İshaq Cəfərzadə. Qobustan. Qayaüstü rəsmlər. Bakı.1999

1<fAB|,DODE ooRoUD' DASTANININ13oo iLLiYr 0ZFe Dovlor KOMiSSiyAsr

'KI'IABi'DOOA OOROLJD' K TABXANASI

tocl/wclaEHll^n xoMr.t@ur no npoBEllHr.{of$o4EIliEIO lOShnE IACTAflA 'KtltA6tl AEAE topf/E

6X6N'1OTEXA'KI,1TA5'I,/IUIE rcPrytr

@BUSTANQAYAUSTU RESMLOR

'GOIEUSTANI ll c) B )r C'rf A E{Jlt&TIR0Gll-\YIPtbis ]lta.ictKA.Jllh]l'tblt0tfl3ot6PA)fleu|tdlil

"KiTABI-DEDO QORQUD" DASTANININ

13OO iLLiYiHAQQINDAAZORBAYCAN RESPUBLIKASI PREZIDENTININ FORMANI

Azarbaycan xalqrmn miihiim tarix \,€ madaniyyat qaynaqlanndan biri olan "Kitabi-Dada Qorqud" dastanmln yaranmasrndan 1300 ilkeair. Oduz tilrklarinin tarixini aks eidiran "Kitabi-Dada Qorqud" yilksak bagari ideallar ta€nntimQilsii kimi diinya xalqlannrn ma'navisan€tlar xazinasina daxil olmusdur.

"Kiiabi-Dada Qorqud" dasianmn dnnya madanilyati va adabillat tarixinda xilsusi Ver tutdudunu, onun yubileyinin Azarbaycan xalqrnrn,

billun tilrk xalqlannrn qadim ',€ zangin madanigyatinin tablidina xidmai edan beynalxalq ahamiyyatli hadisa oldugunu nazara alaraq

Azarbaycan xalqmm bu m6hta$am epik as?rinin 1300 illik yubileginin layiqinca haarlanma$ w keqirilmasi maqsadi il" qarara alram:1. "Kitabi Dada Qorqud" dasiamnrn 1300 illik yubileyi ijz? Dijvlat Komissiyasr yarad srn.

2. Azarbaycan Respublikasmn Xarici islar Nazirliyi yamnda YUNESXO iiaa A?arbavcan R€spublikasnrn Milli Xomissiyasrna tapgrnlsm

ki, "Kiiabi-Dada Qorqud" dastamnrn 1300 illik yubileyinin beynalxalq savilyada qeyd olunmasnr iamin eimak maqsadi ila BMT-ninYUNESKO iaghlahna miiEfiq qaydada miiraciat eisin.

3. "Kitabi Dada Qorqud" dasianrmn 1300 illik yubileyi iizra Diivlat Komissiyasna muvafiq gtat vahidlari ayrmaqla iiq na{ardan ibarati99i qrup yaradrlsrn.

4. Azarbaycan Respublikasrnm Nazirlar Kabineti bu Farmanm icrasr ila ba6l masalalari hall etsin.

Heydar OliyevAzarbaycan Respublikasrnrn Prezidenti

Bakr gahari, 20 aprel 1997-ci il

YKA3IIPE3I4AEHTA A3EPEAIIAXAHCKOIZ PECIIYBJII4KI4

o 1300-JIETr.rn,4ACTAHA"KI{TAEI,I-AEAE IOPlYg"

npourro 1300 ner co a!, co3aoHrn aocroro "Karo6r-.0eae loprya,, nennourerocnacror*xoe o:ep6oiigxo**- "oooo".

.i^oo, a"a" ,.e; ;;e;;;,;;J";;;":._^ J;_:::Jil.;T"jJ^l."ilJ.il'ffiH:laopoAoB Mrpo (oK BocneRo€qfi sbrcoKre cenoBeeecRhe lAeonH.ye,r6rso' oco6oe Mecro aoaoHo .K,re6h AeAe foprya" a naopuu M,poso, xyn6ryp_u ! n,reporyp'r, ero o6,ner, c,yxoulrinponoroHAe ape8Hei ! 6ororot kynLrypu Bcex ropkckrrx HopoAos, qBnqlourf;c, BoxHhrMloooiHoii noa.orosk, ,

"po""o";,, ilOO-**- .o-* n,,"., too''"u" Me'qvHoPoaHoro 3HoqeHh', B uen'x

Koro npof3BeAeHf, o3ep6onAxoHckoro Hopoao,L Co:aot locyropcrgefnyro Komlccro no npoBeaeHrlo t30O_renero o6rneq aocroxo "Kqro6r,Aeae toprya".

^""i.[':J:::, !:.TfiTI:lJ:ff#, A3ep6o'axoBcKo' p.."y6","; ";

-,oHEcKo.-np, M,HqcepoBe L,HocrpoHH6! aen

"' :.':t " '-*;;;;;;;".;;:,'-' ffi'fr;"":il:i:il:&;"!i;* "*"" r3oo'^erBero o6'ne' aoc'o"o 'K',r"6"'a''

J b rocyaopose,Hoii npoBeaeHro 1300-nerHerc ro6r,rer aocroro ,Kno6r.qeae toprya, coeAora po6ovyo rpynny ecocaose rpex eenose( c Bu4eneHqeM coorsercrByloulrx uroredx ealHrq.4 Ko6aretv Mar,cpoe A3ep6o;axoHcroii Pecny6rrxr peuaru sonpoc6r, cs'3oHH6re c rcionNeHreM eroro yko3o.

leriqap A,urealIpe3rrAeHr A3ep6aiiAxaHc(or)i pecny6,,txKr.r

r. Baxy.2{, J"t)cn' t997 r

OXl]CUYA

Qobustan - xalqlmrzrn da$ yaddasl ecdadlanmztn tabietinqoynunda yaratdrqlan Xatira kitabr, sonrakr nasillore iin-vanlanm$ Sorgu kitabl... Bu kitabm her sehifasi - har bir suxur,

har bir qaya dalda obadile$mek arzusunu gergekloldilmek

isfeyenlarin heyatmdan mei$etinden, iginden, pe$asindan, dilekve diiqiincolarindon s6hbet aqan dastan boylandr. Mahz bu

maziyyalino gijro de elinizdaki bu kitabl "Kitabi-D€de Qoqudkitabxanasi'na daxil etmek qaraflna geldik.

Qobustan tesvirlari, bu da5h-qayah qdlliiytin abFhavasl da

ist€r-islomez xalqlmtzln mtjhto$em abidesi-"Kitabi-Dodo Qor-qud" dastanrnl yada saltr. Sanki bu rasmler kitabm tebietinqoynunda yarad m$ 6n siizii, miiqeddimasidir.

Da$la$mq, dastanla$m4 tarix niimunalari an gdrkomli tarixqialimlerin, salnamegilarin, sayyahlann yazb-yaratdlqlan aser-

lardan daha mdteb€r, har ciir qerczdan uzaq obyektiv manbalor-

dir. Or ada xalqr za xas olan en yiikek insani keyfiyyetlar-qogaqlq, sevgi, medlik motivlei qrrmrzr xatlo kegir. Onlanvareqleyen her bir azerbaycanll dz xalqrnm $acorosi ila taruS

olub bele bir xalqa mansub olmasmdan bdyiik qiiruq ve iftixarhissi keQirir.

Golin tjziimtizti tanlyaq !

K liTATErTl0

HacKiuu,Hr,rc t8oopaxcrrrq B llcu{cpax fi IIoA orKpl,ITLIM

lrc6oM uMeorcrr B pa3JlrtlrrLtx yronKax 3iJMrloro rttapa Cpcan

rIlr\ Iacra rLHr,r. v oopaxcHr,trt f,,6yiraHil rdrrxv rH)t ocod(Mccro, KaK no 6orarcrsy lulrcptrarar 'raK u llo

^rI

t{ rcll bHocrr{

oxRlrrbraacMoro rlM'' ucropulrecKol'o neplro4a. Ileplsru t'tc

clc/loBarcJrcNr fo6ycrarrcxrx ncrporrx(bou tBJlterct AxaOap34le I4cKax MaMc)t P:a or"rr'r. flcpeu:gartuc u npeDlsepl{n

I 3()0-JrerHero lo6r{,rca AeIe foplyaa d)yHAnMcHrart'HoiiKIIru Axaq)ap3aAe 14,M, o fo6ycraHe Becl'r'{a culllBo'lurlHo.

l4cropfiq fo6ycraHa - lro rcrop t l0-r lr'rca'rc.rc il(rr KaMcHHol'o BcKa Ao cpe[HeBeKoRBq, Aper]Huc pl'IcyHKn fo6ycrarra Bocxsu{irl1)r cBoeii nponoptltoHarLHocrl,rc,rpcKpacHLIM rcnoJIHeHueM H pa3H(}()6p2r3ueM TeMartlKt.Ii)6ycraH - 3ro Kpaii BoJrrrre6Hbtx ratfur. 14 Kax^oro x3 Hac

\ti,x, r xlrrlicouiltb 3llcct, ,'nHH Ka\,,ii-ro acn(kl

^rr()r'(n paHHoro Mxpa fo6ycraHa. Tl(. 3llaNieH rLIii

llc(!ro/loBarerL Typ Xeiicpaa"! npae:xa"r a fo6ycranf crtrlair,Ho anr o3HaKoMIeHtrI c pncyllKaM JIo,loK Tlrla'''litl.pxc". Bl,Ulor6reHHLrx t{3 [epeRa u nJlereHHblx 113

fo6ycraH oAuH fi3 ApeBHeii[IHx otlaroB BblcoKopa3Bllroii

ry.Ju,r'ypr,r. He Bcc raiiHbl fo6ycraHa cero)lHt pacKpbr'rH fo-6ycraH - 3ro BBe)leHne,IIpcATcrIa Hauleii lrcropn]t u Kynbrypr'I.

To,'rr,Ko 3aecr, B snoxy. Koraa ncpBo6r,ITHr'lil 'IcroBeK qyBcrao

8an Bcrc i{epy cBocB 6e33aluxrHocru nepea nuqoM cxJl npupo

,.tLr, Nlofrfi So3HHKHyTL Te pocrKa. KoTopl'le no3aHee pa3Bn-

rncr, H c$opMrrpoBarl{ ualll ayxoBl{I'rii MHp, Mr{p

y,lxBurcxbHbrx cKan !l HacKanLHblx 3o6paxeHui:i, Mllp

apxeororHx x 3TrrorpaQnd, ocraroutfific, x ce.o)lHt He [oKOHUa-

Ciurro c,rono lo6ycrall accoutlupyerct c ApcBHeitlllnMtl

HacKajrbHr,lMt fi 3o6paxcHutl"tt l' apxeorrorfi tlecKnMu naMrr-HUKaM . Cle.naBlUltl\{rl II3BeCTHLIM He TOJILKO CpC[n

cnequar croa, Ho cpe^t scex Tex! KoMy aopofa Hntxa

xcTopxr. EcrecrBeHHLtc neutepLl lo6ycraHa co3[aJlruaeanhHl,re ycrroBr{t ffrt co3aaH t lleroii ranepc}'I HacKarrLHblx

3o6paxeH ii. fo6ycraH - 3ro uerl''ii 3aKoruouarrHl'Iii Mxp.

\\

a /'-'1. a

| -*oEI ia! _

1'.'c1.'rr ^'ir

" . s) -!- \11O'

_41:: \.{r-Z ' i. c,-^, )

/' ' cinraqarul/ tti \cli {tt \ll , t*u,p0,,1 ^i:;, . A,H ry,i,tt uu,, ? .-.lliL',,,i(( ^1,,"",*,2-;7:^

lJ_Je8,i1 ''*;;;tt,.-..,..i'u

\, r;,",'',.'.#'t\ rt :^':\=,r

q\\\

-?J-r;iNr'tA't'-'i'-(i9l\\ ( \o i"?:

D))J Ol:.'4// /')"-'i.i

\o]t

:!t

+trllltr

lllr1,,

o ll?:i1""^1,--*

\". l,:::#:J;l'rso6paxerui'

Qobustrn Bityuk Qrfqaz drll silsil€sinh c€nub-tarq qufia'

mcaEmda, CeynnkcAmaz eryrnin hdvzasindo. Pirsrattayrn va Sturqryrtqayrn orr,r v. rtaEr,rxarlar arasnda tapeli dallrq salFdir.

Qol-u{1nrn reolorr lor rul.,:Ui'srn,lx r,:, eribJfll. . .r \. Orupostpliolsen EOkiiutiil€ri itti k clnriylir. Alliivi va delliivi gijkiintiileri.

erkan Kaspinin dijviinnn brekqilari va D,rk yrrusu gitkiintiilari geni!

iDki$ri etn]i$ir. Odar.rrrnnrya lez maruz qahr va ona gdl3 da

Qobustanrn ar.rzisi kifay6t qad6r darin yarE,]nlrrlx (qobularla)

pare.rlanmrldrr. QobustaDrn rdr dr "Qobulu olkasi denr.kdir.

Qobustanrn qrfr nliilayiln. yayl isa qox isti v. quru subrropikdir.

Y4r$ qox nadirhallarday jrr. Yalril nn bijyiik hissasi yazrnawelirava payrzrn sonun,r t.srdiif cdir. Qrr rsrscn yrnvardr va ltvralrylannda ya-ir. Qarlar lez.riyir. an soyuq nylar - yanv va fevral. aD

isri ,rylarlar - iyul va rvqustdu..

QobustlDll] Eaylan (Ceyrankeqnaz- Sumqayrl va Pirsa!t) Bdyiik

Qafqaz t)tjlg€sinin rtnoster yrlrntrlr.rndan \,8 yayd:r sryu xeyliazulanycraltr sulurdan qidatanrrlar. Ceyanke{maz Fyr yayda quruyur. Bu

Enyn suyu ilin isri yNnsrrda ior olur.

Qobusran ar.rzisindo buhqlar azdrr.Buliqlrfln suy bir az tordrrvaorada qr$ otlaqlarrndu qr$laya lrr.rklrrlarxr ifnali suya olan t.labatla-rr)r catinliklr t.miD edir.

OOBUSTAN VO

C',1 r OAYAUSTII HOS(1I :Ni

QobusrMrr bitki iiniiyti sahft v6 yarm$hra xarakterlidir. Bitkidrtiiyii qrsaniiddalli otlardan. qoxillik toraD kolhnndln va yov$undrn

iblrotdir. Or.sls etib:rrila okryabrrDyabr aylannda va yazrn aw3llarin.ra,nur rtrel )rirll-'l J,,r rur

'-, ink tJf enir. i.rinrn du'nr.'r rra

onlar bir neee gijn aizird. tdn,rmile quruylr. Yr nrz Soran bitkileri va

yovsan qabr. Anrq lyunun awa]ilrda Qobustlnd4 onun !.rylantun:rqa

!r axiulanndr kadorli nanzara yaranr. QrzmrE va yanmr,s nassivda za-

harli ilanlar, kart€nk€l.lor. rrsbrEalar, bdvlar, aqrcblar qalrlar. bzi sa'

halarda xEc.rqanndlarda rasr gelinir.

Pryrzm ilk y:rllqiafl ila Qobustan tedricl€ cana galir. $orrn birkil€ri

va yov$an. el€ca da Driixtalil bitkil€r giiyarir ve qrsa vaxt €rzirda

bozumrul-sanmi e01. vadi. da! va tipo ymracl$r ya$rla biiriinijr.

AErc kol mrDralil6r yarlrnlard:r. da! yrlrnlannda v. qayalanr ar.r

larlnda bitir. Yabanl qrz giil. xrldn rlb.th qang€lliklari. iberiya doqquz-

doDl.trr. karkrs (da! €acr). ardrc. cr annud koihql.urna rasr solinir.Yrbanr ancir. nrr v. iiziim kol1ao da vardtr.

Gdsrorjlan nbvl.rin. o ctirnledan qedin diivrlardan qalrna Ddvlorin

olmasr gijstarir ki. on min illar bundan avvol Qobrsrrnrn qlini ditha

i uii.s,,r--,.:*.**-0trlra Ko6L,cratra oc,r,rierorD rr onLsouxr x tr ynytnrc rr.'lplnu lltrcrtrryr.6omr,'Kn All rcp6.C(P.

nrnrli. atamosfer y:ilnnrho kifxy3t qadar idi. gur sulu eaylff va

Qobustanm heyvan al.mi son v.rxtlar sijratla azalmr$n l9-cuasrin 80-ci illarinda Bakl-Tbilisi danir yolunLrn qokilnosir. qadar.

h.tla bir qedar son.aldr burada bijyijk ceyran va da! kecisi siiriila

YaSaYrdr.

Bura yerli ayanld.rn sevin i ov yeri idi. Adr Eekilan darnir yohrnrn

rakiiisi va yerli ahalinin mailatinda odlu silahlafln yay masr ila ceyr,l]r

va v3hii keli stiriilari siirarb azalmaEa batladr. irdi az miqdarda ceyran-

lann va b6zi ba$qa heyvanlarrn ve qugafln qorunnasr meqsadila Az.rbayc.n hdkumatinin qaran ila onhnn ovlanNrsr qidaErn edil i$dn.

Qobustanda iiilkii, caDavar, Eaqqal, dovFn, veh$i piiik va qa-

nadl ardan daE farasi, goyarcin. sagsagan va s. da vardrr.

Uzaq keqmi$€ Qobustanm flora ve faunasr rnijqayisaolurunaz

der€cada zangin olmusdur. Onun landiaftr uylun iqlin i va bol yem

manbli savanna gdriini\h idi. Burada varhi ijkiiz. keEi, maral. v€h$i

at, qulan, cnynr siirtilari vaJdr. Tez-tez Sir, canavllr, domz va b. hey-

vanlara rast galinirdi.

Bu a$rin hasr olunduEu qaya tasvirlari Boyiikda!, Kiqikda!, Cin-gndaE va Yazr|bpa daElan htjdudlannda askara gxafllmrsdrr. Bu daE

lar ryn-ayn yiiksakliklarla yerli ahali i9arisin& "pil pila"r adlandrnanpalqtq vutkar anmn ahatasindadn. Bu vulkanlar an qadim dovrlardanb6ri vaxtatn faaliyyat giistarcrck, milyon ronl.rl! palsrq lohm€si va

har dafa havaya sovrulan da$, qaya parEalarnnn saqdrEr qr-i cmlardanalovlanan milyard kub metr yanar qaz piisiinnij$iir.

Q€fildan yaranan alov, quhqbatrrcr uEultu, Gnna$ itrElln ijnan bu-

1ud insanlarda qorxu va dahFt amala g€tirirdi. Ke9m4& yedi ahal;

ijqnn miialn1talr bu .abiar hadis3leri h3min rayonda bir sra siiayi$ ob-yektlerinin yaranmasma sabab olm $dur. Onla n bozilari ortt asriar da

islam dinina uyEunlatdtnlll1Edr.Adr gakilan daEln Xazar danizinin yaxmldnda, Qobustanm ca-

nub |arq hissasinda. Qoblsmn va Sanqagal &miryol stansiyalarndan

8

t3xnlin.n 5 v. I 0 knr. qorbda yerla,sirlor: 20 I 50 sllllik qokiinti.i rorpaq

altrMa olan 10-15 ln. qalmtrEmda slx Abieron suxuru monFli xrrda

brlrqquhErndan ibrlat ahang layr Bityiikdat vo Kieikdai yaylasrnm

sathini ajniir va onun iifijqi vaziyyatini yaxsr saxlayrr. Ona gitra da adr

gakil€n drElun ziNalari Bijynkdasda 2 kvadrat kilometr, Kitikdas va

Cingirdalda 14 hektar dijzon sahalartun ibaratdir. Axr ncrsr asasan

dalm canub hissasinin €hara edan dar zolaqdrr va ah6ng layr burada

xeyli d.r€ca& nazikdir.

Osrlar keqdikca yer|lir tokdnlanD. kiilak va atmosfer gijkiinttjlarinintasiri ila ahang datr laylannn qraqlarndan hiss€lar qoparaq yrmaclara

djyirlanmisdir. Xazerc taref yijnalmit dallarda xiisusila byiik daEn-

rnalarbaq vermisdir. Bityijkd:r;tn vo Kieikda$rn yrmaclaflnda b3zi hal-

larda rchang iileiilii da$lar saFl€nmiSdir.

YarmFahra kijlayinnr faaliyyaii naticasinda anlela gal6n relyefxiisusiyy€rli fonnalar maraqhdr - hamir v6 dijz s6rhli, gdbalakabanzar

forrni r, iqibo$, bazi hallarda ig.risindan desikli. acaib Fbakalinarilar. sathi tan Sakilli daglar. Qayalarn va da$arn sathlari yaj ,boz, b3zi hallarda qrnnzmtrl-san v€ qrmrzlmt rcngli bi'yiik tibya la,k€lari ila iirriilrnnqdur.

Har t3r€f&n ba,s venni$ daE ma naticasinds Dijyiikdat va Kigikda$

daE yaylasnm kanadaflndan darinliyi l0-15 r1-a garan yarEanlar ama-

la galmildir. Bununla da bu daElarrn zirvalari qovna ovEuluq iiqijn t€-

bii talalara eevrilmidir. Qadim ovqular heyvanlafl KanzadaE v6Kiqikda! iaraf&n azmailli yamacla canub terafdan Bitytikd!$m zirv€sinaqovurdular. Zirv6nin ya\nlrEnda dff ketid vasitasila ovEular hey-

vanlafl yaylaya isiiqamallandirirdiler. Qorxaq heyvanlan odla vo qri-qfir ila qovmaqda davam edarak, ovqularonlm yarganlardan ugururna

1 HX,S.p*1,*" u H.O.6yp{aK A6paNoDtr. PncyHK Ha cKMAx rorc-Boc-rccno'D Ko6L'maHa. t438. BcecoErHorc reolpa(brEcKoro oturecrBa , 19.13, r.80,tr6rr.5.ctp.511 5l2iM.n.6omicou.yx pa6oqcrp.46tr52

2 Busiirduru prlall] suxdrllrnrn almN dem.kd;.

tullan aEa rnacbur edirdilor. Yaylnyl qovulrnuls heyvnnlan ehtimal ki.datla. kdr.kla, oxla va niz€ ila iildiiriir, balalarn isa diri gotiiriirdiil6r.

M€hz burada d.rElxrrn fanlastik dagrlna layonunda qaya &nizizohErndr, n.hang daq q: aqlafl arasnda qadnn mad€niyyarin .nnraraql nbidal.. kompleksi - qaya tasvirl€ri saxl,nmr;drr.

Qobustanda qaya rasvirlari 1919 cu ilda CingirdrErn arayinda vo

S.]nqxfrl damiryol sransiyasr yaxmhErnda YazrlriaFda. bir il sonra

It.krdaD 50-60 km. canub-q6rbda, Qobrstan stansiyatun yrxrn|ExrdrBoyijkdaA va Kigikda$ daglan rayonunda a,skar olunmutdur.

Qobrstxnrn qaya tasvirlerinin sistenli oyranilmasi 1947-ci ikbnb|rsl.lnnntdrr. On ninlarlo qryr pdrElsr va drt n.z.rden keEirjhri$dir.onltinn raxnininT50 jnda, aksariyyati $iby€ qatrnu altrnda tusan,hey,vrD koDtur v. siluet rasmlari, nrixralif i$ar3lar vo yazrlff tiza gtxltnlrnrt(lr. llityiik miqdardr piyal. fomalr galalln olxn dxtiar v. iki t.rrfi,lc,sikli da"\lnr qeydo al,DNridrr. Bu rannlsL. e,rl laL va detikler bsit(lx,\. nr(lir hxllrrdd metal alallada hakk olunmuEdur. tsazi hallarda

risnl.rin kooturlin nitqralarla p Dktir iou fonnisndi yerina yetiril,i'iylir.l)r\urd ta stirtiilnrcsi nsrh ila yerina yeridlnii raslnlardavar-(1,. Arkfll.nlnr$ rasm. jtar3 va tamqalarrn niqdar 5000-dar arrqdrr.

Y xrrd. gdstarilmit daSlafln 135 ekspozisiya l€ikil edan 120-si bu

it\(lr vcrihnitdir. Onlardr 1500 d.D arrrq Fsnrl.r va rosnloLi olan goxlu,l:rtlr n lbrolu dx verilmitdir.

I ikrpozisiyalarrn ll3r biri renrarikasrnrn n1tixtalifliyi. siijedarin orijir)iLllLgr vn riioyyan inc.s.nat Inaziyyoti ila farqlaDir. Seqilruii kom,

r)lcksliriD kinn.yi ila oxucu Baiyilkdag- Kiqikd:rt, Cingirda! va Yazrl!r,r|i lrii,lr(ll r bu d.rxiliida bu giiniimiize q.dar g.libg.umrt rasml.riDl)iilii,r rinlrril. va te atik tasvirlarla. habela onlaln mannlafl. yerina

\(ririlntsi sincnri. heyvan va adam fiquLlaflnrn qurulma ijslubu ila,k(rripozisiyl halli va oyna rexnik.tsr ilc r.rnr$ 01.r bilar.

