-
ARRIANUSUN SKENDERDEN SONRAK OLAYLAR ADLI ESER
- HISTORIA SUCCESSORUM ALEXANDRI
SEVG SARIKAYA
Lucius Flavius Arrianus, M.S. 86 ylnda Bithynia Eyaletinin
bakenti Nikomedeiada (zmit) dnyaya gelmitir1. Arrianus, Bithynia
eyalet aristokrasisini oluturan varsl ailelerden birine men-suptu.
Flavius nomen gentiliciumundan da anlald zere ailesine Roma
vatandal Flaviuslar Dneminde ihsan edilmitir. Arrianus hayat yksnn
garip benzerliiyle kendisini zdele-tirdii Gryllosun olu Ksenophonu
stereotip almasndan olsa gerek2, eserlerinde okuyucusuna kendini
Gen/Yeni Ksenophon (= Ksenophonta neon [ ]) adyla takdim etmitir3.
Photiosun (FGrHist II B 156 T 2 Arrianos= Phot. Bib. 58. 17a25)
anlatsndan Gen/Yeni Kse-nophonun yan sra, filozof ve Epiktetosun
rencisi unvanlarn kulland bilinmektedir. Akmesi (olgunluk a)
Hadrianus, Antoninus Pius ve Marcus Antoninus dnemlerine tekabl
eder4. Ei-timin ekiciliine kaplan Arrianus ocukluk ve ilk genlik
yllarn Nikomedeiada geirmitir5. Bu srada krsal kesimde avclk ve
sava stratejileri zerine talim alm; bu hususta kendini gelitirmeye
almtr6. Yksekrenimini M.S. I. yzyln sonlarnda ya da M.S. II. yzyln
balarnda Kuzey-bat Hellastaki Nikopoliste Stoac Epiktetosun
okulunda tamamlamtr7. Lucianus (Alex. II. 11-13), Arrianusun kiisel
geliimine verdii nemi, Romallar nezdinde saygn biri olan,
Epiktetosun
Ar. Gr., Akdeniz niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Eskia Dilleri
ve Kltrleri Blm, Antalya. [email protected] 1 FGrHist II
B 156 T 1-4 Arrianos=Suda 3868 s.v. ; Phot. Bib. 58. 17a25; Steph.
Byz.
Ethnika s.v. =Nikomedeia. 2 Ksenophonun Sparta Kral Agesilaosla
vakf olduu benzer bir dostluu Arrianus, mparator Hadrianusla
kurmutur. Ksenophonun Sokratesin, Arrianusun ise Epiktetosun
rencisi olmasnn yan sra her iki ya-zarn hem tarihi, hem komutan hem
de avcla zel ilgilerinden dolay Arrianus kendisine Ksenophonu rol
model alm grnr. Photios (FGrHist II B 156 T 2 Arrianos= Phot. Bib.
58. 17a25) Arrianusun hocas Epiktetosun nutuk ve konumalarnn
derlemesi Diatribai ve Enkheiridion kitaplaryla Ksenophonun hocas
Sokrates adna kaleme ald eserleri arasndaki tipik benzerliini
vurgulamak amacyla Arrianusu Kseno-phonun taklitisi ( ) eklinde
zikreder. Ayn ekilde skenderin Anabasisi adl almasn Ksenophonun nl
yapt Kyrosun Eitiminden (= Kyrou Paideias [ ]) esinlendii
dnlmektedir. Konuya ilikin olarak ayrca bk. Stadter 1967, 156 vdd.;
Bosworth 20002, 26.
3 Arr. cyneg. I. 4; III. 5; V. 6; XVI. 7; XXI. 2; XXII. 1; XIV.
2; XV. 4; XXX. 2; periplus I. 1; XII. 5; XV. 1; Suda 3868 s.v. . W.
Ameling (1984, 119-122) Arrianusa Gen/Yeni Ksenophon unvannn
verilme-sinde, hocas Epiktetosun M.S. yak. 131 ylnda lmnden sonra
yaymlad ve Epiktetosun konumalarn ieren Diatribai balkl yaptnn
etkili olduunu iddia eder.
4 FGrHist II B 156 T 2 Arrianos=Phot. Bib. 58. 17a25; ayrca bk.
Suda 3868 s.v. . 5 FGrHist II B 156 T 4 Arrianos=Phot. Bib. 93.
73a35. 6 Syme 1982, 181; Bosworth 20002, 17. 7 Epiktetos M.S. 55
ylnda bir kle olu olarak Phrygiadaki Hierapoliste dnyaya geldi.
mparator Neroya
yazmanlk yapan, sonradan kendisini azat eden Epaphroditosun
klesi oldu. C. Musonius Rufustan dersler ald. Domitianus btn
filozoflar Romadan srgn edince (Suet. Dom. X.), Nikopolise gelip
burada felsefe dersleri vermeye balad.
CEDRUSThe Journal of MCRI
cedrus.akdeniz.edu.trCedrus I (2013) 329-345DOI:
10.13113/CEDRUS/20131693
-
Lucius Flavius ARRIANUS 330
rencisi Arrianus btn hayatn eitime adayarak idame etti szleriyle
dile getirir. Arrianus, Epik-tetostan zel dersler alm ve yaam
boyunca hocasnn retilerinin tesiri altnda kalmtr8. Gele-cein Roma
imparatoru Hadrianus ile olaslkla bu srada tanmtr (Hist. Aug. Vit.
Hadr. XVI. 10). Arrianusun Hadrianusla dostluk balar ise, yakn
arkada M.S. 110 yl consul suffectusu Gaius Avidius Nigrinus9
vastasyla gelimi olmaldr. M.S. yak. 111-114 yllar arasnda C.
Avidius Nigrinus Akhaia Eyaleti valisi iken Arrianus onun danmanln
(consilium) icra etmitir10. Tak-riben ayn zaman diliminde, M.S. 112
ylnda, Hadrianus da Atinada arkhonluk yetkisini yerine getirirken
Arrianusla devam eden grmeleri dostluklarn daha da ilerletmi
olmaldr.
Arrianus ald yksek eitimin yan sra bilgisinin ve zekasnn
enginlii sayesinde toplumda byk saygnlk kazanm ve eitli kamu
grevleri icra etmitir. stlendii btn grevlerde gzle grlr baars
sayesinde legatuslua kadar ykselmi ve hatr saylr bir yetkinlik
kazanmtr. Arrianus cursus honorumuna (kariyer) ilk adm anavatan
Nikomedeiada Demeter ile Korenin yerel rahipliini yapmakla atm olsa
gerektir11. Mesleki yaamyla yaznsal servenini e gdml yrten
Arrianusun arta kalan zamannda Bithyniaka (Bithynia Tarihi) eserini
bu srada kaleme alm olmas ihtimal dahilindedir12. Antik kaynaklarn
yan sra epigrafik belgeler vastasyla da Arrianusa ilikin nemli
bilgilere ulamak mmkndr. Bu belgelerde Arrianusun unvanlar, edindii
vasflar ve mesleki kariyeriyle ilintili verilere rastlanmaktadr.
Atinada bulunan bir yazt vastasyla Lucius praenomenni
belgelenmektedir13. Romann Baetica Eyaletindeki Corduba ken-tinde
Arrianusa ait olduu dnlen ve Artemise ithafen kaleme alnm bir iir
ele gemitir14. Bu metin sayesinde Arrianusun proconsul (= ) grevini
icra ettii bilinmektedir. M.S. 129-130 yllar arasndaki mesleki
kariyerine dair net veriler yoktur. Muhtemelen Severusla birlikte
M.S. 129 yl consul seilmitir15. Bir yl Romada bu grevi icra
ettikten sonra M.S. 131/132 ylnda Kappadokia Eyaletine vali
(Legatus Augusti pro praetore = ) olarak atanmtr16. Korinthosta
kefedilen fragman halindeki yaztta Kappadokiann legatusu ve filozof
eklinde anlmaktadr17. Bu resmi vazifeye balamadan nce,
Karadenizdeki garnizonlar denetle-
8 Arr. Epikt. I. 1-8; FGrHist II B 156 T 1-4 Arrianos=Suda 3868
s.v. ; Phot. Bib. 58.
17a25. Hocas ve ald felsefe derslerinin esiniyle Dion ve
Timoleonun monografilerini bu esnada kaleme alarak
yazn servenine atlmas mmkndr. A. B. Bosworta (1972, 184 vd.)
gre, Arrianus bu almalarnn ardn-dan takriben M.S. 115 ylndan sonra
skenderin Anabasisi, sonrasnda Bithyniaka yaptlarn okuyucusuyla
buluturmutur.
9 C. Avidius Nigrinus iin ayrca bk. PIR2 A 1407. 10 Syll3 827;
PIR2 F 219; ayrca bk. Rmy 1989, 214 no 4; Arslan 2005, viii-ix. 11
FGrHist II B 156 T 4 Arrianos=Phot. Bib. 93. 73a 35; ayrca bk.
Bosworth 1972, 184. Ayn ekilde Nikomediada agoranomos, agonothetes
makamnn arkhonluu gibi yerel idari misyonlar da st-
lenmi olmaldr (Arr. Anab. I. 12. 5; ayrca bk. Ameling 1984, 130
dn. 58; Bosworth 20002, 17 dn. 3). 12 Syme 1982, 184. 13 TAM IV. 1.
