Top Banner
1 ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA
163

ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

Oct 29, 2019

Download

Documents

dariahiddleston
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

1

ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE

AMABANGA R-3

ISIZULU

ULIMI LWASEKHAYA

UHLAKA LOKUGCINA

Page 2: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

2

INGXENYE YOKU - 1

IsiTatimende senQubomgomo yoHlelo lweziFundo nokuHlola lukaZwelonke.

1.1 Ulwazi lwangaphambilini IsiTatimende soHlelo lweziFundo lukaZwelonke samaBanga R – 12 (uTaHFuZwe) sikhombisa inqubomgomo yezinhlelo zokufundisa kanye nezokuhlola emkhakheni wezikole.

Ukuze kwenziwe ngcono ukusetshenziswa kwalesi sitatimende, kwadingeka ukuthi kubenezichibiyelo ezithile ezizoqala ukusebenza ngoMasingana ka 2012. Kwabe sekubhalwa umqulu owodwa obanzi oyisiTatimende senQubomgomo yoHlelo lweziFundo nokuHlola waleso naleso sifundo othatha isikhundla seziTatimende zezifundo ezindala, imiHlahlandlela yokuFunda kanye nemiHlahlandlela yokuHlola iziFundo emaBangeni R – 12.

IsiTatimende soHlelo lweziFundo lukaZwelonke samaBanga R – 12 esiguquliwe, esakhiwe ukuhlanganisa uHlelo lokuFunda lukaZwelonke kanye nesiTatimende senQubomgomo yokuHlola (kuMasingana 2011), kuthatha isikhundla salokhu okulandelayo:

(a) IsiTatimende soHlelo lweziFundo lukaZwelonke samaBanga R – 9 (2002).

(b) IsiTatimende soHlelo lweziFundo lukaZwelonke samaBanga 10 – 12 (2004).

1.2 Ukubuka ngamafuphi (a) IsiTatimende soHlelo lweziFundo lukaZwelonke samaBanga R – 12 (kuMasingana 2012), sithatha isikhundla sesitatimende

senqubomgomo yokufunda nokufundisa ezikoleni zaseNingizimu Afrika futhi siqukethe lokhu: (i) Umqulu wenqubomgomo i-National Senior Certificate: Okuwukuphasa okusezingeni lesi-4 ngokwe-National

Qualifications Framework (NQF) kanye

(ii) Nesichibiyelo somqulu womgomo, i-National Senior Certificate: Okuwukuphasa okusezingeni le-si-4 ngokwe-National Qualifications Framework (NQF); mayelana nabafundi abanezidingo ezithe phecelezi, eyashicilelwa ngokwe-Government Gazette, No. 29467 yomhlaka we-11 kuZibandlela 2006.

(b) IsiTatimende soHlelo lweziFundo lukaZwelonke samaBanga R – 12 (kuMasingana 2011), kumele sifundwe sihambisane nale miqulu elandelayo: ne-National Protocol for Assessment amaBanga R – 12, ethatha indawo yenqubomgomo, A qualification at Level 4 on the National Qualifications Framework (NQF), regarding the National Protocol for Assessment Grade R-12 , eyashicilelwa ngokwe-Government Gazzette, No. 29467 yamhla we-11 kuZibandlela 2006.

(c) IziTatimende zezifundo, ImiHlahlandlela yezinHlelo zokuFunda kanye nemiHlahlandlela yokuHlola iziFundo zamaBanga R – 9, kanye neyamaBanga 10 - 12 iyekiwe esikhundleni sayo kwafakwa uHlelo lokuFunda lukaZwelonke kanye nesiTatimende senQubomgomo yokuHlola kwamaBanga R – 12 (kuMasingana 2011).

(d) Izingxenye zoHlelo lokuFunda lukaZwelonke kanye nesiTatimende senQubomgomo yokuHlola njengoba ibekiwe esahlukweni 2, 3 no 4 kwalo mqulu, kwenza inkambiso nomgomo wesiTatimende soHlelo lweziFundo lukaZwelonke samaBanga R – 12, ngakho–ke ngokomthetho ka Section 6A we South African Schools Act, 1996 (Act No. 84 of 1996,) kunikeza uNgqongqoshe WemFundo eyisiSekelo igunya lokunquma izinga elincane elifanele imiphumela nokulinganisa, kanye nenqubo nenkamibso yokuhlola ukuphumelela kwabafundi okuzosetshenziswa ezikoleni zomphakathi kanye nalezo ezizimele.

Page 3: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

3

1.3 Izinhloso ezivamile zoHlelo lokuFunda lwaseNingizimu Afrika • IsiTatimende soHlelo lweziFundo lukaZwelonke samaBanga R – 12 sikhombisa lokho okuthathwa ngokuthi kungulwazi, amasu

namagugu adinga ukufundwa. Isitatimende siqikelela ukuthi abafundi bathola ulwazi baphinde basebesenzise lolo lwazi nalawo masu ngendlela enomqondo empilweni yabo. Ngale ndlela uhlelo lokufunda lukhuthaza ukugxisha ulwazi ezimweni zalapha, lungakhohliwe umthelela walo emhlabeni wonkana.

• IsiTatimende soHlelo lweziFundo lukaZwelonke samaBanga R – 12 sihlose lokhu: Ukuhlomisa abafundi, noma ngabe bavela kuziphi izimo zenhlalo yomphakathi nezomnotho, ubuzwe, ubulili, ikhono ngokomzimba nengqondo, ngolwazi, amasu nokungamagugu adingekayo ukuze bakwazi ukuzigculisa, nokubamba iqhaza elibonakalayo emphakathini njengezakhamuzi zezwe elikhululekile.

Ukuvumela abafundi ukuba bangene emikhakheni yemfundo ephakeme. Ukwenza kube lula kubafundi ukwedlulela ezikhungweni zemisebenzi emva kokuqeda esikoleni. Ukwedlulisela kubaqashi ulwazi oluphelele ngamakhono omfundi.

• IsiTatimende soHlelo lweziFundo lukaZwelonke samaBanga R – 12 sesekwe yile migomo elandelayo: Ukuguquka kwezenhlalo yomphakathi; ukubhekelela ukungalingani kwezemfundo ngesikhathi esedlule ukuze kulungiswe,

nokuthi amathuba okufunda alinganayo atholwe yiwo wonke umphakathi. Ukufunda ngekhuphekhuphe nangeso elihlolayo; ukukhuthaza ukufunda ngale ndlela yokufunda, kunokuthi abafundi bamane

bagxishe emakhanda lokho abanikwe khona bebe bengayiqondi incazelo yakho; Ulwazi oluphakeme namakhono aphakeme, ubuncane obumukelekile umthetho wokulinganisa ulwazi okumele luzuzwe

ebangeni ngalinye kumele bucaciswe, kubekwe nemigomo ephezulu okumele izuzwe kuzo zonke izifundo . Inqubekela phambili yolwazi; okuqukethwe nengqikithi yalelo nalelo banga kukhombise inqubekela phambili ukusuka kokulula

kuya kokulukhuni. Amalungelo esintu, ukudidiyela, ubulungiswa bezemvelo nezenhlalo yomphakathi; ukufaka imigomo nenkambiso

yobulungiswa bezemvelo nezenhlalo kanye namalungelo esintu njengoba echaziwe emThethosisekelweni waseNingizimu Afrika. IsiTatimende soHlelo lweziFundo lukaZwelonke samaBanga 10 – 12 (UmGudu wokuFunda Jikelele) sinozwela ezindabeni zokwehlukahlukana kwesintu njengobuphofu, ukungalingani, ubuzwe, ubulili, ulimi, ubudala nokukhubazeka kanye nezinye izimo;

Ukwazisa ngezinhlelo zolwazi lwendabuko; ukwazisa ukunotha komlando namasiko alelizwe, nomthelela obalulekile wokufundisa ngamagugu aqukethwe ngumThethosisekelo okube nawo njengomsuka wenguquko ukusiza ekuguquleni amagugu abafundi; kanye

Nokukholakala, uhlonze ukwenza ngempumelelo; ukuhlinzeka ngohlobo lwemfundo olungaqhathaniseka ngokuqeqesheka, ukuphakama nobubanzi naleyo yakwamanye amazwe.

• IsiTatimende soHlelo lweziFundo lukaZwelonke samaBanga R – 12 luhlose ukukhiqiza abafundi abazokwazi : Ukubona baxazulule izinkinga, bakwazi nokwenza izinqumo besebenzisa ukucabanga ngokuhlaziya nangobuchule; Ukusebenza ngokuzinikela nabanye njengamalungu eqembu; Ukulungiselela, bakwazi ukuziphatha bona baphathe nemisebenzi yabo ngokuyikho. Ukuqoqa, bahlaziye, bahlele, bahlanganise, bahlolisise ngokucubungula ulwazi. Ukuxoxisana ngempumelelo besebenzisa izinto ezibukwayo, ukufanekisa ngezimpawu kanye namanye amakhono olimi

ezimeni ezahlukene; Ukusebenzisa isayensi nobuchwepheshe ngempumelelo nangokuhlolisisa bekhombisa nokuzinikela kwezemvelo kanye

nempilo yabanye; kanye Nokukhombisa ukuqondisisa umhlaba njengenkundla yezinhlelo ezihlobene ngokubona ukuthi izimo zokuxazulula izinkinga

azenzeki ngazodwana..

Page 4: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

4

• Ukuhlanganisa izinhlobo zabantu yikho okumele kube ngumgogodla ezikhungweni zomsebenzi, ukulungiselela nokufundisa kuleso naleso sikole. Lokhu kungenzeka kuphela uma bonke othisha bekuqonda kahle ukuthi bazobabona futhi babasize kanjani abafundi abanezihibe ekufundeni, nokuthi bazokuhlelela kanjani ukwehlukahlukana kwabafundi. Okusemqoka ngokuhlanganisa, ukuqinisekisa ukuthi zonke izithiyo ziyakwazi ukubonakala bese kuzanywa ukuthi zigudluzwe yibo bonke ababambe iqhaza esikoleni, kubalwa othisha, abasebenza kuma-district,ama-Special Schools Resource Centres. Ukugudluza izithiyo emakilasini, othisha bangasebenzisa izinhlelo zezifundo njengalezo ezitholakala kulokhu: Guidelines for Inclusive Teaching and Learning (2010)

1.4 Ukwabiwa kwesikhathi • 1.4.1 I - Foundation Phase

(a) Isikhathi sokufundisa sezifundo emkhakheni we-Foundation Phase sinjengoba sikhonjisiwe kuleli thebula elingezansi:

Isifundo Ukwabiwa kwesikhathi ngamasonto (amahora)

I. Ulimi LwaseKhaya II. I - Mathematics

III. I - Life Skills • Beginning Knowledge • I - Arts and Craft • I - Physical Education • I - Health Education

10 (11) 7 6 (7) 1 (2) 2 2 1

(b) Isikhathi sokufundisa samabanga R, 1 no 2 amahora angama – 23 kuthi ibanga 3 kube ngamahora angama-25. (c) Izilimi zabelwe amahora ayi-10 emaBangeni R-2 kanye namahora ayi-11 eBangeni 3. Isibalo esiphezulu samahora ayisi- 8 nesibalo esiphansi esingamahora ayi-7 sabelwe uLimi Lwasekhaya kanye nesibalo esiphansi esingamahora amabili nesibalo esiphezulu esingamahora amathathu seziLimi Zokwengeza emaBangeni R-2 . EBangeni lesi-3 isibalo esiphezulu esingamahora ayisi-8 nobuphansi obungamahora ayi-7 sabelwe iziLimi Zasekhaya kanye nobuncane obungamahora ama-2 nobuningi obungamahora ama-4 oLimini Lokwengeza. (d) Esifundweni seLife Skills neBeginning Knowledge, kwabiwe ihora eli-1 emaBangeni R-2 kanye namahora ama – 2

njengoba kukhonjisiwe ngamahora kubakaki ethebulini eBangeni lesi-3:

• 1.4.2 I- Intermediate Phase (a) Leli thebula elingezansi likhombisa izifundo nesikhathi sokufundisa esibekiwe e-Intermediate Phase.

Isifundo Ukwabiwa kwesikhathi ngamasonto (amahora)

IV. Ulimi Lwasekhaya V. Ulimi LokuQala LokwEngeza

VI. I - Mathematics VII. I - Science and Technology VIII. I - Social Sciences

6 5 6 3.5 3

Page 5: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

5

IX. I - Life Skills • I - Creative Arts • I - Physical Education

X. I - Religion Studies

4 1.5 1.5 1

• • 1.4.3 I - Senior Phase

(a) Isikhathi sokufundisa e- Senior Phase simi ngale ndlela:

Isifundo Ukwabiwa kwesikhathi ngamasonto (amahora)

I. Ulimi LwaseKhaya II. Ulimi LokuQala LokwEngeza

III. I - Mathematics IV. I - Natural Sciences V. I - Social Sciences

VI. I - Technology VII. I - Economic Management Sciences VIII. I - Life Orientation IX. I - Arts and Culture

5 4 4.5 3 3 2 2 2 2

• • 1.4.4 AmaBanga 10-12

(b) Isikhathi sokufundisa emabangeni 10 – 12 simi ngale ndlela:

Isifundo Ukwabiwa kwesikhathi ngamasonto (amahora)

I. ULimi lwaseKhaya II. Ulimi LokuQala LokwEngeza

III. I - Mathematics IV. I - Life Orientation V. Ama - Three Electives

4.5 4.5 4.5 2 12 (3x4h)

Ukwabiwa kwamamaki ngamasonto kungasetshenziswa kuphela ezidingweni zengcosane yezifundo zikaTAHFUZWE njengoba kukhonjisiwe ngenhla, kungaphinda kusetshenziswe kunoma yiziphi izifundo ezengeziwe ohlwini lwenani lezifundo ezivunyelwe. Uma umfundi efisa ukwengeza ezinye izifundo, isikhathi kumele sandiswe ukwamukela lezo zifundo.

Page 6: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

6

IMFUNDO EYISISEKELO ULIMI LWASEKHAYA IBANGA R KUYA KWELE-3

1. ISINGENISO Emfundweni eyisisekelo, amakhono abalulekile oLimini LwaseKhaya yilawa:

Ukulalela nokukhuluma Kumbandakanya ukucabanga nokucabangisisa kanye nokusetshenziswa kolimi Ukufunda nokuphimisa/ nemisindo

Ukubhala kanye nokukubhala ngesandla

Okuqukethwe (ulwazi, imicabango noma umqondo kanye namakhono) okutholakala esiTatimendeni soHlelo Lwezemfundo LukaZwelonke [TaHFuZWE] sekuhlelwe kabusha eNqubomgomeni yesiTatimende soHlelo nokuHlola [NquTaHleHlo], ngokwethemu, kusetshenziswa izihloko. I-NquThaHleHlo inikeza uthisha loku okulandelayo: isingeniso esiqukethe umhlahlandlela wokusetshenziswa komqulu weMfundo eyiSisekelo, kuqukethwe, imicabango/imiqondo kanye namakhono okumele kufundiswe ngethemu, umhlahlandlela ngokwabiwa kwesikhathi, okudingekayo ngemiSebenzi yokuHlola kanye neziphakamiso zokuhlola okungamiselwe, uhla lwemithombo yolwazi enconyiwe ngokwezingxenye nangokwebanga.

2. INDLELA YOKUFUNDISA NGOKUDIDIYELA

Uhlelo lweziLimi ludidiyela zonke ezinye izifundo. Ulimi lusetshenziswa kuzona zonke izinhlelo zezemfundo ngokukhuluma, ukufunda kanye nokubhala. Amakhono amaningi okulalela nokukhuluma olimi ayathuthuka ezifundweni zeMathematics, Life Skills, kuwona okubuye kube nezinye futhi izifundo ezahlukehlukene njenge Arts and Crafts ne-Beginning Knowledge kuhlanganisa i-Health Education i-Natural Scinces , i-Technology neSocial Sciences..Izihloko nezindikimba zingakhethwa kulezi zifundo ukuhlinzeka ingqikithi ngokufundiswa kwamakhono olimi.

Page 7: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

7

3. UKWABIWA KWESIKHATHI Lokhu kwabiwa kwesikhathi okulandelayo kwezifundo zezilimi kuzoqala ukusebenza ngonyaka wezi-2012. ULimi emfundweni eyisisekelo lucazwa ngokwesimo solimi saleso naleso sikole. Izikole zingakhetha ngokwazo ukuthi isikhathi ezisabela uLimi Lwasekhaya kanye nolokuQala Lokwengeza siba sincane ngokwezidingo zazo. Ubuncane obemukelekile besikhathi soLimi Lwasekhaya nolokuQala Lokwengeza yilobu obufakwe kubakaki ethebulini elingezansi:

ULimi Lwasekhaya Ulimi lokuQala lokweNgeza

Ibanga R Amahora ayi- 8(7) Amahora ama- 3(2)

Ibanga 1 Amahora ayi- 8(7) Amahora ama-3(2)

Ibanga 2 Amahora ayi- 8(7) Amahora ama- 3(2)

Ibanga 3 Amahora ayi- 8(7) Amahora ama- 4(3)

UMnyango awuzinqumeli izikole ukuthi zisicaze kanjani isikhathi esincane ngokwemukelekile ngokwezigaba ngezigaba nakuba kwenziwa lezi ziphakamiso ezilandelayo ebangeni ngalinye:

IBANGA LOKU – 1 ULIMI LWASEKHAYA ISIKHATHI NGESONTO

Ukulalela nokukhuluma Imizuzu eyi-15 ngosuku, izinsuku ezintathu Imizuzu engama-45

Ukufunda kanye nemisindo Imisindo: imizuzu eyi -15 ngosuku, izinsuku ezinhlanu ngesonto (ihora nemizuzu eyi-15) Ukufunda ngokuhlanganyela: imizuzu eyi-15 ngosuku izinsuku ezintathu (imizuzu enga - 45)

Ukufunda ngamaqembu: imizuzu engama– 30 ngosuku (amaqembu amabili, imizuzu eyi-15 iqembu ngalinye), izinsuku ezinhlanu (amahora ama-2 nemizuzu engama-30)

Amahora ama-4 nemizuzu engama – 30

Ukuloba Imizuzu eyi – 15 ngosuku, izinsuku ezine Ihora elilodwa

Ukubhala Imizuzu eyi – 15 ngosuku izinsuku ezintathu Imizuzu engama – 45

Page 8: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

8

Isamba sesonto Amahora ayisi – 7

IBANGA LE – 2 ULIMI LWASEKHAYA

Ukulalela nokukhuluma Imizuzu eyi-15 ngosuku, izinsuku ezintathu Imizuzu engama – 45

Ukufunda kanye nemisindo Imisindo: Imizuzu eyi -15 ngosuku, izinsuku ezine (ihora nemizuzu eyi-15) Ukufunda ngokuhlanganyela: imizuzu eyi – 15 ngosuku, izinsuku ezintathu (imizuzu engama – 45)

Ukufunda ngamaqembu: imizuzu engama – 30 ngosuku (amaqembu amabili, imizuzu eyi-15 iqembu ngalinye), izinsuku ezinhlanu (amahora ama-2 nemizuzu engama-30)

Amahora ama-4 nemizuzu engama – 30

Ukuloba /Ubhalomagama Imizuzu eyi-15 ngosuku, izinsuku ezintathu Imizuzu engama- 45

Ukubhala Imizuzu eyi-15 ngosuku, izinsuku ezine (4) Ihora elilodwa

Isamba sesonto Amahora ayi – 7

IBANGA LE-3 ULIMI LWASEKHAYA

Ukulalela nokukhuluma Imizuzu eyi-15 ngosuku, izinsuku ezintathu Imizuzu engama– 45 ngesonto

Ukufunda kanye nemisindo Imisindo: Imizuzu eyi -15 ngosuku, izinsuku ezintathu (imizuzu engama – 45) Ukufunda ngokuhlanganyela: imizuzu engama - 20 ngosuku, izinsuku ezintathu (ihora elilodwa)

Ukufunda ngamaqembu imizuzu engama – 30 ngosuku (amaqembu amabili, imizuzu eyi-15 iqembu ngalinye), izinsuku ezinhlanu (amahora ama-2 nemizuzu engama-30)

Amahora ama-4 nemizuzu engama – 30

Ukuloba / Ubhalomagama Imizuzu eyi -15 ngosuku, izinsuku ezintathu Imizuzu engama – 45

Ukubhala Imizuzu engama – 20 ngosuku, izinsuku ezintathu Ihora elilodwa

Page 9: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

9

Isamba sesonto Amahora ayi-7

UMnyango awuzinqumeli izikole ukuthi zisicaze kanjani isikhathi ngokwezinga eliphezulu, kunalokho wenza lezi ziphakamiso ezilandelayo ebangeni ngalinye:

IBANGA LOKU – 1 ULIMI LWASEKHAYA ISIKHATHI NGESONTO

Ukulalela nokukhuluma Imizuzu eyi15 ngosuku, izinsuku ezine Ihora elilodwa

Ukufunda kanye nemisindo Imisindo: Imizuzu eyi -15 ngosuku, izinsuku ezinhlanu (ihora nemizuzu eyi-15), Ukufunda/ukubhala ngokuhlanganyela: imizuzu eyi-15 ngosuku izinsuku ezunhlanu ( ihora nemizuzu eyi-15),

Ukufunda ngamaqembu: imizuzu enga–30 ngosuku (amaqembu amabili, imizuzu eyi-15 iqembu ngalinye), izinsuku ezinhlanu (amahora ama-2 nemizuzu engama-30)

Amahora ama-5

Ukuloba Imizuzu eyi – 15 ngosuku, izinsuku ezine Ihora elilodwa

Ukubhala Imizuzu engama–20 ngosuku izinsuku ezintathu Ihora elilodwa

Isamba sesonto Amahora ayisi–8

IBANGA LE – 2 ULIMI LWASEKHAYA

Ukulalela nokukhuluma Imizuzu eyi-15 ngosuku, izinsuku ezine Ihora elilodwa

Ukufunda kanye nemisindo Imisindo: Imizuzu eyi -15 ngosuku, izinsuku ezinhlanu (ihora nemizuzu eyi-15) Ukufunda/ukubhala ngokuhlanganyela: imizuzu eyi – 15 ngosuku, izinsuku ezinhlanu (ihora nemizuzu eyi-15)

Ukufunda ngamaqembu: imizuzu engama – 30 ngosuku (amaqembu amabili, imizuzu eyi-15 iqembu ngalinye), izinsuku ezinhlanu (amahora ama-2 nemizuzu engama-30)

Amahora ama – 5

Page 10: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

10

Ukuloba /Ubhalomagama Imizuzu eyi-15 ngosuku, izinsuku ezine Ihora elilodwa

Ukubhala Imizuzu engama-20 ngosuku, izinsuku ezintathu (3) Ihora elilodwa

Isamba sesonto Amahora ayisi – 8

IBANGA LESI-3 ULIMI LWASEKHAYA

Ukulalela nokukhuluma Imizuzu eyi-15 ngosuku, izinsuku ezine Ihora elilodwa

Ukufunda kanye nemisindo Imisindo: Imizuzu eyi -15 ngosuku, izinsuku ezinhlanu (ihora nemizuzu eyi – 15) Ukufunda/ukubhala ngokuhlanganyela: imizuzu eyi-15 ngosuku, izinsuku ezinhlanu (ihora nemizuzu eyi-15)

Ukufunda ngamaqembu: imizuzu engama – 30 ngosuku (amaqembu amabili, imizuzu eyi-15 iqembu ngalinye), izinsuku ezinhlanu (amahora ama-2 nemizuzu engama-30)

Amahora ama - 5

Ukuloba / Ubhalomagama Imizuzu eyi-15 ngosuku, izinsuku ezine Ihora elilodwa

Ukubhala Imizuzu engama – 20 ngosuku, izinsuku ezintathu Ihora elilodwa

Isamba sesonto Amahora ayisi- 8

4. UKUHLOLA Umqulu iNquTaHleHlo unikeza okudingekayo ngokwemiSebenzi yokuHlola okumiselwe imigomo.

IBANGA ISIFUNDO ITHEMU YOKU-1

ITHEMU YESI-2

ITHEMU YESI-3

ITHEMU YESI-4

ISAMBA

1 Ulimi lwebele 1 2 2 2 8

2 Ulimi lwebele 1 2 2 2 8

3 Ulimi lwebele 1 3 3 2 10

Page 11: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

11

KwiThemu yokuqala yinye kuphela Ithaski yohlolo olumiselwe (owenziwe izingxenye ezahlukene zoLimi),. kusukela ebangeni loku-1 kuya kwelesi-3 ukuze othisha bakwazi ukwenza ukuhlola okuyisisekelo kubafundi ekuqaleni kweThemu yokuqala besebenzisa uHlolo Nyaka lukaZwelonke annual national assessment [HloNyaZwe], oluzosetshenziswa ekuqaleni kweThemu yokuQala ebangeni lesi –2 kanye nelesi-3 ebangeni lokuQala othisha bayagqugquzelwa ukuthi benze ukuHlola okuyiSisekelo ngeThemu yoku-1. Kwengezwe neziphakamiso zokuhlola okungamiselwe mgomo okuzolekelela ekufundeni nasekufundisweni kwansukuzonke kepha kungeze kwaqoshwa ngokusemthethweni.

5. UKULALELA NOKUKHULUMA Abafundi abathuthukisi amakhono abo okulalela nokukhuluma ngezingxenye zolimi nje kuphela, kepha nangokusebenzisa ezinye izifundo. Ngoba ukulalela nokukhuluma kubalulekile ekufundeni, kumqoka kakhulu ukuthi la makhono asheshe athuthukiswe empilweni yokufunda yomfundi. Yingakho nje emfundweni yamazinga okwendlalela kunesikhathi esibekelwe ukuthuthukisa la makhono. Isikhathi esibekelwe izifundo zokuLalela nokuKhuluma sinikeza lokhu: (1) isikhathi esichithwa ekuqaleni kosuku

(2) kanye nemisebenzi ebhekene ngqo nokulalela nokukhuluma. 5.1 Ithaski yokukhuluma ekuqaleni kosuku

Usuku ngalunye kufanele luqale ngengxoxo emfushane, ehlanganisa bonke abafundi ekilasini. Sebenzisa lesi sikhathi uku:

Xoxa ngosuku (ngokwesonto, nenyanga), ngesimo sezulu, ngezinsuku zokuzalwa zabafundi, kanye nganoma yiziphi izehlakalo ezibalulekile ngalolo suku.

Bheka indlela abafundi abeza ngayo esikoleni: ngokubabiza ngamunye ukuze uzobona abakhona nabangekho. Lalela izindaba ezethulwa ngabafundi ngokunikezelana, yenza isifundo ‘sokubonisa uphinde utshele’ ngesithombe noma

okuthile, xoxa ngedayari, ngezemidlalo nemicimbi, xoxa nangezisematheni nangokuxoxwa kwendaba. Zama ukulalela izindaba ezethulwa umfundi ngamunye okungenani kanye emasontweni amabili.

5.2 Imisebenzi Okungagxilwa Kuyo Ezingeni leMfundo eyiseNdlalelo kufanele kubhekisiswe kakhulu ikhono lokulalela kanye nelokukhuluma. Isikhathi esibekelwe Ithaski yokukhuluma sifaka izihlokwana zokuzokwenziwa ekuthuthukisweni amakhono okulalela nokukhuluma okungenani kabili ngesonto. Umqulu wohlelo lukufunda kanye nelokuhlola (CAPS) usinika (1) nsukuzonke/masonto onke, amakhono okukhuluma nokulalela kanye (2) nohlu lwezinto ezisemqoka emakhonweni okulalela nawokukhuluma. Lokhu kuhlukaniswa komsebenzi kusiza umfundisi ukuhlela Ithaski yakhe ukuze izihlokwana zezifundo zokulalela kanye nokukhuluma zibheke ngqo ekuthuthukiseni amakhono amabili

Page 12: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

12

kuya kwamathathu akhethekile ngesikhathi. Lokhu okwenziwayo kufanele kube nobudlelwane. Lezi zihlokwana zokwenziwa ezibhekiwe kumele zibe nokuxhumana nokufunda okusamdlalo okuyingxenye yobuciko bamasiko emakhonweni okuziphilisa. 6. ISIKHATHI ESIBEKELWE UKUFUNDA NOKUBHALA Emabangeni 1-3, ukuFunda kanye nokuBhala kwenzeka esikhathini esibekelwe ukuFunda kanye nokuBhala. Kulapha-ke lapho kufanele kucoshelelwe ukuthi kwethulwa izifundo eziqeqesha abafundi ukufunda kahle. Kuzo zonke izinsuku makube nesikhathi esibekelwe ngqo izifundo zokufunda (ezididiyela indlela yokufunda ngokuhlanganyela, ukufunda ngokusizwa emaqenjini , ukufunda ngababili, nangokuzimela nemisindo) kanye nokubhala(ukubhala ngokuhlanganyela, ukubhala ngamaqembu, ukubhala ngokuzimela uhlelo lolimi kanye nesibizelo). Ngalesi sikhathi uthisha usiza ngokufunda okuqashelwe (guided) emaqenjini amabili, ngenkathi abanye abafundi begxile emisebenzini enjengesifundo sokuqondisisa (written comprehension), imisindo, isibizelo, uhlelo lolimi kanye nokubhala. Ukufunda ngababili nangokuzimela kungenzeka ngesikhathi esisodwa. UHLELO LOKUFUNDA KANYE NENDLELA YOKUHLOLA EZINGENI LEMFUNDO EYISENDLALELO LUHLUKANISE IZIDINGO ZOKUFUNDA KANJE:

Ukufunda ngokuhlanganyela (kuhambisana nokubhala ngokuhlanganyela) Ukufunda ngamaqembu okuqashelwe Ukufunda ngababili nangokuzimela Imisindo (kuhlangene nokubonisa nokuqwashisa ngemisindo)

Page 13: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

13

6.1 Ufunda Ngokuhlanganyela Ukufunda ngokuhlanganyela kanye/noma nokubhala ngokuhlanganyela kujwayele ukwenzeka emizuzwini yokuqala eyi-15 esikhathini esibekelwe ngqo ukufunda kanye nokubhala. Uthisha usebenza nabafundi bonke kanyekanye. Ukufunda ngokuhlanganyela kuzokwenziwa ngezinsuku ezimbili noma ezine ngesonto kusetshenziswa ithekisthi/umbhalo eyodwa -njengaleyo ehlelelwe la mabanga, amaphosta, izithombe noma umbhalo ozokhishelwa emshinini obonisa izithombe odongeni (overhead

projector). Nakuba kuyincwadi eyodwa esetshenziswa ngesonto kodwa incwadi ekhethelwe ibanga nebanga izokhula ngokwenani lamakhasi nangokujiya ngokuhamba konyaka kanye nokwehlukana kwamabanga. Lokhu kuzofundisa abafundi ngochungechunge lwezindaba, izinkondlo, izilandelo, kanye nemidlalo kubandakanya nolwazi oluthile kanye nemibhalo eyimidwebo. Isifundo ngasinye sokufunda ngokuhlanganyela sizoqondana nalokhu okulandelayo: imikhakhakha eyahlukene yokubhaliwe, izimpawu zamathekisthi , imisindo, ukusetshenziswa kolimi, izindlela zokuhlukanisa amagama kanye nesifundo sokuqondisisa namazinga ahlukene (isib. ngokusobala,ukuhlela kabusha, ukufinyelela ekuqondeni, isivivinyo kanye nemibuzo esakuncoma). Isifundo sokuqala sizobheka ekuzifundeleni nje abafundi bekha phezulu maqede banike imibono yabo ngendaba. Esifundweni esilandelayo kusazosetshenziswa yona leyo ndaba ebisetshenzisiwe kodwa manje sekuzogxilwa ekufundeni bese uthisha ebaxoxisa ngenhloso yokuthuthukisa ulwazi magama, ukufunda ngokuqondisisa, ikhono lokuchazwa kwamagama, nemithetho yokubhala indaba (uhlelo lolimi, izimpawu zokubhala njll.) Ngosusku lwesithathu noma mhlawumbe nangolwesine abafundi bazozifundela bodwa indaba bese bexoxa ngayo, benze nangokubonisa ukuthi ikhuluma ngani, babhale nemisebenzi ebhalwayo ephathelene nendaba efundiwe. Eminye imibhalo ingasetshenziswa ngosuku olulodwa noma ezimbili ikakhulu eBangeni 2 neBanga 3. 6.2 Ukubhala Ngokuhlanganyela Uma kungenzeka ukufunda ngokuhlanganyela kumele kulandelwe ukubhala ngokuhlanganyela lapho uthisha ezobonisa khona ukuthi ibhalwa kanjani indaba. Abafundi bazohlanganisa imibono ezosiza ekwakheni indaba entsha kuthi-ke uthisha yena abambe iqhaza lokuba umbhali wemibono kanye nomgqugquzeli wokusungulwa kwendaba entsha. Incwadi yokufunda ngokuhlanganyela ingasetshenziswa ukunika izibonelo zokusetshenziswa kolimi, ukukhethwa kwamagama azoba izibizelo noma ezinye izakhiwo zokulungiselela indaba ezingaba usizo ekubhalweni kwendaba entsha. Lo mzamo wokulingisa ukubhala usiza ekulolongeni ukuzibhalela ngokwabo. Ukufunda ngokuhlanganyela kanye nokubhala ngokuhlanganyela kumele kwenzeke emabangeni 1-3 6.3 Ukufunda Ngokusizwa Nangokuqashelwa Emaqenjini Lena ngenye yezindlela ezisetshenziselwa ukufunda lapho wonke amaqembu efunda indaba eyodwa ngokulayelwa nguthisha. Kumele kufundwe ngale ndlela nsukuzonke. Esikhathini sokusiza ekufundeni uthisha usebenza namaqembu anabafundi abayisithupha kuya eshumini. Uthisha uhlela izifundo ezixube izindlela ezahlukene zokucutshungulwa kwamagama abafundi abayokwazi ukuzisebenzisa lapho behlangabezana nezingqinamba ekubhaleni imibhalo. Ukuxoxa ngendaba phakathi kukathisha nabafundi (nabafundi bebodwa)

Page 14: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

14

kubaluleke kakhulu kule ndlela yokufunda. Ngesikhathi sokusiza emaqenjini uthisha akufanele aphazanyiswe ngabanye abafundi abenza okunye. Isikhathi sokufunda ngamaqembu kufanele sibephakathi kwemizuzu eyishumi kuya kweyishumi nanhlanu ubude. Ngelanga kufanele kufunde amaqembu amabili afundele uthisha (nokuhlanganisa isigamu sehora ngosuku sekukonke). 6.4 Ukwakhiwa Kwamaqembu (Ngokwamakhono) Imibhalo ikhethwa ngokuhlukana kwamakhono okufunda emaqenjini. Indlela elula yokuhlukanisa abafundi ngamaqembu nangamazinga okufunda abakuwo, ukuba ubabheke lapho befunda imibhalo. Nalu uhlu lwezimpawu ezibhekwayo ezisizayo ukwehlukanisa abafundi ngamaqembu ngesikhathi sokufunda ngokusizwa emaqenjini. indaba efundwayo mayizwakale uma beyifunda kodwa futhi mayibe nazo izinselelo ezimbalwa koyifundayo, okungaba sezingeni

lokwazi izincazelo zamagama noma ezingeni lokufunda ngokuqondisisa. Umfundi kumele abone futhi asheshe akwazi ukuhlukanisa amagama futhi athombulule aphakathi kwama 90% ukuya ema95%. Bonke kumele bashiyane ngokuqeda indatshana abayikhethelwe ukuyifunda okungenani ngomzuzu owodwa,

kumele bafunde kahle nangokushelela futhi babonise ukuyizwa into abayifundayo, indaba kumele ibahehe abafundi, akumele bafunde ngokukhomba ngomunwe, kumele bafunde bethule.

IZINYATHELO ZESIFUNDO SOKUFUNDA NGOKUSIZWA NANGOKUQASHELWA EMAQENJINI: (i) Khetha umbhalo ofanelekile: Izincwadi zokufunda ezisezingeni elifanele yizona okumele zisetshenziswe kakhulu ekufundeni ngamaqembu. Kumele zibesezingeni eliphansi kunelezincwadi zokufunda ngokuhlanganyela. Uthisha kumele ayifunde yena kuqala incwadi, abheke isimo sayo nokwakheka kwamagama amasha angaba nenselelo kubafundi. Lokhu kuzosiza uthisha ukuthola izinto okumele aziqaphele uma esefundisa. (ii) Isingeniso: Yethula uhlobo lwencwadi noma isihloko sendaba ezosetshenziswa ngaleso sifundo. Siza abafundi ukuthi baxhumanise isihloko sendaba nezinto asebeke bahlangabezana nazo ezimpilweni zabo. Yenza lokhu kuxoxa kulungele ukuthi abafundi bafunde ngempumelelo (imizuzu emibili kuya kwemithathu). (iii) Ukuxoxa ngezithombe: Ekusebenzeni nabafundi abasebancane uthisha angaxoxa kafushane ngemidwebo esencwadini, noma ngesihloko sayo, akhombe imininingwane esemqoka abuze nemibuzo ngokungase kwenzeke endabeni. Nabafundi abadala bafundise ukuwanyaza incwadi

Page 15: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

15

babhekisise emibhalweni, izihloko zezahluko kanye nokunye okuphathelene nokuhlelwa kwendaba, (Isib. uhlu lokuqukethwe incwadi, izihlokwana zendaba) encwadini. Lapho kunamagama amasha noma anzima endabeni uthisha kufanele awethule kuqala lawo magama engxoxweni ngaphambi kokuba abafundi bazifundele ngokwabo indaba. Lokhu kufanele kuthathe imizuzu emibili kuya kwemithathu. (iv) Ukufunda okokuqala: Abafundi bazifundela indaba ngabodwana. Laba abasanda kukwazi ukufunda bazofunda ngokuzwakalayo noma bahlebe kanti laba asebenolwazi olukhulu ngokufunda bazofunda bethule kuze kube uthisha obacelayo ukuba bafunde kakhulu. Uthisha uyakubhekisisa ukwenza kwabafundi ngenkathi befunda bese ethatha isikhathi esengeziwe esikhathini sokufunda akhulume ngakubonileyo. Uthisha uya kumfundi ngamunye alalele lapho efunda kakhulu ingxenye encane yendaba. Uthisha kulesi sigaba wenza abafundi bacabange bajule ngendaba abayifundayo njengokuthi nje, isibonelo:.

Ulindele ukufunda ngani kule ncwadi? Ngabe lokhu kunomqondo kuwe na? Wenze kahle! Wazilungisela wena iphutha.. Kunomqondo omuhle lokho. Yini ezwakala kahle kulo musho? Bheka imidwebo. Kungenzeka, kodwa phinda ubheke egameni lokuqala.

(v) Ingxoxo: Uma esigabeni sokuxoxa ngezithombe kade kunemibuzo ephakanyisiwe, buyelani kuleyo mibuzo bese nixoxa ngezimpendulo. Ingxoxo kumele ibe nokubhekisiswa kwemisindo, isifundo sokuqondisisa noma imithetho yolimi. Xoxani ngendaba nibe nibeke emqondweni imibuzo ethile eningathi uma niyihlanganisa lapho senixoxa ithuthukise ukuqonda kwenu indaba.

(vi) Ukubukezwa Kokufunda (kabili nangaphezulu) Ngezinsuku ezilandelayo abafundi baphinda bafunde indaba okungaba ngababili noma ngokuzimela ngabodwa. Into ebhekiwe kulesi sigaba ukufunda ngendlela eyiyo nokuthi umfundi akwazi ukusebenzisa indaba ukwandisa ulwazimagama lolimi, nokucabanga ajule ngendaba. Kuhlukanise ngendlela ozokwenza ngayo Isib. abanye bazofunda abalingiswa, noma bafunde bashintshisane ukufunda ikhasi noma isiqeshana sendaba. Abadala, asebenolwazi olukhulu ekufundeni bangazikhethela isiqeshana esithile bazifundele sona.

Page 16: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

16

UKUFUNDA NGABABILI NOKUFUNDA NGOKUZIMELA/NGABODWA: Ukufunda ngababili nokuzimela kusiza abafundi ukuba bajwayele ukufunda futhi kukhuthaza ukufundela ubumnandi. Abafundi bangafunda bephindelela izincwadi zabo zokufunda ekilasini, noma ezokufunda emaqenjini, ezihlekisayo noma ezokwengeza. Indaba kumele ibe sezingeni eliphansi kunaleyo esetshenziswa ekufundeni ngokuhlanganyela kanye nokufunda egumbini lokufunda. Abafundi bangahlala egumbini lokufundela noma ngaphandle bese-ke befunda kanyekanye noma bafunde bashintshane, noma abanye abafundi besenza enye Ithaski. Abafundi asebeyiqedile Ithaski yabo bangafunda ndawonye. Lesi sikhathi esengeziwe sokufunda ukufunda uma singenziwa nsukuzonke singabamba iqhaza elibalulekile ekufundeni ukufunda. IZINGXENYE EZINHLANU ZOKUFUNDISA UKUFUNDA: Ongoti abaningi kwezokufunda bavumelana ngokuthi zinhlanu izingxenyana ezibalulekile ekufundiseni ukufunda.

Ukuqaphela imisindo Ukukwazi ukubona igama (amagama abonwa njalo nemisindo) Ukufunda ngokuqondisisa Ulwazimagama Ukufunda kahle

Zonke lezi zingxenye zokufundisa ukufunda kumele zifundiswe kahle futhi zisetshenziswe zonke izinsuku lapho kufundwa. UKUQAPHELA IMISINDO; Ukuqaphela imisindo kubonisa ukuthi inkulumo yakhiwe uchungechunge lwemisindo kanye nokukwazi ukubona leyo misindo ngaminye, nokuthi iwakha kanjani amagama nalawo magama ayakha kanjani imisho. Ukuthuthukiswa kokuqaphela imisindo kumele kuqale ngasekuqaleni kwebanga lokuqala. INDLELA YOKUFUNDISA UKUQAPHELA IMISINDO KUNGABA:

Okwenziwayo okubhekiswe ezilandelweni/nemilolozelo Okwenziwayo okubhekiswe ohlamvini lwegama ngalunye Okwenziwayo okubhekiswe engxenyeni engaphambi kukankamisa Okwenziwayo okubhekiswe ekwakhiweni kwamagama Ukuqondanisa okuzokuzokwenziwa. Kuqashelwe nokuthi lokhu kuqala kanyekanye yini. Imisebenzi emele eminye

Page 17: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

17

Okwenziwayo okudidiyelwe. Okwenziwa ngamancozuncozu Okwenzelwa ukususa.amaphutha

Lena imisebenzi esiza ukukhulisa amakhono ayisisekelo njengelokulalela lihlanganisa imidlalo elalelwayo, isigqi sezinkondlo, imidlalo enesigqi kanye nemidlalo enamagama aqalisa ngemsindo efanayo. IMISINDO Imisindo imayelana nokuthi igama lizwakala kanjani, lokho okumelwe yizinhlamvu ze-alfabhethi. Yisikhali esisemqoka kakhulu lesi ekufundeni kanye nasekubhaleni. Kunochungechunge lwezinhlelo zemisindo. Izikole zingakhetha uhlelo oluzokweseka ngokusobala nangokuhleleka okwephusile ukufundiswa kwemisindo kuwo wonke amakilasi. Izikole kumele zilusebenzise ngokwethembeka uhlelo ezisuke sezilukhethile. Uhlelo oluvela kulo mqulu lungenisa isifundo semisindo lufakwe njengesibonelo nje, aluyiwo umnqamulajuqu. Uma kwenzeka-ke isikole sizitholela olunye uhlelo, kulungile leso sikole sizilandelele lona. Ijubane okuzongeniswa ngalo isifundo semisindo nokho kuyoba kuhle lwefane nalolo oluvela kulo mqulu. Imisindo kumele ihambisane nalokho okubhaliwe njengoba ukufundiswa kophawu olumele okubhaliwe kumele kuhambisane EBangeni-1 kumele ufundise leyo misindo evame ukusetshenziswa kakhulu. Futhi khumbula ukuthi uhlamvu olubhaliwe lwakheka kanjani. Njengokuthi kungakusiza ukufundisa ukubhalwa kohlamvu u-c ngaphambi kokufundisa uhlamvu u-e. Nokufundisa uhlamvu –o ngaphambi kokufundisa uhlamvu u-a. Kanjalo nokufundisa uhlamvu u-l ngaphambi kokufundisa uhlamvu u-b, njll. Lo mqulu uncoma ukuthi imisindo emisha yethulwe njalo ngesonto, okungabasekuqaleni kwalo uma kuhamba kahle. Lokhu kungenza ukuthi ngethemu kwethulwe imisindo okungenani eyisi-8. Sekungaqhutshekwa-ke kwethulwe inhlanganisela yongwaqa kwenye ingxenye yethemu eBangeni-1. Lokhu kungaphelezelwa ngokwakha amagama aphinde anconzululwe. Ebangeni lesibili nelesithathu ongwaqa abaningi sebengafundiswa-ke. Kumele likhule izinga longwaqa liye ngamabanga. Ukufundiswa kwemisindo kumele kufundiswe kuxhumane nohlelo lokufunda ngokuhlanganyela. Ngesikhathi abafundi befunda uhlelo lwezimpawu ezimele imisindo zalolo limi abalufundayo kungakuhle bafundiswe nesibizelo esakhiwe baze bafinyelele ekufundeni isibizelo esejwayelekile. Abafundi abasebenzisa isibizelo esakhiwe bavama ukubangcono kunalabo abangasejwayele. Zama ukufundisa abafundi ukubhala imisindo ngokucophelela lapho imisindo esegameni izwakala izimele.