\ldilDrjt rl]srnlarda koniur xathrinin eni 10 50 n1n, &rinl;yi I 30

,,,r rrindr d.yitir. qitinlikla gbdrnan xstl€ri olan rasmlar do vaftlrr.rsrlJ kledikce o|lar ledrican ovrllnutdur. Rasnlarin siluerla.i 2 l0

Innl. darinliyind3 hakk edilnitdir. Taxminan 20 30 mm. d..nrlikdo

hakk edilmig bir nov derirr relyefa oxt.[ siluet t€svirlar da vardr.

Qobustamn qaya Fsrnlad mdvzu c.hordan niixroliidjr. O,rhon ieo

risintu hartun mrural hiyiiklijkde kiii va qadn cinsli adarnlffn, vahti

ajkiiz. daE keqisi. maral. !ir. habela ceyran, v.h$i at, it. canavar, donuz

va namalurn nijv manFli heyvrnlafln bijyiikniqdarda tasvirlari vardrr.

Rasmlarin birinda bn neqa adam Eiyinlarinda pardi !a yaxud qryrEr

xarrhdan atyr apanr - kollekdv anayin niimunasi. Atlr ve piyada ov

sahn.lariDin t.svidari vo dityiii siijetl.ri qeyda allnnnidrr-

Dallarn birinde birin prosesi hakk edilnirdir (birinei snnbul git

riiniir. dm bigir). Qurb$venn. sahnasi tknr olunmutdrr: qrbanhqheyvmlar (keqilat, (qan yrlmrq iisijn) piyala lonnal Exhlxr yaxnl

garirilrni$ir: yanxrda allarini yuxafl qaldrnnri ibad€t jestli iiE ki,si

sitsrcrilmildi.. Mii.rsir Azarbayc.rn xalq raqsi Yalli' xnrrrhdan lak

va qnrp halrDd,r rirLui m.rusnn raqsloin;n rasnlori srxlmmrtdr.qoxlu resmlar& iqadsinda carga ilo oturmu$ adrmlann sxematik tss

viri olan qayqlar rasvir edilmildir. Qayrqlann burLrn hissalarin Giinaipe1ay,r. B3sit ikig.trxh ffrb! Fsmi. bahqgrnrn bityiik konrur rasnri.

insn p€ncasininn siluel tasviri. ehtimalki. sitayi! ah.miyyatli relyefta!rasni va s. qeyda almnntdr. ilan. kaft€nkala. ulduz. xag, svaslika v.b,l;qa itrra va ranrqrlar hesabr gdrtiriiln1ijyliir- Silahl rlh. ailarinde

niza tulinut ddyntEii vodava karyanr t.svi.l6d rrprlnltdrr. Azarbryc.r

nrn orta esd€r tarixinin miixr€lif dovrlarina aid €€b alifbasr il€ yaznar.

habela I ci asin sonlunrd! Frlnindta adlxnan l2-ci Ronrn ordusunun

Amrbaycanda Xezar danizinin sahill.rindo olnlasr haqqrnda larrn

Uzaqqadimdan orta asrlaF qadar rasml.rin. siijetlorin bel3 miixta

lif mitvzulu olmasr. kompozisiFnrn qurulntsr iislubu va hakkrklqrexnikN Qobuslrn qaya tasvirlarinin nrlisaf lnarhal.larini izla ak

I Biiriin Dsmlr I.svir ediLmit va yrrJonl vullJr miiryyro ohmoru\dtrr

QobusrNnrn Dozrrdrn kcEidl6n bdlgasnrda oohang drrs v..txyrp Trlr.r n bjr-birinir nstijna dijtmosi D.Licasillde yaranmri eardrq

fonmh 2i)qayx n srlrnncrq txprlnri.lrr.Sr!rnrcaqlffrn da)iili divrrlarrnda adrnrhrln !a heyvtrnlafln.

konrur. baz3n siluet rcsmlari v. nriixt.lif itarriar a!kar edilmirsdir-

Bdyiikd.rl va Kigikdaq dillarrnm hiidudlan d.Lxilirda qadi va ortn

€srler diivrlarira aid diisarga yerl.ri da nrii.yyon olunnmtdur.

Qayaah diiFrselarin ynxrnllirndo bcjyiik nriqd$da 5-8 smdiaDretr

li detikli dail r v.udn. Delsiklcr d.\lrfln kan1lrlarlnd.r. yrxtrd. t,x,ntrlannd.r :rallmri va hewalrlafln brihnmrsr iigiin isrifrda edil itdir.

Bumd,rcr qrlNllrk v. bdyiik dqsltrd.r diamel.i 15 40 sDr de tliyi 10-

30 sm olan Eoxlu piyal.fornrrl yrnmsierik gxL. tx qeyda rllurr$rr.Bu Crhhr ynEri suyuDur topl.ronrasl va srxl.nnxsr. qurb.rn k.silan

hcyvrnh.xr qrnl:umrn yrlrlmasr. qrzrrun.r q;der qrrdr hrnr Enrqrlrn(onun aaladakr siidiin igin rtrlN$r ih) kijrrayll3 said )cm.kl.dnnrhrzlrlannrasr ii{un an q.dim br!it qlblrr hesab edili.. Dahr mnkrnr

mal. brlslcr ollRrq nrer yenak .ilerlarinin maiFt. drxil olm.tsl piyala

fom lr g.ilal .v.zinc t.ddcla ditdbuc.rqlr fomuda. ol.lr osrla(lan isa

ha(ra taxminan 60x I 20x50 snl lik dddbrcrqh rezer!!r.ular d iiz.lrrnrya

br,slxmrtlar. Onl.r y Er:j sularrmn topl nnrsr iiqiin istifrda ol!'|nn'tdur.Bii neq3 qayr prrrrl.tnnrD sarhia.ind€ yerli ahaliniD Ev k,jqdii'

yaxud 'Mara-mara r. Pula tulN" ldlandrrdrEr sroliinii oyunhnl olnanrlmxsr iigiin isrifrdr edilnii dia|retri 6-8 sm da.inUyi2-3 snr olau

xrda Ealn qrupla (7.1 0 v. d{hx qox) qrLnttdrr. Bu oyunlr nnkl rlxriqarisintu nitvcud idi.

Bynil. bcla oyrqh.. lskin bijyiik dsrinliktu va bir ccrgoda, har 40-

50 sm dan bir boyiik sal dntro lisl hissasind. hckk oluomurdur. OnlrrsrEnracaq qummq ugiin rsiiviill. n (ki9ik rid6rnr) uciarnu keEidliftli.

Ue bdyiik dqdr. gox dx biiyilk olnrayro kvadnthtu bijltinar. dfirirr.xrrsr gdriiniiltinda diizbucnqlu. oyul ulsdur- Onlu d rnn'danra-rd

lmlrdl va d.rnlanln d,rha Niir.kkcb oyun novlarinlan biri iiEiirl istifnde

edilirdi.

l0

Cingidx! tn al-,sarq atayinda ycrl.trn v3 yerli nlaldarlnrjErrisnxla 'Qrval Ealan dat adlxmn dr| 9ox maaqldr. Miixtalif bo

yiiklnkd. dxir onurr setlrinir miixtalif yerlarirc vurdr.Ld:i miixtalif ton-

lu met.rl sasi{lnnr. Drttn iarqqralmda uzun miiddcL.rznrd. dafalsrla

diiynra ncric.sinda a|r€l€ galmit ovulmut srh. v$drr. Oh bil3r. bu

saslrxardrn drt m.nsi r.qslari vaxtL blit 9rl-!r NIrLi kitni istifade

Bijyiikd.\. Kigikda:. Cingirdr! dr!hn va Y:zrlrrepa ilgiln dntlardr

,rdrnrlrr. kefi. lrra.al. vabii at. ir. ihD. giinot. svrlstika. ia qa. xn!Lisvirlari. lrtrbela piyala lonl{h oyuqla. ve s. iilrrLrn orovzLrdur.

onla.n nraslndr Lq yrhrz h.kkolLnnnr vlrxrlanndNr rsrh olr[q hi.bir s.rha iitun l.slnlirin sril ra.ribi va qLrrLrlutu xnklerikdjr.

Oyun iigiin kiEik kvadralhr. ranqalur. oyuql{r. rsirl.rir rosfirlari.ndxll.rrrr iri risnt;ri 3srsrD CiDsird.r! va Yaztlrrapi bitlgal;ri iiEiin

siciyyovidn va nisbal.n sonnkr dij!rh1? riddirlir. tliyinlorind.na€paki ox atrlnnt. silxlrh geyiruli va yrnnrll qxdLn v. ki\i r.svnlcri.

tak, qruf ( YrUi liplil .aqs sahmlari v3 .lhrini ynxln 1l kLrrnti htrlda

lroppnnmr v.riyyaliida l3k raqs. habel. itkiiz. crnrvo. dorrLrz. qryrq

vo brrqr Fsr|ler Boyiikdrt drluxhdrr !a d.rlru qadinr doua.Liddif.Rosnrlarin, i\rril3rin. piy. a lbrralr f.ilrlrnn v. dcrsiklorirr.!,rs

hlssasi q.rynrllr sr!x c.rq va diitergalarnr yr\rilrqlurndr t.rphDltlritltr

ki. bu dr ^q keAnrildan bida kompleksl..nriD Qobustrrxr D€skLrr-

l{.r ilr .l.qrsnri g.islarir.

Qob sr.rn bolgasind. qryr t.s!irlrriliniline. yerina )'erifjlna aislLr

bunx !6 siijedarir. gdro bir nct! Dliixrslif vnxrll qrupl.il.l bolm.k ohr.

Q.ryxlxrlr rosrlar b3zin bir birinin iisriind3. y.rxu(l (tadnr rcsnrl.

bir srrrdr onu taqlid k ri h.kk olutunutdur. Bu. onlrlln l.uiril.riuin

l Ztrlrn,Ldi (r\/hxy.:,n n lriL tu!. 0DdLl b.li t.Drr( \,qxq rr'ii0t,,rmrr"rdinir. Uil n Nl..rlar{lr t i,rjlc. (xcnL xpe0rcii tr.,' rr,r,)ph, 1dor.u fr1rtftr]o|r I ]\rcNri4arrr. tlf AnDAll . 1r).11.N! 9..!t)6116l

I illiD !,y\"ndtrdimr l oluqLi dr oynr rI X 1]n huynuhL h.lvxnn qr!r. irDNnjminif q'![oyqh r ottrr.

rniiayrer olunnr.rsnra inkan yandrr. BLrnun titiir miixr6lif dlkalardavufll n mij3yyan cdilmis qaya tasvirlari ila miiqayisa urerodundan is-

rilrd. olLrrunut. 1960 l96l ci iilard. Ddyijkdatrn yuxan terasrnd.r''Ovcularz.rErsr" slErnicrlrnda aprnhnrt k.\sfiyyrr qrzunrlannnr mrr.rirllnn cal b edilmilsdir. QazLnnlar naricasinda asas his$si erkan neo-

lir dijvdina aid olrn nrikrolit gaxrnaq alatlari taprh sdlrQobLrsrlinrn qaya tasvirl6rinin h.(rrafli v. nriifassil ijyrcnilDrasi

onlr ernal6g6lma larixl€ri barade a$! akr ilkin miiinhidalari sijy,

l. Aynq iist6 vo yan otlrrna vaziyyarnxla. mrt:rs va profilde kiii ve(tll!r silucr tasvirlari erkan dtivro xiddir. Anflsd{ rnsvn olunxnhflrqi!inlrrirrdon Cop.ki krman .LirflLmgrr. Q.rd lar boyijk qabaflq do9-

l.nlr. !rc. Ml1i. yeka bLrdl.rrh vo yoEuD brldxt rylqlrrdr gijsradUr. Lrli' (,\1. silrhhunr.hma baxmayaraq. onl in qollnfl yoxdLrr. Kisilerit'Lrt (t,lrrr rtr!r slgrqlr rumanhdr rasvi. olunnru\dur. Onlxrm htindti.rti0i,nli lnvrt.lri. dizlJ.d. {zca ayilnit va amlr qoyulmu:j ayaqlrflv,(ilI Allir nr/ik diiz xarlarla verilnr\dir. qox hallxrda bi. va baz6n

lL.r ilr ,ni[1. bn]nyl va ytrud brers,r oxt.I silahl,rn vard!. Kiiilarin v;it.(l,,rhrr br,r vr boyunlan kieik arxn.l.rr Fklinde gijnarilmir ir

l(1.\il.riD rnl,rs siluet rcsmlari q.tdrn r.sDrl.rinr nisb.trD d.rir hckk.,lLl,lislir !i 2 3 sm d.dIliy. malik relyeti xarrladlr. Diqqati calb.,1!r ,!lur ki. kijsi iiqurl:rnn.la ov!:uh'qlx brEh b..lin hissolari dxllr,t,,lJ.rrt !oilIlri,!lir bu h.rlda q0werli aytqlar. onlarsrz siir.tli qagr:

,,r,:r\rj'ri[/(lr QlLu]h ni iimunri t.lsirli rydq va brtdrn gdriindiiyii[, ,,, i],rlilr rissrnr bigana qt nlidrr.

,\,l,rirhrn rosviri rabii tarzds yerin. y€tiril'nitdir. Onl rn

lit ,rlirr rrriirinrsib qunrln1utdu., bnran onlrr rcbii biiyilkltikdadirl.)i i Io iI

/,,,r,rr|ril)rrilr nisb.tan sonrakr rasrr ar 6leiiladn. scjra tadriclal. \,1,, l:,l,iI i!vilki siiicLl.r. slil. qurulut xarakteri va yerina yetiril a

Bela hes.b etm.k olu ki. btr rasml.r Qobustanda tropik sistenr

vaxlrnda hakk ediini;d1r. O dovrda Qobushnrn sxvanmr xarakreri

drtryrD hndt,rfn z.ngin floll] va faunasr var idi. Qadlnl.rl onda eoxhallarda liit gazirdilar. kitilar oh bil3r. hcyvrn d.risindon. yaxrd

ytrndrn.Ia da aEac q,rbrlrndan roxurnn ynnqaqlar geyirdilar.

Yuxrnda gijsra.ilan qrznnrlrnD mltcriallln va qnya tssviriari

gdstarjr ki. Qobustun rayonuMa qed;n ovgrlnr dat alar va sil rl.rrdan

genit isriLrda edirdilbr. OnhnD trIlrl!.1 vurtrculan. t)E,rqlnn. srn

crql!n,,sit uclulan. iskanalsri. rrikrolit lovh€l€ri. bur!Lrhrr va bilnlarrvardr. Kotak (d€yanak). niz3. ox ve sapxnd dr itladir.lilor. Ov vrxtr]niixrolif q u rEu hrdrn. o ciinrl.don ralolard.n istifxda olururdu. Qablrngdn (dari) rorbalar. d.\lord.r duzaldilorit piyal€ fornalr (altrlar. birqadar sonr.r -basit formrl, kobu.l diiz.ldihni,s. kiiryir qad.r bi,sirilm.nit gil ba.daqh i.

Giist.riian xaraktekrik ^iisusiyyatli

siluel adlrn rasmleri erkan

neolita, laxminen e.a. 8-ci minilliy€ aiddir, ond:r ki. qobilanin bx,sErsr

ana idi. is(isDr dcyil ki. sonrrkr r.dqiqarl va qayaaltl srErnacaqlardn

v. goxtobaq.li rasml.ri ol,rn qayalaun dibladnd€ qazrntlln. na-

licasinda yeni fakrlar alde olun:r bilarva b ruix drhr q.dnnlrrc gcdib

alxa bil.r.2. ZrmxD eribrrilo {d!mlaun siluet t.svirlarindan sonri vashl okiiz-

larir t.bii bbyiikliikda - bazan 24 sln uzunluqda. Ciynrlarda hiindiirliiyii 1,10 sn1 hiindtirltikd6 konr$ .osDrl.d gnlir. Onlxfln Coxu Boyiikdatbdlg.sjr& a,sk.u olLumusdur. Cir-snda! va Y.rzllr{€pa nyonuldr

Bazi brllardx itkiizlorin laslnl.ri adanlarnr siluet t€svirlernrnr

iisrimda hakn edilnitdh bu da onlrrnr nisbaran sonrllr y rndrErnr

gitslorir. Bu rasn ar d. t.bii biiyokliiktu ve bajyiik ustrlrqh ycriDa

l In,xnn,siLn,\tu zr!x i!Lnfcr!'nd (B.yLkdrrdrlr, vuxrn r.ntr\. lrN, i dal)

iydrn\e.l 7ki,niiixr.llldijv ir.rni rJsmlfiinbi''hi'ininu!indr'c'lr\rlimi\rlii

ll

yeririlnitdir. Ilcyvanlrlll h3cnrU gbvdalari. n1an.rlr. ifad.li pozalan.

harakatlari. buynuzlafl. qul.rqlarr. quyruqlan .zanratls verilniqdir.Natural fomnda ifadaehol.r heyrarlandiricidir: girda omba. eanaq

sirmily'irdrn qrbJqdJ rununcu rrqdrrdr .u.I.ryunun \rx rrsr. OkiiTlrr

monolitlidirlar. Onlarn bityijk bailan. yxso .tlnlan. daqiq verilmilstiysiinl€ri vardr. Cinsi almet nadir hallarda ifada olunur.

Heyvanlann fiqurlafl Eox hallarda ayaqnsrii vaz;yyarda va profilda

hakk edilmildir. Baz6n onlar yuksalan va enan xatl.rl6 qrqr$da, yavaq

yeriida gdst€rilniidir. Rasmlarinin konru.lifl daxilinde bir qayda

olaraq, iglanm€ yoxdur. Takca b3zi hallarda itkiiz' va keqi batlarna

nitqt.lrr h.kk olunnnLsdu.. Ycina yerirma iislubuna gitra bu ndqtali

raslnl€r silueto yaxn xardkter kosbedir- Konrurlmn xallsri inamh alla

gokilniidir.Oktiz rasrnlarinin iisriin& hzan maral. vahii al. k€9i. habels kigik

olen& adam Fsmlari h.kk olunmu$dur.

asrlar keldikca okiiz tasvirlarjDin ijlgiilori t.drican kigilir: Iakin on-

lann stili. fiqffalrnn qurulmasrnda mijranasiblik, xatlarin ramizliyi va

yerim yetima texnikasr qahr-

Daha qadim dovriin qrup tasvirlarindon itkiiz siirtisij r€smini qeyd

erm6k olarr ilk baxrtda bu rasm bir-birila kasiFn xarlarin toplusunu

xatrladr. Diqqatla nazsr&n keEirdikda gdrilnijr ki. korpuslafl srg

tarafa olmaqla biri o bnisinin nstnnda x"tlarla ddrd iikiiztin flqurasr

vedlmi$n. Onlard{n ii9 rasn yllxqr. dordiincij - itkijziiD kontrrqatinlikla oxunur. Qadnn Fssarnda perspekdv haqqnda tasavviiriiD

olmamasr siiriiniin tasvirintu niyyatini aydrn ifad: etmesira in*anvemaniqdir. Annna fikirla,snak olar ki. o ddvri.ir adalin tjeih onu|iizv olduEr q:bila kimi. siirii da tam va yekcins obyekt idi.

iri, hnbela bir qadar kieildilmir vohti 6kiizla.in va oxla silahlanmri

adamlafln kieik itlEiilii kontrlrlttrl e.a- 7-4-cil minnilikl3rl.. insrnrn

maiFtine Dris va tunc alar v. silahlmn daxil olmasrm q.dcrki ddvda

tLrrixlanir, ondak oveuluq onun hayatrndr hala apmct €haniyyatini

snxlayrdr.

12

Qayrq. onun burun bissasiide Giioat rasurlari da bu ditvra,

qryrqlarn ayrLryn iri Iasvirlari gtisrarilon dijvriin erkan ssrlarina

riddir. Qay,qhrda liyirl.rindan tapeki rirllnu oxlan olan adanlar(40-a qadar rdam) sxenalik r€svir olu nutdur. onlann bzilari silah-

3. EneolitiD crkan dijvrijnda v. bir q3d6. sonra. yani e.3.4-3-cii

Ininilliklorda tnff:rLlarn boyLjk prcfil resvklari (uzunlulu 180 snr

EiyiDlarilda hnndurliiyti 110 snt' h3kk olutunrludur.

Onlann fiqurlarnnn Disbadai mijk€mnal d.qiqliy. Nrlikd;r:qiivvorli va q netli gitvda. enli dbt Evrn surarda irsliye grxr. hrif.b3zi halllarda syillni,s boyrnlafl va eox h.rllrtdt rnl$d.t gijsrarilni$ iribuynulann tasvirlari saliqili va imnlr x.tlari ila farql.nir. Elrca d.kegi t.svirl.ri gitzal yerina yelirilmitdir. Onlar os.rs etibnrila profilda.

h3rdan arxa rar6fdan gostarjlnlitdir. Daha qadnn kegi rasmlsri

ijlQijlarine gajra tabii btiyiikliiyii .jriir. uzunlulu 240 sm. tiyinlardah0ndiirliiyti - 160 sm-a q.der Erlrr.'

Bn birinin {rdrnci getun iki ,sirin id prolilli r6sviri (uz.l20 va 83

sm. hiindiirliiyii miivrfiq ohftrq 70 va 50 sm)'da bu ditvF ai&lir. On'h. yiik$k ustalrqla hakk olunni !dur. fiqu.lafln. alr pnporsiyrldtvrdrr, dnranik va revandr. Onllnn pancalsrinin yastrcrqlar. uzun

ayri drnaqlafl daqjq lerilnitdir: batlan boyuDlatrn.r q.utrr. :rElzl.)rr

afrqdr, kijpak dirslari gitriiDiir. quyruqlart qaldnlmrtdrr vo ttik qokzr

ila bitir.Keeiladn. nadir hrU!.d.t nnrallann va ntlarn t.svirl.rinda kasik

diiz xarlarla edilmit z.dal.Dnalar v.rrdr. Bu xall.r yuxr drD \rElyrdolru oLtadan heyvrmn gdvdasini boliir. bxttnr yr dr badaninh baqq:r

1 llijtikdit (ttrxxi rcant.:2 N: iidrt'n n!!i hir$sinin |aq r.Dl .

2 Baynkd$ (turxfl tflrr, 3{)

4 Bdytrkd{ (r|lIL lerrr\) 145 N: lidrt5 YM'l' tapa.42 N: Lidil

his$sn kasir. Dda q3dim diivrijn rasmlarnrda xatlar da! zarbniniziri andrran Dol formah dairaciklar gaklindadir. Bela dairaciklar qox

hrllarda kijryin iisriind€, yaxud qabaq ayaqlamrn yuxan hissasinda

hakk edilni$dir. Etnoqrafik pmalella. d€maya asas verir ki, bu zadalar

ovsun manasrnr kasb €diri qadim insanlarm tasawiirlarina gaire. zade-

l3r rEllrlu ovu t3min edirlar- Bela inamrn qahqlar yaxm vaxrlaraqadar

azarbaycanhlann mai$atinda qalmrtdr.Mlraqhdrr ki. okiizlarin tasvirlarinda bele xad.re rast galinmir,

hrlbuki itkiiz ras'nlari miqdarca asas yerlardan bnini tutur. Bu hadisa-

nin $b3binin aydnla$dnlmasr. qiibhasiz, Azarbaycan tarixinin haminditviinda insanlafln hyarrndr itkiizlariD rolunun baF diitijlmasi iignn

yeni malurnatiar vera bilar. Maral va vahti allann tasvirlarindazodalanmalar azdrr, vahEi heyvanlain r6sml6rinda is6 bu, hololik qey-

d€ a|nnrmr$r. Bunu da qeyd ermak lazrmdrr ki, Qobusranda heyvan

ri!nlarinda kulr vr roremirnr €rllmarlari )ordur.Fransrz radqiqatlEr Anri Lot adam. heyvan rcsmleri va mijxtalif

irir.alarin" gitr Qobustan qaya rasni6rila analogiya ra$kil ed6n Saxa

,r.lx Trssimi-AEarda qaya rcsrnlarinin m3n$ayi haqqrndr damsarkan

yazrr: 'Adoran, qabul olunmu$ur ki. tarixaqaturki incasanat ovsun

nr.nrsin arindan. ba$qa ciir deyilsa - din&n yaranmrtdr. Fransada va

ispaniyada rasmlarin yerla$iyi yerlar, asl niiq€ddas yerlari andrrmdcrin qaranlq maEaralo alimlarin yalnz bu fikirlarini mithkanJandir,r)ildir. $tibha ola bilmaz ki. "ii9 qarda9" magarasmda ovsungu. Mon-rcsi nadarasnda basr k6silmi$ ryr yahnz magiya xr.ru.kteri ddtryrdr.O vaxtlar $nar s6nat ngin miivcud deyildi. Yal z mnasir dijvrda b€la

ilkin farziyya kiori h€sab ednft ki. kollekriv ov prosesin& Bijyijk-dx,srn va Kieikdagm yuxanda deyildiyi kimi bbii tolalar olan iist yryIt llr!ld.\ insrrlarditi heyvanlarr balalan il6 bir yerd6 diri tuta bilardi-l.r. Bcla t3stdtif dafalarla takrarlanardr. qoxillik tacriiba, insann get-(likc. bu heyvanlafl. xasiyyotlari va h6yar rarzlari ;la ram$lr$ vaxr get

dikca, raxninan Neolit dajvrtinijn sonlarndan onla ahlillasdira biler-

di. Ehiimal ki. awalca ni buynuzlu heyvanlar. sonra asrl3r keqdikca

xrda buynuzlu heyvanlar va donuz 6hilla$irilmi$ir. Bununla alaqa-

dar olaraq boynunda Eatr olan tjkiizijn tesviri bityijk maraq doEurur.