41 A str. 2; ayrca bk. SEG XXX 159; XXXI 174: () v.d. 14 AE 1974:
370; SEG XXVI 1215; ayrca bk. Marcovich 1973, 207-209; Syme 1982,
182 vd.; Rmy 1989, 214 no 6;
Arslan 2005, ix dn. 7. 15 CIL XV 244: Paed(ucae) Lup(uli) Severo
| et Arriano co(n)s(ulibus). Ayrca bk. Rmy 1989, 214 no 7. 16 IGR
III 111; AE 1991: 1481; PIR2 F 219: . | | v.d.
Ayrca bk. Cass. Dio LXIX. 15; Schwartz 1895, col. 1230; Syme
1982, 200 dn. 109; Rmy 1989, 214 no 10-11; Arslan 2005, ix-x.
17 AE 1968: 473.
-
skenderden Sonraki Olaylar - Historia Successorum Alexandri
331
mek amacyla Karadenize yelken amtr. Bu esnada Arrianus,
Hadrianusa grd ve denetledii blgelerin tasavvurunu, gerekletirdii
edimleri betimleyip izah ettii bir seyir defteri ya da dosta bir
mektup18 diye nitelendirilebilecek Karadeniz Seyahati (Periplus
Ponti Euxini) adl eseri kaleme almtr19.
M.S. 134 ylnda Kazakistan steplerinin ykselen gc Alan/Massagetai
kavmine kar Satalada (Sadak) konulanm legio XV Apollinaris ile
Melitenedeki (Malatya) legio XII Fulminatann ba-nda sefere kmtr20.
Zira Alanlar Albania ve Media teritoryumunu yamalayp viran ettikten
sonra, aknlarnn ynn Armenia ve Kappadokiaya evirmilerdir21. Vuku
bulan bir dizi savan ardndan, dmana bir daha Anadolu ilerinde
tehlike tekil etmeye cret edemeyecek kadar ar malubiyetler
tattrmtr22. Bu seferin ansna Alan Tarihi (Alanike []) kitabn
derlemi-tir23. Takriben yedi yl sren Kappadokia valiliini M.S.
136/137 ylnda tamamlamtr. Akabinde Atinaya yerlemitir. Saygn evresi
ve kariyeri sayesinde edindii engin deneyimlerden yararlan-mak
isteyen Atinallar tarafndan M.S. 145/146 ylnda kentin en nemli ve
yla adn veren eponymos memuriyetlerinden arkhonluk24; M.S.
165/166-167/168 ile M.S. 169/170-174/175 ylla-rnda prytanlk makamn
stlenmitir25. Atinada kamu grevleriyle ezamanl yrtt Kynege-tikos
almas gibi eserlerinden bir ksmn derleyip yazn hayatna
kazandrmtr26. Kamu grevle-rinden tr kendisine Atina vatandalk hakk
bahedilmitir. Hatta Atinallar tarafndan heykeli dikilmek suretiyle
ayrca onurlandrlmtr27.
Kamusal ve zel yaamnda trl sekin rtbelerle bezenmi uzun soluklu
mesleki yaamnn yannda Arrianus birok kitaba imzasn atm retken
yazarlardan biridir. Cursus honorumun eitli basamaklarnda yrtt
grevler sayesinde tanklk ettii ve bazen de seyrine yn verdii nemli
olaylarn imgesel betimlemesinin yan sra; yerel ve blgesel
tarihyazmnda Anadolu ile Akdeniz Havzasnn (Roma) tarihsel seyrini
bir btn olarak ele alp eserlerine ilemesini bilmitir. Yazarn asl
ilgi odan Hellenistik Dnem, zellikle skender oluturmaktadr.
Arrianusun eserleri hayat, kiilii ve edebiyat anlay hakknda
bilgiler aktarrken, ann Romasnn damgasn
18 Arrianusun bu eseri bir bakma M.S. 111-113 yllar Pontus et
Bithynia valisi Pliniusun mparator Traianusla
(M.S. 99-117) karlkl yazmalarna benzemektedir (Arslan 2005, x).
19 eviri ve yorum iin bk. Arslan 2005, 1-169; daha detayl bilgi iin
ayrca bk. Arslan Demirta 2012, 89 vdd. 20 FGrHist II B 156 T 2; 5
Arrianos=Phot. Bib. 58. 17a25. 21 Cass. Dio LXIX. 15; Zonar. epit.
hist. XI. 23-24. 22 Themistios (Orat. XII. str. 451-452; XVII.
215a; 262)de Alanlarn aknlarna kar Arrianusun, Marcus
Aureliusun stoa hocas Q. Iunius Rusticusla (Them. Orat. XIII.
str. 212; PIR2 I 814) birlikte Kaspia Kaplarn ap Alanlar ele
geirdiklerini dile getirir. Baarlarndan tr consul ordinariuslukla
onurlandrlrlar. Ancak sadece Q. Iunius Rusticusa consul ordinarius
mertebesi ihsan edilmi olabilir. Zira Arrianusun bu srada
Kappadokia legatus Augusti pro praetore grevini icra ettii
bilinmektedir. Konuya ilikin olarak ayrca bk. Bosworth 1972, 165;
Rmy 1989, 216; Penella 2000, 215 dn. 12.
23 FGrHist II B 156 T 2 Arrianos=Phot. Bib. 58. 17a25. 24 IG II2
2055; III 1116=FGrHist II B 156 T 6 Arrianos: [ ] v.d. Fragman
olmakla birlikte olaslkla Arrianus ve onun arkhonluk mevkisiyle
ilintili IG II2 2152=SEG XXVI 171; XXVIII 195 yaztlarna da
baknz.
25 IG III 1029; 1032=FGrHist II B 156 T 6 Arrianos. 26 Schwartz
1895, col. 1230-1236; Bosworth 1972, 163; 185; 20002, 24. 27 SEG
XXX 159; XXXI 174: [ ]| [ |. [Paiania phylesin-
den] consul ve stoac filozof Lucius Flavius Arrianusu v.d.
(onurlandrd). Ayrca bk. Bosworth 1972, 169 dn. 4; Arslan 2005, xi
dn. 14.
-
Lucius Flavius ARRIANUS 332
tayan siyasal, sosyal, ekonomik ve kltrel gelimelerden izler
tamaktadr. Photios (FGrHist II B 156 T 2 Arrianos= Phot. Bib. 58.
17a25)de Arrianusun nem derecesine gre skenderin Anaba-sisi;
Parthia; Bithynia ve Alan Tarihi adl yaptlarn sralamaktadr.
Arrianusun bilinen balca eserleri unlardr:
=Arriani Periplus Ponti Euxini (Karadeniz Seyahati): M.S.
131/132 ylnda kaleme alnan28 bu yapt Arrianusun Karadeniz yolculuu
esnasnda mparator Hadrianusa iletmek amacyla, grdklerini etraflca
ve askeri bir rapor tarznda kaleme ald seyir defteriydi29. Biemi
bakmndan ayn zamanda bir tr mektup nitelii de tar. Eserinde tipik
bir corafyac gibi, gezdii blgelerin kltrel corafyasna; topografya
ve hidrografyasna ilikin gzlemlerini aktarr. Arrianus anlatsnda asl
misyonunu aa vurur: Eskiden imparatorlua vergi vermekle mkellef,
boyunduruk altndaki sava kavimlerden nceden olduu gibi vergi tahsil
etmek; haydutluk/ korsanlk faaliyetlerine son verip imparatorluk
huzurunu salamak (periplus XI. 2); Hadrianusun, Kimmeria Bosporosa
sefer yapt takdirde, deniz yolculuu esnasnda karlalabilecek
problem-leri nceden kestirip tedbir almas ve en akll stratejileri
uygulanmasna vesile olmak (periplus XVII. 3)30.
/ =Acies contra Alanos (Alan Tarihi/Alanlara Kar Sava Dzeni)31:
Kappadokia valilik grevi esnasnda gebe Alanlarn yama saldrlarndan
nasibini alan eyaletini, yetkisindeki legiolar ve yardmc
kuvvetlerle savunma amal bir dizi savaa girimitir. Sava taktik ve
stratejisiyle ilintili edindii deneyimi sonraki Roma idarecilerine
prototip ve rehber tekil etmesi amacyla kaleme ald yar edebi bir
almadr. Eserinde dmann ar svari birlii karsnda kulland sava yntemi,
Roma legiolarnn yry ve dzenlerine ilikin yararl veriler
aktar-maktadr32. Bu eser, askeri politik-stratejisi zerine ilk
deneme yazs ve Taktike eserine nhazrlk almasdr33. Gnmze fragman
halinde koruna gelen bu kitab Arrianus olaslkla mparator Hadrianusa
ithaf etmitir34.
=Ars Tactica (Manevra/Strateji Sanat): M.S. 136/137 ylnda35
Hellen, Hellenistik ve Roma dnemlerine damgasn vurmu eitli ordularn
ustaca uygulad sava manevralar, taktikleriyle ilintili sekiz blmden
oluan bir elkitabdr36. Eser iki ksmdan meydana gelmektedir. lk
blmde Hellenistik Dnemde anlmaya deer svari ve piyade ordularnn
baarlarnn nedenleri, sava dzeni, saldr-savunma kollar, tehizatlar
gibi zelliklerine deinmektedir (tact. 1-32). kinci ksmda ise, Roma
svarisi hakknda, bazen Hellenistik Dnemle kyaslayarak bilgiler
28 Arrianusun periplus ponti euxinini (XVII. 3) eserinde
Karadeniz Seyahatinin Dioskourias/Sebastopolis
(Sukhumi) evresinde Kimmeria Bosporos (Krm) Kral Titus Iulius
II. Kotysn lm haberinin kendisine ulat aktarm kitabn
tarihlendirilmesinde temel veridir. Zira Kotys M.S. 123/124-131/132
yllar arasnda hkm srmtr (PIR2 I 276; Bosworth 1977, 219 dn. 6;
Arslan 2005, 131 vd.).