Page 18: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

18

Isibizelo sisondelene kakhulu nemisindo, nohlelo lwesibizelo kufanele lususelwe emisindweni efundiswa ngalelo sonto. Ngenkathi ukufundiswa kwesibizelo kungenazibophezelo ebangeni -1 no -2, ebangeni lesi-3 kunconywa izinga lesibizelo elithe-thuthu ngokwemicikilisho nezibophezelo, kuhambisane nezigaba zezibizelo nezivivinyo. Nokho-ke isibizelo esihle kudingeka ukuthi sivele kuzo zonke izincwadi zabafundi zomsebenzi obhaliwe, hhayi nje kuphela ezincwadini zesibizelo zodwa. UKUBONA IGAMA Amagama esiwabona njalo, enza umfundi akwazi ukubona igama ngalinye ngokuthi alisebenzise ngokulibiza ephindelela. Amagama avela kaningi endabeni angafundwa ngale ndlela. Amagama asetshenziswa embhalweni ayafundeka ngale ndlela. Ezinye izilimi zihlupha ngokubanamagama angabizwa ngendlela abhalwe ngayo. Sebenzisa ukufunda ngokuhlanganyela kanye nokufunda ngokusizwa emaqenjini ukubonisa izindlela zeminwe emihlanu lapho umunwe ngamunye umele indlela umfundi angayisebenzisa ngobuciko ukufunda igama angalazi kanye nencazelo yalo.

Isithupha: yeka igama bese ufunda kuze kufike ekugcineni komusho Umunwe wokuqala: Buka isithombe Umunwe wesibili: bheka igama ubheke ukuthi uyazazi yini izingxenye zalo Umunwe wesithathu: Phimisa igama Umunwe wesine: Cela usizo bakulekelele ekufundeni igama noma ekuliqondeni ukuthi lisho ukuthini.

Qala ufundise abafundi ngale ndlela uma behlangana namagama abangawazi. UKUFUNDA NGOKUQONDISISA: Ngesikhathi sesifundo sokufunda uthisha unamathuba amaningi angawasebenzisa ukufaka abafundi emazingeni amaningi okucabanga kanye nowokubuza. Nazi izindlela ezimbalwa zokuqalisa imibuzo engathuthukisa kanye nezindlela zokuqondisisa la makhono okuqondisisa ajulile kanye nalula. Ukuqondisisa nje

Thola ………….(Isib. Thola umlingiswa omqoka endabeni ) Khomba ……….(Isib. Khomba imoto eshayelwa isigebengu) Funda noma caphuna lowo musho…… (Isib. Funda umusho ositshela ukuthi ugogo akaphathekile kahle) Chaza …………. (Isib. Chaza ngobubi ubutholakala endabeni) Khombisa………. (Isib.nikeza isihloko sencwadi ekhuluma ngenja emnyama eyabaleka) Tshengisa………. (Isib. Tshengisa isiqeshana osithandayo endabeni) Shono/yisho ……..(Isib. shono indawo ababeya kuyo endabeni)

Page 19: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

19

Ukuhlela kabusha Qhathanisa……….(Isib. Qhathanisa osisi ababili. Yini umehluko phakathi kwala mantombazana amabili) Bhala uhide ………(Isib. Bhala izindawo umkhulu azivakashela) Ukwahlukanisa…………(Isib. Yini okuhlukile phakathi kwendawo ababehlala kuyo nekhaya labo elisha) Ukuqoqela ngandawonye……………..(Isib. Hlukanisa izilwane ezahlukene endabeni ngokwamaqembu amabili, lezo

ebezinakekela intombazana nalezo ebezifuna ukudla intombazana) Hlela ……………..(Isib. Hlela ngamaqembu izilwane ezisendabeni) Fingqa ……………(Fingqa indaba ingeqi emishweni emine) Ihluke kanjani ……..(Isib. Ivila lihluke ngani kunesikhuthali)

Imibuzo engaqondile ngqo (engekho obala) Zenzise ………….(Isib. Zenze iqhawe. Wena wawuzokwenzenjani?) Masicabange ……..(Isib. Ukuba umgcini zilwane washiya umnyango uvulekile. kwakuzokwenzekani) Kungenzeka yini.....(isib. Kungenzeka yini ukuthi indoda ifinyelele osebeni lomfula ngenye indlela?) Isici esicabangisayo........ (Isib. Kwenzekani ngenxa yaleso sinqumo) Kungenzekani uma enga.......(isib. Kwakuzokwenzekani ukuba ubaba wakhe waya kobona umalume wakhe?) Okusuke kubangwe okunye ……(Isib. Yini isandulela sokwenza kwakhe), kwaqale kwenzekan? Kunamphumela muni......(isib. Izenzo zakhe zabanamphumela muni?)

Ukuhlola Kwakufanele yini………(Isib. Kwakufanele yini ukuba ugogo amxoxele indaba?) Ngowakho umbono………….(Isib. Ngowakho umbono kwakumele yini umfana aziphathe ngale ndlela?) Uyavumelana yini……….. (Isib. Uyavumelana yini ukuthi ukushiya ikhaya yisinqumo esihle ?) Wawungakwenza yini.......(isib. Wawungakwenza yini nawe okufuze lokhu ukube wawusesimeni esifanayo?) Kuhle/kulungile na……(Isib. Ingabe kulungile yini ukuthi umalume amxoshe endlini ngoba entshontshe isinkwa?) Yini echaza kahle…….(Isib. Uchazeke kahle yini umlingiswa osemqoka endabeni?)

Ukuncoma/ukutusa Ucabangani uma….. (Isib. Ucabanga ukuthi kwakuzokwenzekani uma ibhubesi livula umlomo walo?) Ingabe igama/umusho oqondile lichaza kahle…… (Isib. Ingabe leli gama lichaza kahle ishinga?) Kukhona yini umuntu omaziyo.....(isib. Ukhona yini umuntu omaziyo oziphathisa okukadadewabo?) Kungani wawuthanda/wawungathandi …….(Isib. Kungani wawungamthandi umalume wakhe?)

Page 20: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

20

Sebenzisa ingqikithi yokuhlakanipha yabo ukubafundisa ukuzisiza/ukuzihlola endleleni yokubona igama kanye nasekufundeni ngokuqondisisa. Abafundi mabafundiswe ukubuza: Ngabe kuzwakala kahle? Ngabe kubukeka kahle futhi ngabe kunomqondo? Bonisa lezi zindlela zokubuza ekufundeni ngokuhlanganyela bese uyakusebenzisa ekusizeni ngamaqoqo. Ukufunda kahle: Ukufunda kahle kusho lokhu okulandelayo:

Ukuba nokukhetha nokukwazi ukubona amagama amaningana ngokucophelela.. Izinga lesivinini sokubona amagama nokuwafunda ngokushesha nangokuzimisela Ukufunda ngokugeleza nangendlela okuyiyo Ukuqondisisa into oyifundayo

Ngokufundiswa amakhono athile okucozulula amagama kanye nokukwazi ukubona igama, amazinga okufunda kahle angathuthuka. Nangokukhetha izindaba zokufundwa ezilula ezinezindaba ezihehayo. Nangokufunda ngokuphindelela izincwadi wandise nenani lezincwadi ozifundayo lungathuthuka ulwazi lwakho lokufunda kahle. Ukufunda ngokuphimisela kukathisha: Ingxenye yokugcina nebalulekile yohlelo lokufunda oluphelele, ukufunda kukathisha aphimisele. Lokhu kuthuthukisa amakhono olimi amaningi (nalawo okufunda). Ukufunda kukathisha aphimisele kungenza abafundi babenothando lokufunda nesineke sezindatshana.

Ulwazi oluningi oluphathelene nokufundisa ukufunda ungaluthola encwadini yaseMnyangweni wezemfundo ethi; ”Teaching

Reading in the Early Grades (2008)”.

Page 21: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

21

7. UKUBHALA

Abafundi baqala ukubhala ebangeni lokuqala ngosizo lokusebenzisa izithombe. Uma ikhono labo lokwakha izinhlamvu selithuthukile babe sebeqala ukukopisha amagama abhalwe ebhodini kanye nezihlokwana, izihlokwana kanye nemisho ephelele abakwaziyo ukuyichaza. Phakathi nonyaka ebangeni lokuqala abafundi kumele babe sebekwazi ukuzibhalela izihlokwana ngezithombe futhi bakhe noma nje umusho owodwa ngesithombe ngasinye. Basize abafundi, ubanike imisebenzi abazoyenza kodwa-ke ubaphe isiqalo somusho Isib. Ngifuna ……………. Nika umfundi ngamunye incwadi yokubhalela eyi -A5 azoyisebenzisa njengesichazamazwi sakhe. Nika abafundi imisebenzi lapho bazoqedelela imisho ngokufaka igama. Banike futhi Ithaski lapho bezobuzwa imibuzo elula bese bona bephendula ngo Yebo noma Cha noma-ke ngegama elilodwa. Imisebenzi yokubhala ngokuhlanganyela mayibonise abafundi indlela eyiyo yokubhala ukuze babe nokuqonda ukuthi imisindo ilakha kanjani igama. Bazoba nokuqonda futhi ukuthi amagama ahlukahlukene awakha kanjani umusho. Ngesikhathi uthisha ebonisa indlela eyiyo yokubhala bazobona nokubaluleka kokushiya izikhala ezincane phakathi kwamagama uma wakha umusho kanye nokusetshenziswa kosonhlamvukazi. Indlela yokufunda ngokuhlanganyela isiza ngokuthuthukisa amagama amasha abafundi, bese bekwazi nokubhala imisho ehehayo basebenzise ubuciko bolimi njengeziphawulo kanye nezibaluli. Uma ikhono lokubhala labafundi selithuthukile sebekwazi ukubhala imisho yabo, yethula ukubhala kwezindima. Lo mqulu usebenzisa indlela yokubhala encike ekuthini ukufunda kuthatha isikhathi. Le ndlela imayelana nokwenza izingane zihlele, zibhale, zibhale sakuhlela, nokwethula imibhalo kwabanye ukuze bakufunde. Abafundi basezingeni eliyisendlalelo akulindelekile ukuthi babhale kabusha Ithaski yabo, kodwa bangahlela lowo msebenzi ngokudweba umugqa okhombisa imibhalo engadingeki. UKUBHALA NGESANDLA INqubomgomo yesiTatimende soHlelo nokuHlola (NquTaHleHlo – CAPS) Isinika indlela yokufundisa ikhono lobhalomagama ngesikhathi esifushane sokufunda amabangeni ahlukene cishe imizuzu engu -15 ngelanga.

Uhlelo lokuqala ukubhala Ngaphambi kokuba uqale ukufundisa ngokusemthethweni ukubhala ngesandla ebangeni lokuqala, abafundi kumele benze uhlelo lokufunda ukuqala ukubhala khona kuzothuthuka izinga labo lokubona izinto ezehlukene, ukunyakaziswa kwemisipha emincane nemikhulu kanye nokuxhumana kweso nesandla. Badinga ukufundiswa indlela eyiyo yokubamba ipeni, ukwakha izinhlamvu, lapho uqala khona ukubhala, inani lamagama, izimo ezahlukene, indlela yokuhambisa isandla, ukubhalwa kwezinhlamvu nokufakwa

Page 22: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

22

kwayo ngendlela efanele phakathi kwemigqa. Ngokuhamba kwesikhathi, khombisa abafundi ukubhala ngendlela elungile kanye nokushiya izikhala phakathi kwemigqa. Ukuhlala ngendlela eyiyo nxa ubhala nakho kusemqoka. Abafundi abasebancane bathola ubunzima uma bekopela ebhodini njengoba amehlo abo edinga isikhathi ukubona ebhodini babuye babuke ephepheni eliphambi kwabo. Kanti futhi ukubona kwabo kungenzeka ukuba akukathuthuki kahle futhi nekhono lokukhumbula abakubonile alikathuthuki kahle. Kuyasiza ukunika abafundi bebanga loku-1 kuya kwelesi-3 imicwi yamashadi enezinhlamvu ezibhaliwe ukuze babukele kuyo ngasikhathi sobhalomagama. UKUQHUBEKISA KOKUBHALA NGOKUHLANGANISA Ngasekupheleni konyaka ebangeni lokuqala abafundi kumele babe sebekwazi ukubhala kahle izinhlamvu ezincane kanye nofeleba . Bakwazi ukukopisha imisho esuselwa ebhodini noma emicwini yamashadi. Ebangeni lesibili isivinini sokubhala sabafundi sikhula kakhulu, futhi yikuleli banga lapho izikole eziningi eziqalisa khona ukufundisa ukubhala ngokuhlanganisa. Ukuzikhethela kuba sesisikoleni noma sifunda ngokubhala ngokuhlanganisa ngasekupheleni kwebanga lesibili. Abafundi abaningi bashintshela ekubhaleni ngokuhlanganisa ngesigamu sokuqala sonyaka ebangeni lesithathu. IZINTO ZOKUSEBENZA Ebangeni lokuqala abafundi baqala ngokubhalela emaphepheni angadwetshiwe migqa babhale ngamakhrayoni . Ngokuya kwesikhathi babe sebebhalela emigqeni eyi -17mm, basebenzise imisizi (ipensela) kulapho-ke sebezofundiswa khona ngokusemthethweni izifundo zobhalomagama. Ezinye-ke izikole zona zikhetha ukubhalela encwadini eyi-jotha enemigqa. Yonke imisebenzi ebhalwayo ngisho nasebangeni lesibili. Ebangeni lesithathu-ke abafundi babesebeshintshelwa ekusebenziseni izincwadi zokubhalela ezinemigqa engu 8.5 mm. Isikhathi ongathula ngaso lezinguquko siya ngokwezinga labafundi kanye nenqubo yesikole. IZINGQINAMBA EKUFUNDENI Isikhathi sokufunda ulimi kumele sisize abafundi abanezingqinamba ekufundeni, siphinde sithuthukise ulwazi ebafundini abenza kahle. Abafundi kumele banikwe nemisebenzi yokubahlola kanye nemisebenzi ebhalwayo. Yonke imisebenzi ebhalwayo uthisha kumele ayicwaninge bese eyayimaka. Lokho-ke kusiza ngokuthi impumelelo yomfundi ngamunye ikwazi ukulandeleka kanye nokubonakala. Imisebenzi yabafundi iyona ekutshelayo ngesinyathelo sokufunda esilandelayo kumfundi ngamunye. Uthisha kumele enze amathuba okuba abafundi bafunde kakhulu zonke izinsuku ukuze bakhulise izinga lokwazi amagama ngokuthola amagama amasha. Nalaba abadinga usizo ekufundeni bayathola ukusizakala.

Page 23: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

23

8. IBANGA-R Ukufundwa kolimi ebangeni R kugxile kakhulu ekufundeni samdlalo kanye nasekufundeni ngendlela yokuxhumana nezinye izifundo. Igumbi lokufundela lebanga –R kufanele lihluke emagumbini amanye amazinga emfundo. Indlela yokufundisa ebangeni –R kufanele ifake kakhulu imisebenzi yokufunda ngokusamdlalo.Ibanga –R- akufanele liphathwe ngendlela efanayo nebanga lokuqala. Ibanga –R- linezimpawu zalo ezingafani nezamanye amabanga. Ukuhlola ebangeni –R kuba okungamiselwe imigomo futhi akufanele ibanga –R libe sesimweni sokubhala Ithaski onjengesivivinyo. Ngalesi zathu imisebenzi yokuhlola okunezimiso ayikho enqubeni yokufunda nokuhlola Wonke Amathaski owausebenzisela ukuhlola ulwazi lwabo kumele uwahlele uqikelele ukuthi uhlanganise amakhono ahlukene. Ukuhlola ebangeni –R kwenzeka ngokuthi ubabheke indlela abenza ngayo izinto. Lapho-ke uthisha usebenzisa uhla lwemibuzo uma ehlola abafundi.

AMAKHONO OLIMI OKUMELE AFUNDISWE JIKELELE OLIMINI LWASEKHAYA KUMABANGA APHANSI (IBANGA R – 3) IBANGA-R IBANGA- 1 IBANGA-2 IBANGA-3 UKULALELA NOKUKHU- LUMA

• Ulalela alingise izindaba

• Ulalela futhi aphendule imibuzo elula

• Ulalela aphindaphinde imigqumo ngendlela efanele

• Ulalela akhumbule amagama ngokulandelana kwawo Isib. Ubaba ubona umoba

• Ukhomba asho izingxenye zomzimba

• Ucula amaculo alula aphinde awalingise

• Uxoxa ngezithombe ezisemashadini, namashadi ezihlokwana, nezincwadi, nokunye

• Uhlela aqondanise izinto ngokwezimo, imibala, nokunye

• Ubamba iqhaza

• Ulalela aveze imizwa yakhe ngendaba

• Ulalela imiyalelo nezimemezelo bese enza njengoba kushiwo

• Ulalela ngaphandle kokuphazamisa akhulume uma kufika ithuba lakhe abuye abuze nemibuzoncazelo

• Ulalela, ajabulele abuye aphendule ngesithombe, amaphazili amagama, iziphicwaphicwano kanye namahlaya

• Ukhuluma ngezehlakalo zempilo yakhe nemizwa yakhe

• Uxoxa ngendaba ejwayelekile enesingeniso,

• Ulalela izindaba nezinkondlo futhi aphendule imibuzo esezingeni eliphakeme

• Ulalela imiyalelo ejulile bese enanele ngokufanele

• Ulalela ngaphandle kokuphazamisa ahloniphe okhulumayo, abuze imibuzo futhi athasisele ngakuzwile

• Ukhuluma ngezigameko zempilo yakhe nangezindaba ezijwayelekile

• Uxoxa indaba enesiqalo, umzimba kanye nesiphetho

• Uveza imizwa yakhe ngendaba noma ngenkondlo anike nesizathu

• Uphendula imibuzo evulekile nevalekile anike isizathu

• Wakha imilolozelo yakhe

• Ulalela athole ingqikithi, imininingwane yendaba aphendule imibuzo evulekile

• Ufundisisa izindaba athole imbangela nezizathu zendaba

• Uveza imizwa ngobhalo athule nesizathu

• Ulalela imiyalelo ejulile nelandelanayo bese ananele ngokufanele

• Uzimbandakanya ekuxoxisaneni okusezingeni lokuhlalisana, amukele ahloniphe futhi abanye akanye nabo ngendlela abakhuluma ngayo

• Ukwazi ukwethula inkulumo Isib. uyaxoxa ngezindaba zakhe achaze izinto ahlangabezana nazo, achaze izehlakalo njll.

• Ukwazi ukuxoxa indaba emfushane enesingeniso esilula kanye nabalingiswa abahlukile

• Usebenzisa ul;imi olunemifanekisomqondo.

Page 24: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

24

ezingxoxweni abuye abuze nemibuzo

umzimba, nesiphetho

• Uphendula imibuzo evulekile nevalekile

• Ulingisa izehlakalo ezahlukahlukene

• Ubamba iqhaza ezingxoxweni zekilasi

• Usebenzisa amagama afana yo- imisho, osonhlamvukazi kanye nongqi

• Ukwazi ukwenanela izimo ezingafani

• Uzimbandakanya ezingxoxweni bese enza umbiko ngomsebenzi weqembu

• Usebenzisa amagama anjengalawa: amabizo, isichasiso, isenzo, izabizwana, ukhefana, umbuzi, isigaba

Isib. usho amahlaya kanye neziphicaphicwano

• Ubonana nomuntu nixoxisane, umbuze imibuzo ngesizathu esithize

• Ukwazi ukusebenzisa amagama afana nokuthi: inhloko yomusho, isenzo, umenziwa, umbuzo, isitatimende, umyalelo, umqondofana, umqondo ongafani/ophikisayo, isibabazo

Page 25: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

25

IMISINDO • Kumele

abafundi bafundiswe le misindo: a,b,c,d,e,f,g,h,i,j,k,l,m,n,o,p,q,r,s,t,u,v,w x,y,z

• Ukwazi ukubona amagama akhombisa isigqi nomilolozelo ejwayelekile Isib. Owa mntwana, owa mntwana

• Uqala ukubona ukuthi amagama akhiwe yimisindo Isib. Umsindo wohlamvu lokuqala egameni lakhe

• Uhlukanisa imisho ngezigaba (NGOMLOMO)

• Uhlukanisa amagama ngokwezinhlamvu

• Uhlukanisa ngokulalela nangokubona ongwaqa nonkamisa ekuqaleni kwamagama

• Kumele ukuba abafundi bayifundile le misindo: a,b,c,d,e,f,g,h,i,j,k,l,m,n,o,p,q,r,s,t,u,v,w x,y,z ebangeni eledlule (Grade-R).

• Umfundisi akaqale ngokubuyekeza le misindo engenhla.

• Uma umfundisi enabafundi abangalenzanga ibanga eledlule (Grade-R), kuyamphoqa ukuba aqalise ngemisindo engenhla ngaphambi kokuba adlulele emisindweni ebhalwe ngezansi.

• Kuleli banga kulindeke ukuba ekupheleni konyaka umfundisi abe esezifundise zonke izinhlobo zemisindo elandelayo: umsindo (owodwa) olunga-linye (b, m, c, d, njll – izibonelo, ibala, iliba; imali,lima; icebo, isicelo; idamu, ukubhukuda njll), umsindo (owodwa) omalunga-mabili (bh, ph, th, sh, njll – izibonelo, ibhola, isobho; iphela, isihlupheki; uthi, ubuthi; ishoba, isihosha, njll), umsindo (owodwa) omalunga-mathathu (tsh, ndl, nhl, shw, njll. –izibonelo, utshani, isitshalo; indlu, indlela; inhlanzi, inhlazane; ishwa, isishwapha, njll),

• Umfundisi akaqale ngokubukeza izinhlobo zemisindo ezifundwe ebangeni lokuqala.

• Kuleli banga kulindeke ukuba umfundisi afundise zona lezi zinhlobo zemisindo kodwa esezifundisa ezingeni elithe thuthu.

• Izinhlobo zemisindo: umsindo owodwa) olunga-linye (mm, hh, njll – izibonelo, ummeli; ihhashi, uyahhala, njll), umsindo (owodwa) omalunga-mabili (ts, ns, nz, njll – izibonelo, utsotsi, isitsako; insizwa, izinsuku; inzalo, uyamenzelanjll), umsindo (owodwa) omalunga-mathathu) (chw, qhw, njll. –izibonelo, ichwane, isichwensi; iqhwa, uyaziqhwandela, njll), umsindo (owodwa) omalunga-mane (ngqw, ngcw, - izibonelo, ingqwayimani, umngqwambo; ingcwaba, ukungcweka, njll).

• Ubona ongwaqa abahamba ngababili egameni

• Ukwazi ukubona ongwaqa abahamba ngababili emagameni (Isib. thatha, pheka, xhawula)

• Uhlukanisa amagama ngamalunga

• Ufunda ukupela amagama okungenani angamashumi amabili

• Wakha amagama esebenzisa imisindo efundiwe

• Umfundisi akaqale ngokubukezizinhlobo zemisindo ezifundwe ebangeni lesibili.

• Kuleli banga kulindeleke ukubaumfundisi afundise zona lezi zinhlobo zemisindo kodwa esezifundisa ezingeni elithe thuthu.

• Izinhlobo zemisindo: umsindo (owodwa) olunga-linye (mm, njll – izibonelo, ummese; ihhokukuhhadlaza, njll), umsindo (owodwa) omalunga-mabili (xch, gq, njll – izibonelo, ixhegu, isichazamazwi, ukuchama; isiggqakaza, njll), umsindo (owodwa) omalunga-mathath(xhw, qhw, njll. –izibonelo, isixhwala, isixhwanguxhwanguisiqhwaga, njll), umsindo (owodwa) omalunga-mane (ngqw, ngcw, - izibonelo, ingqwayingqwayi, ukuqhwagelaingcweti, ungcwelengcwele, njll).Amagama axube imisindemibili noma ngaphezulu (mvmf, afr, njll – umfula, umvuzo, i-Afrika, njll)

• Ubona ongwaqa abahamba ngabathathu egameni

• Ukwazi ukubona ongwaqa abahamba ngabathathu emagameni

• Uhlukanisa amagama ngamalunga

• Ufunda ukupela amagama okungenani angamashumi amahlanu.

• Wakha amagama esebenzisa imisindo efundiwe

• Ufunda amagama noma indatshana esebenzisa ulwazi lwemisindo efundiwe

• Usebenzisa amagama anemisindo efundiwe ukwakhaimisho

Page 26: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

26

umsindo (owodwa) omalunga-mane (tshw, ngqw, - izibonelo, utshwala, uyesatshwa; ingqwele, ukungqwathaza, njll).

• Ubona ongwaqa abahamba ngababili

• Ukwazi ukubona ongwaqa abahamba ngababili emagameni (Isib. thatha, pheka, xhawula)

• Uhlukanisa amagama ngamalunga

• Ufunda ukupela amagama okungenani ayishumi

• Wakha amagama esebenzisa imisindo efundiwe

• Ufunda amagama noma indatshana esebenzisa ulwazi lwemisindo efundiwe

• Usebenzisa amagama anemisindo efundiwe ukwakha imisho

• Ufunda amagama noma indatshana esebenzisa ulwazi lwemisindo efundiwe

• Usebenzisa amagama anemisindo efundiwe ukwakha imisho

UKUFUNDA NOKUBUKELA

Amakhono okuqalisa ukufunda

• Ubona futhi akhombe izinto ezejwayelekile ezithombeni

• Uhlela izithombe ukuze zakhe indaba

• Uhumusha izithombe (Isib. Wakha indaba yakhe abuye ayifunde esebenzisa izithombe)

• Ulingisa izingxenye zendaba, zeculo noma isigqi

• Ubamba incwadi abuye aphenye amakhasi ngendlela

Amakhono okuqalisa ukufunda • Uthuthukisa amakhono

okubamba incwadi (ukubamba nokuphenya amakhasi ngendlela efanale)

• Uhumusha izithombe (Isib. Wakha indaba yakhe abuye ayifunde esebenzisa izithombe)

• ufunda izikhangisi nemibhalo ejwayelekile emphakathini

• ubona amagama abo kanye nawabalingani babo

Ukufunda gokuhlanganyela nothisha

• Ufunda izincwadi ezinkulu noma eminye imibhalo egqamile (Izincwadi okungezona iqiniso nalezo eziyiqiniso, izinkondlo, kanye namaculo)

• Uqaphela imininingwane ngokufundiwe

• Uveza imizwa

Ukufunda gokuhlanganyela nothisha • Ufunda imibhalo egqamisiwe

njengezincwadi eziyiqiniso nezingelona iqiniso, izincwadi ezinkulu, amaphephandaba, imidlalo, inkulumompendulwano nemibhalo yekhompiyutha

• ufunda izincwadi baxoxe ngendikimba, ngabalingisi, ngenkinga endabeni, ngezindimanangokubaluleka kombhalo

• Uphendula imibuzo esezingeni eliphezulu ngendatshana efundiw

• Ufunda izinkondlo ezahlukene ezimayelana nesihloko

• Usebenzisa izinto ezibonakalayoukufunda umbhalo osagrafu (Isibizikhangisi, izithombe, amagrafu,

Page 27: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

27

efanele • Ulingisa ukufunda

Ukwazi ukubona igama lakhe kanye nawabanye afunda nabo

• Uqala ukufunda amagama ajwayelekile atholakala ekilasini nasesikoleni [isib. Umnyango, ikhabethe]

Ukufunda Ngokuhlanganyela kanye noThisha

• Ufunda imibhalo egqamile njengezinkondlo, izincwadi (ezinkulu) kanye namashadi

• Uxhumanisa okwake kwamehlakalela uma efunda nothisha

• Uchaza abalingiswa endabeni abuye aveze imibono yakhe.

• Usebenzisa izithombe ukuqagela ngokuzokwenzeka.

• Uphendula imibuzo ngendaba efundiwe

• Udweba izithombe ukukhombisa ingqikithi yendaba.

Ukufunda Ngokuzimela

• ufunda amalebuli nezihlokwana ezisekilasini

• Ukuthuthuka komqondo oyisisekelo ekubhaleni okufaka:

o Umqondo wencwadi – isihloko sencwadi, ingaphambili nengemuva lencwadi

o Umqondo wombhalo – igama, amagama afanayo, izinhlamvu, amagama ezinhlamvu

o Izimpawu zokubhala – osonhlamvukazi, izinhlamvu ezincane, ongqi, ukhefana, uphawu lokubuza

o Inkombandlela - ukuqala ukufunda phambili ukuya ukugcineni, ukufunda asuke kwesokunxele aye kwesokudla, asuke phezulu ehle eya ekugcineni kwekhasi

Ukufunda Ngokuhlanganyela kanye noThisha

yakhe ngokubhaliwe ethule izizathu zalokho (Isib. ayingijabulisi lendaba ngoba…….)

• Uphendula imibuzo esezingeni eliphakeme ngendaba efundiwe (Isib. ngokombono wakhe ……)

• Uxoxa ngamasiko ahlukahlukene asendabeni

• Uhumusha izithombe neminye imibhalo isib. imifanekiso, izikhangisi, amakhalenda, amaphephandaba, izithombe zamamagazini, amaphosta

Ukufunda ngamaqembu • Ufunda ethule

futhi aphimise izincwadi eziyiqiniso nalezo ezingelona iqiniso ezisezingeni lakhe lokufunda eqenjini lokufunda nothisha

• Usebenzisa imisindo, ahlaziye umongo nesimo (senkulumo/sengxoxo) uma efunda amagama angajwayelekile

• • Ufunda

ngokushesha kakhudlwana aphimise

amashadi kanye namabalazwe) • Uthola abuye asebenzise izizinda

zolwazi (isib. amalunga omphakathi, umtapo wolwazi njll.

• Usebenzisa uhla lokuqukethwe, inkomba kanye namakhasi okuthulwazi.

• Usebenzisa amagama asemqokakanye nezihloko ukuthola ulwazi emibhalweni eyiqiniso

• Usebenzisa isichazamazwi ukuthola ulwazimagama olusha kanye nencazelo yakhona

Ukufunda ngamaqembu beqashelw(uthisha) • Ufunda encwadini yakhe buthule

abuye aphimiselele eqenjini eqashwe uthisha

• Usebenzisa imisindo, ahlaziye umongo nesimo (senkulumo/sengxoxo) uma efunamagama angajwayelekile

• Usebenzisa amasu okuzilungisa amaphutha uma efunda

• Uyazigada uma efunda, ukubonaukuthi uyalibona yini igama nokuuyalazi yini

• Usebenzisa imidwebo nemifanekesemibhalweni ukwandisa ukuqonda

• Ufunda ngokungenazihibe ekhuphula izinga aveze nemizwa

Ukufunda ngababili/ngokuzimela

• Ufunda imibhalo yakhe kanye neyabanye

• Ufundela untanga wakhe ephimisele amagama

• Uyazifundela izincwadi ezingamaqiniso kanye nezingewona amaqiniso kanye nezamasiko ahlukene, izincwadi ezifundwe ngokuhlanganyela amaphephabhuku kanye nezindaezihlekisayo

Page 28: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

28

• Ufunda izinwadi zezithombe

• Ufunda izincwadi ezinkulu noma izincwadi ezigqanyisiwe

• Usebenzisa izithombe nengaphandle lencwadi ukuqagela ukuthi indaba ikhuluma ngani

• Uxoxa indaba, abone ingqikithi yendaba kanye nabalingiswa

• Uhlela izigameko zendaba ngokulandelana kwazo

• Ubona imbangela nomphumela endabeni Isib. Intombazana isenkingeni ngokubulala iwindi

• Uveza umbono ngakufundile

• Uphendula imibuzo evulekile nevalekile ngendatshana efundiwe

• Uhumusha umbiko odluliselwa emashadini, ezithombeni, nakokunye

Ukufunda ngamaqembu beqashelwa (uthisha) • Ufunda aphimise

encwadini yakhe kanye nothisha (iqembu lonke lifunda indaba efanayo)

• Usebenzisa imisindo,isimo esibonisa imikhondo, ahlaziye isimo uma efunda

• Ufunda ngokungenazihibe ekhuphula izinga aveze nemizwa

• Uyazigada uma efunda, ezingxoxweni zombili zokuqaphela kanye nokuqonda (amagama)

• Ukhombisa ukuqonda

ngendlela efanele • Usebenzisa

amasu okuzilungisa uma efunda

• Uyaziqaphela uma efunda ngakho kokubili ukubona

• amagam a nokuzwa

Ukufunda ngababili/nokufunda ngokuzimela

• Ufunda okubhalwe nguye nokubhalwe ngabanye abafundi

• Ufundela untanga yakhe aphimise

• Ufunda ngokuzimela izincwadi ezilula eziyimkhondo nalezo ezingeyiyo , amakhadi ezinkondlo

• Udlala imidlalo yokufunda

Page 29: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

29

izimpawu zokubhala uma efunda ngokuphimisela

Ukufunda ngababili/ngokuzimela

• Ufunda azibhalele khona ebe eqala ukuzilungisa amaphutha

• Ufunda ngokuzimela izincwadi ezifundwe ngesikhathi sesifundo sokufunda ngokuhlanganyela, izincwadi zezithombe ezilula kanye nalezo ezisegunjini lokufunda ekilasini

Page 30: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

30

UKULOBA /UBHALOMAGAMA

• Uthuthukisa imisipha emincane ngokudlalisa iminwe [wakha ubumba lokudlala]

• Uthuthukisa imisipha emincane esebenzisa izikelo ukusika izithombe, izimo nokunye

• Uthuthukisa ukuxhumana kweso nesandla ngokudlala imidlalo Isib. Ukubamba nokuphonsa, ukudweba nokupenda

• Uqopha izithombe, amaphethini, kanye nezinhlamvu zegama lakhe lapho kuboniswa ngemicibisholo ukuqala kohlamvu

• Wakha izinhlamvu iminwe enopende, amabhulashi kapende, amapeni emibala yamafutha alandele indlela efanele

• Ukopisha amaphethini, amagama kanye nezinhlamvu (aqale endaweni efanele)

• Usebenzisa amathuluzi okubhala anhlobonhlobo (Isib. Amabhulashi okupenda, amapeni emibalabala )

• Uzejwayeza ukubamba nokusebenzisa ipensela lemibala kanye nepensela.

• Uthuthukisa indlela yokubhala: kusukela kwesobunxele kuya kwesokudla kanye nokusuka phezulu kuya phansi.

• Uthuthukisa ukusebenzisana phakathi kwesandla kanye neso ngokuthi adwebe amaphethini abuye ahambise iminwe/isandla phezu kwawo.

• Ubukela abhale igama lakhe, amagama amafushane kanye nemisho.

• Uqala ukubhala esebenzisa imidwebo, ubukela izinhlamvu, izinombolo, amagama kanye nemisho elula.

• Wakha osonhlamvukazi nezinhlamvu ezincane ngendlela efanele.

• Wakha izinombolo ngendlela efanele.

• Ubukela abhale imisho emifushane ashiye izikhala ezifanele

• Ubamba ipensela namakhirayoni ngendlela efanele

Ukugcinwa kombhalo • Usebenzisa izikhali

zokubhala ngendlela efanele Isib. irabha, irula nepeni lomsizi

• Ubhala encwadini enemigqa engu 17 mm ubukhulu

• Wakha izinhlamvu ezinkulu nezincane ngendlela efanele

• Ubhala amagama ashiye izikhala ezilingene phakathi kwezinhlamvu namagama

• Ubhala ngokwehlukanisa noma ngokuhlanganisa zonke izinhlamvu ezinkulu nezincane

• Ubukela abhale isigaba esisodwa phakathi kwemigqa emithathu ukuya kwemine esusela embhalweni wokwehlukanisa

• Ubukela abhale izimo zokubhala ezahlukahlukene Isib. isimemo, ikhadi losuku lokuzalwa, imiyalelo, uhla njll.

• Ubhala ngokwehlukana kuyo yonke imibhalo encwadini

Ukudlulela ekubhaleni ngokuhlanganisa

• Ubukela abhale amaphethini okubhala ngokuhlanganisa

• UbukelaUbukela abhale

Ukudlulela ekubhaleni ngokuhlanganisa • Usebenzisa amathuluzi

okuloba ngendlela efanele (Isib. ipensela, irabha, irula)

• Ubhala imisho ebonakalayo neqondile uma esebenzisa isimo sokubhala sokwehlukana nanoma esebenzisa ukubhala ngokuhlanganisa

• Wakha osonhlamvukazi kanye nezinhlamvu ezincane ebhala ngokuhlanganisa

• Ubhala amagama amafushane ngokuhlanganisa

• Ukubukela amagama nemisho ngokuhlanganisa

• Ushintshela ekubhaleni ngokuhlanganisa kuyona yonke into ayibhalayo (okungaba wusuku, igama lakhe, nendaba yakhe azibhalele yona)

• Ukubukela imibhalo ebhodini, ezincwadini, emakhadini okusebenzela kanye nokunye ngendlela efanele

• Ubhala ngobunono nangokubonakalayo ngokuzethemba eshesha ebhala ngokuhlanganisa

• Uzama ukubhala esebenzisa ipeni

Page 31: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

31

izinhlamvu ezincane zonke kanye nezinkulu ezijwayelekile

• Ubukela, abhale futhi afunde amagama amfushane abhalwe ngokuhlanganisa

Ukubhala • Udweba apende izithombe ukudlulisa imiyalezo

• izinhlamvu ezijwayelekile egameni lakhe ukukhomba ukubhala

• Ubhala ukusuka esandleni sobunxele ukuya kwesokudla naphezulu ukuya phansi

• Upha imibono ukwakha incwadi yezindaba yekilasi esebenzisa imidwebo

• Uzama ukubhala izinhlamvu esebenzisa ukuxikiza njll.

• Ukhuluma ngombhalo wakhe Isib. Ufunda ukubhala sakufunda

• Wakha incwadi yakhe ezobanomthelela ezincwadini zekilasi

• Udweba izithombe ukwedlulisa imiyalezo (isib. ngokwake kwamehlela)

• Unikeza imibono ukusiza ekubukezeni indaba yekilasi noma yeqembu (uma kufundwa ngokuhlanganyela)

• Ubukela umusho owodwa ebhodini / eshadini ngendlela efanele

• Ubhala imiyalezo ekhadini (ikhadi lokufisela ukululama okusheshayo)

• Ubhala abuye asebenzise izihlokwana/ imisho emifishane ngesihloko (ukuchaza ngesihloko ukuze asize ekubhaleni incwadi yegunjana lokufundela (reading corner)

• Ubhala imisho esebenzisa amagama anemisindo efundiwe.