Ileyvmrn fiqurasrmn qu.ulmasr xarakterin6, onrln hakkedilna lexnika-

srna gitra bu r3sm e.a. 5-ci minilliyin ortalanna aiddir.'

Heyvanlnnn ahlila$dirilnosi ;nsan,n 6n ahamiyyarli nailiyy3rtarin-

dan biri olnu$dur. Ohlillasdirilmig heyvanlan ladri€ar arxmt. bijytiksliriiler ydanmr$r. Tasantjfaln bu sahasi ham;la kig;nin iti olnu! v6

bununla 3laqadar olaraq onun rolu artaraq hakim v€ziyyata keqmt vo

Patriarxait dijvrij ballanrnqdr.

Bu diivrda misdan hrzrrlarunrs istehsal aladari vo silihlar meydana

Erxr. Piyala iormah Ealalar iri qayalardan ba$a indi kiqik da$lardaaer-

h va onlir bir nitv dasrnnn qablara Cevrilir. Gil qablafln diizaldilm€si

i$i rakmillalmaya ballayr. Eneolil va unc ddvrlarin& ovsun itar3lorva datlarda rasmlar tadricla gil qablarn sathlarina, asrlar ke9dikca isa

mis vs tunc aayalara keririlir.4. Tunc ddvriinda va somrl(r.srl.rda Qobusmnm qaya r€srnlari da

tu siircrla azalmaEa ba$layr. T€k bk hallffda heyvan fiqu.lumm av

valki iabii verilma iislubu hala saxlan r va adar arln siluet rasmlari

xatii rasmlarla avez olunmaga baElaytr. Tez-tez ceyran. at. donuz. it va

valr$i heyvdnlann tesvirlarina ra$ gelinir.

insann tuncdan daha nliikammal alat va silah dijzaltmayi manim-

samasi, maldarhEn va akingiliyin getdikca inkigafr il6 tasarijffatda ovquluEun rolu tadricla azalrr. insanrn asas talabatr kand lasriiffatnn va

1 Aarbaycan EATarix in$tuoun barelmi irgisih.v.skarovgu S.M.Q{nyev. BiiraVanlJen (indi O!uz) Eyonun onunbnsral€ndl. nin ovqular varhi kegininv.mard-lln izini godiikd. ons paz vururdulur. Ciiman edirl.r ki, bundan sonra heyvrn uaI.ged. bilm.zv.onl rn q.nimi ohcaq.

2 Arptr.[m. A noncKax +pecoK Taccnnn. I43n so BoflolH. nnreparrpbr, 1962,

I Bijyijkdq (iisttems)45 N: li do,

13

miixtrlil san€t nijvlsrinin nahsulllln ila 6d.nilir. QLrt ati asrs yenak

nentrayi olnaqdan qalrr.

Tunc dovriintjn l]Xrrlannda (e.6. 2-ci minillik) v3 son.akr osrlard€

ovEuluqla es:rs eribarila qabil€rayfa syrDlrn fta$Erl olurdu. Rasnlar

da bu iaxslar eox hallada alh v.z;yyarintu giistarilmi$ir. ovquluq

gerdikca ftrhiyyarina gijra aylencaya va idnr{na Eevrildiyina gorakeEi.

naral va at rasmlarinin magiya zcdrl.Dmasi manasrzlairr ve vaxr keq

dikcayoxat r. Ov ox, niza, qrlmc v. drkonl!. nlarin va ov qutla nD

kijmayi ila hayata kelidlir.5. D.mir ddvriinda qaya tasvirl.ririn 6l9ti13ri kigilmay. baihyrr.

lakin heyvan fiqurlflrm,o diizgtil Eskil\i bazi hall dx qnltr. Heyvan

rasmlerinda ovsun zadalarnalar nadir hrdi$ya Eevrili. Ovu cs$6n aG

lllar edirlar. Bu daivra aid bazi rosmlar. xiisusila adam. keqi v€ ma.al

rasvirlari Abwrcn yaDmrd$rnda' da mibyyan edilm\dir. @bir inveD-

r.ln osaslnda onlafln m0ayyan qrupu. e.a. 7-ci €sr3 aiddir.l

6. Erk.n ona asrlarda (3-10'cu asrlor vo sonralir) ovEuluBLrn gct

dikca tas3niifat rolunun z.iflonasi, rasni€rin keramikaya ve metal

a$yalara keQirilmasinin azalnasr, habel! xdan va heyvxn rosnlsrinin

eakilnFsina manfi rntinasibt baslay€n islamrn yryrlmasr il3 3laqad.t.

olaraq Qobustm qayahnndr r3smlar sadala$ir, sxcmriklasir va tehrifoluDmrt handasi fiqurlara eevrilir. indi rcssrm naturaya demak ol.trki.

arxalarunrr. Rosmlarin dltiileri bir sra halladr daha da kieilir. Kobud

sur6rd6 datla.a crzrlm$ tasvirlariD nana va maanunhr flydn-

la$drmraq E6rinlagir. qokilnit €smlardo mcul .rletlarin izi qatinlik

olnadan aydm se9ilir. Bu ddvriin rasmlainin gpxu qadin qaya rasm

larinin taqlidl€r;dir- Onlar miiayy€n mana k3sb etmatun bot vaxllarda

tobanlar rarafinden hakk edilmi$ir. Bela rasmlarin gakilmasi l9-cu

€srin sonlanna qodar davrnr emigdir.

Olta asrlar ditvrii iifiin tuva karvanmrn va niza ila silahlxnmtq

athlnnn tasvirlarida saciyyavidir. itnr:larin bityiikhissosi. tamq:rlarva

arab alifbasr ila yazrlor dd bu dovr3 aiddn.

t1

Gijriinduyii kimi. drt va tunc ddvrlcrinr rnl r3sn aLin.sas hissasi

iblidri ovtulrrrn maisati ilo bagltdr va gdriiniir, tunrtln]ff ve kalrinlar

rrrrfindan hakli olunln tdur. Bu proses nriixtoUf nrarasi iaria (ronqal

qalanmasr. r.qslarla. ovsunlnrl. . 16svir edihnit heyvann z.dalandirii

mssi v. s.) miisnyiat olu nu$ur. "NalaL dt\s i' ollnxst. eoxlu r6smli

daslar nz.rirda q,rmzr lakalar Fklinda ronqallarn izlari. 1948-ci ilda

Yxzrlr tep.nin arayind. arxeoloji qazrnttlar naticasinda aika.lmnnt kiil,yalxnri toerq v6 rEac kijmiiriintin xrrda his$leri olan tonqal qaltqlart

bu fikri rasdiq edir.

Bdyiik mqd.rda qaya tasvidarinin yerlasdiyi Yazirtapa, gbrinriir'.

uz n mijddat nugiyr va kult shan yyarina m.lik olnuldur. Qurbinver-nl3 l?snlari olan bi dr: bu fikin sen€dlj t.sdiqidir. Bu d.\dr ibadar

pozrsrnd{ cllarini yrxafl qaldrnDr$ rdamlar da bsvir olunnuFrt. Cox

lu daslarda S3macisin1lari. svastikahr. xatlx.va batqadini vasitayjt ilaralari gikilmiqdir. 13'14 cii asrlarc aid faNc.t kirrbc (drt N: 9l) resdiq

edir ki. r3po. hana ona as arda da sitayii shaDiyyatini saxiann,sdrr:

lrr.,,l 5Jtu bLrJdJ olnut vi iords e rnit. SLrnrirdir". lbJrlrr enn.sdLr"

sdziindan sonra mij$lman gil namaz dasmlll (mithiir) sin1volu olin dni-

racik g3kilnri,sd ir. I 9-cu asriD rxrlrnna q3tur Cinsirdaia pi' k;'ni sitryiiedilmiidir. On! "Cingir baba adhndnr va onya silayita gedidilar.

Sitayit .banriyyatli iki dat (l 12 v6 ll7 N:-li datlar) BdyiikdxitnaiaEr rens,ndr daatk,rhDnn$r. onlann birinda insxD panc.sinin ikisilucri hakk olunntuSdu.. .ligarnrda is€ rclyeni yJrnndairavi. 9oxbiindiirolan potall r.q gakilniridirki, bu d!ehrimal ki, namnz qtlrDaq

ti9ijn mehrab rolunu oynann5dr.Yerli ahali 20 ci asrin I yinsrn.r qatur Kigikdatda "PiL qara rdl'

adlandrrlan qryftlrr srElnacala ziy.rrara gedlrdil€r. Burada niyyot edi

lir va qurban kosilirdi.

I Q.M. A\Lnov A\c'ud n eoL{rri qlr'nrlnr, lrik' 1965, s.67 73.

2 U.M.Ilx l,xprole. ,^pr.onoirrrccxne prrcuK rn Anucpotrc. rR AH,\3cpii.CCP .1948.M. sp.90 91.

Biiliin bu fakdar gitstarir ki. qaya tasvirlarinin toplandrgr Qobuslanzonasr 20-ci asrin ortalanna q6dor kulr oh€niyye i ;d;.

Qobustan petroqliflari - bir nov obrazir makiubdur. Bu cahat&n"Yaz l'taFsinin adi diqqoti calb edir.

Qobustanm qayalannda uzaq keqlni$i malum talanth iassamlan

asas edbariia dzlerine yarir tanD olan heyvar an tasvir etmillar Ona

gitF da onlafln gakdiyi rasmlar 9ox hallarda animatistik qrafikanm

gitzal niimunelari, asil Fdevrlaridir. Bir halda qadim rcssam tasvir et-

diyi keqinin hacmini ifad6 etm6k isr6dikca qayanm kigik gxmnsndan

istifatu edarok onun hxta x€tl€ konrurunu vermitdir. Nalicada tasvir

olunan heyvann barelyef tasviri almmrsdr

QobLrstan hiidudlannda petroqliflarin ohnasr gdstarir ki. Azarbay

can inca$natiDin manb.yi qadimls€ gedib grxtr. Qaya iasvirlari qa-

dim m:doniyyatinizn qiymatli abidalar kompleksidir ki, onunla larixin

daha qadim dijvrlari ila alaqani jzlemak olar- Onllr Azarbaycan xalqr-

mn an qadim ddvriiniin rarixina dair qiymalli malumallar verirlar. Bu

kompleks geologiya. botanika, toryaq$unlshq va basqa elm sahalari

iiqijn & maraqhdr.ASaErda Qobustan qaya rasmlarinin yerlagdiyi yerlar iizra tasviri

veril'ni$dir.

t5

YAZILITOPE

cinoinnnc

Cinsirda! KenizdaE palqrq vulk.rnrndru 2 3 km timal-qarbda yiiksrlir. onun daErlm{ gn1il Frq yanmclndan 150 200 metrlikda Yazdr-Itl)3 yerl.tjr. Onlan hardan yaEDdan sonra su flan. yaxurlqdakl sah6-].d bnlaqhqltua reviran qrru Eay mecrasr ayrrr

CjngirdaE kimi, tapanin nassivi gilli stjxurdur. Yazrlrtapanin zirvasi uzaq keqmi$a ahrg dasr r6b.qasi ila ijniilii otmugdur. Bu rab.qanin tapnin Earq, c6nub va qarb raranarina $palanmi$ qaya pargalarmda sonralarrasmlor h3kk olunnusdur. Tapnin gilli massivinin ero,ziya ila daEnmasl nadcasin& datlar Cox hrllarda a$aEr yuvarlanmrg,bunun n6iicasinda onlardak rasmlar rorpaEa srxrlmrt, (nEsalan, l2 N:-li dat). ya\ud batqa qalaq da arla drtiilmijgtir (m6selon,24 N: li da$).Tak'tak hallarda bu dallara yeni tasvirlar hakk edilmisdir ki, bu damiiayFn manada onlarm tarixl€rinin tayiD olnumasr asanlaldrr.

18 ci 3srda atrafDda Sofi Hamid pir;nin va qabiristar rEln yaran-rnasrndan sonra (CingirdaEdan raxminan l0km limalda) Yazdrtapaningoxh dadan q6birdaSlan tjgiin istifada olunmusdur. CingirdaEdan 2-3km likda $imal-S6rqa, elqulu qrglaErmn arazisirda yerlaFn "Huriqularf'adl pirin de dkilmasi iigijn da$ buradan apafllm$dn Naticadagoxlu q€dim tasvirlar nahv olmu$dur.

CingirdaBrn va Yaz rtapanin emzilarin& 164 iasvirli da: qeyda

almrnqd,r Siyahrya alnmr$ datlann yerla$diklori arazinin topoqrafikpla tarrib edilmildjr.

DA$ N:1

Yaz rtepanin canub yamacrnrn yiiksak his$sinda, orijinal meydan-

tanrn qrraEflrda, har tarafdon qaya qrnntrlannm ahalosin& 3 m htin-diirliikda qrya partasr vardr. Onun iist hissasi nisbaran halnd iifiiqi750x500 smlik s.thd€n ibarat meydanladr. Uzaq ke9rn;td€ dasnsathinda yanmsferik, mtixralif ijlqiilii 4 piyala formal Eala qazrlmr$drr.

indi qalalafln qraqlan daE,drlmrgr va onlar ilkin formalaflnritirmitlar.

Da$n canub tarafi dordbucaqlr formah, 270 470 smlik hanar saha-

dir. Da! sarhinin tibya ila itrtiilmii; yuxar hissasi giinotin va kiilaynrtasiJi ila azacrq qaralmrt a$agrsr qrmzmtrl rang a1m9, ond.rn a$aEr

seyrcklatarak lak3lar kim' qalmr$du. $ibya qaba totka va siipiirga il€asan kanarlatdr rr. Da$n a$a$ hissasi hamadr, bazi yerlarda hatia

cilahdr.Bu dasn $thin& 24 rcsm hakk olunmulsdur. Onlar l8 keei, cinsi

miiayyan olunmayan bir heyvann (ll-ci rasm) at, yaxud eqqak.

elaca& adam r3smlarin&n, ditrdbucaqh handasi fiqudan, tamqa vayazrlardan ibaraidir. Heyvanlar ayaqiista, profilda (onlardan l2-ninkorpuslafl sola teraf, 8-nin saEl] tar3o lasvir olunnlutdur. Resmler

dagla dityrna iisulu ilo yerina yetirilm\dir.Konrur xatlari har birheyvamn fiqurunun xarakterini yllx$r verir va

garinlik tskmodan onlarn nov mansubiyyadarini niiayyan etmayo im

t/

kan verir. lok-tak hall rda darin crznmrt x.llar i9 rorrfdan hntnarlar-

mr\sdr. An ni Fsmlarin uzrmlulu 62-72 sDt. hiindiirliiyii l2-48 sm. ki-

Ciklari miiv.rfiq olaraq 20 22 va l2-15 slrr-dir.'

ll cirasn xiisusila diqqaticalb edir. Konfiqurasiyrsrm giiro bu ras'n

keginin rasvirini xat'.ladr.. lalin qrbngn isliqamallir irilmi$ uarn. dal-

Aavrri b ynLrzlar onr YMrhrapanin rnaLoji rosmlarindan f.rql€ndirir.Rasmin uzonluEu 46 sm. hiindti.loyii 36 sm'dir. avvclca heyvm'n

quynrEun bni q'sa. aFi' mailli sallamb. trn v3 yr q!lrnm quyn'Eunu

andrrrn dijz xoll€ gdstarilmi$ir.Sonra birinci quyruEunuD batlanE'c'ndan yuxrrrda. qrsa- q,r

formnlr. yuxafl qalxDi va belina istiqanadandim tdir. Lakin bu qar-

nr.qantrqlE.r baxmaytlrlrq. rasmin iimuni konfiqrrnsiyasrna gijrogU un ctmak oh ki. mrnalum rcssml qnu anrilopunur lasvir ehskisrornigir. Hcyv.rnxr giivdasi azamallidir. korpus sola ditndarilmi$ir.boynr yolundur, qiivstokillidir. bir q€dar qnklflltnrtdrr, iisriindo

nrsbaran [iEik brt du,,,itir. ,a!ov rzc. da)rnnidn.Ehtimrl ki. Eox sonrnlar heyumrn gitvdasinh tasviri onadnn Fq'rli

xclla yary.r bitliinmiilsdiir. Okr bilar, bu vllxt ikhci quyruq.hva edil-riidir.

Rasm darirn sathinda narkazi yer ttnrr va oh bilrin. ilk rosmdir.

Deyil€nlori nazaro .rlsaq. hcyvomn liqurunun qLrrulmasr xffakteri.hakk olunm{ lexnikasr qnunun losvirinin e.a. 3-cti minitliyin ilk asrla-

riDa aid edilnasinr aslLs verilKerilorir) rasmlrri b! t.svirir) at.aftnd.r yerlatir. Qurul

"s

x$akteri-na va yeri a ycrirma srilina gijra onlafl l)liixtalifdijvrlora rid 9 klreqo-riyaya bi,l rk olnr.

Birinci k,rteqoriyaya qrrunun lasvirindan yuxarda bir cargada

ol bityiik keqi rasmlari dlr\ildir. (1-ci. 3-€ii.5'ci.6'cr rasnlar). Onlnr

re. asxsdr yerirc yeririlib. lakin har iki budu gttsrarilmi$ir ki, bu da

rasvirin trm profild. 'r'erilmosi prinsipioi poznusdrlr.

Fiqurlar bir kontur xatla qurulmutdur. Gitvdalari aza alli va agrt-

drr. badan qurulu$ n)aitanrsibir. Bityiik qovsvari buynuzhr yuxar qaldrrlmD va ucl.rfl belo ayihniidir. qiyinlorinda kiqik donqarlan aydrn

t8

ifada oluntrb. iki lr da (l ci va 3-cii rcsnrlar) aEzrnrn kasiklori sosra-rilmifdir Quyruql n q'sadrr, yux.rn q.rldrnlmrf va b€laayilmitdir. Ke-

rilorin ayqlrfl (5 cirasmdan brtqa). xijn$ila qab.q ayaqlar. higaladrbirir ki. bu dr heyvrnxr iki drrnaql oln.rsln' gijsterir. I-cii va 6-cr

r6smlerda kegilarin gitvdalari $q0li xorlarle doE nmryhr. bunun ma-

nae yuxarda izah edilnli$ir.Biiriin x.rlnkterik olaDiall.rino gtira bu rasvirl3riD gakilorasi e.a. 3

minilliyin onalarna aid edila bilar.ikirci kcreqoriyryr qnudnn saEda gakilmi! ii9 keci r3smi aid

edilnrilir. (14-cii. l8-ci v. lg'cu r3sniar). Onl.rr yuxrnda verdiyimizrasvira ryEun surald. Eakilmi$dir, likin itlgiilorin6 3610 onlnrd.rn kigik-dirlar. Kegilarin qabaq .ryaqlirr hagrlarlu bilir. Bir t.sviriD b.danioi0dnn $aquli xad6 kasilmi$dir. Bu losvirlar c.a. I '2 nrinilliyinhiidudlaflnn aid edila bilar.

UCtincii kateqoriyayr indica rasvir erdiklarinrizdan A$rlrdakriki kegi r€sviri aiddn (20-ci va 2 1 -c i pasot.r). Onl r bir iifiiqi dtiz kor.pusdn mnxralif laraflarda yerlatdirilm\dir. Fiqurhr renl larzda yerinayeririlmitdir. D.rtn sarhinin duErlnasr n.ticasindo heyvinl$d.n biri-nin batr qrlnr yrb. yrl z arxaya ayilnrii qovsvari buynuzhn n3zoro

f arprr. ikinci keginh giivdasi vcnikal xalla kasilnrixlir. Bir keeinin bij-ttindordayrlr vao birisirin dd ay{qlafl h{rlnrh birir. Quyruqlan git-

dokdir. yuxan qaldrnIb v€ bcllorina qadrr alilnisdir- Bu rasn c.a. 3-

2-ci minilliyin hiidudl.rnra. olx bilsin, bir qrdar sorraya aiddir.

Diirdtincii k.rt€qoriyay biz 4 ciirasmi.id cdirik. Ke9inin pro-

fil lasviri d. real as.Ndr quruhnu$dur. Hcyvflnn qar qabaq hiss.da

fox segimlidir. eiyinloi'i iizari la donqrr vrdr. Q.rb.q ayaqlan haga-

hrla bitir vo drldrakrlardan bir {z uzundor. Yuxrn lar.fdar bot salla

olmAdrEDa gijra buynuzlxl bif q.dar tahrif olunub va kiqil(lilib. Beli-nin xafti ondan yuxrfldakr keqinir qxbaq rytql.rflnr kask (s-ci rasm).

bu da nobrdan kegirilnn rcs'nin nisbtar sonra Erkildiyini gdstarir-

I dlqiilnr h.yqn'n h'munun qrnrE.r,i'rdrn bii2diimiiNdrk, q hq rlJql.rnx'dmrErdin tiyinlarinin yur n hn\J\innqJdJrxp.tr'l'r.

20 AnliloP.iL.sirc nnsubh.lvnndr. clntrh Aliikddt s ii 13 yd$ytr

l(cai liqurunrn quruluf xarakrerino va hakkedilnla texnikasrnx gd.oiisllri e'3.2-ci minillyh i]k asrl.rina aid eimak olar.

llctinci kxteqoriya dda q.dim dovra aid rasvira yllxrn ohn.likin i,lfiil.dn€ gijrc kitik okn kegi rasrni (10 cu Esn1) {iddir. Onrln

|itvdrsi kijkdiir, Eiyidarinin iizarind€ suysiinlar,rydrD gijst.rilib.b('y u qrsldr. bir az yrxan qaldr rb. kiqik b.\h lanramlanrr.

Qiivslxri buynuzlafl belin. r.r.f ayilib. Gijvdasi orrrd$ toquli xatlakisihnitdir. Ombasr bir az dayinnidir. cddok quyruEu qalddmrt val{linn laraf .yilmitdir. Rasnin itznndan qox sonra keginin belinda,trvi xot hckk edilib va heyv.rnrr fiquru iki donqdr .rinrb. Tasvirinikonliquirsiyasr onu e.a. 1 minilliyjn ilk asrl.rine aid emayo ink.ln!crir.

Allrncr knreqoriya Eiyinleri iisriinda donqar olnayan keEi

risviri Niddir (23 cii r.sm). Heyv.rnrn brd3ni uzundur va diirdbucflqlrlirrmy. ylxxrlau, naticada kegi anq gijrtiniir. Bud azca dayimi vaiki xa'lo ifuda olunub (gitriinijr, rassan daha q6dnn rasvirl;ri t€qlidc(l.rl)k heyvrnrn har iki budmo gdsrornaya Eallsib). QuyruEu giiil.kvi q"nnaq 96kiUidn. azca qaldrnlnrt v€ ucu bela t€raf ytinaklilmitdir-Kcrinin boynu v6 budu xallarla kesilmitdir. Bijyiik qiivsvari buynuzla,rxuD trclar belina t.r.f ayilmi$dir. Rastn c... I minilliyin onalarLna.ol.r bilsin bir q.dar qabaq dijvF aiddir.

Yeddinci kateqoriyly.r d$rn sathn r sol qragnda yerl6$6n

kcai rsmi (8 ci rcsnt aiddir. Bu heyvann govdasi uzundur. BoynqrldrrLb. yoEundur. kobud va doyinni burunlu bagr kitikdir. Bityiikqrlmcvari buynuzlal yuxafl v6 arxrya eevrilib. Budu azca dayirnidn.(iajd€k quyruiu yuxan qaldrolmr$ va belina raraf ayilmisdir-Ayaqlannn ditrdii da diizdiir.

Tasvir taqribD e.a. l-ci ninilliyin ofialainda h6kk edilni$dir.Sakk;zinci kateqoriya 13 cn. 22,cj va 24cii rasmlardir. Biitiin bu

heyvxnlar asta qatr$d.r gitstarilib. Olgiilarina gdro buDlar €vvatkileranisbatan daha kiqikdirlar. Kobud yedrc yetidlmit. hatra tahrif olun,mutdur (masalan. 22 ci rasmda keginin b ynLEu bumunun ucundadr).

fiqurun miit€naslbliyi pozulmutdur. Gddinair. bunl:rr yedi gob.urlar ta

l€fijldan asuda vaxtlardadr$rn srlhirdakiqadi tasvirlarnri rosiri rltlnda bark datla hakk edilmitdir.