29 Eserin eviri ve yorumu iin bk. Arslan 2005, 1-169. 30 Arslan
Demirta 2012, 89 vdd. 31 FGrHist II B 156 T 4; F 12-13 Arrianos. 32
Bosworth 1977, 217 vdd.; Stadter 1978, 119. 33 Arrianus Taktika
(32. 3) adl eserinin ilgili ksmnda nceki yaptna atfta bulunarak
bizzat imparator iin
(Hadrianus) kaleme ald bir risalede piyade talimlerini izah
ettiini dillendirir. 34 Arr. tact. 44. 3; Stadter 1978, 119. 35
Arrianus (tact. 44. 3)de eserinin ilgili ksmnda Hadrianusun
hkmdarlnn yirminci ylndan bahseder. Bu
da M.S. 136/137 ylna tekabl etmektedir (Stadter 1978, 118). 36
Konuya ilikin daha detayl bilgi iin bk. Stadter 1978, 117-128.
-
skenderden Sonraki Olaylar - Historia Successorum Alexandri
333
aktarmaktadr (tact. 33-44). =Cynegeticus (Avclk zerine):
Arrianus bu eserinin temel rgsn aka Kse-
nophonun Kynegetikos kitabndan yknerek (mimesis) oluturmutur.
(Timoleonla lintili Olaylar); (Dionla ilintili Olaylar):
Photios (FGrHist II B 156 T 4 Arrianos= Phot. Bib. 93. 73a35)
Arrianusun Bithynika eserinden ksa bilgiler aktarrken yazarn bu iki
biyografik almasna atfta bulunmaktadr. Photiosun dne-minde bu
yaptlarn yitik olmas olasdr37. Photiosun syleminden anlald zere,
Sicilyadaki Syrakusai ile btn Sicilyay II. Dionysiosun iktidarn
devirip tiranlktan kurtaran Korinthoslu amiral Timoleonun askeri
kariyeri38 ve Syrakusail Dionun edimlerinin ansna kaleme alnm
monografik almalardan ibarettir.
=Alexandri Anabasis (skenderin Anabasisi): Yazarn bu yapt,
skenderin hayatn; Pers Savalarn (Granikos, Issos, Msrn lhak,
Gaugamela Sava), aka-bindeki seferlerle (Persisin Ele Geirilii,
Kuzeydou Snrnn Fethi, Hindistan Seferi, Hydaspes arpmas, Gedrosia
lnde ilerleyi) artan erk ve gnenci, onun deiken talihini,
karakteristik zelliklerini betimledii ve yazarlk kariyerinin doruk
noktasna ulat ba eseriydi. skenderin Anabasisi gnmze kadar ulaan
yedi kitaplk bir monografidir.
=Historia Indica (Hindistan Tarihi): Indike, skenderin Anabasis
eserinin bir tr tamamlaycsdr (bir bakma appendixidir). Arrianusun
Ion lehesinde (Phot. Bib. 91. 68b) kaleme ald bu almasna Hindistan
zerine bir komposizyon betisi denebilir (Ind. V. 6. 8; VI. 16. 5).
Hindistann teritoryumuna; evresinde ikamet eden kabilelere;
yerleimlere; yrenin tarihi corafyasna; garipsedii flora ve faunasna
deinmektedir (Ind. V. 1). Eserin esas konusunu Giritli Nearkhosun
Pataladan gney Hindistana, Pers Krfezi ve Susaya kadar izledii
deniz seyahati oluturmaktadr39.
(Bithynia Tarihi)40: Photiosun (FGrHist II B 156 T 4 Arrianos=
Phot. Bib. 93. 73a35) anlatsna istinaden anavatan Bithyniann genel
tarihi ve mitolojik hikayelere detaylca yer verdii sekiz kitaplk
eseridir. Fragmanlar halindeki bu almann ilgili ksmlarna
Nikomediada do-duu, eitiminin bir ksmn yurdunda tamamlad ve eitli
kent memuriyetlerini icra ettii gibi, bilgi krntlarn serpitirir.
almasna kente dair kurucu efsanelerle mitolojik alegorilerden alnm
imgeleri kentin tarihsel kklerinin ilevsel bir paras eklinde
deerlendirme abasyla ba-lar. Bithyniann son kral IV. Nikomedesin
(M.. 94-74) lmne kadarki olay rgsyle srd-rr.
(Parth Tarihi)41: Photios (FGrHist II B 156 T 2; F 30 Arrianos=
Phot. Bib. 58. 17a23)de Arrianusun atfta bulunduu Parthika
sekisinde eserin ieriini okuyucusuna (Tara-siosa) ksaca tantr.
Photiosun aktarmndan on yedi kitaplk bir eser olduu bilgisine
ulalmak-tadr. mparator Traianusun hkmdarl srasnda Parthia ve Roma
arasnda cereyan eden sa-valarn anlatsdr. Eserine Parthlarn
kkeninden balayp boyunduruk altndaki bir halkn krallk ats altnda
birleip organize olu srecine, zamanla Roma ile boy lecek kadar nasl
g-
37 Bosworth 1972, 169. 38 Konuya ilikin olarak ayrca bk. Diod.
XVI. 70. 1-2; Plut. Timol. XIII. 3; Talbert 1974, 22 vdd. 39 Konuya
ilikin daha detayl bilgi iin Schwarz 1975, 181-200; Bosworth 20002,
27 vd. 40 FGrHist II B 156 T 4; F 14-28 Arrianos. 41 FGrHist II B
156 T 2; F 30-51 Arrianos=Phot. Bib. 58. 17a23.
-
Lucius Flavius ARRIANUS 334
lendiklerine deinir. Ardndan ana konuyu Traianus ile Parthlar
arasnda cereyan eden savaa ve sonucuna yneltir42.
=Discourses (Sylev/Nutuk); (Elkitab): Arrianusun Diatribai ve
Enkhei-ridion adl eserleri hocas Epiktetosun sylev ve konumalarn
kapsamaktadr43. Diatribaida sekiz orijinal metin dnda, drt kitap
koruna gelmitir. Enkheiridion ise tek ciltlik zetten ibarettir44.
Diatribaida Arrianus sze Lucius Gelliusa (muhtemelen L. Gellius
Menander45) hitap ettii mektu-bunda kitabnn hazrlk aamasna
deinmekle balar. Hocasyla ba baa sohbetleri ya da kulak misafiri
olduu konumalar/derslerde sylediklerini harfiyen ve titizlikle
kaydettiini aktarr46. Bu notlar Epiktetosun dnce tarznn,
konumasndaki duruluun bir abidesi olarak ileride kullan-mak amacyla
saklamaya zen gsterdiini belirtir47.
/ (Tilliboros/Tillorobosun Hayat)48: Haydut Tilliborosun hayatn
kaleme ald bu biyografik eserinin tm yitiktir.
Arrianusun yazn hayatna kazandrd yaptlardan sonuncusu eklinde
ngrlen ve bu al-mann ana konusunu oluturan =Historia Successorum
Alexandri (skenderden Sonraki Olaylar) adl eseri, skender
mparatorluunun yazgsn ve komutanlarnn kanl taht kav-gasn ihtiva
etmektedir. Daha Antik Dnemde skenderin haleflerine (= Diadokhoi [
]) dair geni bir yaznsal anlat vardr. Ne var ki, ok saydaki
almalarn inceleme alan eitli dnem ve konular kapsamakta, ilintili
blmlerde bu tarihsel olgulara yer verilmektedir. Bu yaptlarn ncln
phesiz M.. yak. 350-281 yllar arasnda yaam Samoslu Durisin (FGrHist
II A 76 F 1-15) Makedonika eseri49; Atinal Diyllosun (FGrHist II A
73 F1-4) yalnzca drt fragmanlk
42 Arrianus (FGrHist II B 156 T 2; F 30 Arrianos=Phot. Bib. 58.
17a23) bu almasnda Parthlarn uzun sre
Makedonya boyunduruunda kalan bir skit rk olduunu ne srer. Pers
isyan esnasnda da ayaklandklar bilinen Parthlar isyana sevk eden
neden udur: Phriapitosun olu Arsakesin soyundan Arsakes ve
Teridates adnda iki karde vard. Bunlar birka su ortayla birlikte
kardelerden birine yaplan hakaretin cn almak iin Antiokhos II
Theosun (M.. 261-246) Parthiaya atad satrap Phereklesi ldrrler.
Ardndan Mak-edonyay terk edip kendi devletlerini kurarlar. Zamanla
Romallarla savaacak, hatta bazen ar malubiyetler tattracak kadar
glenirler. Arrianus kitabnn ilerleyen ksmnda Msr Kral Sesostris ve
skit Kral Iandy-sosun hkmdarl srasnda Parthlarn lkelerinden karlp
skitlerin lkesini iskan ettiklerini anlatr. Kitabn sonlarnda
Traianus yaplan bir anlamaya istinaden Parthlarn zgrln tanr ve
belirledii bir kral atar.
43 Bk. Oldfather 19563, vol. 1; 19593, vol. 2 (Arr. Epiktetos).
44 Jacoby (FGrHist II B 156 F 53 Arrianos) (Epiktetosun Hayat) adl
bir eserinin daha olduunu
iddia eder. 45 Korinthosta bulunan ve Hadrianusun hkmdarl
srasnda Arrianusun Kappadokia legatus pro prae-
toreliinin kaydedildii fragman halindeki epigrafik belgede L.
