//i&i bir melis /araf$ndan
9ad$lar$n meh?rlar$ndan %lan e u1un bir mür sürdü&ü i;in %a 5fendiB la9ab$ erilenâd$ Mahm?d 5fendi, 7ul/annü 9asabas$nda d%&du. 3abas$n$n ismi Muhammed idi. Gen;ya/a iyi bir /ahsîl rü', /efsîr, hadîs e f$9$h bililerinde 1aman$n$n en nde elenâlimlerinden %ldu. Allahü /eâlân$n emir e yasa9lar$n$, Kes?lullah$n salllahu aleyhi
essellem# sünne/-i erîfini e 7elefi sâlihînin r.anhüm# y%lunu ;%9 iyi bildi&i, bu y%luyaama9 e yaa/ma9 i;in ;%9 ayre/ s/erdi&i i;in hal9 /araf$ndan ;%9 seildi. =rhanGâ1i de, %nun nâm$n$ duydu. İlminin üs/ünlü&ünü, ahlâ9$n$n ü1elli&ini /a9dîr edere9,3ursa’ya dae/ e//i. 3ursa’y$ /erîfinde 9endisine ehrin 9ad$l$&$ /e9lif edildi. Allahü/eâlân$n dinini yayma9, 1âlimlerin elinden ma1l?mlar$ 9ur/arma9, 9aranl$9larda 9alm$laraayd$nl$9 y%llar$ s/erme9, insanlara hu1?r e saâde/i yaa/ma9 ayre/i ile ;al$an,=smanl$ <ele/i’nin âdil 'âdiâh$ =rhan Gâ1i’nin bu hi1me/ dae/ini 9abul e/meme9, %naAllahü /eâlân$n dinine hi1me/inde yard$m e/me9/en 9a;$nma9 %laa&$ndan, bu a1îfeyi9abul e//i. Pdil =smanl$ 9ad$lar$B silsilesine ad$n$ al/$n harflerle ilâe edi', mrü b%yuna49albi Allah e Kes?lullah a9$ ile yan$' /u/uan, İslâmiye/i yayma9 ayre/iyle %an=smanl$ yi&i/lerinin hu1?r e saâde/ini /emin i;in ;al$/$. =nlar$n maneî hu1?runun/emininde yard$m$, mü9illerinin hallinde en büyü9 des/e9 %ldu. e9 nâdir %lara9 rülen
anlama1l$9larda4 erdi&i âdil hü9ümler, da’âl$ e da’â$, her i9i /araf$ da memnunederdi. <aha s%nra 9ad$as9erli9 ma9am$na, =smanl$ <ele/i’nin en yü9se9 ilmî me9isinee/irilen %a 5fendi, 7ul/an 3irini Murâd Hân’$n eh1âdesi, is/i9bâlde D$ld$r$mB la9ab$ylameh?r %laa9 %lan 3âye1îd 3ey’in Germiyan beyi 7üleymân Iah’$n 9$1$ <ele/ Hâ/un ileelenmesinde, dü&ün alay$na ba9anl$9 e//i. Q;bin 9iili9 bir as9erî heye/ e bir;%9hediyelerle ü/ahya’ya iren %a 5fendi, <ele/ Hâ/un’a ;eyi1 %lara9 erilen Germiyan3eyli&i’nin 9u1ey-ba/$s$nda9i ehirleri de /eslim ald$. Jesis edilen a9rabâl$9la, =smanl$<ele/i’nin s$n$rlar$ enileyi', üü ar//$. 3ilhassa ;eyi1 %lara9 erilen ehirler aras$ndaGermiyan 3eyli&i’nin baehri %lan ü/ahya’n$n da bulunmas$ e 7üleymân Iah’$n /eslime//i&i bu yerleri /er9edi' ula /araflar$na ;e9ilmesi, 9urulmas$ 'lânlanan Anad%lu birli&ininsa&lanmas$nda mühim bir ad$m %lara9 rülme9/edir. 3u hadîsede %a 5fendi’nin r%lü;%9 büyü9/ür. <ele/lerüs/ü bir üne sâhi' %lan âd$ Mahm?d 5fendi’nin Anad%lu’da birli&in
9urulmas$ i;in elinden elen bü/ün ayre/i s/erdi&i, =smanl$ <ele/i’nin yan$nda yerald$&$, /ârihî 9ayna9larda me?//ur.âd$ Mahm?d 5fendi, u1un bir mür sürü', 9$r9 y$l iâr$nda 9ad$l$9 e 9ad$as9erli9
KÂD ZE"NDDÎN !BKÎ (Ab5ü+39î b, A+,): Hadîs e Iâfiî me1hebi f$9$h âlimi. ünyesi 5b? Muhammed %lu' ismi, Abdül9âfî bin
Ali bin Jemmâm bin D?suf bin Jemmâm bin Hâmid bin Dahyâ bin mer bin =sman bin Alibin 7üâr bin 7üleym bin 5sleme’dir. <edeleri, eyamber efendimi1in salllahu aleyhiessellem# 5shâb$ndan r.anhüm# %lma9la ereflenmi e 5nsâr r.anhüm# aras$nda yeralm$ Ha1re 9abîlesi mens?'lar$ndan bir mübâre9 9imseydi. 6+ m. !26!# y$l$ iâr$ndaM$s$r’da 7üb9-il-abîd denilen yerde d%&du. Plimleri e ilme hi1me/leri ile meh?r %lan7üb9î ailesi aras$nda yer ald$. 3aba e dedeleri de büyü9 âlimlerden idi. Memle9e/ine eailesine nisbe/le 7üb9î denildi. Ha1reî, 5nsârî e M$srî nisbe/ edildi. eynüddîn la9ab$erildi. âd$ Cemâlüddîn İbrâhim bin Hüseyn 7üb9î’nin 9$1$ 0âsriyye ile elendi. Han$m$ da9endisi ibi ilim sâhibi idi. =&ullar$ndan 5b? Hasen Ja9$yyüddîn 7üb9î, yü1elliden fa1la9i/a' ya1d$. 5serlerinde İbn-i Jeymiyye ibi d%&ru y%ldan ayr$lan 9imselere ü1el ea'larerdi. eynüddîn 7üb9î, ("+ m. !""*# y$l$nda M$s$r’da 9ad$l$&$n$ ya'/$&$ Mah$lle denilenyerde efa/ edi', %rada defnedildi.
7üb9-il-abîd’de ilim sâhibi bir ailenin elâd$ %lara9 dünyâya elen eynüddîn 7üb9î,ilimde belirli bir seiyeye eldi9/en s%nra, âhire’ye i//i. Ja9$yyüddîn 5bü’l->e/h ibn-i<a9î9-ül-Wyd’den f$9$h ilmi &rendi. H%as$ 9ad$ i9en %na nâibli9 ya'/$. İleri elen
yard$m$lar$ aras$nda yer ald$. Iihâbüddîn Ahmed bin İdrîs arâfi’den us?l-i f$9$h ilmini,âhir Ji1men/î’den für?’ bililerini &rendi. İbn-i Ha/îb Mi11e, Muhammed bin İsmâil bin
Kiâye/ e//i&i bir hadîs-i erîf/e, Kes?lullah salllahu aleyhi essellem# buyurdu 9i@“7im bir %astanın yanında yedi kere “-s+elülla%elaz!me abbel43rşil4az!m en
yeş2iyeke( derse, o %asta sı%%at #e a2iyet bulur.( 3ir iirinde buyurdu 9i@ 5y insanS Allahü /eâlân$n a1âb$ndan rahme/ine s$&$n.Allahü /eâlâya s$&$n. =’nun fadl$ndan is/eS Muha99a9 9i Allahü /eâlâya s$&$nan 9ur/ulur.Geeyi Allah i;in ibâde/ e /âa/le e;ir. Gee Allah i;in 9al9S İbâde/le ihyâ e/. 3ir âye/-i9erîme de %lsa ur’ân-$ 9erîm %9uS 3yle ya'arsan, Allahü /eâlâ /araf$ndan bir n?r seni9a'lar. Dü1ünü Allahü /eâlâ i;in /%'ra&a sür e sedeye arS Allah i;in e&ilen ba a1î1dirSB
Hindis/an eliyâs$n$n büyü9lerinden. :e/îye y%lunun ileri elenlerinden idi. Fa9ab$3endeî Mahd?m-i Cihâniyan’d$r. ()( m. !")(# y$l$nda d%&du, (8+ m. !"8"# y$l$ndaGüerâ/’$n Ahmedâbâd ehrinde efa/ e//i.
Ieyhülislâm Kü9neddîn 5bü’l->e/h ureî’nin /alebesi, 0âs$ruddîn Mahm?d’unhalîfesidir. 0âs$ruddîn Mahm?d da 0i1âmüddîn 5liyâ’n$n halîfesi idi. Jasauf ehli aras$na,il9 defâ amas$ Ieyh 7adreddîn 3uhârî’den ald$&$ derslerle 9a/$ld$. :%9 seyaha/ edi',bir;%9 âlim e eliyân$n ilim e fey1lerinden is/ifâde e//i. İmâm-$ Abdullah Dâfîî ile Me99e-imü9erremede s%hbe/ e//i. Medîne’de 7ened-ül-muhaddisîn Afîfeddîn Abdullah Ma/arî’denilim &rendi. İ9i sene %nun s%hbe/ine deam e//i. Iihâbüddîn 7ühreerdî ha1re/lerinin9i/a'lar$n$, %nun hu1?runda %9udu. Ieyh 5mîneddîn’in 9ardei Ieyh İmâmeddîn’den9endisi i;in b$ra9$lan emâne/leri a1r?n’da ald$. =nun a1r?n’a i/mesi yle %ldu@Ieyhülislâm 7ened-ül-muhaddisîn eyh Afîfeddîn Abdullah Ma/arî’nin Medîne’de i9i senes%hbe/ine deam e//i. Aârif e di&er sül?9 9i/a'lar$n$ %nun hu1?runda %9udu. =ndan/arî9a/ e 1i9ir /el9ini ald$. Ieyh Afif buyurdu 9i@ 7i1e hilâfe/ a1r?n’da erilee9/ir.Ba1r?n’a idine, Ieyhülislâm 5mîneddîn’in 9ardei Ieyh İmâmeddîn %na dedi 9i@ Ieyh5mîneddîn, efa/$ 1aman$nda bana as$yye/ e//i e4 7eyyid Celâl 3uhârî bi1imlerüme9 is/edi. Da1$9 9i, Mül/an’a 9adar eldi de ey/an %na y%lda yalan syledi e Ieyh5mîneddîn âh$re/e ;/ü dedi. Celâl 3uhârî Me99e /araf$na i//i. <nü/e a1r?n’au&rayaa9. =na selâm$m$ syle, seâdemi e ma9as$m$ %na er. 3enim iâ1e/lim ehalifem eyleSB buyurdu. Ieyh İmâmeddîn de yle ya'/$. 7eyyid ha1re/leri, % 'irden ;ei/liis/ifâdelerle dndü. Gi//i&i her yerde, sar$ld$&$ her büyü9/en alaa&$n$ /amamen al$r, enyü9se9 seiyede is/ifâde ederdi.
Mahd?m Cihâniyân’$n adirî meâyih$ ile de büyü9 muhabbe/i ard$r. H$1âne-iCelâlîB adl$ 9i/ab$nda der 9i, Ieyh Muhyiddîn Abdül9âdir-i Geylânî uddise sirruh#buyurur4 3eni, beni reni e beni reni rene müUdeler %lsun.B = 9u/ubdur e bu
s1ünde d%&rudur. 3enim ;%9 ümidim ard$r 9i, bu s1 muibine Ha9 /eâlâ banamerhame/ eder. =ndan s%nra bir silsile ile Ieyh Iihâbüddîn 7ühreerdî’ye bir âs$/a ile
Iâfiî f$9$h e us?l âlimlerinden. İsmi Muhammed bin Abdüssamed bin Abdül9âdir bin7âlih %lu', u/büddîn diye bilinir. 6+" m. !2++#’de d%&u', ilhie ay$nda âhire’de (22m. !"22# y$l$nda efa/ e//i. arâfe 9abris/an$na defnedildi.
3üyü9 bir âlim %lu', Iâfiî me1hebine ai/ f$9hî hü9ümleri ;%9 iyi bilirdi. Vs?l9%nular$nda da mü/ehass$s idi. Ali bin 0asrullah es-7aâf, 5br?9î, <imyâ/î e ba9aâlimlerden hadîs-i erîf dinledi. âhir a1inî, Ja9$yyüddîn ibni Ke1în’den f$9$h ilmi /ahsîle//i. >$9$h e di&er ilimlerde ileri elen âlimlerden %ldu. Hüsâmiyye e >âd$l$yyemedreselerinde ders erere9 /alebe ye/i/irdi. Jalebelerine 9ar$ il/ifâ/larda bulunur,%nlar$n iyi ye/imeleri i;in ;%9 ayre/ sarfederdi. 3ir müdde/ 3ey/-ül-mâl ilerini yürü//ü.Dine âhire’de 9ad$l$9 e9âle/inde de bulundu. 7üb9î %nun i;in4 3üyü9 bir f$9$h âlimi idi.:%9 âlim ye/i/irdi.B deme9/edir.
<ine ba&l$ %lu', ;%9 hay$r ileyen bir 1â/ idi. :%9 mü/ea1î idi. Allahü /eâlân$n
MAHMÛD BİN !ELMÂN EL-HALEBÎ: >$9$h, hadîs e lüa/ âlimi. İsmi, Mahm?d bin 7elmân bin >ehd el-Halebî %lu',
9ünyesi 5bü’s-7enâ’d$r. Fa9ab$ ise Iihâbüddîn’dir. 6** m. !2*6# senesinde Haleb’ded%&du. (2+ m. !"2+# senesinde <$me9’da efa/ e//i. Cenâ1e nama1$nda dele/ er9ân$e 9alabal$9 bir hal9 /%'lulu&u ha1$r bulundu.
Iihâbüddîn Mahm?d, <$me9’da4 K$dâ bin el-3ürhân İbni Abdüddâim, Dahyâ bin0âs$h el-Hanbelî e bir;%9 âlimden hadîs-i erîf dinledi e riâye//e bulundu. >$9$h ilminiIeyh Iemsüddîn bin 5bî mer’den, nahi ilmini Ieyh Cemâlüddîn bin Mâli9’den, edebiyâ/ilmini de Med bin e1-ahîr’den &rendi. 0a1$m e nesir /üründe ;%9 mâhir %ldu.
MAHMÛD DKÛKÎ (M/;?5 b, A+, BG595î): Hanbelî me1hebinde9i hâf$1 e â’i1lerden. İsmi, Mahm?d bin Ali bin Mahm?d bin
Mu9bîl bin 7üleymân bin <â?d ed-<ü9?9î el-3a&dâdî’dir. 66" m. !266# senesi Cemâ1il-eel ay$n$n s%n a1ar/esi ününde d%&du. 3abas$n$n da yard$m$ ile4 Abdüssamed bin5bi’l-Cey, Ali bin Oaddâh, İbn-i 7â’î, Abdullah 3eldeî, Abdülebbâr bin A9bir, Abdürrahîmibni üâ, Muhammed bin 5b? <eniyye, 5bü’l-Hasen bin Oü?lî, Muhammed bin Ahmedibni Ma’dâd, Abdullah bin Oerha1 e daha bir;%9 âlimden hadîs-i erîf dinledi. Iam eWra9’da9i bir;%9 âlim %na iâ1e/ erdi. =, 9endisinin de ayre/leriyle ;%9 ilim &rendi.7ay$lam$yaa9 9adar ;%9 âlimden ilim ald$. 5lli seneye ya9$n ilim &renme9le meul %ldu.3ir müdde/ <âr-ül-Hadîs-il-Müs/ens$riyye’de hadîs-i erîf %9u//u. <eâlîsi’nin efa/$ndans%nra, bu medresenin meiha/$na idâreili&ine# e/irildi. :%9 9$yme/li eserler ya1d$. (""m. !""2# senesinde, Muharrem ay$n$n %nunu ünü, i9indi nama1$ndan s%nra efa/ e//i.5r/esi ün Câmi-i asr’da enâ1e nama1$ 9$l$nd$. 0ama1$nda, 9ad$lardan, âlimlerden,dele/ adamlar$ndan e hal9/an ;%9 9imse bulundu. :%9 a&lad$lar e düler. Ahmed binHanbel ha1re/lerinin 9abris/anl$&$na defne//iler.
=, Mesid-i Dânis diye bilinen <âr-ül-Hadîs’/e hadîs-i erîf %9u/urdu. Dan$nda,say$lar$ bir9a; bine ulaan insanlar /%'lan$rd$. 3urada, %nlara e ba9a 9imselere a’1 e
nasîha/ ederdi. 3a&dad’da hadîs e a’1 ilmi %nunla s%na ermi/i. =nun 1aman$nda %rada,%ndan daha ü1el hadîs-i erîf %9u/an e %nlar$n lüa/lar$n$ e 1ab$/lar$n$ bilen ba9a9imse y%9/u. 0a1$m e nesirde hi/âbe/ e me’i1elerde eni e derin biliye sâhi'/i.endisinden, bir;%9 âlim hadîs-i erîf dinleyi', riâye/ e//i.
>$9$h e hadîs ilimlerine dâir, 9endi elya1$s$ ile ;%9 ey ya1d$. ü;ü9lü&ünde 5l-H$ra9î’yi e1berlemi/i. Da1$lar$ e s1leri la/îf e ;%9 /a/l$ %lu', nü9/eli 9%nuurdu. Hürme/,
elâle/ e heybe/ sâhibi idi. 3üyü9 âlimlerin yan$nda i/ibâr rürdü. Muh/elif 9%nulara âi/bir9a; /ane 5rbe’înB ad$nda eser ha1$rlad$. 3al$a eserleri unlard$r@ !- Me/âli’ul-enârfil-ahbâri el-âsâr-il-hâliyye anis-senedi e /e9rar, 2- 5l-eâ9ib-üd-düriyye fil-menâ9$b-il-uliyye, "- i/âbün fi/-Jârih@ 3u eseri me?/ de&ildir. *- 5l-5smâ-ül-mübheme minriâl-il-hadîs@ Hadîs ilmine dâir %lu', me?du bulunmayan eserlerdendir.
Medresesi’nde müderrisli9 ya'/$. >a1île/ sâhibi 9imseler, bir araya eldi9lerinde %nu'e9;%9 medh e sena e//iler. <ae/ ü1erine ("2 m. !""!# senesinde M$s$r’a i//i. M$s$r’da%na Ma’1iyye Medresesi müderrisli&i e arâfe’de ?siyye derâh$ eyhli&i erildi.
3ir 9ere Iam’da bulunuy%rdu. Mahm?d İsfehâni 9%nuur9en, %rada bulunan meh?râlimlerden biri4 7usunS Mahm?d İsfehânî’yi dinleyin. =nun ibi fa1île/li bir 1â/ bi1imbeldemi1e elmemi/irB dedi.
5sneî %nun ha99$nda yle der@ =, a9lî ilimlerde de ;%9 yü9se9 idi. İ’/i9âd$ dü1ünidi. 7âlih 1â/lar$ e /a9â sâhiblerini ;%9 seer, ya'ma$9 hare9e/lerden u1a9 dururdu.İlim 9ü'ü idi.B
Gü1el e ;abu9 ya1ard$. Jalebelerinden biri yle anla/$r@ =, a9amlar$ ;%9 a1yeme9 yerdi, :ün9ü ;%9 yeme9, ;%9 su i;meye, ;%9 su i;me9, s$9 s$9 ih/iyâ; i;ini/meye, bu ise 1aman 9ayb$na sebe' %lma9/ad$rB derdiB
7afdî de yle anla//$@ =nu bir defâ, /efsîrini hi;bir eye mürâaa/ e/medene1berinden ya1d$&$n$ rdüm. İnsanlar %ndan ;%9 is/ifâde e//i. 3irara %, ilim e /efe99ürile meul %ldu&undan, Iam’da e M$s$r’da, fe/â ermeleri i;in ba1$ âlimlere i1in erdi.7%rulan fe/âlara %nlar ea' erdiler.B
0uhbe bin a/râl’dan na9ledilir 3ir yahudi, “0irke ne güzel katıktır( hadîs-ierîfini duyuna, bunu in9âr edi', 3yle ey mi %lurmuRB deme9 üre/ini s/ermeye9al9$/$. =nun bu hâlini haber alan bir âlim, ehrin âlisine mürâaa/ e//i. Oâli de, %yahudiye bir sene müdde/le, sir9e e sir9e ya'$labilee9 eylerden mahr?miye/ e1as$erdi. <aha bir y$l e;meden, yahudi e ailesi ü11âm has/al$&$na ya9aland$. <%9/%rlar,sir9eden ba9a bireyin %na ifâ ermeyee&ini sylediler. 7ir9eden mahr?miye/ e1as$9ald$r$ld$. 7ir9e i;ere9 has/al$9/an 9ur/uldular. Dahudi e ailesi, ya'/$9lar$na /be edi'müslüman %ldular.B
Dine 5b? Abdullah 0uhbe bin a/râl anla/$r@ 3irün Medîne-i müneere’de,
Mesid-i 0ebeî’de ibâde/le meuldüm. 5shâb-$ 9irâm düman$ bir râfi1î eli', mesidinduar$na4 endisini yara/an$n Allah %ldu&una inanan 9imse, 5b? 3e9r’le mer’isemesinB diye ya1$' i//i. Kes?lullah efendimi1in salllahu aleyhi essellem# hu1?rundaba9a bir edebsi1li9 ya'mas$na esîle %lmayay$m diye %nun i/mesini be9ledim. =i//i9/en s%nra hemen i//im, 7emesinB 9elimesini sili', 7mesinB ya1d$m. Da’nî,
Vs?l, /efsîr, nahi e Mâli9î, me1hebi f$9$h âlimi, eliyân$n büyü9lerinden. İsmi,Abdullah bin Muhammed bin 7üleymân %lu', aslen Mariblidir. 686 m. !28(# y$l$nda M$s$r9ylerinden 7âb?r’da d%&du. Men?f’a yerle/i. Maribî e Men?fî nisbe/ edildi. AbdullahMen?fî diye meh?r %ldu. (*8 m. !"*(# y$l$nda M$s$r’da efa/ e//i.
<%9u1 ya$nda 7üleymân Jen?hî Iâ1ilî’nin /erbiyesine erilen Abdullah Men?fî,9ü;ü9 ya/a /emel din bililerini &reni', ur’ân-$ 9erîmi e1berledi. Kü9neddîn bin ?bî,Iemsüddîn J?nusî, âd$ 0âs$ruddîn’in babas$, Ierâfüddîn eâî, Iihâbüddîn Merhal,Celâlüddîn imâm-ül->âd$liyye/-il-Mu’ber, Medüddîn A9fehsî e daha bir;%9 âlimden ilim&rendi. 7üleymân Jen?hî Maribî Iâ1ilî’nin s%hbe/lerinde ye/ii', ilâye/ dereelerindeyü9seldi. Mâli9î me1hebi f$9$h bililerinde, /efsîr e Arabî ilimlerde âlim %ldu. 5ine9a'and$. 5inde ibâde/ e ilimle meul %ldu. Daln$1 Cuma ünleri, Cuma nama1$ i;in;$9ard$. 7ul/ân$n, a1îfe 9abul e/mesi ha99$nda9i /e9lifini redde//i. Jali'lerine deaml$ ders
erdi. Mâli9î me1hebi f$9$h âlimlerinin meh?rlar$ndan %lan Halîl bin İshâ9 C?ndî %nun/alebelerinden idi. C?ndî, h%as$n$n haya/$n$ e men9$belerini Menâ9$b-$ Abdullah Men?fîB adl$ eserinde /%'lad$.