• Usebenzisa

• Uyayiveza imibono namagama endabeni ebhalwa yikilasi

• Ubhala inkondlo elula • Ubhala umbhalo

oshoyo noma ovezayo Isib. incwadi noma ikhadi lokuzalwa (imisho eyishumi)

• Ubhala okungenani izigaba ezimbili (imisho elishumi) ngezigameko zempilo yakhe noma ngezehlakalo

• Usebenzisa izimo ezinganqunyulelwe mthetho uma ebhala isib. ubhala isu lokupheka ukudla

• Uhlela ulwazi emashadini noma kumathebula

• Ubhala ahlobise ngemifanekiso ehambisana nesihloko ukuze isetshenziswe njengencwadi yokufunda ekilasini (imisho emine ukuya kweyisithupha ekilasini)

• Usebenzisa uhlelo ululandelwayo umakubhalwa

• Usebenzisa izimpawu

• Unikeza imibono, amagama kanye nemisho endabeni yekilasi (uma kubhalwa ngokuhlanganyela)

• Usebenzisa amasu okuzilungiselela ukubhala ukuze athole ulwazi kanye namacebo okubhala

• Ubhala ingxenye yezindaba ezimfushane ngezizathu ezahlukene (inkulumompikiswano)

• Ubhala ngokwake kwamehlela ngezindlela ezahlukene (Isib. isiqeshana sephephandaba)

• Wenza ipulani elingaphelele (draft), abhale, ahlele abuye ashicilele indaba yakhe okungenani enezigaba ezimbili (zibe nemisho okungenani eyi-12) ukuze abanye bakwazi ukuyifunda

• Ubhala aphinde asebenzise imisho (engaba yi-6 kuya kweyi-8) ukuchaza ngesihloko ukuze asize ekwakheni indaba yekilasi

• Usebenzisa izakhiwo zolwazi uma ebhala (uhla lokwenza ukudla)

• Ugcina idayari isonto elilodwa • Ubhala ukubukezwa

kwencwadi okulula ubukezo ncwadi olulula

• Uhlela ngokulandelana ulwazi alufake ngaphansi kwezihloko

• Ufingqa agcine ulwazi (Isib. esebenzisa ibalazwe

Page 32: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

32

amabizo nezabizwana ngokusizwa (uthisha), (isib. mina, wena, njll) ngendlela efanele

• Uqala ukusebenzisa inkathi yamanje kanye neyadlule uma ebhala

• Wakha ubuningi bamagama ajwayelekile

• Upela kahle amagama ajwayelekile

• Uhlela ulwazi (graphic form)

• Uzakhela inqolobane yakhe yamagama nesichazamazwi

zokubhala ngendlela efanele (ongqi, ikhefana, uphawu olukhombisa umbuzo, umbabazi

• Usebenzisa inkathi yamanje, edlule nezayo ngendlela efanele

• Usebenzisa amabizo, izenzo, nezabizwana ngendlela efanele

• Uzakhela inqolobane yakhe yamagama nesichazamazwi

• Usebenzisa isichaza mazwi

lengqondo) • Usebenzisa izimpawu

zokubhala ngendlela efanele (Isib. osonhlamvukazi, ongqi, amakhefu, imibuzi, izibabazo nomacaphuna

• Usebenzisa izihlanganiso ukuhlanganisa imisho

• Usebenzisa ulwazi lwemisindo nemithetho yokupela ukubhala amagama anzima

• Usebenzisa isichazamazwi

Page 33: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

33

IBANGA R ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA IZIDINGO NGOKWETHEMU

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE:

ISIKHATHI ESIPHAKANYISIWE NGESONTO: Isikhathi ngokwezinga eliphansi: 7 amahora Isikhathi esiphelele: 8 amahora

ISIKHATHI ESIPHAKANYISIWE NGOSUKU: Isikhathi esincane ngokwamukelekile: Ihora nemizuzu engama-24 Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: Ihora nemizuzu engama -36

ITHEMU 1 UKULALELA NOKUKHULUMA (NGOMLOMO): OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO: Imisebenzi yansukuzonke /yamasontonke esuselwa olimini nakwezinye izifundo • Le misebenzi elandelayo ingethulwa noma ngasiphi isikhathi ebangeni R: Imiculo, iminyakazo, eze-sayensi, ulimi, izindaba, ukubonisa futhi uxoxe izindaba nayo yonke imisebenzi yamakhono. Lubalulekile ulwazi lwamakhono ebangeni R ngoba lugcizelela futhi lulungiselela isisekelo sekusasa lemfundo. Qiniseka ukuthi unika isikhathi esanele ukuthuthukisa ulwazi lwamakhono nsukuzonke onyakeni: • ulalela imibuzo elula nezimemezelo bese ephendula ngokufanele, • ulalela imiyalelo elula bese enza okufanele, • ulalela okunesigqi bese ekuphindaphinda. (isib: hola, bola,) • ulalela ngaphandle kokuphazamisa, • ulalela athokozele izindaba ezimfishane aqedele uma kunempinda, • ucula amaculo alula awanyakazele. (isib: yiyo lendlela yokuwash’ izandla, wash’ izandla, wash’ izandla), • usho imilolozelo elula azinyakazele ngokufanele, • ulalela amagama alula akhumbule ukulandelana kwezinhlamvu. (isib: s-a-l-a, sala), • ukwazi ukuhlukanisa ngokukhuluma phakathi kwemisindo ekuqaleni kwamagama, • uxoxa ngezithombe, ngamaphosta, amashadi, izincwadi, njll., • ulalela izindaba aphinde axoxe nezabanye esebenzisa amagama akhe. • Ukusetshenziswa kolimi ukwandisa ulwazi nakwezinye izifundo:

Page 34: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

34

• • usebenzisa ulimi ukuchaza izinto, Isib. Ngezimo/isakhiwo, imibala iminyaka isikhathi nokulandelana kokuthile.  • usebenzisa ulimi ukucanga nokucabangisisa:  • ukwazi ukubona achaze izinto ezifanayo nezingafani, • uqhathanisa izinto ezifanayo nezinto ezingafani, • uqoqela izinto ngokufana kwazo, ( isib: ukubeka amathoyizi ebhokisini lawo, izincwadi ekhabetheni), • ukwazi ukubona ingxenye yento ephelele. ( isib: amagama, akhombe izingxenye zomzimba). • Usebenzisa ulimi ukuphenya nokuzitholela kabanzi: • ukubuza imibuzo • ukunika incazelo • ukuxazulula aqedelele okungenani izingcezu zephazili ezinhlanu nangaphezulu • Uthuthukisa ukwazi • ukwazi ukuthola ulwazi encazelweni. • Usebenzisa izithombe nokunye okubonakalayo ukwakha umqondo : • Ukubona akhombe izinto ezifanayo ezithombeni , ukwakha isithombe esiphelele engqondweni. Isib. Ukuthola umfanekiso ehlangene, • ukudlala imidlalo (isib: ukuthola into efihliwe ekilasini), • ukwazi ukuhlukanisa ukwakhiwa kwezimhlavu namagama.(isib: ukuhlukanisa ngokufana, ukubona ukulandelana kwezithombe, akhethe okuhlukile achaze isizathu esenza kwehluke.), • ukulandelisana izithombe zendaba ananele ngokulandelisa izigameko ezisendabeni. • Ukhumbula asuke ekubonile emva komdlalo obudlalwa (isib:kubekwe izinto ezingafani) etafuleni bese zisuswe zonke. Umfundi kufanele akhumbule akubone ngamehlo.), • qedela iphazili noma umfanekiso. (isib: ukuqedela amaphazili ngesikhathi sokudla). UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo : Ngomlomo/ nangokwenza) Ukubukela: • ulalela imibuzo elula nezimemezelo bese ephendule ngokufanele, • ucula amaculo alula nemilolozelo., • ulalela athokozele izindaba ezimfishane aqedele uma kunempinda, • ulalela izindaba aphinde axoxe ezabanye esebenzisa awakhe amagama, • usebenzisa ulimi ukuchaza izimo ezingafani (isib: isakhiwo, ngemibala, ngeminyaka), • ukwazi ukubona achaze izinto ezifanayo nezingafani, • ubona ingxenye yento ephelele (isib: amagama akhomba izingxenye zomzimba), • unika incazelo esebenzisa ulimi, • uxazulula aqedele okungenani izingcezu zephazili ezinhlanu nangaphezulu,

Page 35: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

35

• ubona akhombe izinto ezifanayo esithombeni, • Sebenzisa irubhrikhi nohlu lwemibuzo emisebenzini yokuhlola ulimi

Page 36: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

36

ITHEMU 1 UKUFUNDA KANYE NEMISINDO YOKUQALA OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Ukufunda : Amakhono okuqalisa ukufunda: • ukhulisa ukuhamba kweso ngokuyikho (njengokulandela ibhola elisuka kwesokunxele liya kwesokudla), • uzimbandakanya emisebenzini okulawulayo kuyo(isib. Ukunyakazisa umzimba kwesokudla ukuya kwesokunxele naphezulu ukuya phezulu), • uhlukanisa phakathi kwezimo zezinhlamvu namagama (Isib. Ukuhlukanisa izinto ezifanayo, ukulandelanisa izithombe, ukuphakamisa isithombe esihlukile), • usebenzisa amakhono okulandelanisa, ukulungisa ngobunono izithombe alande indaba ayenzile, • usebenzisa amakhono athile ukukhumbula izinto azibonile (Isib. Izinhlamvu, izimo noma izinto ezibambekayo), • uphelelisela izithombe ezibonakalayo, • ubamba incwadi ngendlela efanele aphenye kahle amakhasi, • usebenzisa izithombe ukuqagela ukuthi izindaba imayelana nani Isib. Ufunda incwadi yezithombe, abonise ukuqonda ukuthi izithombe namagama kuyahambelana kodwa akufani), • uzakhela indaba ngokufunda izithombe, • ukwazi ukulingisa ukufunda futhi asebenzise iphimbo elifanele lokufunda, • ukwazi ukubona igama lakhe namagama abanye abafundi abasebangeni lakhe, • uqondanisa izithombe zento namagama nezinto eziqanjwe amagama (Isib. Amakhadi amagama ematafuleni, Umnyango, amafasitela).

Uqalisa ukuqondisa okubhaliwe : • uqonda ukuthi umbhalo ubika okuthile :( Igama lingamela igama lomuntu othile), • ubona igama lakhe namagama okungenani amahlanu abanye abafundi , • uqonda ukuthi igama elibhaliwe liphawula amagama akhulunywayo, • ufunda amagama ajwayelekile njengegama lakhe namagama emikhiqizo njengo Spar, Coke, nezihloko sezinhlelo zethelevishini, njll. Ukufunda ngokuhlanganyela: Isifundo sekilasi lonke singenziwa ka-2 noma ka- 3 ngesonto. Sithatha imizuzu eyi-15. Kusetshenziswa imibhalo egqamile njengezincwadi ezinkulu, amaphosta nemilolozelo. Uthisha wenza isilinganiso senqubo nabobonke abafundi ngesikhathi sezingxoxo noma ngesikhathi sokufunda ulimi kabili . Sebenzisa okungenani izincwadi ezinkulu ezinhlanu nge-Themu eyodwa • Ufunda imibhalo egqamile njengezinkondlo, izincwadi ezinkulu namaphosta nabo bonke abafundi (ukufunda ngokuhlanganyela), • uxoxa futhi uchaza abalingiswa endabeni, • udweba izithombe athole ingqikithi yezindaba, amaculo nemilolozelo, • ulandelanisa izithombe zendaba, • uphendula izindaba ngokuzinyakazela

Page 37: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

37

Ukufunda ngokuzimela • ufunda ngokuzimela izincwadi enzela ukuzijabulisa ekilasini Imisebenzi yemisindo/Ukuqwashisa imisindo imizuzu eyi -15 nsuku zonke Imisebenzi yemisindo elandelayo ingathulwa ngesikhathi kwenziwa imisebenzi ejwayelekile: • uhlukanisa ngokomlomo phakathi kwemisindo ikakhulukazi ekuqaleni kwegama lakhe • ukhomba imisindo engahambelani neminye imisindo (Isib. ‘Imiphi imisindo engahambelani neminye – b, b, k, b, d, d, d, t) • ukhomba amagama angahambelani namanye ngokulalela imisindo esekugcineni kwamagama, engaphinyswa ngokufana neminye

imisindo (isib, mama, mamo, omama) • uyakubona ukuthi imisindo emibili anikwe yona iyafana yini noma ayifani (isib. p, p - iyafana; p, d – ayifani) • ubona ukuthi imisho yakhiwa ngamagama. Lokhu kugqanyiswa ngokushaya izandla lapho kushiwo lelo nalelo gama elakhe umusho

ngomlomo [umama ulele]. Uqonda ukuhlobana phakathi kwemisindo namagama kanye nezinhlamvu : • uqalisa ukuqonda ukuthi amagama akhiwe ngemisindo Ukuhlola Iziphakamiso zokuhlola okungabekelwe migomo: Ngomlomo nangokwenza Ukubona/Ukubheka : • uhlukanisa ngokusho ngomlomo phakathi kwemisindo yezinhlamvu ezingafani ikakhulukazi ekuqaleni kwegama lakhe (Senzo, Zandile

Jabulani ,Thulani, Vusi, Mandla, Nomsa) • ukhomba imisindo engahambelani neminye (Isib. ‘Imiphi imisindo engahambelani neminye lapha – b, b, k, b, d, d, d, t) Sebenzisa irubhrikhi nohlu lwemibuzo emisebenzini yokuhlola ulimi.

Page 38: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

38

ITHEMU 1 UKUBHALA OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Ukubhala ngesandla kokuqala: Imisebenzi yansukuzonke yolimi nezinye izifundo Imisebenzi yobuciko nesikhathi somculo siyisikhathi esihle sokukhulisa amakhono okunyakaza • ukhulisa amakhono okunyakaza ukwenzela ukuqinisa izandla njengokuginqaginqa ipulasitiki yobumba, ukufaka ibhowodi enathini ,

ukudlala upiyano emoyeni njll, • ukhulisa amakhono okulawula ukunyakaza kweminwe ngokushaya izithupha noma ukuginqaginqa amabhola amancane amaphepha

maphakathi neminwe, • ukhulisa amakhono okuhambisana kweso nesandla okuphatha imisipha emincane yeminwe isib. Ukusebenzisa isikelo ukusika

amaphepha, • ukhulisa ukuqondisa iso nesandla (Isib. Ukudlala ngokubamba amasakana amancane kabhontshisi, amabhola, amabhola amaphepha

njll futhi nangokudweba ngamakhrayoni/ukupenda/ngesikhathi semidlalo yangaphandle, • kukhulisa ukulawuleka Isib. izitho zomzimba ukuya kwesokunxele noma kwesokudla, phezulu naphansi, • weqa umugqa omaphakathi nomzimba Isib. uthatha isandla sokudla aseqise abambe ihlombe esokunxele, • ubumba amagama ngezindlela ezahlukahlukene asebenzisa wonke umzimba Isib. ubumba uhlamvu u ‘l’ esebenzisa umzimba

wakhe, • udweba ngokulandela imifanekiso yezithombe namaphethini, • ubukela amaphethini esuselwa emabhodini , • usebenzisa izinhlobonhlobo zezinto zokubhala Isib. Amabhulashi kapende, amakhrayoni amakhulu , • ubhala oqwembeni lesihlabathi. Ukubhala: • udweba noma apende isithombe ukudlulisa imilayezo ngesikhathi semisebenzi yobuciko Isib. Ngezehlakalo zempilo yakhe • uqonda ukuthi ukubhala akufani nokudweba, • ufunda imibhalo yakhe, • ulingisa ukubhala emidlalweni (Isib. athathe imilayezo ngocingo, ubhala inhlawulo yethikithi lasemgwaqeni, • ubukela izinhlamvu azaziyo egameni lakhe Isib.ubukela, abhale igama lakhe, • ubhala kusuka kwesokunxele eya kwesokudla futhi phezulu eya phansi, • uveza imibono ekwakheni incwadi yezindaba yekilasi ngokudweba . Ukusebenza ngamagama: • uqoqela ndawonye amagama Isib. amagama aqala ngemisindo efanayo – ‘Bongani’ no ‘Banele’, • ukubona amagama abantu abhaliwe. UKUHLOLA

Page 39: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

39

Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ngomlomo/ nangokwenza Ukubona/Ukubheka • udweba noma apende isithombe ukudlulisa imilayezo ngesikhathi semisebenzi yobuciko (Isib. Ngezehlakalo zempilo yakhe), • ubumba izinhlamvu ngezindlela ezahlukahlukene asebenzise wonke umzimba (isib. Ubumba uhlamvu u ‘l’ esebenzisa umzimba

wakhe), • ubhala oqwembeni lwesihlabathi, • uqonda ukuthi ukubhala akufani nokudweba • usebenzisa izinhlobonhlobo zezinto zokubhala (Isib. Amabhulashi kapende, amakhrayoni amakhulu), Sebenzisa irubhrikhi nohlu lwemibuzo emisebenzini yokuhlola ulimi

Page 40: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

40

ITHEMU 2 UKULALELA NOKUKHULUMA

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Imisebenzi yansukuzonke yolimi nezinye izifundo • Le misebenzi elandelayo ingethulwa noma ngasiphi isikhathi ebangeni lika R: Imiculo, iminyakazo, ezesayensi, ulimi, izindaba, bonisa futhi uxoxe izindaba nayo yonke imisebenzi yamakhono: • ulalela imiyalelo enezingxenye ezimbili noma ezintathu, izimemezelo ananele ngokufanele (Isib. Qoqa amakhrayoni uwabeke eshalufini) • ulalela ngaphandle kokuphazamisa, • ulalela izindaba bese ezilingisa, • wethula izindaba futhi aphinde azixoxe kwabanye abafundi asebenzise awakhe amagama, • ucula amaculo, asho imilolozelo ayinyakazele eqenjini, • uhaya izinkondlo nemilolozelo azinyakazele eqenjini, • ulandelanisa izithombe zendaba, • uzimbandakanya ezingxoxweni abuze nemibuzo, • uxoxa ngezithombe zamaphosta, amashadi ezihloko ezahlukene, izincwadi njll. ezihambisana nezihloko ezinhlanu ngeThemu, • ulalela abize amagama ngokulandelana kwawo Isib. ubaba, ububi, obabo Ukusebenzisa ulimi ukukhulisa umqondo: • usebenzisa ulimi ukukhulisa umqondo kuzo zonke izifundo. • usebenzisa ulimi ukucabanga nokucabangisisa, • ubona futhi achaze ukufana nokwehlukana kwezinto, • uqondanisa izinto ezihambelanayo futhi aqhathanise ezehlukile, • uhlela izinto ngokwemibala, ngesimo noma ngobukhulu, • ubona ingxenye yento ephelele isib. Izitho zomzimba womuntu. Usebenzisa ulimi ukuphenya nokuzitholela kabanzi: • ubuza imibuzo futhi abuze nezincazelo • unika izincazelo futhi abuze ukuze acaciseleke • usombulula futhi aqedele amaphazili anezingcezu eziyishumi kuya phezulu • Ukucubungula ulwazi • Ukwazi ukuthola ulwazi encazelweni Usebenzisa izithombe nokunye okubonakalayo ukwakha umqondo: • ubheka ngokunakekela izithombe futhi akhulume ngezigameko ezivamile,

Page 41: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

41

• uthola isithombe esithize ezithombeni ezixutshiwe, • udlala imidlalo efana nethi ‘cinga!’ ukuthola into afihliwe ekilasini, • uhlukanisa phakathi kwezimo ezahlukene zezinhlamvu namagama(sib. ukuqoqela ndawonye izinto ezifanayo, ukubona ukulandelana

kwezithombe ezicishe zafane, ukuthatha into eyodwa engafani nezinye abuye achaze ukuthi ingani yehlukile kwezinye, • uhlela izithombe ngokulandelana kwazo bese exoxa indaba ayisungulile. UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ngomlomo/ nangokwenza Ukubona/Ukubheka: • ulalela ngaphandle kokuphazamisa, kunikezelwana ngamathuba okukhuluma • ucula amaculo, asho imilolozelo ayinyakazele eqenjini, • uhaya izinkondlo nemilolozelo azinyakazele eqenjini, • wethula izindaba futhi aphinde axoxe kubanye abafundi esebenzisa awakhe amagama, • usebenzisa ulimi ukukhulisa umqondo kuzo zonke izifundo, • uzimbandakanya ezingxoxweni abuze nemibuzo, • uthola isithombe esithize ezithombeni ezixutshiwe, • ubona futhi achaze ukufana nokwehlukana kwezinto, • ubheka ngokunakekela izithombe futhi axoxe ngezigameko ezivamile Sebenzisa irubhrikhi nohlu lwemibuzo emisebenzini yokuhlola ulimi

ITHEMU 2 UKUFUNDA KOKUQALA OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Ukufunda kokuqala: • ukukhulisa ukuhamba kweso ngokuyikho (sib. Ukulandela ibhola elisuka kwesokunxele ukuya kwesokudla, • ukhulisa ngokokulawuleka isib. Ukususa amablokisi ukusuka kwesokunxele aye kwesokudla,

Page 42: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

42

• ubamba incwadi ngendlela efanele aphenye kahle amakhasi uma efunda, • usesebenzisa izithombe ukuqagela ukuthi izindaba zimayelana nani (Isib. Ufunda izithombe nemifanekiso abonise ukufunda ukuthi

izithombe namagama kuyahambisana kodwa zehlukile. Ukhomba igama negama uma efunda) , • uhumusha izithombe azakhele indaba yakhe ngazo, • ulingisa ukufunda futhi asebenzisa iphimbo elifanele lokufunda, • uqonda ukuthi umbhalo ubika ukuthile Isib. Igama lingamela igama lakhe, • ubona igama lakhe namagama okungenani amahlanu abanye abafundi, • ufunda amakhadi nemifanekiso ehambelana nezihloko eqenjini esizwa uthisha, • uqonda ukuthi igama elibhaliwe liphawula amagama akhulunywayo, • ufunda amagama ajwayelekile, amagama ontanga, izinsuku zesonto, namagama esimo sezulu, • usebenzisa izithombe ukufunda umusho oqondile noma incwadi yezihlokwana, • ulingisa izindaba, amaculo noma imilolozelo nezilandelo, • ulalela futhi axoxe izindaba neminye imibhalo efundiwe noma exoxiwe .Ukhumbula imininingwane futhi asho nengqikithi yendaba, • uxoxa amazwi alotshiwe, Izindaba asebenzise la magama: ‘ekuqaleni’ ; maphakathi’ ; ekugcineni’ ; phimisa’ ; inhlamvu. Ukufunda ngokuhlanganyela Isifundo sekilasi lonke singenziwa ka-2 noma ka- 3 ngesonto. Sithatha imizuzu eyi-15. Kusetshenziswa ifonti enkulu njengezincwadi ezinkulu, amaphosta nemilolozelo. Uthisha wenza isilinganiso senqubo ezolandelwa nabo bonke abafundi ngesikhathi sezingxoxo noma kabili ngesikhathi sokufunda . Sebenzisa okungenani izincwadi ezinkulu ezinhlanu nge-Themu eyodwa • ufunda imibhalo yefonti enkulu njengezinkondlo, izincwadi ezinkulu namaphosta nabo bonke abafundi (ukufunda ngokuhlanganyela) , • uxoxa futhi achaze abalingiswa endabeni, • udweba izithombe athole ingqikithi yezindaba, amaculo nemilolozelo, • uhlela izithombe ngokuzilandelanisa zenze indaba abuye afunde indaba leyo , • wenanela izindaba ngokuzinyakazela nasemisebenzini yemidlalo , • uqagela okuzokwenzeka endabeni asebenzise imibhalo ejwayelekile, • unanela izindaba ngokwenza ubuciko, upenda isithombe ngendaba. Ufunda ngokuzimela: • ufunda izincwadi ngokuzijabulisa. Imisebenzi yemisindo/Ukuqwashisa imisindo imizuzu eyi -15 nsuku zonke: Imisebenzi yemisindo elandelayo ingathulwa ngesikhathi kwenziwa imisebenzi ejwayelekile: • uhlukanisa ngokusho NGOMLOMO phakathi kwemisindo ikakhulukazi ekuqaleni kwegama lakhe, • ulalela athole umsindo ohlukile emagameni aqala ngomsindo ofanayo sisi, sika, sula, bala noma uyayikhomba imisindo engahambelani

neminye imisindo Isib. ‘imiphi imisindo ongahambelani neminye – b, b, k, b, d, d, d, t, • uhlukanisa amagama ngokwamalunga (Isib shaya izandla noma isigubhu kumalunga ngamalunga asegameni ‘u-bu-so’ noma athole ukuthi

mangaki amalunga egameni Shaya izandla ubale amalunga asegameni labafundi Lu-la-ma amalunga amathathu), • uthola amagama avumelanayo enkondlweni ‘mina ngenza nje, wena wenze nje, thina sense nje’, • weqa umsindo ophinyiswa kuqala egameni lakhe (Bafana. Uqonda ukuhlobana phakathi kwemisindo namagama kanye nezinhlamvu : • uqonda ukuthi amagama anemisindo ehlukahlukene Isikole—i-s-i-k-o-l-e • ubona imisindo esekuqaleni kwamagama abangane bakhe

Page 43: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

43

UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ngomlomo/ nangokwenza Ukubona/Ukubheka: • uqonda ukuthi umbhalo ubika ukuqonda igama lingamela igama lakhe, • ubamba incwadi ngendlela efanele aphenye kahle amakhasi uma efunda, • ufunda imibhalo egqamile njengezinkondlo, izincwadi ezinkulu namaphosta nabo bonke abafundi (ukufunda ngokuhlanganyela), • uyaxoxa futhi uchaza abalingiswa endabeni, • uhlukanisa ngokusho NGOMLOMO phakathi kwemisindo ikakhulukazi ekuqaleni kwegama lakhe , Sebenzisa irubhrikhi nohlu lwemibuzo emisebenzini yokuhlola ulimi

Page 44: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

44

ITHEMU 2 UKUBHALA KOKUQALA OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO: UUkubhala ngesandla: Imisebenzi yansukuzonke yolimi nezinye izifundo Imisebenzi yobuciko nesikhathi somculo siyisikhathi esihle sokukhulisa amakhono okunyakazisa imisipha . • ukhulisa amakhono okunyakazisa imisipha ukuqinisa izandla, Ukuginqaginqa ipulasitiki efana nobumba, ukusonta amabhawidi

emanathini kumabholidi, ukudlala upiyane emoyeni njll • ukhulisa amakhono okunyakazisa imisipha emincane ye minwe, Ukudlala imilolozelo ngokushaya izithuphangokwenza ngeminwe

noma ukuginqaginqa amabhola amancane amaphepha maphakathi neminwe, • ukhulisa amakhono okunyakazisa iminwe, ukusebenzisa isikelo ukusika amaphepha, • ukhulisa ukuqondanisa iso nesandla, ukudlala ngokubamba amasakana amancane kabhontshisi, amabhola, amaphepha njll futhi

nangokudweba ngamakhrayoni/ukupenda/ngesikhathi semidlalo yangaphandle, • ukhulisa imisipha emikhulu yomzimba, ukusebenza ngababili noma ngokuzimela ukwakha izinhlamvu ngemizimba yabo, • wakha amagama ngamakhrayoni amakhulu , upenda ngomunwe, upenda ngebhulashi, • udweba ngokulandela imifanekiso yezithombe namaphethini, • uqopha amaphethini emabhodini asodongeni, • usebenzisa izinhlobonhlobo zezinto zokubhala, amabhulashi kapende, amakhrayoni amakhulu • uhlala ngendlela efanele uma ebhala. Ukubhala ngamaqembu/ngokuhlanganyela nangokuzimela: • udweba izithombe ukudlulisa umyalezo, nendaba zakhe, • uqonda ukuthi ukubhala nokudweba akufani futhi uqalisa ngokukopisha izinhlamvu nezinombolo ezitholakala ekilasini ukuzama

ukubhala, • ufunda ukuthi izinhlamvu kanye nemixikizo kusho ukuthini, • ulingisa ukubhala ezimweni zokudlala ,wakha ikhadi lokubingelela, • uqalisa ukubhala aqaphelise ukulawuleka . Ubhala kusuka kwesokunxele eya kwesokudla, Usuka phezulu ehle aye ezansi, • ubukela imibhalo esendaweni ahlala kuyo, Amalebuli avamile emikhiqizweni etholakala emakhaya.

Ukusebenza ngamagama: • uqoqela ndawonye amagama aqala ngemisindo efanayo, • uthola isikhala phakathi kwamagama, emagameni abo noma emagameni abawaziyo noma amagama asezincwadini, • ubeka imisho ukusiza ekubhaleni umbhalo wekilasi, umfundi ubizela uthisha abhale, UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo:

Page 45: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

45

Ngomlomo/ nangokwenza Ukubona/Ukubheka: • udweba izithombe ukugqamisa umyalezo, • ukhulisa imisipha emikhulu yomzimba ,ukusebenza ngababili noma ngokuzibela ukwakha amagama besusela ezithweni zemizimba

yabo • wakha izinhlamvu ngamakhrayoni amakhulu , upenda ngomunwe, upenda ngebhulashi • uqonda ukuthi ukubhala nokudweba akufani futhi uqalisa ukubukela izinhlamvu nezinombolo ezitholakala ekilasini ukuzama ukubhala • ufunda ukuthi izinhlamvu zisho ukuthini • uqalisa ukubhala aqaphelise ukulawulwa,ubhala kusuka kwesokunxele ukuya kwesokudla, Usuka phezulu ehle aye ezansi Sebenzisa irubhrikhi nohlu lwemibuzo emisebenzini yokuhlola ulimi

ITHEMU 3 UKULALELA NOKUKHULUMA (NGOMLOMO)

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO • Le misebenzi elandelayo ingethulwa noma ngasiphi isikhathi ebangeni lika R: Imiculo, iminyakazo, ezesayensi, ulimi, izindaba, bonisa futhi uxoxe izindaba nayo yonke imisebenzi yamakhono: • Ulalela ngokuqaphela imibuzo bese enikeza izimpendulo: • ulalela imiyalelo ananele ngokufanele • Ulalela imiyalelo ephicayo ananele ngokwenza: • ulela ngaphandle kokuphazamisa abonise inhlonipho kokhulumayo, alinde ithuba lakhe lokukhuluma, • wethula izindaba futhi asho ngokuphinda izindaba zabanye abafundi , • ucula amaculo nemilolozelo ayinyakazele, • uhaya izinkondlo nemilolozelo enze iminyakazo ngokuzethemba, • ulalela izindaba ezithe ukuba zinde abonise ukuqonda ngokuphendula imibuzo, • ulandelanisa izithombe zendaba, • ulalela akhumbule amagama alula ngokulandelana kwawo, • ukhuluma ngezithombe kumaphosta, amashadi anezihloko, izincwadi njll. Okungenani zibenhlanu ngeThemu Ukusebenzisa ulimi ukukhulisa imiqondo • usebenzisa ulimi ukukhulisa umqondo kuzo zonke izifundo • Usebenzisa ulimi ukucabanga nokucabangisisa: • ubona futhi achaze ukufana nokwehlukana kwezinto • uqondanisa izinto ezihambelanayo futhi aqhathanise ezehlukile

Page 46: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

46

• uhlela izinto ngokwakhe • ubona ingxenye yento ephelele , Izitho zomzimba Usebenzisa ulimi ukuphenya nokuzitholela kabanzi ulwazi: • • ubuza imibuzo futhi abuze nezincazelo, • unika izincazelo futhi aveze nezisombululo, • usombulula futhi awaqedele amaphazili anezingcezu eziyishumi ukuya phezulu, • • Ucubungula ulwazi: • • Ukwazi ukuthola ulwazi encazelweni. • Usebenzisa izithombe nokunye okubonakalayo okwenza umqondo • uqonda ukuthi izithombe nemifanekiso zidlulisa ukuqonda ngezehlakalo, • ubheka ngokunakekela izithombe ngokuqaphela futhi akhulume ngezigameko ezivamile, • udlala imidlalo efana nethi ‘Funa!’ ukuthola into efihliwe ekilasini, • uhlukanisa phakathi kwezimo ezahlukene zezinhlamvu, • uhlela izithombe ngokulandelana kwazo bese exoxa indaba ayisungulile

Page 47: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

47

UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ngomlomo/ nangokwenza Ukubona/Ukubheka: • Ulalela ngokuqaphela imibuzo bese enika izimpendulo • ulalela ngaphandle kokuphazamisa abonise inhlonipho kokhulumayo, alinde ithuba lakhe lokukhuluma, • ucula amaculo nemilolozelo ayinyakazele, • ulalela ngaphandle kokuphazamisa abonise inhlonipho kokhulumayo, alinde ithuba lakhe lokukhuluma, • usebenzisa ulimi ukukhulisa umqondo kuzo zonke izifundo, • uqondanisa izinto ezihambelanayo futhi aqhathanise ezehlukile, • uqonda ukuthi izithombe nemifanekiso zidlulisa ukuqonda ngezehlakalo, • ubheka ngokunakekela izithombe futhi akhulume ngezigameko ezivamile.

ITHEMU 3 UKUFUNDA KOKUQALA OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Ukufunda Amakhono okuqala ukufunda • ukukhulisa ukuhamba kweso ngokuyikho,ukulandela ipensela lomsizi, • ukhulisa ukulawuleka, ukufunda izithombe ngokulandelana noma imicibisholo ukusuka kwesokunxele aye kwesokudla, nokusuka

phezulu ukuya phansi, • uqondanisa isithombe negama, uqondanisa amalebula nezinto ezilebuliwe ematafuleni enezinto ezithandekayo, • usebenzisa izithombe ukuqonda imishwana nemisho eqondile kanye nemisho esencwadini, isithombe senja nomusho ofundeka

kanje ‘bheka le nja’, • ubamba incwadi ngendlela efanele aphenye kahle amakhasi , • uhumusha izithombe ukwakha eyakhe indaba , • uhumusha izithombe nemibhalo, ukhomba igama bese ebuza ukuthi igama lithini, • ulingisa ukufunda futhi asebenzise iphimbo elifanele lokufunda, • uqalisa ukubona noma ukuqaphela amagama asetshenziswa njalo ekilasini, amagama esimo sezulu, izinsuku zesonto, amagama

ontanga, amagama ezinyanga zonyaka njll., • ufunda incwadi yezithombe, • uhaya imilolozelo futhi acule amaculo bese ewanyakazela,

Page 48: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

48

• ukhumbula imininingwane futhi asho nengqikithi yendaba ayifundelwe uthisha, • udweba izithombe zezindaba, amaculo noma imilololzelo, • akuxoxwe ngokuphatha nokunakekela incwadi, • ulalela futhi axoxe izindaba, neminye imibhalo efundiwe ngokuzwakalayo, • usebenzisa amagama afana nalawa alandelayo ‘umsindo’ inhlamvu’, ‘imilolozelo’, ‘ekuqaleni’, ‘phakathi nendawo’,’

nasekupheleni/ekugcineni’ uma ekhuluma. Ukufunda ngokuhlanganyela: Isifundo sekilasi lonke singenziwa ka -2 noma ka- 3 ngesonto. Sithatha imizuzu eyi-15. Kusetshenziswa imibhalo emikhulu njengezincwadi ezinkulu, amaphosta nemilolozelo. Uthisha wenza isilinganiso senqubo ezolandelwa nabo bonke abafundi ngesikhathi sezingxoxo noma kabili ngesikhathi sokufunda ulimi . Sebenzisa okungenani izincwadi ezinkulu ezinhlanu nge-Themu eyodwa • ufunda imibhalo egqamile njengezinkondlo, izincwadi ezinkulu namaphosta nabo bonke abafundi (ukufunda ngokuhlanganyela), • ufunda imibhalo yekilasi noma yeqembu (abayenzile), imisho ebhalwe uthisha, • uhlanganisa akwaziyo uma efunda nothisha , ukubukela omabonakude, izithombe, • ubona ukulandelana kwezigameko ezindabeni ezilula, • usebenzisa izithombe nengaphandle lencwadi ukuqagela ukuthi indaba imayelana nani, • uyazimbandakanya uma kufundwa ngokuhlanganyela ngokuzethemba nangokuzijabulisa • uphendula imibuzo ehlukahlukene emayelana nendaba, • ufunda amagama ajwayelekile emphakathini, amagama emigwaqo, amagama ezitolo. Ufunda ngokuzimela • ufunda izincwadi ngokuzimela ngayedwa aphenye kahle amakhasi abonise inhlonipho uma esebenzisa incwadi. Imisebenzi yemisindo, imizuzu eyi -15 nsuku zonke: Imisebenzi yemisindo elandelayo ingathulwa ngesikhathi kwenziwa imisebenzi ejwayelekile: • uhlukanisa imisho (eshiwo ngomlomo) ngamagama, umama – ulele, • uhlukanisa amagama ngezinhlamvu u-ma-ma, • ubona amagama afanayo emaculweni/imilolozelo, • uqaphela futhi asho amagama ezinhlamvu ezisegameni lakhe nge-alphabheti. Uqonda ukuhlobana phakathi kwemisindo nasemagameni kanye nezinhlamvu • uqonda ngokuzwa nangokubona ongwaqa nonkamisa ekuqaleni kwamagama avamile, • uqonda ukuthi amagama anemisindo ehlukehlukene (Isib. U-b-a-b-a), • uqaphela imisindo ekuqaleni kwamagama , amagama ontanga noma awezilwane UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ngomlomo/ nangokwenza

Page 49: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

49

Ukubona/Ukubheka : • usebenzisa izithombe ukuqonda imishwana nemisho eqondile kanye nemisho esencwadini, isithombe senja nomusho ofundeka

kanje ‘bheka le nja’, • uqondanisa isithombe negama ,baqondanisa amalebuli nezinto ezilebuliwe ematafuleni anezinto ezithandekayo, • ubamba incwadi ngendlela efanele aphenye kahle amakhasi , • uhumusha izithombe ukwakha eyakhe indaba , • ufunda imibhalo yekilasi noma yeqembu (abayenzile), nemusho ebhalwe uthisha • uchaza umumo wabalingiswa endabeni noma kumabonakude anike nemibono, • ufunda amagama ajwayelekile emphakathini, amagama esitaladi, amagama ezitolo, • uyaqonda ngokuzwa nangokubona ongwaqa nonkamisa ekuqaleni kwamagama avamile, • uqaphela futhi asho amagama ezinhlamvu ezisegameni lakhe nge-alphabhethi. Sebenzisa irubhrikhi nohlu lwemibuzo emisebenzini yokuhlola ulimi

ITHEMU 3 UKUBHALA KOKUQALA OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Ukubhala ngesandla kokuqala Imisebenzi yansukuzonke yolimi nezinye izifundo: Imisebenzi yobuciko nesikhathi somculo siyisikhathi esihle sokukhulisa ukunyakaza kwemisipha emincane kakhulu • ukhulisa amakhono okunyakaza kwemisipha emincane ukuqinisa izandla,wakha izinhlamvu ngenhlama yokudlala ,

uthunga ngamakhadi ngezintanjana, nobuhlalu, • ukhulisa amakhono okuphatha/okuzithiba imisipha emincane yeminwe, ukuhaya imilolozelo ngeminwe eminingana asebenzise

iminwe, • ukhulisa amakhono ukunyakazisa imisipha emincane yeminwe, ukusebenzisa isikelo ukusika amaphepha, izimo, ukusika akhiphe

isithombe, • ukhulisa ukuqondanisa iso nesandla, ukudlala ngokubamba amasakana amancane kabhontshisi, amabhola, amabhola amakhulu

noma amabholo ethenisi njll. Kanye nokwenza imidwebo namaphethini aphicayo asebenzise amakhilayoni, • ukhulisa imisipha emikhulu yomzimba , ukusebenza ngababili noma ngokuzimela ukwakha izinhlamvu ngemizimba yabo) • wakha amagama ngamakhrayoni amakhulu , upenda ngomunwe, upenda ngebhulashi, • udweba ngokulandela amagama abo, amaphethini kanye nezithombe, • ukopisha amaphethini emabhodini asodongweni, amagama knye nezinhlamvu emaphepheni, • ubamba amakhilayoni ngendlela efanele futhi ahlale ngendlela efanele uma ebhala,

Page 50: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

50

Ukubhala ngamaqembu/ngokuhlanganyela nangokuzimela: • udweba izithombe ukudlulisa umyalezo emayelana nezehlakalo zempilo yakhe futhi usebenzisa lokhu njengokuqalisa ukubhala ,

ngokusizwa unika umdwebo wakhe igama noma umusho oqondile, • uyaqonda ukuthi ukubhala nokudweba akufani futhi uqalisa ukubukela izinhlamvu nezinombolo ezitholakala ekilasini ukuzama

ukubhala, • ulingisa ukubhala ezimweni zokudlala wakha uhlu, • uqalisa ukubhala aqaphelise okulawulwayo ubhala kusuka kwesokunxele kuya kwesokudla, Usuka phezulu ehle aye ezansi, • ukopisha imibhalo esemphakathini amalebuli avamile emikhiqizweni etholakala emakhaya, • uveza imibono uma kubhalwa incwadi yezindaba zekilasi, • usebenzisa izikhali zokubhala ngokuzethemba. Ukusebenza ngamagama: • uqoqela ndawonye amagama aqala ngemisindo efanayo, • ukhomba izinhlamvu noma izikhala phakathi kwemibhalo, phakathi kwamagama abo, noma amagama ajwayelekile encwadini, • ubeka imisho ukusiza ekubhaleni umbhalo wekilasi, umfundi ubizela uthisha abhale, • usebenzisa amagama afana nalawa alandelayo: ‘ekuqaleni’, ‘maphakathi’, ‘ekugcineni’ umsindo’, uma ekhuluma ngombhalo. UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ngomlomo/ nangokwenza Ukubona/Ukubheka : • udweba izithombe ukudlulisa umyalezo omayelana nezehlakalo zempilo yakhe futhi usebenzisa lokhu uqalisa ukubhala Isib.

Ngokusizwa ufakela umdwebo wakhe igama noma umusho oqondile, • uqonda ukuthi ukubhala nokudweba akufani futhi uqalisa ukubukela izinhlamvu nezinombolo ezitholakala ekilasini ukuzama

ukubhala • ulingisa ukubhala ezimweni zokudlala ,wakha uhlu lwamagama, • uqalisa ukubhala aqaphelise ukulawuleka, ubhala kusuka kwesokunxele ukuya kwesokudla, Usuka phezulu ehle aye ezansi. Sebenzisa irubhrikhi nohlu lwemibuzo emisebenzini yokuhlola ulimi

ITHEMU 4 UKULALELA NOKUKHULUMA (NGOMLOMO) OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO • Le misebenzi elandelayo ingethulwa noma ngasiphi isikhathi ebangeni lika R:

Page 51: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

51

Imiculo, iminyakazo, ezesayensi, ulimi, izindaba, bonisa futhi uxoxe izindaba kanye nemisebenzi yamakhono: • • Ulalela ngokuqaphela imibuzo bese enika izimpendulo: • ulalela imiyalelo ananele ngokufanele, • udlulisa imiyalelo. • Ulalela imiyalelo ephicayo ananele ngokwenza: • ulalela ngaphandle kokuphazamisa abonise inhlonipho kokhulumayo, alinde ithuba lakhe lokukhuluma, • ulalela izindaba ezithe ukuba zinde abonise ukuqonda ngokuphendula imibuzo, • wethula izindaba futhi aphinde izindaba zabanye abafundi, • ucula amaculo nemilolozelo ayinyakazele, • uhaya izinkondlo nemilolozelo enze iminyakazo ngokuzethemba, • ulandelanisa izithombe zendaba , • uzimbandakanya ezingxoxweni futhi abuze nemibuzo. • Ulalela akhumbule amagama alula ngokulandelana kwawo: • ukhuluma ngezithombe kumaphosta, amashadi anezihloko, izincwadi njll. Okungenani zibenhlanu ngeThemu. Ukusebenzisa ulimi ukukhulisa umqondo: • usebenzisa ulimi ukukhulisa umqondo kuzo zonke izifundo. • Usebenzisa ulimi ukucabanga nokucabangisisa: • ubona futhi achaze ukufana nokwehlukana kwezinto, • uqondanisa izinto ezihambelanayo futhi aqhathanise ezehlukene, • uhlela izinto ngokohlelo lwakhe olujulile (ukwalukwa/isimo), • ubona ingxenye yento ephelele isib. Izinto ezinesakhiwo 2-D [izithombe, namaphethini asemakhadini] ne 3-D [izimo

zikapulasitiki, amabhokisi . Usebenzisa ulimi ukuphenya nokuzitholela kabanzi: • ubuza imibuzo futhi abheke izincwadi, umabonakude, amakhompyutha ukuze athole incazelo, • unika izincazelo futhi aveze nezisombululo, • uqedela noma uhlanganisa amaphazili anezingcezu ezingamashumi amabili, • Ucwaninga ulwazi: • uthola ulwazi ngokuthile emilandweni ethulwa ngomlomo Isib. Ulalela izimemezelo athole ukuthi isigameko esithile

siqala ngasiphi isikhathi. Usebenzisa izithombe nokunye okubonakalayo ukwenza umqondo: • uqonda ukuthi izithombe nemifanekiso zidlulisa ukuqonda ngezehlakalo,abantu, izindawo nezinye izinto akhulume ngazo, • usebenzisa izithombe ukuqagela ingqikithi yendaba. • udlala imidlalo efana –nomdlalo wezinyoka namalata,

Page 52: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

52

• uhlukanisa phakathi kwezimo ezahlukene zezinhlamvu, • uqondanisa izithombe namagama esebenzisa amaphazili, • uhlukanisa phakathi kwezimo zezinhlamvu namagama ,uqoqela ndawonye izinhlamvu ezifanayo uma kudlalwa ngezinhlamvu ze-

alfabhethi ezakhiwe ngepulastiki, • Uhlanganisa izithombe namagama azo.

UKUHLOLA: Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ngomlomo/ nangokwenza Ukubona/Ukubheka: • ulalela ngaphandle kokuphazamisa, abonise inhlonipho kokhulumayo, alinde ithuba lakhe lokukhuluma, • ucula amaculo nemilolozelo ayidlalele ngokuzethemba, • uhaya izinkondlo nemilolozelo enze iminyakazo ngokuzethemba, • usebenzisa ulimi ukukhulisa umqondo kuzo zonke izifundo, • ukhuluma izindaba futhi asho ngokuphinda izindaba zabanye abafundi , • ubona futhi achaze ukufana nokuhluka kwezinto, • uqondanisa izinto ezihambelanayo kulezo ezingahambelani, Sebenzisa irubhrikhi nohlu lwemibuzo emisebenzini yokuhlola ulimi.