Gellius Menander ve olu Gellius Iustus yap-tklar hayrlardan tr,
danma ve halk meclisi tarafndan onurlandrlrlar (AE 1968: 473; ayrca
bk. PIR2 G 132).
46 Photiosun (FGrHist II B 156 T 2 Arrianos=Phot. Bib. 58.
17a25) aktarmna gre, Arrianus sekiz kitaplk Epiktetosun
Dersleri/Konumalar ve on iki kitaplk Epiktetosun Syleileri adl
eserleri de kaleme ald. Stili kuru ve yavan olan Arrianus
Ksenophonun gerek bir taklitisiydi.
47 Arr. Epikt. I. 1-8. 48 FGrHist II B 156 F 52 Arrianos=Luc.
Alex. 2. 49 Samoslu Duris, pek ok antik yazar, bilhassa da
Plutarkhos (FGrHist II A 76 F 38-40; 53; 67=Per. XXVIII. 2-3;
Dem. XIX. 3; XXIII. 4; Eum. 1) tarafndan Makedonika adl eserinin
gvenirlii ve doruluu bakmndan ar tenkitler almtr. Modern yazarlarn
grne nazaran Duris anlatmndaki duyumculuk ve heyecan uyan-drc stili
nedeniyle trajik tarih yazmnn en iyi temsilcisi olarak kabul
grmektedir. Samoslu Durisin eserleri
-
skenderden Sonraki Olaylar - Historia Successorum Alexandri
335
Historia yapt50; Sicilyal Diodorosun XVIII-XX nolu kitaplar;
Curtius Rufusun X. kitab; Plutarkhos ile Cornelius Neposun Eumenes
adl eserleri; Iustiniusun Pompeius Trogus zetinin XV-XVII51
aralndaki kitaplar oluturmaktadr.
Eserinin biimi ve konu dokusunu yalnzca skenderin lmnn akabinde
vuku bulan olay-larla snrlayp, gelien bu olay rgsnn ayrntl
tasvirini sunarak nemli tarihi olgulara yer veren incelemeler,
Hellenistik Dnem yazarlarndan Eumenes ve Antigonosun yakn dostu
Kardial Hieronymos ile Herakleia Pontikeli historiograf ve kentin
hatr saylr devlet adam Nymphisin; Roma Dneminden ise Nikomedial
Arrianusun kalemiyle yazlmtr52. Ne var ki, bu tarih yazclarna ait
yaptlarn orijinalleri gnmze ulamamtr. Baz antik yazarlar tarafndan
kaleme alnan zetler ve yaplan atflar sayesinde sz konusu eserlerin
yaznsal birikimi bilinir klnmtr. Hieronymosun Diadokhoiun Tarihi (=
ton diadokhon historiai [ ])53 Arria-nusla kyaslannca sadece ana
taslann kurgusuna ilikin; ancak deerli bilgiler sunan on dokuz
fragmanlk kk bilgi paralarndan geriye pek bir ey ulamamtr54.
Hieronymosun eseri M.. 323 ylndan Epeiros Kral Pyrrhosun (M..
319/318-272) lmne kadar geen dnemi kapsa-maktadr; Diodoros
XVIII.-XX. kitaplar ayn zamanda Arrianusun konu balamnda temel
bavuru kaynadr. Ortak akibeti paylaan Nymphisin Byk skender;
Halefler ve Torunlar ze-rine (= Aleksandros; Diadokhoikai Epigonoi
[ ) adl yitik yirmi drt kitabnn ana motifi zerine sylenebilecek pek
veri yoktur55. Dolay-syla Arrianusun, Hieronymos gibi nceli
yazarlarn eserlerini derleyip sentez yaparak oluturduu yaptn deerli
klan nokta konusunun dorudan skenderin ardllarn iermesi; salt bu
alan ze-rine almalarn younlatran Hellenistik yazarlarn eserleriyle
kyaslannca nemli bir blm-nn gnmze ulalabilmesinden gelmektedir.
Arrianusun skenderden Sonraki Olaylar adl almas, M.S. IX. (M.S.
yak. 810- yak. 893) yz-ylda yaam Konstantinupolis patriarkhesi
Photiosun Bibliotheka ya da Myriobiblon olarak adlandrlan eserinde
yapt zet sayesinde tannmaktadr. Bu antsal yapt esas itibariyle
Pho-tiosun, kardei Tarasiosa gndermek amacyla tarih, felsefe,
hitabet, tarihi corafya, gramer, doa tarihi, roman, hekimlik gibi
birok deiik konuda 122; teoloji alannda ise 158 tane olmak zere
toplamda 280 adet kitaptan zahmetli bir gzden geirme sonucunda zet
niteliinde bir derlemedir. Tantlan kitaplarn kk bir ksm Klasik
Dneme; byk bir blm, Hellenistik ve Roma
fragmanlar halinde ve antik yazarlarn atflaryla gnmze kadar
ulamtr. Fragmanlarn byk ounluu M.S. II. yzylda yaam Athenaiosun
Sophistlerin Ziyafeti (= Deipnosophistes []) adl kita-bnda
derlenmitir.
50 Atinal Diyllosa ilikin daha fazla bilgi iin bk. Schwahn 1931,
145-168; Billows 1990, 336 vdd. 51 XIII-XVe kadarki kitaplar M..
323 ylndan M.. 297 ylnda Kassandrosun lmne kadarki olaylara;
XVI
ile XVII kitaplar M.. 297-282 yllar arasndaki sregiden tarihsel
olgulara ayrlmtr. 52 Gnmze fragman halinde gelen, yazar
belirsiz/anonim Heidelberger Epitomenin (FGrHist II 155 F 1-4)
de
skenderin haleflerini konu edinen dorudan bir alma olduu
varsaylmaktadr. 53 Diod. XVIII. 42. 1: ; Ioseph. Cont. Ap. I.
213:
; Dion. Hal. ant. I. 6. 1: . 54 Hieronymos iin bk. FGrHist II B
154 T 1-12; F 1-19; ayrca bk. Drews 1962, 383-392; Errington 1970,
49-77;
Hadley 1969, 142-152; Simpson 1959, 370-379. 55 FGrHist III B
432 T 1 F 17 Nymphis=Suda 598 s.v. ; ayrca bk. FGrHist III B 432
Komm.
258. Gnmze sadece Kzldenizdeki (Arabistan ve Msr sahillerindeki)
zehirli ylanlarn ve deniz kaplum-baalarnn boyutlarn anlatan bir
fragman kalmtr (FGrHist III B 432 T 1 17 (20) Nymphis=Ael. An.
XVII. 3; FGrHist III B 434 F 17 Memnon). Daha detayl bilgi iin
ayrca bk. Arslan 2007, 9.
-
Lucius Flavius ARRIANUS 336
dnemlerine ait olmakla birlikte, Photiosun Bibliothekasnn temel
esini Dou Roma literatr ile ilahiyat eserlerinin oluturduu
anlalr56. Photios ilgi oda erevesinde yaznsal rnleri zleri asndan
nem derecesine gre snflandrm ve bize birka satrla yetmi sayfa
arasnda deien incelemeler brakmtr. Bu seki ierisinde, 92 numaral
codex olarak bilinen zet ise, ayn zamanda bu almann konusunu
oluturan Arrianusun eserine ayrlmtr. Edisyonda kullanlan eserin
gerek metnin correcturunda gerekse yorumlanmas esnasnda F.
Jacobynin, Die Fragmente der griechischen Historiker. II B (Leiden
1929) 840-851, #156 ile A. G. Roos - G. Wirth, Flavii Arriani quae
exstant omnia, vol. 2 (Leipzig: Teubner 1968) 253-286 eserleri gz
nnde bulundurulmutur. eviri esnasnda ise, N. G. Wilson, Photius:
The Bibliotheca. (London 1994); R. Pearsenin http://www.
tertullian.org/fathers/photius_03bibliotheca.htm metinlerinden
yararlanlmtr.
Photiosun kardei Tarasios iin kaleme ald sekisinden Arrianusun
skenderden Sonraki Olaylar adl eserinin sadece birinci ile onuncu
kitabna kadar okuyup zetledii anlalmaktadr. Dolaysyla Arrianusun
almasn nerede sonlandrd bilgisine tam anlamyla vakf deiliz. Yap-tna
ilikin bilgilerimiz birinci ve onuncu kitaplar erevesinde M.. 10
Haziran 323 ylnda sken-derin lmnn hemen akabinde cereyan eden
olaylardan M.. 320/319 ylnda Antigonosun Eumenese kar yrtt savaa;
Antipatrosun krallar, Arrhidaios57 ve IV. skenderi, yanna ala-rak
Makedonyaya geiine58 dein geen sreten ibarettir. Photiosun
skenderden Sonraki Olaylar kitabn ana hatlaryla zetleyip getii
grlmektedir.
Arrianusun skenderden Sonraki Olaylar Adl Eseri
Birinci ve Beinci Kitaptan (FGrHist II B 156 F 1=Phot. Bib. 92.
69a.1): Arrianus tarafndan ayrca ordu iindeki ekimenin yannda
skenderin babas Philippos ile Thes-salial Philineden olma
Arrhidaiosun krall Roksanenin (Byk) skenderden hamile kalp dourmak
zere olduu (IV.) skenderle paylamas kaydyla ki ocuun doumunun
ardndan bu gereklemitir59 kral ilan edilmesi gibi gelimeler
skenderden Sonraki Olaylar adl 10 kitaplk bir eserde derlenmitir.