Abdullah Men?fî ha1re/leri, ueyrî KisalesiB, âd$ Wyâd’$n IifâBs$, Jefsîr-i OahidîBibi eserleri /alebelerine %9u/urdu. 5line yeni ald$&$ en a&$r 9i/ab$, hi; mü/âlâa e/meden/alebeye anla/$rd$. Anla/maya balad$&$ 1aman, a&1$ndan n?rlar$n yü9seldi&i a;$9;arülürdü. ühd e /a9âda asr$n$n bir /anesi idi. Jeâ1u e era’ sâhibi idi. Allahü/eâlân$n yasa9lad$9lar$ndan sa9$n$r, emirlerini ya'ma9 i;in ayre/ ederdi. Oa9i/lerini yaln$1Allahü /eâlân$n dînini &renme9, =’nun 9ullar$na &re/me9 e ibâde/ e/me9 i;in harard$.Gündü1leri %ru; /u/ar, eeleri nama1 9$lard$. ur’ân-$ 9erîmi ;%9 %9urdu. İnsanlara 9ar$;%9 merhame/li idi. =nlara deaml$ emr-i ma’r?f/a bulunur. Allahü /eâlân$n emir eyasa9lar$n$ &re/meye ayre/ ederdi. Mâli9î me1hebine re fe/â erirdi. Câmi’u9erâmâ/-il-eliyâBda diy%r 9i@ M$s$r’da9i eliyâ aras$nda, İmâm-$ Iafiî’den s%nra enüs/ünü Ahmed-i 3edeî’dir. =ndan s%nra 7eyyide/ 0efise’dir. 7%nra Ierâfeddîn-i ürdî,s%nra Abdullah Men?fî Iâ1ilî’dir.B
Cündî’nin ya1d$&$ Menâ9$b-$ Abdullah Men?fîB adl$ eserde9i men9$be e 9erâme/leri,ü1el s1leri, dilden dile, nülden nüle d%la/$. erâme/ e men9$belerinden ba1$lar$yledir@
Jalebeleri aras$nda e9li e hâlinin ü1elli&i ile meh?r %lan bir en; ard$. 3ir 9ad$n,%na â$9 %ldu. Hile ile % /alebenin 9ald$&$ yere irdi. ad$n 9endisini 9abul e/mesini is/eyi',ü1erine eldi. Jalebe de, h%as$ Abdullah Men?fî’den imdâd is/edi. = anda duar yar$l$',
H$rs$1lar, Abdullah Men?fî ha1re/lerinin /alebelerinin 9ald$&$ yere idi', anbardanbu&day yü9leyi' i//iler. Abdullah Men?fî rahme/ullahi aleyh# h$rs$1lara haber nderi'4
3irün hi; âde/i %lmad$&$ hâlde bir 9ebab$ dü99ân$na irdi. ebab$n$n yeni9$1ar//$&$ bir 9u1unun /amâm$n$ sa/$n ald$. <ü99ândan u1a9la$na, 9u1uyu 9'e9lere a//$.:%9 e;meden, 9u1unun dînimi1de yenmesinin haram %ldu&u e9ilde ldürüldü&üanla$ld$.
Jalebelerinden birine haber eli', annesinin ldü&ü bildirildi. = da h%as$ndan,memle9e/ine i/me9 i;in i1in is/edi.B Hi;bir yere i/meS Annen lmediB buyurdu. :%9e;meden /alebenin annesinin lmedi&i haberi eldi.
5lini a/ara9 sar$&$ndan al/$n al$' ih/iyâ; sâhi'lerine erdi&i, 'arma9lar$n$n aras$ndasular a9/$&$, 9$sa 1amanda bir yerden bir yere i//i&i meh?rdur. H%as$ 7üleymân Jen?hîIâ1ilî’nin Men?fe’de efa/$nda, %raya idi' enâ1esinde bulundu. Cenâ1e nama1$n$ 9$ld$.Ayn$ ün /e9rar âhire’ye dndü.
ME!@ÛD BİN AHMED EL-HÂ#İ!Î: Hanbelî me1hebi âlimlerindendir. ünyesi 5b? Muhammed e 5b? Abdurrahmân’d$r.
Fa9ab$ âd$’l-9udâ/ 7a’düddîn’dir. 6+2 m. !2+*#’de 3a&dad’$n Hârisiyye 9yünde d%&du.3u ba9$mdan Harisî e 3a&dadî nisbe/i erilmi/ir. (!! m. !"!!# senesinde âhire’deefa/ e//i. abri, arâfe 9abris/an$ndad$r. >$9$h ilmini, 1aman$n$n f$9$h âlimlerinden %lan Ali
bin 5b? Amr e di&erlerinden &renmi/ir. M$s$r’da4 Kadî bin 3urhan, 0eîb el-Harrânî,İbn-i Allâf e di&erlerinden e 3?sîrî’nin /alebelerinden e /aba9as$ndan, İs9enderiyye’de4=sman bin Af, İbn-i >urâ/’dan, <$me9’da4 Ahmed bin 5bi’l-Hayr, 5b? e9eriyyâ bin7ayrafî e di&erlerinden hadîs-i erîf ii//i. Ayr$a 9endi 9endine ;%9 9i/ab %9uyu'bunlardan bir 9$sm$n$ 9endi ha//$ ile ya1m$/$r. 5serler ya1m$ e ba1$ 9i/a'lar ü1erineerhler ya'm$/$r. 7ünen-i 5b? <aud’un bir 9$sm$n$ erh e/mi/ir. 5l-Mu9nîB adl$ f$9hadâir eserin de bir blümünü erh e/mi/ir. Ha//$ ya1$s$# âye/ ü1el e meh?r idi. Haai//i e Mens?riyye, Câmi-ül-Hâ9im ibi de&ii9 yerlerde ders erdi. İ9ibu;u9 sene 9adar9ad$l$9 ya'/$.
İmâm-$ ehebî, Mu’em’inde %nun i;in yle demi/ir@ >$9$h ilminde âlim, müf/î,hadîs ilmi e buna ba&l$ ilimlerde âlim, h%s%hbe/, Araban$n us?lüne uyun e ü1el ya1$ya1an bir 1â/ idi. Hanbelî me1hebinde meh?r e ba/a elen bir âlim %lu', bu hus?s/aders ermi/ir.B
endisinden4 İsmâil bin Habba1, 5bü’l-Haâ el-Me1î, 5b? Muhammed el-3er1âlî edi&erleri riâye//e bulunmu/ur.
alender idi. Da’nî, dünyâdan, dünyâya âi/ %lan ilerden elini aya&$n$ ;e9mi, 9endisiniâh$re/ ha1$rl$&$na ermi bir 1â/ idi. imseye 9ar$ma1d$. endi hâlinde bulunurdu.endisine Hamîd-i alender de denir. 7e9i1ini asr$n s%nlar$nda efa/ e//i.
is/ifâde e//i. Ayr$a Melânâ Garîb e :era&-$ <ehleî Hâe 0âs$ruddîn ibi eliyân$ns%hbe/lerinde de bulundu. Hâe 0i1âmüddîn e Hâe 0âs$ruddîn ha1re/lerinin s1lerini/%'layara9 bir eser meydana e/irdi. (+6 m. !"++# senesinde /amamlad$&$ bu eserine,Hayr-ül-meâlis ismini erdi. 3u 9i/ab$nda yle anla/$r@ 3ir if/ar yeme&inde, Hâe0i1âmüddîn ile berâber bulunuy%rdu9. Hâe ha1re/leri bir e9me&i blü', yar$s$n$ banaerdi, yar$s$n$ 9endisi yedi. 3en 9ü;ü9/üm. = e9me&i yemedim. 3ireye sar$', 9af/an$m$n
MFL'A" BİN KL>: Hadîs e /ârih âlimi. İsmi, M%&%l/ay bin $l$; bin Abdullah el-Ha99ârî e/-Jür9î el-
Hanefî %lu', 9ünyesi 5b? Abdullah’d$r. Fa9ab$ ise Alâüddîn’dir. 6) m. !2!# senesinded%&du. (62 m. !"6!# senesi Ia’bân ay$nda efa/ e//i.
M%&%l/ay bin $l$;4 Jâüddîn Ahmed bin Ali bin <a9î9-ül-Wyd, Ieyh Ja9$yyüddîn, el-Hüseyn bin mer el-ürdî, el-Oânî, el-Ha/emî, ed-<ebb?sî, Ahmed bin e Iüâ’ el-Hâimî, Muhammed bin Muhammed bin Nsâ e/-Jabbâh’dan e bir;%9 âlimden hadîs-i erîfdinledi e riâye/ e//i.
İlim /ahsîlini /amamlad$9/an s%nra, âhiriyye hadîs 9ülliyesinde ders erdi. M%&%l/aybin $l$;, hadîs ilminde hâf$1 yü1bin hadîs-i erîfi râîleriyle e1bere bilen# idi. Aslen Jür9%lan M%&%l/ay bin $l$;, neseb ilmini ;%9 iyi bilirdi. <aha s%nra M$s$r’a i//i. =rada9iMu1afferiyye Medresesi’nde ders erdi.
M%&%l/ay bin $l$;, yü1den fa1la eser ya1d$. Da1m$ %ldu&u eserlerden ba1$lar$unlard$r@ !- 5l-İâre/ü ilâ sîre/-il-Mus/afâ e Jârihu min ba’dihi minel-Hulefâi, 2- Ierh-ül-Câmi-us-7ahîh lil-3uhârî Dirmi ildli9 bir eser#, "- eyl alel-mü’/e/if el-muh/elif Fibni0u9/a, *- 51-ehr-ül-bâsim fî sîre/i 5bi’l-âs$m, +- İ9mâlü /eh1îb-il-9emâlî fî esmâ-ir-riâl=nü; ildli9 bir eser#, 6- 5l-İ’lâm bi sünne/ihi aleyhisselâm@ İbn-i Mâe’nin 7ünen’ininerhidir. (- 5l-İâre/ü, 8- 5l-Oâd$h-ül-mübîn fî men üs/ühide minel Muhibbîn, - 5l-İ//isâlfî muh/elif-in-nisbe/i, !)- 5l-Hasâis-ün-0ebeiyye, !!- 5l-Nsâl Füa/#.
7ilsile-i âliyye denilen büyü9 İslâm âlimlerinin %nü;ünüsüdür. Kâmî/en ile 3uhârâaras$nda bulunan e Kâmî/en’e i9i 9il%me/re, 3uhârâ’ya ise al/$ 9il%me/re u1a9l$9/abulunan 7emmâs 9yünde d%&du. (++ m. !"+*#’de %rada efa/ e//i. Jasauf ilminibüyü9 âlim Ali Kâmî/enî’den &rendi. =nun derslerinde e s%hbe/lerinde ye/ii',/asaufda yü9se9 dereeye ula/$. H%as$, 9endisinden s%nra irâd ma9am$naMuhammed 3âbâ 7emmâsî’yi e9îl b$ra9/$. <i&er /alebelerine de, %na /âbi %lmalar$n$as$yye/ e//i.
H%as$n$n efa/$ndan s%nra irâd ma9am$na e;en Muhammed 3âbâ 7emmâsî, ;%9/alebe ye/i/irdi e i;lerinden bir 9$sm$n$ /asaufda yü9se9 ma9amlara 9au/urdu. 3u/alebelerinin ba$nda, 9endisinden s%nra yerine e;en e ilim deryas$nda sadef misâli %lan7eyyid 5mîr ülâl ha1re/leri elme9/edir. 3ir /alebesi de, Iâh-$ 0a9ibend 3ehâüddîn-i3uhârî ha1re/leridir. 3ehâüddîn 0a9ibend ha1re/leri, asr-$ Hindüân’da d%&du. Henü1 %
d%&madan eel, h%as$ Muhammed 3âbâ 7emmâsî %nun d%&du&u yerden e;er9en4 3uyerden büyü9 bir 1â/$n 9%9usu eliy%r. e9 ya9$nda asr-$ Hindüân, asr-$ ârifân %lurBbuyurdu. 3irün yine %radan e;iy%rdu. Iimdi % ü1el 9%9u daha ;%9 eliy%r. Qmîdederim 9i, % büyü9 insan dünyâya elmi/irB buyurdu. 3yle buyurdu&u 1aman,3ehâüddîn-i 3uhârî ha1re/leri d%&al$ ü; ün %lmu/u. <edesi, ;%u&un &sünün ü1erinehediye 9%yu', Muhammed 3âbâ 7emmâsî’ye e/irine4 3u bi1im %&lumu1dur. 3i1 bunu9abul eyledi9B buyuru', /alebelerine de4 %9usunu ald$&$m i/e bu ;%u9/ur. aman$n$nrehberi e bir /anesi %laa9/$rB buyurdu. 7%nra halîfesi 5mîr ülâl ha1re/lerine, bu;%u&un iyi ye/i/irilmesini /embih e//i.
3ehâüddîn 3uhârî ha1re/leri anla/$r4 5lenme9 is/edi&im 1aman, büyü9 babam beniMuhammed 3âbâ 7emmâsî ha1re/lerine nderdi. =na idee&im ünün eesi, i;imde1ya$ e dua is/e&i 9abard$. Muhammed 3âbâ 7emmâsî’nin mesidine idi' i9i re9’a/
nama1 9$ld$m e Allahü /eâlâya yle dua e//im@ İlâhîS 3ana, belâlar$na /ahammül i;in9ue/ e a9$n yü1ünden d%&aa9 mihne/lere mea99a/ e s$9$n/$lara# 9ar$ ü;, 9ue/erSB 7abahleyin h%am$n hu1?runa ar$na4 3ir daha dua eder9en, İlâhî, senin r$1ânnerede ise, bu 9ulunu %rada bulundurSB diye dua e/S 5&er Allah, d%s/una belâ nderirse,yine inâye/i ile % belâya sab$r e /ahammülü de ihsân eder. >a9a/, Allah’/an ne elee&inibilmeden, belâ is/er ibi dua d%&ru de&ildirB buyurdu. Muhammed 3âbâ 7emmâsî’nin biree eel9i hâlimi 9efe/me9/e9i 9erâme/ini anlad$m e %na /am ba&land$m.B
Dine 3ehâüddîn-i 3uhârî ha1re/leri anla/$r@ 3ir defâs$nda H%am Muhammed 3âbâ7emmâsî ile yeme9 yiy%rdu9. Deme9 bi/ine, bana bir e9me9 u1a/$'4 Al, bunu sa9laSBbuyurdu. Deme9 yedi&imi1 hâlde, bana bu e9me&i ermesinin hi9me/ini düünmeyebalam$/$m. 3u s$rada bana4 >aydas$1 düünelerden 9albi muhafa1a e/me9 lâ1$md$rSBbuyurdu. <aha s%nra y%lulu&a ;$9/$9 e bir /an$d$&$m$n einde misâfir %ldu9. Misâfir%ldu&umu1 ein sâhibinin s$9$n/$l$ bir hâlde %ldu&u rülüy%rdu. H%am %na4 0iyeü1ülüy%rsunRB buyurdu. = da4 3ir 9âse sü/üm ar, fa9a/ e9me&im y%9 9i, sü/e ban$' dayiyeyim. =na ü1ülüy%rumB dedi. H%am bana dnü'4 İ/e aaba ne i;in ay$r$y%ru1R diyedüündü&ün e9me9 bu i i;in idi, er sâhibine yesinB buyurdu.
5hl-i sünne/ âlimlerinin e eliyân$n en büyü9lerinden %lan Hâe Muhammed 3âbâ7emmâsî ha1re/lerinin ye/i/irdi&i, /asauf/a yü9se9 dereelere 9aumalar$na esîle%ldu&u yü1lere eliyâ %lu', bunlar i;inde dr/ /anesini 9endisine halîfe se;mi/ir.3unlardan birinisi Hâe 7?fî 7uhârî, i9inisi 9endi %&lu Hâe Muhammed 7emmâsî,ü;ünüsü Melânâ <ânimend Ali, drdünüsü e en büyü9leri 7eyyid 5mîr ülâlha1re/leridir.
M$HAMMED BÂHİLÎ: >$9$h âlimlerinden. İsmi, Muhammad bin Dahyâ el-3âhilî el-3eâî %lu', 9ünyesi 5b?
Abdullah’/$r. 7efirli9 ya'/$&$ i;in MüsfirB la9ab$ erildi. 3eâye’de Cemâa 9ad$s$ diyemeh?rdur. <%&um /ârihi bilinmeyen 3âhilî, (** m. !"*"# senesinde efa/ e//i.
Muhammed 3âhilî’nin en meh?r h%as$, JeremeB 9i/ab$n$n sâhibi 5b? Ali0âs$ruddîn Meeddâlî idi. <aha ba9a bir;%9 âlimden de ilim &rendi. Muhammed3âhilî’den de Mens?r e1-eâî, Ha/îb bin Mer1?9 e İmâm el-Mü9rî ibi âlimler ilim /ahsîle//iler. 0eyl-ül-İb/ihâB adl$ eserin sâhibi de, %nun s%hbe/inde bulunu' ilminden is/ifâdeedenlerden idi.
5b? Abdullah 3âhilî, sefâre/le a1îfeli idi. 3eâye’den >as ehrine i//i. =radaAfri9al$lara Maribî diye /an$nan 5bü’l-Hasen ile 9ar$la/$. 5bü’l-Hasen’in, 5l-MüdeeneB 9i/ab$ ü1erine a;$9lamalar$ ard$r. 5bü’l-Hasen ile f$9hî me1?lar ü1erinde
>asîhB isimli 9i/ab$n$ bilme9le ula$l$r diye ea' erdiler. 3unun ü1erine 5bü’l-Hasen, >asîhB 9i/ab$n$ bir eede e1berledi. MüsfirB diye de bilinen 3âhilî’nin 3eâye’de9imelisi, âlimlerin, sâlih 9imselerin e fa1île/ sâhiblerinin /%'lanma yeri %lara9 bilinirdi.3eâye’de 9ad$l$9 a1îfesinde bulundu.