Bu.asn arh yat..lnnn vaxtr orla asrlarin I ci )lnsrnr dddir. onla-rrr an qadi i, ehlimal ki. ll N: li rasmdn.

Nahayal, doqquzrnc krleqoriyaya daha srda, kobud va sllladslzyerina yetirilnig kegi rosni (9 cu rann) aiddir. Heyvxnrn gbvdasi dru,nlllnt vaziyyatdadir, rakc. bir eiid€k buynuzu vardr ki, o da ndvn ay-dlll olnayan birfiqurun xarti ila birlatdirilnigir. Keqinin qrbaq ryaqlxn qox q6adr. quyruEu qrrmrq fonnaldr. qaldrrrlmlt va rcu bclinolar6f 6yilmitdir. RasDr. ehtimal ki. Eoban raFfirdan orta asrla.in ilkddvriinda h.kli edilmi$dir.

Qalan tasvi.l.rdrtrn ls€rqhissasintu, narkazir. yxxrn. keqilarir vaqnunun rcsmlsri arasrndr ycrlotir.

Qrunun tasvirinin iisrnnd6 yerlcFn l2-ci rasn dordbuclqh fomastrn xrlrdad,r. Onun sahesi $aquli va nliiqj xall3da. denek olar dijrdbarahr xanryr bdliirurnlsdiir. Har bir xanrtun iga sinda aydn olma-yan iqara, yxJrud tanxlal{ yerlasdirilmitdir ki, b dr bntiin l€smo han-

15 ci r.snl qnunun tasvirindan saEda yerlatir va arab alifbasrnrnnasx x€tri ila t.rtib edilmis yazryi oxsnyrv6 Baylar", yaxud "Beklar"oxunur. Y:rzr raxninon 16 17 ci €srler3 aiddir.

Gijstarilan yazrdan . rdr 16 cr r€smda yiiklanni$ heyvan rosvirolunmutdur. Ulnuni konliqur.tsiyasma va boynunun fo.n$rtu gijra,bu sn Cox elFya oxqayrr. Iakin hcyvanrD batrna yilyan kefjrilnDsi bu

fikdn ziddinadir- gijnki e$aya ytiyan kegiilmir.Rcsm savadsrz. kobud yerina yelirilmitdir. QuyruEu gostariLnayib.

Heyvlnlll fiqurunun quruln:rsndr mtibnaliblik pozr nlutdur. Yti[srEola qoyulub, halbuki heyvan ytiklandikda bela edilmir.

R.sm gobanlafln iti hesab edila bilar. Ortx asrtarin sonhn,aiddir.

Adam lasviri ( l7 ci r.sm) iizijnnn cizgilari verilnad3n rntusd.r (?).

tam boyu barrbarindo nyaq iista, uzun (dizdan at4, Scyinrda, all.ri

t9

yuxlrt qrknfllnnt v3 diN.kdan biikillmiit pozrdldr. Sr! rli kcg;rlrdalry q xaltnrikasir (l,l ciir6sm) ki. bu dx Esmh soDrrlar y!nndr!!nr gdsterir. Bad.n siluetl3. alayaql n xatlarla hekk olunub. Ay.rqlalqiyinlrricnUyiuda arrlnnrb. pancalari sa!! va sola sijst€rilmi;dir. Dizlardan rydqlar diiz x.da. bidatdidlib. gdLiiniir. bununla ayin pall rnrn

oroyigijst.rilib.Ras,nin yaftnmasr e.a. 2-ci minilliyh son asrlarina aiddiL. Da$rn

sarhini sol qtrxErndr hckk edil$it 17 ci Fsrnda yerli xrlErhdr rlstg.linan h.nd.si orn,nnent t.svirolunub. Tasvir kvadrat v3 iigbucrqkr

Resma ileyyan nranrl! i$aro yrxtrd n.sli rrnalx knni da baxn q

olff. Tarix era znt batlanErcnra rid cdilir.

DA$ N: 2

I N:lidalrn y:rmnd:r (80 sm likd6). onun qarblarcfinda 2 Nrli b0-

yiik qayr p{rersr v,udrr. Qayanm yuxafl hissasi tar.fl.ririD uzL'DluEu

7-6 m. hiindii.liiyii3T0 sn1olan rrapesiyl fonn r hamar iifijqi S3d idir.

Onun conub konarlaflnda ya-irt sulafl toplamaq trnn 60 190 sm

oleiilii. 25 srn darinlikda uzun hovuz diizeldilniqdir. Q3rb qunaraca

E,ndx hovuzru djbi.l,rvo olaraq 2 3 sm darn a$irilib. Bu hovuz ahali

nrasmda. plyalefonnah galalardan ferqlendirilmedan "qapma sona"

Qayinn nldrnn can b Frq larafinda rdi da9 alarlo 1l rasn hakk

edilmjlsdiri 9 keqi. al va nov mansubiyyali aydm olmayan heyvrD

ftluru r6svir1.i (5 ci r3sm)- Onlann hamrsr ryaqiisla v6 profildadir. 1-

ci.2'ci. 3-cii,4-cii,6 cr va lO-cu rasrnl€rda ke9ilarin korpuslan saEa

t€raf. qalanlaflnn isa sola t€raf isiiqamailanmiqdir.

2'ci. 8'ci va 9-cu rasmlartu kegilerin gijvtulari saquli xadarl6

kasilib. Yernra yetnilna stilina v3 fiqurlarn quruhna x.rakterina gdra

btr rasml.r d€nrak ollll eynidir v3 onla n rarixini e-6. 2 minilliyinonxl.trrm rid cnnok olar.

20

I ci ras,)r da rsqrjb.n bu ddvrc.lid olum bii.r. Btr r.smdo kcEininrasviri iicbucaq prinsipino uyErn qurulnm$ur (batlarr bir-bidna qdtrisliq.rnidandirilib) ki. onu Yazrlrtap€ va Cin-sirdaEn qaya tasvirlarindrn Lqlandirir. HeyvarLn bad€n quLulutunun veriln€ tarzi €wolki iiE

rasnrda oldrEu kinidn.SLiliDa va r6smh yerina yeririlma xarakterina giira l-ci r€sm qadnn

t.svirlari xatrrladrr. K€eirin govdasi az€nr3llidir. iFli rrxmli yoEun va

ayiln4 boynu alrEokilidirva yaxtr formrhtdrnlmt bxtla birir. Dit$iibir qedar ircli Erxrb. Quyruq sddakdir va yuxanya qald,rrlb. Budtuyirmidir. Tasvir e.a.2 ci minilliyin ilk osrlorino aiddir.

Yannda sa*i anasrnrn ardrncr gedan q6pit rasviri hakk edilmitdir(3 -cii rasm). Likin 4 cii rasn orkan nrLrral tesviri hesab olunmadtEtna

gitra (bunu iimumi konfiqurasiyadan baAqa boyilk qijvsvari buynuzlarda gdsrerir) onun ardrnca C€pitin olmasr rElabrlrn dcyil. Om gitra ki,onlar ardlarrnca bala apamnrlar. Ona gitrc giiman ctnok olar ki,

Eapilin t€sviri Eox soDru h.kk cdilmitdir.6-cr vo l0 cll rasnlar kobud va basitdir. Goriinijr. onlar Eobanlar

t.Ffindan EakillniSdir. Onlarrn rarixini orta asrlara aid ermak olar.7 c; r.srnda r€svirda kegi qaqrtda gbstarilib. Onun girvdasi

daralmtdr, boynu qrsrdrr. brtr yrxlr fonmh$nltu9dtr va silrErl6

verihiidir. KiEjk buyDuzlrfl qrhncvlridir..rxay.r ayilmi$ vaziyyardo

dir. E.€. l-ci mirurjliyin ilk asrlarina .riddir.

Qaqan vohtiahn lasviri xijsusila naraqdoEurur (ll-ci rasm). Onun

uzunluEu 46 sn, htindiirliiyii 35 sm-dir. Heyvamn fiquru profiida,

korptrsu saga leraf yijk$k usialrqla verilmi$dir. Dad€n qurulutumimNibdir. xatlar daqiq va inamldr. Boynnuc tr ,sitv.t.i burunlu ba$la

birir. Dittli dairavidir. saEnsr kini. Qulaqlafl qaldrrlm\s, iraliya ,s€k

lonmi$dir. Qryruq bn qadar gt dakdir v€ tfiiqi durnn$dur. Beiindaqdvsvari xar gakilnisdir. ehlimal ki, bu mda mrgiyr nFnahdrr.

Hesab etmak olar ki. bu da$da atrn rasviri an q€dim l3sm olmaq

etibaril€ e.a. 3-cii minilliyin ilk asrl3rina aiddir.

1 Ysrli €h li grlryr "So.r" deyir.

l)Af N:,1

2Nrli d$d.rn 4 In canub-qarbda ycrlaFD noh.ng qayr paryrsrdu.| { r.iirll - l( bu, rq lonrnl. .un:I :rlJ'ir .Jr\d 'Il io,,rJr,lir Ol\ri.d : rrrnNldrn canuba l0 lll ,sarqdan qarba, can b qurtrracrErnda 5 nl d.n{ordur. Burnda ilk piyala tbmral 9xl.r qtzrlmr$dlli birinin diamelLi 25srn dn.hliyi l6 sm (4 cij rasn) va dig.ri dirnlelri 2l t8 sm. d.rinliyi

.l sln (5-ci rasm). Bunlada,vuagr d.\d.r iki mrral v. bir keqi !.svid.ri

l)rlsln s.ihinin o.hsrnda demak olff ki. rrbii bityiikliikd. n mlrismi vrdr (i-ci rasnrr uzunluEu 165 sn- eiyinlarinda hiindtirliiyiiI l{) iD. buynuzlann uclarr rr,rsrMa asafa - 187 sn Ras in xarLi torirlikl. gitriiriir. orun d€rinUyi t 2 nlm-tun eox deyil. eni i$ 10-15

InD-di.. R3sDr Eox Eatinlikla d.\rn srthitiby€dan rarnizl.ndikdar son-

llcyv.u qnfrq v.ziyyatinda korpu su ila s.rgrprofil.16 gijnnilnrigir.()rnn ihuru dinanikdir. lh.ngdardrr. bdanini niitanasibliyi y.rx)r\ l.nlnrrsdr. Rasmin xotti d€qiqdir. Biili-in bunlar gijsrsri ki. rasnr

r.rurrdrn Eekilmi;dir.Itltrnhn boynu zarifdir. azc.r qrldrfllmr$drr va anfas aoziyyatda

bulllL'zlnn vff. Batr kieikdir. burnunun ucu bir qed.r ikiy. boliiniib.I)ittii ravan irali ttxrb. Qrbaq ayaqlaflmn dir$k va dd .ryaqlLrnnrn ro

truq grxrntrlar aydrn ifada oltrnnnqdur. Kiqi cinsi alamati aydllt verilibki. tru d! Ynzduepa va CingirdrE hijdudlarnda heyvan tasvirlari titiin,,r(lir bidisadir. Ombisr d.yjnnidir. QuyruEu qNadr va bir qaturqrkLnlnnlsdrr.

Sijzsiiz. dovriinijn qedevri olnrnq etibarila bu rasln. rnaralr gonniilvn onLrn xdsiyyalleriri y.rxfr bilmit adanl taraftrden gakitmbdir.KonsrrukLiv ydlnlr!rm. yerin. yetirma stilini. r€smin olqijlerlni nazara

rlrrrq biz onu e.a. 4 3 cii rnirilliklarin hiidudlannr .rid edirik.Bu r.sm obftznda batqa nnral tasviri da vffdrr (2 ci Fsn). Bur.ida

(lr heyvan profild3, ayaq usta. korpusu snEa rar.f gostarilmigir. Lakh iikobld !a srv.idsrzdu. Heyvanrn fiquru ddrlnngr gajvd.. budlal

n.rzikdir v. onrgitF heyvan rflq gors€Dir. tsuynuzlan |edansa heyv.rn rb!'duntn ucunda vedlib. Ciyir Fqulixatla kasilIni$dir. Rasn,elrtiIn.rl ki.e.€. i ci minilliyir ortalanndn. y.r da rz sonr. hakk oluDnn\sdtrr.

3-cij raslnd.. piynl€ fonDrll E lrl nn yrx,nllrnda (4 cii rasnt keei

t.sviriE€kihniSdir. Bu r.srn qorqu drqlardikr keti r.snrlrrinin mNnera

srndadr. Dtrl]allnln hrfal,hl, qabanq verilmitdi,. BunL,nla bela. rasnr

basitdir va gox savndsrz yerina yeririlnitdir- I-IcyvrDrn b.rtr eybac.rhala sal nnsdrr. biy va quyrulu. dem6k olxr ki. gdrii niir. YalnzbiryLik qovsvari buynuzlnrrna vahatalr dmxExra gitra y.qin et .k olark i. bumda keai tasvir olunllluidur. Rasn, ehrimrl ki. I 8 I 9 cu .srl.rda

toban r.Flnrdon Eakilmi$ir.

DA$ N:7

1N:-li dt\rn qrrtrsxldr tnnaldrn caDuh uzunlulu 5 rn. rsaqL.Eld.n hijndurluyii 2 ln olan qay.r pirgasr yerla$ir. $a.q vo rsimll $oqIaraflari srldrnnl hrNrr !alh. malikdir. Datrn iimal-Frq rerafnrin .l|r!rhiss.si chrinrlki. tonqallara gor3 qtmnzrmtrl rcngdadir.

Daqn $rhina drt ll.Lla 7 heyvrn fiquru, 2 lamqa va 2 piyala for-nul Cala hakk olunmutdur. $:rq s.thiDd. va yuxafl qrraErnda 3ikilarafli detik ag nnEdrr. Onl.rr kegni;da heyvrn blllrmaq 0Eiin

isrilxda olurunuFur.Gdsrarilon rcsmlcrju 5 i datrn taq larafin&dir.I ci.asnr bijyiik itlenliikeei tasviridir: uzunluEu 90 srn, hiindtirltiyii

57 sm Heyv,rnrn fhLrru ayaq iista, profilda, korpusu saEa rarcfnutannsib vaziyyarda qurulnmtdur. Arxa t.rcfdan har iki budugitsrarilnildir. Kcrinin qrrDr bir q3dar yrEcamdrr ve gdvdasiuzaldllmrtdr, onr giir6 rrq gdrinriir- Boynu dalhlmrqdr va yaxgr

formny:r sahnnrrt b.$la bitiri bLrrnu ataErya yonaldihnitdir..Brynrzlar qttvsvari va seriya mailidn. uclal alag, ayilnri$dir. qiyininiist hissas inin xatli. habeladijt0n qabaq larafi birrz qlbr qdrr. Budlald€yimidh. quyruq godakdir. yuxarr qaldrnlnrtdtr- DittiiniiD altrnda

nal Fkilli dairaciktar var - smki d.rtl.r vrmarun izidir. gorainur rasn n

21

bilarakdan zadala'uEsidir Heyvrlnrn a)'tqlafl hafrhrla bnir. Keginin

rasviri rarixini e.a. 4-3-cti minilliklarin hLid dl,rnm aid €|mak olar.

Bu rosnrin iizarind. dahr q€dim tip iizro (2-ci rasnt kilik keei

tasvir edilmi$dir. Fiquru xyaq tista. profilda. koryusu srEa larafverildiidir. Boynr qaa. bltr kieikdir. Buynuzlt'fl iridir. qitvsvaridi va

quyruluna q3dar Lrz0nrr. Cdvdasinin qabaq hissasi hacmlidir- Budu

anqdrr. G6dak quyrulLr azca qdldrfllmrq va qAbrda ayilmiridir. Qabaqayaqls.on,n qurlanclqlan hafalrdrr. E.a. t-ci nrinilliyin soo asrlarinda

hakk edilmiidir.f-cu rasmda getinlikla eortinan kiqik keqi tasvni v.rrdrr. Qox

sxenrslik va kobud yerina yelirilnritdir (surati grxan lmam$drr), l-ci va

2-ci ras'nlardan sonra yerlatir.Nazardan kecirilan rasmlardan solda ;irin aynq tista, profilda. kor-

pusu srla brof kigik tasviri var (4-cil r6sm). fl€yvar n gitvdasi ilzadrl-

mr$drr. boynu vo batr biititvdur. Burnu kiildiir, grx.lnlmrt diligiistarilmiidir. Qulaqlart qrsadrr. taquli vaziyyardadir. Quyru!uuzundur va demak olar ki. iifiiqi ucu .rzci qlld'fllm$ vaziyFldasaxlanmr$r va ucundr liik lotrrsr var. iS kobuddu va €ramn ona

asrlarim aiddir.Drha sada va sxemalik heyvan rcsni da v.trdr (5 ci r€sm). onun

nitviinii miiayyan etmak gatindir. Ola bilar aldr. Fiqura ayaq iisia-

profilda, korpusu sala tarafdir. Bu fiqur da foban tarafindan haktolunmuidur va 18-19-cu asrlara aiddir.

Datm canub salhinda keginin melat alali ila hokk edilmit primiliv ke-

qi bsviri vardr (6tl rd6m), Heyvan ayaqnsra, profilda. korpusu saEa ta-

rafdir. QulruEu gdstarilmayih Yalnz bdyiik qttvsvari buyntlzlaflna gatra

giimm elm6k olar ki. bu h€q iqatan keei r€smidir I 8 - l 9-cu asrbrd aiddir.

Dotrn yuxan sathindatirin birhissasi h6kk olunrnu:dur (7-ci rasm).

Bel xeri. budlafl. ropuqlarnn yaxmlEmdir ryaqhn. ucu lnk ropasr ila

bibn quyruEu aydm gitrnniir. $irin bu tasviri aknda iki lamqa vardr(8'ci va 9-cu r3smlar). Yedn6 yeririlma xarAkterina gdrc rasm orl.asrlalo aiddir.

22

DAS N:9

7 Nrli datdan 200 sm arah Dohang qxy.r pff9ast yerl3tir. DaErn

yuxao hisiasi ditrdbucrqlr fonn.$rnda (4x7) met ik. qarba tarafmailiyasu hamar sarhi vardrr

Bu salhda 23 r3sn gokilmi;dir: t heyv.tn. 3 rr[ va 3 ilnn rosviri. 3

dordbucnql. roppuz, 5 lntixialif iln€ va bir y.Er. I va I l-ci rosmlsrda

atlann koeuslan sol.r. qalan rasnrlarda heyvanl.lrm korpuslafl isa sala

tarafdir. DaI'n sathinin snE hissasiMa bslirl3r qrupu adrlann maralr

ovlamasr $hnasinin kompozisiy.rsr ratkil edir. Asash todqiqallara

esNlnmutq biz b€la hesab edirik ki. ilk dafa burado tabii bijyiik]nkda,(uz nlulu ll0 sm, hijndiirliiyu 88 sn, bitytik maral tosvni hakk

edilrnildir. (5-ci ra\m).Kontu xatrinin eni 3-5 sm. darinliyi 3 sm qedardir. daxili qmqlar

yaxtr hnmarlanrb. Rosnr ytiksak miikemmalliyi. ahongdarltE'. dinanik-liyi il6 segilir va tijbhasiz. ibtidai inc.sanatin an yaxEr niimunalarina

aiddir. Heyvanrn gitv&si onrdr yrEcnmdr. Cbzalboyun zarifbrtla va

boEnzr yaxmlrE nda saqqalla rrmnmlanmrSrr.Bityiik budaqh buynuzlxn anfnsda gitsbrilmi$ir. Onlarrn uchr

arasrnd! masrfa 140 sndir. Dot cnlidir va q,rbrEa rovm 91x'r. Budu

dayinnidn. bn ^z

qald'nlmryhr. Cij&k quyruEu taquli vaziyyardadir.

Qabtq ryaqlmn diz g'x'ntrlan va dal ayaqlafln ropuqlan Stislarilmi$-dir. Heyvanrn fiquru daqiq miitanasibliya malikdir.

R6snrin qurulm.r xaraklerina. hakketmanin stil va texnikasrna giira

onu e.a. 4-3-cti minilliyin hiidudlaflna aid ehak ol r. Bu marahn

boynuna toppuz isliqamatlandirilmitdir (4 cii rasm).

l3-cil rasmda rosvir edilnis Arlr nazardan keqirdiyimiz marah

qovur. Ovgu yuxandan qaldr lmrt eli ilsmarala niza ahaEr lrazrlatrrsaprmn qurtaracagr 8 pillali (9akil 12) diirdbucaql' ila bnlatir.Axrrrncrsmr gityiin simvolu kimi iz3h ermak olar ki. oradan (6-cr

pilladan) niza m.mlr (u$lanrb.

Ovgu da yaharsizdir. Yijyanin cilovu. SiiriiDtir, sonradrD hakk

olunmutdur- Ennki arh rrn yalrndan tula bihnazdi. Bund brtqa.

cilov n qunaracalr arrn dij.siin. atrlmadr. bu (lx onun cilov olman ite(liiz galorir. Ovgunun dizlarindo sarE afl vardrr, ol.r bil6r ryrqqabrlarnrl)o!:rzlandr

At enli dit$lijdrir ve gijz.l boyunludur. Kitik b$r. cnsiz boynu. djkqrllql r var: heyvanm govdasi uzusovdur. orlada tartn1drr- Bir gdzij

Erkilib ki, bu da Qobusrann heyvan iasviri konpleksi iigiin nadir h: ,dr. Sa!flsr dayirmidir. bir x? yuxalya qaldrrrlnrtdr. Drl lynqlarn n(iizlori. halll da drrn.rqlafl goriinilr. S4l.lsr ila at dordbuc.rql,yls6ykanrni$ir, gijriiniir, ondan rr qiiws almaldr.

Adurrn rasn e.a. 2 ci n r lliyin ilk asrlarinda hakk ediln tdir. Bur.svidard€n bir az soffa br$a ov s3hmsi h€kk olunmu$dur. (22 ci v.2l-cii rasmlcr). Hesrb edjrik ki. maral bu.ad.t l5 ci r'.smir t.qlididir.Ontro ijlqril€ri xeyli kigikdir. boyun yrxan qoldrr rb: ba9 yaxtr q6kilib,r'3zr aqrqdrr, buynuzhr da boyiikdijr v6 budaqlnrr. anfasdadr.Qolaqltlr gitsrarilnrilsdir. halbuki qrbrqkr nraralda bu yoxdur-llcyvdnn dolti r.van suralda ir€liy. Erxrb. Budu dayinnidi.. quyruEuqrsndlr! yuxiul qaldrlhb va belira r€raf tdnoldilmi$dir. Qabnqryaqlrnnn diz Erxrntrh0 va dal ayaqla.uu ropuqlan goriiniir. covdooftada iaquli xoll3 kasilmi$dir-

,A.rh atda alsiz va ryaqsrz tasvir edilni$dir- Alm gdvdasi ensizdir..ld,siiirali glxrb. Boynu incadir v€ yuxln qaldrnlmrtd]r Batr fomr$rzdr. boynun rrdrnr xarrrladrr. Burun qari surctda gostarihnoyjb. Onuarnala gitir3n xetl soDdn birlatmir: ol.r bilor Fssam uzun qovmadansonrr atrn yorlunlLrEuna gora .lgrlmrt aEzrnr gdsiamrek isl.misdir.

Bu ov $hnasini biz c.o. 2,1-ci minilliyin hiidudl rna iid edirik.l7-ci rasm i3 cn ras|in kobud t.qlididir. Burada arh alinda nizaav.-

zim na is3 bir dayimi llati ola bilar. itrbn rurmutdur. Atlrnn anasmdanllmalum mannh bir neea xarr Eokilmisdir ki, goritniir rasmdan sonraalava olurunadr. Br rasni orta esr16.in son ddviina aid ehn€k olar.

iFlida qeyd eldiyimiz kimi. daga hakk edilinit ddrdbucnql gdyiinsimvolu sryrlrr. 10-cu rcsm bijtiinliikla l2-ci rasmin kiqik dlgiida

AtrErda uzaldrlnnr d.yinni bucaqlan olan bir dijdbucoqh da Fkil-ltli;dir va sahasi 7 pillaya boliinmii$dilr ( 1 I ci rasm). Ondan salda Cox

kiqik ( 12 sm€ yurn) .rr xlrr rdan heyv r rrsvirivardr(i1.ci rasnnaey,ri ndmrayo nrt ikdD. $,rquli vaziyy.rd. yerlaFn / ci rcsmda uzun-sov laquli va naili x€rlorla 6 s,haya bijliinnliit dijrdbucaql fiqurunugajriiriik. Onl.rdxn rlsalrda ikisi or{adr chrinral ki. ciiftt t.sviri olanklxdrat fomulrd]t. Aralrondr srE laLafd€ brEr olan bijc.yi xanrladnn

9 cu rcsmda naL fonnalr fiqurhusrsa bir itora. ya\ud qebila raflqasrkimi saciyyalandirila bilar. 8 ci rcsrntu, gttrilnii.. ii.ln tasvir ediln\dir.