Arrhidaiosu (kral) beyan etmelerinin ardndan ona (III.) Philippos
yeni adn koydular.
2. Svari ve piyadeler karlkl anlamazlklar iindeydiler. Svari
komutanlarnn en nemlileri Orontes olu Perdikkas; Anthes olu
Leonnatos; Lagos olu Ptolemaios; onlardan sonra ise Aga-thokles olu
Lysimakhos; Peisaios olu Aristonous; Krateuas olu Pithon; Antiokhos
olu Seleukos ve Kardial Eumenesti. Svari komutanlar bunlarken;
piyadelerin komutan ise Meleagrostu.
3. Karlkl olarak birok kez eliler gnderdikten sonra nihayetinde
kral beyan eden piya-
56 Arslan 2012, 384. 57 Arrhidaios, II. Philipposun siyasal btnl
perinlemek adna yapt bir dizi evlilikleri arasnda Thessalial
Philineden dnyaya gelmitir. skenderin lmnn ardndan geici kral
ilan edilince III. Philippos eklinde anlmaya balanmtr. Arrhidaios
genelde antik kaynaklarda yarm akll bir ekilde yanstlmaktadr.
Dedi-kodulara baklrsa aslnda kkken olduka zeki ve ho bir ocuk olan
Arrhidaios, skenderin annesi Olym-piasn ona enjekte ettii birtakm
ilalarla sonradan aptallamtr (Plut. Alex. LXXVII; ayrca bk. FGrHist
II B 156 F I (1) Arrianos).
58 Ayrca bk. Diod. XVIII. 39. 7-40. 1. 59 Bu esnada Roksane henz
yedi ya da sekiz aylk hamile olduundan ocuun cinsiyeti belirsizdir
(Diod. XVIII.
2. 2; Iust. XIII. 2. 11; XIV. 5. 2; App. Syr. 52). Alnan karar
uyarnca Roksanenin olu olursa ayet Arrhidaiosla birlikte krallk
yapabilirdi (Curt. X. 6. 21).
-
skenderden Sonraki Olaylar - Historia Successorum Alexandri
337
delerle svari kumandanlar, Antipatrosun Avrupadaki ordularn
strategosu (komutan); Krateros-un Arrhidaiosun krallnn prostatesi
(kral naibi); vaktiyle Hephaiston tarafndan idare edilen
khiliarkhiann60 ise bu btn kralln hamisi demekti Perdikkasn
idaresine gemesi; Mele-agrosun ise, Perdikkasn hyparkhosu (yardmc
komutan) olmas hususlarnda anlamaya vardlar.
4. Perdikkas orduyu disiplinsizlikten arndraca bahanesiyle
yaanan kargaann elebalarn tutuklad, sanki bizzat Arrhidaiosun bir
emriymi izlenimini uyandrp ve geri kalan kalabalkta korku yaratarak
tutukladklarn Arrhidaiosun huzurunda infaz etti. Ksa bir sre sonra
Meleag-rosu da ldrd.
5. Bundan dolay Perdikkas herkesin gznde kuku duyulan biri oldu
ve bizzat kendisi de pheye kapld. Gene de, phelendiklerini
satraplklara, sanki bunu Arrhidaios emretmi gibi, atamaya karar
verdi. Buna gre, Lagos olu Ptolemaios Msr, Libya ve Arabiann Msrla
komu ksmlarnn idaresine; skender tarafndan ayn satrapl ynetmekle
grevlendirilmi olan Kleo-menes ise Ptolemaiosun hyparkhosu olarak
tayin edildi. Bu satrapln yukarsndaki Suriyenin idaresine Laomedon;
Kilikiann idaresine Philotas ve Mediannkine Pithon getirilirken;
Kardial Eumenes ise, Kappadokia ve Paphlagonia ile Sinope kolonisi
ve bir Hellen kenti olan Trapezosa kadar Pontos Eukseinos sahil
eridine tayin edildi.
6. Pamphylia, Lykia ve Byk Phrygiann idaresine Antigonos;
Kariann idaresine Asandros; Lydiannkine ise Menandros atanrken;
skenderden valilii Kalas adnda birinin ald, daha sonra ise
Demarkhosa devredildii Hellespontos kysndaki Phrygiann idaresine
ise Leonnatos getirildi. Asyadaki satraplklar bu ekilde bltrld.
7. Avrupada ise Trakyann, Khersonesosun (Gelibolu) idaresi ve
Pontos Eukseinostaki Salmy-dessos (Krklareli) istikametindeki
denize kadar Trakya ile komu btn halklar Lysimakhosa verildi.
Illyriallar, Triballiallar ve Agrianiallara kadar Trakyann
tesindeki yerler Makedo-niann kendisi ve Keraunia Dalarna kadar
uzanan Epeiros ve btn Hellenler Krateros ve Anti-patrosa tahsis
edildi.
8. Paylam bu ekildeydi. Birok blge ise datlmadan, skender
tarafndan atanlm otokton yneticilerin idaresi altnda kald.
9. Bu esnada Roksane hamiledir ve dourur. ounluk ocuu kral ilan
etti. skenderin l-mnden sonra her yer kargaayla doldu. Leosthenesin
strategosluk yapt Atinallarla dier Hel-lenlere kar Antipatros
savar: lkin yenilip etin bir kuatma altna alndktan sonra muvaffak
olur. Ancak Antipatrosa yardm edermi gibi grnen Leonnatos sava
meydannda der.
10. Lysimakhos ise Trakyal Seuthesle satrapl (arkhe) zerine
cesurca nk az kiiyle bir-likte savap, iyi bir n kazanmasna ramen,
gene de malup oldu.
11. Perdikkas, ynetmek zere atanm olan Eumenese satrapl
devretmediinden, Kappa-dokia satrab Ariarathesle harp eder. ki
savata zafer kazanp Ariarathesi tutuklayarak asar ve Eu-menese
satrapln teslim eder.
12. Krateros ise, Hellenlere kar Antipatrosla ittifak kurarak
onlar yendikleri zaferin mimar
60 Khiliarkhos/khiliarkhes [/], bin kiilik birliin komutan
manasna gelmektedir. Akhai-
menid imparator ordusunda 1.000 adamn komutan Eski Perse
hazarapatishe tekabl eden en st mer-tebedir. Olaslkla Hellenler bu
sistemi Perslerden model almlardr.
-
Lucius Flavius ARRIANUS 338
olmutu. Bundan tr Krateros ve Antipatrosun onlara (Hellenlere)
her ne emrettilerse hepsi iti-raz edilmeksizin yerine getirildi.
Beinci kitabn sonuna kadar (olanlar) bunlard.
Altnc ve Dokuzuncu Kitaptan (FGrHist II B 156 F 9=Phot. Bib. 92.
69b. 34-72a-b): 13. Altnc kitapta Demosthenes ve Hypereidesin
evresinden Marathonlu Aristonikos ve Pha-
leronlu Demetriosun kardei Himeraiosun nasl ilkin Aiginaya
katklarn anlatr: Onlar gnle-rini burada geirdikleri srada Atinada
halk gruhu, Demadesin nergesiyle onlar lme mahkum etti. Antipatros
da bu karar hayata geirdi.
14. Onlarn lmne yardm eden Thurial Arkhiasn hayatn nasl tam bir
yoksulluk ve onur-suzluk iinde tketerek ldn; ayrca ksa bir sre
sonra, Makedoniaya getirilen Demadesin, olunun kucandan alnp
katledilmesinin ardndan, Kas(s)andros tarafndan nasl boazlatldn
anlatr: Kas(s)andros bunun sebebi olarak da (Demadesin)
birbirlerine rm ve eski bir iple bal olan Hellenleri kurtarmas iin
Perdikkasa yazd bir mektupta Antipatrosla alay ederek ken-di
babasna kstahlk etmesini gsterir.
15. Bu sulamay Korinthoslu Deinarkhos yapm; Demadesin kendisi de
rvet, ihanet ve her husustaki gvenilmezliine layk bir bedel
demitir.
16. Lakedaimonial Thibronun skender henz hayattayken onun parasn
gasp eden ve Ati-naya kaan Harpalosu nasl ldrp paradan geriye
kalanlar alarak ilkin Kydonia zerinden Kre-teye (Girit) yelken atn;
oradan ise, takribi says 6.000 olan askerle birlikte Kyreneye
getiini anlatr. Onu buraya Kyrene ve Barkeden srgn edilenler
arr.
17. Bazlarnda baarl olup bazlarn kaybettii saysz entrika ve
arpmann ardndan ka-may baarabilse de sonunda Libyal baz ifte at
koumu araba srcleri tarafndan yakaland, Lagosun olu Ptolemaios
tarafndan Kyrenelilere yardm etmesi iin gnderilen Makedonial
Ophellasun kent idaresine getirdii Olynthioslu Epikydesin huzuruna
karlmak zere Teukhei-raya gtrld.
18. Teukheirallar ise Ophellasn izniyle Thibrona ikence ettiler
ve asmalar iin onu Kyrene limanna gnderdiler.
19. Kyrene civarnda atmalar henz devam ederken Ptolemaios saldrp
ve btn her eyi yo-luna koyup yeniden dzenledikten sonra gemiyle
geri dnd.