3âhilî, müderrisli9 a1îfesinde bulunara9 /alebe ye/i/irdi. >e/âlar erere9,insanlar$n suâllerini ea'land$rd$, mü9illerini halle//i. 7âlih bir 9imse idi. :ei/liilimlerde9i 9i/a'lara a;$9lamalar$ ard$r. Iiir sylemede ;%9 9abiliye/li idi. Ha/ san’a/$ndada us/a idi. :%9 ü1el 9%nuurdu. 7%rulan suâllere ermi %ldu&u ea'lar$, f$9$h ilminde;%9 yü9se9 bir dereede %ldu&unu s/erme9/edir. :%9 mü/eâ1i %lu', insanlara ü1el
İbn-i 3a//?/a yle anla/$r@ İs9enderiyye’ye u&rad$&$mda, Muhammed el-Müridî’nin1iyâre/ine i//im. <erâh$na selâm eri' irdim. 3eni 9ua9lad$. <aha s%nra nama1 a9/ieline, beni ne e;iri' imâm ya'/$. Misâfir elenlerden birini imâm ya'ma9 âde/i imi.Da/ma a9/i eldi&inde, bana derâh$n dam$na ;$9$' %rada uyumam$ /embih e//i. <ama;$9$' %rada uyudum. Küyamda, 9ana/lan$', 9$ble is/i9âme/ine d%&ru u;/u&umu rdüm.3u rüya sebebiyle hayre/e dü/üm. 5b? Abdullah el-Müridî, sabah nama1$nda beni /e9rar
imâm ya'/$. 7%nra da rüyam$ yle /a’bir e//i@ 7en haa idee9sin, Kes?l-i e9reminsalllahu aleyhi essellem# 9abr-i erîflerini 1iyâre/ edi', Demen, Wra9, H%rasan, Hindis/an/araflar$na idi', u1un seneler %ralarda 9alaa9s$n. <ilâr Hindî adl$ 9ardein, seni ba1$/ehli9elerden 9%ruyaa9.B <aha s%nra bana bira1 a1$9 e 'ara eri', beni y%lu e//i. Aynenbuyurdu&u ibi %ldu. <ualar$ndan ;%9 is/ifâde e//im. =, sâlih, âbid ;%9 ibâde/ eden# bir1â/ idi. İnsanlarla a1 rüür e %nlara yeme9 i9râm ederdi. ef e 9erâme/ sâhibi %lu',eliyân$n nde elenlerinden idi. Münye’de 3enî Mürid <erâh$’nda yaad$. endisinin birhi1me/;isi y%9/u. erâme/lerini e üs/ünlü&ünü ii/enler, 1iyâre/ine 9%/u. <ele/adamlar$, 9%mu/anlar e hal9/an bir;%9 9imse 9âfileler hâlinde %nu 1iyâre/ i;in derâh$naeldiler. Herün derâh$ d%lu', /a/$. Her birinin ha/$r$ndan e;en yeme&i, nüne e/iri'i9râm e//i. Mu/fa&$na %ndan ba9as$ irme1di.B
5l-İmâm el-Münâî yle anla/$r@ Muhammed el-Müridî, M$s$r’da9i âlimlerin,
elîlerin nderidir. Her9ese iyili9 eder, yeme9 yedirirdi. imseden birey 9abul e/me1di.3ir eede, misâfirleri i;in yü1 dînâr 9$yme/inde le11e/li yeme9ler i9râm e//i. Ha//â 'ei'eine ü; ee, bin dînâr 9$yme/inde %lan yeme9ler ha1$rlad$. endisine nereden e nas$leldi&i anla$lmayan e %ralarda hi; %lmayan yiyee9 e i;ee9lerle misâfirlerine i9râmdabulunurdu. =nun 9erâme/ine inanm$yanlar, 9endisini rdü9lerinde, % fi9irlerindena1e;i' /alebe %ldular. <erâh/a nama1 a9/i irdi&inde, %raya elenlerden /an$mad$&$birine e1ân %9umas$n$, di&erine imâm %lmas$n$, ba9as$na da a’1 e nasîha/ e/mesiniemrederdi. Da9$$9l$, yü1ü nurlu, heybe/li, ü1el ahlâ9 sâhibi idi. :%9 ur’ân-$ 9erîm%9urdu. Ha/$r$na eleni syler, en 9ü;ü9 bir yanl$ ya'ma1d$, İ’/i9âd$ dü1ün %lu', her9es/araf$ndan hürme/ e say$ rürdü. endisinin s1 e hâlleri bir ba9as$nda rülmedi.B
Ha/îb Muhammed bin Mer1?9 e/-Jilmsânî yle anla/$r@ 3abam$n h%alar$ndan biriside, Muhammed el-Müridî idi. 3ir y%lulu&umu1da, %nd%9u1 ya$nda i9en babam beni
%nun derâh$na /ürdü. Cuma ünü idi. e9;%9 âlim, fa9îh, ha/îb %rada /%'lanm$/$.0ama1 a9/i ya9la$na, âlimler birbirine ba9$' 9im ne e;ee9 diye be9le/iler. =esnada 5b? Abdullah el-Müridî, 9ald$&$ %dadan ;$9$', sa&a e s%la ba9/$. 3abam$nar9as$nda %ldu&um hâlde, na1ar$ bana eri/i e4 5y Muhammed ya9laSB buyurdu. 3enial$' 9endi %das$na /ürdü. =rada, far1, sünne/ e nama1 ile ilili ba1$ bililerden anla//$.al9$' ü1el bir abdes/ ald$m. 3erâbere meside ;$9/$9. 3ana minberi s/eri'4 5yMuhammed, imdi minbere ;$9, insanlara hu/be %9u, nasîha/ e/B buyurdu. 3en heyeanla4
=rada ne sylenir bilmemB diye ar1e//i&imde, Minbere ;$9B buyuru', ha/îblerin hu/bedeeline al$' dayand$9lar$ bir 9$l$; erdi. Müe11in e1ân$ bi/irineye 9adar, ben 9$l$a dayal$%lara9 ne syliyee&imi düünmeye balad$m. 51ân bi/ine, bana yü9se9 bir sesle4 5yMuhammed 9al9S 3esmele ile balaB buyurdu. Aya&a 9al9$' 3esmele %9udum. Ar9as$ndanfasîh bir e9ilde hu/be %9umaya balad$m. <aha ne bilmedi&im, duymad$&$m eylerisyledim. Oa’1$m$n /esiri ile emaa/ büyü9 bir hu?’ e di99a/ ile bana ba9$y%rlard$.0ihâye/, hu/bemi /amamlay$' minberden indim. 5b? Abdullah el-Müridî bana ya9la$'4
:%9 ü1el bir hu/be %9udun. Jebri9 ederim. 7eni hu/be %9uma9 ile a1îfelendirdimBbuyurdu. <aha s%nra %radan ayr$l$' babamla haa i//i9. 3abam Me99e’de 9alara9,benim eri dnmemi e 5b? Abdullah el-Müridî’ye u&ray$' duas$n$ almam$ syledi.<nü/e Muhammed el-Müridî’nin hu1?runa ;$9/$m. =, babam$ s%rdu. 3en de4 5fendim,si1e selâm$ ar. 5llerini1den 'üy%rB dedim. 3ana4 Da9la, u hurma a&a$na dayan, 1îrâ5b? Midyen Abdullah, %nun yan$nda ü; sene 9ald$B buyurdu e s%nra 1el %das$na irdi.3ir müdde/ s%nra d$ar$ ;$9/$ e bana %/urmam$ emre//i. 5y MuhammedS 3i1 senin baban$seeri1. =, bi1im 9ardelerimi1dendir. Ana9 sen. Ana9 sen...B buyurdu. =nun bus1ünden, ehl-i dünyâ ile ;%9 rüü' bu sebe'le 1ararda %ldu&umu anlad$m. 7%nrabana4 5y MuhammedS Iu anda baban$n has/a %ldu&u ehmindesin. Hâlbu9i baban s$hha/e afiye//edir. = imdi Kes?lullah$n salllahu aleyhi essellem# minberi erîflerinin sa&
/araf$ndad$r. =nun sa&$nda Hâlil-ül-Mâli9î, s%lunda Me99e 9ad$s$ Ahmed bulunuy%r.Memle9e/in Jilmsân’da daB deyi', yere bir dâire ;i1di, e/râf$nda dnü', Allahü /eâlâ
M$HAMMED BİN ABDLM$H!İN (İb-, De69+îbî): Hanbelî me1hebi hadîs âlimlerinden. İsmi, Muhammed bin Abdülmuhsin bin 5bi’l-
Hasen bin Abdülaffâr bin Harrâ/ el-3a&dâdî el-a//’î el-51î’dir. ünyesi 5b? Abdullah%lu', la9ab$ Afîfüddîn idi. İbn-i <eâlîbîB diye meh?r %ldu. 6"* m. !2"6# senesinins%nlar$nda d%&du&u riâye/ edilme9/edir. <%&um /ârihinin ba9a %ldu&u dabildirilme9/edir. 3ir;%9 âlimden hadîs-i erîf dinledi. Hadîs ilminde büyü9 bir âlim %lara9ye/i/i. Oa’1 e nasîha/leri meh?rdur. 3unun i;in Oâ’i1B diye /an$n$rd$. (28 m. !"2(#
senesi Cemâ1il-eel ay$n$n yirmidrdünü erembe ünü 3a&dad’da efa/ e//i.Cenâ1esinde ;%9 9imse bulundu. 3âb-$ Harb’$n Ma9bere-i Iühedâ 9$sm$na defnedildi.Hadîs ilminde büyü9 bir âlim %lan İbn-i <eâlîbî4 Abdülmeli9 bin aybâ, İbrâhim bin
Hayr, 5’a1 bin Allî9, Muhammed bin Mu9bil, 9ardei Ahmed, Ali bin Meâlî er-Kasâfî,Abdullah bin Ali en-0i’âl’den hadîs-i erîf dinledi. Ahmed el-3â1$nî’den 7ahîh-i MüslimB9i/ab$n$, Ieyh Medüddîn Harrânî’den ah9âmlarla ilili a;$9lamalar$n$ e ayr$a MuharrerB 9i/ab$n$n yar$s$n$ %9umu/u. 7âhib 5bü’l-Mu1affer bin Ce1î e daha ba9a âlimlerden dehadîs-i erîf dinledi. :%9 hadîs âlimi, %na iâ1e/ erdiler. 3ir;%9 âlimden Müsned-i Ahmedibni HanbelBi %9udu. V1un müdde/ a’1 e nasîha//e bulundu. 3ir;%9 ilimde yü9se9mü/ehass$s bir âlimdi. V1un mrü ard$. aman$nda Wra9 âlimlerinin senedi her 9%nudadayana&$ %ldu.
>aradî, İbn-i <eâlîbî’den hadîs-i erîf dinledi. >aradî, Mu’emB adl$ eserinde %nuanla/$r9en diy%r 9i@ İbn-i <eâlîbî, büyü9 bir hadîs âlimi e fa1île/ sâhibi bir fa9îh idi.ühd e /a9â sâhibi %lan bir â’i1 idi. :%9 ibâde/ ederdi. Kiâye/lerinde sa&lam eüenilir %lu', dindar bir 1â/ idi. Haa ider9en, <$me9’a Iam’a# eldi.B
3er1âlî e daha bir;%9 âlim de, %ndan hadîs-i erîf dinlemilerdi. 3er1âlî, Mu’emBadl$ eserinde diy%r 9i@ İbn-i <eâlîbî, a’1 e nasîha/ hus?sunda fa1île/ sâhibi bir üs/âd idi.V1un müdde/ insanlara nasîha/ e//i. >$9$h ilminde, 5l-H$ra9îB e İbn-i Cünnî’nin FemB9i/a'lar$n$ e1berlemi/i. 3ir;%9 defâlar haa i//i. =, salâh$, iyili&i ;%9 %lanlardan idi.anâa/i e iffe/i ;%9/u. 5mr-i ma’r?f e nehy-i mün9er ya'an 9imselerdendi. =na ;%9hürme/ e say$ s/erilir, her9esin yan$nda i/ibâr rürdü. 68 m. !28# senesindehaa ider9en, bi1e eldi e âhir-ül-beled denilen yerde 9ald$. 3i1 hu1?runa ;$9$'1iyâre/ e//i9. =ndan hadîs-i erîf dinledi9. 3u senenin Kama1an ay$ s%nlar$nda Câmi-i<$me9’da a’1 e nasîha/ ermeye balad$. 3i1 %nun a’1 melisinde he' ha1$r bulundu9e nasîha/lerini dinledi9. =, 1aman$n$n bir /anesi idi. Müs/ens$riyye Medresesi’nin
meiha/$na bamüderrisli&ine# /ayin edildi. endisi, âdirîB /arî9a/$ büyü9lerine ba&l$ idi.3abas$, Ieyh 5b? 7âlih 0asr bin Abdürre11â9’$n /alebelerinden idi.B
ehebî de Mu’emBinde diy%r 9i@ =, âlim e â’i1 idi. :%9 ü1el 9%nuurdu. Hay%lunda %nunla ;%9 s%hbe/ e//i9. 3a&dad, <$me9, Medîne e Alâ ehirlerinde ;%9 hadîs-ierîf riâye/ e//i.B
7afîyyüddîn Abdülmü’min bin Abdülha9 da Mu’emBinde %nu yle anla/$r@ İbn-i<eâlîbî, yü9se9 bir âlim %lu', mesm?’â/$ dinledi&i hadîs-i erîfler# ;%9/u. =, ehrin 519a'$s$ yan$nda9i a/î’a denilen yerde Kâ/ ibni Ga1âl’$n yan$nda 9al$rd$. V1un müdde/ a’1
e nasîha/ ya'maya deam e//i. Câmi-i Halîfe’de a’1 erirdi. (!8 m. !"!8# senesindeİbn-i Husayn’$n efa/$ndan s%nra, <âr-ül-hadîs-il-Müs/ens$riyye’de dinledi&i hadîs-ierîfleri %9u//u.
<edesinden e 'e9;%9 büyü9 âlimden hadîs-i erîf dinledi. <$me9’da dedesinin/erbiyesinde ye/i/i. =ndan 'e9 ayr$ld$&$ %lma1d$. <edesi %nu ;%9 seerdi. Muhammed binAhmed, ur’ân-$ 9erîmi e1berledi. <aha s%nra, dedesi yaland$&$ndan d%lay$ %nu, (+6senesinde âhire’ye nderdi. Muhammed bin Ahmed, dedesinin efa/$ndan ne %nunis/e&i ü1erine, 1aman$n âlimlerinin hu1?runda Medrese-i Pdiliye-i übrâ’da ders erdi.<edesi, /%rununun bu e9ilde ders ermesine ;%9 seindi.
Muhammed bin Ahmed, JenbîhB e daha ba9a 9i/a'lar$ e1berledi. 3abas$n$n edaha ba9a âlimlerin yan$nda ilimle meul %ldu. 0ahi ilmini, meh?r âlim İbn-i Hiâm’$nyan$nda %9udu. Dine büyü9 âlim Cemâlüddîn Abdürrahîm el-5sneî’nin ders hal9as$ndabulundu. <aha s%nra babas$, Mens?riyye Medresesi’nde ders erme iini %na b$ra9/$.7eyfiyye e ehhâriyye medreselerinde asâle/en, Iâfiî ubbesi’nde babas$na e9âle/enders erdi. J?l?n Câmii’nde ha/îbli9 ya'/$.
Muhammed bin Ahmed, dinin emir e yasa9lar$na ;%9 ba&l$, a9$ll$ bir en;/i.Medresede, âye/ ü1el e baar$l$ e dü1enli ders erirdi.Jâüddîn 7üb9î, %nun en; ya/a efa/$yla alâ9al$ %lara9 yle der@ =nun en;
ya/a efa/$na he'imi1 ü1üldü9. Allahü /eâlâ, babas$na e bana sab$r erdi. =nunla d%9u1aya ya9$n berâberli&imi1 %ldu. 7abah a9am yan$mda 9al$rd$. Oallahi, bu 1aman 1arf$nda9$1$laa9 bir i ya'/$&$ %lmam$/$r.B
/ayin edildi. Ayr$a deni1 9enar$nda bulunan 5frim Câmii’nin ha/îbli9 a1îfesi de 9endisineerildi. =, M$s$r Câmii’nde, 7ul?h$yye/-i Mediyye aiyesi diye bilinen yerde de ders%9u/urdu. <aha s%nra arâfe’de İmâm-$ Iafiî’nin 9abri yan$nda bulunan medreseye /ayinedildi.
İbn-i Febbân, daha Iam’da i9en4 5b? Hafs mer bin Gadîr bin aas’/an, IerîfHâf$1 5bü’l-Hüseyn el-Dün?nî, Hâf$1 <imya/î e >e1ârî’den hadîs-i erîf dinlemi/i. Fiman
ehri %lan İs9enderiyye’de ise, Ierîf Jâüddîn el-Garrâfî’den e ba9a âlimlerden hadîs-ierîf dinledi. Muhaddis Iihâbüddîn bin Qbey9, %nun bildirdi&i hadîs-i erîfleri bir ü1’9ü;ü9 risale# hâlinde /ahrî e//i e %nlar$ riâye/ e//i.
>$9$h ilmini4 İbn-i Kif’a, Cemâlüddîn 5b? 3e9r Muhammed bin Ahmed bin Abdullahbin 7ühbân e-Ierîsî, 5bü’l-Me’âlî Muhammed bin Ali bin Abdülâhid el-5nsârî e7adrüddîn Muhammed bin mer bin Oe9îl ibi âlimlerden %9uyu' /ahsîl e//i. >$9$h ilminde;%9 yü9seldi. Arab dili e edebiyâ/$na dâir ilimleri ise, Ieyh-un-0?hhâ/ el-Hanâbile el-9urrâ 9abul edilen Iemseddîn Muhammed bin 5bü’l->e/h el-3a’lî’den &rendi. $râa/-i7eb’ay$ e bu ilme dâir ya1$lan Iâ/$biyyeB ad$nda9i eseri, Ieyh-ul-9urrâ es-sülehâ diyema’r?f e meh?r %lan babas$ndan %9uyu' &rendi.
5sneî diy%r 9i@ İbn-i Febbân, f$9$h e us?l-i f$9$h, 9elâm e edebiyâ/ ilimlerini iyibilirdi. 5dîb e âir bir 1â/ %lu', ;%9 1e9i idi. Gâye/ fasih a;$9# bir lisân ile 9%nuurdu.Himme/ e ayre/ sâhibi idi. :%9 meh?r %lmu/u. İnsanlar$n aras$na fa1la 9ar$ma1d$.B
Hâf$1 eyneddîn el-Wrâ9î diy%r 9i@ İbn-i Febbân, ilim e amelin her i9isini de9endisinde /%'layan âlimlerden birisi idi. =, Amr bin Ps e di&er âmilerde9i a’1 enasîha/lerinde Iâ1iliyye /arî9a/$n$n âdab e fa1île/lerini de anla/$rd$.B
M$HAMMED BİN ALİ EL-CZÂMÎ:>$9$h e /efsîr âlimi. İsmi, Muhammed bin Ali bin Muhammed bin Ahmed bin el-
>ahhâr el-Cü1âmî el-5r9eî el-Mâla9î e-Ierîî %lu' 9ünyesi 5b? 3e9r’dir. Muhammed el-Cü1âmî, 5r9e’de d%&du e %rada büyüdü. (2 m. !"2"# senesinde Mâla9a’da efa/ e//i.
Muhammed el-Cü1âmî, memle9e/i düman is/ilâs$na u&ray$na, Ieri’e hire/ e//i e%raya yerle/i. Ieri’/e ilim /ahsîli ya'/$. =rada 5bi’l-Hasen bin İbrâhim es-7e9?nî, 5bî3e9r Muhammed bin Muhammed ed-<îbâ e bir;%9 âlimden dinimi1in yü9se9 ilimlerinie ahlâ9 ilmini &rendi. <ümanlar Ieri’i de is/ilâ edine, %radan el-Ce1îre/-ül-Hadrâ’yai//i. =rada 5b? Abdullah bin Hamis, 5b? Da’9?b el-Mehâsinî, 5bü’l-Hasen Ali bin Nsâ İbn-i Mileân diye meh?r#, Hâf$1 5b? Muhammed el-emâd e bir;%9 âlimden de ilim eahlâ9 &rendi. Ayr$a 3es/ ehrinde 5bü’l-Hüseyn’den G$rna/a’da İbn-i 7âi el-5b1î’den,Mâla9a’da 5bî mer bin Ha/ullah’dan ilim &reni' hadîs-i erîf dinledi.
Jârih-i G$rna/a adl$ eserde %nun ha99$nda4 5b? 3e9r el-Cü1âmî4 f$9$h, 9$râa/,edebiyâ/, hadîs ilimlerinde âlim e mü/ehass$s idi. Hay$r sâhibi sâlih bir 1â/ %lu',
haramlardan e ünah ileme9/en ;%9 sa9$n$rd$. albi îmân ile d%lu, ilme ;%9 dü9ün, riyae her /ürlü 9/ü huylardan u1a9, ileri rülü bir 1â/ idiB ya1ma9/ad$r.
M$HAMMED BİN HA!EN:5liyân$n büyü9lerinden. İsmi, Muhammed bin Hasen bin Mer1?9 %lu', 9ünyesi 5b?
Abdullah’/$r. <%&um /ârihi bilinmeme9/edir. (2! m. !"2!# senesinde efa/ e//i.Mer1?9iyye’ye defnedildi. abri meh?r bir 1iyâre/âh/$r. 5b? Abdullah, 9erâme/ e hâlsâhiblerinin büyü9lerinden idi. erâme/leri ;%9 %lu', 1aman$nda %nun ben1eri y%9 idi.
Dahyâ el-Mer1?9î yle anla/$r@ 3ir ee rüyamda bir n?r rdüm. <ire9 ibi 9/enindi. 7%nra uyand$m. Vyan$9 i9en ayn$ e9ilde % n?rdan %lan dire&i rmeye deam e//im.3ir de duydum 9i, 5b? Abdullah ha1re/lerinin derâh$ndan 1i9ir sesleri eliy%rdu. = n?ru,derâh$n /araf$nda rüy%rdum. <aha s%nra derâha i//im. = n?ru, 5b? Abdullah’abi/ii9 a1iye//e rdüm. 0?r, 5b? Abdullah ile hare9e/ ediy%rdu.B
Dine yle anla/$l$r. Ieyh 5b? Abdullah Muhammed, /alebeleriyle birli9/e birünAllahü /eâlây$ 1i9rediy%rdu. 3u s$rada bir 9imsenin elbisesinin i;inde bulunan 'aralar$;al$nm$d$. = 9ii s$9$lm$ bir hâlde, 5b? Abdullah’a eli' durumu bildirdi. IeyhMuhammed, /alebelerine Dâsîn s?resini %9umalar$n$ emir buyurdu. 7%nra bir saa/ ba$n$
nüne e&ere9 hi; 9%numad$. <aha s%nra /alebelerinden birine4 Meside i/. H$rs$1%radad$r. =na4 h%am Muhammed sana selâm ediy%r. Ald$&$n eyleri er dersin.B Jalebe,%radan ;$9$' meside ard$. =rada 9imseyi bulamad$. H$rs$1 ise, mesidin has$rlar$ndanbirine sar$n$' sa9lanm$/$. = /alebe a$r$', 9endi 9endine4 H%am$1 %lm$yaa9 bireyisyleme1 ama, burada 9imse y%9B diye düünmeye balad$&$nda, bir ar9ada$ yan$naelere94 H$rs$1 has$r$n i;inde sa9lan$y%rB dedi. Has$r$ 9ald$r$na h$rs$1$ buldu e h%as$n$nsyledi9lerini %na bildirdi. H$rs$1, ald$&$ 'aralar$ eri erdi. = /alebe 'aralar$ al$', h%as$n$nhu1?runa eldi. Ar9adalar$ hâlâ Dâsîn s?resini %9uy%rlard$. aralar$ sâhibine erdiler.İnsanlar Ieyh Muhammed’in bu 9erâme/ini rüne, %nun elini 'me9 i;in bir i1dihammeydana e/irdiler. 0eredeyse birbirlerini e1ee9lerdi. Jalebeleri, 5b? Abdullah’$ %radan1%r ;$9ar//$lar.B
1) âmi"! kerâmât-il-e(liâ; cild-1, sh. 138
M$HAMMED BİN HA!EN BİN ALİ EL-E!NAÎ:>$9$h, us?l, 9elâm âlimlerinden. İsmi, Muhammed bin Hasen bin Ali bin mer el-
5snaî e-Iâfiî’dir. 6+ m. !2+# senesinde 5sna’da d%&du. (6* m. !"62#’de âhire’deefa/ e//i.
:%u9 ya$nda i9en, babas$ndan f$9$h, ferâi1 e hesa' ilmini &rendi. 7%nraâhire’ye i//i. =rada âhire’nin âlimlerinden ders %9udu. Hama’ya i//i. âd$ Ierefüddînel-3âri1î’den e ba9alar$ndan ilim /ahsîl e//i. İbn-i <a9î9-ül-Wyd’den hadîs dinledi. =radau1un müdde/ 9al$', ders %9u//u. <aha s%nra M$s$r’a dndü. âhire e Münuf’da 9ad$l$9ya'/$.
Anla/aa&$n$ ü1el ifâdelerle anla/$r e ;%9 fasih 9%nuurdu. İne 9albli, /a9â sâhibie ;%9 sada9a eren bir 1â/ idi. Arabî lisân$ ü1erine %nunla 9imse b%y l;üeme1di.
ardei 5sneî, Jaba9â/’$nda %ndan yle bahseder@ =, fa9îh idi. Jefsîr e hadîsus?lünde h$lâf e edel ilminde, /asauf da derin ilim sâhibi, ara/$r$$, fasih e ü1el
M$HAMMED BİN İ!MÂİL EL-%AKÎH:5liyân$n büyü9lerinden. İsmi, Muhammed bin İsmâil bin 5b? 3e9r el->a9îh %lu',
9ünyesi 5b? Abdullah’/$r. <%&um /ârihi bilinmeme9/edir. (8 m. !"+# senesinde efa/e//i. Cenâ1esini Ierîf Ahmed el-Küdeynî y$9ad$. Oera’ e /a9â sâhibi bir 1â/ %lan 5b?Abdullah’$n hâlleri e 9erâme/leri ;%9 idi.