Satlin iinal hissosind. dord qnean heyvan r.sviri vardlr: iisrdakisoln. qrlaD, srEr t.r€f.

At fiquru (t-cl rasnt real qurlrlutda yerine yeri.ilniidir. Boyunuzun va qovsvaridir. h\rnrn detalla gosrarilmayib. SaErsr dayirmi,qu),ruEu uzundur. Bclinin xatti govdanin oilsrnda igariya ayilnitdir.Dll ayaqlurn topuqlar gost.rilnixlir. Qabaq rc dal yaqhn axrrdaqovslarl€ birlalsdirilmi$dir. Rasm ort!.srlarin erkan dijvritna riddir.

Ola bilar. 2'ci r€smda .la kobLrd va sxenlatik sLr.rd. al lasvircdilmisdir. Govdasi ensizdir, boyunu uzundur. br|r kiit buruniudur,qulaqlafl dikdir v6 ir.liya istiqamarlenmigir. O$basr bucaq alrrndadf,quyruEu [zundur. Rasmdan sonra qulagnr dibinden rlzun qrllncvJJibuynuz (?) gakilmitdn ki. bu da hcyvxnrn nbviiniin nrLiayyoDl.girilnasnri qorinla$idr. Rasm 7-8-ci asrlr.a aiddir.

3 cii va 4'cii rasmlarda ov irl3ri hokk olunnugur. Bnrunlafl iridir,qulaqlan yoxdur. qrnnh.r 9ox lanmdrr. budlarr d.yjmidir. quyruqlffruzundur (birind. iifiiqi v.ziyy.tftdir, ikincisiDda ataEi s.rllanmr,sdr).Rasm erumrzrn batlanlrcnr riddir.

Nazardan keri.ilnit l3smler&n sagdakt rasvirlar (5-ci v€ 6 cr

rasrnl€r) tox silindiklarim gijra aydrnla$(Lnhmr. Ola bila., onlrrh.rnsrsa heyvan rcsn aridir.

l6-cr rasmdo rt qnEr! laziyyatdo verilmi$djL Boynu y[xrnq.rldrrrlnnt. dik dayannnt qulql olan ba$ iydm gdsrorilmigir.Govda orradx nisb€tan erlidir. salnsr dayirmidiq quyflrlu demak olariituqi vaziyy€tdadir. Atu bumunun qaersmda kigik q.rla1ar goriiniir.Tasvir e.6.2 I nrinilliyin hijdudlarrna aiddir.

23

l8-ci rasm bir-biin&n a-rah, solda aft l3lefda diiz xod. birlatdirilnisiki qijvsvnri x6 dan ibff.rdir Keginin buynuzlafl xatrladr. Lakin old

bilar. bu, tamqadn Yanrnda yerlsFn l9-cu rasm namtu qrldrqda isrj[!d.olunan gil mohtirii xatrladan dtizgiin fomah dairado,r ibffardil Ola bilar

ramqadn A$aErda arab olifhsr ;la yaz, vardr (20-ci rsm). O1a bil3r bu

duarun hissasidir. griftin xarakterina gora onu 7-8 ci .srl.ra aid ehrak olar.

21-ci r3sm adr Fkilan yazrdan 14 sm s.tEr r6raf hakk ediln qdir.

Profil&. korpusu saga l€raf qagan kegi tasvir edilmi$ir. Harakat drlayaqlann xatli ila verilmi;dir. Orta asrlarin erkan dijvriino aiddir.

DA$ N: t3

Yaz,hropanin canub his$sinin .tayin&, 9 N:-li dasdan 50 sm

canuMa yerlatmi$iJ. Nahang qaya pargasr 12 N:-1i dastn iisttindayerlatir. An6la galmi$ gardaq qobarnar tarafindan yaEU vaxir istifado

olunmutdur. Datrn qalnlEr iaxmircn i m dir.Daqrn ijsi l6r6fi qarb la€f meylli yaslr sathlidir (5,5x14 m). Buitda

44 rcsm,5 qrup Eala w 3 nov9a hakk olunmuldur. Biitiin rasml.r 4

qrupa ayfrln1-ci qrup sarhin yuxan Sarq qraEmda toplanm\lsdr. Burada 8

heyvan lasviri. 3-ctj qrup aytakilli gala va kapkana oxgar bir alat

(qu.Eu) h6kk edilmi$dir.

I ci r3srn profilda dayanan. korp su srEa t6l3f keqi rasviridir. OnuD

gdvdasi darnlmrtdr, ba$r va boynu bir lam tagkil edn. Brynuzlaflqijvsvari qalxmrs va uclafl bela larcf.yilmi9dir. QuyruEu qrsa va Fquliv€ziyyardadir. Dal ayaqlarrn qurlaracaqlafl qiivsla birlosdirilmi$ir.Eramlzn avvelarim aiddir.

2-ci Iasm& kobud va sxematik takilda profil& durmut. korpusu

saEa l6r€f, keqi rasvir edilmiqdir. Onun gitv&si dijrdbucaqh forma-

srnda verilmitdir. Yuxanya qalxms kiqik buynuzlan dxaya mailidir.

QuyruEu sodakdir, laquli vaziyyatdodir. Ayaqlan giiv&sina perpendi-

kulyardr. Rasm, gijriiniir, Eoban tarcfindan l7-19-cu asrlar& hakk

olunmuldur.

24

3'cii rasN kcainin biimamis tasviridir (ayaqiisia- profiltu. korpusu

saga raraf). Burnu kifayat qadar yekadir, buynuzlarr kigik va

qr|ncvridir, irali isiiqametlanib va soffa yuxan qalxrb.

4-cii rasmkiqik bleiilij kegi rasviridir. (uzunluEu 11 s4 hiindiirliiyii

5-ci rasmda manil ayaq iista, profilde. korpusu saEa taraf tasvir

ed;lni$dir. Gi.inan etrnak olar ki, heyvin naya isa qulaq asr- Onun

uzunluEu 80 sm, hiindiidnyii 75 sn dir. Boynu yoEundur, bir az

qaldr mridr, Eiyintorinin iistiinda siiynn var. Batr kilikdt, gitzlari va

aEzrmn kesiyi verilib. Bijyiik b daqh buynrzla anfasda giistarilib.

Gijvd.si orrada yrgrlmtdu, sarlrs' dayinnidn. QuyruEu giid.kdn, bir

az qaldrrlnntdrr. Dal ayaqlarn topuqlafl va qabaq ayaqlanr dizlariaydm goriinijr. Drl ryaqlarn qurtaracaqlafl qovsvari birleidirilniidir.Dotii revar surctda ir3li e rb. Heyvamn fiquru real qurulmutdur.

bad€n qurulutu mijlarasibdir. E.a. 2 ci minilliyin ilk €srlarina aiddir.

6.r rrsm'li ehrimal d. htkrn fomr{nd. bi' qlrgu oitr:iriik. Iki

hissadan ibdrcrdir - qlsa dnz xatla birlaidirilmii diizgiin olmayan

dairadan va da$an, yaxud kotiikdan.

7-ci rasm& qrgan keginin sxemaiik iosviri verilniqdir. Heyvanmgdvdasi ortada Eox yrErlm$, daralmsdrr. Qabaq hissa arxa his$dandaha bdyi.ikdiir, azamallidir, BoyDu qrsadrr, bir az qaldrrln{dr, brirkiqikdir va bumu yoxdur. Buynuzlan bir birirdon xralanan iki q,l,nc

vari xat&n ibrraldir. Yuxaflda haqqnda dan$rEnnz rasn arc risb€-ran bu rcsm ayaqlan yuxnn gevrilnisdir, ola bil6r rassan iildiiriilmiilke9inin rasvirini vennaya Eah r$drr- Orrr asrlorin ilk ditvrlarina

aiddir.S-ci rasmda kegi qox baynEr tasvir edilnigdir. O ahasia qa9r9da.

profilda korp[su saEa taraf gijstarilmi$ir. HeyvdDm qirru yek€dir v.ortada laquli x€da bdltinmiigdiir. Batr va boynu ifada olunmaylb

Qcjvsvari, yux|rr qaldrdmrg va uclar belina tarafayilmt iri buynuzlnn

d6qiq giistarilmj$ir. Budu bucaq alrndadr. Quyruq qrsadr, yuxafl

qaLdrr mr,sdrr. Rasm daha qadirn rcsnli yams ama slilinda yerina yeti

rilnisdir. E.a. l-ci ninill;yin son asrlarina aiddir.

g-curcsmdantjvii nrnlalurnheyvan t€svirind.n ib Ftdir. Ayaq iists,profilda. korpusu saga t6r6f tesvir olunmridur- Cdvdasi ortada nazilm4dir. BoyDu qrsa, yoEun. ba$ kiaikdir. Qulaqlan va quyruEu sts-larilmayib. Ayaqlan gitv&sin€ perpendikulyardr. Ort,r €sLl€rc aiddir.

10-cu. ll'ci va 12'ci rasnla. Az6rbaycltun miixblif rayonl.rflndnoynamaq iigiin mzor& tutulnlus stoliistn ripli kiEik oyuqlardanibaratdir. Qobusianda onlar iDdi da v,lrdr, u$qhrv. cavmln rr,rs,nda

seDii YaY mDdr.2-ci qrupa aid r.smlar bir q.doL a$aErda yerl.tir va 17 rasvirdan

ibaradir- 13 cii rasm real stiitu kegi lasviridir. Ayaq iista, profildakorpusu saEa rar3f q€kilmitdir. Bair kifikdir va boynu uzadrlm$du.Buynuzlai 9ox d{ uzun deyil. amma q rncvaridir. Gijvdasi nazikdi.Budu bucaq ahndadr. QuyrLrEu q,sadr, $tquli v.ziyyardadir. Ayaqlargitvdasina perpendikulyardr. Orta asrlarin ilk dovrlarila aiddir.

14 cij rcsm kobud g€kilmi9 keei iasviridir. Fiqur (ayaq ijsra.profil&, korpusu saEa taraf) tahrifolunmu$dtrr. Gdvdasi h6cnlidir, drltarofi qabaq l€r3findan eox iridir. Boynu va bair dolarirqdr, burnu heE

grtrnnmiir. Buynuzlan qlsa v6 qrlrncvridir, bir az geriyo oyilmildir.Budu bucaq .rltrndadrr. Git&k quyruEu taquli vaziyyotda dunnuidur.

Onunla yanasr bir gapi9 r.snri d€ vddr (15 ci rasm). Boynu qNa,

yoEun. ba9lkigik, uzunsov buruDludul Kigikqrlncvari buynuzlarl varva belina rarafayilib. Budu dayinnidir. QuyruEu gijdak va Fqulidir.

16-cr rosn srilla$dirilmi$ adam (?) rasviridir. Dairavi basmm

ortasnda bir birinin iistih& 6 niiqta vardr. Ola bilar bLnlJrh gijzlari,a!'z € burun isarolanrni$ir. Boyun g,rquli xada ifada olunmusdur.Gdvdasia,saEr brafi iEariye balrq dirrdbucaqlr formasrndadr, - bununlaalt al-ayaq ifada olunmusdur. alleri boyunun ortasndan Fkilmis qrsa

ijftiqi xatlarla ifa& olunmurdur.R6srn, gitriinijr, qoban tarafindan l8 19 cu asrlard3 qakilni$dirl7-ci rasm bzan tarnqa hesab edilen siillatdirilm\ sxematik adan

tasviridir. Konfiqurasiyasma gitra Yazrhlapenin Frq tarafirda h3kkedilmi$ adam tasvirinin xanrladr. Yalnz qrsa (demak olar ifadaolunmamrgdrr) aEaE, qunaracaqlin ve ddr.nin (ba$r) ortasmdakr

Dijqta&n ibarctdir. 9-10-cu asrlor3 aiddir.

18 ci rasm haraketda olan keginin tasviLidir. Profilda va koryusu

saBadr. Qarnmrn rlt hissosi gdsrarilmayib. Boynu qrsadr. AErlNlalrh ki9ik bair var. Buynuzu oaa ijlgiiliidiir va qrlmcvaridir. geriya

mailidir. QuyruEu siidekdir. qddrfllm,$d,r. l5-17-ci asrLorc aiddir.

l9-cu rasm harakatda olan keE'nin real tasviridir (profil&,korpusu saga taraf). Boynu qrsadr, kigik ba$la rrtumlanr. BijyiikqrLlncvari buynuzlan var. uclan geriya t€r€f ayilmitdir. Budu bucaq

lhrndadrr. Gijdak quyruEu taquli dayanmrtdrr. Bizim eranrn orralatu

na aiddir.

20-ci r€smtu profild€. koQusu srEr la.af. ayaq iisla kegi rasvir

olnumsdur. Govdesi ddrdbucaqh forinasrnda verilmisdir, boynu g0st3-

rjlmayib, burnu Fljnlikla seqilir- Bityiik qdvsvari. buynuzlafl b€lin3 ta

raf mailidir. Budu bucaq rlmdadr. QuyruEu gijdakdn. aaquli dayarub.

Rasm gitihii. goban rarafindan 17- I s-ci esrlarda hakk o]!u nu$ur.21 ci r€sn1 ayaq iista. profil&. korpusu saEa taraf k€9inin kobrd ras-

viridn. Gdvdasi uzunsovdur. boynu gitrs€Dmir. bd,sr rydrn ifa& olun-

mayrb. Buynuzlan qitvsvaridn. bf az qaldrnlnxsdrl Onbasr (budu)

dayirmidir. Quyqgu sdd.kdir, $tquli durmusdur. l8- l9-cu asrlaF aiddir.

22-ci rasmda profilda, korpLtsu saE.r rar€f - otlayan keEi hakk

olunmu,sdur. Gitvdasi q,sa, boynu nazik. basr kiqikdn, burnu r$Erisriqama 3nib, nEzr alrqdrr. Kiqik. qrlmcvari buyn!,zl

' vllr. QnyruE

gddakdi., $quli dayamb. Rasn orta asrlara aiddir.

23 cii rosmda ytingijl qagrqda kegi tasviri verilmitdir- Profilda,

korpusu saEa rarcfdir. Giivdasi hacn idir, boynu qrsr vo yolundur,

ijfiiqi vaziyyarda durur Balr yaxir fonnak$drnhb, xEzr afrqdr.

Buynuzldrr bitytik va qrlrncvaridir. uclafl geriya ayilib. Budu bucaq

altrndadrr. QuyruEu qrsadrr va gox yoEundur. Giivdasi orr.rdan $aquli

xatla k€silmitdir. E.a. I ci tuinilliyin ortal:lrtna aiddir.

24 cii rasrnda ayaq iisb. profilda. koryusu srEa ta€f kefi tasvir

edilrnitdir. Gijvdasi darirlml! vaziyyat&dir. inca va qrsa boynu var.

bumu.riaErya buraxrhb. aEzt aqrqdr. Buynuzlan qr|ncvaridi.ve uclnrl

25

ayilmis va geriya istiqamarlannigdjr. Onbasr dayirmidir. quyruEu

gttdakdir. Dal ayaqlarrndan biri hrga ila qurtarr. E.a. l-ci minilliyinortal!.nna aiddir.

25-ci rasmda ayaq iislo. profil&. korpusu saEa i6raf olan, orradaqamt qox yrErlmt! kegi tasviridir. Gijvdasinin qabaq hissasi arxa

hislasindan xeyligeni$di.- Boynu inca va q6adr, bumu aEag olan bagr

ki9ikdir, yaxgr formaladr mEdr.Buynuzlrn iri va qdmcvaridir, hiirdijr uclan b€lina taraf

syilmisdir. Ombasr bucaq altrndadu. QuyruEu gitdak va yoEundur.

taquli vaziyyatdadir. Ayaqlan a$aEl qitvsla birlaldirilmitdir. E.a. I -ciminilliyin ortalanoa aiddir.

26'cr rasm korpusu saga, profilda, ayaqiisto kegi tasviridir. Buynuz,lan orta itlqiiliidiir, qdrncvffidir va uc1afl belina taraiayilmigdir. Quy-ruEu qlsadr, bir qador qaldrrlmr$drr. E.a. l-ci minilliyin ortalannaaiddir.

27-ci r6smd€ qox kiqik ijlenlii. (uzuntulu 8 srn, hijndijrltiyii 4 sn)otlayan ke9i tasvir edilmiqdir. Ola bilsin goban tarafindan h3kkolunmuidur.

Qadim rcsmlari yamsrlama kimi. otlayan keqi (ayaq iista, profilda,korpusu sola t6r0 28 ci rasm& tasvir olunmugdur. Tosvir sxema-

tikdir. gitvdasi &rdr, onada Fquli xatla kasilmigir. Boynu qrsadr,kigik ba9r var, bumu ataEr sallanrb, aEzl a9qdr. Qrhncvari buynuzlarrbir az qaldrr m$dr va uclm ger;ya ayilmiidir. QuyruEu sit&k vayoEundur. gaquli durrnu$dur. Ayaqlar nisbten uzundur. EramzmbatlanErcma aiddir.

29-cu r6sm real qurulu$da keEi fiqurunun tasviridir. (ayaq iisra,profilda. korpusu saEa). Citv&sinin qabaq hissasi onada Fquli xailakasilmisdir. Boynu qNa. kirik. yaxqr formalalm$ batla bitir, bumuiraliya istiqamoll€nib. Buynuzlafl q mcvaridir va uclan geriy6 ayilib.Ombasr bucaq alnndadr. QuyruEu s0d6k va yoEundur, $quliveziyyatdadir. Dal ayaqlafl orakda qajvsls birla$irmi#ir. E.a. l-cirninilliyin ortalarma aiddir.

3 - c n q ru p a aid rasnlar 2 ci qrupdan solda v. a$Erda yerlatnlak-la 8 Esmdan ibarardir.

26

30-cu rasnda profil&. korpusu saEa qaf.rn ar lasvir olunmn$dur.

Olgiitari: uzunluAu - 110 sm, hilndurliiyii - 100 sln Heyvanrn fiqurureal nslubdadr. b€daD qurulu$u miitanasiMir, dinamikas yaxlr veril-

mildn. Qaml y'Ecamd'r, gov&si ortada daralm{dr va Saqul;xalla k6-

siln\dir. Qamotli boynu kigik batla iamarnlanr. Gdzlari va aEz,nrn

kasiyi gitslarilib, qulaqlm yoxdur DtitU enlidir, ravan suFt& irali

Elxrb. Saln dayirmidir. bir az qaldurlmqdr. Qulrugu iifiiqii vazi]ryat-

dadirki, bu daqar\m siiFtli olduEunu gijstarir. Dal ayaqlannn topuq-

lan va qabaq ayaqlarnn dizlari gitriiniir. Atm aEzrnda yijyoninin cilovu nazar€ 9arpr. E.a. l-ci miniliyin ilk 6srl6ri jla tarixl€nir.

31-ci rcsm diirdbucaql sng va sollercflordan novlu fal.rlardr. Gd

riiniir yrED sullltnrn yrErlmasr tiqtin n6z6rda tutulmu$ur. Metal alall€

18 t9 cu.srlad. hakk otunmu9udur.

32-ci rasm profilda durmut vaziyyatda, korpusu sa!a, ke9inin kjtikr6sviidi.- Otu esrlara aiddir.

33-cii r6sn1 ballmn Saquti xa(in yuxan hissasinda igarisinda drlolrn ilgrtddn git'tindiiyii kimi sapandrn rrsviridir.

Analogiyasr olmadrEna Cijra hall olunma tirixini mii€yyan ehakgarindir.

34-cti r.smda ayaq iista, profil&, korpus[ snEa raraf kcA; rosvir

olunmutdur. Badan quruluiunun mntanas;bliyi yaxtr gitzlanilib. Buy-

nuzlan biiyijk, qiivsvari. dik, uclur dala istiqamatlarunisdn. Onbasr

bucaq altmdadr. Qrsa quyruEu, taquli vaziyyatdadir. Eramzm hiidud-

Iarna aiddk.

35-ci r3sm bir-birirc yaxn 2 naili novqadan ibarctdir. Altdakrnovfa 4 kigik oyuEu (falant birlatdirir. Bu oyuqlar yagrt sulann, yrE-

maq iiqiindiir.

36-cr rasm bn-birina ya{n 3 piyala fonnah Qaladan. 9 oyuqdan va

iki piyal€formalr gala birlsgdiran novgadan ib3€tdn. Bunlar yaEr$

sulafl toplamaq nqiin istifada olunmuidur.

37-ci rasm yena da profilda, korpusu saga qagan at rasvirindan

ibffatdir. Bu rosn1 Yz rt6pa qaya lasvirlari kornpleksinda an yrxtr

a$rlordan biridir. Arrn fiquru hamahangdir. badoDin mtjr3nrisibliyi alaverilmilsdir. Atln q.mr bir qadar yrEcatrdrr. Nafis boyun kilik batlatxnrttrnlanr, aEzr aS rmidr. qulaqla gttdakdir, taquli voziyyatdir.Dnli dijsn ravan surat& irali 9mr. Dal ayaqlannn ropuqlan va qabaq

lyaqlarmrn dizlarinin elxtnntafl aydrn g6riinnr. SaEflsr dayirmidir.QuyruEu aEca qaldr rb va ufiiqi vaziyyatda saxlan rb. E.a. 2-l-ciminilliklarini hndudlafl na aiddir.

4-cii qrupun rasmlari dern sathinin c€nub hiss3sinh atrENrndayerlatir va 13 rcsmdan ibarardir.

38-ci r€sn profilda dayanan, korpusu saEa keei tasviridir. Badanqtrrulutu miiranasiklir, gdvdasi hacml; boynu qlsa va yoEundur.iizarnr& budu aialr boytik baq durur. Buynuzlan qttvsvdridn, az qal-d,nhb va geriya istiqamatlanib. ornbasr denak olar dayirmidir. Quy-mEtr gitdakdir lakin dik dayanrb. Ayaqlafl gdvd.sjna perpeDdikulyardrr. E.o. l-ci minilliyin ortdlarxn aiddir.

39-cu rcsm bitrnoyib keEin'n yalmz gtivdasinin. bagrnrn vabuynuzlannm bir pareasr h6kk olunmugur.

40-ci rasmda iki doyiigan keEinin lasviridir. Keeilar iiz-iiza dalryaqlan ijstiin6 durmu;lar (40-fl r6sm). Kegilarn fiqurlao bacalqlrcllar brafindan yerino yetirilib. bad6n q rulr$larrnrn mnbnasibliyigiizl.nilib. Rasmi e.a. 2 ci minilliyi ilk asrlerino aid edil6 bilar.

41-ci rasm& profilda, korpusu saEagedan naral hakkolunmuqdur.Covtusi hacmlidir. qabaq hissasi arxa hissaya nisbaian tutumludur.Bdynu bir q€dar qaldrrhb, kiit burunlu kiqik balr var. Buynuzlaflqaldr rb va yaba kimi verilib, grxmr arl sola terefdir. QuyruEuq6adr, bir az qaldr rb. 8.6- 1 ci asrlaF aiddir.

42-ci rasmda gitvdasi uzrdrlrn\ maral tasvir olunmuidur (ayaq

iista, profilde, korpusu saEa). Boyunu irali uzadrlb va kitik baslaqurtanr. Buynuzlar yaba formalrdr. qxmtrlan dik durub. Ayaqlangiivdasina perpendikulyndr. Gitvda va boynun a$aEr hissasi $qulixollarla kasilmiqdir. E.€. l-ci mirilliyin oftaluna aiddir-

43-cii rasnda ayaq ijsta, profil&. korpusu saEa ndvii namalunheyvan. ola bilar at ya\ud anrilop tasvir olunur. Oxsayrr, heyvan naye

isa qulaq asr. Boynu Eox uzunLrdur, yuxirr qaldrr rb va aEz agrq kifikbaila qunarr. Gijdak, Saqrli dry.rnm4 buynuzlal vardu. Belinin xaftibir az mailidir, sonra iiftqi saxlannxri quyruEa keqn. Qabaq ayqlandal ayaqlannd.n uzundur. E.a. 2-ci minilliyin son €srlarina rarixlanir.

44 cii rosmda keqi sxemalik bsvir olunur. 17- 1 S-ci asrlara aiddir.45 ci rasm atlnn tasvirinidan ibar3tdir. harn da burada ar 30 cu

rasrndaki ada analogiya taskil edir. At siirotla qaedrEr vaziyyatda.profilda gitst€rilib. Heyvannx qulaqlan verilmayib. Adr, goriiniir,sonm h3kk olunur. Onun allari yoxdur, ayaqlan anngovdasindan 4aErsallanrb. Rasmi e.€. I ci m'nilliyin ilk asrlarina aid emak olar.