20. Perdikkas ise Antigonosa kar bir komplo hazrlayp onu
mahkemeye verdi. Antigonos ise, entrikaya uradn bildiinden buna
kulak asmad. Bylece her ikisi birbirleriyle dmanla
s-rklendiler.
21. Bu esnada Antipatrosun kz Nikaiay e olarak Makedoniadan
getiren Iollas ve Arkhias, Perdikkasn yanna vardlar. Ancak
skenderin annesi Olympias da evlendireceine sz verdii Kleopatray
ona gnderdi. Kardial Eumenes, Kleopatrayla evlenmesini tavsiye
etti; kardei Alke-tasn gr ise Nikaiadan yana ar bast; daha ziyade
Nikaia ile evlenmesi gr baskn geldi.
22. Ksa bir sre sonra, Perdikkas ve kardei Alketasin komplosuyla
tertiplenen Kynanenin l-m vuku buldu. Kynanenin babas (Byk)
skenderin babas Philippos, annesi ise Eurydike idi. skenderin
Asyaya gemeden nce ldrd Amyntasn ise eiydi. Amyntas Perdikkasn
o-luydu; Perdikkas ise Philipposun kardeiydi. Bylece ldrlm olan
Amyntas, skenderin kuzeni olmaktayd.
23. Kynane sonradan ad Eurydike olarak deitirilen kendi kz
Adeay, Arrhidaiosla evlendir-
-
skenderden Sonraki Olaylar - Historia Successorum Alexandri
339
mek iin getirdi; ancak Arrhidaios bu evlilii daha sonra
Kynanenin ldrlmesi zerine Make-doniada kan ve alevlenerek ciddi bir
boyuta ulaan isyan sonlandrmak amacyla Perdikkasn sraryla yapt.
24. Antigonos ise, Makedoniaya Antipatros ve Kraterosun yanna
kat, Perdikkasn kendisine kar dzenledii komplo ve bu entrika
giriiminin kendisiyle birlikte btn herkesi hedef aldn anlatt.
Kynanenin lm hakknda bunu trajik bir hale sokarak malumat verdi.
Bylelikle onlar Perdikkasa kar sava amaya ikna etti.
25. skenderin naann koruyucusu Arrhidaios ise Perdikkasn kararnn
aksine Babilden bedenini alp Damaskos (am) zerinden ilerleyerek
Lagos olu Ptolemaiosun yanna geldi. Yolda Perdikkasn yakn akrabas
olan Polemonun tm engellemelerine ramen, kendi kararn
ger-ekletirebildi.
26. Nikaiay gndermeye, onun yerine Kleopatra ile evlenmeye
Perdikkas tarafndan karar veril-mi olduu iin, bu esnada Eumenes,
Perdikkastan hediyeleri Sardeise, Kleopatraya gtrd. Bu beyan
edilince Lydia satrab Menandros, Antigonasa bildirmiti ve onun
vastasyla Antipatros ve Kraterosun evresindekilere duyurulunca,
bilhasa Perdikkas aleyhindeki bu hususlar onlar iin sava sebebi
oldu. Antipatros ve Krateros boazn muhafzlarn eliler araclyla kendi
saflarna kazanarak Khersonesostan (Gelibolu) Hellespontosa geerler.
Perdikkasn komutas altnda bulunan Eumenese ve Neoptolemosa eliler
gnderirler. Neoptolemos ikna olurken Eumenes ise raz olmaz.
27. Neoptolemos, Eumenesin phesini eker, aralarnda sava patlak
verir. Eumenes kesin bir zafer kazanr. Neoptolemos ise, az sayda
kiiyle Antipatros ve Kraterosun yanna kaar, onlar Kraterosun
Eumenese kar kendisiyle ittifak kurmas iin ikna eder; her ikisi
Eumenesle sava-rlar. Eumenes (elinden gelen) her eyi yaparak, kendi
safndakiler nne kaplp Kraterosun tara-fna gemesinler ya da yannda
kalsalar bile cesaretleri krlabilir diye, Kraterosun Neoptolemosla
birlikte kendisine kar savatn gizler. Taktikleri baarl olur ve
savata stn gelir. Savalarda cesaretini ispatlam, tam bir asker
olmasna ramen Neoptolemos (sadece) yazman olan Eume-nesin
hnerleriyle can verirken; Krateros ise aslnda kimlii kolayca
tannacak ekilde hibir tehlikeden kendini esirgemeden dman hatlarna
saldrrken, stelik de miferini bandan kar-m olmasna ramen, kim olduu
anlalmadan birka Paphlagonial tarafndan ldrlr. Ancak hayatta kalan
piyade birlii sava meydann terk edip, cesaretini toplamak iin byk
aba harcayan Antipatrosun yanna gelirler.
28. Perdikkas, Ptolemaiosla savamak zere krallar da yanna alp
ordusuyla birlikte Damas-kostan Msra gelir. Ptolemaios aleyhinde
sulamada bulunup beriki bu sulamalar kalabalk huz-urunda rtnce,
haksz yere ithamda bulunmu gzkt iin byk ounluun gnlsz olmasna ramen
savaa giriir. Perdikkas iki kez bozguna uradktan sonra sadece
Ptolemaiosun safna gemek isteyenlere olduka sert bir tutum
taknmakla kalmayp; ayn zamanda ordusuna, bir komutann olmas
gerektiinden ok daha kstaha davrandndan svariler arasndaki kendi
yakn adamlar tarafndan onlara kar tek bana mcadele ederken
ldrlr.
29. Ptolemaios ise, Perdikkasn lmnn ardndan armaanlarla ve dier
hizmetlerle tevec-chlerini kazandktan sonra krallarn yanna Nile
geer. Sadece onlarn deil, Makedoniallar ara-snda en yetkili
kiilerin yanna da urar. Kendisi ayrca Perdikkasn Makedoniallardan
kaynakl bir tehlikenin halan daha sz konusu olduu dostlarna ak bir
tavrla taziyelerini sunar, her ekilde bu korkular gidermeye gayret
gsterir; onlar nezdinde bu andan itibaren her daim hrmetle
anlr.
-
Lucius Flavius ARRIANUS 340
30. Synedrion toplannca Perdikkasn yerine imdilik Pithon ve
Arrhidaios btn ordularn ko-mutan olarak atandlar. Eumenes ve
Alkestasn mahiyetindeki yaklak elli kii, daha ziyade
Ma-kedoniallarn i savalar esnasnda Kraterosun ldrlmesinde en sulu
kiiler bulundular. Anti-gonos ve Antipatros Kyprostan krallarn
yanna olabildiince hzl gelmeleri iin geri arldlar.
31. Onlar henz gelmeden Eurydike, Pithon ve Arrhidaiosun
kendisine danmakszn herhangi bir ey yapmamalarn istedi. lkin buna
itiraz etmediler; ama daha sonra Antigonos ve Antipatros gelene
kadar btn meselelerle kendilerinin ilgileneceklerini ve onun kamu
ilerine mdahale et-memesini sylediler.
32. Antigonos ve Antipatros gelince yetki Antipatrosa geer. Ordu
skender tarafndan sefere katlmalar karlnda kendilerine sz verilen
cretleri talep eder. Bunun zerine Antipatros elinde halihazrda
onlara verebilecei somut hibir ey olmadn; ama kraliyet hazinesi
veya para bulu-nabilecek baka neresi varsa her yeri aratrarak
sonunda kendisini bir daha sulamayacaklar e-kilde mmkn olan her
yola bavuraca yantn verir. Ordu bunlar honutsuz bir ekilde
dinler.
33. Eurydike ordudaki huzursuzlua Antipatrosa aleyhindeki
sulamalara katkda bulununca ayaklanma kar. Eurydike, yazman
Asklepiodorosun konumasna yardm etmesiyle, ona kar halk nnde
konuur, ayrca Attalos da. Antipatrosun ricasyla onun adna kalabalk
nnde Antigonos ve Seleukosun konumalar zerine Antipatros lmden kl
pay kurtulur. Bundan tr her ikisi de tehlikeyle burun burunaydlar.
Antipatros lmden kurtulunca kendi ordugahna ekilir. Anti-patrosun
arsyla svari komutanlar yanna gelirler, isyann glkle bastrlmasnn
ardndan Antipatrosu, nceki gibi yine bakomutan seerler.
34. Antipatros Asyay bir ksmn nceki dalmn teyit ederek; bir ksmn
ise artlarn gerek-tirdii lde yeniden taksim ederek bltrr. Msr,
Libya ve onun tesinde lkelerin birou ile batya doru mzrakla
kazanlan yerlerin btn Ptolemaiosun olur; Mityleneli Laomedona Syria
braklr; Philoksenos ise, daha nce de idaresini elinde bulundurduu
Kilikiaya atanr.
35. Yukar satraplklardan iki rmak arasndaki blgeyle
(Mesopotamia) Arbelay kraln kardei Amphimakhosa pay eder, Seleukosa
ise Babili isnat eder. Perdikkasa ilk saldran Makedonia g-m
kalkanllar birliinin komutan Antigenese btn Susianay ynetmesi iin
verir. Peukastasa Persisi tasdik eder; Tlepolemosa Karmaniay;
Pithona Kaspia Kaplarna kadar Mediay; Philip-posa ise Parthia
teritoryumunu taksim eder.