Iyle anla/$l$r@ 3ir 9ii, ba9a bir beldeden, 5b? Abdullah’$ 1iyâre/ i;in y%la ;$9/$.D%lda e9$yalar nünü 9esi', elbiselerini e yan$nda bulunan 'aralar$ ald$lar. = 9ii, 5b?Abdullah el->a9îh’in yan$na eline, durumu %na anla//$ e4 Ha99$m$ bana dndürüneye9adar senin yeme&ini yememB dedi. 5b? Abdullah %nu, dedesi Ieyh D?suf’un 9abrine/ürdü. İh/iyâ; ân$nda %nun 9abrine i/me9 %nun âde/i idi. endi yü9se9 dereesinibylee se/rediy%rdu. abrin yan$nda bir saa/ 9adar %/urdular. 7%nra 5b? Abdullah,misâfirine4 abrin ar9as$na ba9, ne rüy%rsunB dedi. 3a9ma9 i;in 9al9/$&$nda, elbisesinie i;inde9i dirhemlerinin hi; e9silmemi %lara9 durdu&unu rdü.B
Ieyh 7âlih Ahmed es-7?fî yle anla/$r@ Ieyh 5b? Abdullah’la sahrada yürüy%rdu9.3en %na4 5y efendimS 5liyâya yürüme hâlinde 1el bir durum ar m$d$rRB diye s%rdum.= da4 5e/, /ahyi1 ard$rB deyine, ben4 Jahyi1 nas$l %lurRB diye s%rdum. 3ana dnere94
İ/e byleSB dedi e yerinden, hare9e/ e//i. 3ir de ba9/$m 9i, bilmedi&imi1 bir yerdeyi1.3ana dnere94 5y AhmedS 3i1imle, ne9i bulundu&umu1 yer aras$nda i9i ayl$9 y%l arBdedi. İ9ini defâ hare9e/ e//i. 3ir de ba9/$m 9i, yine ne9i yerimi1deyi1.B
M$HAMMED BİN NAKKÂ& (M/;;e5 b, A+,):Iâfiî me1hebi f$9$h, hadîs, /efsîr, us?l-i f$9$h, edebiyâ/ e nahi âlimi. İsmi,
Muhammed bin Abdülâhid bin Dahyâ bin Abdürrahîm ed-<e99âlî’dir. ünyesi 5b? Qmâme%lu', la9ab$ Iemsüddîn’dir. İbn-i 0a99a diye bilinir. (2+ m. !"2+# y$l$nda d%&du&usylenir. (6" m. !"6!# y$l$ Kabî’ul-eel ay$nda âhire’de efa/ e//i. Aslen Mariblidir.
$râa/ ilmini, 3urhânüddîn er-Keîdî’den, Arabî ilimleri, 5b? Hayyân Muhib 7âi eba9alar$ndan ald$. Hâiy-üs-7aîrB adl$ eseri e1berledi. M$s$r’da il9 ne %nu e1berledimB derdi. Iihâbüddîn 5nsârî, Ja9$yyüddîn 7üb9î’nin yan$nda ilim ile meul %ldu. :ei/liilimlerde mü/ehass$s %ldu. <ersler %9u/u', fe/â erdi. İnsanlara a’1 e nasîha/ eyledi.Meh?r ha/îblerden idi. Gü1el iir e nesir ya1ard$. M$s$r’da büyü9 bir mer/ebeye yü9seli',ilminin ;%9lu&u insanlar aras$nda yay$ld$. 3ir9a; medresede ders erdi.
Ja9$yyüddîn 7üb9î 1aman$nda Iam’a eldi. =rada a’1 e nasîha/la meul %ldu. Hi;1%rlu9 ;e9meden, ;%9 fasîh e ü1el 9%nuurdu. Oa’1lar$n$ dinleme9 i;in ;%9 insanlarelirdi. İbn-i esîr der 9i@ İbn-i 0a99a4 fa9îh, nahi âlimi, âir e â’i1 idi. :ei/li
ilimlerde mü/ehass$s idi.B 7afdî de der 9i@ Iam’a eldi&inde 7üb9î 9endisine ;%9 i9râmda bulundu, %nu dü.<ele/ ileri elenleri yan$nda 9$yme/i ard$. Iam’dan s%nra Hama’ya da i//i e %rada dahürme/ e i9râm rdü, İ11eddîn bin Cemâa, %na 7âlihiyye’de a1îfe ermi/ir.B
M$HAMMED BİN !MAN EL-EN!Â#Î (M/;;e5 Hrîrî):Hanefî f$9$h âlimlerinden. İsmi, Muhammed bin =sman bin 5bi’l-Hasen bin
Abdülehhâb el-5nsârî el-Harîrî’dir. âd$ Iemseddîn la9ab$ ile meh?r %ldu. 3abas$n$nla9ab$ da 7afiyyüddîn-i Harîrî idi. 3abas$, harîr i'e9# /iâre/i ile meul %ldu&u i;in,
HarîrîB nisbe/i ile /an$nm$/$. 6+" m. !2++# senesi 7afer ay$nda d%&du. 3ir;%9 âlimdenilim /ahsîl edi' yü9seldi. Hanefî me1hebinde büyü9 bir f$9$h âlimi idi. HidâyeB ad$nda9imeh?r f$9$h 9i/ab$n$ erh e//i. (28 m. !"28# senesinde, M$s$r’da 9ad$l$9 ya'ar9en efa/e//i.
Muhammed Harîrî4 Mi9dâd el-aysî’den, Müslim bin Allân’dan e ba9a âlimlerdenhadîs-i erîf dinledi. >$9$h ilminde mü/ehass$s bir âlim %lara9 ye/i/i e ders erdi. >$9$h,nahi e ba9a ilimlere dâir bir;%9 eseri e1berledi. HidâyeB 9i/ab$ bunlardand$r. Ayr$a%nunla ;%9 alâ9alan$' erh e//i. 7a’îd bin Ali el-3ursaî, f$9$h ilmini /ahsîl e//i&ih%alar$ndand$r. <$me9 9ad$l$&$na /ayin edildi&inde, âhiriyye e daha ba9amedreselerde ders %9u//u. 7%nra M$s$r’a i/me9 is/eyi', Iam’dan ayr$ld$. =rada (!) m.!"!)# senesi Kabî’ul-eel ay$nda diyâr-$ M$s$r 9ad$l$&$na /ayin edildi. 3u a1îfesineilâe/en, 7âlihiyye, 0âs$riyye, Câmi-i Hâ9im e daha ba9a medreselerde ders de%9u/urdu. ad$l$9 hi1me/lerinde, insanlar$n ha9lar$n$ 1e/me9/e e aralar$nda9i ih/ilâflar$;1me9/e ;%9 ayre/li idi. Jalebelerine e derslerini /a9ib edenlere faydal$ %lmaya ;%9
;al$$rd$. 0e1îh, /emi1 bir ahlâ9a sâhi' %lu', 9imseden bir hediye 9abul e/me1di.51berledi&i 9i/a'lar$ unu/mama9 i;in s$9 s$9 /e9rar ederdi.
bu âlime hi1me/ ederdi. İbn-i Küeyd, âmiye ider 3uhârî isimli meh?r hadîs 9i/ab$ndani9i hadîs-i erîfi a;$9lar, hadîslerin me/ni e senedi ü1erinde de 9%nuurdu. İbn-ül-Ha9îmisimli e1îr ()8 m. !")8#’de ldürülüne, Muhammed bin Küeyd G$rna/a’dan ;$9ara9Vde’ye eldi. 3uran$n âlisi =sman bin 5bî D?suf el-Merînî’nin yan$nda, lüneye 9adarhürme/ rere9 yaad$.
ehebî, 7iyerü-A’lâm-in-0übelâ isimli eserinde der 9i@ Muhammed bin Küeyd,
d%&u seferinden dndü9/en s%nra, 7eb/e’ye yerle/i. =rada âlimler, dele/ adamlar$ ehal9 /araf$ndan büyü9 alâ9a rdü. 6! m. !22# senesinde buradan ayr$ld$. Oera’ sâhibi%lu', her hare9e/inde l;ülü daran$r, insanlardan u1a9 dururdu, insanlara faydal$ %lma9e %nlar$n 1arar rmemeleri i;in, ih/iyâ;lar$n$ hemen idermeye ;al$$rd$. Jalebelere,arîblere e fa9irlere yard$m ederdi. /üleyen 9imselerin 9/ülemesi e 9$namas$ %nuenâb-$ Ha99$n r$1âs$ %lan bireyi ya'ma9/an al$9%yama1d$. Jam e9ar sâhibiydi.B
G$rna/a Jârihi isimli 9i/a'/a da yle ya1ma9/ad$r@ Araba, lüa/ e ar?1 ilimlerinde;%9 fa1la bili sahihi idi. Adâle/, büyü9lü9, h$f1, e9ar e insanlara d%&ru y%lu s/erme9ba9$m$ndan 1aman$n$n birii&i idi. :%9 hadîs-i erîf dinledi. 7ene/leri yüe, na9illeri d%&ru%lu', hadîs ilminde 9ue/liydi. 3u ilme ;%9 nem erirdi. Dine hadîs ilminde ileri rülü,muha99i9 idi. Hadîs âlimlerinin durumlar$n$ ;%9 iyi bilirdi. >$9$h, /efsîr e edebiyâ/ilimlerinde mâhir idi. Jârih bilisi fa1la %lu', /arihî hâdiseleri iyi bilirdi. $râa/ ilminde âlim,
ha/ san’a/$nda ;%9 us/a idi. Gü1el ahlâ9l$, ü1el yü1lü bir 1â/ idiB :ei/li ilimlere âi/ bir;%9 eser ya1m$/$r. 5serlerinden ba1$lar$ unlard$r@ !- Jelhîs-ül-aânîn fin-nah, 2- Ierh-u/-/enîs, "- Hü9m-ül-İs/iâre, *- İfâde/-ün-0asîh fî riâye/-is-7ahîh, +- İ1âh-ül-me1âhib, 6- Muhâ9eme/ü beyn-el-imâmeyn, (- Jerümân-ü/-/erâimalâ ebâb-il-3uhârî, 8- Mil-ül-aybe fîmen emea bi/?l-il-$ybe fir-Kihle/i ilâ Me99e eJaybe@ 3u eseri maribden d%&uya eliini e ha y%lulu&unu anla/ma9/ad$r. Al/$ ilddir.
e her9es /araf$ndan seilen, be&enilen bir ahlâ9$ ard$. imseye semedi&i birey ilemuâmele e/me1di. = bir defâs$nda4 3en, Allahü /eâlâ e Kes?lü, 7ul/an e 5mîr ileâd$’l-9udâ/ ad$na i rüy%rumB demi/i. :ün9ü, insanlar$n suâllerine fe/â eri', %nlar$ndinde9i hü9münü bildirme9, Allah e Kes?lü ad$na i rme9/ir. 7$r 9â/i'li&i ya'/$&$ i;in7ul/an$n e 5mîrin ad$na i rme9/eydi. =nun elinde 9ad$ efendinin mührü de ard$.V1un 1aman bu ilerine deam e//i. 3u 9adar hasle/ler, %ndan ba9a 9imseler de bir araya
/%runlar$ndan# %lu' Ierîfdir. İsmi, Muhammed bin D?suf <ehleî %lu', <ehlî’dendir.7e9i1ini asr$n s%nlar$nda efa/ e//i. :erâ&-$ <ehlî %lara9 bilinen 0asîreddîn-i Mahm?dha1re/lerinin halîfelerinin en nde elenlerindendir. âhirî e bâ/$nî ilimlerde âlim, eliyâl$9y%lunda yü9se9, ;%9 9$yme/li bir 1â/ idi. endisine is?dirâ1 denilirdi. 3yle /an$nm$/$r.H%as$na %lan muhabbe/ e ba&l$l$&$ 'e9 fa1la idi. 3unun i;in h%as$ %lan 0asîreddînha1re/leri4
M<eid $sdirâz"n kim ki mür$di 9ld!.Kllhi hlâ# 9kt!r, k (e m!hbbet b!ld!.N
demi/ir. Hâe Muhammed bin D?suf, h%as$ :erâ&-$ <ehlî’nin (+( m. !"+6# senesindeefa/$ndan s%nra, <ehlî’den <e99en’e idi', %rada yerle/i. =rada her9es /araf$ndan hüsn-i 9abul ren H1. Hâe, % iâr$n insanlar$na ;%9 fâideli %ldu. Her9es %ndan is/ifâde e//i.7%hbe/ine 9%/u. 3ir;%9 /alebe ye/i/irdi. Jalebelerinden Muhammed isminde birisi, h%as$îs?dirâ1’$n s1lerini /%'lay$', Ceâmi’ul-9elîm isimli bir melf?1â/ s1ler# 9i/ab$ meydanae/irdi. îs?dirâ1 Muhammed bin D?suf ha1re/lerinin buyurdu&u 9$yme/li s1lerindenba1$lar$ unlard$r@
Münâ1arada, s1 5shâb-$ 9irâm efendilerimi1in üs/ünlü9leri me1?una eline hi;
s1 syleyemem. 71 esnas$nda far9$nda %lmadan 9ullanaa&$m uyunsu1 bir 9elime ile %büyü9lerden birini ini/me9/en 9%r9ar$m. =nlar ha99$nda 9albimde9i i’/i9âd yledir 9i@İs/isnas$1 5shâb-$ 9irâm$n he'si, /emi1, se;ilmi e yü9se9 1â/lard$r, i;lerinden hi;birisinedil u1a/$lma1. 5n üs/ünleri Hulefâ-i Kâidîn’dir. 3unlar$n da üs/ünlü9leri halifeli9 s$ralar$nare4 H1. 5b? 3e9r, H1. mer, H1. =sman e H1. Ali’dir r.anhüm#.B
Plimler ih/ilâf e//iler 9i4 Müslümana lüm mü daha iyidir, y%9sa yaama9 m$RBHereyin en d%&rusunu Allahü /eâlâ bilir ama, Kes?lullah efendimi1in der-i se’âde/lerindebir müslüman i;in yaama9 daha iyi idi. =ndan s%nra ise lüm iyidir.B
5&er iyi bir saa//e, 9alb, Allahü /eâlâ ile %lursa, i/e % Cenne/li9 bir i/ir.
<e(erek bir 6üzele bkmk bir zmn,Tstündür Cmür b9! bir :âdiâh 9lmktn.N
Hâe Muhammed bin D?suf ha1re/lerinin en meh?r /asniflerinden birisi de, i/âb-$esmâr’d$r.
1) @hbâr-ül-hâr; sh. 130
M$HAMMED BİN "Û!$% E#-#ÛMÎ (M/;;e5 K8e6î):Hanefî me1hebi f$9$h âlimlerinden. İsmi, Muhammed bin D?suf bin İlyâs er-K?mî el-
%neî’dir. ünyesi 5b? Abdullah %lu', Iemseddîn la9ab$ ile /an$n$rd$. (!+ eya (!6 m.!"!6# senesinde %nya’da d%&du. ne memle9e/inde ilimle meul %ldu. >$9$h, hadîs edaha bir;%9 ilimde 'e9 mâhir %ldu.
yumua9l$9# e /a9âda9i hre/i, her yere yay$ld$. =nun rias$n$, ar1usunu 9imseredde/me1, eri ;eirme1 %ldu. aman$n$n emirleri, sul/anlar$ her ar1usunu yerinee/irirlerdi. :%9 faydal$ eserler ha1$rlad$. 7ul/anlara emr-i ma’r?f/an, nasîha/ e/me9/enasla eri durma1d$. İslâmiye/in yasa9 e//i&i hus?slarda, hi; ;e9inmeden nehyeder, bunlar$ya'mamalar$ i;in ;%9 ayre/ sarf ederdi. mrünün s%nuna d%&ru hadîs ilmiyle meul%lmaya balad$.
Muhammed %neî, süarili9 e har' âle/lerini ya'ma9la da ;%9 meul %ldu. 7aydâe 3eyru/ ehirleri aras$nda, s$n$rda nbe/ /u/ma9 niye/iyle ;%9 idi' eldi. 3eyru/’/anbe/ /u/ar9en, dümanla ya'$lan muharebeye bi11a/ 9a/$lm$/$r. <eni1 sahilinde bir 9aleinâ e//irdi. âhire e udüs’/e de bir süre i9âme/ e//i. 7%nra <$me9’a dndü. Iehrinbira1 d$$nda bulunan Mi11e’de9i 1aiyesine yerlei', ba9a bir yere ayr$lmad$. (88 m.!"86# senesi Cemâ1il-âh$r ay$n$n beinde /â’?n ebâ# sal$n$ndan efa/ e//i.
Muhammed %neî ha1re/leri4 âlim, fâ1$l e 9âmil bir 1â/ %lu', a9lî e na9lîilimlerde, asr$n$n âlimleri aras$nda ;%9 yü9selmi/i. >$9$h e us?l-i f$9$h ilimlerinde 'e9mü/ehass$s/$. =4 Jâüddîn İsmâil bin Halîl, >ahreddîn =sman bin Mus/afâ Jür9mânî,7adrüddîn 7üleymân bin 5bi’l-İ11, Mahm?d-i Harîrî ibi âlimlerden ilim /ahsîl edi', 'e9yü9seldi.
İbn-i Habîb diy%r 9i@ =, ilim e amel ba9$m$ndan 1aman$n$n imâm$, en büyü9 âlimi
idi. Hâli, idia/$ e âlimli9 alâme/ini /a$mas$ ba9$m$ndan da insanlar$n en hay$rl$s$, iyisi%ldu. ühd e /a9â sâhi'lerinin en nde eleni idi. İlminin ;%9lu&unu e anlay$$n$nineli&ini s/eren 9$yme/li eserleri ard$r. Mema’-ul-bahreynB ad$nda9i eseri erh e//i.emaherî’nin MufassalB$n$ 9$sal//$. <ürer-ül-bihârB ad$nda9i eserine de, Ahmed binHanbel ha1re/lerinin me1hebinin f$9$h bililerini ilâe e//i. elâm ilmine dâir ya1$lan
Vmde/-ün-0esefîB ad$nda9i eseri de erh e//i. 3undan ba9a eserleri de ard$r.B 3al$a eserleri unlard$r@ !- Ierhu Mema’ul-bahreyn e mül/e9an-nehrayn@ Hanefî
Kiyâ1e/ e müâhedede nefsin is/edi&i, h%land$&$ eyleri ya'mama9/a e %na 1%r elenis/emedi&i be&enmedi&i eyleri ya'ma9/a# ;%9 ileri idi. Demesi e i;mesi ;%9 a1 idi. 3a1anünlere einde yeme9 'imedi&i %lurdu. >a9a/ bu hâllerini 9imseye bildirme1, 9imseninde bilmesini is/eme1di. Ha//â bu hâllerin ba9alar$ /araf$ndan anla$lmamas$ i;in, edeyeme9 'iiriliy%rmu e yeme9 yeniy%rmu ibi sesler ya'ard$.
Vfa9 bir arâ1isi ard$. =ray$ ba9a birine 9iraya erir, eliri ile ye/inirdi. =radan
elen mahs?l âye/ bere9e/li %lur e 9endilerine ye/erdi. İlimde9i e eliyâl$9 y%lunda9idereesi 'e9 üs/ün %lan 7eyyid Cemâleddîn-i 51herî, yü9se9 dedelerine lây$9 bir elâ/ idi.endisi, bedenen fi1i9î %lara9# ;%9 1ay$f idi. >a9a/, Allahü /eâlân$n emirlerini ya'ma9/ahi; ee9li9 s/erme1di. 7esi 'e9 ü1el %lu', <â?dî sesi ile ;%9 ü1el ur’ân-$ 9erîm%9urdu.
Cemâleddîn-i 51herî’nin /alabelerinden biri anla/$r@ 3ir sene, bir 9âfile ile haai/me9 ü1ere y%la ;$9/$m. Dan$mda babam ard$. Ha$m$1$ /amamlay$' eri dner9enih/iyâ; iderme9 i;in, ü1erinde bulundu&um deeden indim. Jenhâ bir yere i//im. 3us$rada bir 9um f$r/$nas$ ;$9$', e/râf rünme1 %ldu. 0erede %ldu&umu a$rd$m. âfilei/mi/i e ben ;lün %r/as$nda yaln$1 ba$ma 9alm$/$m. A&layara9, ne ya'aa&$m$ bilme1a1iye//e sa&a s%la 9%/um. Wss$1 ;lde hi; 9imse y%9/u. :aresi1 %lara9, bira1 yü9se9/ebulunan bir 9ayan$n 9%u&una s$&$nd$m. A; susu1, y%run e ;aresi1 bir hâlde idim.
3urada a&laya a&laya uyumuum. Vy9umun aras$nda, 9ula&$ma seslerin eldi&inihisse//im. Hemen aya&a 9al9/$m. 3a1$ 9imselerin bulundu&um yere d%&ru elme9/e%ldu9lar$n$ anlad$m. Hemen aa&$ya indim.
Her birisi bir arslana binmi, heybe/li e n?rânî yü1lü yedi /ane 1â/$n bana d%&ruya9lama9/a %ldu&unu rdüm. nlerine ;$9$', %nlara selâm erdim. 7elâm$m$ ald$lar.A&l$yara9 %nlara durumumu bildirdim. 3ana yard$m$ %lmalar$, beni de berâber/ürmeleri i;in yalard$m, i;lerinden birisi bana4 3i1im mühim bir hi1me/imi1 ard$r.=nu rmeye idiy%ru1. 7en bi1imle birli9/e bulunmaya /ahammül edeme1sin. >a9a/sabaha d%&ru, %lun e 9âmil bir 1â/ buradan e;er, sen %na durumunu ar1e/. =, Allahü/eâlân$n i1ni ile seni diledi&in yere ula/$r$rB dedi. 3undan s%nra % yedi 1â/ 1den9ayb%ldular.
arada elime bir su damlas$ dü/ü&ünü hisse//im. Hemen 1üm a;$ld$. Grünürlerde hi;birey y%9/u. Dine 1lerim 9a'and$ e yine 9endimden e;/im. 3ira1 s%nra, /e9rar bir sudamlas$n$n elime dü/ü&ünü hisse//im. G1ümü a;$' yu9ar$ya ba9/$&$mda, bir de nereyim, /am ü1erimde, a&a$n dal$nda as$lm$ a1iye//e bir su ma/haras$ ard$ e su%ndan daml$y%rdu. Hemen d%&rulu' ma/haray$ ald$m, i;inde9i sudan i;/im. = suyun /ad$,imdiye 9adar i;/i&im sular$n he'sinden daha fa1la idi. 5limi yü1ümü de y$9ay$'serinledim e ma/haray$ ald$&$m yere /e9rar as/$m. 3ir /araf/an y%la deam e/me9 ü1ereha1$rlan$r9en di&er /araf/an da bu su ma/haras$n$ buraya 9imin b$ra9m$ %labilee&inimera9 e//im. 7%nra da, buradan e;en ha$lardan birinin b$ra9m$ %labilee&inidüündüm. Jam bu s$rada, i1liden bir ses duydum 9i4 5y CemâleddînS 7en u ândayaln$1 ba$nas$n e bir ân Allahü /eâlây$ unu/muy%rsun. Her ân =’nu 1i9rediy%r e =’naibâde//e ee9li9 ya'm$y%rsun. Cenâb-$ Ha9, her emrine ihlâs ile sar$l$' yerine e/iren
9imseyi seer e s$9$n/$ e 1ar?re/ i;ine düü', hi; 9imseden yard$m alma9 ümîdi%lmad$&$ 1amanda da %nun imdâd$na ye/iirB diy%rdu. Gnüllere /esir eden bu /a/l$ s1leridi99a/le dinleyi', ;%9 seindim. Allahü /eâlâya ;%9 ü9redere9 y%luma deam e//im.3undan s%nra9i y%lulu&um müdde/ine de hi; susu1lu9 ;e9medim.B
3ir defâs$nda 7eyyid Cemâleddîn-i 51herî ha1re/leri, melisinde /%'lananlara a’1eder9en uyunsu1 bir 9imse eli', 7eyyid Cemâleddîn’e edebsi1e ba1$ s1ler sarfe//i. =da bu s1lere ü1üldü. >a9a/, ea' ermedi. = 9imse, ;$9$' i/me9 ü1ere 9a'$dan ad$m$n$a/ar a/ma1, d$ar$da bulunan bir 9'e9 % 9imsenin aya&$n$ yle bir $s$rd$ 9i, e/râf/anye/ienler ne 9adar u&ra/$lar ise de, 9'e9, % 9imsenin aya&$n$ b$ra9mad$&$ ibi,sürüyere9 %radan u1a9la/$rd$. 3a$ /a/an /aa ;ar'$lan % edebsi1 9imse, feryâd edere9feî bir e9ilde an erdi. = 9'e9, % 9imsenin aya&$n$ lmedi9;e b$ra9mad$. 3u hâdiseyiibre/le seyredenler, büyü9lere dil u1a/man$n ne 9adar /ehli9eli %ldu&unu daha iyi anlad$lar.