46-cr rasmda kobud v. tatuifolunmut ayaq nsta profilda kefi iasvjredilib. Buynuzh.r dib&D bir xatla birla$irilib. Ombasr bucaq

alt'ndadr. QuyruEu tatin seqilir. l7-l8,ci asrlar& Eoban rarafindon

eakilmiidir. Ayaq i.isla, profilda, korpusu saEa ke9i tasvii 47Nrlircslndir. Govdasi monolirdir. ortada bir,rz yrE'hb. Boynun kieikdonqar vardr. Batr ydxtr fornaya salrnmrgdrr. Qrhncvari buynuzlanyuxan qrlxrb, sonra geriya ayilib. Ombasr &yirmidir quyruEugddakdir. bir tlz qaldrrhb. E.a. 2-ci minilliyin ortalarna aiddir.

48-cr r6srn dahaq6din r€sm yamsrlanasrdrr. ksmda keei profilda,ayaq iisla, korpusu saEa hakk edilib- Boynu nazikdir, bir az qaldlrllb.Gijvdasi hacrnli va donqarvaridir. Ba$r kigikdir, burnu iraliyaistiqamatlanib. Bitynk, dalEavari buynuzlafl var, uclai geriya ayilib.ombasr bucaq alhndadr. QuyruEu gidak va qarmaq formasndad,r,ucu belino brcf istiqamallanib. Ayaqlafl bdanina perpendikulyardrv6 haqallrrla qurtdnr. E.a. l-ci minilliyin ortalarma aiddir.

49 cu rasm bundan qabaqkr rasn kimi yams amadr. Keqiningttvdasi iridir ve $aquli xatla seginnir. Bafl balacadrr qijvsvnri belina

t6raf ayilib. Gbdek quyruEu bir az qaldlrllb. Ayaqlar gdvdayaperpendikuly drr va ,$aErda haqalarla qurtarn E.a. l-ci minjlliyinonalarna aiddir.

50-ci r3sm ayaq iista, profilda, korpusu saEa kegi tasviridir. Belininxatti diizdiir qamr yrEcamdrr. Gitvd€si $aquli xada kasilmiidir. Boynuqrsa va nazikdir. KiAik itlAiitii. q mcvdri buynuzlan var, uclafl seriya

21

eyilib. ODrbr doyimidir. Clijd.k. birnz q. dlrrl !qLryrulLr v:r. Br a

rssn ara raqlid kimi. e-a. I ci mirilliyin odatarlna aiddir.

DAg N:14

Pirnmida fomral kigik da$r. (120x150 sn). l3 N:-li dq,n gardx

lrnrn rlnndadr. goriinijr ora adrnnar rarafird€n gevrilnildir. Ondrnyuxan hissasi qopDruiur v€ indi yanrndadrr. Yanraraflari. xtisLrsile ca-

nrb hissasi. Kegmi$a qalannn! tonqaldan qmnlzrnrd rengdadir. Dn-

9rn yan tar.flariniD salhinde v. iist hiss€sintu heyvanlarr! va adarnlann

24 kontur v6 silLretl.ri vo rnnxt3lif nitanlar hakk olunmuidur.(Onlardan 10-cu rasm vc 24 cii rasn ar da$ln sathinin yuxafl qurtara,caE'nda va onun Sinril $arq qrrrEuda heyvan brElanraq ncijndeqikla.dir).

Srda vi sxeDratik yerina yetirilnig l-ci l;sm dunnuq vsziyyarda(profilde. korpusu soh) keEinin tasvirjdn. Cijvdasi bynk va aErFkilidir. Burnu Eox yrErlmr$r. Boyun sitslarilm.mi$ir. Bijyiik qdvsvaribuynuzlan biraz qnldrr mr$ va nclan geriya ayilmi$dir. Ombasr bucaqalrrndadr. Gaj&k quyruEu qamaq fommsrndldr. qaldnlnltt va ucrbelina isriqarn.tlaDdidlmiFir. Ayaqlan gajv&ya perp€ndikulyardir -

qabaq ayaqlan qnrrrracaqda birlasdirjlmisdir. Rasm, ehtimal ki. l8-19-cu asrlartu qoban tarrfind.n yerina yetirilmiidir.

2-ci r€sm getun kefinin profilda rahrifolunmu$ losviridir. Gdvdasi

daralmrsdr. Boyun qrsadtr, bir rz qaldrnlnnidr, maili ynD-lnllca

.yilmb paralel buynuzlu v6 blt!, ki9ikdi.. Onrbasr brlacxdr. QL,yruqgddak v3 qarmaq formalrdrr, ucu belina taraf. Gdvdanin arxa

hi*€ende uc a)dq. qrbJq his,a.rndd b r rtJ'l gb'rJril:b. i!. fdr.ir ir.l8 l9-cu asrlarda loban ra€findan yerina yetirihni$dir-

3-cn rasmda ayaq ijst€, p.ofilda, ddrdbucaqh lonnasrDda. korpusu

saEa olan ke9inin gdvdasi verilmilsdir. Boyun sdstarilmayib, bar kigikdefisla aynhb. Orta dlqiil[ t]uynuzlar qitvsvaridir. bir az qaldfllib vaarxaya mriltidir v. uclafl ata! eox ayilmi$ir. Omba bucaq altrndadr.

Q yruq gitdakdir. qarmaq lbmalrdr.. bir az qaldr hb va ucu belina ra

28

raf teraf istiqarnatlandirilib. Ayaql gttvdaya perpendikulyardrr.

Goliiniir. 18-19'cu osrlarda Eoban larafindoD yerim yetirillnildir.Nanalum novlii heyvan 4'cij r€smda lasvir edilmiqdir. Kobud.

dem€k olar xarti ye.in€ yelirilib.Gijv&si dar dijrdbucaql fonnasmdadrr. Boynu uzundur. irali

uzadrlmrtdr, iisflina agaEr sallanmq burunlu baqr durur. Balr iizarindomiixlalif uzunluqda iki yiba obrazlr defis var. ola bi16r, bLrnhr

buynuzlardr. Quyrulu godakdir. iifiiqi v.ziyyatd€dir. Dal ayaqlanqabaq ayaqlarndan qrsadr va gijvtuya perp€ndikulyardr. Rasm 17

l8-ci asriartu eoban brafindan yerina yetirilnlitdir.6'cr rasnl duran (qL,l,rq rsaD?) mrml,n prcfilda. korpusu sala tiraf

kieik siluet tasviridir (profilda. korpusu solx). Qamr yrlcandrL. boy'uryuxrrr qrldrnlb, aEzr rqrq kigik balllt biri., bir az qlldrnlnlri buynuz-lafl $xalidir va bir az qaldrrlrb. Omba bucaq alrndndr. Quyruqgijdakdir. Qabaq ayaqlanndan bid sonda haaalrdrr. Ernnnzrn biulanErcma aiddir.

7 ci rcsn a prolilda. koQusr sai.r ra.af kegi t.svir olunnlL$ur.Citvdasi h.cmlidn. Qann y'lc.tmdtr. Bltr yuDrurt{vrridir. Burnunucund.r qiivsv.rri qrldrilmq. ucu bela qox ayilmi! buynuz var. Ddhrqadim keei resml€ri ijslubunda hakk edilmi,sdir. Erumrzrn awalarineaiddir

I-ci. 9'cu va ll ci rasNlar kult xxmklerli kompozisiya teikiledirlori,rlx bilor. Giinata ibirdot edsn kahin iasvir olunnmtdur. K{hinnrboyu barab.rlikda va dirsoklordon q.rtlrnmr$. br n.rql alannnt.yuxad qrhdrnlnrt allarla hakk edilrnigdir. Uzun. belinda q{yrtlayrErlnrg geyimina baxmayaraq. kili cinsi atamali gitsrarilmi!ir. Bltrkigik vadayirnridir. B.r$rndn gdrtinr, lalaklardan bazak v{rdrr. Ayaqlandiiz. pancalori qabrE.rdrr.

8 ci rosnd. otrrfn yayrlan. 6 $tinl Giin6t. 9 cr r.snrda isa d.ir.yaahnmr; radius istiqanarli ijiialan olan Gnnat tasvir olunmuidur.(ikincisi, ola bilar, bir qadar sonra hekk edilnj$ir.)

Kahi r geyinnr. va rasmlarjn hakkedilma lexnikasrr:r gijra

konrpozisiyamn rarixini e.a. 1-ci minilliyin on.rlrrm.r rid crrnDk olrr.

12-ci rasm h.rakotda ( profil&, korpusu sola rarcf) olan maralnkjqik siluet tesviridir. Sanki, heyvan geriya ba{r. Qabaq l s$da govdaenlidir. fiyinlarin iistiinda kigik donqar vardrr. Bunu yrg mrqdr.Boyun yuxan qaldnlmD kiEik ba a quna.[. Buynuz]ar Saxalidirp€rspektivd€ gitstarilm\dir- Omba dayinnidir, gijdak quyruq bir azqaldr rb- E.a. l-ci minilliyin ortalarna aiddir.

l3-cii rasm kegi tasviridir (ayaq iisra, profilda, korpusu saEa rar€f)Covda arxa tarcfda qabaq hissaya nisbaran enlidir. Bet xarrinin kigikeaikakliyi vardrr. Boyun +sadrr, bir az qaldnlmqdu vo kigik dairovibatla va kijt burunia qufanr. Ona itlfiilii qiivsvari buynuzlar yuxarrqalxrb va uclafi belina eyilib. Ombasr bucaq alundadu. Quyrugugitdakdir, iifiiqi durub. Ayaqlar gitvdaya perpendikulyardr, dai.tylqlar qitvsla birlalsdirilmildir. E.kan orta asrloro addir-

Fomasma gora kamarin dordbucaqh formah, orrada dilciyi olanioqqasma ox$yan ramqa l4,crj rcsnda hakk olunub. ofla asrlsrdiivrtina aiddir.

l5-ci rasmda keEi tasvni (ayaq ijsra. profilda, korpusu saEa taratbacarqsrz yerim yetirilmigdir. cdvda dar va donqr.rhdr. Boyun va ba$

biiriivdiir. B uynuzlar kiqikdir. yux,fr qalxrb va geriyamailidir. Ombasrdayirmidir. QuyrEu qarmaq formahd,r, ucu bela ayilm\dir. Rasm.gijriiniir, I 9 cu asrda goban larafindan h6kk editmiglr.

16-cr r.sm& & ke9inin rasviri tahrif edilmi$dir. Heyvann fiquruayaq iista, profilda, korpusu saEa taraf giistorilmitdir. Citvtu uza-d m$dr va nrzikdir. Ba! gdvd€nin qabaq hissas;nin davamrdr. Kigikqdvsvari buynuzlan bir az qaldrnlmE va uclan geriys istiqamatlanib.Omba dayirmidir. Quyruq gdsrarilmayib. Rasm enli aEzt (balta tipti)melal al3tla clz mrsdr. 18-19-cu asrlaF aiddir.

17-ci rasm sxematil, ayaq iisra. profilda, korpusu sala bhrifolunmuq kefi tasviidir. Gitvda danrlmqdr, arxa rarefi nazikla|mitdir.Boyun nazik va qlsadr, yununavari ba$la qurtanr. Qrsa va uzunbuynuzlan Eangal formaLdr. QuyruEu gitsrarilmayib. Ayaqlargtjvdoya perpendikulyardrr. l8-19-cu osrlara aiddir.

l8-ci rasm keginin ayaq ijst6, profilda. korpusu sola rahrif olunmul

tasviridir. Gtjvdasi uzunsovdur. Bolou, demak olar ki, giisrarilmeyib.

Ba9 kiqik iaquli defis ila verilmi,sdir, tisitin& paralel x.tlar Fklindaki9ik. q,hncvlrri buynuzlafl yiik$lir. qurtaracaqda uclarr. birla$irilibOmba dayirmidi- QuyruEu siislarilmaniidir. Ayaqlar gttvdaya

perpendikulyardrr. R6sm enli aErzh (balta tipli) iti alalla hakk

olunmu$ur. 18 19 cu asrl€ra aiddir.

Keqinin ba:qa bhrif olunmq tasvid (ayaq iisr3, profild3, korpusu

sola) 19 cu rasmdadir. Gitvdanin qabaq hissasi, boyun. bal va qabaq

tryaqlar aFErda qdvsla birlatdirilmit dizina giir6 bir tam tatkil edir.

Gdvda otada uclan heyvann konxnndan kanara Etxan $quli xada

kasilni$dir. Buynuzlafl kiEik va qrlrncvaridir. bir az qaldrnlmL! va

uclar geriya yitneldilmi$ir. Onbasl bucaq altrndad,r. QuyruEugtjdakdir, Saquli yerlasdirilmi$dir, onun ucu azca bela syilmisdi. l8l9-cu asrlara aiddir.

20-ci Fsmda allarini giiya qaldmts adam tasviri verilmi$ir.Beliodan ynxan b&ni eroziyadan daErlmLadr. Ollari dimaklarda

qatlanmr$dr. hom da sol ali saE alin&n uzundur. Bat va boyun tam

I69kil edir, diz&n aSaF duran palir gitstaritmi$dir. Ayaqlar eiyinbrabrinda arah qoyulmu$ur. Eraman hiidudlartna aiddir.

Qaldnlmrs allari ila boyu barabrinda duran adam 2l-ci rasmds

tasvir edilmitdir. BaS gitstaritms,vib. ayaqlar, demak olar ki, birlolmiQ-

dir, pancalari qoyulnusdur. Bu rasm e.6. l-ci minilliF aiddir.

22-ci rcsm keqi tasviridir. Heyvamn fiquru ayaqiisra, profilda. korpusu, saEa diiz yerina yetirilmi$ir. Gtjv& ortadan iaq li xatla kasil

mi$ir Boyun qabaEa danrlmr$r va kijr burur u kiqik baqla qurtanr.

Buynuzlar qi,vsvaridir. bir az qaldr m$ va uclan bet xafti ila birles

dirilm\dir. Ombasr. dem.k olar ki, dayirmidn. Q yruEu giidak, qa.maq formaldu, qaquli dayanr, qurtaracaEr beliDa ybnalmigdir. Ayaq'

lafl gtjvdaya perpendikulyardrr. E.a. 1-ci minilliyin o.Iaiarma aiddir.

23 cii rasm boy barabarinda duran adam tasviridir. Yuxarrqaldnlmr$ va dirsaklardan qatlanmE allari ila batr iizarin& na iso bir

atya. ola bilar. gomaq, q rnc, yaxud niza rrrr b. E.a. l-ci minilliyinortalanna aiddt.

29

DAq N:24

13 N:-li da$rn 35-40 m Simnl-qarqdo ycrle$ir. Yuxan hiss€siiigbucalr xatrrladan bdyiik qayadan ibarardi..

$aquli dayanmD timal-rtarq brafi qaya p Erlan ila qalamb. Dalm iis(q mcnda azca q3rb3 maili meydangada beyv,rn. o cijnJodan siluet m:uali.svirl€ri ll3kk olunmu$dur. Datm q€rb €rayinda bijyrii iist3 hamar $thiiistinda heyvan r.svirl€ri h.kk edilmit h$qa bitynk qaya paryae yerlagib.

Hansr dov.da isa $quli dayanan da$ uzrnmrls dairn 0stiinay,xrlmrtdr va onun eoxlu rasmlarj baplanrb. onla.drn yalmz ikiheyvar tasviri vo bir piy,rla formalr a.rla qeyd eh.k mnmkih olub.

$iquli dayanan dasrn qrhncmda hakk edilm4 rasmlor isa onllll a$Er(qarb) yan hissasina dtjtiib. Buftda 4 t3svir mibyyan edilniidir.

l-ci r€stn profiitu. korp srr sdE.r rerof dumn, sanki nays isa .Lulaq

asan maralrn gdzel siluet tasvnidir. iri eitvdas; jia beia, heyvanm fiqurunafisdir. Boyun vuqarla azca qaldrdm\dr va kiqik nafis, azca a! ml|aErzr va iist dodaEr qaldnlmrq baaia tananlanrr (olx bilar, marallardakrjrsak diivriinij gitsrar3n ttrixdir).

Buynuzlan Eoxtaxalidir, pe6pekrivda gajstarilnitdir. qiyinlarintisriinds kigik donqar var ki. br da heyvann dolgunluEunu gtjsr.rir-Ombasr dayimidir. QuyruEu gddokdir, iiftqi durmurdur. Yaxlri$lonmig ayaqlar gijzol yerlaidirihisdir.

Maralrn saciyyavi zahiri gijriinti$iinn, oDun xnsusiyyetlarinivermaya nail olmut namalun r€ssamn usrrhlr va yiuadrcr bacafllraydrn gdriiniir. R6smi qadim dovijn Eedevri hesab ermak ohr. T ixie.a. 4-3 -cii minilliyin hildudlaflna:rid edilir.

2-ci resrndo kegi ayaq iisia, profilda, korpusu sola taFf tasviredilrni$ir. Azca qaldlfllm$ va qxbrAa da(rlmrr boyun atall salfl rkiil buruDlu baqla tamanrl.nr.

Buynuzlan qttvsvaridir. uclafl bela yiin€lmisdn. qiyinlarin iistiiRlakisik donqar nazara qffprr. Omba d.yirnidir. Kigik qrynrEu yuxirn vo

irali yiinalib. Arx.t ayaqlar hngalarla t.rmanlrnr.. qzlblq ayaqlarln aiaEr

30

hissosi da$rn sorlrinin e.oziyrsr ucb.rtrnd.rn qallnayrb. Cdvdo ofiadadarnlnltdrr v6 $qLrli {oLIa kasilmi$ir. Ha in naqsadla dij\sdo vaktircyin rltrndr nal fomah zatu1ar hakk olunnu$dur- E.a. 3-cilnlinilliyh ilk asrlorina aiddir.

3 cii r€slll lxrnamlanmayLb. profilda. korpusLr s.rE.t dayanmrtkeqirir boynu. batr va buynuzlan hekk oluntn,ryrb. Alxa tarafindaikinci budun xetli gitstarilib. QuyruEu gddakdir va qannaq fonnahdrr,ucu belr t.€f yttr.imilsdir. Rasn e.a. 3-2-ci mn)illiyin hiidudlarxn.tiddir.

4 cii rasm allarini yuxafl qaldm Sadamnsxe arik xor i rosviridir.Boyunu uzLrndur !a gitvdo xattinir davanndr. Kiri cinsi alamati

verilmitdir. Ayrqld qurtrracaqlarda birlagirilmlsdir. E.6. 3 2 ciminiiliklarnr hiidudlanna .rnldir-

Sonakr iki r.snl 24-cii drlrn alrma bdyrii iist. diitlniit datrnsathirda ll3kk olunmutdur.

5 ci l"sm ,ryaq iisra, profilda, korpusu sola raraf kegiriD realiislubd.r rasvir;dir. Ciivtu Ujyiik va kitkdiir. q€tinlikla seeilan donq(lrboynu qrsadrr, bumu t\aEr sahnrb. Buynuzlafl boyiik ve qijvsv.rridir.yuxari qaldrllb v3 yartndxiro tcklind. geriya ayilrniqdir, ucianatalLdrr. Dot ravan surat& irali Crxrr. har iki yrnlru ombasrgitst3rilmitdir. QuyruEu gidak ve qannaq qakillidir, bir rz qaldrrlmriv. uclarr bela taraf yitn€ldilmitdir. Ayaqlar hagalarla lrmllmlxnr.. alxaayaqlar iso dizd.n yuxarr lsaquli x.tla kasilni5dir. E.a. 3-cii minilliyin

6 cr rasmda tir (olr bila., ir) rasvir olunnutdur. Heyvanrn fiquruayaqrisre. profiida. korpusu solll r3r€f verilmisdir. Gitvdanir qabaq his-

sasi d.rha iridir. Boynu yo!undur va Sit burunh kigik batlatanunlnnr.Qulfttlarl gitsrarilmayib, oh bilirk.silib. Quyrulu uzundur. azca ataEr

srllrnrb vo ucu yLrxrrya qadanrb. Ayaqlar, xiisusile arxa ayllqlarlnniklatmit p3nca ila bitjr. E.a. 3-cii midlliyin onalannr aiddir- Bur;sn n qnrilsrnda dalda piyalavari fonnalr tala qaz,ln14d,r.

Darm yux.ur larafi qarb maili, himar iizliidiir. Bn dx| yrxrldnd,rn

sonra burada ttinc ddvriind€n son ortll .srlrro qodar tesvirlar va

rn iir l.lif iFrclar h6kk olunnu$dur. Cami 24 r asm qeyda almmrtdr: I 2

hcyvln. 2 .rth. I adarn, I ilan. 5 kilaba v€ 2 narnalum fiqur.l-rp iisrda olan L ci rcsn profilda. korpusu sola raraf ayaq iisl6 keqi

rrs!iridir. Gijvda yek€dir. keei kajk goriiniir. Boynu bityiik va{k)n(tlrdll. a$lrya ist;qamatlaDmiq darburunlu baqr vardr. Do$ii bir az

ilili arxrb. Bir qad€r qaldr mrq, buynuzlan demak olnr qijvsvar;dir.\tJrrrl lirrt)aL ucLr vardr. Ombasr &yimridir. Gtttuk quyruEu q.r.mrqli,rln.lrdrr va rcu belina taraf yijnalmigir. Ayaqlar gdvdaya

t)crNndikulyiJdrr. Rasm daha qadim tasvirlarin laqlididir. E. a. 2-cirrinilliyo iriddi..

2 .i rosm I N:-li dqdakr qnu .tntilop lasviri n (l l-ci rasm) kobudliknfldrl. mnnn iimumi gijriiniilsiina va b.dan qurulutuna gitF buhe./v.n .tr xatrrladrr. Heyvm asta yeritdc. p.ofildo, korpusu saEa

rinlniLIli$lir. G6!d3 bijyijkdilr. giyinla.inde .lonqar var, brmu yux[ritrlilrrlrb. bxtr kigikdir. boynu alaEr istiqam€tlanib. Uzun va drlEavarilttruzlrn il€li isriqxn.tlanib. Omba dayirmidir. Gijd€k quyruluiiliiqi dumu$drr. ucu yuxnnya qrldlnlb. Qrbaq ryaqhnnn dnsak va,hl vrqlrnnn topuq t rnnlan gdstaril,nitdir. Boynunun iisliindalilik rirrlcvrri gala hakk olunnugdur. Tarixi e.6. 2 ci tniniuiyin ilkis irinn lnl cdilir-

l.ii rasrnda aynq iista. profil.ls. korpusu sola tarcf namalumririn\srli heyvan rasvir edilmi$d;r. Gitvdasi darlrlnn$ ditrdbucaqlrl,nrnsrndrdrr. Boynu qrsa va nazikdir, b.rir defisla gijst..ilmi$dir.(-)rrrrrqv!ri, ucu irali frxmrt bn buynuzu vcrihni,sdir. Omb! bucaqirlru(hdr.. Quyrulu gajdakdir, tifiiqi vaziyyardadir- Ayqlrr gijvd.ya

FrPcndik lyrrdr. Rasm, ehlimal kl, awelki r€snrin kobud rakrmdtr-lidllrznr hii.ludlturna aiddir.

:l cii rJsnF iki paralel novga alava edilmildir. Onl:rrrn qxErd*rsrbx qrdr. uzuDdur vakiqik piyala formah oyuq ila birl€tir. Gitriiniir, bu

r()v!rl,rr va piyalevari qal.rhr yaEri suyunun toplanmtNr ii9iindijr.5 ci .rsmd. lir (ayaq iista, profiltu. korpusu sola) fiquru hrkk

,tLrnDrLrtdur. D.l nyaql.rfl bir qadar qatlannn$r. Heyvan tullarnaEalr.rr r.sn ,sdr. y:r da yrlmoluraq vaziyy€td.dir. cbvdasi hecmlidir.

qabaq hissasi irxa hissaya nisbalon bityiikdiir. Qarnl yrlrlnl$lrr. B.\rgrtvda ila miiqayi$da lap biiyijkdijr. alzr aErqdrr. qabaq ditl€ri rydrngitriiniir. AqaEr 9an€ 9ox iridir. Bnt,nda kiqik qulaqlrl vrr. Quyru!'ruzundur va ucu lopa riikla tnnanrl:rnrr, iifiiqi vaziyyarded;.Pancalarinda dmaqlan gdrnnijr - ijqii qabaq ayaqda. iklsi dai .lyaqda.

E.e. 2-ci minilliya aiddir.Bu da$an a$Elda. onun solunda 6-cr rasm& nanalunr niivlii

heyvan. olo bilar at, tasviri vardr. Fiqura profilda. korpusu sola.

tullalxna pozasnda ya\ud qaqDda yerilmirjdir. Burnu 9ox yLEcanldr,gdvd6 orr.rd.r $rqul; xalrla kasilm;$d ir- Da$rncroziyrsr ucbatrDdan ba;r

saxlanmayrb. Uzun quyruEu maili xaila verilnl$ir. E.a.2-l-cininilliklarin htidudlarnda gakilnrildir.