ITHEMU 4 UKUFUNDA NEMISINDO OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Ukufunda Amakhono okufunda okuqala: • uqondanisa amagama nezithombe, umdlalo (iphazili) wamagama, • uhumusha izithombe ukuze akhe umcabango, wenza indaba eyakhe futhi afunde nezithombe, • ubona imibhalo, ukhomba igama acele ukuthi lifundwe, • ufunda imibhalo azakhele yona, uthisha ubhala umusho, • uqala ukufundisa amagama ajwayelekile awabona njalo, • ufunda incwadi enezithombe ezixutshiwe, • uhaya imilolozelo futhi acule amaculo bese ewanyakazela, • ukhumbula imininingwane futhi asho nengqikithi , • udweba izithombe zezindaba, amaculo noma imilololzelo, • uxoxa ngokuphathwa nokunakekela kwencwadi,

Page 53: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

53

Ukufunda ngokuhlanganyela Isifundo sekilasi lonke singenziwa ka-2 noma ka- 3 ngesonto. Sithatha imizuzu eyi-15. Kusetshenziswa imibhalo egqamile njengezincwadi ezinkulu, amaphosta nemilolozelo. Uthisha wenza isilinganiso senqubo ezolandelwa nabo bonke abafundi ngesikhathi sezingxoxo noma kabili ngesikhathi sokufunda ulimi . Sebenzisa okungenani izincwadi ezinkulu ezinhlanu nge-Themu eyodwa : • ufunda imibhalo egqamile njengezinkondlo, izincwadi ezinkulu namaphosta nabo bonke abafundi (ukufunda ngokuhlanganyela nothisha) • ufunda imibhalo yekilasi noma yeqembu (abayenzile) (Isib. Umusho obhalwe uthisha, • ukhomba igama kunezithombe uma efunda, • uhlanganisa akwaziyo uma efunda nothisha , ukubheka omabonakude, izithombe,anike imibono yakhe • ubona ukulandelana kwezehlakalo ezindabeni ezilula, • usebenzisa izithombe nengaphandle lencwadi ukuqagela ukuthi indaba imayelana nani, • uzimbandakanya uma kufundwa ngokuhlanganyela ngokuzethemba nangokuzijabulisa, • uphendula imibuzo ehlukahlukene emayelana nendaba. Ufunda ngokuzimela • ufunda izincwadi ngokuzimela aphenye kahle amakhasi abonise ukuhlonipha uma esebenzisa incwadi Imisebenzi yemisindo/Ukuqwashisa imisindo imizuzu eyi-15 nsuku zonke Imisebenzi yemisindo elandelayo ingathulwa ngesikhathi kwenziwa imisebenzi ejwayelekile • uhlukanisa imisho (ngomlomo) ngamagama , umama – ulele, • uhlukanisa amagama ngezinhlamvu u-ma-ma, • uqaphela futhi abone imisindo yongwaqa nonkamisa ekuqaleni kwamagama avamile, • uqaphela futhi asho amagama ezinhlamvu ezisegameni lakhe • uyaqonda ukuthi amagama anemisindo ehlukehlukene,. U-b-a-b-a, • uqaphela /ubona imisindo ekuqaleni kwamagama, • uqalisa ukubona ukuthi amagama akhiwe ngemisindo, unhlamvu lokuqala egameni lakhe UKUHLOLA: Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ngomlomo/ nangokwenza Ukubona/Ukubheka: • uhumusha izithombe ukuze akhe umcabango Isib. Wenza eyakhe indaba futhi afunde nezithombe • ufunda imibhalo emikhulu njengezinkondlo, izincwadi ezinkulu namaphosta nabo bonke abafundi (ukufunda ngokuhlanganyela) • uyaqaphela futhi abone imisindo yongwaqa nonkamisa ekuqaleni kwamagama avamile • uqaphela futhi asho amagama ezinhlamvu ezisegameni lakhe (nge-alphabhethi) Sebenzisa i-rubhrikhi nohlu lwemibuzo emisebenzini yokuhlola ulimi

Page 54: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

54

Page 55: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

55

ITHEMU 4 UKUBHALA KOKUQALA OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Ukubhala ngesandla kokuqala: Imisebenzi yansukuzonke yolimi nezinye izifundo Imisebenzi yobuciko nesikhathi somculo siyisikhathi esihle sokukhulisa amakhono emisipha emincane kakhulu: • ukhulisa amakhono okunyakaza ukuqinisa imisipha yezandla , • uhaya imilolozelo ngokushaya iminwe/izithupha, • usebenzisa isikelo ukusika isithombe, nezimo, njll, • udlala umdlalo wokuphonsa nokubamba isakana likabhontshisi , ibhola elikhulu, ibhola lethenisi, ibhola elibunjwe

ngamaphepha, • wakha izinhlamvu ngomzimba wakhe basebenza ngababili noma ngokuzimela, • wakha izinhlamvu , usebenzisa iminwe enopende , ibhulashi likapende, amakhilayoni amafutha, • udweba alandele izithombe, igama lakhe kanye namaphethini, • ubukela amaphethini, amagama kanye nezinhlamvu, • usebenzisa amathuluzi okubhala anhlobonhlobo, amabhulashi kapende, amakhilayoni amafutha amakhulu, • wakha amagama ngezinhlobonhlobo zamathuluzi zokubhala, amakhilayoni, amapeni omsizi,ushoki • ubamba amakhilayoni ngendlela efanele futhi ahlale ngendlela efanele uma ebhala, • wakha izinhlamvu zamagama ezincane ngendlela efanele aqale endaweni efanele futhi aqedele endaweni efanele, Ukubhala kokuqala: • udweba izithombe ukudlulisa umyalezo omayelana nezehlakalo zempilo yakhe futhi usebenzisa lokhu njengokuqalisa ukubhala,.

Ngokusizwa ufakela umdwebo wakhe igama noma umusho oqondile, • ukopisha izinhlamvu kanye nezinombolo ezisemphakathini uma ebhala, • ufunda owakhe umbhalo kanye neyabanye, • ukhulisa amakhono emisipha emincane ukuqinisa izandla (Isib wakha izinhlamvu ngenhlama yokudlala , uthunga

ngamakhadi ngezintanjana, ubuhlalu, • ulingisa ukubhala ezimweni zokudlala, wakha uhlu lwamagama, • ubhala kusuka kwesokunxele kuya kwesokudla, usuka phezulu ehle aye ezansi, • ubukela imibhalo esemphakathini, amalebuli ezikhangisi, • uzama ukubhala imibhalo ejwayelekile , asebenzise izinhlamvu azaziyo, • ubeka imisho ezomsiza ekubhaleni incwadi yezindaba yasekilasini, • usebenzisa izikhali zokubhala ngokuzethemba nangentokomalo, amakhilayoni, Ukusebenza ngamagama: • uqoqela ndawonye amagama aqala ngemisindo efanayo,

Page 56: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

56

• ubukela amagama nemisho emifishane ebhalwe uthisha • ukhomba izinhlamvu noma izikhala phakathi kwemibhalo, amagama abo, noma amagama ajwayelekile encwadini, • ubeka imisho ukusiza ekubhaleni umbhalo wekilasi, umfundi ubizela uthisha abhale • usebenzisa amagama afana nalawa alandelayo: ‘ekuqaleni’, ‘maphakathi’, ‘ekugcineni’ umsindo’, igama, inhlamvu, imilolozelo UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: I ngomlomo/ nangokwenza Ukubona/Ukubheka:

• ubhala aphinde acele abanye ukuthi bahumushe lokho akubhaliwe. • udweba izithombe ukudlulisa umyalezo omayelana nezehlakalo zempilo yakhe futhi esebenzisa lokhu njengokuqala ukubhala,

ngokusizwa, ufakela umdwebo wakhe igama noma umusho oqondile, • ubhala futhi abuze nemibuzo, • ubhala futhi ayibuze nemibuzo ukuze akhe umqondo kokubhaliwe, • ufunda owakhe umbhalo kanye neyabanye, • ubukela izinhlamvu kanye nezinombolo ekilasini uma ebhala, • uzama ukubhala imibhalo ejwayelekile , asebenzise izinhlamvu azaziyo , Sebenzisa irubhrikhi nohlu lwemibuzo emisebenzini yokuhlola ulimi

Page 57: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

57

IZINSIZA KUFUNDA ZONYAKA EZIPHAKANYISIWE

AMAPHOSTA UKULALELA NOKUKHULUMA • Izithombe namaphosta • Amashadi emibala • Amashadi ezinombolo

• Imidlalo • Izinto ezibambekayo ezihambisana nezihloko • Ibhodi lezindaba • Izithombe ezilandelanayo • Umdwebo wephazili okungenani izingcezu ezingama-20 • Amathoyizi anjengamabhokisi okwakha izimoto, onodoli, okusabantu, okokumboza ubuso njll. • I-Thileyi elinesihlabathi kanye nokokudlala kwasemanzini. • Amabhodlela epulasitiki, ojeke, amabhokisi njll. • Ama-CD noma izindaba ezikuma-theyiphi, izinkondlo, izilandelo, amaculo,umshini odlala ama-CD, amakhasethi,

ithelevishini, nevidiyo njll. • Izinto zomculo, amadilamu, okhehlegume, izinsimbi, izinduku njll. • Umfundi uqobo lwakhe • Ikhona lobukhazikhazi (fantasy corner)

UKUFUNDA NEMISINDO • Iizithombe namaphosta • Amashadi e- alphabethi • Imibhalo egqamile ukuze ibonakale kubo bonke abafundi naleyo esungulwe esifundweni sokuhlanganyela • Izincwadi zezindaba • Amakhadi anamagama abafundi • Amaphephandaba namamagazini • Amakhadi amalebula

• Itafula lesihloko • Ishadi lemisebenzi yokusiza ekilasini

Page 58: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

58

• Amashadi ezinsuku zokuzalwa Ukubhala ngesandla: • Okusetshenziswayo okufana namabhola obukhulu obehlukene, okusamasondo kokudlala (hoops), amasakana

okusabhontshisi, amaphegbhodi namaphekisi, ubuhlalu,nezintambo, amakhadi aboshwayo nezintambo, amabhawodi namanathi, amaphekisi nezingubo

• Izikelo, inhlama yokudlala, amakhilayoni amafutha, amabhulashi kapende, upende • Ushoki, izileyiti , amabhodi amhlophe, • Amaphephandaba • Amaphepha angenamigqa (A3, A4, A5) • Ithileyi lesihlabathi

Page 59: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

59

IBANGA 1 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA IZIDINGO ZETHEMU

I-THEMU YOKU – 1

UKULALELA NOKUKHULUMA (NGOMLOMO):

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: Imizuzu engama-45 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: Ihora elilodwa ngesonto

Okuqukethwe/Umqondo /Amakhono: Imisebenzi yansukuzonke /yamasontonke kuyo yonke imikhakha yolimi nakwezinye izifundo • ulalela ngaphandle kokuphazanyiswa • uxoxa ngempilo yakhe, wethula nje izindaba , achaze isimo sezulu, nokunye okungondaba mlonyeni njll. • ucula amaculo futhi awanyakazele Kugxilwa emisebenzini yokulalela nokukhuluma kabili ngesonto: Amasonto 1 - 5 • ulalela imiyalo elula ngokwenziwa zinsukuzonke ekilasini bese aphendule ngokufanele • ulalela izindaba (azixoxelwa uthisha, nezivela kuma CD njll.), imilolozelo, izinkondlo namaculo ngokuzijabulela aphinde alingise • uphendula imibuzo, imibuzo emayelana nemininingwane ngempilo yakhe, Amasonto 6 – 10 • ulandelanisa izithombe zendaba, abuye akhulume ngokulandelanisa imibono, • uxoxa ngezithombe ezisemashadini, amashadi anezihloko, nasezincwadini, njll., • uyakhuluma uma kuxoxwa, amukele ukunikwa ithuba lokukhuluma aphinde ahloniphe amalungu eqembu akulo, • uchaza izinto ngokwemibala, ngobukhulu, ngesimo, ngenani asebenzise ulimi olufanele, UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola ezingamiselwe migomo: Ithaski 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza/ ngokubhala): Uphendula imibuzo Isib. ephathelene nemininingwane yakhe njll. Ucula amaculo awanyakazele Ukhuluma uma kuxoxwa, amukele ukunikwa ithuba lokukhuluma aphinde awahloniphe amalunga eqembu akulo

Page 60: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

60

Ukuhlola okumiselwe migomo: Ithaski 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza): • ukhuluma ngempilo yakhe, axoxe izindaba, achaze isimo sezulu, axoxe nangezinye izihloko, • ulalela izindaba (axoxelwa zona uthisha, nakuma CD ), imvumelwano, izinkondlo namaculo , • ulandelanisa izithombe zendaba, abuye akhulume ngokulandelanisa imibono, • uchaza izinto ngokwemibala, ngobukhulu, ngezimo, ngenani asebenzise ulimi olufanele,

ITHEMU YOKU – 1 UKUFUNDA NEMISINDO

ISIKHATHI ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekayo: amahora ama -4 nemizuzu engama-30 Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekayo: Amahora ama-5 ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Imisebenzi yemisindo/Ukuqwashisa imisindo imizuzu eyi-15 nsuku zonke Uqala ukwenza imisebenzi yokuqaphela imisindo, kufundiswa imisindo emisha 1 – 2 ngesonto, wakha amagama asebenzise imisindo ayifundile

• kumele ukuba abafundi bayifundile le misindo: a,b,c,d,e,f,g,h,i,j,k,l,m,n,o,p,q,r,s,t,u,v,w x,y,z ebangeni eledlule (Grade-R). • umfundisi akaqale ngokubuyekeza le misindo engenhla. • uma umfundisi enabafundi abangalenzanga ibanga eledlule (Grade-R), kuyamphoqa ukuba aqalise ngemisindo engenhla

ngaphambi kokuba adlulele emisindweni ebhalwe ngezansi. • kuleli banga kulindeke ukuba ekupheleni konyaka umfundisi abe esezifundise zonke izinhlobo zemisindo elandelayo: umsindo

(owodwa) olunga-linye kanje: (b, m, c, d, njll – izibonelo, ibala, imali, icebo, idamu, njll). • umfundi uhlanganisa onkamisa nongwaqa ukwakha izinhlamvu zamagama, • ubona imisindo efundiwe emagameni, • wakha amagama esebenzisa imisindo efundiwe, • ufunda amagama esebenzisa ulwazi lwemisindo efundiwe, • uhlukanisa amagama ngezinhlamvu kanje: (i-ba-la, i-ma-li, i-ce-bo, i-da-mu, njll), • ufunda ukupela amagama okungenani ama-5, • ubhala imisho elula emifushane kanje: (Umama ushanela ibala, Ubaba uhola imali eningi, njll).

Imisebenzi yansukuzonke yokufunda: Ukufunda ngamaqembu, ukufunda ngokubambisana (kungaba amaqembu amabili ngosuku), ukufunda ngokuhlanganyela kungaba ka- 2 noma ka-3 ngesonto, Amakhono okufunda okuqala (afundiswa ezifundweni zokuhlanganyela/ zomaqembu nezokufunda ngababili)

Page 61: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

61

• ubamba incwadi ngokuyikho aphenye kahle amakhasi, • usebenzisa izithombe ukuqagela ukuthi indaba imayelana nani Isib. Ufunda incwadi yezithombe, • uhumusha izithombe ukuze akhe indaba ngazo, • ukwazi ukubona igama lakhe namagama ontanga okungenani abayishumi, • ufunda amalebula nezihlokwana ezisekilasini, • uxoxa ngempatho nokunakelela incwadi, • ulalela futhi axoxe izindaba neminye imibhalo efundwa ngokuzwakalayo , • ukuthuthuka komqondo oyisisekelo ekubhaleni okufaka:

o Umqondo wencwadi – isihloko sencwadi, ingaphambili nengemuva lencwadi o Umqondo wombhalo – igama, amagama afanayo, izinhlamvu, amagama ezinhlamvu o Izimpawu zokukhuluma – osonhlamvukazi, Izinhlamvu ezincane, ongqi, ukhefana, uphawu lokubuza o ukulawuleka - ukuqala ukufunda phambili ukuya ukugcineni, ukufunda asuke kwesokunxele aye kwesokudla, asuke phezulu

ehle eya ekugcineni kwekhasi Ukufunda ngokuhlanganyela okuqashelwe: Isifundo sekilasi lonke singenziwa ka-2 noma ka- 3 ngesonto. Sithatha imizuzu eyi-15 kusetshenziswa umbhalo owodwa ngesonto. Uthisha wenza isilinganiso ngokufunda nekilasi lonke. Isifundo ngasinye sizogxila : umqondo wombhalo, umumo wombhalo, imisindo, ukwakhiwa kolimi , ukukhomba amagama, ukufunda ngokuqonda ngamazinga ahlukahlukene. • ufunda imibhalo egqamile (ukuze ibonakale kahle kubo bonke abafundi) njengezinkondlo, izincwadi ezinkulu, izincwadi

zendaba ezakhiwe esifundweni sokuhlanganyela nama phosta, abafundi bonke bafunda nothisha Ukufunda ngamaqembu/ ngokubambisana: Isifundo seqembu nothisha – senziwa kabili ngesonto yiqembu ngalinye, sithatha imizuzu eyi – 15 ngeqembu ngalinye. Amaqembu ahlelwe ngokwamakhono abafundi. Indaba noma umbhalo ofundwayo ufanele ukuhambisana namakhono abafundi (ukubona amagama aphakathi kwama 90% - 95% ngokuqonda) • ukwazi ukufunda aphimise encwadini esezingeni lakhe esizwa yiqembu/uthisha. Iqembu lifunda incwadi efanayo, • ufunda izimpawu zokuloba njengosonhlamvukazi ,izinhlamvu ezincane, ongqi, okhefana, nombuzi. UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo : Ithaski 1 Imisindo (ngomlomo/ nangokwenza): • ukwazi ukuhlukanisa ngokukhuluma phakathi kwemisindo esekuqaleni kwegama, • uzimbandakanya emisebenzini yokuqwashisa imisindo (yekilasi lonke), • ukwazi ukubona ukuhlobana kwemisindo ezinhlamvini ezihamba ngalunye, • wakha amagama amafushane esebenzisa imisindo ayifundile, Ukuhlola okubekelwe imigomo :Ithaski 1 Imisindo (ngomlomo/ ngokwenza/ ngokubhala): • ubona ukuhlobana phakathi kohlamvu nomsindo,

Page 62: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

62

• ukwazi ukubona ukuhlobana kwemisindo ezinhlamvini ezihamba ngazinye kanye nonkamisa. Isib. m, l, n, b, d, a, e, i, o, u (onkamisa abayisi -5 nongwaqa abayisi - 5).

• wakha amagama ngemisindo ayifundile. Isib. m, l, n, b, d, a, e, i, o, u (ongwaqa abayi-5 kanye nonkamisa) Ukuhlola okungenazimiso:Ithaski1 Ukufunda (ngomlomo/ nangokwenza) Amakhono okufunda kokuqala afundiswa ezifundweni zokufunda ngokuhlanganyela/ngamaqembu/ ukubambisana: • ubamba ngokuyikho incwadi angayichathi aphenye kahle amakhasi, • uhumusha izithombe ukuze akhe indaba ngazo Isib. Ufunda izithombe, • ukwazi ukufunda amalebuli nezihloko, • ukwazi ukubona igama lakhe, • uxoxa ngokunakekela incwadi, Ukuthuthuka komqondo oyisisekelo ekubhaleni okufaka:

o umqondo wencwadi – isihloko sencwadi, ingaphambili nengemuva wencwadi o umqondo wombhalo – igama, amagama afanayo, inhlamvu, amagama ezinhlamvu o izimpawu zokuloba – osonhlamvukazi, Izinhlamvu ezincane, ongqi, ukhefana, uphawu lokubuza o ukulawuleka - ukuqala ukufunda ngaphambili kuya ukugcineni, ukufunda asuke kwesokunxele aye kwesokudla, asuke

phezulu ehle aye ekugcineni kwekhasi Ukufunda ngokuhlanganyela : • ufunda imibhalo egqamile njengezinkondlo, izincwadi ezinkulu, izincwadi zendaba ezakhiwe esifundweni sokuhlanganyela

namaphosta, bonke abafundi bafunda incwadi/indaba nothisha

Ukufunda ngamaqembu aqashelwe: • ukwazi ukufunda aphimise/ ethule encwadini esezingeni lakhe esizwa yiqembu (kunothisha). Iqembu ngalinye lisebenzisa incwadi

yokufunda efanayo.

Page 63: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

63

I-THEMU 1 UKUBHALA

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: ihora nemizuzu engama-45 Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: Amahora ama-2 ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Ukubhala ngesandla: Isifundo esenziwa kane ngesonto, isifundo ngasinye sithatha imizuzu eyi-15. Imisebenzi eqinisa ukunyakaza kwemisipha emincane futhi ethuthukisa noma ekhulisa ukunyakaza kwemisipha emincane kanye nemikhulu: • udweba ngamakhilayoni amakhulu , • ubamba amapeni emibala namapeni omsizi, • ukulawuleka:

o esuka kwesokunxele aye kwesokudla , o asuke phezulu ehle aye phansi, o udweba umugqa oqondile, o uhlanganisa amachashaza (uma ehlangene enza isithombe esiphelele)

• ukuxhumana kweso nesandla ,uyapenda, asike amaphepha, nokubhala nokubhala phezu komunye umdwebo, • udweba amaphethini ahlukahlukene, • ubhala amaphuzu komunye umdwebo, akopishe bese ubhala igama lakhe , Qondanisa ukufundisa ngokwakhiwa kwezinhlamvu ezincane nohlelo lwemisindo. Yenza isibonelo ukwakhiwa kwezinhlamvu nokulawula. Abafundi babhala izinhlamvu ezimbili ngesonto. Qaphela ukubanjwa kwepeni. Sebenzisa incwadi noma iphepha elingenamigqa i-A4: • wakha izinhlamvu ezincane ngokuyikho • ubukela futhi abhale igama lakhe, amagama amafushane nemisho esuselwa kumalebula, nakumaphosta, ebhodini njll, • uqala ukugqcizelela ukubhala ngokudweba, izinhlamvu, izinombolo, amagama kanye nemisho emifushane, Ukufunda ngokuhlanganyela , ngokubambisana kanye nangokuzimela: Izifundo zabo bonke abafundi/zamaqembu amancane zibe ka -3 ngesonto. Isifundo ngasinye sithathe imizuzu eyi -15 zisuselwa esifundweni sokufunda ngokuhlanganyela: • udweba izithombe ukudlulisa umlayezo isib. Ngempilo yakhe , • ubhala izihlokwana emidwebeni nasezithombeni , • ubhala amagama asebenzise imisindo ayifundile, • ubukela umusho owodwa osuselwa ebhodini nasemashadini ngokuyikho,

Page 64: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

64

• ubamba iqhaza ekubhaleni indaba ngokuhlanganyela. Le ndaba ibhalwa nguthisha ibekwe ekhoneni lemibhalo elisekilasi .

UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Ukubhala ngesandla: • udweba ngamakhilayoni amafutha . • ufunda ukubamba ikhilayoni nepensele • uqopha phezu komunye umdwebo. • ubukela abhale igama lakhe. • uqala ukubhala: imidwebo, izinhlamvu, nezinombolo, namagama nemisho elula. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Ukubhala ngesandla: • usebenzisa izikhali zokubhala (amapeni omsizi, amapeni emibala) ngendlela efanele, • udweba amaphethini ahlukahlukene, • ubhala izinhlamvu ezincane ngokuyikho, • ubukela futhi abhale igama lakhe , amagama amafushane nemisho ebhodini, kumalebula,kumaphosta njll. Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski1 Ukubhala: • udweba izithombe ukudlulisa umyalezo, • ubhala izihlokwana emidwebeni noma ezithombeni, • ubhala amagama ngemisindo ayifundle, • ukwazi ukubukela ngokuyikho umusho owodwa wezindaba osebhodini, • ukuhlola okungenazimiso. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski1 Ukubhala: o Udweba izithombe ukudlulisa umyalezo o ubhala izihlokwana emidwebeni nasezithombeni , o ubukela umusho owodwa osuselwa ebhodini nasemashadini ngokuyikho. o

Page 65: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

65

I-THEMU 2 UKULALELA NOKUKHULUMA (NGOMLOMO):

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: Imizuzu engama-45 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: Ihora elilodwa ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO: Imisebenzi yansukuzonke/yamasontonke esuselwa olimini nakwezinye izifundo : • ulalela ngaphandle kokuphazamisa akhulume uma kufika ithuba lakhe eqenjini, • ukhuluma ngempilo yakhe Isib. Uyazixoxa izindaba azilandelanise kahle, • uyazimbandakanya uma kuculwa amaculo, kuxoxwa izindaba asho nemilolozelo, • usho izinkondlo nemilolozelo ayinyakazele, • ukwazi ukubona ingxenye yento ephelele Isib. njengokubona ingxenye yebhayisikili. • Kugxilwa emisebenzini yokulalela nokukhuluma kabili ngesonto: Amasonto 1 - 5 • ulalela imiyalo bese ephendula ngokufanele, • udlulisa imiyalelo, • ulalela izindaba ngokuzijabulela, adwebe izithombe akhombise ukuyilandela indaba, • uphendula imibuzo evulekile nevalekile. Amasonto 6 - 10 • uchaza izinto ngokweminyaka, inkomba, nangokulandelanisa , esebenzisa amagama afanele, • ulalela izindaba athole nengqikithi yendaba, • ulandelanisa izithombe zendaba, • uyazimbandakanya engxoxweni , abuze imibuzo ngendaba ayixoxelwe nayifundelwe, • uqonda futhi usebenzisa ulimi olufanele alucoshe ezifundweni ezehlukene . UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza): • ulalela ngaphandle kokuphazamisa akhulume uma kufika ithuba lakhe eqenjini, • ukhuluma ngempilo yakhe Isib. Uxoxa izindaba azilandelanise kahle, • uyazimbandakanya uma kuculwa amaculo, kuxoxwa izindaba asho nemilolozelo. • ulalela imiyalo bese ephendula ngokufanele,

Page 66: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

66

• uyazimbandakanya engxoxweni , abuze imibuzo ngendaba ayixoxelwe nayifundelwe, • unolwazi futhi usebenzisa ulimi oluhle alucoshe ezifundweni ezahlukene. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza): • ukhuluma ngempilo yakhe Isib. uxoxa izindaba azilandelanise kahle, • uphendula imibuzo evulekile nevalekile, • ulalela izindaba ngokuzijabulela, adwebe izithombe akhombise ukuyilandela indaba. Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 2 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza): • uchaza izinto ngokweminyaka, inkomba nangokulandelana esebenzisa amagama aqondile, • ulalela izindaba athole nengqikithi yendaba, • ulandelanisa izithombe zendaba,

I-THEMU 2 UKUFUNDA NEMISINDO

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemumukelekile: amahora ama -4 nemizuzu engama-30 Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: Amahora ama-5 ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Imisebenzi yemisindo/Ukuqwashisa imisindo imizuzu eyi- 15 nsuku zonke Uqala ukwenza imisebenzi yoqakuphela imisindo, kufundiswa imisindo emisha 1 – 2 ngesonto, wakha amagama asebenzise imisindo ayifundile Bukeza imisindo esekupheleni kwethemu 1, ukufundisa imisindo emisha futhi wakhe amagama:

• kubukezwa imisindo efundwe ngethemu yokuqala. • kulindeke ukuba ekupheleni kwale themu umfundisi abe esefundise umsindo (owodwa) omalunga-mabili. • ulalela imisindo emisha yongwaqa abahamba ngababili kanje: (bh, ph, th, sh, njll – izibonelo, ibhola, iphela, uthi, ishoba, njll). • uphimisa yonke imisindo yongwaqa nonkamisa, • ubona ongwaqa abahamba ngababali kanye nonkamisa, • uhlanganisa onkamisa nongwaqa ukwakha izinhlamvu zamagama, • ubona imisindo efundiwe emagameni, • wakha amagama esebenzisa imisindo efundiwe,

Page 67: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

67

• ufunda amagama esebenzisa ulwazi analo lwemisindo efundiwe, • uhlukanisa amagama ngezinhlamvu kanje: (i-bho-la, i-phe-la, u-thi, i-sho-ba, njll), • ufunda ukupela amagama okungenani ama-5, • ubhala imisho elula emifushane kanje: (UThemba udlala ibhola, Umntwana ubuka iphela, njll).

Imisebenzi yansukuzonke; Ukufunda ngamaqembu nokufunda ngokubambisana. Usuku nosuku kufunda amaqembu amabili. Ukufunda ngokuhlanganyela kwenzeka ka- 2 kuya koku 3 ngesonto Ukufunda ngokuhlanganyela: Isifundo sithatha imizuzu eyi-15 kufundwa umbhalo owodwa ngesonto. Uthisha wenza isilinganiso sokuzofundwa ngokufunda nekilasi lonke. Isifundo ngasinye sizogxila kulokho : umqondo wokubhala, umumo wombhalo, imisindo, isakhiwo solimi, ukukhomba amagama, ukufunda ngokuqonda. Uthisha enze isilinganiso sokuhlukanisa amagama ngokwamalunga uma kufundwa. Uthisha enze isilinganiso sesu lokusebenzisa iminwe, umunwe owodwa umele isu elithile umfundi angalisebenzisa ukufunda igama angalazi. : • ufunda izinncwadi ezinkulu neminye imibhalo egqanyisiwe/egqamile (abafundi bonke nothisha), • usebenzisa izithombe ukuqagela ukuthi indaba imayelana nani, • uhumusha izithombe ukuze akhe indaba ngazo, • usebenzisa izithombe nokunye okunika umkhondo ukuze ayizwe indaba, • uxoxa ngendaba agagule ingqikithi nabalingiswa abasemqoka, • uphendula imibuzo enhlobonhlobo ephathelene nemibhalo efundiwe (imibuzo esezingeni eliphezulu), • uxoxa ngezimpawu zemibhalo, amagama anemisindo efundiwe nokwakheka komusho emibhalweni, Ukufunda ngamaqembu nangokubambisana: Ukufunda ngamaqembu Uthisha usebenza ngamaqembu amabili ngosuku, isifundo sithatha imizuzu eyi-15 iqembu ngalinye. Iqembu ngalinye lisebenza nothisha kabili ngeviki. Uthisha usebenza ngeqembu elisezingeni elifanayo ngokwamakhono okufunda. Umbhalo ofundwayo ufanele uhambelane namazinga okufunda kweqembu. Kufanele umfundi abone futhi afunde amagama aphakathi kwama 90% - 95% ngokuyikho. Kuzosetshenziswa izincwadi ezisebangeni lelo.: • ufunda ethule futhi aphimise encwadini yakhe (incwadi efundwa ngokubambisana), • uqala ukusebenzisa ulwazi lwemisindo njengekhono lokuhlukanisa amagama ngamalunga uma efunda namanye amasu okubheka

isimo • usebenzisa amakhono okucabanga asezingeni eliphezulu ukuzihlola izinga lakhe lokufunda.

Ukufunda ngababili/ngokuzimela Ukhetha imibhalo ayaziyo noma esezingeni lokufundwa ngokuzimela umfundi (imibhalo ibe lula kunaleyo efundwa esifundeni sokuhlanganyela lapho umfundi esezingeni lokufunda amagama angaphezulu kwama 95% ngokuyikho)

• ufundela untanga imibhalo ayaziyo ukuthuthukisa amazinga okufunda ngokugeleza, • ufunda ngokuphindaphinda imibhalo ayaziyo (imibhalo ayifunde esifundeni sokufunda ngokuhlanganyela).

Page 68: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

68

  UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Imisindo: (ngomlomo/ nangokwenza): • ukwazi ukubona ukuhlobana kwemisindo ezinhlamvini ezihamba ngazinye • uzimbandakanya emisebenzini yekilasi lonke emayelana nokuqwashisa imisindo egameni,

o ukuhlobana kwemisindo (u-m-a-m-a kuba umama), o ukuhlukanisa amagama ngamalunga (umama kuba u-ma-ma), o imidlalo yamagama ,

• ukwazi ukubona ukuhlobana kwemisindo ezinhlamvini ezihamba ngazimbili kanye nonkamisa Isib. bh, ph, th, sh, kh, a, e, i, o, u

(onkamisa abayisi -5 imisindo yongwaqa eyisi - 5). • wakha amagama ngemisindo ayifundile. Isib. bh, ph, th, sh, kh, a, e, i, o, u (ongwaqa abayi-5 kanye nonkamisa) • ukwakha nokuhlukanisa amagama alula , • uqoqela ndawonye amagama anemisindo efanayo, • ufunda amagama anemisindo efundisiwe emushweni nakweminye imibhalo. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Imisindo (ngomlomo/ ngokwenza nangokubhala): • ukwazi ukuhlukanisa ngomlomo imisindo yegama ekuqaleni nasekugcineni ngomlomo, • ukwazi ukubona ukuhlobana kwemisindo ehamba ngaminye, • wakha amagama ngemisindo ayifundile (imisindo emibili ngesonto). Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 2 Imisindo (ngomlomo/ ngokwenza nangokubhala): • ukwazi ukubona ukuhlobana kwemisindo kwizinhlamvu ezihamba ngazinye , • wakha amagama ngemisindo ayifundile, • uqoqela ndawonye amagama anemisindo efanayo isib. Sola, gona, nona. Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 ) Ukufunda (ngomlomo/nangokwenza): Ukufunda ngokuhlanganyela: • ufunda izincwadi ezinkulu neminye imibhalo egqamisiwe/egqamile (abafundi bonke nothisha), • usebenzisa izithombe ukuqagela ukuthi indaba imayelana nani, • usebenzisa ingqikithi nezithombe emibhalweni ukuze aqonde, • uxoxa ngendaba agagule ingqikithi nabalingiswa abasemqoka.

Ukufunda ngamaqembu:

ufunda ethule futhi aphimise encwadini yakhe (incwadi efundwa ngokubambisana), usebenzisa amakhono okucabanga asezingeni eliphezulu ukuzihlola izinga lakhe lokufunda.

. Ukufunda ngababili/ngokuzimela:

Page 69: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

69

• ufundela untanga imibhalo ayaziyo ukuthuthukisa amazinga okufunda ngokugeleza, • ufunda ngokuphindaphinda imibhalo ayaziyo (imibhalo ayifunde esifundeni sokufunda ngokuhlanganyela). Ukuhlola okumiselwe imigomo :Ithaski 1 Ukufunda (ngomlomo/nangokwenza) Ukufunda ngokuhlanganyela: • ufunda izinncwadi ezinkulu neminye imibhalo egqanyisiwe/egqamile (abafundi bonke nothisha), • usebenzisa izithombe ukuqagela ukuthi indaba imayelana nani, • usebenzisa ingqikithi yomqondo nezithombe emibhalweni ukuze aqonde, • uxoxa ngendaba agagule ingqikithi nabalingiswa abasemqoka. Ukufunda ngamaqembu: • ufunda ethule futhi aphimise encwadini yakhe (incwadi efundwa ngokubambisana), • uqala ukusebenzisa ulwazi lwemisindo njengekhono lokuhlukanisa amagama ngamalunga uma efunda namanye amasu okubheka

isimo. Ukuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 2 Ukufunda (ngomlomo/nangokwenza): Ukufunda ngokuhlanganyela • ufunda izincwadi ezinkulu neminye imibhalo egqanyisiwe/egqamile (abafundi bonke nothisha), • uhumusha izithombe ukuze akhe indaba ngazo, • usebenzisa izithombe ukuqagela ukuthi indaba imayelana nani, • usebenzisa ingqikithi yomqondo nezithombe emibhalweni ukuze aqonde, • uphendula imibuzo enhlobonhlobo ephathelene nemibhalo efundiwe (imibuzo esezingeni eliphezulu). Ukufunda ngamaqembu: • ufunda ethule futhi aphimisele encwadini yakhe (incwadi efundwa ngokubambisana), • uqala ukusebenzisa ulwazi lwemisindo njengekhono lokuhlukanisa amagama ngamalunga uma efunda namanye amasu okubheka

isimo.

Page 70: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

70

I-THEMU 2 UKUBHALA

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: ihora nemizuzu engama-45 Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: Amahora ama-2 ngesonto

Okuqukethwe/Umqondo /Amakhono Ukubhala ngesandla Izifundo ezinemicikilisho zokubhala ngesandla zifundiswa kane ngesonto, isifundo ngasinye sithatha imizuzu eyi--15. Isifundo esicikilishiwe sokuloba sithuthukisa ukubhala izinhlamvu ngendlela efanele. Qondanisa ukufundisa ukubhala izinhlamvu ezincane nohlelo lokufundiswa kwemisindo. Uthisha makalingise noma enze isibonelo sokuthi uhlamvu lubhalwa kanjani. Abafundi bazobhala izinhlamvu ezimbili ngesonto (nge-themu bazofundiswa izinhlamvu ezingamashumi amabili). Linganisa ukushiywa kwezikhala phakathi kwezinhlamvu emagameni nasemishweni. Uma ithemu isizophela ngenisa ukubhalwa kwezinhlamvu ezinkulu ezijwayelekile (I, A, M, N,L, B njll.). Sebenzisa iphepha elingenamigqa (A4)/incwadi yokubhalela enemigqa eyi 17mm • ubamba ipensela nekhrayoni ngokuyikho • wakha okungenani izinhlamvu ezincane ezingamashumi amabili, ngobukhulu kanye nendawo. Lokhu kusho ukuthi uqalisa futhi aphethe

endaweni efanele • wakha osonhlamvukazi/ofeleba abasetshenziswa njalo ngendlela efanele • ubhala amagama ashiye izikhala ezifanele, • ubhala futhi abukele imisho emifishane, elula ebhodini, imicu yamashadi abhaliwe Ukwengeza, qhubeka ngemisebenzi eqinisa imisipha

emincane (yezandla) kanye nemikhulu (yomzimba) , ukuxhumana kweso nesandla. Qiniseka ukuthi abafundi bahlala ngendlela efanele uma bebhala.

Ukubhala ngokuhlanganyela , ngamaqembu, kanye nangokuzimela: Isifundo sabo bonke abafundi/ amaqembu amancane sifundiswa kathathu ngesonto. Isifundo ngasinye sithatha imizuzu eyi 15. Lesi sifundo sixhunyaniswa nesifundo sokufunda ngokuhlanganyela. Nika abafundi isiqalo semisho nezinye izindlela ezisisa abafundi ukuthi baqale ukubhala ezabo izindaba. Ngenisa ukusetshenziswa kwesichazamazwi (abazakhela sona) : • udweba izithombe ukudlulisa umyalezo, afakele izihlokwana / amalebuli , ngempilo yakhe, • ubhala umusho wakhe owodwa noma osuselwa esifundweni sokubhala ngokuhlanganyela, • ukwazi ukwakha uhla lwamagama elandela imiyalo, isib. Ukudla, • uzibandakanya ekwethuleni imibono endabeni yekilasi, • ubhala futhi abonise isihlokwana noma umusho omfushane ngesihloko, ekwakheni incwadi noma indaba ezosetshenziselwa ukufunda

Page 71: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

71

ekilasini, • ukwazi ukuzakhela inqolobane yakhe yamagama kanye nesichazamazwi sakhe esebenzisa uhlamvu lokuqala lwegama ukwakha uhla

lwamagama, isib. akha, bala, • ubhala imisho asebenzise amagama anemisindo afundiswe yona. Ukuhlola Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Ukubhala ngesandla: • ubamba ipensela nekhrayoni ngokuyikho, • wakha osonhlamvukazi/ofeleba abajwayelekile ngendlela efanele, • ubhala amagama awashiyele izikhala ezifanele, • ubhala futhi abukele imisho emifishane, elula ebhodini, nasemashadini amancane abhaliwe. Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 1 Ukubhala ngesandla: • ubamba ipensela nekhrayoni ngokuyikho, • wakha okungenani izinhlamvu ezincane ezingamashumi amabili, ngobukhulu kanye nendawo. Lokhu kusho ukuthi uqalisa futhi aqedele

endaweni efanele. Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 2 Ukubhala ngesandla: • wakha okungenani izinhlamvu ezincane ezingamashumi amabili, ngobukhulu kanye nesimo. Lokhu kusho ukuthi uqalisa futhi aqedele

endaweni efanele, • wakha osonhlamvukazi/ofeleba abajwayelekile ngendlela efanele, • ubhala amagama awashiyele izikhala ezifanele.

Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Ukubhala: • wakha amagama asebenzise imisindo ayifundisiwe, • ubhala umusho wakhe owodwa noma osuselwa esifundweni sokubhala ngokuhlanganyela, • ukwazi ukwakha uhla lwamagama elandela imiyalo, enjengokudla, • uzibandakanya ekwethuleni imibono endabeni yekilasi, • ukwazi ukuzakhela inqolobane yakhe yamagama kanye nesichazamazwi sakhe esebenzisa uhlamvu lokuqala lwegama ukwakha uhla

lwamagama, isib. akha, bala. Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 1 Ukubhala : • udweba izithombe ukudlulisa umyalezo, afakele izihlokwana / amalebula , ngempilo yakhe, • ubhala amagama ngemisindo ayifundile,

Page 72: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

72

• uyazimbandakanya ekwethuleni imibono endabeni yekilasi. Ukuhlola okumiselwe imigomo : IthaskiIthaski 2 Ukubhala: • udweba izithombe ukudlulisa umyalezo, afakele izihlokwana / amalebula , ngempilo yakhe, • ubhala umusho wakhe owodwa noma osuselwa esifundweni sokubhala ngokuhlanganyela, • ukwazi ukwakha uhla lwamagama elandela imiyalo, isib. ukudla.

ITHEMU 3 UKULALELA NOKUKHULUMA (NGOMLOMO):

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: Imizuzu engama-45 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: Ihora elilodwa ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO: Imisebenzi yansukuzonke /yamasontonke esuselwa olimini nakwezinye izifundo : ulalela imiyalelo nezimemezelo bese ananele ngokufanele, • ulalela ngaphandle kokuphazamisa ahloniphe okhulumayo, • ukhuluma ngempilo yakhe Isib. Uxoxa izindaba azilandelanise kahle, • usho izinkondlo nemilolozelo ayinyakazele, • unolwazi futhi usebenzisa ulimi alucoshe ezifundweni ezahlukile. Kugxilwa emisebenzini yokulalela nokukhuluma kabili ngesonto: Amasonto 1 - 5 ulalela izindaba ngokuzijabulela, adwebe izithombe abhale amagama ambalwa, ulandelanisa izithombe zendaba amatanise izihloko nezithombe, ulingisa ezimweni ezehlukehlukene esebenzisa ulimi olufanele, uzimbandakanya engxoxweni, ayibuze imibuzo aphendule okubuziwe.

Amasonto 6 – 10 ulalela athole imininingwane ezindabeni abuze imibuzo evulelekile athole nengqikithi yendaba, ukwazi ukukhombisa izimo ezingafani asebenzise ulimi olufanele,

Page 73: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

73

usebenzisa amagama amnandi nachazayo uma ekhuluma. UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungabekelwe migomo: Ithaski 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomsebenzi/ nangokwenza): • ulalela ngaphandle kokuphazamisa ahloniphe okhulumayo, • usho izinkondlo nemilolozelo awanyakazele, • ulalela izindaba ngokuzijabulela, adwebe izithombe abhale amagama ambalwa, • ulingisa ezimweni ezehlukehlukene esebenzisa ulimi olufanele, • uzimbandakanya engxoxweni , abuze imibuzo aphendule okubuziwe, Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza): • ukhuluma ngempilo yakhe Isib. Uyazixoxa izindaba azilandelanise kahle, • uzisho izinkondlo nemilolozelo ayinyakazele, • ulalela athole imininingwane ezindabani abuze imibuzo evulelekile. Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 2 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza): • ulalela imiyalelo nezimemezelo bese enanela ngokufanele, • ukhuluma ngempilo yakhe isib. Uxoxa ngezindaba alandelanise izinto kahle, • ulalela athole imininingwane ezindabeni aphendule imibuzo evulekile.