3ir defâs$nda 7eyyid Cemâleddîn-i 51herî rahme/ullahi aleyh#, /ra %lma9 ü1ere birberber dü99ân$na idi', %rada b% %lan baberberin sandalyesine %/urdu. 3erber /am /raedee&i 1aman, 1enin bir mü/eri eldi. 7eyyid ha1re/leri fa9ir rünülü %ldu&u i;in,berber %nun /ra$n$ b$ra9$', yeni elen mü/eriyi /ra e/meye balad$. 7eyyid ha1re/leribirey sylemeyi' be9ledi. = 9imsenin /ra$ bi/i', berber H1. 7eyyid’i /ra e/meyebalam$/$ 9i, /am % s$rada bir ne9i ibi 1enin bir mü/eri daha eldi. 3erber yine /ra$b$ra9$', yeni elen 9imseyi /ra e//i. 3u hâl ü; defâ /e9rarlan$na, 7eyyid ha1re/lerininayre/ine d%9undu. 3unlar$n 'araya dü9ün %ldu9lar$n$, insanlara %na re muâmelee//i9lerini düünü' ü1üldü. =r/ada bulunan biley /a$na4 5y /aS Al/$n %l 9i, bu 9imsenin1ü d%ysun e nlü 1enin %lsunB buyurdu. = /a, Allahü /eâlân$n i1ni ile % ânda s%mal/$n hâline dnü/ü. = al/$n$ al$', hayre/ler i;inde 9alan berberin auna 9%ydu. 3erberbunun eliyâ bir 1â/ %ldu&unu %na 9ar$ ;%9 büyü9 ha/â e//i&ini anlay$', ;%9 ü1üldü.iman %ldu. 5fendimS 1ür dileri1. 7i1i /an$yâmad$9. 7i1i ü1dü9. 3i1i affedi', ha99$n$1$helal edini1B dedi. 7eyyid ha1re/leri buna eaben4 3en ha99$m$ helâl e//im. Ama sa9$n%la 9i bir daha, 1enin biri eldi diye, /ra$na balad$&$n bir 9imseyi b$ra9$' da yeni elen9imseye i/me. 3ir 9imsenin nlünü alma9, bir;%9 al/$n alma9/an daha 9$yme/lidir.>a9irleri de h%r rme 9i, senin, fa9ir rünülü %ldu&u i;in ha9îr rdü&ün % 9imse,Allahü /eâlân$n, hürme/ine /a$ al/$na ;eirdi&i ma9b?l e elî bir 9ulu %labilir. 3ylee sende, eli' e;ii %lan bir 'ar;a al/$n i;in, % ma9b?l 1â/ hürme/ine 9auaa&$n ha9î9î eebedî bir;%9 ni’me//en mahr?m %labilirsinB diye nasîha/ edi', %radan ayr$ld$. 3erber ise,ya'/$&$na ;%9 'iman %lu', mahub bir e9ilde 7eyyid ha1re/lerinin ar9as$ndan ba9a9ald$.
7eyyid Cemâleddîn-i 51herî ha1re/lerinin ye/i/irdi&i /alebelerin say$s$ 'e9;%9, %lu',en büyü9lerinin e 9endisinden s%nra halîfesi %lan dr/ /ânesinin isimleri yledir@Jâüddîn İbrâhim âhid-i Geylânî, 9endi %&lu 7eyyid Ali 7eyyid 5bü’l-âs$m e 7eyyidMuhammed el-esîre.
M$HAMMED KAZVÎNÎ:>$9$h, hadîs e edebiyâ/ âlimi. İsmi, Muhammed bin Abdurrahmân bin mer bin
Ahmed bin Muhammed bin Abdül9erîm bin Hasen el-a1înî’dir. ünyesi 5bü’l-Meâlî %lu',la9ab$ Celâlüddîn’dir. 666 m. !268# senesinde M?sul’da d%&du. (" m. !""8# senesindeefa/ e//i. 7?f$yye 9abris/an$na defnedildi.
Muhammed a1înî, babas$ e 9ardei ile birli9/e Anad%lu’ya idi' yerle/i. 3uradailim ile meul %ldu. 3abas$ndan f$9$h ilmini &rendi. Anad%lu’da, yirmi ya$na elmedenne 9ad$l$9 ya'/$. 7%nra <$me9’a i//i. 3urada bulunan bir;%9 âlimden ders ald$. :ei/liilimleri /ahsîl e//i. Vs?l-i f$9$h, Arab dili e edebiyâ/$, meânî e beyân ilimlerindemü/ehass$s %ldu. Meh?r âlim 5y9î’den de f$9$h ilmini &rendi. İ11eddîn >âr?9î e bir;%9âlimden hadîs-i erîf dinledi. 3er1âlî, %nun riâye/ e//i&i hadîs-i erîflerden bir ü1’ü /ahrîe//i. <$me9’da, ne 9ardei İmâmüddîn’in, daha s%nra İbn-i 7asra’n$n yerine 9ad$l$9ya'/$.
Muhammed a1înî, (2* m. !"2*# senesinde 7ul/ân 0âs$r’$n yan$na i//i. = ünCuma idi. a1înî, sul/ânla bir müdde/ rü/ü9/en s%nra, sul/an %na, al’a Câmii’ndehu/be %9umas$n$ emre//i. 3unun ü1erine a1înî hu/be %9udu. a1înî’nin, sul/ân$n emriü1erine hu/be %9uyaa&$ ha/$r$ndan bile e;memi/i. Cuma nama1$ndan s%nra, sul/ân
%na, maddî durumu e ne 9adar b%ru %ldu&unu s%rdu. a1înî, b%ru %lan mi9/âr$syleyine, 7ul/an 0as$r, %nlar$n denmesini emre//i. 7%nra %nu, Iam 9ad$l$&$na /ayin e//i.M$s$r blesi 9ad$l$&$na ;a&$r$l$naya 9adar bu a1îfede 9ald$. 3urada, ayn$ 1amandaha/îbli9 de ya'/$. (2( m. !"2(# senesinde M$s$r’a ;a&$r$ld$ e İbn-i Cemâa’n$n yerine9ad$l$9 a1îfesine /ayin edildi.
Muhammed a1înî ;%9 mer/ idi. >a9irlere e muh/a;lara, a9$f mallar$ndanyard$m e//i. İnsanlar aras$nda, 9adri e 9$yme/i ;%9 yü9se9 idi. 7ul/ân, %nun s1üne ;%9i/ibâr ederdi. <aha s%nra /e9rar, Iam blesi 9ad$l$&$na /ayin edildi. <enilir 9i, M$s$r’dahi;bir Jür9 sul/ân$n$n yan$nda, Muhammed a1înî 9adar 9imse i/ibâr rmemi/ir.
ehebî %nun ha99$nda4 Muhammed a1înî, ifâdesi /a/l$ %lu', ;%9 ü1el 9%nuurdu.:%9 mer/ e yumua9 huylu bir 1â/ idi. Oefa/ e//i&i 1aman, büyü9 âlimler %nunenâ1esinde bulundu. =nun efa/$na her9es ;%9 ü1üldü. =nun haya/$n$ anla/ma9 is/ese9,
M$HAMMED KELBÎ (M/;;e5 b, A/;e5):Mâli9î me1hebi f$9$h, 9elâm, hadîs, /efsîr e us?l âlimlerinden. İsmi, Muhammed bin
Ahmed bin Muhammed bin Abdullah bin Dahyâ bin Abdurrahmân bin D?suf el-elbî el-G$rnâ/î %lu', 9ünyesi 5bü’l-âs$m’d$r. 6" m. !2*# y$l$nda d%&du. (*! m, !"*)# y$l$ndaJarif’/e İs'any%llarla müslümanlar aras$nda ereyan eden saa/a, âine hâdisesindeehîd %ldu.
Qs/âd 5b? Ca’fer bin übeyr’den ilim /ahsîl e//i. =ndan4 Araba, f$9$h, hadîs e9$râa/ ilimlerini &endi. 5bü’l-Hasen bin 7em’?n e 5b? Abdullah bin el-İmâd’dan dadersler ald$. 5l-Ha/îb-ül->âd$l 5b? Abdullah bin 3er/âl e üs/âd 5bü’l-âs$m bin Abdullah
e-Iâ/ el-5nsârî, el-Ha/îb 5b? Abdullah bin Kâid, 5bü’l-Med bin 5bi’l-Ahes, 5b?Abdullah bin 5b? Pmir ibi büyü9 âlimlerin derslerine deam edere9 ilmini ar//$rd$.
el-Meeddâlî, 5b? Abdullah bin Abdünn?r, İbrâhim bin Ha9em es-7elî el-e//ânî, 5b?=sman 7a’îd bin İbrâhim bin Ali el-Hayyâ/ ibi 1aman$n$n âlimlerinden ilim /ahsîl e//i. 5b?İshâ9 e/-Jayyâr e 5b? Abdullah Muhammed bin Muhammed el-arm?nî ibi âlimlerin1aman$na ye/i/i. Da$ 9ü;ü9 %ldu&undan, bu i9i âlimden is/ifâde edemedi.
<eaml$ ilim &renme9, ;ei/li ilimlere dâir 9i/a'lar$ mü1â9ere e/me9, dersle meul%lma9, /alebe ye/i/irme9, ur’ân-$ 9erîm 9$râa/ e/me9le %9uma9la# meul %lurdu.u1ey Afri9a ül9elerinde 'arma9la s/erilen bir âlimdi. İlminin ;%9lu&u e 9ue/lili&i ile/an$n$r, âdil daranmas$ ile bilinirdi. :%9 fa1la ibâde/ eder, hâl e hare9e/lerinde dîneuymaya ;%9 di99a/ ederdi. Araba, f$9$h, /efsîr, /ârih e edebiyâ/ ilimlerinde ;%9 fa1la bilisâhibi idi. 3ununla berâber, us?l ilimlerini, münâ1ara, man/$9 ilimlerini de iyi bilirdi.Jasauf ilmine de â9$f %lu', s?fîlerin hâllerinden e ma9amlar$ndan 9%nuurdu.
Ha ibâde/ini yerine e/irme9, mübâre9 beldeleri rme9 ma9sad$yla Hia1’a i//i.Ha a1îfesini ifâ eder9en, dünyân$n ;ei/li beldelerinden elen âlimlerle /an$/$, %nlarlailim mü1â9eresinde bulundu.
Hia1 blesinin e di&er İslâm ül9elerinin büyü9 fa9îhleri, âlimleri, sâlih 1â/lar$ ilebir arada bulundu. Ha a1îfesini bi/irdi9/en s%nra memle9e/ine dnüne, 9endini/amamen ilme erdi. İlimden ba9a hereyden 9esildi. 5b? İnân âli %luna, aralar$ndasamimiye/ hâs$l %ldu. 5b? İnân %na, >as’/a emâa 9ad$l$&$ a1îfesini erdi. 3u a1îfedeu1un bir müdde/ a1îfe ya'/$.
İbn-ül-Ha/îb es-7elmânî e Muhammed urai’den ilim /ahsîl eden âlimlerdendir.
M$HAMMED LAHMÎ (M/;;e5 b, A/;e5):Mâli9î me1hebi f$9$h, hadîs, 9$râa/ e lüa/ âlimlerinden. İsmi, Muhammed bin
Ahmed bin <â?d bin M?sâ bin Mâli9 el-Fahmî’dir. ünyesi 5b? Abdullah %lu', İbn-ül-emâl diye bilinir. ayna9larda d%&um /ârihi 9esin belli %lmayan Muhammed el-Fahmî’nin,6*) m. !2*2# y$l$ndan ne d%&du&u bildirilme9/edir. ()2 m. !")2# y$l$nda efa/ e//i.
>a1île/ sâhiblerinin büyü9lerinden bir 1â/ idi. :%9 ibâde/ eder, elinde bulunan
yiyee9, iyee9 e eya ile idâre ederdi. Gs/eri/en u1a9, her9esle iyi e;inen, hâli eidia/$ ü1el bir 9imse idi. Memle9e/inde üs/âd 5bü’l-Hasen Ali bin Muhammed binFübbüddânî’den ilim /ahsîl e//i. Ha/îb 5bü’l-Hasen Ali bin D?suf bin 3erbâ9 e 5b?Abdullah Muhammed bin Ahmed’den hadîs-i erîf dinledi. 3u âlimlerden ur’ân-$ 9erîm9$râa/i ilmini &rendi. âd$ 5b? 3e9r bin Dahyâ bin Mehleb, 5b? Ali bin 5bi’l-Ahes, âd$5b? 3e9r bin Muhammed bin İbrâhim ed-<ebbâ el-\sî, 5b? Ca’fer e/-Jabbâ e Qs/âd5bü’l-Hüseyn bin 5bü’r-Kabî ibi âlimlerden Araba dil bililerini lüa/ ilmini &rendi.u/büddîn as/alânî, Cârullah 5bü’l-Dümn İbni Asâ9îr, İbn-i 5bi’d-<ünyâ e daha ba9ad%&uda ye/imi âlimler %na iâ1e/ erdiler.
$râa/ ilminde, ;%9 bili sâhibi meh?r bir âlim %ldu. =ndan ders alma9 e ilmindenis/ifâde e/me9 i;in, u1a9 yerlerden bir;%9 9imseler elirler, ilim &renirlerdi. Hadîs ilmindeüenilir 1â/lardand$. İslâm âlimleri, hadîs-i erîf &rendi9leri 9imselerin hâllerine,
ibâde/lerine, ilimlerine, hâf$1alar$na, ünlü9 yaay$lar$na di99a/ ederlerdi. 5mîn%lmayanlardan hadîs-i erîf alma1lard$. Güenilir, i’/imâda ayan %lanlar$ da durumlar$nare muh/elif 9elimelerle ifâde ederlerdi. >$9$h ilminde de ;%9 bililiydi. >$9$h mes’eleleriniiyi bilirdi. Ha//â a9idlerin ar/lar$n$, insanlar$n en iyi bilenlerinden idi. Füa/ e Arabalisân$na âi/ dil bililerinden h%lan$r, edebiyâ//an 1e9 al$rd$. İne ma’nâl$ ;%9 ü1el iirleriard$r. 5ndülüs’/e büyü9 âlimlerin bulundu&u beldeleri d%laara9, ;%9 say$da büyü9âlimden ilim /ahsîl e//i. <erslerinde bulundu&u âlimlerden riâye//e bulundu. &rendi&ibililere dâir eserler ya1d$. Jalebe ye/i/irme9 s?re/iyle insanlara faydal$ %lmaya ;al$/$.3a/a G$rna/a %lma9 ü1ere de&ii9 ehirlerde 9$râa/ dersleri %9u//u. =ndan ;%9 9imse ilim/ahsîl edi' ye/imi, me’1?n %lmular e ilminden ;%9 is/ifâde e/milerdir.
e9;%9 9$yme/li eserin de müellifi %lan Muhammed Fahmî’nin, eserlerinden ba1$lar$unlard$r@ !- i/âb-ül-mu9nîB, 5l-Müm/i’ fî /eh1îb-il-Mu9nîB eserleri 9$râa/ ilmine dâirdir.
M$HAMMED !BKÎ:>$9$h, us?l-i f$9$h, 9elâm, hadîs e edebiyâ/ âlimi. İsmi, Muhammed bin Abdülla/îf
bin Dahyâ bin Ali bin Jemmâm bin D?suf el-5nsârî es-7üb9î’dir. ünyesi 5bü’l->e/h %lu',
la9ab$ Ja9$yyüddîn’dir. ()+ m. !")+# senesinde M$s$r’$n bir mahallesinde d%&du. (** m.!"**# senesinde M$s$r’da efa/ e//i. asy?n e/e9lerinde bulunan 9abris/ana defnedildi.Muhammed 7üb9î, daha 9ü;ü9 ya/a i9en hadîs ilmini &renmeye balad$. Ahmed
bin 5bî Jâlib bin Iihne, Ahmed bin Muhammed el-Abbâsî, Hasen bin mer el-ürdî, Alibin mer el-Wrâ9î, D?suf bin mer el-Hu/enî, D?nus bin İbrâhim ed-<ebâbîsî e dahabir;%9 âlimden ilim &rendi. 3abas$ %nu, 5b? Hasen Ali bin Nsâ el-ayy$m, Ali binMuhammed el-Mu9rî, Ahmed bin İbrâhim elma9dîsî e D?suf bin Mu1affer el-er9ebü9ibi âlimlere de /ürü', bu âlimlerden de is/ifâde e/mesini sa&lad$. 3üyü9 hadîs âlimi5b? Muhammed ed-<imyâ/î’den iâ1e/ ald$. <edesi 7adruddîn 7üb9î e büyü9 âlimJa9$yyüddîn Ali 7üb9î’den f$9$h ilmini &rendi. Ja9$yyüddîn Ali 7üb9î’den ;%9 is/ifâde e//i.0ahi ilmini, meh?r âlim 5b? Hayyân’dan &rendi. =nun yan$nda ayr$a 9$râa/ ilmini de&rendi.
Muhammed 7üb9î bir;%9 hadîs-i erîf riâye/ e//i e 9endi ha//$ ile ya1d$. Hadîs-ierîfleri d%&ru %lara9 %9ur e na9lederdi. Kes?l-i e9remin salllahu aleyhi essellem#hadîs-i erîflerinde9i murâd e ma9s?d %lan ma’nây$ da beyân ederdi. 3u hus?s/a1aman$n$n en büyü9 âlimlerinden idi.
Ja9$yyüddîn Ali 7üb9î, %nu ;%9 seer, dindarl$&$n$, era’$n$ ü'helilerden9a;$nmas$n$# ilimde9i yü9se9li&ini ;%9 /a9dîr ederdi. Muhammed 7üb9î, âhire’de7eyfiyye Medresesi’nde müderrisli9 ya'/$. 3uradan Iam’a i//i. Ja9$yyüddîn Ali 7üb9î’dens%nra %nun yerine 9ad$l$9 a1îfesine /ayin edildi. Ayn$ 1amanda Kü9niyye Medresesi’ndemüderrisli9 ya'/$. ehebî de, 5l-Mu’em-ül-muh/ârB adl$ eserinde, Muhammed 7üb9î’ninilmini e dînimi1in emir e yasa9lar$na uymada9i ayre/ini dü.
Muhammed 7üb9î, u hadîs-i erîfi râîleriyle birli9/e 9i/ab$nda na9leder@ 7afân binAssal el-Murâdî rahme/ullahi aleyh# riâye/ eder@ 3ir 1â/, eyamberimi1e salllahualeyhi essellem#4 Dâ Kes?lallahS 3ir 9ii, bir /%'lulu&u sese, fa9a/ %nlara 9auama1sa,
bu 9ii ha99$nda ne buyurursunu1RB diye s%rdu. eyamber efendimi1 salllahu aleyhiessellem#4 “/, se#dikleri ile berâberdir.( buyurdu.
M$HAMMED ZE#ENDÎ:Hadîs e Hanefî me1hebi f$9$h âlimlerinden. İsmi, Muhammed bin D?suf bin Hasenbin Muhammed bin Mahm?d bin Hasen erendî el-Medenî’dir. Fa9ab$ Iemsüddîn’dir. 6"m. !2*# senesinde d%&du. (*( m. !"*6# y$l$nda Iîrâ1’da efa/ e//i.
ye/i/irildi. 7a&lam bir i’/i9âda, mü9emmel bir biliye sâhi' %lmas$ i;in, elden elen bü/ünih/imâm s/erildi. Fala Iahin aa’n$n yan$na erili', din e har' bilileri &re/ildi. <erinen se;me âlimlerinden h%alar /ayin edildi. 3ursa ;eresinde sana9 beyli&i erili', idâre/erübesi 9a1and$r$ld$. 7ul/an Murâd-$ Hüdâendiâr da, sul/anl$9 i;in ye/i/irilen birbey1âde %lmas$na ra&men, eliah/l$9, a&abeyi 7üleymân aa’ya erilmi/i. Her9es,Ieh1âde 7üleymân’$n bu ie daha lây$9 %ldu&u inan$ndayd$. Ieh1âde 7üleymânKumeli’de ihâd ile meul i9en, Ieh1âde Murâd da ayn$ yerlerde ihâd e/me9/eydi.A&abeyi 7üleymân’$n, (6) m. !"+# senesinde har' blesinde efa/$ ü1erine, Ieh1âdeMurâd, %rdunun 9umandas$n$ derald$. Oeliah/ eh1âdenin efa/$ ü1erine, Ieh1âde Murâd,eliah/ /ayin edildi. =rhan Gâ1i’nin (6! m. !"+# y$l$nda efa/$ ü1erine, Ieh1âde Murâd3ursa’ya dae/ edili', 7ul/an ilân edildi. 7ul/an Murâd, =smanl$ <ele/i’nin baehri3ursa’da, lü1umlu /a’yîn e irââ/larda bulundu. Ieh1âdeler mes’elesini halledi', nearadeni1 5re&lisi e An9ara’y$ fe/he//i. Fala Iahin aa’y$ il9 serdar e sadr-$ a’1amya'/$. 3ursa 9ad$s$ :andarl$ Halîl aa’y$ da ad$as9er /ayin e//i. <ele/in i;ilerinihalle//i9/en s%nra, Anad%lu’dan Kumeliye yneldi. (6! m. !"6)# senesinde :%rlu, ean,<ime/%9a, $narhisar, 3abaes9i, Fülebura1 e (62 m. !"6!# senesinde de 5dirnefe/hedildi. 3i1ans <ele/i’nin, İs/anbul’dan s%nra i9ini nemli ehri %lan 5dirne’nin fe/hi,Jür9lerin Aru'a’ya 9esin %lara9 yerlemelerini /emin e//i. Jra9ya’da s/ra/eUi9 bir me9îidebulunan 5dirne, =smanl$ <ele/i’nin Kumeli’nde9i fe/ihlerinde bir as9erî hare9â/ n%9/as$%ldu. Her e;en ün, ehrin i’mâr faaliye/leri ar/ara9 eniledi. Gümüline, a&ra, Deniee >ilibe de fe/hedildi. Kumeli’nde fe/hedilen Aru'a /%'ra9lar$na, =smanl$ is9ânsiyâse/ine Jür9-İslâm ahâlisi yerle/irildi.