36. Stasandrosu Areioi ve Drangenoinn lkesinin; Soloilu
Stasanoru Baktria ve Sogdianann; Sibyrtiosu Arakhosiann hegemonu
klar; Parapamisosu Roksanenin babas Oksyartese; Hindis-tann
Parapamisosla komu ksmn Agenorun olu Pithona; komu satraplklardan
Indos Ir-mann kenarnda olanyla Hindistan kentlerinin en by Patalay
kral Porosa; Hydaspes Ir-ma kenarndaki blgeyi ise bir dier Hintli
Taksilese verir. nk ynetimi onlara skender tara-fndan verildii ve
yeterince de gl bir birlie sahip olduklarndan onlar buradan karmak
kolay deildi.
37. Tauros Dandan kuzeye uzanan lkelerden Kappadokiaya Nikanoru;
Byk Phrygia, Ly-kaonia, Pamphylia ve Lykiaya da nceden olduu gibi,
Antigonosu tayin eder. Asandrosa Kariay taksim ederken; Lydia
Kleitosa; Hellespontos kenarndaki Phrygia Arrhidaiosa verilir.
38. Hazinenin Susadan getirilmesi iiyle, isyanda byk rol oynam
3.000 Makedonialy ya-nna vererek, Antigenesi grevlendirir. Kraln
korumalar olarak Agathokles olu Autolykosu, s-kenderin olu,
Peukestasn ise kardei olan Amyntas, Ptolemaios olu Ptolemaiosu,
Polysper-
-
skenderden Sonraki Olaylar - Historia Successorum Alexandri
341
khon olu skenderi atarken; kendi olu Kas(s)androsu svari
birliinin khiliarkhesi; Antigonosu ise nceden Perdikkasn emri
altnda bulunmu olan birliin komutan olarak ilan eder. Ayrca onu
krallar korumak ve onlara hizmet etmekle grevlendirmenin yan sra
son derece istekli olmas zerine Antigonosa devam eden savatan dolay
Eumenese kar olan sava tamamlama grevini verir. Antipatrosun
kendisi de btn bunlardan dolay herkes tarafndan olduka methedilerek
eve geri dner. Dokuzuncu kitap burada son bulur.
Onuncu Kitaptan (FGrHist II B 156 F 11=Phot. Bib. 92.72a-73a):
39. Onuncu kitab ise, Perdikkasn sonunu ve Makedoniallar tarafndan
oy birliiyle dman
ilan edildiini renince Eumenesin nasl sava hazrlna baladna ayrr.
Perdikkasn kardei bundan dolay kaar. Antipatrosa kar isyann
elebalarndan biri olan Attalos da kaarak teki srgnlerle birleir.
Attalos tarafndan 10.000 piyade ve 8.000 svari toplanr. Attalos ve
bera-berindekiler Knidosa, Kaunosa ve Rhodosa saldrma teebbsnde
bulunduklar esnada Dema-ratosun nauarkhosluk (amiral) yapt
Rhodoslular tarafndan ar bir ekilde geri pskrtlrler.
40. Ayrca Antipatros Sardeise varnca Eumenesin onunla gs gse
savamak zere oldu-unu; ama skenderin kz kardei Kleopatrann onlar
savaa sokan bizzat kendisi olduu iin Makedoniallar arasnda dmanlna
maruz kalmamak iin, Eumenese Sardeisten geri ekilme-sini nasl salk
verdiini ve onu ikna ettiini anlatr. Ancak bu Antipatros geldiinde
onu Eumenes ve Perdikkasla dostluundan dolay eletirmesini
engellemeye yetmedi. Kleopatra ise, bu sula-malar karsnda kendini
bir kadndan beklenmeyecek kadar iyi savundu ve Antipatrosa pek ok
ithamlarda bulundu; sonunda birbirlerinden dosta ayrldlar.
41. Eumenes hakimiyeti altnda olmayan komu blgelere ani basknlar
dzenleyip birok gani-met ve para biriktirerek ordusunu
zenginletirdi. Birliklerini birletirmek ve ortak dmanlarla
bir-likte savamay talep etmek iin Alkestas ve maiyetindekilere
eliler gnderdi. Onlar ise mzakere esnasnda farkl fikirler ortaya
atlnca sonunda bu neriye ikna olmadlar.
42. Antipatros, Eumenesle savamaya imdilik cesaret edemedii iin,
Attalos ve Alketasa kar savamak iin Asandrosu gnderir. Sonucu
belirsiz bir sava olmasna ramen, Asandros yenilir.
43. Kas(s)andros, Antigonosla mnakaa eder, babas Antipatrosun
araya girmesiyle Kas(s)an-dros, Antigonosa kar itaatsizliine son
verir. Bununla birlikte Kas(s)andros, Phrygia civarnda ba-basyla
buluunca krallardan ayrlmayacana ve Antigonosa kuku duymayacana
dair onu (babasn) ikna eder. Beriki de alakgnlll, ayrca nezaketi ve
erdemiyle kendi zerindeki p-heyi mmkn olduu kadar ortadan kaldrd.
Antigonosa gveni tazelenen Antipatros, Eumenese kar daha kolay
savamas iin kendisiyle birlikte Asyaya gemi olan 8.500 Makedonia
piyade birliini; muhafz/ arkadalar birliinden (hetairoi) ayn sayda
svariyi ve elindekilerin yars kadar 70 fili ona devreder.
44. Antigonos savaa tutuur, Antipatros ise krallar ve geriye
kalan birlii alarak Makedoniaya gemek iin yola koyulur. cretlerini
talep eden ordu tekrar ayaklanr. Antipatros ise, Abydosa (Nara)
vardklarnda paray temin edeceine ve her ey yolunda giderse btn
primi, yok gitmezse byk bir ksmn deyeceine sz verir.
45. Onlar bu umutlara saldktan sonra geriye kalan yolu sorunsuz
bir ekilde alarak Abydosa varr. Onlar kurnazlkla aldatp gece vakti
krallarla birlikte Lysimakhosun yanna Hellespontosa geer. Ertesi gn
ise, para talebi hususunda imdilik sessiz kalarak onlar da karya
geerler. Onuncu kitap burada son bulur.
-
Lucius Flavius ARRIANUS 342
BBLOGRAFYA
Antik Kaynaklar Ael. An. (= Claudius Aelianus, De Natura
Animalium)
Kullanlan Metin ve eviri: Aelian, On Animals. With an English
transla-tion by A. F. Scholfield, vols. I.-III. Cambridge,
Mass.-London 19792 (The Loeb Classical Library).
Arr. anab. (= Arrianus, Anabasis) Kullanlan Metin ve eviriler:
Arrian. With an English translation by P.
A. Brunt I-II. Cambridge, Mass.-London 1976-1983 (The Loeb
Classical Library).
Arrianus, skenderin Anabasisi. ev.: H. rs. stanbul 1945. Arr.
Bithy. frg. (= Arrianus, Bithynicorum fragmenta) Kullanlan Metin:
Bithynicorum fragmenta. Ed. A. G. Roos and G. Wirth,
Flavii Arriani quae exstant omnia. Leipzig: Teubner, vol. II
1968. Arr. cyneg. (= Arrianus, Cynegeticus)
Kullanlan Metin: Cynegeticus. Ed. A. G. Roos and G. Wirth,
Flavii Arriani quae exstant omnia. Leipzig: Teubner, vol. II 1968:
74-102.
Arr. Epikt. (Arrianus, Epiktetus) Kullanlan Metin ve eviri:
Epictetus The Discourses as Reported by Arrian,
The Manual, and Fragments, vol. 1. With an English Translation
by W. A. Oldfather. Cambridge, Mass.-London 19563; vol. 2.
Cambridge, Mass.-London 19593 (The Loeb Classical Library).
Arr. Ind. (Arrianus, Indica) Kullanlan Metin: Historia Indica.
Ed A. G. Roos and G. Wirth, Flavii
Arriani quae exstant omnia, vol. II. Leipzig: Teubner, 1968:
1-73. Arr. periplus (= Arrianus, Periplus Ponti Euxini) Kullanlan
Metin ve eviriler: Arriani Periplus Ponti Euxini. Arrianusun
Karadeniz Seyahati. ev. ve Yor.: M. Arslan. 2005 stanbul. Arr.
tact. (= Arrianus, Tactica) Kullanlan Metin: Tactica. Ed. A.G. Roos
and G. Wirth, Flavii Arriani
quae exstant omnia, vol. 2. Leipzig: Teubner, 1968: 129-176.
Cass. Dio (= Cassius Dio, Rhomaika)
Kullanlan Metin ve eviri: Roman History. With an English
translation by E. Carry I-IX. London 1914-1927 (The Loeb Classical
Library).
Curt. (= Quintus Curtius Rufus, Historiarum Alexandri Magni
Macedonis) Kullanlan Metin ve eviri: Quintus Curtius Rufus. With an
English translation by J. C. Rolfe. Cambridge, Mass.-London 1946
(The Loeb Classical Library).
Diod. (= Diodorus Siculus, Bibliotheke Historike) Kullanlan
Metin ve eviriler: Diodorus of Sicily. With an English translation
by R. M. Geer. London, New York 1947 (The Loeb Classical Library).
Diodorus Siculus The Persian wars to the fall of Athens: books
1114.34 (480401 BCE). Translated with introduction and notes P.
Green. Amercia 2010.
Dion. Hal. ant. (= Dionysios Hallikarnassos, Antiquitates
Romanae)
-
skenderden Sonraki Olaylar - Historia Successorum Alexandri
343
Kullanlan Metin ve eviri: The Roman Antiquities of Dionysius of
Hallicarnassus. Ed. and Translated by E. Carry I-VII. London
1937-1950 (The Loeb Classical Library).
FGrHist Die Fragmente der griechischen Historiker. Kullanlan
Metin: F. Jacoby. I-XV. Berlin-Leiden 19231958.