Page 74: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

74

I-THEMU 3 UKUFUNDA NEMISINDO

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: amahora ama -4 nemizuzu engama-30 Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: Amahora ama-5 ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO: Imisebenzi yemisindo/Ukuqwashisa imisindo imizuzu eyi-15 nsuku zonke Uqala ukwenza imisebenzi yokuqaphela imisindo, kufundiswa imisindo emisha ka 1 – 2 ngesonto, wakha amagama asebenzise imisindo ayifundile Bukeza imisindo ngaminye uphinde wethule ingxube yongwaqa nonkamisa . Qhubeka wakhe nemisebenzi yokwakha amagama:

• kubukezwa imisindo efundwe ngethemu yesibili. • kulindeke ukuba ekupheleni kwale themu umfundisi abe esefundise umsindo (owodwa) omalunga-mathathu. • umfundi ulalela imisindo emisha yongwaqa abahamba ngabathathu kanje: (tsh, ndl, nhl, shw, njll. –izibonelo, utshani, indlu, inhlanzi,

ishwa, njll) • uphimisa yonke imisindo yongwaqa nonkamisa, • ubona ongwaqa abahamba ngabathathu kanye nonkamisa, • uhlanganisa onkamisa nongwaqa ukwakha izinhlamvu zamagama, • ubona imisindo efundiwe emagameni, • wakha amagama esebenzisa imisindo efundiwe, • ufunda amagama esebenzisa ulwazi analo lwemisindo efundiwe, • uhlukanisa amagama ngezinhlamvu kanje: (u-tsha-ni, i-ndlu, i-nhla-nzi, i-shwa, njll), • ufunda ukupela amagama okungenani ayisi-5, • ubhala imisho elula emifushane kanje: (Inkomo idla utshani, Ubaba wakha indlu, njll).

Ukufunda ngokuhlanganyela: Imisebenzi yansukuzonke; Ukufunda ngamaqembu nokufunda ngokubambisana. Usuku nosuku kufunda amaqembu amabili. Ukufunda ngokuhlanganyela kwenzeka ka-2-3 ngesonto. Isifundo ngasinye sithatha imizuzu eyi-15 kufundwa umbhalo owodwa ngesonto. Uthisha wenza isilinganiso ngokufunda nekilasi lonke. Isifundo ngasinye sizogxila kulokhu : umqondo wokubhala, umumo wombhalo, imisindo, isakhiwo solimi, ukukhomba amagama, ukufunda ngokuqonda. Uthisha enze isilinganiso sokuhlukanisa amagama ngokwamalunga uma kufundwa. Uthisha enze isilinganiso isu lokusebenzisa iminwe, umunwe owodwa umele isu elithile umfundi angalisebenzisa ukufunda igama angalazi. • ufunda izinncwadi ezinkulu neminye imibhalo egqamisiwe/egqamile (abafundi bonke nothisha), • ubona ukulandelana kwezigameko nesizinda sendaba, • usebenzisa ingaphandle lencwadi ukuqagela indaba nesiphetho sayo,

Page 75: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

75

• ubona isisusa nemithelela endabeni (Isib. umfana uwe ebhayisikilini ngoba ubeshayela ngokushesha okukhulu), • uphendula imbuzo esezingeni eliphezulu emayelana nendaba efundiwe, • ubeka imibono ngokufundiwe, • uhumusha ulwazi oluvela emathebulini alula. Ukufunda ngamaqembu nangokubambisana: Uthisha usebenza ngamaqembu amabili ngosuku, isifundo sithatha imizuzu eyi-15 iqembu ngalinye. Iqembu ngalinye lisebenza nothisha kabili ngeviki. Uthisha usebenza ngeqembu elisezingeni elifanayo ngokwamakhono okufunda. Umbhalo ofundwayo ufanele uhambelane namazinga okufunda kweqembu. Kufanele umfundi abone futhi afunde amagama aphakathi kwama 90% - 95% ngokuyikho. Kuzosetshenziswa izincwadi ezisebangeni lelo.: Uqalisa ukufundisa abafundi ukusebenzisa amakhono okucabanga asezingeni eliphakeme lokuzihlola uma befunda amagama futhi uma befunda ngokuqonda: • ufunda ethule futhi ephimisela incwadi yakhe (eqenjini). Wonke amalunga eqembu afunda incwadi efanayo • uqala ukusebenzisa ulwazi lwemisindo njengekhono lokuhlukanisa amagama ngamalunga uma efunda namanye amasu okubheka isimo, • usebenzisa amakhono okucabanga asezingeni eliphezulu ukuzihlola izinga lakhe lokufunda, • ufunda ngokushesha kakhudlwana nangokugelezayo. Ukufunda ngokuzimela/ukufunda ngababili: Isidundo sokufunda nsukuzonke Khetha imibhalo umfundi ayaziyo noma esezingeni lokufundwa ngokuzimela umfundi (imibhalo ibe lula kunalena efundwa esifundweni sokuhlanganyela lapho umfundi asezingeni lokufunda amagama angaphezulu kwama 95% ngokuyikho) • ufundela untanga kuzwakale, • ukwazi ukufunda okubhalwe nguye nokubhalwe ngabanye abafundi, • ufunda ngokuzimela. UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola ezingamiselwe migomo : Ithaski 1 Imisindo: • ukwazi ukubona ukuhlobana kwemisindo ezinhlamvini ezihamba ngazintathu kanye nonkamisa Isib.tsh, ndl, nhl, shw, a, e, i, o, u

(onkamisa abayisi -5 imisindo yongwaqa emi - 3). • uzimbandakanya emisebenzini yekilasi lonke emayelana nokuqwashisa imisindo egameni,

o uhlukanisa amagama ngamalunga (umama › kuba u-ma-ma), o imidlalo yamagama,

• wakha amagama ngemisindo ayifundile. Isib. bh, ph, th, sh, kh, a, e, i, o, u (onkamisa abayisi -5 imisindo yongwaqa emi - 3). • (ongwaqa abayi-5 kanye nonkamisa) • wakha ahlukanise amagama alula , • uqoqela ndawonye amagama anemisindo efanayo,

Page 76: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

76

Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 1 Imisindo (ngomlomo/ ngokwenza nangokubhala): • ukwazi ukuhlukanisa ngomlomo imisindo yegama ekuqaleni nasekugcineni ngomlomo, • ukwazi ukubona ukuhlobana kwemisindo ezinhlamvini ezihamba ngazinye, • wakha amagama ngemisindo ayifundile (imisindo emibili ngesonto), Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 2 Imisindo (ngomlomo/ ngokwenza nangokubhala: • ukwazi ukubona ukuhlobana kwemisindo ezinhlamvini ezihamba ngazinye , • wakha amagama ngemisindo ayifundile. Iziphakamiso zokuhlola ezingamiselwe migomo : Ithaski 1 Ukufunda (ngomlomo/ nangokwenza): Ukufunda ngokuhlanganyela • ufunda izincwadi ezinkulu neminye imibhalo egqamile (abafundi bonke nothisha), • usebenzisa amasu nezithombe ukuqonda umbhalo, • uzimbandakanya ezingxoxweni zendaba, abone nengqikithi , nabalingiswa abasemqoka,. • uphendula imibuzo ehlukahlukene emayelana nesifundo esifundiwe (kumbandakanya imibuzo esezingeni eliphezulu), • uxoxa ngemisindo ayifundile kanye nokwakheka komusho Isib. Izenzo. Ukufunda ngamaqembu nangokubambisana: • ufunda ethule futhi afunde kuzwakele okusezingeni lakhe (lokufunda ngokubambisana) elisizwa uthisha (iqembu lonke lifunda indaba

efanayo) • uqala ukusebenzisa amakhono nokucabanga okusezingeni eliphakeme ukuzihlola uma efunda amagama noma efunda isifundo

ngokuqonda. Ukufunda ngokuzimela/ngababili • ufundela ontanga bakhe isifundo asaziyo , • ufunda imibhalo ayaziyo (imibhalo ayifunde esifundweni sokufunda ngokuhlanganyela). Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Ukufunda (nomlomo/ nangokwenza) Ukufunda ngokuhlanganyela • ufunda izincwadi ezinkulu neminye imibhalo egqamile (abafundi bonke nothisha), • usebenzisa izithombe ukuqagela ukuthi incwadi imayelana nani, • usebenzisa amasu nezithombe kokubhaliwe ukuze akuqonde, • uzimbandakanya ezingxoxweni zendaba, abone nengqikithi , nabalingiswa abasemqoka. Ukufunda ngamaqembu nangokubambisana ufunda ethule futhi ufunda kuzwakele okusezingeni lakhe (lokufunda ngokubambisana) elisizwa uthisha (iqembu lonke lifunda indaba

efanayo), uqala ukusebenzisa imisindo ukuhlukanisa amagama ngokwamalunga uma efunda.

Page 77: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

77

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 2 Ukufunda (ngomlomo /nangokwenza): Ukufunda ngokuhlanyela • ufunda izincwadi ezinkulu neminye imibhalo egqamile (abafundi bonke nothisha), • ukwazi ukuhumusha izithombe ukwakha eyakhe indaba, • usebenzisa amasu nezithombe kokubhaliwe ukuze akuqonde, • uphendula imibuzo ehlukahlukene emayelana nesifundo esifundiwe (kumbandakanya imibuzo esezingeni eliphezulu). Ukufunda ngamaqembu nangokubambisana: • ufunda ethule futhi ufunda kuzwakale esezingeni lakhe (lokufunda ngokubambisana) esizwa uthisha (iqembu lonke lifunda indaba

efanayo), • uqala ukusebenzisa imisindo ukuhlukanisa amagama ngokwamalunga uma efunda.

ITHEMU YESI – 3 UKUBHALA

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwamukelekile: ihora nemizuzu engama-45 Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: Amahora ama-2 ngesonto

Okuqukethwe/Umqondo /AmakhonoUkubhala ngesandla. Isifundo esimiselwe sokuloba, sifundiswa kane ngesonto, isifundo ngasinye sithatha imizuzu eyi -15. Bukeza ukwakhiwa kwezinhlamvu ezincane uqhubeke ufundise osonhlamvukazi kanye nezinombolo. Khombisa abafundi indlela eyiyo yokwehlukanisa izinhlamvu egameni kanye namagama emishweni: • ubamba ipensela nekhrayoni ngokuyikho, • wakha izinhlamvu ezincane ngendlela efanele ngobukhulu nangendlela ezima ngayo (akwazi ukuqala agcine endaweni efanele). • wakha osonhlamvukazi/ofeleba abasetshenziswa njalo ngendlela efanele, • wakha izinombolo ngendlela efanele, • ubukela abhale amagama eshiya isikhala esivumelekile. • ubukela abhale imisho emifushane ngendlela efanele.

Page 78: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

78

Ukubhala ngokuhlanganyela , ngamaqembu, kanye nangokuzimela: Isifundo sabo bonke abafundi, sifundiswa kathathu ngesonto. Isifundo ngasinye sithatha imizuzu eyi- 15. Lesi sifundo sixhunyaniswa nesifundo sokufunda ngokuhlanganyela. Nika abafundi isiqalo semisho nezinye izindlela ezisisa abafundi ukuthi baqale ukubhala ezabo izindaba. Ngenisa ukusetshenziswa kwesichazamazwi (abazakhela sona) • ubhala imiyalezo ekhadini (ikhadi lokufisela ukwelulama okusheshayo), • ubhala amagama azosetshenziswa ukubhala umusho esebenzisa imisindo efundiwe, • ubhala okungenani imisho emibili ngezindaba aziqambele zona noma abhale ngokuhlanganyela esebenzisa inkathi eyadlula, • uqala ukusebenzisa osonhlamvukazi kanye nongqi kanye nosonhlamvukazi emagameni abantu, • ngokusizwa, uqala ukusebenzisa amabizo kanye nezabizwana ngendlela efanele uma ebhala, • unikeza imibono namagama uma kubhalwa indaba yekilasi ngesikhathi sokubhala ngokuhlanganyela, • ubhala abuye enze imifanekiso ngomusho omfishane esebenzisa isihloko ekwakheni incwadi yekilasi. • wakha inqolobane kanye nesichazamazwi sakhe esebenzisa uhlamvu lokuqala egameni,

UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Ukubhala ngesandla • Ubamba ipensela nekhrayoni ngokuyikho Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 1 Ukubhala ngesandla: • wakha izinhlamvu ezincane ngendlela efanele ngobukhulu nangendlela ezima ngayo (akwazi ukuqala agcine endaweni efanele), • wakha izinombolo ngendlela efanele, • ubukela abhale amagama eshiya isikhala esivumelekile.

Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 2 Ukubhala ngesandla: • wakha osonhlamvukazi/ofeleba abasetshenziswa njalo ngendlela efanele, • ubukela abhale imisho emifushane ngendlela efanele.

Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Ukubhala ngesandla: • ubhala amagama azosetshenziswa ukubhala umusho esebenzisa imisindo efundiwe, • uqala ukusebenzisa osonhlamvukazi kanye nongqi kanye nosonhlamvukazi emagameni abantu, • wakha inqolobane kanye nesichazamazwi sakhe esebenzisa uhlamvu lokuqala egameni.

Page 79: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

79

Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 1 Ukubhala • ubhala amagama azosetshenziswa ukubhala umusho esebenzisa imisindo efundiwe, • ngokusizwa, uqala ukusebenzisa amabizo kanye nezabizwana ngendlela efanele uma ebhala, • unikeza imiqondo namagama uma kubhalwa indaba yekilasi ngesikhathi sokubhala ngokuhlanganyela.

Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 2 Ukubhala • ubhala imiyalezo ekhadini (ikhadi lokufisela ukwelulama okusheshayo), • ubhala okungenani imisho emibili ngezindaba aziqambele zona noma abhale ngokuhlanganyela esebenzisa inkathi eyadlule, • uqala ukusebenzisa osonhlamvukazi kanye nongqi kanye nosonhlamvukazi emagameni abantu, • ngokusizwa, uqala ukusebenzisa amabizo kanye nezabizwana ngendlela efanele uma ebhala.

Page 80: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

80

I-THEMU 4 UKULALELA NOKUKHULUMA (NGOMLOMO)

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: Imizuzu engama-45 ngesonto Isikhathi ngobuphezulu ngokwemukelekile: Ihora elilodwa ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO/AMAKHONO: Imisebenzi yansukuzonke /yamasontonke esuselwa olimini nakwezinye izifundo : ulalela ngaphandle kokuphazamisa, akhulume uma kufika ithuba lakhe bese ebuza imibuzo ukuze acaciseleke, • ukhuluma ngempilo nangemizwa yakhe Isib. Uixoxa izindaba asebenzise inkathi yamanje nenkathi edlule, • usebenzisa amagama anje: imisho, ofeleba, ungqi, isichazamazwi. Akugxilwe emisebenzini yokulalela nokukhuluma kabili ngesonto: Amasonto 1 – 5 ulalela, ajabulele, ananele izithombe, amaphazili, iziphicaphicwana kanye namahlaya esebenzisa ulimi ngendlela efanele, uzimbandakanya engxoxweni enze nombiko emele iqembu, uhlela ulwazi Isib. ezintweni ezibukwayo.

Amasonto 6 – 10 • ulalela imiyalelo nezimemezelo bese ananele ngokufanele, • uxoxa indaba enesiqalo, umzimba kanye nesiphetho ngezwi elinongeke kahle kanye neliphakeme ngokwanele, • uphendula imibuzo evulekile nevalekile. UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza): • ulalela ngaphandle kokuphazamisa, akhulume uma kufika ithuba lakhe bese ebuza imibuzo ukuze acaciseleke, • uyazilalela izindaba bese eveza imizwa yakhe ngendaba leyo, • usebenzisa amagama anje: imisho, ofeleba, ungqi, isichazamazwi, • uyazimbandakanya engxoxweni enze nombiko emele iqembu. Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza): • ukhuluma ngempilo nangemizwa yakhe Isib. uxoxa izindaba asebenzise inkathi yamanje nenkathi edlule, • ulalela imiyalelo nezimemezelo bese ananela ngokufanele, • uxoxa indaba enesiqalo, umzimba kanye nesiphetho ngezwi elinongeke kahle kanye neliphakeme ngokwanele, • uphendula imibuzo evulekile nevalekile.

Page 81: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

81

I-THEMU 4 UKUFUNDA NEMISINDO ((Kumbandakanya ukucabanga nokucabangisisa)

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: amahora ama -4 nemizuzu engama-30 Isikhathi esiphezulu ngokwamukelekile: Amahora ama-5 ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO/AMAKHONO Imisebenzi yemisindo/Ukuqwashisa imisindo imizuzu eyi-15 nsuku zonke Uqala ukwenza imisebenzi yokuqaphela imisindo, kufundiswa imisindo emisha 1 – 2 ngesonto, wakha amagama asebenzise imisindo ayifundile:

• kubukezwa imisindo efundwe ngethemu yesithathu. • kulindeke ukuba ekupheleni kwale themu umfundisi abe esefundise umsindo (owodwa) omalunga-mane. • umfundi ulalela imisindo emisha yongwaqa abahamba ngabane kanje: (tshw, ngqw, - izibonelo, utshwala, ingqwele, njll) • uphimisa yonke imisindo yongwaqa nonkamisa, • ubona ongwaqa abahamba ngabane kanye nonkamisa, • uhlanganisa onkamisa nongwaqa ukwakha izinhlamvu zamagama, • ubona imisindo efundiwe emagameni, • wakha amagama esebenzisa imisindo efundiwe, • ufunda amagama esebenzisa ulwazi analo lwemisindo efundiwe, • uhlukanisa amagama ngezinhlamvu kanje: (u-tshwa-la, i-ngqwe-le, njll), • ufunda ukupela amagama okungenani ayisi-5, • ubhala imisho elula emifushane (Isib. Ubaba uphuza utshwala, UVusi uyingqwele kontanga yakhe (ekwaluseni), njll.

Imisebenzi yokufunda nsukuzonke : Ukufunda okuqashelwe (amaqembu amabili ngosuku) kanye nezigcawu ezi -2 ukuya kwezi -3 ngesonto: Ukufunda ngokuhlanganyela: Imisebenzi yansukuzonke; Ukufunda ngamaqembu nokufunda ngokubambisana. Usuku nosuku kufunda amaqembu amabili. Ukufunda ngokuhlanganyela kwenzeka ka 2-3 ngesonto. Isifundo ngasinye sithatha imizuzu eyi-15 kufunda umbhalo owodwa ngesonto. Uthisha wenza isilinganiso ngokufunda nekilasi lonke. Isifundo ngasinye sizogxila kulokhu: umqondo wokubhala, umumo wombhalo, imisindo, isakhiwo solimi, ukukhomba amagama,

Page 82: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

82

ukufunda ngokuqonda. Uthisha enze isilinganiso sokuhlukanisa amagama ngokwamalunga uma kufundwa. Uthisha enze isilinganiso sesu lokusebenzisa iminwe, umunwe owodwa umele isu elithile umfundi angalisebenzisa ukufunda igama angalazi: • ufunda izincwadi ezinkulu neminye imibhalo egqamile (abafundi bonke nothisha), • uyabona ukulandelana kwezigameko endabeni, • usebenzisa ingaphandle lencwadi ukuqagela isiphetho endabeni, • ubona isisusa nemithelela endabeni (Isib. umfana uwe ebhayisikilini ngoba ubeshayela ngokushesha okukhulu), • uphendula imibuzo esezingeni eliphezulu emayelana endabeni efundiwe, • ubeka imibono ngokufundiwe, • uphendula imibuzo evulekile, • uhumusha ulwazi oluvela kumaphosta. Ukufunda ngamaqembu/nangokubambisana Uthisha usebenza ngamaqembu amabili ngosuku, isifundo sithatha imizuzu eyi-15 iqembu ngalinye. Iqembu ngalinye lisebenza nothisha kabili ngeviki. Uthisha usebenza ngeqembu elisezingeni elifanayo ngokwamakhono okufunda. Umbhalo ofundwayo ufanele ukuhambelana namazinga okufunda kweqembu. Kufanele umfundi abone futhi afunde amagama aphakathi kwama 90% - 95% ngokuyikho. Kuzosetshenziswa izincwadi ezisebangeni lelo.: • ufunda ethule futhi aphumisele incwadi yakhe (eqenjini). Wonke amalunga eqembu afunda incwadi efanayo, • uqala ukusebenzisa ulwazi lwemisindo njengekhono lokuhlukanisa amagama ngamalunga uma efunda namanye amasu okubheka

isimo, • usebenzisa amakhono okucabanga asezingeni eliphezulu ukuzihlola izinga lakhe lokufunda, • ufunda ngokushesha kakhudlwana nangokugelezayo, • ubonisa ukuqonda izimpawu zokubhala uma efunda kuzwakale, • ufunda ngokuzimela ngababili. Yethula isifundo sokufunda ngokuzimela nangokubambisana. Khetha imibhalo umfundi ayaziyo noma esezingeni lokufunda ngokuzimela umfundi (imibhalo ibe lula kunalena efundwa esifundweni sokuhlanganyela lapho umfundi asezingeni lokufunda amagama angaphezulu kwama 95% ngokuyikho) • ufundela untanga kuzwakale, • ukwazi ukufunda okubhalwe nguye nokubhalwe ngabanye abafundi, • ufunda ngokuzimela .

Page 83: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

83

UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Imisindo: (ngomlomo/ nangokwenza): • ubukeza amagama anongwaqa abalandelanayo (Isib. tsh, ndl, nhl, shw, njll), • ukwazi ukubona ukuhlobana kwemisindo ezinhlamvini ezihamba ngazine kanye nonkamisa Isib. tshw, ngqw, a, e, i, o, u (onkamisa

abayisi -5 imisindo yongwaqa emi - 2). • wakha amagama ngemisindo ayifundile. Isib. tshw, ngqw, a, e, i, o, u (ongwaqa abayi-5 kanye nonkamisa) • ufunda amagama anemisindo ayifundile emagameni nasemishweni nakweminye imibhalo, • wakha amagama ngemisindo ayifundile. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Imisindo (ngomlomo/ ngokwenza nangokubhala) • uqonda ukwakhiwa kwamagama asebenzise ongwaqa abalandelanayo, • ukwazi ukuhlanganisa aphinde ahlukanise amagama ngezigamu, • ukwazi ukuhlukanisa ngomlomo imisindo yegama ekuqaleni kwegama. Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Ukufunda (ngomlomo/ nangokwenza) : Ukufunda ngokuhlanganyela • ufunda izincwadi ezinkulu noma imibhalo egqamile ngokuhlanganyela, • usebenzisa izithombe ukuqonda imibhalo, • uxoxa izindaba , athole ingqikithi endabeni kanye nabalingiswa, • uphendula imibuzo enhlobonhlobo emayelana nemibhalo ayifundile. • uxoxa ngamagama anemisindo efundiwe kanye nokwakhiwa komusho Isib. Izenzo. Ukufunda ngamaqembu, nokufunda ngokubambisana: • ufunda ethule noma ephimisa kuzwakale, incwadi yakhe eqenjini lokufunda ngokubambisana (amalunga eqembu afunda incwadi

eyodwa), • uqala ukusebenzisa amakhono okucabanga asezingeni eliphezulu ewasebenzisela ukuzihlola uma efunda , • usebenzisa izithombe ezisencwadini ukuqonda . Ukufunda ngababili nangokufunda ngokuzimela • ufundela untanga imibhalo ayaziyo ukuthuthukisa amazinga okufunda ngokugeleza, • ufunda ngokuphindiwe imibhalo ayifunde esifundweni sokufunda ngokuhlanganyela.

Page 84: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

84

Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 1 Ukufunda (ngomlomo/ nangokwenza): Ukufunda ngokuhlanganyela • ufunda izincwadi ezinkulu noma imibhalo egqamile ngokuhlanganyela, • usebenzisa izithombe ukuqonda imibhalo, • usebenzisa izithome ukuqagela okuqukethwe indaba, • uxoxa izindaba , athole ingqikithi endabeni kanye nabalingiswa. Ukufunda ngamaqembu nokufunda ngokubambisana: • ufunda ethule futhi aphumisele incwadi yakhe (eqenjini). Wonke amalunga eqembu afunda incwadi efanayo , • uqala ukusebensisa ulwazi lwemisindo nokuhlukanisa amagama ngamalunga . Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 2: Ukufunda (ngomlomo/ nangokwenza): Ukufunda ngokuhlanganyela • ufunda izincwadi ezinkulu noma imibhlalo egqamile ngokuhlanganyela, • uhumusha izithombe akhe indaba ngazo, • usebenzisa izithombe ukuqonda, • uphendula izinhlobonhlobo zemibuzo esusela emibhalweni efundiwe. Ukufunda ngamaqembu nokufunda ngokubambisana: • ufunda ethule futhi aphumisele incwadi yakhe (eqenjini). Wonke amalunga eqembu afunda incwadi efanayo , • uqala ukusebenzisa ulwazi lwemisindo njengekhono lokuhlukanisa amagama ngamalunga. Ukufunda ngababili nokufunda ngokuzimela • ufunda ngokuzimela izincwadi ezifundwe ezifundweni zokuhlanganyela

Page 85: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

85

I-THEMU 4 UKUBHALA (kumbandakanya ukwakheka nokusetshenziswa kolimi)

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane okwemukelekile: ihora nemizuzu engama-45 Isikhathi esiphezulu ngekwamukelekile: Amahora ama-2 ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Ukubhala ngesandla Isifundo esimiselwe sokuloba, sifundiswa kane ngesonto, isifundo ngasinye sithatha imizuzu eyi-15. Isifundo esimiselwe sokuloba sithuthukisa ukubhala izinhlamvu ngendlela efanele. Qondanisa ukufundisa ukubhala izinhlamvu ezincane nohlelo lokufundiswa kwemisindo. Uthisha makalingise noma enze isibonelo sokuthi uhlamvu lubhalwa kanjani. Abafundi bazobhala izinhlamvu ezimbili ngesonto (nge-themu bazofundiswa izinhlamvu ezingamashumi amabili). Linganisa ukushiywa kwezikhala phakathi kwezinhlamvu emagameni nasemishweni. Uma ithemu isizophela ngenisa ukubhalwa kwezinhlamvu ezinkulu ezijwayelekile (I, A, M, N,L, B njll.). Sebenzisa iphepha elingenamigqa (A4) incwadi yokubhalela enemigqa eyi -17mm • ubamba ipeni nekhrayoni ngokuyikho. • ubhala ngokuyikho izinhlamvu ezincane , • ubhala izinhlamvu ezinkulu (ofeleba) ngokuyikho, • ubhala izinombolo ngokuyikho, • ubukela abhale amagama ashiye izikhala kahle, • ubukela abhale imisho emifishane ngokuyikho. Qhubeka ngemisebenzi eqinisa imisipha yeminwe neyomzimba, nokuxhumanisa isandla neso. Qiniseka ukuthi abafundi bahlala ngendlela efanele uma bebhala: Ukubhala ngokuhlanganyela , ngamaqembu, kanye nangokuzimela: Isifundo sabo bonke abafundi/ amaqembu amancane sifundiswa kathathu ngesonto. Isifundo ngasinye sithatha imizuzu e 15. Lesi sifundo sixhunyaniswa nesifundo sokufunda ngokuhlanganyela. Nika abafundi isiqalo semisho nezinye izindlela ezisiza abafundi ukuthi baqale ukubhala ezabo izindaba. Yethula ukusetshenziswa kwesichazimazwi (abazakhela sona) : • ubeka imibono ukusiza ukuze kubukezwe indaba yeqembu noma yekilasi, • uxoxisana nabafundi akanye nabo ngemibono okuzobhalwa ngayo, • ubhala okungenani imisho emithathu yakhe asebenzise imisindo ayifundile, osonhlamvukazi kanye nongqi, • upela amagama ngokufanele, • usebenzisa inkathi yamanje nenkathi edlule uma ebhala . • wakha ubuningi emagameni,

Page 86: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

86

• ukwazi ukuzakhela inqolobane yakhe yamagama kanye nesichazamazwi sakhe esebenzisa uhlamvu lokuqala lwegama , • usebenzisa amasu afanele ukuthola ulwazi. UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Ukubhala ngesandla: • ubamba ipensela namakhrayoni ngokuyikho, • ubhala osonhlamvukazi ngendlela efanele, • ubhala futhi abukele imisho elula esebhodini ngokufanele. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Ukubhala ngesandla: • wakha izinhlamvu ezincane ngendlela efanele, • ubukela futhi abhale amagama eshiya izikhala ngendlela efanele, • ubhala futhi abukele imisho ngokufanele. Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Ukubhala: • ubeka imibono ukusiza ukuze kubukezwe indaba yeqembu noma yekilasi, • ubeka imibono endabeni yekilasi, • uzakhela inqolobane yamagama kanye nesichazamazwi. Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 1 Ukubhala: • udweba izithombe ukudlulisa umyalezo, angezelele ngelebuli noma isihlokwana, • ubhala amagama asebenzise imisindo efundiwe, • ubeka imibono endabeni yekilasi. Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 2: Ukubhala: • ubhala okungenani imisho emithathu ngendaba yakhe, noma ebhalwe ngokuhlanganyela, asebenzise imisindo ayifundile,

osonhlamvukazi kanye nongqi, • usebenzisa ubuningi emagameni, • usebenzisa amasu alula okuthola ulwazi, • usebenzisa inkathi yamanje nenkathi eyedlule.

Page 87: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

87

Page 88: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

88

IZINSIZA KUFUNDA ZONYAKA EZIPHAKANYISIWE

UKULALELA NOKUKHULUMA: • izithombe namaphosta • izinto ezibambekayo ezihambelana nezihloko, imaski, okulingisa okuphilayo • amaphazili • izithombe ezilandelanayo • ama-CD nama theyiphu anezindaba • izincwadi zezindaba nezindaba ezixoxwayo • izinkondlo, amaculo nemilolozelo • izingubo ezilungiselelwe ukugqamisa okuthile ngabazigqokile • izinsimbi zemiculo (okhehlegume, izigubhu, izinduku njll.) UKUFUNDA NEMISINDO • izithombe nama-phosta • amashadi emisindo • imibhalo yezikhangisi (logos) • izincwadi zokufunda ezisezingeni eliphakeme • izincwadi ezinkulu (uthisha azenzela zona noma ezithengwayo) • imibhalo ekhulisiwe negqanyisiwe • izincwadi zezindaba nezincwadi zezithombe • ama-flash khadi • amalebula ezinto ezitholakala ekilasini • amakhadi amagama abafundi • inkomba esetshenziswa uma kufundwa isifundo sokuhlanganyela • Izilandelo zabancane, izinkondlo namaculo • Izincwadi zezindatshana ezingabekwa ekhoneni lokufundela • Izincwadi ezinomusho ngamunye ngamibili ekhasini UKUBHALA NOKUBHALA NGESANDLA: • izinto ezisiza ukuthuthukisa ukuxhumana kweso nesandla. Isib. Amabhola (ahlukahlukene ngobukhulu), ama-hupsi, ubuhlalu

nezintambo zezicathulo, izipikili nama-bholithi, ama-pegs wokuneka izingubo • izikhali zokubhala Isib. Amapeni omsizi, emibala, amapeni emibala , amabhulashi, amaphepha angenamigqa ahlukahlukene

ngobukhulu (A3, A4, A5), irula, irabha, nezincwadi ezinemigqa enga 17mm • amashadi abhaliwe amancanyana.

Page 89: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

89

• amakhokhi-peni • nesichazamazwi sokuzenzela

Page 90: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

90

IBANGA 2 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA IZIDINGO NGOKWAMATHEMU

ITHEMU YOKU – 1

UKULALELA NOKUKHULUMA (Ngomlomo):

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: imizuzu engama-45 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: ihora ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO//AMAKHONO: Imisebenzi yansukuzonke /yamasontonke kuzona zonke izingxenye zolimini nakwezinye izifundo : • ulalela ngaphandle kokuphazamisa ahloniphe okhulumayo, • wamukela ithuba alinikiwe lokukhuluma, • uxoxa ngezigameko zempilo yakhe [njengokuxoxa ngezindaba eziphathelene naye/impilo yakhe] , • usebenzisa amagama ahambelana nengqikithi[njengokubhala isimemo], • wenza iziphakamiso ukuxazulula inkinga kakhulukazi esifundweni sezibalo,

Akugxilwe emisebenzini yokulalela nokukhuluma kabili ngesonto: Amasonto: kusukela kwelo- 1kuya kwelesi - 5 • ulalela ngokujabulela indaba abuye aphendule imibuzo esuselwe endabeni leyo, • ukwazi ukulandelanisa izigameko ngokulandelana kwazo endabeni, • ulalela enze ngokwemiyalelo enezingxenye okungenani ezimbili. Amasonto: kusukela kwelesi- 6 kuya kwele -10 • uxoxa indaba enesiqalo, indikimba kanye nesiphetho, • uzimbandakanya ezingxoxweni, abuze aphinde aphendule nemibuzo, abuye enze neziphakamiso. UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza): • ukwazi ukulandelanisa izigameko ngokulandelana kwazo endabeni,

Page 91: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

91

• uzimbandakanya ezingxoxweni, abuze aphinde aphendule nemibuzo, abuye enze neziphakamiso.

Ukuhlola okumiselwe imigomo :Ithaski 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza): • uxoxa ngezigameko zempilo yakhe [njengokuxoxa ngezindaba eziphathelene naye] , • ulalela enze ngokwemiyalelo enezingxenye okungenani ezimbili, • ulalela ngokujabulela indaba abuye aphendule imibuzo esuselwe endabeni leyo, • uxoxa indaba enesiqalo, indikimba kanye nesiphetho.

ITHEMU YOKU – 1 UKUFUNDA KANYE NEMISINDO

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: amahora ama-4 nemizuzu engama-30 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: amahora ama-5 ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO/AMAKHONO: Imisebenzi yansukuzonke ngemisindo: imizuzu eyi -15 Bukeza imisindo kanye nongwaqa abafundwe ebangeni lokuqala.. Qhubeka ungenise ongwaqa abahamba ngababili, wakhe izinhlamvu namagama, kuphinyiswe imisindo ngokuqaphela. Sebenzisa imisebenzi yezinye izifundo zolimi ukubukeza imisindo efundiwe ngesikhathi sokufunda ngokuhlanganyela:

• umfundisi akaqale ngokubuyekeza izinhlobo zemisindo efundwe ebangeni lokuqala. • nakulo leli banga kusalindeke ukuba ekupheleni kwale themu umfundisi abe esefundise umsindo (owodwa) olunga-linye, kodwa

lokho ekwenza ezingeni elithe thuthu. • umfundi ulalela imisindo emisha yongwaqa abahamba ngamunye: umsindo owodwa) olunga-linye kanje: (mm, hh, njll –

izibonelo, ummeli, ihhashi, njll). • uphimisa yonke imisindo yongwaqa nonkamisa, • ubona ongwaqa abahamba ngabodwa kanye nonkamisa, • uhlanganisa onkamisa nongwaqa ukwakha izinhlamvu zamagama, • ubona imisindo efundiwe emagameni, • wakha amagama esebenzisa imisindo efundiwe, • ufunda amagama esebenzisa ulwazi analo lwemisindo efundiwe, • uhlukanisa amagama ngezinhlamvu kanje: (u-mme-li, i-hha-shi, njll), • ufunda ukupela amagama okungenani ayi-10, • ubhala imisho elula emifushane kanje: (Ummeli uqula icala, Umkhulu ugibele ihhashi lakhe, njll).

Page 92: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

92

• ubona ongwaqa abahamba ngababili emagameni nasemishweni, • wakha izinhlamvu zamagama esebenzisa imisindo efundiwe, • wakha amagama esebenzisa imisindo efundiwe, • ufunda amagama esebenzisa ulwazi analo lwemisindo efundiwe, • uhlukanisa amagama ngezinhlamvu (Isib. i-hha-shi, i-nya-ma), • ufunda ukupela amagama okungenani ayi-10 , • ubhala imisho elula emifushane (Isib. uHlahla udla imfe, uThemba udlala esihlabathini).

Imisebenzi yansuku zonke yokufunda: Ukufunda kwamaqoqo ngokuqashelwa ( amaqembu amabili ngosuku) Ukufunda ngokuhlanganyela (ka-2 noma 3 ngesonto) Ukufunda ngokuhlanganyela Isifundo sekilasi sithatha imizuzu eyi—15, kabili noma kathathu ngesonto kusetshenziswa indaba eyodwa isonto lonke, uthisha elingisa ukufunda umbhalo owodwa ngesonto. Uthisha wenza isilinganiso ngokufunda nekilasi lonke. Isifundo ngasinye sizogxila kulokhu: umqondo wokubhala, umumo wombhalo, imisindo, isakhiwo solimi, ukukhomba amagama, ukufunda ngokuqonda. Uthisha enze isilinganiso sokuhlukanisa amagama ngokwamalunga uma kufundwa. Uthisha enze isilinganiso sesu lokusebenzisa iminwe, umunwe owodwa umele isu elithile umfundi angalisebenzisa ukufunda igama angalazi.

ufunda imiyalelo elula eyenzelwe ikilasi, ukwazi ukuhumusha izithombe kanye nokunye kwemithombo yabezindaba. Isib. Isithombe kumbe isikhangiso, ukuze akhe indaba

yakhe, Isib. ‘ufunda isithombe’ kumbe isikhangisi, ufunda izincwadi nekilasi lonke kanye nothisha (bededelana ngokufunda ) bese eveza ingqikithi yendaba, usebenzisa izinto ezibonakalayo njengekhava yencwadi ukuqagela ukuthi incwadi imayelana nani, abeke imibono ngayo, ubona ingqikithi kokufundiwe, uphendula imibuzo esezingeni eliphakeme ngenkathi kufundwa nangemuva kokufunda. Wethula umbono wakhe ngokufundiwe.

Ukufunda ngamaqembu Uthisha usebenza ngamaqembu amabili ngosuku, isifundo sithatha imizuzu eyi-15 iqembu ngalinye. Iqembu ngalinye lisebenza nothisha kabili ngeviki. Uthisha usebenza ngeqembu elisezingeni elifanayo ngokwamakhono okufunda. Umbhalo ofundwayo ufanele ukuhambelane namazinga okufunda kweqembu. Kufanele umfundi abone futhi afunde amagama aphakathi kwama 90% - 95% ngokuyikho. Kuzosetshenziswa izincwadi ezisebangeni lelo.: ufunda ethule futhi ufunda kuzwakale esezingeni lakhe (lokufunda ngokubambisana) esizwa uthisha (iqembu lonke lifunda indaba

efanayo)., usebenzisa amasu nezithombe kokubhaliwe ukuze akuqonde, usebenzisa ikhono lokuhumusha imisindo uma efunda, ukhombisa ukuqonda izimpawu zokubhala uma efunda ngokuphimisa’ uqhubeka nokwakha ulwazimagama lwalokho akubonayo kanye nalokho akufunda ngezehlakalo, okufundwayo kwekhethelo kanye

nohla kwamagama ajwayelekile

Ukufunda ngababili/ngokuzimela (kathathu ngesonto)

Page 93: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

93

Khetha imibhalo umfundi ayaziyo noma esezingeni lokufundwa ngokuzimela umfundi (imibhalo ibe lula kunalezo ezofundwa esifundeni sokuhlanganyela lapho umfundi asezingeni lokufunda amagama angaphezulu kwama 95% ngokuyikho) • Ufunda ngokuzimela, isib. Incwadi enezithombe, izinkondlo, izindatshana ezithathwe endabeni yasekhoneni ekilasini.

UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe mgomo: Ithaski 1 Imisindo

• ubukeza bonke ongwaqa abafundile (Isib. b,.m ,c, d, bh, ph, th, sh, tsh, ndl, nhl, shw, tshw, ngqw, mm, hh, njll), • ukwazi ukwehlukanisa umsindo wokuqala egameni (bhala, thatha, phila, shaya, hlala, dlala, njll), • ukwazi ukusebenzisa imisindo efundiwe ukwakha amagama nemisho, • ukwazi ukufunda indaba enamagama anemisindo efundiwe.

Ukuhlola okumiselwe migomo : Ithaski -1 Imisindo:

• ukwazi ukubona ukuhlobana kwemisindo ezinhlamvini ezihamba ngazimbili kanye nonkamisa Isib mm, hh, a, e, i, o, u (onkamisa abayisi -5 imisindo yongwaqa emi - 2).

• wakha amagama ngemisindo ayifundile. Isib. mm, hh, a, e, i, o, u (ongwaqa abayi-5 kanye nonkamisa) Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Ukufunda: (ngomlomo/ nangokwenza) Ukufunda ngokuhlananyela: • ufunda imiyalelo elula eyenzelwe ikilasi, • ukwazi ukuhumusha izithombe kanye nokunye kwemithombo yabezindaba. Isib. Isithombe kumbe isikhangiso, ukuze akhe indaba

yakhe, Isib. ‘ufunda isithombe’ kumbe isikhangisi, • ufunda incwadi kanye nekilasi nothisha, athole ingqikithi yendaba, • usebenzisa izinto ezibonakalayo njengekhava yencwadi ukuqagela ukuthi incwadi imayelana nani, abeke imibono ngayo, • ukwazi ukubona ingqikithi kokufundiwe. • uphendula imibuzo esezingeni eliphakeme ngenkathi kufundwa nangemuva kokufunda . • Ukufunda ngamaqembu: ufunda buthule, kuzwakale/ nangendlela yokuphimisela indaba esezingeni lakhe lokufunda eqenjini elifunda ngokuqashelwa, usebenzisa amasu nezithombe kokubhaliwe ukuze akuqonde, usebenzisa ikhono lokuhumusha imisindo uma efunda,

Page 94: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

94

ukhombisa ukuqonda izimpawu zokubhala uma efunda ngokuphimisa. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1: Ukufunda (ngomlomo/nangokwenza) Ukufunda ngokuhlanganyela: • ukwazi ukuhumusha izithombe kanye nokunye kwemithombo yabezindaba. Isib. Isithombe kumbe isikhangiso, ukuze akhe indaba

yakhe, Isib. ‘ufunda isithombe’ kumbe isikhangisi, • ufunda incwadi kanye nekilasi nothisha, athole ingqikithi yendaba, • usebenzisa izinto ezibonakalayo njengekhava yencwadi ukuqagela ukuthi incwadi imayelana nani, abeke imibono ngayo, • ukwazi ukubona ingqikithi kokufundiwe.

Ukufunda ngamaqembu: • ukwazi ukufunda kuzwakale encwadini esezingeni lakhe eqenjini elisizwa nguthisha njengalapho iqembu lonke lifunda indaba efanayo.