=smanl$ 7ul/ân$ Murâd Hân’$n Kumeli’nde9i fe/ihleri, ba/a a'al$9 %lma9 ü1ere,H$ris/iyan Aru'a dele/lerini /elâland$rd$. a'a 3eini Vrban, ha;l$ r?hu ile 3al9anmille/lerini /ei9 edere9, =smanl$lar aleyhine i//ifâ9 9urdurdu. Ha;l$ i//ifâ9$n$ haber alan
7ul/an Murâd Hân da, yerinde e 1aman$nda /edbir alara9, ha1$rl$9lar$n$ /amamlad$.>e/ihlerin enilemesiyle as9er ih/iyâ$ ar//$&$ndan, yaya e müsellem /e9ilâ/lar$na
a1îfelendirdi. u1ey-ba/$ e'hesi 9umandanl$&$n$ da Kumeli 3eylerbeyi Fala Iahinaa’ya erdi. ara Jimur/a aa, 3i1ansl$lar’dan4 $1$la&a; Deniesi’ni, 3ularlar’dan4Danb%lu e İslimye’yi ald$. Fala Iahin aa, 7ama9a e İh/iman’a a9$n /er/îb e//i.
7ul/an Murâd Hân’$n (68 m. !"6(#’de bala//$&$ Hare9â/la 3ularlardan4 Ayd%sarinâbâ/ e Jireb%lu’yu, (6 m. !"68#’da 3i1ansl$lar’dan4 Hayrab%lu, $narhisar eOi1e’yi al$', elden ;$9m$ %lan $r99ilise’yi /e9rar fe/he//i. 3ularis/an 9ral$ Duan Iiman,
=smanl$ %rdusunun Kumeli’de bulunmas$ndan is/ifâde eden aramanl$ Alâeddîn 3ey,(88’de m. !"86# =smanl$ hududuna /aarru1 edere9, 3eyehir e haâlisini 1a'/e//i.Jeâü1ü 5dirne’de haber alan 7ul/ân Murâd’$n, e/râf$nda9ilere yle dedi&i riâye/ edilir@
Iu ahma9 1âlimin ya'/$&$na ba9$n heleS 3en din ayre/iyle Allah y%lunda bir ayl$9mesâfede 9âfirler i;ine irdim. mrümü, ee-ündü1 a1âya erdim4 ;%9 mihne/ e belâ;e9/im. Hâlbu9i, % eli' müslümanlar$ ya&malad$. 7yleyin ey â1îlerS.. 3en ihâd$ b$ra9$'
da ehl-i İslâma nas$l 9$l$; ;e9eyimRB >a9a/, ehl-i İslâm$ 9$rma9 bahas$na da %lsa, 9âfirin e9me&ine ya& süren hainli&i
e1aland$rma9 e Anad%lu’da9i di&er beylere esasl$ bir 1 da&$ erme9 ere9iy%rdu.7ul/an Murâd, Kumeli’de9i 9ue/lerin ba$nda :andarl$ Halîl Hayreddîn aa’y$ b$ra9ara9,Anad%lu’ya e;/i. $$ 3ursa’da e;irdi9/en s%nra, araman%&lu’nun ü1erine yürüdü.%nya nlerinde 9ar$s$na ;$9an araman%&lu 9ue/lerini da&$//$. Alâüddîn 3ey, %nya9alesine 9a;/$. ale muhasara ediline, Alâeddîn 3ey, 7ul/an Murâd’$n 9$1$ %lan 1eesiMele9 Hâ/un’u efâa/;i nderi' sulh is/edi. 3ilâhare =smanl$ %rduâh$na eli', 9ay$nbabas$n$n elini 'üne i /a/l$ya ba&land$. araman%&ullar$n$n da =smanl$ hâ9imiye/ini/an$mas$, ba/$da %ldu&u ibi d%&uda da 7ul/an Murâd Hân’$n nüfu1 e i’/ibar$n$ ar//$rd$.7ul/an Murâd Hân’$n e =smanl$ %rdusunun Anad%lu’da bulunmas$ndan is/ifâde eden3al9an 9ral e 'rensleri, Jür9lere 9ar$ i//ifâ9 9uru', /aarru1 'lânlar$ ya'/$lar. 3%sna
hududunda Fala Iahin aa 9umandas$nda9i a9$n$lar, 3%sna ral$ Fa1ar’$n %/u1bin 9iili9mü//efi9 9ue/lerini 9ar$lad$. (8! m. !"(8#’de l%ni9 me9iinde meydana elenmuharebede, Fala Iahin aa’n$n yirmibin 9iili9 9ue/i b%1ulara9, ;%&u ehîd %ldu.l%ni9 b%1unu, i1lie ha1$rlanma9/a %lan H$ra/, Feh, Maar e bü/ün 3al9an 9ral e'renslerini =smanl$lar aleyhine hare9e/e se9e//i. <eni1i bir 9aim e dele/ %lanOenedi9liler, =smanl$lar$ iyi /an$y$' menfaa/lendi9lerinden, her ne 9adar ha;l$ i//ifâ9$na9a/$laa9lar$n$ beyân e/milerse de, /arafs$1 9almaya meb?r %ldular. Fa1ar e Arnau/'rensi as/riy%/a’n$n nülü&ünde4 H$ra/, Feh, Maar, 3ular, 7$r' e Arnau/’lar$ni//ifâ9$n$ haber alan 7ul/an Murâd Hân, e9ar$n$ muhafa1a edere9, mua1eneli e 'lânl$bir e9ilde ha1$rl$9lar$n$ /amamlamaya balad$. 3al9an i//ifâ9$na 9ar$ Anad%lu beylerindenyard$m is/edi. İ//ifâ9a dâhil %lan 3ularlar$ büyü9 harbden ne saf d$$ e/me9 âyesiyle,Oe1îr-i a’1am :andarl$ Ali aa’y$ a1îfelendirdi. =smanl$ %rdusu, 3al9an da&lar$n$ aara94
raadi, Iumnu e 3ular 9rall$&$’n$n mer9e1i J$rn%a’y$ ald$. Ali aa, Juna b%yuis/i9âme/inde hare9â/$ deam e//irere94 Vlah ha9imiye/inde9i 7ilis/re e 0i&b%lu’yu1a'/e//i. 3ular 9ral$ Iiman, =smanl$lar ile andlamaya meb?r %ldu. 3ylee ha;l$i//ifâ9$na irmemesi /emin edildi. =smanl$ beylerinin 3al9anlarda9i ileri hare9â/$durduruldu. 7ul/an Murâd Hân, bü/ün 9ue/lerini 9umandas$nda /%'lad$. 3ularis/anhare9â/$n$ muaffa9iye/le /amamlayan Oe1îr-i a’1am Ali aa, Danb%lu’ya elen 7ul/anMurâd Hân ile rüere9, durumu ar1 e//i. <urum de&erlendirilmesi /amamlan$', har'dîân$nda sefer 9arar$ al$nara9, ri/ine hedef /ayin ediline4 =smanl$ %rdusu, 3üyü93al9an hare9â/$n$ bala//$. D%llarda, yerli ahâlinin4 mal mül9, an e $r1$na 9ar$ hi;bir/eâü1 ya'$lmadan %s%a’ya elindi. Da&ma e /ahriba/$n ya'$lmamas$, 3al9anmille/lerini, =smanl$n$n ü1el ahlâ9$na e adâle/ine hayran b$ra9/$. Qs9üb ile ri/inearas$nda9i %s%a’da, mü//efi9 ha;l$ %rdusuyla 9ar$la$' muharebe ni1âm$ al$nd$. 3us$rada 7$r' 9ral$ Fa1ar’$n el;isi eldi. Hu1?ra 9abul ediline, Fa1ar’$n a&1$ndan4 İ/e benha1$r$m. Q; aydan beri eli 9anda da %lsa üs/ümü1e elmeliydi. 5&er er ise elsinu&raal$m. 5&er elme1se, ha1$r %lsun. 3en ar$r$mSB diyere9 meydan %9udu. 7ul/anMurâd Hân da ea' eri'4 = mel’?n herif hi; mi İslâm 9$l$$ rmemi 9i, byle b%lâflar ederR İnâallah %na Jür9 erli&ini s/ereyimSB dedi. =smanl$dan el;iye 1eal%lmad$&$n$ bilen el;i, 7ul/ân’$ f9elendirme9/en ;e9inmeyere9 ede'si1li&ine deam edi',say$a üs/ünlü9lerini syleyere94 Hem de bir erimi1, bin Jür9’e den9/irSB deyine, Gâ1iHün9âr4 3re mel’?nun u&ursu1u, al;a9SB diye ba&$rd$4 5&er ihân$n as9eri si1inle %lsa,Allahü /eâlân$n inâye/i, Muhammed aleyhisselâm$n mu’i1â/$ ile ümlesinin 9an$n$ /%'ra&a9ar$', %nlar$ 9ara ibi ay$9lay$', binini bir defâda 9$rar e % mel’?n 9ral$n$n da ba$n$9eserimSB dedi.
5l;i i//i9/en s%nra, har' melisi /%'land$. 7ul/an Murâd, eelâ Gâ1i 5ren%s 3ey’e4 5ren%sS 3u 9âfir ile nie buluu' en9 e/me9 ere9/irR 3u iin asân$ 9%lay$# ne e;hile
%lurRB diye s%rdu. Gâ1i 5r%n%s 3ey4 5y Hüdâendiâr, ben 9emîn âi1# birhi1me/ini1imS 3enim fi9rim e reyim n’%laR 7üleymân’$n yan$nda 9ar$nan$n ne fi9ri %la
ha;l$ ;$9m$/$. 7ul/an Murâd, hemen harbe irime9 niye/inde idi. >a9a/, ün 9$1$n, as9ery%run, düman a1$n %ldu&undan Gâ1i 5ren%s 3ey’in /asiyesi ile bir ün is/iraha/erdi. Jahmin e//i&inden fa1la düman as9eri ile 9ar$la/$&$ i;in, bira1 endieli idi. Harbmelisini bir defâ daha /%'lad$. =&lu Ieh1âde 3âye1îd’e hi/aben, bu endiesini yle dilee/irdi@ 5y i&er 9em, bu 9âfir ile u&rama9 ha99$nda sen ne /edbir edersinR îrâ ben,bu 9âfirin le9erini bu 9adar /asaur e/me1dim, bî-9$yâsd$r. 3i1 le9erîmi1in nüne dee/u/al$m m$S D%9sa, yle r?-be-r? yü1yü1e# durual$m m$RB Ieh1âde 3âye1îd u eâb$erdi@
Hün9âr’$n fi9rine bi1im /edbirimi1 erme1. Amma, bi;âreye yle elir 9i, nie y$ld$r9âfir ile en9 ederi1. Hi; nümü1de dee /u/mad$94 imdi dahî /u/may$1. âfirin le9eri nedenli ;%9sa inâye/-i Ha9, İslâmlad$r. 5&er Ha9 /eâlâdan inâye/ %lursa, yaln$1 ben 9ulun bu9âfirin iini /amâm ederimS.. Iimdiye de9, her ende mens?r e mu1affer %ldu9.
Iimdiden er? dahî am yeme. Gene nusre/ Ha9 ani yard$m$# ile 9i, senindir. Hele ben,hi; /ei ;e9me1em. 5&er ldürürseü1 sa’îd, e&er lürseü1 ehîd %luru1SB Ayn$ 9%nudafi9ri s%rulan :andarl$1âde Ali aa4 5y saâde/ $ss$ dele/in 'âdiâh$S âfirin a1$n$;%&undan 9ay$rma9 reâ de&ildirB diye s1e balay$', a1âda a1a e ;%&a i/ibâr%lmad$&$na dâir âye/-i 9erîme e hadîs-i erîfler na9le//i9/en s%nra4 İmdi, dele/l?Hün9ârS Ga1âda hemen Ha9 /eâlâya s$&$nma9 ere9. Iü9ür Huda’ya 9i, /?l-i mrümü1demens?r e mu1affer %la eldi9. Qmiddir 9i, ene nusre/ bi1im %laS Hââ Ha9 /eâlân$n9emâl-i 9ereminden mi 9i, bu 9âfir i9liminde buna ehl-i İslâm’$ hela9 edeR..B dedi.
Gâ1i 5ren%s 3ey de, as9erin nünde dee /u/man$n mah1urlar$n$ beyân edine,7ul/an Murâd, u 9arara ard$@ es, seâb %dur 9i, eel /irenda1lar$ =9;ular$# nde/u/u', sa&a e s%la %9 ya&d$ralar. Andan â1îler dahî bir 9e1den Je9birB edi', 9üffârahüum edeler. 3u a1âda ya /ah/ %la, ya bah/ %laS Oe /?l-i mrümde buna a1âlar e//im.Gâyem, bu a1âda ehîd %lu', iyi adla âlemden ;emS Oe her dirli&in âhiri lme9%ldu9/an s%nra, ne /ei ;e9me9 ere9SB dedi.
3irli9lerin muharebe ni1âm$ da /esbi/ edildi9/en s%nra, iin erisi sabah$n hayr$nab$ra9$ld$. = ee !+ Ia’bân (! m. A&us/%s !"8#, 3erâ/ eesi idi.
>a9a/ % sa9in ya1 ününde, a9am %lu' 9aranl$9 bas$na, yle bir f$r/$na ;$9/$ 9i,%r/al$&$ /%1a dumana erdi. imse 9imseyi se;eme1 %ldu. Haa byle iderse, say$aüs/ün %lan 9âfirin iine elee9/i. 3u durum da dua e/me9/en ba9a ;âre y%9/u.
7ul/an Murâd, bu mübâre9 3erâ/ eesinde, abdes/ al$' i9i re9’a/ hae/ nama1$9$ld$. 7%nra ellerini a;$' enâb-$ Ha99a yle yalard$@ 5y ilâhîS 7eyyidîS MelâyîS 3una9ere ha1re/inde duam$ 9abul e//in. 3eni mahr?m e/medin. Gene benim duam$ 9abul eyleS3ir ya&mur eri', bu 1ül?mâ/$ e ubâr$ /%1u# defedi' âlemi n?rânî 9$l, /â 9i 9âfirle9erini muayene rü', yü1 yü1e en edelimS Dâ ilâhîS Mül9 e 9ul senindir. 7en 9imeis/ersen erirsin. 3en dahî bir nâ;i1 9ulunum. 3enim fi9rimi e esrâr$m$ sen bilirsin. Mül9
e mal benim ma9sad$m de&ildir. 3u araya 9ul 9araa i;in elmedim. Hemen hâlis emuhlîs senin r$1ân$ is/erim. Dâ KabS 3eni bu Müslümanlar’a 9urban eyleS Je9 bu
NECÎBDDÎN M'EVEKKİL:Hindis/an eliyâs$n$n büyü9lerinden. >erîdüddîn Ie9er-Gen ha1re/lerinin 9ardei e
halîfesi idi. :%9 s$9$n/$lar e riyâ1e/ler ;e9/i. âhir e bâ/$n ilimlerinde mü/ehass$s %ldu.De/mi sene insanlar$ irâd e/me9, d%&ru y%lu s/erme9le meul %ldu. :%9 s$9$n/$;e9mesine ra&men, /am bir /ee99ül sâhibi idi. De/mi sene ehirde durdu. Hi;bir yerden
maa insinden birey almad$. Hâlbu9i ;%lu9 ;%u&u ard$. Ama %nun haya/la san9i ba&$y%9/u. 3uün hani ün, bu ay hani ay, bu 'ara 9a; lirad$r bilme1di. Hirî yedini asr$ns%n yar$s$nda <ehlî’de efa/ e//i. Hâe u/büddîn 3ah/iyar â9î’nin ma9am$na iden y%lü1erinde defnedildi.
3ir bayram ünü, deriler %nun einde /%'land$lar. = ün einde hi;bir eyi y%9/u.<ama ;$9$', ibâde/le meul %ldu. albi ile de4 3yle bayram ünü e;iy%r, ;%u9lar$m$nyeme&i y%9. Misâfirler eliy%r, bir i9râm rmeden eri dnüy%rB dedi. 3u arada ih/iyârbirinin dama ;$9/$&$n$ e u bey/i %9udu&unu rdü@
Mlbime dedim, 6Cnlüm, sen /zr" 6Crdün mülbim dedi ki, eer 6Crünürse 6Crürüm.N
NECMDDÎN EL-!VÂNÎ:>$9$h e hadîs âlimi. İsmi, Hüseyn bin Ali bin 7eyyid-ül-5hl bin 5bi’l-Hüseyn bin
âs$m bin Ammâr %lu', Fa9ab$ 0emüddîn’dir. (" m. !""8# senesi 7afer ay$n$n i9inierembe ünü âhire’de efa/ e//i. Ali Meli9 /ürbesi ya9$n$na defn%lundu. Iâfiîme1hebinde idi.
0emüddîn el-Qsânî4 5b? Abdullah Muhammed bin Abdülhâl$9 bin Jarhân,Muhammed bin İbrâhim bin Abdülâhid el-Ma9disî, 5b? Abdullah Muhammed binAbdül9aî, 5bü’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Garrâfi, Hâf$1 5b? Muhammed ed-<imyâ/î eba9alar$ndan hadîs-i erîf dinledi e riâye//e bulundu. >$9$h ilmini, 5bü’l->adl Ca’fer e/-Ji1men/î’den &rendi. Jahsîlini /amamlad$9/an s%nra, âhire’de9i Hâ-ül-meli9Medresesi’nde ders %9u//u e /alebe ye/i/irdi. <i&er a9i/lerinde de, 1aman 1aman/asauf erbâb$ ile birli9/e bulundu. =nlar$n bere9e/li s%hbe/lerini dinledi.
0emüddîn el-Qsânî, her hare9e/inde İslâmiye/in emirlerine /âbi %lan, haramlardan;%9 sa9$nan bir 1â/ idi. Allahü /eâlân$n elî 9ullar$ndan %lan e Kes?lullah$n salllahu
aleyhi essellem# ahlâ9$n$, emir e yasa9lar$n$ iyi bilen e s%ranlara &re/en Ieyh 5bü’l-Abbâs e-Iâ/$r e ba9alar$yla rü/ü. =nlar$n s%hbe/lerinde bulundu.Jâeddîn 7üb9î yle anla/$r@ 0emüddîn el-Qsânî4 u1un 1aman yaln$1 9al$',
insanlarla rümedi e he' ibâde/le meul %ldu. <aha s%nra âd$ İbn-i bin/-il-5a11î’ninders erdi&i medreseye idi', %nun dersinde bulundu. =rada birisi Kes?lullah$ salllahualeyhi essellem# medh e senâ eden bir 9asîde %9udu. = 1aman 0emüddîn el-Qsânî9endisinden e;i' feryâd e//i. ad$ %nun bu hâlini iyi rmeyi'4 0e %luy%rR 0edir byleRB diye sylendi. 0emüddîn el-Qsânî %nun bu s1lerinden raha/s$1 %lu'4 3u medh esenâdan /ad$lan ey bu mudurRB deyi', % medreseden ayr$ld$.B
endisi yle anla/$r@ Allahü /eâlân$n seili 9ulu 5bü’l-Abbâs e-Iâ/$r ile bir emiy%lulu&unda idi9. Gemide bir de /üâr ard$. Diyee9 maddesi /ürüy%rdu. 5bü’l-Abbâsbeni % /üâra nderi', bir mi9/ar a1$9 yiyee9# e bir ba//aniye is/edi. Gidi'
is/edi&imde, /üâr ermedi. Je9rar is/ememi /embih e//i. 3en idi' /e9rar is/edim.Jüâr yine red eâb$ erdi. 3u hâl ü; defâ /e9rar e//i. Her ü;ünde de /üâr %lan 9ii,is/edi&imi1i ermedi. <rdünü defâs$nda 5bü’l-Abbâs e-Iâ/$r buyurdu 9i@ Gi/ % 9iiyesyle. Jam u an falan yerde9i senin mallar$n$ /a$yan emi, i;inde9i mal$yla birli9/eba/$y%r. =ndan hi;bir ey 9ur/ar$lam$yaa9. Ana9 ebinde %nse9i1 al/$n$ %lan bir 9ii9ur/ulaa9/$r. 3en idi' syledim. Ha9î9a/en buyurdu&u ibi %ldu. 5bü’l-Abbâs e-Iâ/$reliyân$n büyü&ü, duas$ ma9b?l bir 1â/ idi. İnsanlar$n s$9$n/$lar$n$ iderme9 i;in ;al$$rd$.B
NİZÂMDDÎN EVLİ"Â:Hindis/an’da ye/ien eliyâdan e :e/iyye y%lunun büyü9lerinden. İsmi, 7eyyid
Muhammed bin 7eyyid Ahmed 3uhârî %lu', la9ablar$4 Mahb?b-i ilâhî Allah’$n seilisi#,7ul/ân-ül-Meây$h e 0i1âmüddîn 5liyâ’d$r. 0i1âmüddîn 5liyâ, 6"6 m. !2"8# senesi7afer ay$n$n yirmiyedisinde 3edâyun’da d%&du. (2+ m. !"2+# senesi Kabî’ul-âh$r ay$n$n%nse9i1inde üne d%&ar9en Ha99$n rahme/ine 9au/u.
0i1âmüddîn 5liyâ’n$n babas$ 7eyyid Ahmed 3uhârî, d%&u/an elî idi. <%&ard%&ma1 elime-i ehâde/ syledi&i bildirilmi/ir. Ayn$ e9ilde, annesi 3ibi üleyha Hâ/un,
dindar bir han$md$. <âima dua e ibâde/le 1aman$n$ e;irirdi. <uas$n$n 9abul %ldu&umeh?rdur. 0i1âmüddîn 5liyâ’n$n baba /araf$ndan dedesi Hâe 7eyyid Ali 3uhârî ile anne/araf$ndan Hâe Arab 3uhârî 9arde ;%u9lar$ idi. Her i9isi de, Hindis/an’a 3uhârâ’dan7ul/an e/-Jamîs 1aman$nda hire/ e/miler, Fâh%r’da 9$sa bir müdde/ i9âme/ e//i9/ens%nra, dâimi %lara9 yerle/i9leri 3edâyun’a elmilerdi. 3ir;%9 büyü9 ulemâ e eliyâ,dâimi %lara9 bu ehre yerlemilerdi.
0i1âmüddîn 5liyâ d%&du&u 1aman, 9endisine Muhammed ismi erildi. Ieeresiyledir@ 7eyyid Muhammed bin 7eyyid Ahmed 3uhârî bin 7eyyid Ali 3uhârî bin 7eyyidAbdullah Hilmi bin 7eyyid Ali 0eheddîn bin 7eyyid Ahmed Meheddîn bin 7eyyid 5b?Abdullah bin 7eyyid Ali Asar bin 7eyyid Ca’fer-i 7ânî bin İmâm-$ Ali 0a9î bin İmâm-$Muhammed Ceâd bin İmâm-$ Ali K$1â bin İmâm-$ M?sâ â1$m bin Ca’fer-i 7âd$9 binMuhammed 3a9$r bin eynel âbidîn bin H1. Hüseyn bin H1. Ali.