Hist. Aug. Vit. Hadr. (= Scriptores Historiae Augustae,
Hadriani) Kullanlan Metin ve eviri: The Scriptores Historiae
Augustae. With an English translation by D. Magie. Cambridge,
Mass.-London 1968(The Loeb Classical Library).
Ioseph. Cont. Ap. (= Iosephus, Contra Apionem) Kullanlan Metin
ve eviri: Against Apion. With an English translation by H. St. J.
Thackeray. Cambridge, Mass.-London 1976 (The Loeb Clas-sical
Library).
Iust. (= Marcus Iulianus Iustinus, M. Iuliani Iustini Epitoma
Historiarum Philippicarum Pompei Trogi) Kullanlan Metin ve eviri:
Epitome of the Philippic History of Pompeius Trogus. With an
English translation by J. C. Yardley. With introduction and
explanatory notes by R. Develin. Atlanta, GA 1994.
Luc. Alex. (= Lucianus, Alexander) Kullanlan Metin ve eviri:
Lucian, Alexander. Edited and translated by
A. M. Harmon, vol. 4. Cambridge, Mass.-London 1925 repr. 1961
(The Loeb Classical Library).
Phot. Bib. (= Photios, Bibliotheka) Kullanlan Metin ve eviri:
Photios, Bibliotheka. Ed. R. Henry, Paris 1971. Photius, The
Bibliotheyak. A sellection translated with notes by N. G. Wilson.
London 20022.
Plut. (= Plutarkhos, Bioi Paralleloi) Alex. (= Aleksandros) Dem.
(= Demosthenes) Eum. (= Eumenes) Per. (= Perikles) Timol.
(=Timoleon)
Kullanlan Metin ve eviri: Plutarchs Lives. With an English
translation by B. Perrin I-XI. London, New York 1959 (The Loeb
Classical Library).
Steph. Byz. Ethnika (= Stephanos Byzantios, Ethnika) Kullanlan
Metinler: Stephani Byzantii, Ethnikon. Ed. A. Westermann. Libsae
1839. Stephani Byzantii Ethnica, volumen I: alpha-gamma. Ed. W. De
Gruter. Berlin 2006.
Suda (= Suda-Suidas, Suidae Lexicon) Kullanlan Metin: Suidae
Lexicon. Ed. A. Adler I-IV. Leipzig-Teubner
1928-1971. Suet. (= Suetonius, De Vitae Caesarum) Dom. (=
Domitianus) Kullanlan Metin ve eviri: The Lives of the Caesars.
Edited and
translated by J. C. Rolfe I-II. Cambridge, Mass.-London 20014
(The Loeb Classical Library).
Them. Orat. (= Themistios, Orationes) Kullanlan Metin ve
eviriler: Themistii Orationes ex codice mediolanensi. Ed. W.
Dindorf. Harvard University. American 1832.
-
Lucius Flavius ARRIANUS 344
The Private Orations of Themistius. Translated, annotated, and
introduced by R. J. Penella. University of California Press:
London, England 2000.
Zonar. epit. hist. (= Zonarae, Epitome historiarum) Kullanlan
Metin ve eviri: Ioannis Zonarae epitome historiarum, vol 3. Ed. L.
Dindorf. Leipzig: Teubner 1868.
Modern Kaynaklar AE Lanne pigraphique. Paris. Ameling 1984 W.
Ameling, Lucius Flavius Arrianus neos Xenophon. EA 4 (1984),
119-122; Cassius Dio und Bithynien. EA 4 (1984), 123-138. Arslan
2005 M. Arslan, Arriani Periplus Ponti Euxini=Arrianusun
Karadeniz
Seyahati. ev. ve Yor.: M. Arslan. stanbul 2005. Arslan 2007 M.
Arslan, Memnonun Herakleias ve Yorumlanmas. stanbul 2007. Arslan
2012 M. Arslan, Kk Asya Yerel Historiograflarna Bir rnek:
Herakleia
Pontike'li Memnon ve Eserleri. Olba 20 (2012), 383-405. Arslan
Demirta 2012 M. Arslan - K. Demirta, Arrianusun Karadeniz
Seyahatine likin Baz
Notlar. ArkSan 137 (2011), 89-100. ArkSan Arkeoloji ve Sanat.
stanbul. AJPh American Journal of Philology. Baltimore. Berve 1926
H. Berve, Das Alexanderreich auf prosopographischer Grundlage. vol.
II.
Munich 1926. Billows 1990 R. A. Billows, Antigonos the One-Eyed
and the Creation of the Hellenistic
State. Berkeley and Los Angeles 1990. Bosworth 1972 A. B.
Bosworth, Arrian's Literary Development. CQ 22 (1972), 163-185.
Bosworth 20002 A. B. Bosworth, From Arrian to Alexander: Studies in
Historical
Interpretation. Oxford University Press, Oxford 20002. Bosworth
2005 A. B. Bosworth, Conquest and Empire: The reign of Alexander
the Great.
Cambridge University 1988. Byk skenderin Yaam ve Fetihleri:
Fetih ve mapartorluk. ev. H. alkan. Ankara 2005.
Brunt 1975 P. Brunt, Alexander, Barsine, and Heracles. RFIC 103
(1975), 22-34. Carney 1996 E. D. Carney, Alexander and Persian
Women. AJPh 117 (1996), 563-583. CQ The Classical Quarterly.
Oxford. Drews 1962 R. Drews, Diodorus and his Sources. AJP 83
(1962), 383-392. EA Epigraphica Anatoliyak. Zeitschrift fr
Epigraphik und historische Geo-
graphie Anatoliens. Bonn. Errington 1970 R. M. Errington, From
Babylon to Triparadeisos: 323 B.C.-320 B.C.
JHS 80 (1970), 75-77. Hadley 1969 R. A. Hadley, Hieronymus of
Cardia and Early Seleucid Mythology.
Historia 18 (1969), 142-152. Historia Zeitschrift fr alte
Geschichte; Revue d Histoire Ancienne; Journal of
Ancient History; Rivista di Storia Antiyak. Stuttgart. HSCP
Harvard Studies in Classical Philology. Department of the
Classics,
Harvard University. IG Inscriptiones Graecae, consilio et
auctoritate Academiae Litterarum
Borussicae ed. maior: I-IV., VII., IX., XI., XII., XIV. Berlin
1873-1939. IGR Inscriptiones Graecae ad res Romanas Pertinentes.
Ed. R. Cagnat-J.
Toutain. I-IV. Paris 19061928.
-
skenderden Sonraki Olaylar - Historia Successorum Alexandri
345
JSOT Journal for the Study of the Old Testament. JRS Journal of
Roman Studies. London. Marcovich 1973 M. Marcovich, The Epigram of
Proconsul Arrian from Cordoba. ZPE
12 (1973), 207-209. OGIS Orientis Graeci Inscriptiones Selectae.
Ed. W. Dittenberger. I-II. Leipzig
19031905. Olba Mersin niversitesi Kilikia Arkeolojisini Aratrma
Merkezi (KAAM)
Yaynlar. Mersin. Oldfather 19563-19593 W. A. Oldfather,
Epictetus The Discourses as Reported by Arrian, The
Manual, and Fragments. Cambridge, Mass.-London 19563 vol. 1;
19593 vol. 2.
Penella 2000 R. J. Penella, The Private Orations of Themistius.
Translated, annotated, and introduced by. University of California
Press: London, England 2000.
PIR2 Prosopographia Imperii Romani saec. I-III, 2. Ed. E. Groag,
A. Stein, L. Petersen. Berlin 1933-.
RFIC Rivista di Filologia e di Istruzione Classica. RE Paulys
Real-Encyclopdie der classichen Altertumswissenschaft.
Stuttgart
(Mnchen). Rmy 1989 B. Rmy, Les Carrires snatoriales Dans Les
Provinces Romaines DAnatolie
Au Haut-Empire (31 av. J.-C.-284 ap. J.-C: Pont-Bithynie,
Galatie, Cappadoce, Lycie-Pamphylie et Cilicie). stanbul-Paris
1989.
Schwahn 1931 W. Schwahn, Diyllos. Philologus 86 (1931), 145-168.
Schwartz 1895 E. Schwartz, Arrianus. RE /1 (1895), col. I230-1247.
Schwarz 1975 F. F. Schwarz, Arrian's Indike on India: Intention and
Reality. East and
West 25 (1975), 181-200. SEG Supplementum Epigraphicum Graecum
(1-25 Leiden 1923; 26-7 Alphen
1979-1980; 28 vd. Amsterdam 1982. Simpson 1959 R. H. Simpson,
Abbreviation of Hieronymus in Diodorus. AJPh 80
(1959), 370-379. Stadter 1967 P. A. Stadter, Flavius Arrianus:
the New Xenophon. GRBS 8 (1967)
155-161. Stadter 1978 P. A. Stadter, The Ars Tactica of Arrian:
Tradition and Originality. CPh
73 (1978), 117-128. Syll3 Sylloge Inscriptionum Graecarum. Ed.
W. Dittenberger, et al. I-IV Leipzig
1883-1924. Syme 1982 R. Syme, The Career of Arrian. HSCP 86
(1982), 181-211. Talbert 1974 R. J. A. Talbert, Timoleon and the
Revival of Greek Sicily: 344-317 B.C.
Cambridge, New York 1974. TAM Tituli Asiae Minoris. Vindobonae
1901-1989. ZPE Zeitschrift fr Papyrologie und Epigraphik. Bonn
1967-