ITHEMU 1 UKUBHALA

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: ihora nemizuzu engama-45 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: amahora ama-2 ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Ukubhala ngesandla: Isifundo esimiselwe imigomo: Kathathu ngesonto imizuzu eyi – 15 Kubukezwa ukwakhiwa kwezinhlamvu ezincane nezinkulu (ofeleba), nezikhala ezilingene phakathi kwezinhlamvu egameni nasemishweni. Abafundi babukela amagama nemisho ebhodini nalawo abhalwe emidweshini yamashadi(sentence strips) ubamba ipensela nekhrayoni ngokuyikho, ubhala kahle ofeleba kanye nezinhlamvu ezincane(izinhlamvu ze- alfabhethi ezingama -26) – Ukushiya izikhala, ukubhalwa

kwezinhlamvu, inkombandlela, ubhala amagama awahlukanise kahle ngezikhala, ubhala asebenzise izimpawu zokubhala: ongqi, uphawu isibabazo, okhefana kanye nesibabazo.

Page 95: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

95

Ukubhala ngamaqembu / ngokubambisana nangokuzimela: Isifundo sekilasi lonke/amaqembu amancane kathathu ngesonto, isifundo ngasinye sithathe imizuzu eng-20 (ukubhala kususelwa esifundweni sokufunda ngokuhlanganyela. Kulesi sifundo fundisa ubonise ukusetshenziswa kwezimpawu zokubhala kanye nokupela amagama. Sebenzisa amagama okuqala omusho ukusiza abafundi ukubhala imisho yabo. Uthisha uqalisa ukufundisa abafundi ngokuzakhela isichazamazwi. • udweba izithombe ukudlulisa umyalezo, Isib. mayelana nadlule kukho empilweni, • ubeka imibono endabeni yekilasi (Ukubhala ngokubambisana). • ubhala uhlu esebenzisa ikhefana ukuhlukanisa izinto Isib. imisebenzi yonke futhi eyenziwa ngosuku, • ukwazi okungenani imisho emithathu ngendaba ngaye, indaba azakhele yona , • udweba umfanekiso abhale imisho ngesihloko esithize, ukusiza ekwakheni isifundo sekilasi, • ukwazi ukuzakhela inqolobane yakhe yamagama nesichazamazwi UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamelwe mgomo:Ithaski 1 Ukubhala ngesandla: ubamba ipensela nekhrayoni ngokuyikho nezinye izikhali zokubhala ezinjengoku bamba incwadi ngokuyikho, nokuphenya amakhasi

ngendlela efanele, ubhala kahle ofeleba kanye nezinhlamvu ezincane(izinhlamvu ze- alfabhethi ezingama -26) – Ukushiya izikhala, ukubhalwa

kwezinhlamvu, inkombandlela, ubhala amagama awahlukanise kahle ngezikhala, ubhala asebenzise izimpawu zokubhala: ongqi, okhefana kanye nesibabazo, ubhala amagama awahlukanise kahle ngezikhala.

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1: Ukubhala ngesandla: ubhala kahle ofeleba kanye nezinhlamvu ezincane(izinhlamvu ze- alfabhethi engama -26), ubukela amagama nemisho emibili kubonakale ngendlela efanele.

Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe mgomo: Ithaski1 Ukubhala: ubhala uhlu esebenzisa ukhefana ukuhlukanisa izinto Isib. imisebenzi yonke eyenziwa ngosuku, ukwazi ukuzakhela inqolobane yakhe yamagama nesichazamazwi esebenzise uhlamvu lokuqala lwegama.

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski1 • ukwazi ukuzakhela inqolobane yakhe yamagama nesichazamazwi, • udweba izithombe ukudlulisa umyalezo, • ukwazi okungenani ukwakha imisho emithathu ngendaba ngaye, indaba azakhele yona , • ubeka imibono namazwi /amagama endabeni yekilasi (Ukubhala ngokuhlanganyela).

Page 96: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

96

IBANGA 2 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA IZIDINGO ZETHEMU

ITHEMU 2

UKULALELA NOKUKHULUMA (NGOMLOMO):

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: imizuzu engama-45 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: ihora ngesonto

UKUQUKETHWE/UMQONDO/AMAKHONO: Imisebenzi yansukuzonke /yamasontonke esuselwa olimini nakwezinye izifundo: • Ulalela ngaphandle kokuphazamisa ahloniphe okhulumayo, • wamukela ithuba alinikiwe lokukhuluma, • uxoxa ngempilo yakhe Isib. uxoxa ngezindaba, isimo sezulu, athule izindaba ngaphandle kokuphinda, • uqonda futhi asebenzise ulimi olufanele kwezinye izifundo, njengasesifundweni seMathematics, • ubaneziphakamiso zokuxazulula inkinga ikakhulu uma kungezokuBala. • Akugxilwe emisebenzini yokulalela nokukhuluma kabili ngesonto: Amasonto 1 - 5 • ulalela izindaba ezithatha isikhathi eside, azijabulele, • uveza imizwa yakhe ngendaba kumbe ngenkondlo, • ukwazi ukubona okufanayo nokungafani. • uqhathanisa ahlele izinto achaze ukuthi uzihlele kanjani Isib. zonke izilwane ezinyawo-ne nezinyawo-mbili. Amasonto 6 - 10 • ulalela imiyalelo ejulile bese enanela ngokufanele,

Page 97: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

97

• ulalela izindaba nezinkondlo bese ethola ingqikithi, imininingwane yayo kanye nokulandelana kwezehlakalo, • uphendula imibuzo evulekile nevalekile bese esekela izimpendulo zakhe, • ukwazi ukwenza imilolozelo yakhe esebenzisa ulimi olunemifanekisomqondo, • uyananela uma kuphicaphicwana noma kunamahlaya, • uzimbandakanya engxoxweni ayibuze imibuzo ukuze acaciseleke. • UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo:Ithaski 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza): ulalela ngaphandle kokuphazamisa ahloniphe okhulumayo, wamukela ithuba alinikiwe lokukhuluma akhombise ukubacabangela abanye aphinde abe nesenanelo esamukelekile, ukwazi ukubona okufanayo nokungafani, uqhathanisa ahlele izinto achaze ukuthi uzihlele kanjani Isib. zonke izilwane ezinyawo- ne nezinyawo-mbili.

Ukuhlola okumiselwe imigomo :Ithaski 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza): • ukhuluma ngempilo yakhe, Isib. Uxoxa ngezinto ezithinta yena, • ulalela izindaba ezithatha isikhathi eside azijabulele, • uveza imizwa yakhe ngendaba kumbe ngenkondlo.

ITHEMU 2 UKUFUNDA NEMISINDO

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: amahora ama-4 nemizuzu engama-30 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: amahora ama-5 ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Imisebenzi yemisindo imizuzu eyi -15 nsuku zonke Ubukeza imisindo enongwaqa ababili abafundiswe ebangeni 1. Ungenisa eminye imisindo enongwaqa abahamba ngababili aphinde asebenze ngokwakhiwa kwamagama nokuphinyiswa nangokuqaphela imisindo. Usebenzisa amathuba abukeze imisindo efundiswa kweminye imisebenzi yolimi njengokufunda nokubhala ngokuhlanganyela. Ulwazi lwemisindo lubalulekile uma kuhlukaniswa amagama ngamalunga uma kufundwa, kupelwa amagama njengoba abafundi bebhala imisho yabo:

Page 98: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

98

• umfundisi akaqale ngokubuyekeza izinhlobo zemisindo efundwe ethemini yokuqala. • nakulo leli banga kusalindeke ukuba ekupheleni kwale themu umfundisi abe esefundise umsindo (owodwa) omalunga-mabili,

kodwa lokho ekwenza ezingeni elithe thuthu. • umfundi ulalela imisindo emisha yongwaqa abahamba ngababili: umsindo (owodwa) omalunga-mabili kanje: (ts, ns, nz, njll –

izibonelo, utsotsi, insizwa, inzalo, njll), • uphimisa yonke imisindo yongwaqa nonkamisa, • ubona ongwaqa abahamba ngababili kanye nonkamisa, • uhlanganisa onkamisa nongwaqa ukwakha izinhlamvu zamagama, • ubona imisindo efundiwe emagameni, • wakha amagama esebenzisa imisindo efundiwe, • ufunda amagama esebenzisa ulwazi analo lwemisindo efundiwe, • uhlukanisa amagama ngezinhlamvu kanje: (u-tso-tsi, i-nsi-zwa, njll), • ufunda ukupela amagama okungenani ayi-10, • ubhala imisho elula emifushane kanje: (Amaphoyisa abophe otsotsi, UThemba useyinsizwa manje, njll).

Imisebenzi yansuku zonke: Ukufunda ngokubambisana ( amaqembu amabili ngesonto) Ukufunda ngokuhlanganyela (ka-2 noma 3 ngesonto) Ukufunda ngokuhlanganyela Isifundo sithatha imizuzu eyi-15 kufundwa umbhalo owodwa ngesonto. Uthisha wenza isilinganiso ngokufunda nekilasi lonke. Isifundo ngasinye sizogxila : kumqondo wokubhala, umumo wombhalo, imisindo, isakhiwo solimi, ukukhomba amagama, ukufunda ngokuqonda. Uthisha enze isilinganiso sokuhlukanisa amagama ngokwamalunga uma kufundwa. Uthisha enze isilinganiso sesu lokusebenzisa iminwe, umunwe owodwa umele isu elithile umfundi angalisebenzisa ukufunda igama angalazi:

usebenzisa izinto ezibonakalayo ukuthola inhloso yesikhangisi kanye nabantu esibhekiswe kubo, ufunda izincwadi nekilasi lonke kanye nothisha (esifundweni sokufunda ngokuhlanganyela) bese ebonisana nabafundi ngembangela

yezehlakalo, ukwazi ukubona imininingwane ebalulekile kobekufundwa Isib. Umlingiswa omkhulu kanye nesizinda, ufunda kahle amaculo, inkondlo, nemilolozelo (nothisha futhi kuxoxwe ngezakhiwo ezahlukahlukene, ngezilimi uphendula imibuzo esezingeni eliphakeme endabeni, uveza imibono ngokufundiwe.

Ukufunda ngamaqembu/nangokubambisana Uthisha usebenza ngamaqembu amabili ngosuku, isifundo sithatha imizuzu eyi-15 iqembu ngalinye. Iqembu ngalinye lisebenza nothisha kabili ngeviki. Uthisha usebenza ngeqembu elisezingeni elifanayo ngokwamakhono okufunda. Umbhalo ofundwayo ufanele uhambelane namazinga okufunda kweqembu. Kufanele umfundi abone futhi afunde amagama aphakathi kwama 90% - 95% ngokuyikho. Kuzosetshenziswa izincwadi ezisebangeni lelo.: ufunda ethule futhi ufunda kuzwakale esezingeni lakhe (lokufunda ngokubambisana) esizwa uthisha (iqembu lonke lifunda indaba

efanayo), usebenzisa imisindo ukwengeza ikhono lokufunda aqonde okubhaliwe, usebenzisa amakhono okucabanga ezingeni eliphakeme ukuzihlola uma efunda, ebona ngokuqaphela nangokufunda ngokuqonda,

Page 99: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

99

Ufunda ngokushesha kakhudlwana nangokugelezayo

Ukufunda ngababili/ngokuzimela Isifundo sokufunda nsukuzonke Khetha imibhalo umfundi ayaziyo noma esezingeni lokufundwa ngokuzimela umfundi (imibhalo ibe lula kunalezi ezifundwa esifundeni sokuhlanganyela lapho umfundi esezingeni lokufunda amagama angaphezulu kwama 95% ngokuyikho) • ufunda ngokuzimela, isib. Incwadi enezithombe, nezincwadi ezingelona iqiniso • ufunda okubhalwe nguye nokubhalwe ngabanye abafundi • ukwazi ukufundela untanga yakhe • UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Imisindo (ngomlomo/ nangokwenza/ ngokubhala): • ufunda amagama anemisindo efundiwe emishweni nakweminye imibhalo,

Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Ukufunda (ngomlomo nangokwenza): Ukufunda ngokuhlanganyela: • ufunda imiyalelo elula eyenzelwe ikilasi, • ukwazi ukuhumusha izithombe kanye nokunye kwemithombo yabezindaba. Isib. Isithombe kumbe isikhangiso, ukuze akhe indaba

yakhe, Isib. ‘ufunda isithombe’ kumbe isikhangisi, • ufunda incwadi kanye nekilasi kunothisha, athole ingqikithi yendaba, • usebenzisa izinto ezibonakalayo njengekhava yencwadi ukuqagela ukuthi incwadi imayelana nani, abeke imibono ngayo, • ukwazi ukubona ingqikithi kokufundiwe, • uphendula imibuzo esezingeni eliphakeme ngenkathi kufundwa nangemuva kokufunda . Ukufunda ngamaqembu: Ufunda ethule futhi ufunda kuzwakale esezingeni lakhe (lokufunda ngokubambisana) esizwa uthisha (iqembu lonke lifunda indaba

efanayo), usebenzisa amasu nezithombe kokubhaliwe ukuze akuqonde, usebenzisa ikhono lokuhumusha imisindo uma efunda, ukhombisa ukuqonda izimpawu zokubhala uma efunda kuzwakale.

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1

Page 100: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

100

Imisindo (ngomlomo/nangokwenza): • ukwazi ukubona ukuhlobana kwemisindo ezinhlamvini ezihamba ngazimbili kanye nonkamisa Isib ts, ns, nz, a, e, i, o, u (onkamisa

abayisi -5 imisindo yongwaqa emi - 2). • wakha amagama ngemisindo ayifundile. Isib. ts, ns, nz, a, e, i, o, u (ongwaqa abayi-5 kanye nonkamisa) • wakha aphumisele amagama esebenzisa ulwazi lwemisindo ayifundile. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Ukufunda (ngomlomo/nangokwenza): Ukufunda ngokuhlanganyela; • ukwazi ukuhumusha izithombe kanye nokunye kwemithombo yabezindaba. Isib. Isithombe kumbe isikhangiso, ukuze akhe indaba

yakhe, Isib. ‘ufunda isithombe’ kumbe isikhangisi, • ufunda incwadi kanye nekilasi kunothisha, athole ingqikithi yendaba, • usebenzisa izinto ezibonakalayo njengekhava yencwadi ukuqagela ukuthi incwadi imayelana nani, abeke imibono ngayo, • ukwazi ukubona ingqikithi kokufundiwe.

Ukufunda ngamaqembu • ukwazi ukufunda kuzwakale encwadini esezingeni lakhe eqenjini elisizwa nguthisha njengalapho iqembu lonke lifunda indaba efanayo, • Ufunda umsebenzi wakhe nowabanye, • Ufunda ngayedwa imibhalo njengeyamahlaya

Page 101: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

101

ITHEMU 2 UKUBHALA

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: Ihora eli-1 nemizuzu eyi-45 Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: Amahora ama -5 ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Ukubhala ngesandla: Isifundo esenziwa kathathu ngesonto isifundo ngasinye sithatha imizuzu eyi-15 Kubukezwa ukwakhiwa kwezinhlamvu ezincane nezinkulu (ofeleba), nezikhala ezilingene phakathi kwezinhlamvu emagameni nasemishweni. Abafundi babukela amagama nemisho ebhodini nasemashadini amancane abhaliwe (sentence strips) ubamba ipensela nekhrayoni ngokuyikho, ubhala kahle ofeleba kanye nezinhlamvu ezincane (ubhala ngokwehlukanisa), ushiya izikhala ezifanele phakathi kwamagama nemisho, ubukela futhi abhale isigamu esisemibhalweni Isib. Indaba,inkondlo, ubukela futhi abhale izimo ezahlukehlukene Isib. Izimemezelo zosuku lokuzalwa, imiyalezo,uhlu, usebenzisa amathuluzi okubhala ngokufanele (amapeni omsizi, irabha,irula).

Ukubhala ngamaqembu / ngokubambisana nangokuzimela: Isifundo sekilasi lonke/amaqembu amancane kathathu ngesonto, isifundo ngasinye sithathe imizuzu engama -20 (ukubhala kususelwa esifundweni sokufunda ngokuhlanganyela. Kulesi sifundo fundisa ubonise ukusetshenziswa kwezimpawu zokubhala kanye nokupela amagama. Sebenzisa amagama okuqala omusho ukusiza abafundi ukubhala imisho yabo. Uthisha uqalisa ukufundisa abafundi ngokuzakhela isichazamazwi: • uzimbandakanya engxoxweni lapho kukhethwa khona isihloko okuzobhalwa ngaso, • ukwazi ukubhala udaba oluzwakalayo Isib. Ikhadi lokubonga kogulayo, incwadi [usebenzisa indlela ayinikiwe, izindlela ezilandelwayo uma

ubhala: ipulani elingaphelele(i-draft), ukubhekisisa nokulungisa ukubhala ngesandla nezimpawu zenkulumo (uyahlela), ashicilele umbhalo wakhe],

• ubhala indaba yakhe okungenani enesigamu esisodwa esebenzisa indlela ayinikiwe, • ubhala isigamu esisodwa esinemisho okungenani emihlanu, • udweba umfanekiso, abhale imisho ngesihloko esithize, ukusiza ekwakheni isifundo sekilasi , • usebenzisa indlela yombhalo: ipulani elingaphelele, ukubhekisisa ukulungisa ukubhala ngesandla nezimpawu zenkulumo (uyahlela),

ashicilele umbhalo wakhe], • usebenzisa osonhlamvukazi ekuqaleni komusho emagameni ,abantu/izibongo/amadolobha/imifula/amazwe/izitaladi/ezikole/njll.;

usebenzisa kahle izimpawu zokubhala: osonhlamvukazi, ukhefana, uphawu lokubuza, umbabazi, • upela amagama ajwayelekile ngokufanele, • ufundela omunye umfundi into ebhalwe nguye,

Page 102: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

102

• uzakhela inqolobane yamagama kanye nesichazamazwi sakhe esebenzisa uhlamvu lokuqala lwegama,

UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski1 Ubhala ngesandla: ubhala amagama awahlukanise kahle ngezikhala, uhlela ngokuqondisa ukubhala kahle encwadini emigqa eyi-17mm, usebenzisa izikhali zokubhala ngokufanele (amapeni omsizi, irabha,irula).

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Ukubhala ngesandla: ubhala kahle ofeleba kanye nezinhlamvu ezincane ngendlela efanele, ubukela futhi abhale izimo ezahlukehlukene zokubhlala Isib. Izimemo zosuku lokuzalwa, imiyalezo,uhlu.

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 2 Ukubhala ngesandla: ubukela futhi abhale isigamu esisemibhalweni Isib. Indaba,inkondlo, ubhala kahle ofeleba kanye nezinhlamvu ezincane (usebenzisa isimo sokubhala i-printi).

Ukuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Ukubhala: ukwazi ukuzakhela inqolobbane yakhe yamagama nesichazamazwi esebenzisa uhlamvu lokuqala lwegama., upela amagama ngendlela efanele.

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Ubhala ukwazi ukubhala udaba oluzwakalayo Isi. Ikhadi lokubonga ogulayo, incwadi [usebenzisa indlela ayinikiwe, izindlela ezilandelwayo uma

ubhala: ipulani elingaphelele(i-draft), ukubhekisisa nokulungisa ukubhala ngesandla nezimpawu zenkulumo (uya –editha), ashicilele umbhalo wakhe]

uyazimbandakanya engxoxweni lapho kukhethwa khona isihloko okuzobhalwa ngaso usebenzisa osonhlamvukazi/ofeleba ekuqaleni komusho nasegameni abantu/izibongo/amadolobha/imifula/amazwe/izitaladi/ezikolo/njll.;

usebenzisa kahle izimpawu zokubhala: osonhlamvukazi/ofeleba, ukhefana, uphawu lokubuza, isibabazi Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 2 Ukubhala ubhala indaba yakhe okungenani enesigamu esisodwa esebenzisa indlela ayinikiwe ubhala isigamu esisodwa esinemisho okungenani emihlanu, usebenzisa indlela yombhalo: ipulani elingaphelele(i-draft), ukubhekisisa nokulungisa ukubhala ngesandla nezimpawu zenkulumo (uya –

editha), ashicilele umbhalo wakhe], upela amagama ngendlela efanele, usebenzisa inkathi yamanje nedlule ngendlela efanele, ufundela omunye umfundi into ebhalwe nguye.

Page 103: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

103

Page 104: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

104

ITHEMU 3

UKULALELA NOKUKHULUMA (NGOMLOMO):

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile : imizuzu engama-45 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwamukelekile: ihora ngesonto

UKULALELA NOKUKHULUMA: Imisebenzi yansukuzonke /yamasontonke esuselwa olimini nakwezinye izifundo • ulalela ngaphandle kokuphazamisa ahloniphe okhulumayo aphinde abuze imibuzo ukuze acaciseleke, • uxoxa ngempilo yakhe Isib. uxoxa ngezindaba, isimo sezulu, • usebenzisa amagama amnandi kanye nezincazelo zawo uma ekhuluma, • uzimbandakanya engxoxweni abuze imibuzo aphendule okubuziwe, • uba neziphakamiso zokuxazulula inkinga ikakhulu uma kungezokuBala. Akugxilwe emisebenzini yokulalela nokukhuluma kabili ngesonto: Amasonto 1 - 5 • ulalela imiyalelo eminingana elandelanayo bese enanela ngokufanele, • ulalela izindaba bese eqagela isiphetho kumbe azakhele esakhe isiphetho, • ukwazi ukuxoxa izindaba ezilula ngezwi elinongiwe neliphakeme ngokwamukelekile. Amasontos 6 - 10 ulalela imininingwane yezindaba bese ephendula imibuzo evulekile, ukwazi ukwenanela izimo ezingafani Isib. Ukuba ngumfundi wezindaba, unamahlaya neziphicaphicwana asebenzisa kukho ulimi olunemifanekisomqondo, Usebenzisa ulimi olufanele nabantu abehlukene njengalapho esenhlolokhonweni.

UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo :Ithaski 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza): ulalela ngaphandle kokuphazamisa ahloniphe okhulumayo aphinde abuze imibuzo ukuze acaciseleke, uxoxa ngempilo yakhe Isib uxoxa ngezindaba ,isimo sezulu,(izindaba ezijwayelekile),

Page 105: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

105

ukwazi ukusebenzisa ulimi olufanele kubantu abahlukene, unamahlaya neziphicaphicwana asebenzisa kukho ulimi olunemifanekisomqondo.

Ukuhlola okumiselwe imigomo:Ithaski 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza): • ukhuluma ngempilo yakhe, Isib. uxoxa ngezinto ezithinta yena, • usebenzisa amagama amnandi kanye nezincazelo zawo uma ekhuluma, • ulalela izindaba bese eqagela isiphetho kumbe azakhele esakhe isiphetho, • ukwazi ukuxoxa izindaba ezilula ngezwi elinongiwe neliphakeme ngokwamukelekile. Ukuhlola okumiselwe imigomo :Ithaski 2 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza): uzimbandakanya engxoxweni abuze imibuzo aphendule okubuziwe, ulalela imiyalelo eminingana elandelanayo bese enanela ngokufanele, ulalela imininingwane yezindaba bese ephendula imibuzo evulekile, ukwazi ukwenanela izimo ezingafani Isib. Ukuba ngumfundi wezindaba.

Page 106: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

106

ITHEMU 3 UKUFUNDA NEMISINDO

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: amahora ama-4 nemizuzu engama-30 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: amahora ama-5 ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Imisebenzi yemisindo imizuzu –eyi 15 nsuku zonke Sebenzisa ongwaqa abahamba ngambili ukwakha amagama nokuwahlukanisa ngamalunga Ngenisa eminye imisindo enongwaqa abahamba ngababili uphinde usebenze ngokwakhiwa kwamagama nokuphinyiswa nangokuqaphela imisindo.Qhubeka ukwenza le misebenzi ngokomlomo, lokhu kuwusizo kupelomagama :

• umfundisi akaqale ngokubuyekeza izinhlobo zemisindo efundwe ethemini yesibili. • nakulo leli banga kusalindeke ukuba ekupheleni kwale themu umfundisi abe esefundise umsindo (owodwa) omalunga-mathathu

kodwa lokho ekwenza ezingeni elithe thuthu. • umfundi ulalela imisindo emisha yongwaqa abahamba ngabathathu: umsindo (owodwa) omalunga-mathathu kanje: (chw, qhw,

njll. –izibonelo, ichwane, iqhwa, njll), • uphimisa yonke imisindo yongwaqa nonkamisa, • ubona ongwaqa abahamba ngabathathu kanye nonkamisa, • uhlanganisa onkamisa nongwaqa ukwakha izinhlamvu zamagama, • ubona imisindo efundiwe emagameni, • wakha amagama esebenzisa imisindo efundiwe, • ufunda amagama esebenzisa ulwazi analo lwemisindo efundiwe, • uhlukanisa amagama ngezinhlamvu kanje: (i-chwa-ne, i-qhwa, njll), • ufunda ukupela amagama okungenani ayi-10, • ubhala imisho elula emifushane kanje: (Ichwane licwile emdokweni, Kulele iqhwa ngaphandle, njll).

Imisebenzi yansuku zonke: Ukufunda ngokubambisana ( amaqembu amabili ngesonto) Ukufunda ngokuhlanganyela (ka-2 noma ka-3 ngesonto) Ukufunda ngokuhlanganyela; Isifundo sithatha imizuzu eyi -15 kufundwa umbhalo owodwa ngesonto. Uthisha wenza isilinganiso ngokufunda nekilasi lonke. Isifundo ngasinye sizogxila : umqondo wokubhala, umumo wombhalo, imisindo, isakhiwo solimi, ukukhomba amagama, ukufunda ngokuqonda. Uthisha enze isilinganiso sokuhlukanisa amagama ngokwamalunga uma kufundwa. Uthisha enze isilinganiso isu lokusebenzisa iminwe, umunwe owodwa umele isu elithile umfundi angalisebenzisa ukufunda igama angalazi.

Page 107: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

107

abafundi bonke kanye nothisha bafunda incwadi eyodwa ngokuhlanganyela, kuvezwe ukulandelana kwezehlakalo, nesizinda sendaba, usebenzisa ingaphandle lencwadi ukuqagela , uphendula imibuzo esezingeni eliphezulu ngendaba efundiwe, uveza imibono ngendaba efundiwe, ubona amagama afanayo namagama aphikisayo, uhumusha ulwazi emathebulini alula.

Ukufunda ngamaqembu/nangokubambisana Uthisha usebenza ngamaqembu amabili ngosuku, isifundo sithatha imizuzu eyi-15 iqembu ngalinye. Iqembu ngalinye lisebenza nothisha kabili ngesonto. Uthisha usebenza ngeqembu elisezingeni elifanayo ngokwamakhono okufunda. Umbhalo ofundwayo ufanele ukuhambelane namazinga okufunda kweqembu. Kufanele umfundi abone futhi afunde amagama aphakathi kwama 90% - 95% ngokuyikho. Kuzosetshenziswa izincwadi ezisebangeni lelo.: ufunda aphimise incwadi esezingeni lakhe (lokufunda ngokubambisana) esizwa uthisha (iqembu lonke lifunda indaba efanayo), usebenzisa imisindo ukwengeza ikhono lokufunda aqonde okubhaliwe, usebenzisa amakhono okucabanga ezingeni eliphakeme ukuzihlola uma efunda, ebona ngokuqaphela nango kufunda ngokuqonda, ufunda ngokushesha kakhudlwana nangokugelezayo.

Ukufunda ngababili/ngokuzimela Isifundo sokufunda nsukuzonke Khetha imibhalo umfundi ayaziyo noma esezingeni lokufundwa ngokuzimela umfundi (imibhalo ibe lula kunalena i efundwa esifundweni sokuhlanganyela lapho umfundi asezingeni lokufunda amagama angaphezulu kwama 95% ngokuyikho). • ufunda ngokuzimela, isib. Incwadi enezithombe, nezincwadi ezingelona iqiniso, • ufunda okubhalwe nguye nokubhalwe ngabanye abafundi, • ukwazi ukufundela ontanga yakhe , • udlala imidlalo yokufunda amagama njengomdlalo wephazili (crossword). UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Imisindo (ngomlomo/ nangokwenza/ ngokubhala): • ufunda amagama anemisindo efundiwe emishweni nakweminye imibhalo, • uyakuqonda ukubumbana kongwaqa ababili. (Isib. lw, dw, tw, kw, hw, gw, zw, jw, qw, nw), • ukwazi ukukusebenzisa ukubumbana kongwaqa ukwakha nokuhlahlela amagama, • wakha aphimise amagama ngokolwazi analo lwemisindo, • wakha amagama ngemisindo ayifundile. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Imisindo (ngomlomo nangokwenza):

Page 108: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

108

• ukwazi ukubona ukuhlobana kwemisindo ezinhlamvini ezihamba ngazimbili kanye nonkamisa Isib chw, qhw, a, e, i, o, u (onkamisa

abayisi -5 imisindo yongwaqa emi - 2). • wakha amagama ngemisindo ayifundile. Isib. chw, qhw, a, e, i, o, u (ongwaqa abayi-5 kanye nonkamisa) • wakha aphumisele amagama esebenzisa ulwazi lwemisindo ayifundile. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 2 Imisindo (ngomlomo nangokwenza): • wakha amagama ngemisindo ayifundile. • usebenzisa amagama (akhiwe ngemisindo efundisiwe) ukubhala imisho, • uqaphela umsindo wokuqala egameni, • ukufakela usindo ofanele ukwakha igama. Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Ukufunda (ngomlomo nangokwenza): Ukufunda ngokuhlanganyela: • ufunda imiyalelo elula eyenzelwe ikilasi, • uphendula imibuzo esezingeni eliphakeme ngakufundile, • ufunda ngokushesha kakhudlwana nangokugelezayo, • ubona amagama afanayo namagama aphikisayo, • usebenzisa amakhono okucabanga ezingeni eliphakeme ukuzihlola uma efunda, ebona ngokuqaphela nangokufunda ngokuqonda. Ukufunda ngamaqembu: ufunda kuzwakele esezingeni lakhe (lokufunda ngokubambisana) esizwa uthisha (iqembu lonke lifunda indaba efanayo), usebenzisa ulwazi lwemisindo, namakhono okuhlukanisa amagama ngamalunga, nokuhlaziya, ufunda ngokushesha kakhudlwana nangokugelezayo,

Ukufunda ngokuzimela/nangababili: ufundela ontanga kuzwakale, ufunda umbhalo wakhe nowabanye abafundi.

Kuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Ukufunda (ngomlomo/nangokwenza): Ukufunda ngokuhlanganyela: o ufunda incwadi kanye nekilasi kunothisha, athole ingqikithi yendaba, o uhumusha ulwazi emathebulini alula. o uphendula imibuzo esezingeni eliphezulu ngakufundile.

Ukufunda ngamaqembu • ukwazi ukufunda kuzwakale encwadini esezingeni lakhe eqenjini elisizwa nguthisha njengalapho iqembu lonke lifunda indaba efanayo Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 2

Page 109: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

109

Ukufunda (ngomlomo/nangokwenza): Ukufunda ngokuhlanganyela o ufunda incwadi kanye nekilasi nothisha, athole ingqikithi yendaba o uhumusha ulwazi emathebulini alula Ukufunda ngamaqembu: • wazi ukufunda kuzwakale encwadini esezingeni lakhe eqenjini elisizwa nguthisha njengalapho iqembu lonke lifunda indaba efanayo, • ufunda ngokushesha kakhudlwana nangokugelezayo. Ukufunda ngokuzimela/nangababili: • ufunda ngokuzimela.

Page 110: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

110

ITHEMU 3 UKUBHALA

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekilei: ihora nemizuzu engama-45 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: amahora ama-2 ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Ukubhala ngesandla: Isifundo esenziwa kathathu ngesonto isifundo ngasinye sithatha imizuzu eyi-15 Kubukezwa ukwakhiwa kwezinhlamvu ezincane nezinkulu (ofeleba), nezikhala ezilingene phakathi kwezinhlamvu emagameni nasemishweni. Abafundi babukela amagama nemisho ebhodini nasemashadini amancane abhaliwe (sentence strips): Ukugcina isimo sokubhaliwe: usebenzisa izikhali zokubhala ngokufanele (amapeni omsizi, i-rabha,i-rula,) ubhala kahle ofeleba kanye nezinhlamvu ezincane ngejubane elihle nokungenzi amaphutha, ugcina ukwefana –(ubukhulu bezinhlamvu ezincane nezinkulu) egameni, usebenzisa isimo sokubhala sokuhlukanisa kuyo yonke imibhalo.

Ukwedlulela ekubhaleni ngokuhlanganisa: ubukela abhale amaphetheni wokubhala ngokuhlanganisa, ubukela abhale okungenani izinhlamvu ezimbili ngendlela efanele,esebenzisa ukubhala ngokuhlanganisa ngesonto, ubukela kahle amagama amafushane asebenzise ukubhala ngokuhlanganisa, uqonda futhi afunde amagama abhalwe ngokuhlanganisa.

Ukubhala ngamaqembu / ngokubambisana nangokuzimela: Isifundo sekilasi lonke/amaqembu amancane kathathu ngesonto, isifundo ngasinye sithathe imizuzu engama-20 (ukubhala kususelwa esifundweni sokufunda ngokuhlanganyela). Kulesi sifundo fundisa ubonise ukusetshenziswa kwezimpawu zokubhala kanye nokupela amagama. Sebenzisa amagama okuqala omusho ukusiza abafundi ukubhala imisho yabo. Uthisha uqalisa ukufundisa abafundi ngokuzakhela isichazamazwi: o uzimbandakanya engxoxweni lapho kukhethwa khona isihloko okuzobhalwa ngaso, o usebenzisa :Ukubhala okungaphelele , ukubhala, nokushicelela, uma ebhala indaba ezosetshenzizwa njengenye yezincwadi

ezifundwa ekalisni, o ubhala 1-2 isigamu (okungenani esinemisho eyi-8) ngezehlakalo zempilo yakhe, o usebenzisa izimpawu zokubhala (ongqi, ukhefane,isibabazo, nophawu lokubuza) ukuze kufundeke akubhalile, o upela amagama ajwayelekile ngendlela efanele azame ukupela amagama amasha asebenzise ulwazi lwemisindo, o usebenzisa inkathi yamanje, edlule nezayo, o ubona asebenzise amabizo nezenzo, o ubona asebenzise izabizwana ngokuyikho,

Page 111: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

111

o ufundela untanga aphinde axoxe ngombhalo wakhe, o uzakhela inqolobane yamagama nesichazamazwi. UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Ukubhala ngesandla: ubhala amagama awahlukanise kahle ngezikhala, uhlela ngokuqondisa ukubhala kahle encwadini emigqa eyi-17mm, usebenzisa izikhali zokubhala ngokufanele (amapeni omsizi, irabha,i-rula)

Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Ukubhala ngesandla: Usebenzisa izikhali zokubhala ngokuyikho.

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Ukubhala ngesandla: Ukugcina isimo sokubhaliwe ubhala kahle ofeleba kanye nezinhlamvu ezincane ngejubane elihle nokungenzi amaphutha.

Ukudlulela kwesinye isimo ukuya ekubhaleni ngokuhlanganisa ubukela abhale amaphetheni wokubhala ngokuhlanganisa, ubukela abhale okungenani izinhlamvu ezimbili ngendlela efanele,esebenzisa ukubhala ngokuhlanganisa .

Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 2 Ukubhala : Ukudlulela kwesinye isimo ukuya ekubhaleni ngokuhlanganisa ubukela abhale okungenani izinhlamvu ezimbili ngendlela efanele,esebenzisa ukubhala ngokuhlanganisa ngesonto, ubukela abhale amagama amafushane asebenzise ukubhala ngokuhlanganisa, uqonda futhi afunde amagama abhalwe ngokuhlanganisa.

Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe umgomo : Ithaski 1 Ubhala o uzakhela inqolobane yamagama nesichazamazwi o ubona asebenzise amabizo nezenzo ngokufanele Ukuhlola okumiselwe: Ithaski 1 Ukubhala o ubhala udaba oluzwakalayo Isib. Ikhadi eliya kogulayo,

Page 112: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

112

o ubhala isigamu 1-2 (okungenani esinemisho eyi-8) ngezehlakalo zempilo yakhe, o upela amagama ajwayelekile futhi azame ukupela amagama angawazi, o usebenzisa inkathi yamanje, edlule nenkathi ezayo, Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 2 Ukubhala o uzimbandakanya engxoxweni lapho kukhethwa khona isihloko okuzobhalwa ngaso, o usebenzisa :Ukubhala okungaphelele , ukubhala, nokushicelela, uma ebhala indaba afakele isihloko esiqondile, o ufundela (untanga) aphinde axoxe ngombhalo wakhe, o usebenzisa izimpawu zokubhala (ongqi, ukhefane,isibabazo, nophawu lokubuza) ukuze kufundeke akubhalile, o ubona futhi asebenzise izabizwana ngokufanele.

Page 113: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

113

ITHEMU 4 UKULALELA NOKUKHULUMA (NGOMLOMO):

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: imizuzu engama-45 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: ihora ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO: Imisebenzi yansukuzonke /yamasontonke esuselwa olimini nakwezinye izifundo: • ulalela ngaphandle kokuphazamisa ahloniphe okhulumayo aphinde abuze imibuzo ukuze acaciseleke, • uxoxa ngempilo yakhe nezindaba ezejwayelekile isib izindaba asebenzise amagama achazayo, • usebenzisa amagama anjengalawa: ibizo, isichasiso, isabizwana, ukhefana, uphawu lombuzo, isigamu, • uqonda ukusetshenziswa kolimi olufanele ezingxenyeni ezahlukene zokufundwayo, • uba neziphakamiso zokuxazulula inkinga ikakhulu uma kungezokuBala, Akugxilwe emisebenzini yokulalela nokukhuluma kabili ngesonto: Amasonto 1 - 5 • ulalela imiyalelo eminingana elandelanayo bese enanela ngokufanele, • uzimbandakanya engxoxweni, aphakamise izihloko zokudingidwa bese ebuza imibuzo ngolwazi olutholakele bese enza umbiko

ngomsebenzi weqembu, • uzimbandakanya emidlalweni yamagama, • usebenzisa ukuphakama okufanele kwezwi uma esho iziphicaphicwano. Amasontos 6 - 10 • ulalela bese enanela okhulumayo engamboni, ulalela imininingwane yezindaba bese ephendula imibuzo esezingeni eliphakeme, uphendula imibuzo evulekile bese eseka izimpendulo zakhe, uveza imizwa yakhe ngokubhaliwe ethule izizathu zalokho.

UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe mgomo: Ithaski 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza): Ulalela ngaphandle kokuphazamisa ahloniphe okhulumayo aphinde abuze imibuzo ukuze acaciseleke aveze umbono ngakuzwile, usebenzisa amagama anjengalawa: ibizo, isichasiso, isabizwana, ukhefana, uphawu lombuzo, isigamu,

Page 114: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

114

uphakamisa izixazululo zenkinga ikakhulu uma kungezokuBala, uzimbandakanya emidlalweni yamagama , usebenzisa ukuphakama okufanele kwezwi uma esho amahlaya neziphicaphicwano, uphendula imibuzo evulekile bese eseka izimpendulo zakhe.

Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza): • ukhuluma ngempilo yakhe, Isib. Uyaxoxa ngezinto ezithinta yena, • ulalela imiyalelo ejulile bese enanele ngokufanele, • uzimbandakanya ezingxoxweni, aphakamise izihloko ezingaxoxwa futhi abuze imibuzo ukuthola ulwazi , ukwethulwa kombiko

womsebenzi weqembu, • ulalela imininingwane yezindaba futhi aphendule imibuzo esezingeni eliphezulu. • usho amahlaya kanye neziphicaphicwano esebenzisa iphimbo elifanele, • uveza imizwa ngombhalo aveze nemizwa yakhe ngombhalo, isibonelo: “Lokhu kungicasulile ngoba ...........”.

Page 115: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

115

ITHEMU 4 UKUFUNDA NEMISINDO

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: amahora ama-4 nemizuzu engama-30 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwamukelekile: amahora ama-5 ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Imisebenzi yemisindo imizuzu eyi-15 nsuku zonke Sebenzisa ongwaqa abahamba ngababili ukwakha amagama nokuwahlukanisa ngamalunga Ngenisa eminye imisindo enongwaqa abahamba ngababili uphinde asebenze ngokwakhiwa kwamagama nokuphinyiswa nangokuqaphela imisindo. Qhubeka ukwenza le misebenzi ngokomlomo, lokhu kuwusizo obhalwenimagama .

• umfundisi akaqale ngokubuyekeza izinhlobo zemisindo efundwe ethemini yesithathu. • Nakulo leli banga kusalindeke ukuba ekupheleni kwale themu umfundisi abe esefundise umsindo (owodwa) omalunga-mane

kodwa lokho ekwenza ezingeni elithe thuthu. • umfundi ulalela imisindo emisha yongwaqa abahamba ngabane: umsindo (owodwa) omalunga-mane kanje: (ngqw, ngcw, -

izibonelo, ingqwayimani, ingcwaba, njll), • uphimisa yonke imisindo yongwaqa nonkamisa, • ubona ongwaqa abahamba ngabane kanye nonkamisa, • uhlanganisa onkamisa nongwaqa ukwakha izinhlamvu zamagama, • ubona imisindo efundiwe emagameni, • wakha amagama esebenzisa imisindo efundiwe, • ufunda amagama esebenzisa ulwazi analo lwemisindo efundiwe, • uhlukanisa amagama ngezinhlamvu kanje: (i-ngqwa-yi-ma-ni, i-ngcwa-ba, njll), • ufunda ukupela amagama okungenani ayi-10, • ubhala imisho elula emifushane kanje: (UZandile uphethwe ingwayimani, Ingcwaba lakubo libhidlikile, njll).

Imisebenzi yansuku zonke: Ukufunda ngokubambisana ( amaqembu amabili ngesonto) Ukufunda ngokuhlanganyela (ka-2 noma ka- 3 ngesonto) : Ukufunda ngokuhlanganyela Isifundo sithatha imizuzu eyi-15 kufundwa umbhalo owodwa ngesonto. Uthisha wenza isilinganiso ngokufunda nekilasi lonke. Isifundo ngasinye sizogxila kulokhu : umqondo wokubhala, umumo wombhalo, imisindo, isakhiwo solimi, ukukhomba amagama, ukufunda ngokuqondisisa. Uthisha wenza isilinganiso sokuhlukanisa amagama ngokwamalunga uma kufundwa. Uthisha wenza isilinganiso sesu lokusebenzisa iminwe, umunwe owodwa umele isu elithile umfundi angalisebenzisa ukufunda igama angalazi.

Page 116: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

116

ufunda izinkondlo nezingoma, ufunda izindaba eziyiqiniso nezindaba ezingezona iqiniso, uxoxa ngamasiko ahlukahlukene endabeni, ukwazi ukusho ukuthi indaba iyathandeka bese ezesekela, uphendula imibuzo esezingeni eliphezulu njengendaba efundiwe.

Ufunda ngamaqembu/nangokubambisana Uthisha usebenza ngamaqembu amabili ngosuku, isifundo sithatha imizuzu eyi-15 iqembu ngalinye. Iqembu ngalinye lisebenza nothisha kabili ngeviki. Uthisha usebenza ngeqembu elisezingeni elifanayo ngokwamakhono okufunda. Umbhalo ofundwayo kufanele kuhambelane namazinga okufunda kweqembu. Kufanele umfundi abone futhi afunde amagama aphakathi kwama 90% - 95% ngokuyikho. Kuzosetshenziswa izincwadi ezisebangeni lelo.: ufunda kuzwakale incwadi esezingeni lakhe (lokufunda ngokubambisana) esizwa uthisha (iqembu lonke lifunda indaba efanayo), usebenzisa imisindo ukwengeza ikhono lokufunda aqonde okubhaliwe, usebenzisa amakhono okucabanga ezingeni eliphakeme ukuzihlola uma efunda, ebona ngokuqaphela nango kufunda ngokuqonda, ufunda ngokushesha kakhudlwana nangokugelezayo, usebenzisa amasu okuzilungisela amaphutha uma efunda.