0i1âmüddîn 5liyâ’n$n babas$ Hâe Ahmed 3uhârî, maneî ilimlerin yan$nda, derinbir 9elâm e f$9$h âlimi idi. Qs/ün hâlleri e /a9âs$ ile meh?rdur. 3u hus?siye/lerindend%lay$ <ehlî 7ul/ân$ G$yâsuddîn 3alban %nu 3edâyun’a ba9ad$ %lara9 /ayin e//i. HâeAhmed 3uhârî, bir süre s%nra bu a1îfesinden is/ifâ edere9, 9endini enâb-$ Ha99a e=’nun dînini yayma&a adad$. Hâe Ahmed 3uhârî, 0i1âmüddîn 5liyâ daha be ya$ndai9en, 3edâyun’da efa/ e//i e %raya defnedildi.
0i1âmüddîn 5liyâ’n$n babas$n$n efa/$ndan s%nra, %nun e&i/imi annesinin ü1erine9ald$. Anne-%&ul, ünlere hi;bir yiyee9 bulamadan ünlerini e;irme9 1%runda 9ald$lar.Diyee9 birey %lmad$&$ 1aman, annesi %na ümid erme9 i;in@ Muhammed, buün Allahü/eâlân$n misâfiriyi1B derdi. Iidde/li a;l$9 e fa9irli&in erdi&i $1d$râb$ hissedee&i yerde,0i1âmüddîn 5liyâ, byle e;en ünlerden 1e9 al$r e annesine4 Deniden ne 1amanAllahü /eâlân$n misâfiri %laa&$1B derdi.
0i1âmüddîn 5liyâ’n$n annesi 3ibi üleyha Hâ/un, dînine ba&l$ e 1e9î bir han$md$.=, %&lunun e&i/imine 1el bir ayre/ s/erdi. Annesi, 0i1âmüddîn 5liyâ’y$ 3edâyun’da,Melânâ Alâüddîn Vs?lî’nin derslerine nderdi. 0i1âmüddîn 5liyâ, ;%9 9$sa 1aman s%nra,Celâlüddîn-i Jebrî1î’nin halîfesi Ali M%lla 3ü1ür9 3üyü9# 3edây?nî’nin elinden >a1île/sar$&$n$B iydi. M%lla 3ü1ür9 %na, se;ilmi ulemâ e eliyân$n bulundu&u bir /%'lan/$dahay$r dua e//i.
Allahü /eâlân$n bir lü/fu %lara9, en; 0i1âmüddîn’in % ya/a 9albinde maneî birilerleme e yü9se9 ilimler i;in ilâhî bir 9$$l$m ard$. Gen-i Ie9er’in her /arafa yay$lanhre/ini, 5b? 3e9r aal’dan duyar duyma1, 0i1âmüddîn 5liyâ %nunla rümeye9arar erdi. 3irün hi;bir y%l ha1$rl$&$ ya'madan, Gen-i Ie9er ile rüme9 ümidiyle3edâyun’u /er9 e//i. İl9 dura&$ <ehlî %ldu. = 1amanlar <ehlî, ilim e irfan$n bei&i idi.0i1âmüddîn 5liyâ, <ehlî’ye annesi e 9$19ardeiyle ard$&$nda yirmi ya$nda idi, <ehlî7ul/ân$, 7ul/an 3alaban, 1aman$nda9i âlimlerin e eliyân$n büyü9 bir 9%ruyuusu idi.<ehlî âlimler ile ayd$nlan$y%rdu. Melânâ Iemsüddîn, <ehlî’nin büyü9 âlimlerinden idi.0i1âmüddîn 5liyâ, Melânâ Iemsüddîn’in derslerine deam edere9, ;%9 9$sa 1amandayü9se9 dereelere 9au/u. 3u arada Melânâ emâlüddîn âhid’den hadîs ilmini &rendi.
0i1âmüddîn 5liyâ, <ehlî’de i9en, Hâe 0eîbüddîn Mü/ee99il’e ;%9 ya9$n bir ede%/uruy%rdu. 3u 1â/, eliyân$n büyü9lerinden %lu', ayn$ 1amanda >erîdüddîn-i Gen-iIe9er’in 9ardei idi. 0i1âmüddîn 5liyâ, bir süre bu 1â/$n derslerine deam e//i. Gen-iIe9er’in üs/ünlü9lerini %ndan dinledi. <aha s%nra 0i1âmüddîn 5liyâ, Gen-i Ie9er ilerüme9 i;in Au1an’a i/meye 9arar erdi. = s$rada 9endisine, üs/ün as$flar$ndand%lay$ 9ad$l$9 me9ii /e9lif edildi. =, 0eîbüddîn Mü/ee99il’e dan$/$&$nda4 İnâallahü/eâlâ, si1 9ad$ %lmayaa9s$n$1, fa9a/ ba9a birey %laa9s$n$1, %nu da ben bilmiy%rumBdedi.
Gen-i Ie9er, bu bey/e ilâe/en4 Dâ 0i1âmüddînS Hindis/an’$n 9u/u'lu&ununmes’uliye/lerini dere/meyi iddî e9ilde düünüy%rdum. Allahü /eâlâ bi1e y%l s/erdi esenin eliini bana haber erdiB dedi. >erîdüddîn-i Gen-i Ie9er, 0i1âmüddîn 5liyâ’y$/alebeli&e 9abul e//i e an’aneî y%la iri bal$&$n$ %nun ba$na 9%ydu. 0i1âmüddîn5liyâ, 6+6 m. !2+8# senesi Kebî’ul-eel ay$n$n ü;üne 9adar Gen-i Ie9er’in yan$nda9ald$. Iihâbüddîn 7ühreerdî’nin ya1m$ %ldu&u Aârif-ül-me’ârîfi e 5b? Ie9?r 7ülemî’ninJemhîd adl$ eserlerini %9urdu. Fü1umlu e&i/imi rdü9/en s%nra, %na Hilâfe/nâmeB erildie <ehlî’ye i/mesi is/endi.
Gen-i Ie9er’in yan$nda i9en, derâhda bulunan bü/ün /alebelerin he'si ibi, ünlü9%lara9 erilen her a1îfeyi ya'ma9 meb?riye/inde idi. Jalebelerden Melânâ 3edreddînİshâ9, mu/fa9/a ya9$lan %dunu %rmandan e/iriy%r, Hüsâmeddîn ab?lî, su e/iri' 9a'lar$y$9$y%r, 0i1âmüddîn 5liyâ da yeme9leri 'iiriy%rdu.
>erîdüddîn-i Gen-i Ie9er, 0i1âmüddîn 5liyâ’ya <ehlî’ye ider9en i9i de&erli/asiyede bulundu@ 3irinisi4 3%r;lanma9 1%runda 9al$rsan, %nu hemen deB, i9inisi4
<âima dümanlar$n$ memnun e/meye ;al$B idi. 0i1âmüddîn 5liyâ, h%as$n$n bus1lerine haya/$ b%yuna uydu e her iinde muaffa9 %ldu.
0i1âmüddîn 5liyâ, daha s%nra Au1an’$ %n defâ daha 1iyâre/ e//i. 3u 1iyâre/lerinin
ü;ünü h%as$ haya//a i9en, yedi seferini de h%as$n$n efa/$ndan s%nra ya'/$. 3ir1iyâre/inde h%as$ Gen-i Ie9er, %nun i;in hus?sî duada bulunara9 yle dedi@ Dâ KabbîS0i1âmüddîn’in her ar1usunu 9endisine ihsân eyleSB 3u duadan s%nra, Allahü /eâlâ,0i1âmüddîn 5liyâ’n$n hi;bir is/e&ini eri ;eirmedi. H%as$ haya//a i9en ya'/$&$ s%n1iyâre/inde, h%as$ yine yle dua e//i@ Allahü /eâlâ seni mes’?d e bah/iyar eylesin. 7endallar$ e buda9lar$ ile eni bir a&a; %laa9s$n. 7$9$an insanl$9 %nun al/$nda bar$n$'hu1?r bulaa9.B Allahü /eâlâ bu duada is/enilenleri de ihsân e//i. 0i1âmüddîn 5liyâ,/a9âs$ e mer/li&i ile büyü9 bir üne 9au/u e Mahb?b-i ilâhîB Allahü /eâlân$nseilisi# la9ab$n$ 9a1and$.
0i1âmüddîn 5liyâ, h%as$n$n emri ile <ehlî’ye i//i&i 1aman, ibâde/lerini hu1?ri;inde ya'aa9 sâ9in e uyun bir yer bulamad$. :%&u 1aman <ehlî ibi ;%9 9alabal$9 birehrin ürül/üsünden 9ur/ulma9 i;in %rmana i/me9 1%runda 9ald$. = ünlerde, h%as$n$n
emri ü1erine ur’ân-$ 9erîmi e1berliy%rdu. 3ir süre s%nra, buün <ehlî’nin bir mahallesi%lan, % ün ise bir 9y %lan iyas'ur’a /a$nd$. 3urada bir müdde/ ;%9 s$9$n/$ ;e9/i. 3ir9a;ün ar9a ar9aya yiyee9 birey bulamadan a; 9al$rd$. 3ir 9eresinde, ü; ün a; 9alm$/$.<rdünü ün, bir 9ii 9a'$y$ ;al$', %na bira1 'irin;/en ya'$lan bir ;ei/ yeme9 erdi.0i1âmüddîn 5liyâ bu yeme&i yedi9/en s%nra4 3u yeme&in /ad$ % 9adar le1i1di 9i,haya/$mda byle le11e/li yeme9 yemedimB buyurdu.
3u s$9$n/$l$ ünlerde, 0i1âmüddîn 5liyâ’n$n i9i sâd$9 /alebesi 3urhânüddîn Gari' eemâlüddîn Da’9?b yan$ndan hi; ayr$lmad$. 3ir defâs$nda dr/ ün b%yuna yiyee9 bireybulamad$lar. %mulardan bir han$m, bira1 un nderdi. emâlüddîn Da’9?b %nu birmi9/ar su ile 9ar$/$r$', /%'ra9 bir 9a' i;inde f$r$na 9%ydu. = anda yanlar$na bir 1â/ eldi.=nlardan yiyee9 birey is/edi. 0i1âmüddîn 5liyâ f$r$nda9i 9ab$ ald$ e /am bir feraa/le %1â/$n yan$na 9%ydu. = 1â/, % yeme9/en bir i9i l%9ma ald$, s%nra 9ab$ al$' idde/le yere
;ar'/$ e ;$9$' i//i. Gider9en >ars;a %lara9 yle sylüy%rdu@ Ieyh >erîdüddîn Gen-iIe9er, bâ/$nî ni’me/i Ieyh 0i1âmüddîn’e ;%9 uu1 erdi.B 3uün ben de %nun fa9irli9;ana&$n$ 9$rd$m. Ar/$9 bundan s%nra %, 1âhirî e bâ/$nî sul/ân %ldu.B
3u 1â/$n s1lerinden s%nra, 0i1âmüddîn 5liyâ’n$n fa9irli&i bir anda y%9 %ldu. = ei9i /alebesinin ünlere yiyee9 bir l%9ma bulamad$9lar$ ayn$ derâhda, mu/fa9 bü/ün ün9aynama&a e hi;bir ayr$m 1e/ilmeden binlere insan %nun merd s%fras$nda d%ymayabalad$. endisi ündü1leri %ru; /u/uy%r e ;%9 sâde bir haya/ sürüy%rdu. 3ü/ün yedi&iey, ar'adan ya'$lm$ 9ü;ü9 bir 'ar;a e9me9 idi.
0asîruddîn Mahm?d, bu bere9e/li ünleri yle anla/$r@ 0i1âmüddîn 5liyâha1re/lerinin â$9lar$ndan, bir nehir ibi %nun 9a'$s$na a9an mallar, sabah/an a9ama9adar %na 1%rlu9la erilebiliy%rdu. Ha//â ba1$lar$ hediyeler erme9 i;in ya/s$ a9/indeeliy%rdu. 3unun yan$nda yard$ma muh/a; %lu', derâha elenlerin say$s$, â$9lar$n$nsay$s$n$ e;mi/i. 0i1âmüddîn 5liyâ, er;e9/e % â$9lar$n e/irdi9lerinden fa1las$n$muh/a;lara e fa9irlere da&$/$rd$. 3irün 1enin bir ah$s, % ünün ümü 'aras$ndan yü1/ane e/irdi. >a9a/ 0i1âmüddîn 5liyâ bu 'aralar$ 9abul e/medi. >a9a/ % ahs$n
0i1âmüddîn 5liyâ, $yas'ur’a il9 eldi&i 1aman, %ras$ 9ü;ü9 bir 9y idi. = e i9i/alebesi, dam$ sa1la r/ülü 9ü;ü9 bir 9ulübede 9ald$lar. Jalebeleri, h%alar$na bir derâhbina e/meyi /e9lif e//i9leri 1aman, % dâimâ bir sebeble eri ;eirdi. 3irün Amîd-ül-mül9’ün e9îli iyâüddîn, 0i1âmüddîn 5liyâ’dan bir derâh ya'ma9 i;in i1in is/edi. >a9a/0i1âmüddîn 5liyâ bu i i;in i1in ermedi. Hâe 5b? 3e9r, Hâe İ9bâl e 7eyyidMuhammed irmânî’nin /asiyeleri ü1erine, Oe9il iyâüddîn bu 9%nuda $srâr edine,0i1âmüddîn 5liyâ4 Dâ iyâüddîn, /e9lifini1i 9abul e/miy%rum. îrâ derâh$n burayaya'$lmas$nda bir s$r ard$r. 3uraya derâh$ 9im inâ ederse lee9/irB dedi. 3u s1,iyâüddîn’i /e9lifinden eri dndürmedi. 3a$n$ 0i1âmüddîn 5liyâ’n$n aya9lar$na 9%yara94
5fendimS 7i1in eref e i/ibâr$n$1$ düünüy%rum. 7i1in raha/ e iyi hâlde %lman$1, benimhaya/$mdan bile daha a1î1dirB dedi e /e9lifini büyü9 bir ;aba ile 0i1âmüddîn 5liyâ’ya9abul e//irdi. <erâh$n inâs$ /amamlan$' bi/mesine ya9$n, iyâüddîn hummaya /u/uldu.= derâha bir 9ere irmeden efa/ e//i. Haya/$n$, seili h%as$n$n e /alebelerininraha/l$&$ i;in fedâ eden Oe9il iyâüddîn rahme/le an$ld$.
0i1âmüddîn 5liyâ’n$n derâh$n$n saraya ya9$n %lmas$ndan d%lay$, saray mens?blar$,eh1âdeler, 9%mu/an e subaylar$n ;%&u 0i1âmüddîn 5liyâ’ya /alebe %ldu. =nun maneî/esiri e dînî e&i/imi al/$nda, %nlar$n ahlâ9î e i;/imaî huylar$ ;%9 de&i/i. He'si de Allahü/eâlâdan 9%r9an, yaay$$ in/i1âml$ insanlar hâline eldiler. 3ir m$9na/$s ibi e/9isi %lan bu/esirden <ehlî hal9$ da is/ifâde e//i.
3inlere insan, yaay$ /ar1lar$n$ e huylar$n$ /amamen de&i/irdiler. = blede,9umar, dedi9%du e if/ira, i;9i i;me, yalan$l$9 e /efeili9 en düü9 seiyeye indi. 3inlereinsan, nama1, %ru; e di&er ibâde/lerini /i/i1li9le ya'ar hâle eldiler. 3u hus?sla ilili%lara9, 7iyer-ül-eliyâ’n$n müellifi yle deme9/edir@ =, i;9i, sefâha/ e ünah i;inedalm$ saray er9ân$, eh1âdeler e 1eninler, 0i1âmüddîn 5liyâ’n$n maneî s1lerindene ahlâ9î derslerinden % 9adar e/9ilendiler 9i, ünah9âr hâllerini /er9 edi', yeni e/er/emi1 bir haya/a 9endilerini uydurdular. =nlar$n ;%&u, mürlerinin eri 9alan 9$sm$n$0i1âmüddîn 5liyâ’n$n hi1me/ine a9fe//iler.B
V1un bir mür yaayan 0i1âmüddîn 5liyâ, yü9selen e düen yedi <ehlî sul/ân$rdü. 3u sul/ânlardan ba1$lar$, %nun ba&l$lar$ndan idi. 3a1$s$ ise, 9$sa rülü %lu',1âlimdiler. 3unlar, 0i1âmüddîn 5liyâ’n$n misâfir'ererli&ini e hre/ini 9$s9an$y%rlard$.0i1âmüddîn 5liyâ, 9endisine ba&l$ %lanlar dâhil, hi;bir sul/ân$ 1iyâre/ i;in saraya i/medi.7ul/ânlar$ da derâh$na 9abul e/medi.
7ul/an Celâlüddîn Hilî, 0i1âmüddîn 5liyâ’n$n â$9lar$ndan idi. 7$9 s$9 0i1âmüddîn5liyâ’ya hediyeler nderirdi. 7ul/ân$n en büyü9 ar1usu, bi11a/ %nunla rüme9 idi.
>a9a/ bunu bir /ürlü baaramad$. Iâir e 0i1âmüddîn 5liyâ’n$n /alebesi 5mîr Hüsre,sarayda sul/ân$n mâiye/inde idi. 7ul/an bir defâs$nda %nun yard$m$yla 0i1âmüddîn
bile 9abul e/meyi reddedere9 ma&rur bir eda ile 9%nu/ular. Kes?l-i e9remin salllahualeyhi essellem# sahih hadîslerini 9abul e/meyen bir âlimi ne rmü, ne de duymuidim. İ;inde, byle ma&r?râne e yanl$ y%llara sürü9leyen münâ1aralar$n ya'$ld$&$ ehir,nas$l 'arla9 a1iye//e 9alabilirR =nun /u&lalar$ birün y$9$l$' birbirine ;ar'arsa amama9ere9ir. 7ul/an e %na ba&l$ âlimler, ha99$ sylemeyen 9ad$lar, bu e9ilde H1.eyamberin salllahu aleyhi essellem# hadîsine re hare9e/ e/miyee9leri ii/ildi9/en
s%nra, alelâde hal9, Allah e eyambere %lan îmânlar$n$ nas$l sa&lam bir e9ildemuhafa1a edebilirR %r9ar$m 9i, ehrin bu e9ilde9i âlim e dînî liderlerinde9i inan;n%9sanl$&$ sebebiyle, Allahü /eâlân$n e1âs$, 9$/l$9, sal$n has/al$9 e sürün e9linde buehre elebilir.B 3ir süre s%nra, <ehlî’de büyü9 bir 9$/l$9 %ldu. Ar9as$ndan, sal$n has/al$9yay$ld$. Hal9 ;%9 1%rlu9 ;e9/i. 7ul/an e yarda9;$lar$n$n he'si, bu has/al$9 e 9$/l$9/aldüler.
0i1âmüddîn 5liyâ, haya/$ b%yuna herün, h%as$n$n u emirlerine uyara9 yaad$@ !- <âima 9endini müâhede ile meul eyle. 3% 9alma9, ey/ana ;al$ma alan$ a;ar. 2-3i1im yurdumu1da %ru; /u/ma9, muaffa9iye/in yar$s$d$r. Geriye 9alan di&er yar$s$ da4nama1 9$lma9 e haa i/me ile 9a1an$l$r. "- endini e /alebeni /erbiye e/. *- 3ü/ününahlardan 9a;$n. +- 3a9alar$n$ dü1el/meden ne, müm9ün %lan bü/ün ayre/ini,9endi ha/âlar$n$ dü1el/meye sarfe/. 6- 3enden ne duymu isen, %nu ha/$rla e her /arafa
yay. (- İn1iâya ;e9ilee9sen, %nu nama1$n emâa/le 9$l$nd$&$ âmide ya'. 8- 0efsiniis/eme1 hâle e/ir. <ünyây$ y%9 e ehemmiye/si1 %lara9 düün. - H$rs/an e bü/ündünyâ ar1ular$ndan a1e;. !)- 7enin yaln$1l$&$n eya in1iân, seni Allah’a ba&l$l$9lameul e/melidir. 5&er byle bir in1iâdan e müâhedelerden y%run dümü isen, daha9ü;ü9lerini ya'. !!- 5&er nefsinle bir mes’elen %lursa, %nu uy9u ile memnun e/. !2-7ana9im elirse, ihsân e inâye/ini, /eeüh e 9eremini %nun üs/üne ya&d$r.B
0i1âmüddîn 5liyâ, %/u1 sene deaml$ müâhede ya'/$. mrü b%yuna %ru; /u//u.Günde ya9la$9 i9iyü1, ü;yü1 re9’a/ nama1 9$lard$. Herün sabah nama1$ndan s%nra,/alebelerine a’1 e nasîha//e bulunurdu. &le nama1$ndan s%nra, 9$sa bir süre sünne/%lan 9ayl?le ya'ard$. ayl?leden s%nra, i9ini defâ bir melis 9urulurdu. 3u melis/e/aliblere en nâ1i9 e ine dînî mes’eleleri a;$9lar e en sahîh dînî 9i/a'lardan na9illerya'ard$. 0i1âmüddîn 5liyâ’n$n ifâde /ar1$ ;%9 /a/l$ idi e nülleri e1bederdi. İ9indi
0i1âmüddîn 5liyâ, 9endisine dümanl$9 besleyenlere 9ar$ da ;%9 sab$rl$ idi.
İnsanlara, dümanlar$na 9ar$ sei e sab$rla muâmele e/meyi &re/iy%rdu. $yas'ur’daya$yan e sebe'si1 yere 0i1âmüddîn 5liyâ’ya 9ar$ 9in besleyen e dâimâ %na bir 1arar
Hâe’nin ba9a nemli bir ii ar. =nu bi/irmeye ;al$$y%r.B 3u ea'/an h%lanm$yansul/ân$n el;isi4 5fendimS 7i1 her9esi 9endini1 ibi ya'ma9 is/iy%rsunu1B dedi. 3ununü1erine 0i1âmüddîn 5liyâ4 7âdee benim ibi de&il, benden de iyi %lmas$n$ is/iy%rumBdiye ea' erdi. 7ul/ân bu eâb$ ii/ine, birey sylemedi e 9%nuyu 9a'a//$.
Hâe Iemsüddîn, sarayda nemli bir me9ide idi. <aha s%nra bu a1îfesinden is/ifâedere9, 0i1âmüddîn 5liyâ’n$n /alebesi %ldu. = büyü9 elînin mübâre9 s1lerini derlemea1îfesini ü1erine ald$. Hâe Iemsüddîn birün h%as$ndan, seyyahlar e misâfirler i;in bire inâ e/meye i1in is/edi. 0i1âmüddîn 5liyâ %na4 5y Melânâ IemsüddînS = i, neb$ra9/$&$n i 9adar de&ersi1dirB buyurdu.