7 ci Fsn atlnrD kobud- sxenutik lasviridir. ham da ,t 6vvelki.asnin yt6ql;di olir.rq sonra hakk olunmu$dr.. Batr 9ox Earinliklasezilan idam laquli xatla verilmi$ir, iitu.ti diiz xatlsr lakilda auariyanldra uzadrlmridr. Orta asrlara aiddir.

8 ci $6kii namalun ndvlti, oh bilor keqi tasviridir. Fiqurdarealistik asasda ayaq ijsla. profilda, koryusu sa_ia tasvir olunnuldur.Baq av€zina piy:rloformalr qala hakk olunmu$dur. BoyDu bir az

qaldurlnnidr. Omba dayinnidir. Giid.k quyruEu yuxarr qaldlrllmrqdrr.E.a- 2 I ci ninilliklatu hiidudlanna aiddir.

9-cu rcsmda ilan iasvir olunmugdrr.10 cu Fsrn ayaq ijsta, profilda. korpusu sola t€rcf. rlanalum novlti

heyvanm. ola bilar bir hajrgiiclii dav€nin kobud. sxemarik tasviridir.Uzlln boynu kisik batla tanramlinrr, burnu atagr istiqamailanmigirQuyruEu gddakdir. Ayaqlar qurrar.rcaqdr hrgrhdll. l3 14ciiyiizillikl.r. aiddir.

ll-ci rasm qagan mmalum nitvlii heyvanm. oh bil.r, arrD. yr da

dayqann profilda. korpusu sola tarcl tasviridir. Gdvdanin orrasln.rqad.r $qrli xotl tckilnritdir, onun qurtamcaEmdan dijtla arxanr

birla$diran tifiiqi xart da vffdrr. Quyrrlr bir qad.r qaldr lnnsdu,qulaqlar nazikla$irilib va qabaEa ydnalnitdir- Orr.r osri.r3 aiddir.

12-ci rasn novqn Fklindo sondr lrrFlxDnnt xatdi.. Onun nzun

qurtaracaEr l0 cu rasntu Issvir olunmus heyvanrn boyunDu kasir.

3I

DaErn sethinin canub hissasinin odasmda yerlalan 13 cij r3sm adrnrn ketini ovlamasr sahnasinin t€svirindan ibarctdir. Atrn diizbucaqtlfornal giivdasi qox daraldrlmrgdr, boyun bir qod€r qaldr mr$dr vgya\Sr iormala$rrlm4 batla tamamlanr. Qulaqlan ircli taklanmi$dir-Bumunun qurtaracaEndrn athya xatt (ehtimal ki, cilov) gakilmisdir.Adamm tosviri eox stillatdnih\dir. Aihmn ayaqlan atm qamrndan

ataErda sallanmqdrr- O, ba$rn$ iistiinda ucu kegiya t6raf ruslanmrg

Keqinin fiquru aun lap qar$rsrnda, profil&, korpusu sala t6raf hokkedilmiqdir. Buynuzlafl q mcvaridir. QuyruEu gij&k w dikdir. 14-15

asrlara aiddir.lul-ciirasm ayaq iista durmug keginin profilda rasviridir. Da.rr mr$

gitvdasi ortadan gaquli xalla kasilmisdir. Boyun q$adr, nazik burunlukieik basr vardr, buynuzlannm uclan belina r6ref yiin.ln4diL Quyruqgttd€kdir, $aquli v3ziyyatdodir. Qabaq ayaqlannrn xalti yuxanya brafdavan eldirilnildir ve altdan buynuzla birlaEarak heyvanm boynunukasni$ir. Rosrn daha qadin tasvirin yams ama5rdr va eramrzmavvailarim aiddir.

15-ci r€sm 14 cij rasm&ki keeinin qamr alrnda svasrikrnm rahrifverili$idir.

l6'cr rasm datn sathinin qarb qraEndadr. Ehtimal ki, dayn i-ist

hissosinda hakk olunmu! an qadim r3smlar&ndir. Ailn tasviri (ayaq

nsta, profilda, korpLrsu saga taraf) 2 N:-li da n 1 l-ci rasminin eynidir.Fiqura miitanasibliyi va dinarnikliyi ila diqqari c6lb edir. Azca ayilmitboynunun iistiinda agrEr istiqamatlanmif. itiburunlu va dik vaziyyatdoqulaql ba$ durur. Dij! enlidir va ravan suFtda ir3li qrxr. SaEfldayirmidir. iifiiqi veziyyalinde durmu$ gddak quyruqla tamamlanr.Arn b€lindan yuxafl qNa iifiiqi xafi g6kilmi$dir, ondan yuxanda kiqikpiyala fonnah Aala qaz medr.

R3sm ditvriiniin an ya,\$r asarlarindandir va Enbhasiz, naturanryax$r bilan adam tarafindon yerina yetnihitdir. E.a. 3-2-cininilliklara aiddir.

17 ci rasm "nasx" trifda 6r6bca kirabodir (15 ci rcsm). burada

32

Is-ci Iasm yazrya. yaxud tamqaya oxqar bir \aradn.19-cu rasn indica haqqlnda danl|drElmlz rasmin azca solundadrr.

Ola bil6r, bn. allarini bll|rn iizarina qaldmD adam fiqurudur. allarinaralarnda bir nbqta Eakilmi$ir.

Bu tasvira ham tu nasli tamqa. yaxud arcb yazrsmm hissasi kimi da

20 ci rasm ercbca yizrdan solda h3kk olunmuqdur (17-ci rasm).

Nanal n niivlti, tiqayaqh heyvamn xatti Cox sxematik tasviridir.

21-ci rcsm boy b€rabarinda dayanmrq, geyimi dizdon ataEryrqadar

burax mD adamn stillatdirilmis sxemaiik tasviridi.. Allar k€nara

uzadnnx$r. Bafrnda. fikinizca kakilli (?) galma vardrr. l5-16-crasrlara aiddir.

22-ci va 23-cii r€snlar adamdan yuxinda v3 aFErda yerlatmii (21-

ci Fkil) qatin oxunan kufi qriftli arab yaz ffrdrr. ola bilar, oDlar "kal '(erk6k cam19), ya da ''ket" (btiyiik) sitziaridir. Tamqa da hesab edilabilar. 12-13 osrlara aiddir.

2+cij rasm kefinin buynuzlarDr va gitriinnr, boynunun bir his$sinita$kil edan xau;n frrqmendi tasviridir.

DAS N: 2s

I N: ii dajdan qabaqdan meydan9arun Frq qrraEmda biiyrti iista

dntmiit bityiik qaya parqasrdr. 24-cii data si,ykanir. Da$n sathi

hamardr (200x340 sm).

Da9da keqi iasvirlari hakk edilnig va kitik piynle formah ralalarqaz mrgdr. Sanki kegilor bu grlalann quaEna kasilmak tjfiin

satirilmisdir. Burada €llarini yuxan qaldrmrg (ibadat ed6n?) a&mhrda tasvir olunmuqdur. Biittin bunlar giiman etmaya inkan verir ki,da$da h6kk olunrnu$ rasmlor qurban kasna sahmsinin rasviridir va

demali, kult saciyyalidir. Bundan ba$qa, at tasviri va dijzbucaqlrgargivays salnmq kvadrarcrqlan da var. Datda cani 25 rcsmqeydiyyara almmr$drr.

l-ci r3sn boyu braba.liyinda ayaq nsta dumrut va oll€rini goyaqrldmq adamrn siluet tasviridir. Hor alinda ii! aralanm$ bannaqv.r.drr. Gitv& enli tiyinli va uzun byur u, bagr kigik va yunrudur.Ayaqlar qiyjn enliyintu aralmrb, Fncalar sola yijnalmigir. KiSi cinsiolamati qoyulmu$ur.

2-ci resm birinci rasndan soffadr va boyu berabarinda dunnu!,allarini gitya qaldm$, lakin dirsaklardan qatlanme adam tasviridir.allarin hrcsinda blrt aralanmlg birrnaq var. citvdo €r i Qiyinli. qrsa

burunlu, yuruu ballrdr. Ayaqlar giyni b3rab3rin&. pancalar miixtalifisriqamatlardadir. Kili cinsi alamoti vff. Bir olindan hansrsa bir atya.ola bilar ki, baqrndr kiirc formal alya olan ip. yaxud qayt$sdhnmr$dr.

3-cii rasrn da boyu brab€rinda adamm siluet tesviridir. Enliliyinli,qrsa boyunlu, yumru bath gitvdasi var. Allar konnra uzadrlmD va birq€dar yuxarr q:rldrrlmDdlr. Barmaqldr yalmz bir alda sijsrarilmigir, obiri ali yanrndakr keginin quyruEuna taraf uzad rmgdr. Ayaqlar aralrqoyulmugdur pancalori miixtalif raroflaF yitnaldilmitdir. K\i cinsialamati qoyulmuldur.

4-cii rasm ayaq ijsta. profilda, korpusu sola taraf kegi lasviridir.G0vd6 iri va afu lakilidn. BoyuD bn az irali dartulm$dr va a$Ersahnmr$ burunla, kiAik batla tamamlnmr. Buynuzlan d;kdir, lakiDuclarr dasrn sathinin eroziyas ucbahndan silinniidn. Heyvanxrgdvdasinin arxa tarcfinda adam tasvni var (l-ci rasm).

5-ci rasn da ayaq iista, profil&, korpusu saEa .yilmit keqitesviridir. Gijvdanin boyun va batr segilmir. Buynuzlar qlsa va dikdir-Ayaqlar gitv&sina p€rpendikulyardr.

6 cr rasm be9inci rasmin alnnda yerloqmakla ayaq tisra, profil&,korpusu sola taFf kegi tasvirindan ibarardir. ctjvdasi nidir. Boynu yo-

Eun, qlsa v6 kiitburu udur. Qttvsvari buyDuzlan bir az qaldnlmrtdr.Onlarddn birinin ucunda piyala formalr oyuq qazrlmrsdrr. Digarpiyalaformah oyuq heyvanrn burnunun qabaErndadrr. Omba bucaqalrrndadrr. A) aqlafl gitvdr(inr perpend*rlyardr.

7 ci va 8-ci rasmlar miixtalif enlik& ayri va sonlannda qalalafl olannovtalardr.

9-cu €sm bu Dovgalddan solda yerlaFn. ayaq ijsia, profiltu.korp su saEa tar.f. arxa tarafi kasilmig kegi rasviridir. Boy n iroliyauzadLlrb va kiir burunlr bityiik bath tamanrlanr. Buynuzlafl gotuk vaqitvsvaridir.

10 cu rasm heyvamn, ola bilsin kefinin qabaq ayaqhnnrntasvirinin fraqmentidir.

11-ci rasn yuxanda haqqrnda dan$drElmtz novqadansolda yerla$ir(7-ci rasn . Keeinin fiquru (ayaq iista. profilda, korpusu saEa ta€i)real qurulutludur. Govda hacmlidir, iri va aEr gakilidir. Bel xattibatrqdrr. qarn ortadan sallanmrsdr. qiyinla.in iisriinda donqar aydrn

giirnnijr. Boynu qlsadr. BaS kigikdir v6 burnu r-salr yiinalni$n.Bijyiik qtjvsvari buynulan qox yuxari qaldr ml| va uclafl belinaqatur 6yilmi9d;r. Uzun ayaqlan gbv&ya perpendikulyardr. KegininboEaz'nda kiqik piyalafonnahi qala qaz mr$r.

12-ci rasrn bundan awal haqqrnda dan{drEmr rasmin qargrsrnda,

ayaq iisr6, profil&. korpusu saEa taraf at tasvirindan ibarardir. Gdvdairi v6 rEr qakilidir. Bir qadar qaldr mls yolun boylu va irali irilanmi$qulaqlan olan kilik ba$ var. Bumu aSaF isdq,rmatlannii, agz'n'nkasiyi verilmi$ir. Gotuk va yoEun quyruEu bir q6dar qaldr nnidr.Qabaq ayaqlannda dmaEr aydrn sezilir Qabaq ayaqla. dayinni. snrzformah qunaracaql novga il6 k6sil'ni$dir. Atn b€lind€ki kilik detalr

ijnijk ya da eul hesab etm€k olar.

l3-cii r6sm ayaq iista, profilda, korpusu saEa taraf keqinin kobudrrsviridir. Gdvdr iri t€ aAIr {akilidir. Boynu qr'rdr. BJ} se(ilmir. lriqitvsvari buynuzla n uclan belina teraf yijnalib. Omba bucaq

altrndadr. Quruq qrsadrr va taquli v6ziyy6ld€dir. Qamrmn altrnda

erkak cinsi alamali gitstarilmi$dir. Dal ayaqlarmn poncalari hagalrdrr.

14 cii rasnda real tazda ayaq iista, profilda. korpusu srEa rar.fkeqi fiquru verilmi$dir. citvda iri va aErr gok;lidir. Boynunda donqanaydm giiriiniir. Batr kigikdir v6 q{tvsvari buynuzlafln qatlanmD uclanvardr. Budu bucaq altmdadrr- Git&k quyruEunun ucu belina tarafyijnaldilmisdir. HagaL drrnaqlan olan ayaqlar var.

33

15-ci r€sm datm sathinda hakk olunnus heyvan tasvirlari ilo bilonuzun novgadan ibaratdir.

16 cr rasm ayaq iista, profilda. korprsu sola tsraf real tarzda keqitasviridir. Cijvda hcmli v3 aErr gakilidir. Qab.rq ayaqlann va batm birhissasini l5-ci rcsmdaki novqa kasir. Boyun qisa, bat balacadr.Buynuzlar ona baiyiikliikdadir, q cvaridir va arxaya yijnalmiidir.Gdriiniir, keginin ayaqlanna l4-cii rasmdaki keli tasviri bititikolduEuna gitr3 buynuzlar axm qedar E.kiinayib. Ornbasr dayirmidir.Gttdak quyruq bucaq allDddrr va bir qadar qaldnlm\dr.

19 c0 rasm qagan keqi tasvirjdir. Heyvan profilda, korpusu saEa

i6raf gitst€rilmitdir. Badanin miiranasibliyi yaxq' giizlanilmi$dir.Giivdonin qabaq tarafi arxa tarafa nisbatan enlidir. Belinin xatri d.rxa

hissado barrqdr. Boyun qrsadr. BaS aydn giistarilmi$ir, bumukiitdiir. Qovsvari buynuzlafl eox hiindnrdiir va arxaya ayilniidir.Onbasr bucaq almdadr. G6dak quyruEu qarmaq formaldu, bir azqaldnlmrt va ucu belifla raref ybnaldilmi$dir.

20 ci r"smda bundan qabaqk r6snd6n solda olmaqla ayaq iista,profilda, korpusu saEn lar€f keqi l6sviri verilmi$dir. Gbvda iri va aErgakilidir. Boyun q$a. ktit burunlu basr kigikdir. Qovsvari buynuzlanyuxafl qalxrb ve birinin ucu baiqa taraf qallamb. Budu bucaq altndadr.

QuyruEu giidokdir va ucu yuxafl ayilib. Boyun iki xatla kosilmiqdir.2l-ci r3sn profilda, kor?uslt sola, asta ge&n keli tasviridir. Gitvda

onada daralimqdr. Boynu yoEun, bl]$r kigikdir. Citdak buynuzianarxaya taraf yirmlib. Budu dayirmidir. Gijdak, qarmaqvari quyuEununucu belina lar3f 6yilib.

22 ci rasmda da kegi asta yeris&, profi1d6, korpusu sola t6ref tasviredilmitdir. Cijvdasi da rlm4 vaziyyatdodir, belinin xatti diizdUr, qannyrgcan r. Qrsa boyun y&\$ formaya saLnmr$ ba$la tamamlanr. Kigikbuynuzlan var v6 b€lin€ taraf ayilmisdir. Budu &yirmidir. Gij&kquyrugunun ucu yuxalya ayilib.

23 cii rosm profilda, korpusu sola taraf, otlayan ke9i t3sviridir.Gdvdasii h€.mlidir. bir qadar darnlm$ vaziyy6tdadir. Uzun boynu

ata$ ayilib va laquli xatl6 kasilrni$d;r. Batr yrxtr formala$dmlm\dr,

34

bumu aqaErya yitnalmiidi. Qrhncvari. htindtir buynuzlar rrxayamailidir. uclar aiab ayilib. Budu dayinnidir va bir az qaldr mt$dr.

Qrsa quyrulu bel xattina paralel qailanrb. Dal ayaqlan qabaq

ayaqlanna nisbat€n uzundur va haEalarla tamamlamr-

24-cii rasrn ayaq iista, profilda, korpusu saEa t6r6f, real nslubda

kegi tasviridir. Gi,vd€si h3cmli v6 aErr qakil'dir. qiyir arinin ns indasiiyiin aydln setilir. Nazik, qlsa, bir az qaldmlmrt boynu, kiqik basr

var. Budu bucaq altrndadrr.Hiindiir, q mcvari buynuzlurnn uclanarxaya qatlamb, gtjdak quyrulunun ucu belina tarcf ayilmiivaziyyatdadir. Qabaq ayaqlafl hacalarla tamamlanrr.

25-ci rasm 24 (4x6) kvadrat xanah. yerli ehali iFrisinda "ddma-dama' adlanan oyun taxtasnn Fsmdir.

Bumda rczardan keqirilan biitnn bsvirlarin an qadimi 4-cii, 6-cr, 9 cu,

ll-ci. 14 ci, 18 ci, t9 cu va 24 cii r6sn{erdn. Ehtimal ki, onlar e.3. lIminilliyin ortalannda hakk olunrnugdur. U9 k\inin sil e! tasvirlari (l-ci,2-ci. va 3-cii r3sr at va piyala fomah Ealalar da (exminan bu ddlra aidedile bilar. Qalan r€sml€rin bamrs eranxan awaliarinda yarad m4d,r.Dana-dama rasmi (25'ci rasm) e.a. l-ci minilliyin ortalanna aiddir.

DAS N:32

Bu da9 dnzgnn ohayan iiq tip prizma formal qaya pargasrdr.

Yaz $panin€anubunun yuxar hissasinde. I N:-li daErn yaxrnhErnd!

dr. Dasrn edi tarcflari canuba taraf istiqamatlaninigdir. Sarhi (90x140

sm) hamard'r.Bu Fthda adi dat aletlo bigin hakk olunmu,sdur. Bilin9i biitiin boyu

barabarinda allarini kanarlara aErmt vaziyyatda giisbrilmigdir. Biralinda oraq tutmusdur, o birisinin barmaqlafl garilmildir. Bitin9ininaynin& diza qa&r uzanmrt va belda yrE Iixq seyim var. Bay, b€danin

yuxai hissasi v6 al-ayaqlan siluetdir. P€ncala.i saEa larof olan ayaqlafl

tiyin b6rab6rinda aralr qoyulmusdur. Ad.mrn saE brcfind€ dan bitkisi(gdrtiniir, dan), sol (arafindo sxematik tasvirli heyvan giidak, ucuyuxarr va sonra &la t3raf ayilmit quyruqdan gi,riindiiyii kimi, blka d6

lierr lrrkk edilmisdir. Ehtinal ki, ke9i burada qurbankasilmok Uqiindiir

lx'l ,Dahsul olacaF taqdirda mzirdir. Adam tasvirin&n a$aErda

srnrnr$ xar formasrnda novg! tasvir olonmu$ur. Ehtimal ki, bu.

.sUrnlxDnnt sahani ifada edir.

,^d{ fiqurunun qura$drr nra xnralderina, geyimina, stilina va

[ikkcrnr. texnikasna gijr €smi e.a.2 ci rninitliyin ortalaflna aid

l)AS N:33

f irrnidr formrh (hiindtirliiyti 230 sm. oturacaEr 150 sm) qaya

t) r(rs(lrr. $arq qurrffacaEr 32 N: li da$ sitykanir. Datrn sathinda ikiIrylrrr rasviri vnrdr.

l.ci rasm - dasn sathinin canub hissasinda marai tesviridir. Profil-{li korpusu sola laraf dayanm\ maral. saDki naya i$ qulaq asr. Onunlnt ru ihdrli. badan qurulusu mijtanasibdir- Gtivd€si hacmlidir. Biraz(l kirolmrt yoEun boyun yd,($r formah, ir€li uzaddm{, kntburunlukirik br)h tlmamlamr.

l;xqrli vaziyyaldaki budaql buynuzlarmm uclan yuxan vaziyyatd€,lrrsr xlrrladrr. Ombasr dayimidir. Godak va yoEun quyruEu iifiiqiviziyy.lda saxlandrb. Dtttiinih alt hissasi bir q3dar irali gxmrqdr.AyNqlan gitv&sina perpendikulyardr. Rasnr an ya-\gr tasvirlardandirvr c.o. 3 2 ci minilliklarin hndudlanna aiddir.

2 ci rosm dain qarb sathindadir. Bu, ayaq iisia, profil&. korpususoh kcEiDin sxematik tasviridir. Gitvdasi daraldrlmrldr. Boyun solda

rlsrlr oyilarak onun ba$nr ifada edon iifiiqi xada verilmildn. Buynuz-l.n yiiksaya qaldrnlm$ va uclm geriya ayilnig iki palalel xatdan

ibrr.rdir. Ombasr dayinnidir. Uzun quyruEun ucu belirc tarcf tutul-nnr$ur. Uzun ayaqla,n gdvdasim perpendikulyardr, ham &dal ayaq-

l'nndan bni disarindan uzundur. 16-17-ci yiizilliklero aiddir.

DA$ N: 34

270x400 sm ijlqijlii qaya pargasrdr. 31 va 32 N:-li daslardan I 2

krn $imal-garqda yerlatir. Dairn sathinda 4 r3sm bir arab yazrsr va bir

k;Cik oyuq hakk olumruldur. qox Ftinlikla sezilan heyvan tasvirlari-

nin fraqmenttari & saxlanmqdr.I c; rcsm datm Sarq taFfinda adrmn tasviridir. At yiingiil qaEttda.

profilda, korpusu saga vaziyFt& gitsr6rilmitdir. Monolit gitvda real

iislubda verilmi$ir. Enli, lakin zarif boynu bir qodar qaldr mrtdr va

qiivsl6 azca qatlanrmEdr. Kiqikba$r yaxtr tartib oluDmutdur. Qulaqlalirali Saklanmi$n. SaEn dayirmi, qitvsvari, atagrya taraf, quyruEu orra

tiltijlijdiir. AtL yahard€ sxemarik Fkilda verilmisdir. Onun bir ayaEt

ann qamndan alaEr sallanrnrydr. Atm aEzndan athya qayrs ynyanlari

uzanr. Atln qabaq ayaEr qann xattinin ardr jla kesilmi$ir. E.a. 2-ci

minilliyin ilk esrlarina aiddir.

2 ci rcsm da atlmm bsviridir, lrkin sxemalik va kobuddur. Atprofilda, korpusu sola taFl asta yerisdo gostarilmitdir. Boynu qrsadr va

bir az qaldrdrruidr. Atm ba{r laq li defisla verilnisdir. Godak quyruEu

iiltiqi vaziyyald€ durmuldur. Arlrtun rssvin da sxemsokdir. iI€liuzaddrU allarin&, giirtiniir, SiS ucu saEa yiinaldilmb niza gbslarilmi$dir

Ayaqlan atm qamndan asaElya sallarnb. l8 19 cu 6srlar6 aiddir3 cii r6sm daln Sarq tarafinda y€rl€$ir. Ayaq ijsta, profilda, korpu-

su saEa olan keqinin t3sviri realistikdir, badan qurulutu miitanasibdir.

cdv&si aEr 96kili va iridir. YoEun boynu $quli xotla kasilniidir.Heyvann giiyninda onun kitklijyiin gijstoron htyiik donqar vardr.Ki9ik baynm bumu ataErya ayilibb. Qitvsvari iri buynuzlafl yuxaflyaqaldrrlm$ va uclarr geriya ydnaldillmigdir. Ombasr dayirmidir.

citd6k, qannaqvari quyruEu beline t6r6f qatlarur E.a. 2-ci ninilliyinilk asrlarina aid edila bilar.

4-cii resm bir q6&r tahrif edillmit keqi rasviridir vo ii9iincii rcsmin

bir yans amasrdr. E.a- l-ci ninilliya aiddir.

5-ci rasm 3-cii €smdeki keqinin buynudarndan saEda yerlaFn. arab

6lifbasr ila yaz rdr. Onun mahi Aalinlikla oxunur va ola bilar ki. 'blyah ,

yax d sayyad (ovfu) soziindan ibaratdir. 18 l9-cu asrlara aiddir.6 cr rasn yarrn*iira formah kieik oyulun rasviridir.

DAf N: 35

34 va 38 Ntli da$lar arasrnda nahang qaya par9asrdr. Ondan Imetr €anubda 34 N:li, texminan 3 m limalda 37 va 38 Nrli daslff)erl.sir. $imali-qrrb rrruli lo Nr-li ddyn u5rUndrdir. Usr r€rafi canubamaili, hamar, ditrdbucaql (170x540 sm) sath&n ibarardir. DagnsLldnm, hamar sathli qerb tarafinda 5 r€sm hakk olunmutdur.

l-ci rasm da$rn sathinin lap yuxafl r6r6fin& svastikadrr. Rasm birq.&r tahJif edilmi$dir.