Ukufunda ngababili/ngokuzimela Isifundo sokufunda sansukuzonke Khetha imibhalo umfundi ayaziyo noma esezingeni lokufundwa ngokuzimela (imibhalo ibe lula kunaleyo efundwa esifundweni sokuhlanganyela lapho umfundi esezingeni lokufunda amagama angaphezulu kwama 95% ngokuyikho) • ufunda ngokuzimela, isib. Incwadi enezithombe, nezincwadi ezingelona iqiniso, • ufuna okubhalwe nguye nokubhalwe ngabanye abafundi, • ufunda ngokuzimela ezincwadini ezithe ukujula ezifundela nje kumbe efuna ulwazi emibhalweni ehlukahlukene. Ukuhlola Isiphakamiso sokuhlola okungamiselwe migomo : Ithaski 1 Imisindo (ngomlomo/ nangokwenza/ ngokubhala): • ufunda amagama anemisindo efundiwe emishweni nakweminye imibhalo, • uqonda ukubumbana kongwaqa ababili. Isib dl,hl,dw,jw.lw,nw,sw,tw, gw,zw,qw,kw,hw, hh, • ukwazi ukusebenzisa ukubumbana kongwaqa ukwakha nokuhlahlela amagama. Isib. dl,hl, • wakha aphimise amagama ngokolwazi analo lwemisindo, • Wakha amagama ngemisindo ayifundile. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Imisindo (ngomlomo nangokwenza): • ukwazi ukubona ukuhlobana kwemisindo ezinhlamvini ezihamba ngazimbili kanye nonkamisa Isib ngqw, ngcw, a, e, i, o, u

(onkamisa abayisi -5 imisindo yongwaqa emi - 2). • wakha amagama ngemisindo ayifundile. Isib. ngqw, ngcw, a, e, i, o, u (ongwaqa abayi-5 kanye nonkamisa)

Page 117: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

117

• wakha aphumisele amagama esebenzisa ulwazi lwemisindo ayifundile. Ukuhlola okumiselwe imigomo:Ithaski 2 Imisindo (ngomlomo/ nangokwenza): • wakha amagama ngemisindo ayifundile, • usebenzisa amagama (akhiwe ngemisindo efundisiwe) ukubhala imisho, • uqaphela umsindo wokuqala egameni, • ufakela umsindo ofanele ukwakha igama. Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe mgomo :Ithaski1 Ukufunda (ngomlomo/ nangokwenza): Ukufunda ngokuhlananyela: • uphendula imibuzo esezingeni eliphakeme ngakufundile, • uxoxa ngamasiko ahlukahlukene endabeni, • uphendula imibuzo esezingeni eliphezulu emayelana nakufundile, • uxoxa ngamasiko ahlukahlukene endabeni. Ukufunda ngamaqembu: usebenzisa ulwazi lwemisindo, namakhono okufunda ngokuqonda, ufunda ethule /azwakale izindaba eziyiqiniso nalezo ezingelona iqiniso, ufunda ngokushesha kakhudlwana nangokugelezayo.

Ukufunda ngokuzimela/nangababili: ufunda ngokuzimela, ufundela untanga kuzwakale, ufunda umbhalo wakhe nawabanye abafundi.

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Ukufunda (ngomlomo/nangokwenza) Ukufunda ngokuhlanganyela : ufunda izindaba (eziyiqiniso nalezo ezingelona iqiniso) kanye nekilasi nothisha.

Ukufunda ngamaqembu: • ukwazi ukufunda kuzwakale encwadini esezingeni lakhe eqenjini elisizwa nguthisha njengalapho iqembu lonke lifunda indaba

efanayo. Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 2 Ukufunda (ngomlomo/nangokwenza) Ukufunda ngokuhlanganyela o ufunda incwadi kanye nekilasi nothisha, athole ingqikithi yendaba, o uhumusha ulwazi emathebulini alula.

Page 118: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

118

Ukufunda ngamaqembu: • ukwazi ukufunda kuzwakale encwadini esezingeni lakhe eqenjini esizwa nguthisha njengalapho iqembu lonke lifunda indaba

efanayo, • ufunda ngokushesha kakhudlwana nangokugelezayo. Ukufunda ngokuzimela/nangababili: • ufunda ngokuzimela.

ITHEMU 4 UKUBHALA

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: ihora nemizuzu engama-45 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: amahora ama-2 ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Ukubhala ngesandla: Isifundo esenziwa kathathu ngesonto isifundo ngasinye sithatha imizuzu eyi-15 Kubukezwa ukwakhiwa kwezinhlamvu ezincane nezinkulu (ofeleba), nezikhala ezilingene phakathi kwezinhlamvu egamameni nasemishweni. Abafundi bukela amagama nemisho ebhodini nasemashadini amancane abhaliwe (sentence strips) Uqhubeka nokubhala ngokwehlukanisa: usebenzisa amathuluzi okubhala ngokufanele (amapeni omsizi, irabha, irula,) usebenzisa isimi sokubhala ngokwehlukanisa kuyo yonke imibhalo.

Udlulela ekubhaleni ngokuhlanganisa: ubukela abhale amaphetheni wokubhala ngokuhlanganisa, ubukela abhale okungenani izinhlamvu ezimbili ngendlela efanele,esebenzisa ukubhala ngokuhlanganisa ngesonto, ubukela abhale amagama amafushane asebenzise ukubhala ngokuhlanganisa, uqonda futhi afunde amagama abhalwe ngokuhlanganisa, ubukela futhi abhale izinhlamvu ezinkulu (osonhlamvukazi/ofeleba) ngombhalo wokuhlanganisa.

Ukubhala ngamaqembu / ngokubambisana nangokuzimela: Isifundo sekilasi lonke/amaqembu amancane kathathu ngesonto, isifundo ngasinye sithathe imizuzu engama -20 (ukubhala kususelwa esifundweni sokufunda ngokuhlanganyela. Kulesi sifundo fundisa ubonise ukusetshenziswa kwezimpawu zokubhala

Page 119: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

119

kanye nokupela amagama. Sebenzisa amagama okuqala umusho ukusiza abafundi ukubhala imisho yabo. Uthisha uqalisa ukufundisa abafundi ngokuzakhela isichazamazwi.

Uzimbandakanya engxoxweni lapho kubekwa khona imibono, ukwazi ukubhala izigaba ezimbili (Imisho eyi-10) ngezinto adlule kuzo empilweni , uhlela ulwazi emathebulini noma eshadini, ukwazi ukusebenzisa izakhi uma ebhala, Isib ukubhala izincwadi zokupheka, upela amagama ngokufanele esebenzisa imisindo ayifundile, usebenzisa inkathi yamanje, nedlule nenkathi ezayo, usebenzisa izimpawu zokubhala (ongqi, ukhefane,isibabazo, nophawu lokubuza) ukuze kufundeke akubhalile, uzakhela inqolobane yamagama nesichazamazwi, usebenzisa :Ukubhala uhlaka (i-draft), ukubhala, nokushicelela, uma ebhala indaba enezigamu ezimbili , ulandelanisa izindaba esebenzisa amagama enjengalawa: kuqala, kwalandela, kwagcina, usebenzisa isichazamazwi ukufuna incazelo yamagama nokupela amagama.

UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaskii 1 Ukubhala ngesandla: Usebenzisa amathuluzi okubhala ngokufanele (amapeni omsizi, irabha,irula).

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Ukubhala ngesandla Ukudlulela ekubhaleni ngokuhlanganisa: ubukela abhale amaphetheni wokubhala ngokuhlanganisa, ubukela abhale okungenani izinhlamvu ezimbili ngendlela efanele,esebenzisa ukubhala ngokuhlanganisa ngesonto, ubukela abhale amagama amafushane asebenzise ukubhala ngokuhlanganisa, uqonda futhi afunde amagama abhalwe ngokuhlanganisa, ubukela futhi abhale izinhlamvu ezinkulu (osonhlamvukazi/ofeleba) ngombhalo wokuhlanganisa.

Isiphakamiso esingamiselwe migomo :Ithaski1 Ukubhala usebenzisa ukubhala okungaphelele, ukubhala, nokushicelela, uma ebhala indaba enezigamu ezimbili, usebenzisa izimpawu zokubhala (ongqi, ukhefane,isibabazo, nophawu lokubuza) ukuze kufundeke akubhalile, upela amagama ajwayelekile ngokufanele, usebenzisa inkathi yamanje, eyedlule nezayo ngendlela efanele,

o uzakhela inqolobane yamagama nesichazamazwi .

Page 120: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

120

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski1 Ukubhala: ukwazi ukubhala izigaba ezimbili (Imisho eyi-10) ngezinto adlule kuzo empilweni , uhlela ulwazi emathebulini noma eshadini, ulandelanisa izindaba esebenzisa amagama enjengalawa: kuqala, kulandela, kugcina, usebenzisa izimpawu zokubhala (ungqi, ukhefane,isibabazo, nophawu lokubuza) ukuze kufundeke akubhalile, upela amagama ngokufanele esebenzisa imisindo ayifundile, usebenzisa inkathi yamanje, eyedlule nezayo ngendlela efanele.

IZINSIZA KUFUNDA ZONYAKA EZIPHAKANYISWAYO

UKULALELA NOKUKHULUMA

• Izithombe namaphosta

• Izinto ezibambekayo ezihambisana nesihloko

• Izindaba zezithombe (ezilandelanisa izigameko)

• Ama-CD noma izindaba ezikuma-theyiphi

• Izincwadi zezindaba

• Okokugqoka okuhambisana nomlingisi

• Izinsimbi zomculo

UKUFUNDA NEMISINDO

• Izithombe namaphosta

• Amashadi emisindo

Page 121: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

121

• Izincwadi ezisezingeni elifanele

• Izincwadi ezinkulu nezenziwe uthisha kanye nabafundi,

• Imibhalo egqamile ukuze ibonakale kubo bonke abafundi (isifundo sokufunda ngokuhlanganyela)

• Izincwadi zezindaba

• Ama-CD, amatheyiphu anezindaba, izinkondlo, izilandelo namaculo, imishini yamatheyiphu, ithelevishini namatheyphu evidiyo

• Ama- lebula ezinto ezitholakala ekilasini

• Amaphephandaba nemagazini

• Amaphazili amagama nezithombe

• Amaphephandaba

• Amashadi anezihlokwana

• Izindatshana ezakhiwe ngenkathi kubhalwa ngokuhlanganyela

• Izilandlelo nemilolozelo

• Izincwadi ezimfushane zezindaba ezimnandi

• Amakhadi amagama abafundi

• Okokukhomba uma kufundwa

UKUBHALA NOKUBHALA NGESANDLA

• Izikhali zokubhala: amapeni omsizi, amapeni emibala, amapeni , amaphepha angenamigqa (a3, a4, a5) irabha, incwadi yokubhala

• Amakhadi amancanyana okubhala imisho

• Ama-koki peni amakhulu

• Inqolobane yamagama azakhele yona

• Isichazamazwi esisezingeni

• Izichazamazwi zezingane ezilula

Page 122: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

122

Page 123: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

123

IBANGA 3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA IZIDINGO ZETHEMU

ITHEMU YOKU – 1

UKULALELA NOKUKHULUMA (NGOMLOMO)

ISIKHATHI ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: Imizuzu engama-45 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: Ihora ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO: Imisebenzi yansuku zonke /yamasonto onke esuselwa olimini nakwezinye izifundo: • • ukhuluma ngempilo yakhe , • ulalela ngaphandle kokuphazamisa, akhombise ukumhlonipha okhulumayo bese ekhuluma uma kufika ithuba lakhe, • usebenzisa ulimi olufanele uma ekhuluma nabangane kanye nabantu abadala, uyazi ngokusetshenziswa kolimi lwesigodi

nolwesitsotsi. Kugxilwa emisebenzini yokulalela nokukhuluma kabili ngesonto: Amasonto 1 - 5

• ulalela imiyalelo ejulile nelandelanayo (emine okungenani) bese enanela ngokufanele, • ulalela ukujula kwezindaba bese ephendula imibuzo esezingeni eliphakeme. Isib. Ucabanga ukuthi lesi sihloko siyifanele yini le

ndaba? Ukusho ngani lokho?, • ubuza imibuzo ukuze acaciseleke aphinde abeke imibono ngakuzwile Isib. Ingabe kwenzeka ngempela lokho? , • ukwazi ukwethula imizwa yakhe ngombhalo abeke nezizathu, Isib. “Ngicabanga ukuthi umbhali ngabe unike isiphetho sendaba

esijabulisayo ngoba igundwane lase lincenge ibhubesi isikhathi eside

Page 124: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

124

Amasonto 6 - 10

• uzimbandakanya engxoxweni, abuze imibuzo, akhombise ukubacabangela nabanye, • uphendula imibuzo aphinde anikeze izizathu zezimpendulo zakhe, Isib. “Yebo ngicabanga ukuthi isihloko siyakuveza okuqukethwe

yindaba.

Ukuhlola Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza)

• ulalela ngaphandle kokuphazamisa, akhombise ukumhlonipha okhulumayo bese ekhuluma uma kufika ithuba lakhe,

• ukwazi ukwethula imizwa yakhe ngombhalo abeke nezizathu,

• uzimbandakanya engxoxweni, ayibuze imibuzo, akhombise nokubacabangela nabanye.

Ukuhlola okumisilwe imigomo: Ithaski 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza):

• ukhuluma ngempilo yakhe, • ulalela imiyalelo ejulile nelandelanayo (emine okungenani) bese enanela ngokufanele, • ulalela ukujula kwezindaba bese ephendula imibuzo esezingeni eliphakeme. Isib. Ucabanga ukuthi lesi sihloko siyifanele le ndaba?

Ukusho ngani lokho?.

Page 125: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

125

ITHEMU 1

UKUFUNDA NEMISINDO

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwamukelekile: amahora ama-4 nemizuzu engama-30 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: amahora ama-5 ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO:

Imisebenzi yemisindo eyenziwa kathathu ngesonto, ithatha imizuzu eyi -15: Bukeza imisindo enezinhlamvu ezihamba ngambili nezihamba ngantathu ezifundwe ekupheleni kwethemu yesine ebangeni lesibili. Makuxoxwe ngezinhlamvu ze-alfabhethi, nokuthi uhlamvu ngalunye lunomsindo walo ongashintshi. Khuthaza abafundi ngemisebenzi yokwakha amagama nokuqaphela ngomlomo. Sebenzisa amathuba okubuza imisindo efundiwe kwezinye izifundo Isib. Esifundweni sokufunda ngokuhlanganyela nesokubhala ngokuhlanganyela. Sebenzisa uhlelo lokufundisa imisindo ngonyaka:

• umfundisi akaqale ngokubuyekeza izinhlobo zemisindo efundwe ebangeni lesibili. • nakulo leli banga kusalindeke ukuba ekupheleni kwale themu umfundisi abe esefundise umsindo (owodwa) olunga-linye

kodwa lokho ekwenza ezingeni elithe thuthu. • umfundi ulalela imisindo emisha yongwaqa abahamba ngamunye: umsindo (owodwa) olunga-linye kanje: (mm, hh, njll –

izibonelo, ummese, ihhoko, njll), • uphimisa yonke imisindo yongwaqa nonkamisa, • ubona ongwaqa abahamba ngabanye kanye nonkamisa, • uhlanganisa onkamisa nongwaqa ukwakha izinhlamvu zamagama, • ubona imisindo efundiwe emagameni, • wakha amagama esebenzisa imisindo efundiwe, • ufunda amagama esebenzisa ulwazi analo lwemisindo efundiwe, • uhlukanisa amagama ngezinhlamvu kanje: (u-mme-se, i-hho-ko, njll), • ufunda ukupela amagama okungenani ayi-10, • ubhala imisho elula emifushane kanje: (UThoko usikwe ngummese, Ihhoko lezinkukhu liphephukile, njll).

Page 126: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

126

Imisebenzi yansuku zonke: Ukufunda ngokubambisana / ngokuhlanganyela ( amaqembu amabili ngesonto) ka-2 noma ka- 3 ngesonto Ukufunda ngokuhlanganyela Isifundo sithatha imizuzu eyi-15, kufundwa umbhalo owodwa ngesonto. Uthisha wenza isilinganiso ngokufunda nekilasi lonke. Isifundo ngasinye sizogxila kulokhu: emqondweni wokubhala, umumo wombhalo, imisindo, isakhiwo solimi, ukukhomba amagama, ukufunda ngokuqonda. Uthisha enze isilinganiso sokuhlukanisa amagama ngokwamalunga uma kufundwa. Uthisha enze isilinganiso sesu lokusebenzisa iminwe, umunwe owodwa umele isu elithile umfundi angalisebenzisa ukufunda igama angalazi.

• Usebenzisa imisho yezithombe ukubuka axoxe ngengqikithi izinto ezibonakalayo ukukhuluma ngesithombe, njengokuthi, iyini, ithathwephi, njll.,

• ufunda imibhalo egqamile njengezinkondlo, izincwadi zokufunda ezinkulu namaphosta. Ikilasi lonke lifunde isifundo esisodwa nothisha (ukufunda ngokuhlanganyela),

• ukwazi ukufunda incwadi esekilasini kunothisha (bededelana ngokufunda) bese eveza ingqikithi yendaba kanye nabalingiswa abasemqoka,

• ufunda imiyalelo ekilasini,

• ufunda izinkondlo ezahlukahlukene ngesihloko esithile futhi kuxoxwe ngomumo nangokuqonda,

• uphendula imibuzo esezingeni eliphezulu ngaphambi kokufunda, ngenkathi kufundwa nangemuva kokufunda isifundo esihlanganyelwe. Isib. ‘Ucabanga ukuthi kuzokwenzekani ngemuva kwalokhu?’ “Ukusho ngani lokho?”,

• uqaphela ukusetshenziswa kwamakhoma abonisa inkulumo ngqo kanje: “Musa ukukhala Sipho” ezindabeni ezibhaliwe.

• Ufunda imiyalelo ekilasini Ukufunda ngamaqembu/ngokubambisana : Uthisha usebenza ngamaqembu amabili ngosuku, isifundo sithatha imizuzu eyi-15 iqembu ngalinye. Iqembu ngalinye lisebenza nothisha kabili ngesonto. Uthisha usebenza ngeqembu elisezingeni elifanayo ngokwamakhono okufunda. Umbhalo ofundwayo ufanele ukuthi ukuhambelane namazinga okufunda kweqembu. Kufanele umfundi abone, futhi afunde amagama aphakathi kwangama- 90% - 95% ngokuyikho. Kuzosetshenziswa izincwadi ezisebangeni lelo:

• ufunda ethule futhi ufunda kuzwakele esezingeni lakhe (lokufunda ngokubambisana) esizwa uthisha (iqembu lonke lifunda indaba efanayo),

• usebenzisa ulwazi lwemisindo. Ukwehlukanisa amagama ngezigamu uma efunda (ethule noma efunda kuzwakale),

Page 127: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

127

• usebenzisa amakhono okuzilungisa uma efunda Isib. Ufunda ephindelela, aphumule, abukeze igama ngaphambi kokuliphimisa,

• usebenzisa amakhono okuzihlola uma efunda amagama noma efunda isifundo sokufunda ngokuqondisisa,

• uqonda ukusetshenziswa kwezimpawu zokukhuluma (ongqi, uphawu lokubuza, isibabazi nabacaphuni) uma efunda ngokuzwakala.

Ukufunda ngababili/ngokuzimela Khetha imibhalo umfundi ayaziyo noma esezingeni lokufundwa ngokuzimela(imibhalo ibe lula kunaleyo ezifundwa esifundeni sokuhlanganyela lapho umfundi asezingeni lokufunda amagama angaphezulu kwangama- 95% ngokuyikho) • ufunda ngokuzimela, isib. Incwadi enezithombe. • udlala imidlalo yokufunda, amaphazili ,ukugcizelela ukufunda namakhono magama.

Ukuhlola Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Imisindo (ngomlomo/ nangokwenza/ ngokubhala):

• wakha amagama ngemisindo efundiwe,

• usebenzisa amagama anemisindo efundiwe ukwakha imisho,

• wakha amagama ngokufakela ongwaqa abashiwo ukuze igama libenomqondo.

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Imisindo (ngomlomo, ngokwenza nangokubhala):

• ubona ukuhlobana phakathi kokuphimisa izinhlamvu, namagama ezinhlamvu ezihamba ngalunye,

• uqaphela ongwaqa abahamba ngababili nabahamba ngabathathu ekuqaleni/ maphakathi negama. Iziphakamiso zokuhlola okungemiselwe migomo: Ithaski 1 Ukufunda (ngomlomo/ngokwenza):

• ufunda imibhalo egqanyisiwe njengezinkondlo, izincwadi zokufunda ezinkulu, amaphosta. Ikilasi lonke lifunda isifundo esisodwa nothisha (ukufunda ngokuhlanganyela),

• ufunda imiyalelo yasekilasi.

Ukufunda ngamaqembu:

• ukwazi ukufunda kuzwakale encwadini esezingeni lakhe eqenjini elisizwa nguthisha njengalapho iqembu lonke lifunda indaba efanayo,

• usebenzisa ulwazi lwemisindo, uhlukanisa amagama ngezigamu uma efunda (ethule noma efunda kuzwakala),

Page 128: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

128

• uqonda ukusetshenziswa kwezimpawu zokukhuluma (ongqi, uphawu lokubuza, isibabazi, abacaphuni) uma efunda kuzwakala,

• Usebenzisa amakhono okuzibheka uma efunda amagama noma efunda isifundo sokufunda ngokuqondisisa.

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski Ukufunda (ngomlomo/ ngokwenza/ngokubhala) Ukufunda ngokuhlanganyela:

• usebenzisa izinto ezibonakalayo ukukhuluma ngesithombe, njengokuthi, iyini, ithathwephi, njll., • ukwazi ukufunda incwadi esekilasini kunothisha (bededelana ngokufunda) bese eveza ingqikithi yendaba kanye nabalingiswa

abasemqoka. • Ukwazi ukuphendula imibuzo esezingeni aliphakeme ngesikhathi kufundwa kanye noma sekuqediwe. Isib. “ Ucabanga ukuthi

sekuzokwenzekani? Kungani ucabanga kanjalo. • Ukwazi ukuphendula imibuzo esezingeni eliphakeme ngesikhathi kufundwa kanye noma sekuqediwe. Isib. Úcabanga ukuthi

sekuzokwenzekani. Kungani ucabanga kanjalo.

Ukufunda ngamaqembu/nangokubambisana:

• ukwazi ukufunda kuzwakale encwadini esezingeni lakhe eqenjini esizwa nguthisha njengalapho iqembu lonke lifunda indaba efanayo,

• usebenzisa ulwazi lwemisindo, ukuhlukanisa amagama ngezigamu uma efunda (ethule noma efunda kuzwakale).

Page 129: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

129

ITHEMU 1

UKUBHALA

ISIKHATHI ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: ihora nemizuzu engama-45 ngesonto Isikhathi ngobuphezulu ngokwemukelekile amahora ama-2 ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO

Ukubhala ngesandla: Isifundo esenziwa kathathu ngesonto, isifundo ngasinye sithatha imizuzu eyi -15. Kubukezwa ukwakhiwa kwezinhlamvu ezincane nezinkulu (ofeleba), nezikhala ezilingene phakathi kwezinhlamvu egameni nasemishweni. Abafundi babukela amagama nemisho ebhodini nasemashadini amancane abhaliwe Abafundi bazosebenzisa okubhaliwe ngokwehlukanisa kuze kuphele ithemu yesibili. Isifundo sokufunda ukuloba sizogxila ekufundeni ukubhala izinhlamvu ezihamba ngalunye, nezinhlamvu ezihlangene (ukubhala ngokuhlanganisa). Isikole/ Isifunda masakhe inqubomgomo yokuloba (ngokuhlanganisa noma ngokwehlukanisa)

• ubhala zonke izinhlamvu ezincane nezinkulu ngombhalo wokuhlanganisa futhi uqala ngokuhlanganisa izinhlamvu ukwakha amagama (ukubhala ngokuhlanganisa),

• ukwazi ukusebenzisa izinto zokubhala ngesandla ngokuyikho, isib. Ipensela, irabha nerula, • ubhala amagama amafishane ngokuhlanganisa,

• ushiya izikhala ngokuyikho emigqeni,

• ukwazi ukubhala umusho ngokucacile nangokuyikho asebenzise umbhalo wokwehlukanisa nowokuhlanganisa. Ukubhala ngamaqembu / ngokubambisana nangokuzimela: Isifundo sekilasi lonke/amaqembu amancane kathathu ngesonto, isifundo ngasinye sithathe imizuzu engama- 20 (ukubhala kususelwa esifundweni sokufunda ngokuhlanganyela. Kulesi sifundo fundisa ubonise ukusetshenziswa kwezimpawu zokubhala, ukupela amagama nolimi (inkathi, nobuningi). Sebenzisa amagama okuqala omusho ukusiza abafundi ukubhala imisho yabo. Uthisha uqalisa ukufundisa abafundi ngokuzakhela isichaza mazwi:

Page 130: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

130

• udweba izithombe abhale nemisho ukukhombisa ukuqonda indaba, • ukwazi ukubhala imiyalelo, isib. Abhalele umngani, • uveza, imibono, amagama kanye nemisho uma kubhalwa indaba yekilasi (ukubhala ngokuhlanganyela).,

• usebenzisa isithombe ukukhetha isihloko salokho azobhala ngakho, • uxoxisana nabangane uma ezohlela ukwenza Ithaski ebhalwayo, • ubuza imibuzo ukulungiselela lokho azokubhala, • ukwazi ukubhala okungenani isigatshana esisodwa (esinemisho eyi-8) isib. Izindaba zakhe, indaba echaza isigameko esithize, • usebenzisa imisindo ayaziyo kanye nemithetho yesipelingi ukubhala amagama, • ukwazi ukubhala amagama aze enze umusho esebenzisa ofeleba, ongqi, izimpawu zokubuza, okhefana kanye

nomacaphuna, • ubhala imifanekiso yemisho (imisho eyi-6) ngesihloko ukusiza ukubhala incwadi ezosetshenziswa njengencwadi yekilasi,

• ukwazi ukusebenzisa inkathi yamanje, edlule kanye nezayo ngokuyikho, • ukwazi ukusebenzisa izivumelwano zenhloko nezesenzo, isib. Mina ngifuna… Yena ufuna…, • ukwazi ukwakha inqolobane yakhe yamagama kanye nesichazamazwi esebenzisa izinhlamvu zokuqala zamagama, isibonelo:

ami, bonke, cela, njll.

UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe mgomo: Ithaski 1 Ukubhala ngesandla: • ukwazi ukusebenzisa izinto zokubhala ngesandla ngokuyikho, isib. Ipensela, irabha nerula, • ushiya izikhala ezifanele emagameni (abhale emgqeni ngokufanele). Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Ukubhala ngesandla: • ubhala zonke izinhlamvu ezincane nezinkulu ngombhalo wokuhlanganisa futhi uqalisa ukuhlanganisa izinhlamvu ukwakha

amagama (ukubhala ngokuhlanganisa),

• Ubhala amagama amafishane ngokuhlanganisa,

• Ukwazi ukubhala umusho ngokucacile ngokuyikho asebenzise umbhalo wokwehlukanisa nowokuhlanganisa.

Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe mgomo:Ithaski 1 Ukubhala:

• udweba izithombe abhale nemisho ukukhombisa ukuyiqonda indaba, • ukwazi ukubhala imiyalelo, isib. Ebhalela umngani, • uveza, imibono, asho amagama kanye nemisho uma kubhalwa indaba yekilasi (ukubhala ngokuhlanganyela),

• ukwazi ukusebenzisa izivumelwano zenhloko nezesenzo, isib. Mina ngifuna… Yena ufuna…, • ukwazi ukwakha inqolobane yakhe yamagama kanye nesichazamazwi esisemthethweni,

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski1

Page 131: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

131

Ukubhala

• ukwazi ukubhala okungenani isigatshana esisodwa (esinemisho eyi-8) isib. izindaba zakhe, indaba echaza isigameko esithize, • ukwazi ukubhala amagama akhe umusho esebenzisa ofeleba, ongqi, izimpawu zokubuza, okhefana kanye nomacaphuna, • usebenzisa imisindo ayaziyo kanye nemithetho yesipelingi ukubhala amagama, • ukwazi ukusebenzisa inkathi yamanje, edlule kanye nezayo ngokuyikho.

Page 132: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

132

ITHEMU 2

UKULALELA NOKUKHULUMA (NGOMLOMO)

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: Imizuzu engama-45 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: Ihora ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO: Imisebenzi yansuku zonke /yamasonto onke esuselwa olimini nakwezinye izifundo: • ulalela enanele umsakazo kumbe okokuxhumana nabasendlini kanye nokunye, • ukhuluma ngezehlakalo zempilo yakhe Isib. wethula izindaba ethule imizwa yakhe nemibono ngayo, • ulalela izindaba, izinkondlo namaculo bese ethula imizwa yakhe ngendaba, ngenkondlo kumbe ngeculo, abeke izizathu, • uqagela ukuthi kuzokwenzakalani endabeni Isib. Ubheka isihloko nengaphandle lencwadi,

• uthungatha isisusa endabeni esebenzisa amagama afanelekayo njengathi: ngoba, ngenxa, • usebenzisa ulimi ukuthungatha ulwazi, isib. Ukuveza izindlela ezihlukile zokuthile‘Ngicabanga ukuthi bekunga…’, ‘uma

kunjalo…kusho ukuthi…’, • ubuza imibuzo ukuze acaciseleke, ahlele abuye athole ulwazi emsebenzinii awenzayo, • usebenzisa ulimi ukucwaninga aqhathanise ulwazi Isib. Okwenziwa ingane uma idla (ngenjwayelo), • uqonda aphinde asebenzise kahle ulimi alufunde ezindaweni ezahlukene (Amakhono okuphila,, • uphakamisa izisombululo zezinkinga ikakhulu ezamagama athintana neMathematics. Akugxilwe emisebenzini yokulalela nokukhuluma kabili ngesonto: Amasonto 1 - 3

• ulalela imiyalelo ejulile nelandelanayo (emihlanu okungenani) bese enanela ngokufanele, • ukwazi ukwethula inkulumo, isib. ‘Ukuchaza futhi aqhathanise izinto (esebenzisa ulimi olufanele). Amasontos 4 – 6

• ulalela izindaba uma zifundwa nguthisha noma emsakazweni, noma zingaba zinde uba nalo ugqozi ngazo, • ukwazi ukuxoxa indaba emfushane enesigameko esilula kanye nabalingiswa .

Amasonto 7 - 10

Page 133: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

133

• uzimbandakanya neqembu kanye nekilasi kuxoxwe, ethule izihloko abeke nemibono, • ukhuluma ngesehlakalo esivele ezindabeni, ethule imizwa yakhe nemibono ngaso, • uzilalela aphinde azakhe iziphicaphicwano kanye namahlaya.

UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe mgomo: Ithaski 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza):

• ulalela ananele umsakazo kumbe umshini wokwethula izimemezelo nabasendlini kanye nokunye, • ukhuluma ngesehlakalo esivele ezindabeni, ethule imizwa yakhe nemibono ngaso, • uzilalela aphinde azakhe iziphicaphicwano kanye namahlaya, • usebenzisa ulimi ukuthungatha ulwazi, isib. Ukuveza izindlela ezihlukile zokuthile‘Ngicabanga ukuthi bekunga…’, ‘uma

kunjalo…kusho ukuthi…’, • ubuza imibuzo ukuze acaciseleke, ahlele abuye athole ulwazi emsebenzini awenzayo, • ukwazi ukwethula inkulumo, isib. ‘Ukuchaza futhi aqhathanise izinto (esebenzisa ulimi olufanele), • uqonda aphinde asebenzise kahle ulimi alufunde ezindaweni ezahlukene (njengasemakhonweni okuziphilisa) • uphakamisa izisombululo zezinkinga ikakhulu ezamagama athintana nokuBala (numeracy).

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza):

• ulalela imiyalelo ejulile nelandelanayo (okungenani emihlanu) bese enanela ngokufanele, • ukwazi ukwethula inkulumo, isib. ‘Ukuchaza futhi aqhathanise izinto (esebenzisa ulimi olufanele).

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski2 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza):

• ulalela izindaba uma zifundwa nguthisha noma ezifundwa emsakazweni, noma zingaba zinde uba nalo ugqozi ngazo, • ukwazi ukuxoxa indaba emfushane enesigameko esilula kanye nabalingiswa abahlukile.

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 3 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza) • uzimbandakanya neqembu kanye nekilasi kuxoxwe, ethule izihloko abeke nemibono, • ulalela izindaba, izinkondlo namaculo bese ethula imizwa yakhe ngendaba, ngenkondlo kumbe ngeculo, abeke izizathu, • uqagela ukuthi kuzokwenzakalani endabeni Isib. Ubheka isihloko nengaphandle lencwadi,

• uthungatha isisusa endabeni esebenzisa amagama afanelekayo.

Page 134: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

134

ITHEMU 2

UKUFUNDA NEMISINDO

ISIKHATHI ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: amahora ama-4 nemizuzu engama-30 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: amahora ama-5 ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Imisebenzi yemisindo eyenziwa kathathu ngesonto, ithatha imizuzu eyi -15: Khuthaza abafundi ngemisebenzi yokwakha amagama... Sebenzisa ithuba ukubuza imisindo efundiwe kwezinye izifundo Isib. Esifundweni sokufunda ngokuhlanganyela nesokubhala ngokuhlanganyela. Qiniseka ukuthi abafundi bayawaqonda amagama abawaphimisayo, lokhu kubalulekile uma bezobhala isibizelo futhi noma bakha imisho. Sebenzisa uhlelo lonyaka lokufundisa imisindo .

• umfundisi akaqale ngokubuyekeza izinhlobo zemisindo efundwe ethemini lokuqala. • nakulo leli banga kusalindeke ukuba ekupheleni kwale themu umfundisi abe esefundise umsindo (owodwa) omalunga-mabili

kodwa lokho ekwenza ezingeni elithe thuthu. • umfundi ulalela imisindo emisha yongwaqa abahamba ngababili: umsindo (owodwa) omalunga-mabili kanje: (xh, ch, gq, njll –

izibonelo, ixhegu, isichazamazwi, isigqi, njll), • uphimisa yonke imisindo yongwaqa nonkamisa, • ubona ongwaqa abahamba ngababili kanye nonkamisa, • uhlanganisa onkamisa nongwaqa ukwakha izinhlamvu zamagama, • ubona imisindo efundiwe emagameni, • wakha amagama esebenzisa imisindo efundiwe, • ufunda amagama esebenzisa ulwazi analo lwemisindo efundiwe, • uhlukanisa amagama ngezinhlamvu kanje: (i-xhe-gu, i-si-cha-za-ma-zwi, i-si-gqi, njll), • ufunda ukupela amagama okungenani ayi-10, • ubhala imisho elula emifushane kanje: (Umkhulu akafuni ukubizwa ngexhegu, USenzo udabule isichazamazwi sikaThokozile,

njll). Imisebenzi yansuku zonke: Ukufunda ngokubambisana ( amaqembu amabili ngesonto) Ukufunda ngokuhlanganyela (ka-2 noma ka -3 ngesonto)

Page 135: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

135

Ukufunda ngokuhlanganyela Isifundo sithatha imizuzu eyi-15 ukufunda umbhalo owodwa ngesonto. Uthisha wenza isilinganiso ngokufunda nekilasi lonke. Isifundo ngasinye sizogxila kulokhu: emqondweni wokubhala, umumo wombhalo, imisindo, isakhiwo solimi, ukukhomba amagama nokufunda ngokuqonda. Uthisha enze isilinganiso sokuhlukanisa amagama ngokwamalunga uma kufundwa. Uthisha enze isilinganiso sokufunda ngezinhlobonhlobo zemibhalo

• usebenzisa izinto ezibonakalayo ukufunda umbhalo osagrafu, isib. Ibalazwe nomdwebo,

• ukwazi ukufunda incwadi esekilasini kunothisha (bededelana ngokufunda) bese echaza izigameko kanye nembangela yezehlakalo, • ukwazi ukusebenzisa ulwazi lombhalo, isib. Uzungeza isikole esebenzisa ulwazi olusebalazweni, • ukwazi ukuthola nokusebenzisa imithombo yolwazi, isib. Umphakathi nezincwadi, • ukwazi ukusebenzisa okuqukethwe, uhla lokungaphakathi, kanye nezinombolo zamakhasi ukuthola ulwazi, • ukwazi ukusebenzisa amagama abalulekile kanye nezihloko ukuthola ulwazi ezincwadini ezingezona ezobuciko, • uphendula imibuzo esezingeni eliphezulu ebhekiswe kokufundiwe, • usebenzisa izinto ezibonakalayo ukuqonda inhloso yesikhangisi nabantu esiqondiswe kubo.

Ukufunda ngamaqembu/nangokubambisana Uthisha usebenza ngamaqembu amabili ngosuku, isifundo sithatha imizuzu eyi-15 iqembu ngalinye. Iqembu ngalinye lisebenza nothisha kabili ngeviki. Uthisha usebenza ngeqembu elisezingeni elifanayo ngokwamakhono okufunda. Umbhalo ofundwayo kufanele uhambelane namazinga okufunda kweqembu. Kufanele umfundi abone futhi afunde amagama aphakathi kwangama- 90% - 95% ngokuyikho. Kuzosetshenziswa izincwadi ezisebangeni lelo. Fundisa abafundi ukuzibheka uma befunda baqaphele amagama nokufunda ngokuqonda. Yenza isibonelo ukuthi kufundwa kanjani bese usisebenzisa esifundweni sokufunda ngokubambisana (ngamaqembu.):

• ukwazi ukufunda encwadini kuzwakale ngokwezinga lakhe uma esizwa nguthisha, iqembu lonke lifunda indaba efanayo futhi esezingeni elifanele,

• usebenzisa amasu okuqonda njengokuqagela uma efunda imibhalo angakaze ayibone, • ufunda ngokusheshisa kakhudlwana nangokugeleza,

• usebenzisa izindlela eziningi zokuzenzela, nokuzibheka nokuzilungisela amaphutha uma efunda njengokuphinda, ukuqhubeka nokufunda ukuthatha ikhefu ukuzilolongela ukuphimisa igama ngaphambi kokuba alisho.,

• usebenzisa izithombe nemifanekiso ukuqondisisa isiqephu asifundayo. Ukufunda ngababili/ngokuzimela Imisebenzi yansuku zonke emayelana nesifundo sokufunda, ithathe imizuzu engama-20. Amanye amaqembu afunda ngokubambisana esizwa uthisha.

• ukwazi ukufundela omunye umfundi kuzwakale, • ufunda umbhalo wakhe, nemibhalo yontanga bakhe, • ufunda ngokuzimela izincwadi ezifundwe esifundweni sokufunda ngokuhlanganyela, izindaba ezilula neminye imibhalo (esezingeni

lomfundi).

Page 136: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

136

Ukuhlola Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe mgomo: Ithaski 1 Imisindo (ngomlomo/ nangokwenza/ ngokubhala):

• wakha amagama asebenzise imisindo efundiwe.

Ukuhlola Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Imisindo (ngomlomo/ nangokwenza/ ngokubhala):

• ukubona ukuthi onkamisa abalandelani egameni Isib. u-ayisi, umu-Afrika, i-ayini, njll.,

• ukuhlukanisa amagama ngokwamalunga isib. u-ku-dla. Ukuhlola Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 2 Imisindo (ngomlomo/ nangokwenza/ ngokubhala):

• ukubona ukuthi onkamisa abalandelani egameni Isib. Umuntu, umu-Afrka, i-ayini, njll.,

• wakha amagama ngokusebenzisa imisindo efundiwe (uzakhela awakhe amagama, ufakela umsindo eshiyiwe egameni, uqondanisa igama nesithombe, nesibizelo, njll.).

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 3 Imisindo (ngomlomo/ nangokwenza/ ngokubhala):

• wakha amagama ngemisindo ayifundile (uzakhela awakhe amagama, ufakela umsindo oshiyiwe egameni, uqondanisa igama nesithombe, nesibizelo njll.),

• wakha imisho asebenzise amagama anemisindo efundiwe,

• udweba izithombe ezihambelana namagama (amagama anemisindo efundiwe),

• uqonda ukuthi amagama apelwa ngokufana kodwa anezincazelo ezehlukile Isib. Umfundisi- oshumayela esontweni, Umfundisi- ofundisayo.

Ukuhlola Isiphakamiso sokuhlola okungamiselwe migomo :Ithaski 1 Ukufunda (NGOMLOMO/ nangokwenza/ ngokubhala):

Page 137: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

137

Ukufunda ngokuhlanganyela:

• uphendula imibuzo esezingeni eliphezulu ebhekiswe kokufundiwe. Ukufunda ngamaqembu: • usebenzisa izindlela eziningi ezenzakalayo, nokuzibheka nokuzilungisela amaphutha uma efunda njengokuphinda, ukuqhubeka

nokufunda ukuthatha ikhefu ukuzilolongela ukuphimisa igama ngaphambi kokuba alikhiphele ngaphandle.,

• usebenzisa amasu okuqonda njengokuqagela uma efunda imibhalo angakaze ayibone, • usebenzisa amasu okuzibheka uma efunda, amagama nokufunda ngokuqonda. Ukufunda ngababili/ nokuzimela:

• ukwazi ukufundela omunye umfundi kuzwakale, • ufunda umbhalo wakhe nemibhalo yabalingani nontanga bakhe, • ufunda ngokuzimela izincwadi ezifundwe esifundeni sokufunda ngokuhlanganyela, izindaba ezilula neminye imibhalo (esezingeni

lomfundi).

Ukuhlola Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski1 Ukubhala (ngomlomo/ nangokwenza/ ngokubhala): Ukufunda ngokuhlanganyela:

• usebenzisa izinto ezibonakalayo ukuqonda inhloso yesikhangisi nabantu esiqondiswe kubo,

• ukwazi ukufunda incwadi esekilasini kunothisha (bededelana ngokufunda) bese echaza izigameko kanye nembangela yezehlakalo. Ukufunda ngamaqembu: • ukwazi ukufunda encwadini kuzwakale ngokwezinga lakhe noma ethule, uma esizwa nguthisha, iqembu lonke lifunda indaba efanayo

futhi esezingeni elifanele., • usebenzisa amasu okuqonda (njengokuqagela uma efunda, ukuhlukanisa amagama ngokwamalunga) imibhalo angakaze ayibone, • ufunda ngokusheshisa kakhudlwana nangokugeleza. Ukuhlola okumiselwe imigomo:Ithaski2 Ukufunda (ngomlomo/ nangokwenza/ ngokubhala): Ukufunda ngokuhlanganyela : • ukwazi ukufunda incwadi esekilasini kunothisha (bededelana ngokufunda) bese echaza izigameko kanye nembangela yezehlakalo, • uphendula imibuzo esezingeni eliphezulu ebhekiswe kokufundiwe.

Ukufunda ngababili/ nokuzimela:

• ufunda ngokuzimela izincwadi ezifundwe esifundeni sokufunda ngokuhlanganyela, izindaba ezilula neminye imibhalo (esezingeni

Page 138: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

138

lomfundi).

Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 3 Ukufunda (ngomlomo/ nangokwenza/ ngokubhala): Ukubhala ngokuhlanganyela :

• ukwazi ukusebenzisa ulwazi lombhalo, isib. Uzungeza isikole esebenzisa ulwazi olusebalazweni, • ukwazi ukuthola nokusebenzisa imithombo yolwazi, isib. Umphakathi nezincwadi, • ukwazi ukusebenzisa okuqukethwe, uhla lokungaphakathi, kanye nezinombolo zamakhasi ukuthola ulwazi, • ukwazi ukusebenzisa amagama abalulekile kanye nezihloko ukuthola ulwazi ezincwadini ezingezona ezobuciko. Ukufunda ngamaqembu:

• ukwazi ukufunda encwadini kuzwakale ngokwezinga lakhe uma esizwa nguthisha, iqembu lonke lifunda indaba efanayo futhi esezingeni elifanele,

• usebenzisa amasu okuqonda njengokuqagela uma efunda imibhalo angakaze ayibone. • usebenzisa izithombe nemifanekiso ukuqondisisa isiqephu asifundayo.

Page 139: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

139

ITHEMU 2

UKUBHALA

ISIKHATHI ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: ihora nemizuzu engama-45 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: amahora ama-2 ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO

Ukubhala ngesandla: Isifundo esenziwa kathathu ngesonto, isifundo ngasinye sithatha imizuzu eyi -15. Abafundi baqalisa ukubhala ngokuhlanganisa (basuka ekubhaleni ngokuhlukanisa sebeya ekubhaleni ngokuhlanganisa ekupheleni kwale themu). Izifundo zokufundisa ukubhala zizogxila ekulolongeni izinhlamvu ezihamba ngazinye, osonhlamvukazi (amachashaza okuhlanganisa uhlamvu ayadingeka ekubhaleni ngokuhlanganisa). Abafundi kufanele bakwazi ukubukela umbhalo wokuhlukanisa bawubhale ngombhalo wokuhlanganisa Isib. umbhalo wokwehlukanisa osencwadini awuguqule ube ukubhala ngokuhlanganisa.

• ukwazi ukusebenzisa amathuluzi okubhala ngesandla ngokuyikho, isib. Ipensela, irabha, njll., • ubukela amagama nemisho ngendlela efanele ngokuhlanganisa,

• wakha izinhlamvu ezincane nezinkulu ngendlela efanele ngokuhlanganisa,

• wakha izinhlamvu ngendlela efanele, ubukela ngokuyikho izinhlobonhlobo zemibhalo Isib. ebhodini, amakhadi emisebenzi njll. Ubhala ngokusheshisa kakhudlwana uma

ebhala ngokuhlanganisa,

• ubhala ngokuhlanganisa kukho konke okubhalwayo Isib. usuku, igama lakhe, neminye imibhalo yakhe.

Ukubhala ngamaqembu nangokuzimela: Isifundo sekilasi behlukene/amaqembu amancane kathathu ngesonto, isifundo ngasinye sithathe imizuzu engama- 20 (ukubhala

Page 140: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

140

kususelwa esifundweni sokufunda ngokuhlanganyela. Kulesi sifundo fundisa ukhombise ukusetshenziswa kwezimpawu zokubhala, ukupela amagama, ulimi (inkathi, nobuningi). Sebenzisa amagama okuqala omusho ukusiza abafundi ukubhala imisho yabo. Uthisha uqalisa ukufundisa abafundi ngokuzakhela isichazamazwi.

• uzimbandakanya engxoxweni eyenzelwa ukuthola isihloko sokuzobhalwa ngakho, • ukwazi ukubhala okungenani izigatshana ezimbili (imisho eyi-10 naphezulu), ngezehlakalo zempilo yakhe • ubhala indaba yakhe noma indaba ejwayelekile, okungenani imisho eyishumi,

• ugcina (isonto elilodwa) incwadi lapho abhala khona izehlakalo ezibalulekile ngempilo yakhe Isib. Isimo sezulu, nolwazi oluthile (ama-dayari),

• uhlaziya izincwadi ezilula (akubhale),

• ubhala futhi enze nemifanekiso ezosiza ekwakheni indaba yekilasi (incwadi izosetshenziswa ibe ngenye yezincwadi ezisetshenziselwa ukufunda).,

• usebenzisa ulimi ngokuyikho ukuze abanye abafundi bakwazi ukufunda ngokuqonda akubhalile,

• usebenzisa izimpawu zokukhuluma ngokuyikho: osonhlamvukazi, ukhefane, uphawu lokubuza nomacaphuna,

• ukwazi ukubona aphinde asebenzise amabizo, izichasiso, izenzo kanye nezilandiso, • ukwazi ukusebenzisa ulwazi lwemisindo nemithetho yokupela ukubhala amagama angakaze awabhale, • ukwazi ukusebenzisa izinkathi ezilukhuni, eyamanje neyedlule, isib. Ufunda incwadi: “Bebebuka umabonakude izolo ntambama”, • ukwazi ukufunda aphinde ahlele okubhalwe nguye alungise ubhalomagama, izimpawu zokubhala, njll., • ukwazi ukufundela untanga kumbe iqembu okubhalwe nguye, • ukwazi ukwakha ingqolobane yakhe yamagama amasha esebenzisa uhlamvu lokuqala nolwesibili lwegama, isib. Thela, tomula, njll.

UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Ukubhala ngesandla: • ukwazi ukusebenzisa izinto zokubhala ngesandla ngokuyikho, isib. Ipensela, irabha,njll. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Ukubhala ngesandla:

• wakha izinhlamvu ezincane nezinkulu ngendlela efanele esebenzisa umbhalo wokuhlanganisa, • ukopisha amagama nemisho ngendlela efanele asebenzisa umbhalo wokuhlanganisa. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 2 Ukubhala ngesandla:

Page 141: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

141

• wakha izinhlamvu ezincane nezinkulu ngendlela efanele esebenzisa umbhalo wokuhlanganisa, • ubhala ngokuhlanganisa kukho konke okubhalwayo Isib. Usuku, igama lakhe, neminye imibhalo yakhe. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 3 Ukubhala ngesandla • wakha izinhlamvu ngendlela efanele emibhalweni yakhe yonke,

• Ubukela amagama kahle esusela emthonjeni eyahlukene Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo :Ithaski 1 Ukubhala:

• ukwazi ukusebenzisa izinkathi ezilukhuni, eyamanje neyedlule, isib. Ufunda incwadi. Bebebuka umabonakude izolo ntambama, • ukwazi ukufundela untanga kumbe iqembu okubhalwe nguye, • ukwazi ukwakha inqolobane yakhe yamagama amasha esebenzisa uhlamvu lokuqala nolwesibili lwegama, isib. Thela, tomula, njll. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Ukubhala:

• uhlaziya izincwadi ezilula (akubhale),

• ukwazi ukubhala okungenani izigatshana ezimbili (imisho eyi-10 nangaphezulu), ngezehlakalo zempilo yakhe, • usebenzisa ulimi ngokuyikho ukuze abanye bakwazi ukufunda ngokuqonda akubhalile,

• ukwazi ukusebenzisa ulwazi lwemisindo nemithetho yokupela ukubhala amagama angakaze awabhale, • usebenzisa izimpawu zokukhuluma ngokuyikho: Osonhlamvukazi, ukhefane, uphawu lokubuza

nomacaphuna. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 2 Ukubhala:

• ugcina (isonto elilodwa) incwadi lapho abhala khona izehlakalo ezibalulekile ngempilo yakhe Isib. Isimo sezulu, nolwazi oluthile (ama-dayari),

• ukwazi ukubona aphinde asebenzise amabizo, izichasiso, izenzo kanye nezilandiso. Ukuhlola okumiselwe: Ithaski 3 Ukubhala:

• uzimbandakanya engxoxweni eyenzelwa ukuthola isihloko sokuzobhalwa ngakho, • ubhala eyakhe indaba noma indaba ejwayelekile, okungenani imisho eyishumi.,

• ukwazi ukufunda aphinde ahlele okubhalwe nguye alungise ubhalomagama, izimpawu zokubhala, njll.

Page 142: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

142

Page 143: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

143

ITHEMU 3

UKULALELA NOKUKHULUMA (NGOMLOMO):

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: Imizuzu engama-45 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: Ihora ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO: Imisebenzi yansukuzonke /yamasonto onke esuselwa olimini nakwezinye izifundo:

• ukwazi ukwethula inkulumo, isib. Uxoxa ngezindaba kumbe ngezinto ahlangabezana nazo elandelisa izehlakalo ngokufanele, • usebenzisa amagama amnandi achazayo uma ekhuluma, • uyaziphakamisa izisombululo zenkinga ikakhulu uma ibhekene neMathematics.

Akugxilwe emisebenzini yokulalela nokukhuluma kabili ngesonto: Amasonto 1 - 3

• uxoxisa nabantu ngenhloso ethile Isib. Ukubuza abantu ngemisebezi abayenzayo, • ulalela indaba bese ethola isisusa sezehlakalo zendaba.

Amasontos 4 – 6

• uzibandakanya engxoxweni, aphakamise imibono ewusizo kwabanye, • ukwazi ukulandelanisa izehlakalo ngokulandelana kwazo.

Amasonto 7 - 10

• ulalela ukujula kwezindaba bese ephendula imibuzo evulekile, • uxoxa indaba enesiqalo, umzimba neziphetho.

Page 144: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

144

UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo:Ithaski 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza):

• usebenzisa amagama amnandi achazayo uma ekhuluma. • uyaziphakamisa izisombululo zenkinga ikakhulu uma ibhekene neMathematics.

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithask 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza):

• uxoxisana nabantu ngenhloso ethile Isib. Ukubuza abantu ngemisebezi abayenzayo, • ulalela indaba bese ethola imbangela yezehlakalo zendaba.

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 2 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomoI/ nangokwenza):

• uzimbandakanya engxoxweni, aphakamise imibono ewusizo kwabanye. • ukwazi ukulandelanisa izehlakalo ngokulandelana kwazo.

Ukuhlola okumiselwe imigomo:Ithaskii 3 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza):

• ulalela ukujula kwezindaba bese ephendula imibuzo evulekile, • uxoxa indaba enesiqalo, umzimba neziphetho, • ukwazi ukwethula inkulumo, isib. Uxoxa ngezindaba kumbe ngezinto ahlangabezane nazo elandelisa izehlakalo ngokufanele.

Page 145: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

145

ITHEMU 3

UKUFUNDA NEMISINDO

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile amahora ama-4 nemizuzu engama-30 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: amahora ama-5 gesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO

Imisebenzi yemisindo imizuzu eyi-15 kathathu ngesonto Qhubeka usebenzise imisindo ehlelelwe le themu

• umfundisi akaqale ngokubuyekeza izinhlobo zemisindo efundwe ethemini lesibili. • nakulo leli banga kusalindeke ukuba ekupheleni kwale themu umfundisi abe esefundise umsindo (owodwa) omalunga-

mathathu- kodwa lokho ekwenza ezingeni elithe thuthu. • umfundi ulalela imisindo emisha yongwaqa abahamba ngamathathu: umsindo (owodwa) omalunga-mathathu kanje: (xhw,

qhw, njll. –izibonelo, isixhwala, isiqhwaga, njll), • uphimisa yonke imisindo yongwaqa nonkamisa, • ubona ongwaqa abahamba ngamathathu kanye nonkamisa, • uhlanganisa onkamisa nongwaqa ukwakha izinhlamvu zamagama, • ubona imisindo efundiwe emagameni, • wakha amagama esebenzisa imisindo efundiwe, • ufunda amagama esebenzisa ulwazi analo lwemisindo efundiwe, • uhlukanisa amagama ngezinhlamvu kanje: (i-si-xhwa-la, i-si-qhwa-ga, njll), • ufunda ukupela amagama okungenani ayi-15, • ubhala imisho elula emifushane kanje: (Ugogo useyisixhwala ngoba walimala eqolo, Isiqhwaga sithanda ukulwa, njll).

Imisebenzi yansuku zonke: Ukufunda ngokubambisana ( amaqembu amabili ngosuku) Ukufunda ngokuhlanganyela (ka-2 noma ka-3 ngesonto) Ukufunda ngokuhlanganyela

Isifundo sithatha imizuzu eyi-15 kufundwa umbhalo owodwa ngesonto, uthisha esebenzisa isifundo esisodwa/esifanayo ngesonto. Kwethulwa izinhlobonhlobo zemibhalo Isib. Imidlalo nezinye izinhlobo zezinkondlo:

Page 146: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

146

• ukwazi ukufunda (incwadi eseklasini, izinkondlo, izincwadi ezinkulu zezindaba, amaphosta, imibhalo yogesi ) kunothisha (bededelana ngokufunda) bese eveza ingqikithi yendaba nezehlakalo,

• usebenzisa amasu ukuhlanganisa nezithombe embhalweni ukuze awuqonde kangcono, • uhumusha izithombe ukuze akhe indaba ngazo, isib. ‘ufunda’ izithombe, • ufunda incwadi kanye nekilasi kunothisha, agagule ingqikithi nabalingiswa, • wethula imibono ngokufundiwe asho ukuthi indaba ithandeka ngasizathu sini, • uphendula imibuzo esezingeni eliphezulu emayelana nendaba ayifundile, isib.” Ingabe kufanele yini ugogo amtshele ukuthi……?”, • usebenzisa isichazamazwi ukuthola amagama amasha kanye nencazelo yawo,

• ufunda izinhlobonhlobo zezinkondlo ezihambisana nesihloko futhi axoxe ngalokhu (ukwakheka nencazelo, ukukhetha amagama).

Ukufunda ngamaqembu/nangokubambisana Uthisha usebenza ngamaqembu amabili ngosuku, isifundo sithatha imizuzu eyi-15 iqembu ngalinye. Iqembu ngalinye lisebenza nothisha kabili ngesonto:

• ukwazi ukufunda aphimise noma ethule, encwadini esezingeni lakhe esizwa yiqembu kunothisha, isib. iqembu lonke lifunda indaba efanayo (esezingeni elifanele iqembu lelo),

• ufunda izinhlobonhlobo zemibhalo isib. Umbhalo womdlalo,

• usebenzisa izindlela ezahlukene ukuzibheka nokuzilungisa amaphutha uma efunda njengokokuphinde afunde, ukuqhubeka nokufunda ukuthatha ikhefu, ukuzilolongela ukuphimisa igama ngaphambi kokuba alikhiphele ngaphandle,

• ufunda ngokushesha kakhudlwana nangokugelezayo, aphakamise aphinde ehlise izwi, aphimise kahle amagama awagcizelele ngemfanelo,

• usebenzisa imisindo ukukhulisa ikhono lokuqonda akufundayo, • ubheka, amagama nokufunda ngokuqonda uma efunda, Ukufunda ngababili/ngokuzimela Imisebenzi yansukuzonke yokufunda. isifundo ngasinye sithatha imizuzu engama -20 (amanye amaqembu afunda isifundo sokufunda ngamaqembu nothisha):

• ukwazi ukufunda okubhalwe nguye, nokubhalwe ngabanye abafundi befunda ngokuzimela, • ufunda ngokuzimela, • uzitholela ulwazi ngokuzimela noma ngababili, ezincwadini ezisezingeni lakhe.

UKUHLOLA

Page 147: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

147

Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski1 Imisindo (NGOMLOMO/ nangokwenza/ ngokubhala):

• usebenzisa ukuphimisa izinhlamvu namagama ezinhlamvu ukupela amagama,

• wakha amagama asebenzise imisindo efundiwe onyakeni.

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski1 Imisindo (ngomlomo nangokwenza):

• ukwazi ukubona futhi aphimise bonke ongwaqa abafundile,

• wakha amagama ngemisindo efundiwe,

• wakha nemisho ngemisindo efundiwe.

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 2 Imisindo (ngomlomo nangokwenza):

• ukwazi ukubona futhi aphimise bonke ongwaqa abafundile,

• wakha amagama ngemisindo efundiwe,

• wakha nemisho ngemisindo efundiwe,

• ufakela ongwaqa abashiyiwe emagameni. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 3 Imisindo (ngomlomo nangokwenza) • usebenzisa amagama apelwa ngokufana kodwa anezincazelo ezehlukile Isib. ithanga –umfino/isitho somzimba,

• wakha amagama ngemisindo efundiwe,

• wakha nemisho ngemisindo efundiwe. Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo :Ithaski1 Ukufunda: (ngomlomo/ nangokwenza): Ukufunda ngokuhlanganyela: • uphendula imibuzo esezingeni eliphezulu emayelana nendaba ayifundile, isib.” Ingabe kufanele yini ugogo amtshele ukuthi……?”, Ukufunda ngamaqembu nangokubambisana:

• ufunda izinhlobonhlobo zemibhalo isib. Umbhalo womdlalo,

Page 148: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

148

• uma efunda ubheka, amagama nokufunda ngokuqonda. Ukufunda ngababili/nangokuzimela:

• ufundela omunye umfundi ngokuzwakalayo, • ukwazi ukufunda okubhalwe nguye nokubhalwe ngabanye abafundi efunda ngokuzimela. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Ukufunda (ngomlomo/nangokwenza): Ukufunda ngokuhlanganyela:

• ukwazi ukufunda (incwadi eseklasini, izinkondlo, izincwadi ezinkulu zezindaba, amaphosta, imibhalo yogesi ) kunothisha (bededelana ngokufunda) bese eveza ingqikithi yendaba nezehlakalo,

• wethula imibono ngokufundiwe asho ukuthi indaba iyathandeka yini ngasizathu sini. Ukufunda ngamaqembu:

• ukwazi ukufunda aphimise noma ethule encwadini esezingeni lakhe esizwa yiqembu kunothisha, isib. iqembu lonke lifunda indaba efanayo (esezingeni elifanele iqembu lelo),

• usebenzisa imisindo ukukhulisa ikhono lokuqonda akufundayo. Ukuhlola okumiselwe imigomo:Ithaski2 Ukufunda (ngomlomo/nangokwenza): Ukufunda ngokuhlanganyela : • uhumusha imibhalo efana nezikhangisi, izithombe, ama-grafu kanye namashadi. Ukufunda ngokuzimela/nangababili: • ufunda ngokuzimela esifundweni sokufunda ngokuhlanganyela , izincwadi zezindaba. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 3 Ukufunda (ngokwenza): Ukufunda ngokuhlanganyela :

• ukwazi ukufunda (incwadi eseklasini, izinkondlo, izincwadi ezinkulu zezindaba, amaphosta, imibhalo yogesi ) kunothisha (bededelana ngokufunda) bese eveza ingqikithi yendaba nezehlakalo,

• ufunda izinhlobonhlobo zezinkondlo ezihambisana nesihloko futhi axoxe ngalokhu (ukwakheka nencazelo, ukhetha amagama).

Ukufunda ngamaqembu:

Page 149: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

149

• ukwazi ukufunda aphimise noma ethule encwadini esezingeni lakhe esizwa yiqembu kukhona nothisha, iqembu lonke lifunda indaba efanayo (esezingeni elifanele iqembu lelo),

• usebenzisa izindlela ezahlukene ukuzibheka nokuzilungisa amaphutha uma efunda njengokuthi aphinde afunde, ukuqhubeka nokufunda, ukuthatha ikhefu, ukuzilolonga ukuphimisa igama ngaphambi kokuba alikhiphele ngaphandle,

• ufunda ngokushesha kakhudlwana nangokugelezayo, aphakamise ehlise izwi, aphimise kahle amagama awagcizelele ngemfanelo.

ITHEMU 3

UKUBHALA

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: ihora nemizuzu engama-45 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: amahora ama-2 ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Ukubhala ngesandla: Isifundo esenziwa kathathu ngesonto, isifundo ngasinye sithatha imizuzu eyi-15 Abafundi baqalise ukubhala ngokuhlanganisa (basuka ekubhaleni ngokwehlukana sebeya ekubhaleni ngokuhlanganisa ekupheleni kwethemu yesibili). Izifundo zokufundisa ukuloba zizogxila ekulolongeni izinhlamvu ezihamba ngazinye, osonhlamvukazi (amachashaza okuhlanganisa uhlamvu ayadingeka ekubhaleni ngokuhlanganisa). Abafundi bafanele bakwazi ukubukela umbhalo wokuhlanganisa bawubhale ngombhalo wokuhlanganisa Isib. umbhalo wokwehlukanisa osencwadini awuguqule ube ukubhala ngokuhlanganisa:

• ubukela umbhalo osebhodini, ezincwadini zokufunda, emakhadini emisebenzi, ngokufanele, kunakwe ukwakheka kwezinhlamvu nezikhala emibhalweni ebhalwe ngokuhlanganisa,

• ubhala ngokushesha kakhudlwana.

Ukubhala ngamaqembu / ngokuhlanganyela kanye nangokuzimela: Isifundo sekilasi lonke/amaqembu amancane kathathu ngesonto, isifundo ngasinye sithathe imizuzu engama -20 (ukubhala

Page 150: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

150

kususelwa esifundweni sokufunda ngokuhlanganyela). Kulesi sifundo fundisa ubonise ukusetshenziswa kwezimpawu zokubhala, ukupela amagama, ulimi (inkathi, nobuningi): • ubhala umbhalo wakhe ngezindlela ezahlukile isib. Incwadi ebhekiswe ezihlotsheni, idayari,

• uqala ukuhlela umbhalo wakhe, Ubhala isiqeshana esinesihloko, Abukeze akubhalile ngokulungisa upelomagama, ukukhipha nokufaka amagama, izimpawu zenkulumo, abese ewushicilela umbhalo wakhe onezigatshana ezimbili (enemisho eyi -10 kuya phezulu),

• ubhala enze nemifanekiso ngesihloko ukusiza ekwakheni indaba yekilasi,

• usebenzisa izinhlobo ezahlukene zemisho uma ebhala ( Isi, izitatimende, imibuzo kanye nemisho ephoqayo),

• usebenzisa izimpawu zenkulumo: ofeleba/ osonhlamvukazi, ukhefana, uphawu lokubuza, umbabazi,

• usebenzisa amabizo, izabizwana, isichasiso, isilandiso, izenzo ngendlela efanele,

• uhlanganisa imisho emibili ibe umusho owodwa esebenzisa izihlanganiso ezinjengo:: ngoba, ukuze, futhi njll.,

• usebenzisa ulimi oluhle ukuze umbhalo ubemnandi,

• usebenzisa ulwazi lwemisindo nemithetho yokupela ukubhala amagama ungajwayelekile,

• ufunda umbhalo wakhe phambi kwabanye abafundi,

• ukwazi ukuzakhela inqolobane yakhe yamagama kanye nesichazamazwi sakhe esebenzisa uhlamvu lokuqala lwegama ukwakha uhla lwamagama, isib. duba, ehla.

UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe mgomo: Ithaski 1 Ukubhala ngasandla:

• ubukela umbhalo osebhodini , ezincwadini zokufunda, emakhadini emisebenzi ngokufanele. Kunakwe ukwakhekha kwezinhlamvu nezikhala emibhalweni ebhalwe ngokuhlanganisa

Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Ukubhala ngesandla: • ubukela umbhalo osebhodini , ezincwadini zokufunda, emakhadini emisebenzi ngokufanele, kunakwe ukwakhekha kwezinhlamvu

nezikhala emibhalweni ebhalwe ngokuhlanganisa. Ukuhlola okumiselwe imigomo : Ithaski 2

Page 151: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

151

Ukubhala ngesandla

• ubukela umbhalo osebhodini , ezincwadini zokufunda, emakhadini emisebenzi ngokufanele, kunakwe ukwakhekha kwezinhlamvu nezikhala emibhalweni ebhalwe ngokuhlanganisa.

Ukuhlola okumiselwe imigomo:Ithaski 3 Ukubhala ngesandla:

• Ubhala ngokushesha kakhudlwana

Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe mgomo: Ithaski 1 Ukubhala :

• ufunda umbhalo wakhe phambi kwabanye abafundi,

• ukwazi ukuzakhela inqolobane yakhe yamagama kanye nesichazamazwi sakhe esebenzisa uhlamvu lokuqala lwegama ukwakha uhla lwamagama, isib. duba, ehla.

Ukuhlola okumiselwe imigomo:Ithaski 1 Ukubhala :

• ubhala umbhalo wakhe ngezindlela ezahlukile isib. incwadi ebhekiswe ezihlotsheni, i-dayari,

• usebenzisa ulimi oluhle ukuze umbhalo ubemnandi,

• usebenzisa imisho ehlukahlukene Isib. Umusho ophoqayo, umusho owumbuzo . Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 2 Ukubhala :

• usebenzisa izimpawu zenkulumo: ofeleba/ osonhlamvukazi, ukhefana, uphawu lokubuza, isibabazi,

• uqala ukuhlela umbhalo wakhe, ubhala isiqeshana esinesihloko, abukeze akubhalile ngokulungisa ubhalomagama, ukukhipha nokufaka amagama, izimpawu zenkulumo, abese uyawushicilela umbhalo wakhe onezigatshana ezimbili (enemisho eyi-10 ukuya phezulu),

• usebenzisa ulwazi lwemisindo nemithetho yokupela ukubhala amagama angajwayelekile. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 3 Ukubhala:

Page 152: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

152

• usebenzisa amabizo, izabizwana, isichasiso, isilandiso, izenzo ngendlela efanele,

• uhlanganisa imisho emibili ibe umusho owodwa esebenzisa lezi zihlanganiso: ngoba, ukuze, futhi njll.

ITHEMU 4

UKULALELA NOKUKHULUMA (NGOMLOMO):

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: Imizuzu engama-45 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: Ihora ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO: Imisebenzi yansukuzonke /yamasontonke esuselwa olimini nakwezinye izifundo • usebenzisa amagama afana nalawa alandelayo: umenzi, umenziwa, umbuzo, umusho ophoqayo, amagama anomqondo ofanayo,

amagama aphikisayo, umbabazi uma kuxoxwa ngombhalo,

• uqonda futhi asebenzise ulimi ngokuyikho (ulimi olusetshenziswa kwezinye izifundo).

Akugxilwe emisebenzini yokulalela nokukhuluma kabili ngesonto

Page 153: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

153

Amasonto 1 - 5

• uzimbandakanya ezingxoxweni njengekhono lokuhlalisana nabantu, amukele futhi abonise inhlonipho ngendlela abantu abakhuluma ngayo,

• ulalela, athokozele futhi enanele ezithombeni kanye nasemidlalweni yamagama, iziphicaphicwano kanye namahlaya esebenzisa ulimi olunemifanekisomqondo, ngezwi elinongeke kahle kanye neliphakeme ngokwanele,

• ulalela ukujula kwezindaba bese ephendula imibuzo evulekile ngayo, • uxoxa indaba enesiqalo, umzimba kanye nesiphetho, esebenzisa ulimi olufanele.

Amasonto 6 - 10

• ulalela indaba athole imbangela nomphumela wezehlakalo,

• wakha umhlahlandlela ngokwethulwa kwenkulumo (besizwa uthisha) Isib. uchaza izigameko ezimehlele,

• uveza imizwa ngombhalo anike izizathu, Isib. “le ncwadi ayithandeki ngoba ayinazo izithombe”,

• uyazimbandakanya uma kuxoxwa ngesisombululo senkinga asebenzise amazinga aphakeme kucabanga, Isib. “uma ubaba engaphumeleli ukukulanda ntambama unga…………”.

UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo:Ithaski 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza):

• usebenzisa amagama afana nalawa alandelayo: umenzi, umenziwa, umbuzo, umusho ophoqayo, amagama anomqondo ofanayo, amagama aphikisayo, umbabazi uma kuxoxwa ngombhalo,

• uveza imizwa ngombhalo anike izizathu, Isib. “Le ncwadi ayithandeki ngoba ayinazo izithombe”,

• uyazimbandakanya uma kuxoxwa ngesisombululo senkinga asebenzise amazinga aphakeme kucabanga, Isib. “Uma ubaba angaphumeleli ukukulanda ntambama unga…………”.

Ukuhlola okumiselwe imigomo :Ithaski 1 Ukulalela nokukhuluma (ngomlomo/ nangokwenza):

• uxoxa indaba enesiqalo, umzimba kanye nesiphetho, esebenzisa ulimi olufanele, • Ulalela ukujula kwezindaba bese ephendula imibuzo evulekile ngayo isib. Ucabanga ukuthi kuyinto enhle yini ukuthi nifake inyumfomu

yesikole?”,

Page 154: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

154

• Usebenzisa ulimi oluhle, Isib. Uma esho amahlaya, imilolozelo,

• Ukwakha umhlahlandlela ngokwethulwa kwenkulumo (besizwa uthisha) Isib. Uchaza izigameko ezimehlele,

Page 155: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

155

ITHEMU 4

UKUFUNDA NEMISINDO

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: amahora ama-4 nemizuzu engama-30 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: amahora ama-5 ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Imisebenzi yemisindo imizuzu eyi -15 kathathu ngesonto Qhubeka usebenzise imisindo yamathemu edlule (Imisindo ejijile)

• umsindo (owodwa) omalunga-mane (ngqw, ngcw, - izibonelo, ingqwayingqwayi, ungcwelengcwele, njll). • umfundisi akaqale ngokubuyekeza izinhlobo zemisindo efundwe ethemini lesithathu. • nakulo leli banga kusalindeke ukuba ekupheleni kwale themu umfundisi abe esefundise umsindo (owodwa) omalunga-mane-

Amagama axube imisindo emibili noma ngaphezulu • kodwa lokho ekwenza ezingeni elithe thuthu. • umfundi ulalela imisindo emisha yongwaqa abahamba ngamane: umsindo (owodwa) omalunga-mane kanje: (ngqw, ngcw, -

izibonelo, ingqwayingqwayi, ungcwelengcwele, njll) • umfundi ulalela amagama axube imisindo emibili noma ngaphezulu kanje: (mv, mf, afr, njll – umfula, umvuzo,

i-Afrika, njll) • uphimisa yonke imisindo yongwaqa nonkamisa, • ubona ongwaqa abahamba ngamane kanye nonkamisa, • uhlanganisa onkamisa nongwaqa ukwakha izinhlamvu zamagama, • ubona imisindo efundiwe emagameni, • wakha amagama esebenzisa imisindo efundiwe, • ufunda amagama esebenzisa ulwazi analo lwemisindo efundiwe, • uhlukanisa amagama ngezinhlamvu kanje: (i-ngqwa-yi-ngqwa-yi, u-ngcwe-le-ngcwe-le, njll), • uhlukanisa amagama ngezinhlamvu kanje: (u-m-fu-la, i-m-vu-zo, i-A-f-ri-ka, njll) • ufunda ukupela amagama okungenani ayi-15, • ubhala imisho elula emifushane kanje: (AmaMbazo aMnyama ayizingqwayingqwayi emculweni kacothoza mfana, UMandla uzenza

ungcwelengcwele, njll).

Imisebenzi yansuku zonke: Ukufunda ngokubambisana ( amaqembu amabili ngesonto) Ukufunda ngokuhlanganyela (ka-2 noma ka- 3 ngesonto)

Page 156: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

156

Ukufunda ngokuhlanganyela Isifundo sithatha imizuzu eyi-15 kufundwa umbhalo owodwa ngesonto. Uthisha wenza isilinganiso ngokufunda nekilasi lonke. Yethula izinhlobonhlobo zemibhalo Isib. Imidlalo nezinye izinhlobo zezinkondlo, amaphephandaba, njll:

• ufunda imibhalo emikhulu njenge zindaba eziyiqiniso nezingelona iqiniso, amaphephandaba, ikhompyutha , kanye nekilasi kukhona nothisha (Isifundo sokufunda ngokuhlanganyela),

• ufunda incwadi kanye nekilasi kukhona nothisha, athole ukulandelana kwezehlakalo agagule isizinda, • ufunda incwadi esekilasini kukhona nothisha (bededelana ngokufunda) bese exoxa ngabalingiswa kanye nesakhiwo sendaba,

• usebenzisa izinto ezibonakalayo ukufunda umbhalo osagrafu kanye nokucwaninga umbhalo, izimiso zolimi, ukuziphatha kanye nokulinganisa, Isib. Isikhangisi sibhekiswe kubani,

• uphendula imibuzo esezingeni eliphakeme ngendaba ayifundile, • usebenzisa isichazamazwi ukuthola amagama amasha kanye nencazelo yawo.

Ukufunda ngamaqembu/nangokubambisana Uthisha usebenza ngamaqembu amabili ngosuku, isifundo sithatha imizuzu eyi-15 iqembu ngalinye. Iqembu ngalinye lisebenza nothisha kabili ngesonto:

• ukwazi ukufunda aphimise encwadini esezingeni lakhe esizwa yiqembu kunothisha,isib. iqembu lonke lifunda indaba efanayo futhi esezingeni elifanele,

• ufunda ngokugeleza, ngokushesha kanye nokuzethemba (uqaphela izimpawu zenkulumo uma efunda),

• usebenzisa ulwazi lwemisindo amakhono okuhlukanisa amagama ngamalunga namakhono okufunda ngokuqonda,

• uyaqaphela uma efunda amagama nokufunda indaba ngokuqonda,

• usebenzisa izindlela ezinhle zokuzilungisa amaphutha uma efunda, Isib. Ukudonsa umoya nokuphumula,

• udlala imidlalo yamagama ebhekiswe ekufundeni kanye nasekubeni nohla lwamagama amasha. Ukufunda ngababili/ngokuzimela Isifundo sokufunda nsukuzonke : Khetha imibhalo umfundi ayaziyo noma esezingeni lokufundwa ngokuzimela umfundi (imibhalo ibe lula kunalena efundwa esifundeni sokuhlanganyela lapho umfundi asezingeni lokufunda amagama angaphezulu kwama -95% ngokuyikho) • ufunda umbhalo wakhe nowabanye abafundi,

• ufundela omunye umfundi kuzwakale,

• ufunda ngokuzimela ezingeni eliphakeme lokubhaliwe okunhlobonhlobo Isib. Izincwadi ezinamasiko ahlukehlukene,

Page 157: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

157

UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaskii -1 Imisindo (ngomlomo/ nangokwenza/ ngokubhala):

• ubona futhi aphimise imisindo efundiwe,

• usebenzisa ukuphimisa izinhlamvu namagama ezinhlamvu ukupela amagama,

• wakha amagama asebenzise imisindo efundiwe onyakeni,

• uhlukanisa amagama ngokwamalunga. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Imisindo (ngomlomo/ nangokwenza):

• ubona imisindo yonke eseyifundiwe,

• ukwazi ukuqaphela umsindo( ngokulalela) emagameni,

• uqaphela amagama aphikisayo isib. mubi-muhle,

• wakha amagama ngemisindo efundiwe. Ukuhlola Iziphakamiso zokuhlola ezingamiselwe migomo : Ithaski 1 Ukufunda (ngomlomo/ nangokwenza/ ngokubhala): Ukufunda ngokuhlanganyela:

• ufunda imibhalo emikhulu njenge zindaba eziyiqiniso nezingelona iqiniso, amaphephandaba, amakhompyutha , kanye nekilasi kunothisha (Isifundo sokufunda ngokuhlanganyela).

Ukufunda ngamaqembu/nangokubambisana:

• udlala imidlalo yamagama ebhekiswe ekufundeni kanye nasekubeni nohla lwamagama amasha njengamaphazili Ukufunda ngokuzimela/ngababili:

• ufunda umbhalo wakhe nowabanye abafundi,

• ufundela omunye umfundi kuzwakale. Ukuhlola okumiselwe: imigomo: Ithaski 1 Ukufunda (ngomlomo/nangokwenza):

Ukufunda ngokuhlanganyela

• ufunda imibhalo emikhulu njengezindaba eziyiqiniso nezingelona iqiniso, amaphephandaba, amakhompyutha , kanye nekilasi kukhona

Page 158: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

158

nothisha (Isifundo sokufunda ngokuhlanganyela),

• ufunda incwadi kanye nekilasi kukhona nothisha, athole ukulandelana kwezehlakalo agagule isizinda, • ufunda incwadi esekilasini kukhona nothisha (bededelana ngokufunda) bese exoxa ngabalingiswa kanye nesakhiwo sendaba,

• usebenzisa izinto ezibonakalayo ukufunda umbhalo osagrafu kanye nokucwaninga izimiso zolimi, ukuziphatha kanye nokulinganisa, Isib. Isikhangisi sibhekiswe kubani,

• uphendula imibuzo esezingeni eliphakeme ngendaba ayifundile. Ukufunda ngamaqembu/nangokubambisana:

• ukwazi ukufunda aphimisele encwadini esezingeni lakhe esizwa yiqembu kukhona nothisha,isib. iqembu lonke lifunda indaba efanayo futhi esezingeni elifanele,

• ufunda ngokugeleza, ngokushesha kanye nokuzethemba (uqaphela izimpawu zenkulumo uma efunda),

• usebenzisa ulwazi lwemisindo namakhono okuhlukanisa amagama ngamalunga namakhono okufunda ngokuqonda,

• uma efunda uqaphela amagama nokufunda indaba ngokuqonda,

• usebenzisa izindlela ezinhle zokuzilungisa amaphutha uma efunda, Isib. Ukudonsa umoya, ukuphinda nokuzilungiselela ukuphimisela igama.

Ukufunda ngababili nangokuzimela:

• ufunda ngokuzimela ezingeni eliphakeme lokubhaliwe okunhlobonhlobo Isib. Izincwadi ezinamasiko ahlukehlukene.

Page 159: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

159

ITHEMU 4

UKUBHALA

ISIKHATH ESIPHAKANYISIWE Isikhathi esincane ngokwemukelekile: ihora nemizuzu engama-45 ngesonto Isikhathi esiphezulu ngokwemukelekile: amahora ama-2 ngesonto

OKUQUKETHWE/UMQONDO /AMAKHONO Ukubhala ngesandla: Isifundo esenziwa kathathu ngesonto, isifundo ngasinye sithatha imizuzu eyi -15 Isifundo. Abafundi kufanele bakwazi ukubukela umbhalo wokuhlukanisa bawubhale ngombhalo wokuhlanganisa Isib.umbhalo wokuhlukanisa osencwadini awuguqule ube ukubhala ngokuhlanganisa :

• ukopisha umbhalo osebhodini, ezincwadini zokufunda, amakhadi okusebenzela, Qaphela ukwakhiwa kahle kwezinhlamvu nokushiya izikhala ezifanele,

• ubhala ngokuhlanganisa yonke imibhalo,

• uqala ukusebenzisa ipeni,

• ubhala kahle kubonakale, kuhlanzeke, nangokuzethemba. Ukubhala ngamaqembu / ngokubambisana nangokuzimela: Isifundo sekilasi lonke/amaqembu amancane kathathu ngesonto, isifundo ngasinye sithathe imizuzu engama -20 (ukubhala kususelwa esifundweni sokufunda ngokuhlanganyela. Kulesi sifundo fundisa ubonise ukusetshenziswa kwezimpawu zokubhala, ukupela amagama, ulimi (inkathi, nobuningi). Nika abafundi isakhiwo (izinhlaka zemisho) sokubhala izinkulumo- mpendulwano: • uqala ukuhlela umbhalo wakhe, Ubhala isiqeshana esinesihloko, Abukeze akubhalile ngokulungisa ubhalomagama, ukukhipha nokufaka

amagama,

• ubhala umbhalo wakhe ngezindlela ezahlukile isib. Incwadi ebhekiswe ezihlotsheni, idayari,

• ulandelanisa izigameko/ulwazi akuhlele ngaphansi kwesihloko esifanele,

• usebenzisa izimpawu zenkulumo: Ofeleba/ osonhlamvukazi, ukhefana, uphawu lokubuza, isibabazi,

• uhlanganisa imisho emibili ibe umusho owodwa: ngoba, ukuze, futhi njll,

Page 160: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

160

• ukwazi ukuzakhela inqolobane yakhe yamagama kanye nesichazamazwi sakhe esebenzisa uhlamvu lokuqala lwegama ukwakha uhla lwamagama, isib. duba, ehla,

• ubhala umbhalo ongenazimiso isib. Uhla lwezinto esizisebenzisa uma sibhaka amakhekhe,

• usebenzisa isichazamazwi ukuthola amagama amasha nencazelo yawo

• uxoxa ngemibhalo yakhe neyabanye,

• ukwazi ukubhala ngempilo yakhe ngezindlela ezahlukene, Isib. Isiqeshana sephephandaba,

• uzakhela eyakhe incwadi.

UKUHLOLA Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Ukubhala ngesandla:

• ukopisha umbhalo osebhodini, ezincwadini zokufunda, amakhadi okusebenzela, Qaphela ukwakhiwa kahle kwezinhlamvu nokushiya izikhala ezifanele,

• uqala ukusebenzisa ipeni. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Ukubhala ngesandla:

• ubhala ngokuhlanganisa yonke imibhalo ,

• ubhala kahle kubonakale, kuhlanzeke, nangokuzethemba. Iziphakamiso zokuhlola okungamiselwe migomo: Ithaski 1 Ukubhala:

• uqala ukuzilungiselela ukubhala: wenza uhlaka, axoxisane nontanga ngokuzobhalwa,

• uhlanganisa imisho emibili ibe umusho owodwa ngokusebezisa lezi zihlanganiso: ngoba, ukuze, futhi njll.,

• uxoxa ngemibhalo yakhe neyabanye. Ukuhlola okumiselwe imigomo: Ithaski 1 Ukubhala:

Page 161: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

161

• ukwazi ukubhala ngempilo yakkhe ngezindlela ezahlukene, Isib. Isiqeshana sephephandaba,

• ubhala umbhalo wakhe ngezindlela ezahlukile isib. Incwadi ebhekiswe ezihlotsheni, idayari,

• uqala ukuhlela umbhalo wakhe, ubhala isiqeshana esinesihloko, abukeze akubhalile ngokulungisa ubhalomagama, ukukhipha nokufaka amagama, izimpawu zenkulumo, abese eshicilela umbhalo wakhe onezigatshana ezimbili (enemisho eyi-12 kuya phezulu) ,

• usebenzisa ulwazi lwemisindo nemithetho yokupela amagama,

• usebenzisa izimpawu zenkulumo: osonhlamvukazi, ongqi, umbuzi, umbabazi,

• ulandelanisa izigameko/ulwazi akuhlele ngaphansi kwesihloko esifanele.

Page 162: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

162

IZINSIZA KUFUNDA ZONYAKA EZIPHAKANYISWAYO

UKULALELA NOKUKHULUMA

• Izithombe namaphosta

• Izinsiza ezihambisana nesihloko

• Izithombe zezindaba (ezilandelanisa izigameko)

• Ama-CD noma izindaba ezikuma-theyiphi

• Izincwadi zezindaba

• Izingubo zokugqoka ezigqamisa okuthile ngazigqokile

UKUFUNDA NEMISINDO

• Izithombe namaphosta

• Amashadi emisindo

• Izincwadi ezisezingeni elifanele

• Izincwadi ezinkulu ezithengiwe nezenziwe uthisha kanye nabafundi

• Imibhalo egqanyisiwe ukuze ibonakale kubo bonke abafundi(isifundo sokufunda ngokuhlanganyela)

• Izincwadi zezindaba

• Amalebula ezinto ezitholakala ekilasini

• Inkomba esetshenziswa uthisha ukukhombisa isifundo sokuhlanganyeala

• Amaphazili amagama nezithombe

• Amaphephandaba

• Amashadi anezihlokwana

UKUBHALA NOKUBHALA NGESANDLA

• Izikhali zokubhala: Amapeni omsizi, amapeni emibala, amakhrayoni, amaphepha angenamigqa (A3, A4, A5) irabha, incwadi

Page 163: ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO … · ISITATIMENDE SENQUBOMGOMO YOHLELO LWEZIFUNDO NOKUHLOLA LUKAZWELONKE AMABANGA R-3 ISIZULU ULIMI LWASEKHAYA UHLAKA LOKUGCINA. 2 INGXENYE

163

yokubhalela

• Amakhadi amancanyana okubhala imisho

• Ama-koki peni amakhulu

• Inqolobane yamagama azakhele yona

• Isichazamazwi esisezingeni elifanele