0i1âmüddîn 5liyâ’n$n /alebeleri eras$nda, 9elâm ilminde büyü9 bir üne sâhi' âd$Mühyiddîn âânî isminde bir 1â/ ard$. 0i1âmüddîn 5liyâ, bu /alebesini de ;%9 seerdi.âd$ Mühyiddîn, Mahb?d-i İlâhî’nin /alebesi %luna, h%as$n$n hu1?runda, bir yerinelirinin 9endisine erildi&ini s/eren ferman$ y$r//$ e bir s?fî %lara9 fa9irli9 haya/$na9endini uydurdu. âd$ Mühyiddîn, maneî /erbiyesini /amamlad$9/an s%nra, 0i1âmüddîn5liyâ %na, u ya1$l$ emirle birli9/e hilâfe/ erdi@ <ünyây$ /er9 edee9sin e %na meyle/miyee9sin. 7ul/ândan herhani bir 9yün elirini eya maa 9abul e/miyee9sin. 7ana
bir misâfir eli' de, %na i9râm edee&in birey bulunmayabilir. 3u durumu Allahü /eâlân$nbir /eeühü %lara9 9abul edee9sin. Vyman$ is/edi&im bu emirlere riâye/ e//i&in /a9dîrdebenim halîfemsin.B H%as$n$n yan$ndan ayr$ld$9/an s%nra, âd$ Mühyiddîn âânî ;%9s$9$n/$l$ ünler e;irme9 1%runda 9ald$. endisi e ;%u9lar$ ünlere a; 9ald$. 3u 9/üdurumu, birisi 7ul/ân Alâüddîn’e haber erdi. 7ul/ân, bir 9yün eliri ile birli9/e,bahâ9imli&i /e9lif eden bir ferman nderdi. âd$ Mühyiddîn, bu fermân$ al$na hemenh%as$n$n hu1?runa eli', durumu bildirdi. 0i1âmüddîn 5liyâ bu duruma ü1üldü e4
ne senin a9l$na bu eldi 9i, sul/ân byle bir ferman nderdi.B dedi e bundan s%nra/eeühünü âd$ Mühyiddîn’den ;e9/i. 3ir y$l süreyle bu hâl ü1ere ya$yan âd$Mühyiddîn, daha s%nra h%as$ /araf$ndan affedilere9 /eeühe ma1hâr %ldu.
3irün bir idâreinin ei, anî bir yan$nda yan$' 9ül %ldu. 5de bulunan sal/ana/ferman$ da ele birli9/e yand$. <ehlî’ye iden bu 9imse, ;%9 büyü9 1%rlu9larla ba9a birferman ald$. >a9a/ eine dner9en, bu yeni ferman$ da 9aybe//i. 0e 9adar arad$ ise,bulamad$. 7%n deree ü1ün bir hâlde 0i1âmüddîn 5liyâ’n$n hu1?runa eldi e ferman$n
bulunmas$nda yard$m$ %lmas$ i;in %na yalard$. 0i1âmüddîn 5liyâ da %na, 3âbâ>erîdüddîn’in r?huna >â/iha %9ursan$1, Allahü /eâlâ s$9$n/$n$1$n iderilmesinde si1e yard$mederB buyurdu. = 9ii 9abul e//i e bir mi9/ar /a/l$ alma9 i;in /a/l$$ dü99ân$na irdi.<ü99ân sâhibi, /a/l$s$n$ sarma9 i;in %na bir 9â&$/ erdi. =, 9â&$d$ y$r/ma9 is/ediyse de,/a/l$$ buna mâni %ldu e %nu ylee /ürmesini is/edi. = 9ii, /a/l$y$ 0i1âmüddîn5liyâ’n$n hu1?runda a;ar9en, /a/l$y$ sard$&$ 9â&$d$n, 9aybe//i&i ferman %ldu&unu rdü.3üyü9 bir minne/ e ü9ranla 0i1âmüddîn 5liyâ’ya /ee99ür e//i e sein;le eine i//i.
Dine birün bir 1â/, 0i1âmüddîn 5liyâ’ya bir /asiye me9/?bu alma9 i;in eldi.>a9a/, %nun bunu ermeyi 9abul e/miyebilee&ini düünere9, hu1?runda düündü9lerinisylemeye esâre/ edemedi. 0i1âmüddîn 5liyâ, Allahü /eâlân$n i1ni ile %nun a9l$ndane;enleri anlad$ e %na eli sebebini s%rdu. 5sas eli sebebini sylemeye esâre/edemiyen 1â/4 5fendimS 3en si1in /alebeni1 %lma9 i;in elmi/imB dedi. 3una 9ar$l$9
0i1âmüddîn 5liyâ ülümsiyere94 annediy%rum, ar1u e//i&in ey sana ihsân edilseydi,benim /alebem %lmay$ /e9lif e/meyee9/inB buyurdu. = 1â/, %nun bu s1ü 9ar$s$ndaa9$na dndü e syledi&i yalan s1den d%lay$ ;%9 u/and$. 7%nunda4 5fendimS Ger;e&isyleme9 ere9irse, 0a?r Oâlisi i;in si1in erefli /asiye me9/?bunu1u alma9 i;inelmi/imB diyere9, eli sebebini i’/irâf e//i. 0i1âmüddîn 5liyâ, 9â/ibine, % 1â/$n /asiyesimâhiye/inde âliye bir me9/?' ya1mas$n$ syledi e ne’eli bir /ebessümle %na me9/?buerdi.
Jarih;i Muhammed âs$m’a re (*8 m. !"*(# senesinde, Güney Hindis/an’dameh?r 3ahmanî 7ul/anl$&$’n$ 9uran Alâüddîn Hasen 3ahmanî, haya/$n$n il9 y$llar$nda ;%9fa9ir idi e <ehlî’de bir 3rehmen’in hi1me/inde bulunuy%rdu. 3u 9imse birün,0i1âmüddîn 5liyâ’n$n derâh$n$n 9a'$s$nda dileni %lara9 rüldü. = s$rada i;lerindeeh1âde Muhammed Ju&la9’$n da bulundu&u bir;%9 insan, 0i1âmüddîn 5liyâ ile rüü'
yeme9lerini yemiler, derâh/an ;$9$y%rlard$. Aniden 0i1âmüddîn 5liyâ4 3ir sul/ân i//i,di&er sul/ân ise 9a'$daB dedi. =rada bulunanlar bu ifâdenin ma’nâs$n$ anlamad$lar. <ahas%nra, 0i1âmüddîn 5liyâ hi1me/;ilerinden birine, idi' 9a'$da duran bir dileniyi i;erie/irmesini emre//i. Alâüddîn Hasen i;eri eldi&inde, yiyee9lerin he'si /ü9enmi/i. =naerilebilee9, if/ar i;in ayr$lan bir e9me9/en ba9a hi;bir ey y%9/u. 3üyü9 elî, bu e9me&i'arma&$ ü1erinde bir emsiye ibi /u/ara94 3uraya ba9 HasenS 3u, u1un 1aman e ayre/s%nunda sana nasîb %laa9 sul/anl$&$n, sal/ana/ emsiyesidirB dedi. 3u hâdiseden s%nra,Hasen’in ans$ yaa yaa a;$ld$ e büyü9 elînin dedi&i ibi, (*8 m. !"*(# senesinde3ahmanî 7ul/anl$&$’n$n sul/ân$ %ldu. Ja; iyme 1aman$nda %nun il9 emri, 0i1âmüddîn5liyâ’n$n ad$na, % s$rada <e99ân’da9i halîfesi 3urhânüddîn Garîb /araf$ndan fa9irlereda&$/$lma9 ü1ere, "8 9il%rama ya9$n al/$n e (2 9il%rama ya9$n ümü erilmesiniemre/me9 %ldu.
0i1âmüddîn 5liyâ’n$n mübâre9 s1lerini ih/iâ eden be nemli eseri ard$r. 3unlar@>eâid-ül-feâd, 5fdâl-ül-feâd, Kaha/-ül-mü9âbin, 7iyer-ül-eliyâ, M$9na/$s-ül-ehda/’/$r.3unlardan >eâid-ül-feâd, Hâe Hasen 7enerî /araf$ndan ha1$rlanm$/$r. 7enerî,0i1âmüddîn 5liyâ’n$n 3edâyun’da ;%u9lu9/an ar9ada$ idi. (" ya$nda i9en, 0i1âmüddîn5liyâ /araf$ndan bu y%la ;e9ilmi/ir. 3u durum yle anla/$l$r@ 3irün 0i1âmüddîn 5liyâ,ba1$ /alebeleriyle berâber Hâe u/büddîn 3ah/iyar â9î’nin /ürbesini 1iyâre//endnüy%rlard$. D%lda ba1$ /ürbelerin yan$nda >â/iha %9uma9 ü1ere durdular. = s$rada;%u9lu9 ar9ada$ Hasen 7enerî’yi ;%9 ne’eli bir hâlde rdü. 7enerî, 0i1âmüddîn5liyâ’y$ e yan$nda9ileri rüne, u >ârisî iir /erümesini alayl$ bir e9ilde %9udu@
D$llara berâber bulundu9, fa9a/ senin s%hbe/inin bir faydas$ %lmad$. 7enin a$man benimünah9âr haya/$m$ dü1el/medi. = hâlde, benim ünah9âr haya/$m, senin a$mandan daha9ue/lidir.B 0i1âmüddîn 5liyâ ülere94 Hasen, insan$n s%hbe/inin e ar9adal$&$n$nne/ie ermesi de 1aman is/er. 7%hbe/in e/9isi, insandan insana de&iirB dedi. 3u sâde e
d%&ru s1ler, Hasen 7enerî’nin 9albine %9 ibi iledi. = ne’eli e alay$ hâli birden9ayb%ldu e ;%u9 ibi a&lamaya balad$. 3üyü9 elînin nüne ;9/ü e e;mi 9/ü
haya/$ i;in /be e//i e %nun sâd$9 bir /alebesi %ldu. ()! m. !")!# senesinden (! m.!"!# senesine 9adar h%as$ndan duydu9lar$n$ 9aydedere9 bir 9i/a' ya1d$ e bu 9i/aba>eâid-ül-feâd ismini erdi.
denir. P$9 bundan 'iman %lu', /be e/melidir. imanl$&$ 9abul edilme1 ise, i9isininaras$na hiâb r/ü, 'erde# irer. 3u hiâb$ 9ald$rma9 i;in, â$9$n /be e/mesi lâ1$md$r.Jbesi 9abul edilme1 ise, arada /efasil ay$r$$, blme# yer al$r. 3u hâlde i9en de /besi/e9rar 9abul edilme1 ise, % 1aman â$9, i/âa/ e ba&l$l$&$n$n 1e9lerinden mahr?m 9al$r ebununla berâber, ne9i ba&l$l$&$n$n bü/ün meye e faydalar$n$ da 9aybeder e bu, â$9lamau9 aras$nda u;urumlar a;ar, â$9 ü'helere düer e a9$ dümanl$&a dnüür.B
İnsan$n îmân$, dünyâya e %nun al/$nlar$na bir dee 'isli&inden fa1la de&erermedi&i e Allahü /eâlâdan ba9a hi;bir eye üenmedi&inde ana9 /amam %lur.endine Allah â$&$ diyen bir 9imse, dünyây$ seer e %nu seenlerle ar9adal$9 ya'arsa,% bir yalan$ e münâf$9/$r.B
3ir /alebe i;in, Allahü /eâlâya ba&l$l$&$n u al/$ esâs$ ard$r@ !- 0efsini yenme9 i;ininsanlardan u1a9 9almal$d$r. 2- Her 1aman /emi1 e abdes/li %lmal$d$r. "- Herün %ru;
=sman Gâ1i haya//ay9en, %&lu =rhan Gâ1i e 9umandanlar a1â a9$nlar$na deamedi', =smanl$ ara1isini deaml$ enile//iler. (2" m. !"2"#’de A9ya1$, Ayan9y, (2* m.!"2*#’de aramürsel (2+ m. !"2+#’de =rhaneli denilen A/ran%s fe/hedildi. =sman Gâ1i,(!*# y$l$ndan beri ;eresini ablu9aya al$', 9ua/ma hâlinde /u//u&u 3ursa’n$n fe/hinirme9 is/iy%rdu. =rhan Gâ1i, (26 m. 6 0isan !"26# /ârihinde 3ursa’y$ fe/hedi', =smanGâ1i’nin e müslümanlar$n ar1usunu yerine e/irdi. Gâ1ilerin a9$nlar$ ne/iesinde4 3%lu,and$ra, 5rmeni'a1ar$ e <eehisar$ fe/hedildi. 3ursa dâhil, bü/ün fe/hedilen blelerimâr %lunara9, sâhi'si1 eler â1îlere da&$/$ld$. =smanl$ /e9ilâ/ e müesseseleri 9uruldu.H$ris/iyan ahâliden =smanl$ ül9esinde %/uranlara İslâm dininin ayr-i müslimler ile alâ9al$hu9u9u /a/bi9 edilere9, erilendirildiler.
=sman Gâ1i, efa/$ndan ne4 dele/in idâresini %&lu =rhan Gâ1i’ye erdi. endisi7&ü/’/e i9âme/ e//i. Oefa/$ndan bir sene ne (2+ m. !"2+# senesinde, 9endisini 1iyâre/eden %&lu =rhan Gâ1i’ye yle nasîha/ e//i@
=&ulS ne din ilerini hereyden eel ele al$' yürü/me9 ayre/ e esâs$n$ dâimâ1nünde bulundur e bu esâs$ sa9$n ee9li&e u&ra/ma. :ün9ü, bir far1$n yerinee/irilmesini sa&lama9, din e dele/in 9ue/lenmesine sebe' %lur.
ulümden e hanisi %lursa %lsun bid’a/den, ya’nî İslâmiye/e ay9$r$ %lan eylerdens%n deree u1a9 durS 7eni 1ulüm e bid’a/e /ei9 edi' sürü9leyenleri, dele/indenu1a9la/$r 9i, byle 9imseler seni y$9$l$a sürü9leme9/edirler.
Allahü /eâlân$n r$1âs$ i;in dele/ hi1me/inde mrünü /ü9e/en sâd$9 dele/ adamlar$n$dâimâ 1e/. 3yle 9$yme/li 9imselerin efa/$ndan s%nra, aile efrâd$n$ 9%ru, ih/iyâ;l$%lanlar$n da ih/iyâ;lar$n$ 9ar$la, /eb’andan hi; 9imsenin mal$na-mül9üne d%9unma. Ha9sâhi'lerine ha9lar$n$ er. Fây$9 %lanlara ihsân e i9râmlarda bulun e ailelerini de 1e/.1elli9le, dele/in r?hu mesabesinde %lan e en büyü9 dayana&$ bulunan as9er /aifesiniü1ele idâre edi' raha/lar$n$ /emin eyle.
<ele/in bedeninde 9ue/ mesabesinde %lan ha9î9î âlimleri e fa1île/ sâhi'lerini,edîb e ya1arlar$, san’a/ erbâb$n$ 1e/i' 9%ru. =nlara hürme/, i9râm e ihsânda bulun.3ir ül9ede, %lun bir âlimin, bir ârifin, bir elînin bulundu&unu duyarsan, uyun e lây$9bir us?l e ifâde ile %nu memle9e/e e/ir/. =nlara her /ürlü im9ân$ /an$yara9 ül9eneyerle/ir 9i, hü9üme/in süresine âlim e ârifler, bilinler, memle9e/inde ;%&als$n. <in edele/ ileri ni1âma %/uru' ilerlesin.
7a9$n, %rduya e 1eninli&e ma&rur %lma. Ha9î9î âlim e âriflere, bilinlere hürme/edi', saray$nda %nlara yer er. 3enim hâlimden ibre/ al 9i, 1ay$f, ü;sü1 bir 9ar$na misâli,hi; lây$9 %lmad$&$m hâlde buraya eldim e Allahü /eâlân$n nie nie ihsânlar$na einâye/lerine 9au/um. 7en de benim uydu&um e uyulad$&$m ni1âm$ uyula.Muhammed aleyhisselâm$n dînini, bu yüe dinin mens?'lar$n$ e i/aa/ eden di&er /eb’an$himâye eyleS Allahü /eâlân$n ha99$n$ e 9ullar$n$n hu9u9unu 1e/. <înimi1in /ayin e//i&i3ey/-ül-mâl’de9i elirin ile 9anâa/ eyleS <ele/in 1arurî ih/iyâ;lar$ d$$nda sarfiya//abulunma9/an s%n deree sa9$nS 7enden s%nra elee9lere de ayn$ nasîha/lerde bulun eiyie /embih eyle. <âima adâle/ e insaf ü1ere bulun. ulme meydan erme. Herhani birie balayaa&$n 1aman, Allahü /eâlân$n yard$m$na s$&$n. Jeb’an$ dümanlar$n e1âlimlerin sald$r$lar$ndan 9%ru. Ha9s$1 %lara9 hi; 9imseye muâmelede bulunmaS <âimahal9$n$ h%nu/ edee9 eyleri aray$', ya'$lmas$n$ sa&la. =nlar$n nlünü 9a1anma&$,
bunun deam$n$ e ar/mas$n$ büyü9 ni’me/ bilS Jeb’an$n sana %lan üenininsars$lmamas$na s%n deree di99a/ eyle.B =sman Gâ1i’nin has/al$&$, 3ursa’n$n fe/hinden s%nra ar//$. H%as$ Ieyh 5debâlî e
han$m$ 3âlâ Hâ/un’un efa/$yla has/al$&$ daha da idde/lendi. Oefa/ edee&i 1aman, %&lu=rhan 3ey’e ya'/$&$ as$yye/namesi, =sman Gâ1i’nin İslâmiye/e %lan sei e say$s$n$,Jür9 mille/inin raha/ e hu1?runu ne 9adar ;%9 düündü&ünü e insan ha9lar$na %lannülden ba&l$l$&$n$ a;$9;a s/erme9/edir. = as$yye/name yledir@
P9$be/-i 9âr budur her9ese, bâd-i fenâ 'îr e iâna ese.A1mi-be9â eylersem ben bu dem, dele/-ü i9bâl ile %l muh/eremS:ün9i, senin ibi halef 9%ymuam, r$hle/ edersem bu ihândan ne am.Fî9 as$yye/ ederim ? 9$lS Gayr-$ âm-$ denî ferâm? 9$lS<ilerim ey sâhib-i i9bâl âhS İ/meyesin ânib-i 1ulme niâhSAdl ile bu âlemi âbâd 9$lS Kesm-i ihâd ile beni ad 9$lSKâh-$ ihâd i;re edi' i/ihâd, memle9e/-i K?mda 9$l adl-ü dâdS5yle ri’âye/ ulemâya /emam. Jâ 9i bula, emr-i erî’a/ ni1âmSHer nerede iidesin ehl-i ilim. Gs/er %na ra&be/-i i9bâl e hilmSAs9er e mal ile ur?r eylemeS Ier-i erîf ehlini dur eylemeSIer’dir mâyei âhî e besS Ier’a muhâlif ie e/me heesSMa/lab$m$1 dîn-i Hudâd$r bi1imS Mesle&imi1 râh-$ Hudâd$r bi1im.D%9sa, 9uru mihne/ e aa de&il, âh-$ ihân %lma&a da’â de&ilS0usre/-i din %ldu ;ü ma9sad bana, ma9sad$ma 9asd yara$r sanaSPleme in’âm$n$ âm ide-r, Memle9e/ emrini /emâm ide-rSH$f1-$ re’âyâya ;al$ r?1-ü ebS Jâ 9i 9arin %la sana lu/f-i KabS
=sman Gâ1i, sâlih bir müslüman %lu', İslâm ahlâ9$n$n iyi e ü1el as$flar$nasâhi'/i. A1 say$da9i aire/ 9ue/leriyle, 3i1ans %rdusunu e /e9furlar$n$ üs/ üs/e ma&lu'
edi', 1aferler 9a1anan üs/ün bir 9umandand$. <r/yü1 ;ad$rla, dünyân$n en u1un mürlühânedan$n$ e en büyü9 dele/lerinden birini 9urdu. =sman Gâ1i, 9urdu&u hânedanla4 ü;9$/’a, yedi i9lim, her ;ei/4 $r9, dil, din, me1heb, fi9ir, 9ül/ür e medeniye//e9i insan$bünyesinde =smanl$B ad$ al/$nda /%'layan, ur’ân-$ 9erîm, hadîs-i erîf e İslâmâlimlerine &ülen maneî hi1me/lerin mîrâs;$s$ bir idâreili9 asf$n$n hirî se9i1inias$rdan, hirî %ndrdünü asra 9adar nesilden nesile in/i9âlisidir. =smanl$ <ele/i, dînîmes’elelerini, 9uruluundan i/ibâren Hanefî me1hebi hü9ümlerine halle//i. a1amer9e1lerine, ehirlere /ayin edilen 9ad$lar, Hanefî me1hebine re 9arar erirlerdi.=sman Gâ1i 1aman$nda as9erî /e9ilâ/ =&u1 /resine re %lu', aire/ 9ue/lerinedayan$y%rdu.
Jarih;ilerin =sman Gâ1i e 9urdu&u dele/ ha99$nda9i %r/a9 fi9irleri yle1e/lenebilir@
Jür9 e İslâm /ârihinin en muh/eem deri =smanl$lar$n eseridir. =nlar, millî eİslâmî mef9?relerinin dâhiyane /er9ibi, siyâsî is/i9râr e s%syal adâle/leri sayesinde ü;9$/’an$n %r/as$nda e A9deni1 ha1as$nda, beer /ârihinde ni1âm-$ âlem da’âs$n$n en9udre/li /emsilileri %lmulard$r.
=smanl$ Hânedan$, dünyâda hi;bir aileye nasîb %lmayan büyü9 e dahî 'âdiâhlar$bir biri ard$ndan ye/i/irme9le, bu dele/e yaln$1 en büyü9 haya/iye/i bahe/medi4 %nu,millî, İslâmî e insanî idealler ;er;eesinde mille/in 9albini 9a1anara9 ihân hâ9imiye/idüünesinin de en sa&lam bir /e9ilâ/$ hâline e/irdi. İslâm dîninin, beeriye/i saâde/e,adâle/e e insanl$&a eri/irme9 i;in ilân e//i&i yü9se9 esaslar e dünyâ ni1âm$ mef9?resi,5shâb-$ 9irâmdan s%nra en ileri dereesine =smanl$ derinde ulam$/$r.
=smanl$ <ele/i, 9aimler, dinler e me1hebler aras$nda sa&lam bir ahen9, hal99i/leleri aras$nda hi;bir far9 e /e1ada müsâade e/meme9le, dünyâ /ârihinde mille/leraras$en 9udre/li e ihanüm?l bir siyâsî arl$9 /e9il e//i. =smanl$ <ele/i e sul/anlar$n$n
da’âlar$ da, 9endi /a’birleri ile 0i1âm-$ âlemB ü1erinde /%'lan$y%r, 9%a dele/in hi9me/-iü?du e ihâd$ da, bu millî, İslâmî e insanî esaslara ba&l$ bulunan bir ihân hâ9imiye/i
düünesine dayan$y%rdu. 3u düüne, er;e9/en Jür9-İslâm /ârihinde en yü9se9dereesini bulmu e müs/esnâ bir 9udre/ 9a1anm$/$. 3u büyü9 siyâsî arl$9, es9i e yenidele/lerden far9l$ %lara9, ne d$/a is/ilâ /ehdi/lerine e ne de i;eride ;ei/li $r9, din,me1heb mens?'lar$ e ru'lar$n hu1?rsu1lu9 endielerine ma’r?1 bulunmuy%rdu.