2 ci rasm ayaq nsta, profilda, korpusu sola taraf keginin tasviridir.Bsdan qurulu$u rntit3nasibdir. Gitv&si iridir, lskin qabaq hiss6si arxahissatun bityiikdiir. Ustnnda donqirfl olan yoEun boynunu asaEr rurnutdur. Kiq'k ba$ var, bumu bir az dardr. Uzun, qijvsvari, uctan6xaya iaraf ybmlmi$ buynuzlan var. Ombasr dayirmidir. Gijdak quy-ruEurun ucu yuxan qaldnhb. Dal ayaqla qabaq ayaqlanndar bir qa-&r uzudur va haralanmr$ drnaqlarla ranamtanr. E.3. 3-cii rninilliyinilk asrl.rina aid edila bilar.

3-cij rasm namalun novlii heyvan tasvirinin fraqmentidir.4-cii r.smda ayaq iista. profild6, korpusu saEa raraf, real qurulusda

keri Iasviridir. Gitvdasi hacn idn Aydrn ifada otunmu! sijysijkh boy-ru alaEr ydnaldilnit iti uclu aEzll ba$la tamantamr. Bijynk qovsvaribuynuzlannrn uclan belina taraf mailidir. cijdak, ucu yuxan qaldnt-m't quyrugu var. Tarixi e.a. 3-cii minilliyin ortalanna aid edilir.

5-ci r6sn da dasm sathinin alaF his$sin& profil&, korpusu soldabraf, asra yeriyan kegi bsviridir. Hacmli gijv&sinin qabaq his$si arxahis$sindan iridir. Donqarh, yoEun boynu var. Kit burunlu bay yaxSrformaya sahnrnrgdrr. iri qiivsvari buynuzlan belina raraf maitidir. Om-bnsr. demak olar, tuyirmidir. gaquli duran gitdak quyruEunun ucu ge-riy3 qatlanmrtdrr. Dal ayaqlal qabaq ayaqlanndan bir az uzundur.Rasm e.a. I cii minilliyin ilk asrlarina riddn.

36

DaS yuxafl salhindo t heyvan va bir novea rasviri vdrdlr.I ci r3sm $Ihin q6rb knncijndadir. Bu, ayaq iista. profilda, korpusu

saEa ta€f, asta yeriy€n keEinin sxemarik tasviridir. Citvdasi ditrdbucaqh formasmdadr. Boynu qlsadrrva bir az qaldrnlm\dr. Kigikqdvs-vari buynuzlarnrn uclan arxaya taraf ybmlmisdir Ombasr bucaq alnn-dadr. QuyruEu qlsadr. Rasm e.6- 2 ci minilliyin oftalarna aiddir

2-ci rasm ryaq nsta. profilda, korpusu saEa rarcf olan ahn rcalasasda tesviridir. ciiv&si hacrnli v€ lEr gakilidir. YoEun boynu qaldrr mr$r. Kigik ba$mn alm hissasi bir az qabanqdrr. SaEnsr &yirmi,dir. Rasm e.a. l-ci minitliyin ortalanna aiddir.

3 €n Iasm ayaq iisra, profilda. korpusu saEa i3laf, asra yeriyan ke9iIasviridir. Girv&sinin arxa hissasi bir qadar darald rnr$drr. Qrsa, qaldmlmr$ boynu kigil baqla taman anr. Ona 6lrii1ii. qitvsvari buynuz-larnln uclafl b€lina taraf mailidir- Ombasr bucaq altmdadr. cijdak.ucu yuxan vaziyyat& olan quyruEu var. Rasn e_€. I,ci minilliyin sonasrlarina aiddir.

4 cii Iasm ayaq ijsre, profil&, korpusu saga t6raf k€gi rasviridir.Heyvan asta yerigda gitst3rilmitdir. Gijvdasinin arxa his$si qabaqhissasina nisbatan enlidir Boynu qrsa, burnu 9i9 uctudur. Uzun,q ncvari, arxaya taraf ayilmi$ buynuzar vardr. Onbasr bucaqaltmdadr. Gijd€k quyruBunun ucu bir qa&r qaldnlrmqdrr. Daiiii azcairaliya glxrn4dr. Qamln arxa hissosi bir az yrElrnldrr. R3sm e.a. t ciminilliyin orialafl na aiddn.

5-ci rasm ayaq tjst€. profllda, korpusu saEa iar6f oldn keeinin basi!sxematik tasviridir. Gitvda va boyun biititvdiir va nazik burur u kigjkbatla tamamlanr. itl lrl tuynuzu vardtr: biri qovsvari, digari bucaqaltmdadr Ombasr Si$ucludur. QuyruEu uzundur va yuxan qaldnlmr$,ucu belina t6rcf qadanm4dr. Rasm 18 ci asra aiddir.

6-cr rcsm betinci rasmin alhndadr. Burada ayaq ijsta. profild€,korpusu sola taraf, balka d6 ar rasvir edilmitdir. cdv&si nazikdir vaharnin enliktu kgik batla ramanJanan uzun boynu var. Ba$rnda iraliyaistiqamatlaruniq bir defis var, ola bilsin, qulaqlafldrr. Onbasr bucaqaltmdadr va bir az qnldnlmrqdr. Rasm son ona asrlaro aid oluna bilar.

7'ci rcsm ayaq iista, profilda, korpusu saEa larof olan keEiniD

kobud, tahrif olunmut tasviridn. Gitvdasinin qabaq hissasi daraldrlmtt'

dr. Baar bityiikdnr. sdvdaya mijtanasib deyil. Qiivsvari buynuzlanntn

uclafl belina taraf mailidir. Ombasr bucaq ahndadr. Yuxrrlya qaldri-mrq. sij&k quyrugu vardr. Dal ayaqlan qurtaracaqda birlosdirilmildir.Rasn 18-19-cu asrlara aiddir.

S-ci rasm& profil&. korpusu saEa braf olan va asta yeriyan keqi

lasvir edilmisdir. Gitv&sinin qabaq tarcfi daralddmridr. Boynu q1sa-

drr, bumu asaEr kigik ba var. Boynk, qitvsvari buynuzla var, haln da

bir buynuzu qatlanm$dr v3 sanki burun xattinin ardtdr. ombasr

dayinnidir. Gbdak quyruEu $aqrli vaziyyattudir. Qabaq ayaqlart qur

tamcaqda qijvsle birla$irilmitd;r. R6sn 17-18-ci ss.laro aiddn

9 cu rasm datrn sathinin Simal qLralna yaxn, denak olar,

o.rdsrndadr. Kefinin fiquru ayaq iista. profilda, korpusu saEr l6rcf

olnraqla real qurulualudur. Govdasi monolitdir. iri donqarh, qtsa boyun

gajvdaya laraf ayilmis xatt ila kasilmi$dir. Baqr kieikdir v6 giizii giists-

rilrnitdir. Yuxart qaldrrlmD, clan geriye qatlanmt$. ni, qnmcvari

buynuzlan var. Ombasr doyirmidir. Yuxan qaldrrLlmtt va ucu bela ta

rrl qatlxnmrt gitdak quyruEu var. Heyvann gitvdasi 14 hiss€ye doE-

r nDrrsdrr, bu Qobusianm qaya tasvirlarinda nadir haldr. Ola bilsin.

ovlay{caq heyvanm iEtiraklrlar arasmda avvalcadan bdlu$diiriilmssini

ilida edir. Tarixi e.a. 3-2 minilliklain hiidudlanna aid edilir.

I 0-cu rasm da$rn $imal qr.aErnda qarMan larq3 tjftiqi xatt Saklindauznnan dayaz novEa tasviridir. Novga 9-cu r€sndaki keginin ayaqlarr

nrn dbrdnnii da k3smitdir.25 ci va 32-ci datlardaolan novqalarla ana

lo.jisi olan bu novgatun na rnaqsadla gakildiyi aydm deyil.

DA$ N: 36

Denak olar ijebucaql formal qopmuE daq pargasrdr. Bu daila

oDun iistiina diismiis 35 N:-li dal arasrnda, yaflq smala galmisdir.

Giiriiniir, iki ke9i tasvirli bu dallll iistiino havntsa 35 N'li das

(lii$diiyiina gdra rasni6r onun sijykanmii tarafindadir.

l-ci rasnl uznnluEu 68 sm, hiindtirli-iyij 45 sm. ayaq tisla profilda.

korpusu sola larofkeqi iasvnidir. Giivd€ iridir, Eiyinlsrinin iisttinda iridonqar vardLr ki, bu da heyvamn kijkiiiyiinij ifsda edir' Gitvdenin qa-

htq his$si arxa lissaya nistbatan hscmlidir. Qrsa boynu, kiit buruniu

ba$r var. iri, hiindiir, qitvsvari buynuzlannn uclafl arxaya taraf qadan-

mrsdr. Ombasr dayirmidir. Qarmaq fonnah gitdak quyrugu var vo ucu

y xan qaldr mLs va &lin6 taraf ayilmi$dir. Ayaqlan gijvdasine per-

pendikulyardr. Rasm e.a. 3-cii minilliyin ilk ssrlarina aiddir.

2-ci rasm l-ci Fs,nda olduEu kimidir. Hamin di,vra aiddir.

DA$ Ni li 38

Yuxandan siiriitmtit bityijk qaya parEasrdr. I N: lidasdan 15-20 m

iimal qarb& yerlatir. Canub qarb tarafd€n 37 N:-li da|a sitykanir.

Datrn sal, hanar sathli tarafi baAqa qayaya bititik olduguna gitrc dr&rc emala gatinni$dir.

Dain simal larafinda 2 rasm va bir oyuq hakk olunmu$dur. Kom-

pozisiya baxrmndan rasm ov $hmsinin tasviridir.

I ci r€sm atlmrn tasviridir. Qaean at profilda, korpusu saEa

gijsrarilmigdir. Atrn fiquru isa realistik asasda qurulnu$ur, dinanikdiv€ gitv&nin miibnasibliyini aks etdirir. Konturun xatti inamh alla

hakk olunnutdur.Atrn qamt yrEcamdr. Uzun, vtiqarll boynu qaldmlmtqdr, qovsla

qabala syilarck kifik basla tamamlanr. Kilik qulaqlifl gaquli

vaziyyatdadir. Burnunun ijEtiinda buynuz Eakilli iki paralel xalt vardrr

ki. ola bilsin hanssa bir b€Fyin simvoludur. Enli dijiij rcvan surtdairali qxmDdr. Sagflsl dayirmidil QuyruEu azca qald,rtlm{dr. sorra

atab ay;lniqdir. Dal ayaqlarrn ropuqlart. qabrq ayaqlarm dnsak

lrxrnl trfl va dmaqlafl aydrn segilir. At cilovlanmaytb, bu yijyanin

katfina q€dar atm ahlila$dirilmasini eks etdiJir.

Atlr atda yaharsizdir. Onun bir ayaEr atan qarmndan a$aEI

sallanmrsdrr. Adam enliktiraklidir, beli gdsrarilib. Bir 31i ila o atrn

yalrndan yaprsm{dr, digar 6li ila battntn nsriinda heyvana ahaEa

37

hazrr vaziyyatda giirz tutnutdur. Atrn quyrulurun alhda kigik birdayinni oyuq qazrlrtuSdrr.

Arhnrn qarsNurda yerlasmi$ 2 ci r6sm profilda. korpusu saEa birheyvanrn (ola bilsin keqinin)tamamlanmam$ tasviridir.

Gitv& dbrdbucaql formahdrr va uzad n1{du. Boyun v3 bat gits

rarilmayib. Ombasr bucaq alturdadr. G6dak quyrugu birqadarqaldtnltlr$r. Ayaqlafl bir qadar mailidir, gijrijniir, heyvanm harakatda oldu

Eunn ifada ediL, lakin qabaq ayaqlar dal ayaqlara nisbatan uzundur.

Ov sahmsinin bsviri e.a. 2 ci minilliyin ilk asrlarina aiddir. 3 cii

rssm atrn quyruEunun altrnda formastz oyuqdan ibaratdir.

DA$ N: 40

Bu dat I Nlli dasdan 10-15 km canub iarqda yerls$r. timal-Frqtor3fdan 39 Nrti daqa soykanir. Sathi q€rba maili olnaqla hamardr.

OlEiil€ri 150 x 230 sndir.I ci rasm athmn tasviridir. onun har iki €li yuxafl qrldrfllmts va

dimakdan qallanmr$r. Batr vo boynu bir tam teikil edir. Ar prcfilda,korpusu sola olmaqla durmus v6ziyyat&dir. Q$4 qitvsvari boynu

nazik, a9aEr isdqamatlanmis burunlu kigik baEla tamamlantr. Defis

formasmda qrsa qulaqlafl var. Sagnsr deyirmidir. QuyruEu yoEun va

gitdakdir. ucu aqagrya tarafdir. Dal ayaqlafln topuqlan va qabaq

ayaqlann dir$k qrxrntrlan gitsbrilmigdir. Tarixi e.a. 2 ci minilliyinortalaflna aid ediln.

2-ci r3sm btuasiz ath tasvidir. Ann pozas! giiriiniir, relasik qa94

vaziyy3ti aks erdirir. A r bir ali ila atrn yahndan yap{m$dr, o birialin& batr nzarin& izladiyi heyvana tutlanm{ digli kijrz rulnusdur.

Atrn fiquru profitda, kor?usu sola l6r6f olmaqla dinamikdir, bodan qu-

rulutu mijlanasibdir. Boynu qrsa va yoEundur va qtjvs S€klinda ircliayilib. Kifik basr var, burnu agaErya yitn.lib. $aklsnmi$ kigik qulaq

lan aydrn gbriiniir. Ditsii bir q6dar iraliya Erxml$d'r- Heyvamn iri gttv-

dasi var. SaErsr demak olar dayirmidir. Gitdak quyruEu azca qaldnlm$dr. Dal ayaqlarm daban grxrnrrlar, qabaq ayaqlarLn dirsak qtxtnrt-

3rl

lar gtjst€rilni$dir. BaSr $quli xada kas;lrniSdir. ehtimal etmak olar ki.bu m is€ bir boz6kdn. Rasm e.s. 2 ci miniliyyin ilk asrlarim aiddir.

3-cn Iasm anrilopun bitm€mi; tasvirindan ibffatdir. Fiqur asla ye-

riga, profil&, korpusu sola tarcf verilmi$ir. Uzun va nazik boynu

var. Baar yoxdur. Citvda uzadtlmrt va darald mr$drr. Ombae dayirmi-

dir. SallanmD gijdak quyruEu vardr. R3sm e.a. 2 ci minilliyin ilk 6sr'

larina aiddir.

DAS N:41

$ilnal qarMan qas&n canub Frq" uzanan va 39 N:li daia sijyka-

nan qaya parEasrdrr. Qarb taFfi 300x480 sm lik srldrlm. hamar sathli-

dir. Orada ;ki arlmm namalum nttvlii heyvana ov sahnasini aks eldiran

l-ci rasm alda yah€rs;z olurmuq aildr. Har iki lyaEr aln bir 16r€

fin&n sallanmr$r. ellari yuxar qaldmlm,t va yanlara uzad mlsdr.Atln baqr iiz"rintu qaldrdrEr €linda hansfa a!ya, ola bilsin. silah tut-

mu;dur. At profilda, korpusu sola laref giparaq vaziyFtinda gostaril-

miidir. hali C m{ dittlii gijvdasi Iniiionasibdir. aEr Fkilidir.Qitvsvari halda iraliya yitmlmi! boyun darburunlu batla tamm-

lJn,r. K,q,k quliql n i,"lilr:ruanib Codrk vd )oEun quy'uE nun

iifiiqi vaziyyatda durmasr heyvann siirctla qagdrEr gitstarir. Qfffl birqadar yrgcamdr. Rasm e.a. 2-ci minilliyin ilk 3sr16rina aidir.

2-ci rcsm bninci rasm&n bir az yuftrrda va sagda yerlasir va

gdrijniir ox$r Fkilda hakk edilrnisdn. Lakin burada at profilda,

korpnsu sola taraf olmaqla yiingiil qagrsda verilmi$ir. Giivdasi aflq v3

bir qadrr ddrrlmr;du. Bo)un nrzik v3 kildy$ qadrr u/undur. irali

laklanmi$ kiSik qulaql basr vardr. Dd$ ir€liya qabaflqdr. SaErmrn iist

hissasi qaba qdr va iifiqi v.ziyyatli gijdok va yoEun quyruqla bitir.

Dal ayaqlarda topuq 9xlnnlafl dijz verilmi$ir. Arm boynundan

yahrsiz otunnu atlmn yiiyer i qay$ uzanmr;drr. Adamn har ikayaEr heyvamn sol bityrtindan gxafllmrqdr. Atltmn bir alinda atmaEa

hazr niza vardr. Rasn e.€. 2 I ci rn;nillikl€rin hiidudlanna aiddir.

3 cii rasm ayaq iisr6 adamrn basir rosvirindan ibaratdir. Ba$r bdyiik.hir nli k.n,[a uzad mrtdr, digor 6li yuxdl qa]d1rllmrq v6 dirsakda(t rhDnnlsdr. Ayaqlan Eiyni brabarinda aralanrn{dr. Rasn eramrzmivvrll.dra aiddir-

4 cii rasm ayaq osta.profilda, korpusu sola taraf anrilop (?) tasviridir.( iijv(I. dbrdbucaqh formasmda verilmildir. Boynu uzun va nazikdir. Bagvi quyruq gitstarilmayib. R6srn €.a. 2,ci miniliyin ilk asrlarina aiddn.

l)A$ Ntli 42

Qorb istiqanarind., I N:-li dasa r6ref ayilmi! nahang qaya pJ.rgasr-

{hr. :joqdar 41 N:'li da$a toxunur. DJjrn €anub Frq iar3fi hamar iiz-li(lair. Aurada tirin iki tiryijk tasviri verilmidir.

I -ci rasmda profil&, korpusu saEa olmaqla tasirli ifadada, Eiibbsjznrrurd.ln. tir hakk olunmu$dnr. ksmin xefti daqiq va inamlrdr. Fiqur. srhih yerina yetirilmiqdir. c6vdaninqabaq hissasi hocmli, belindaiso y,lcxDrdr. Boynu yoEun. ba$r dayirmidir. AEzr afdmr$drva vab!r)nr kitFk ditlari aydrn gitriiniir. Bir gitzij gijstarilnigdir. citdak qulaq-l ri .x(tuli i.riqJm dd dulmu>dur. I cu topr rirklu urun quyrugu yuxa-nqrldrrlr)n9drr- Dal ayaqt.nnm topuq lxrnhlan va qabaq ayaqlannmdi.s.k erxrmlan aydrn giiriintjr. Qiiwarli p6nc6l6ri var, caynaqtan:rydrn seqiln. Qabaq ayaqlar qaldmlm\dr - Sir ovunu qafildan yaxa-l naEa, srEray$a haarla$rr. Snin pozasr, onun fiquru namotum rcssa-nnn heyvamn xiisusiyyatlarina ya-\$ bal€d oldugunu giisrarir.

2-ci rasmda qir addmladrEr Bziyyatda. profilda va korpusu sa$aolmaqla eks etdirilmigir. Bninci rcsmda olduEu kimi, rasvir real quru-Iutludur- Qabaq pancalard3n biri verilmayib. quyruEu gaquli vaziyyar-tudir.

H6r iki rasm ehtimal ki. bir r6ssama maxsus olmaola e.a. 4 3,cnminilliklarin hiidudlarnda hakk edilnigir.

DA$ N: 47

N.hng qaya pargasr olan bu da! (240x460 sm) I N:-li da$dan l0-15 canub qerb& yerla$migir. Canub Frq&n 46 Nili dasa toxunur.Datrn canub iarafi hamar salhili hijndiir va dar srldrflmdu. Onun qarb

hnannda k6nar qopmu! delik vardr. Daqrn iiz tarafi kimi dijzbucaqlrnEbucaq fonnalr hamar iaquli sathi vardr.

Canub /iindr iki ,lli la\vui hakl ed'lmildir.I-ci rcsm kobud i$dir. Atn belin& yaharsiz orurmut arl' 0nfasda

gbstarilmitdir. Uzijniin cizsilari verilmarnigdir YoEun altori yanlarauzadrlmr$dr. Balr dayinnidir, boynu q6adu. Ayaqlan atrn biryanmdaendirilib va atrn qammm drna gatmr. At ayaq iista, profiltu. korpususola raraf tasvir olunmugdur. Bad€nin miitanasibliyi gdzlanilmamitdir.Boynu yoEundur, bir qadar qaldnlm,sdr, batr kigikdir. Asag lamsiboynuna srxrlmr$drr. Qulaqlafl gt srarilmamisdir. amma aEzrnn ksiyidaqiqdir. AEa&hissasin& dd$ bir qa&r irali Clxr. Heyvamn saEnsrnnalt rarafi va qulrugu gitsrarilmamildir. Dat ayaqlan qabaq ayaqtardan

90\ urundur. Ona r\rlrrin e €n dovrirn. aiddir.2-ci rasm birinci rasnin alrrnda yerlatir. Atlmn profilda fiquru

santi atrn belindan bitmisdir. Onun baqr dayirm;dir, boEazrgttstarilmayib. O, arn yahndan tutrnugdur. Halbuki atm aEznda ynyanva dij$iinda cilovu aydrn gitriinnr. Atm fiquru (ayaq iista, profil&.korpusu sola) real tjslubda yerina yetirilmisdir. Citv&si hjyiikdiir.YoEun boynu qaldmlm$d,E nazik. uzun boyunlu ba$r aqaEl yitnatib.

Qulaqlan siistarilmambdir. SaEnsr dayirmi, quFuEu sit&kdir, bir azqaldrnlrnrldr. Dijlii rcvan surtda irali Qxm{dr. Dal ayaqlmrniopuqlan va qabaq ayaqlarn dirsak qlxnt afl verilrni$dir. Rasm 2 ciminilliyin son asrlarina aiddir-

Da$rn q3rb tar€finda 23 rasm h3kk olunmugdur. Da$da afdm$ birdefik da vardr. (24-cij rasm)

l-ci r6smi ayaq tjsta profilda, korpusu sola raraf olan keqininsxematik ve kobud tasviridir Bel xatri qabaflqdr. Boyun gdstarilm6yib. Ba$ yunxuqvaridir vo gttvdanin qabaq hissssi i16 birlasdirilm\dir.

39

Buynuzlarl adi formrya uyEun deyilr kiEik va uclnn arxaya

ytjnalmi$dir- Ombxsr dayinnidir. Cijdak qtryruEu bir az qaldnlnntdr.

Q.r yrEcandrr. Rasm, giiriinnr. Eoban tarafindan son orta asrlarda

eakilmisdir.2-ci rcsm ayaq iista, profilda korpusu sola taraf beli donqar kelinin

rasvirindar ibaratdir. Boynu nazik. batr kiqikdir. boynu aqagrya

yijnaldilmi9dir. Q rncvari buynuzlar bir qa&r qaldr mrE va arxaya

mailidir. Ombasr dayirmidir. Gtjdak quyruEu Saquli veziyyatd€dir va

ucu a.daya teraf azca qatlanm[dr. Qaml y'E€amd'r. E.3. 2-l-ciminilliklarin htidudlafl na aiddir.

3 cn rasm da ayaq nst€. profilda. korpusu saEa olan kesi tasviridir.

Gijvdasi hacmli va aErlakilidir. Qitvsvari buynuzlan yuxan qaldrrlmr$drr va uclan aFErya qatlanmrsdrr. Har iki budu buciq alnnda gijs

Iarilm;$d;r. Gitdak quyruEu belina rarofmail;d;r. Gijdak quyrrEu belina

tarof 6yilmi$ir. Gaivda oriadxn bir g.quli xarl€ kasilmi$ir. E.a. 2-ciminilliyin ortalarrna aiddir.

4-cii va 5-ci rasmlar Sirin kegiya hiicumu kompoziyasrdr. KeEinin,gtjriintir, basr Ceynonmitdir, giinkii buynuzlafl nonnal vaziyyalindan

kanardadr. KeEinin boynundan uzun xar as nn$r, gitrnniir bu axan

qandr. Keqinin fiqurunm xailori diiz sskilni$ir, Eijnki giyinlari

iizarinda donqar aydn seEilir. Keginin budu bucq altndadr. Gitdak

quyruEu Saquli vaziyyatd€dir.

Sidn yalmz silueri vcrilmi$dir- Cdvdasinin qabaq rarafi enli, arxa

tarafi isa ensizdi. Bd)r gitstarilm3yib. Uzun quymEunun ucunda tiktopasr var. Arxa hissasinda D6sa bir xait as m4dr.

Bu s3hna. ola bilar59 cu daidadahaq6dim raslnin yamsrlamasrdr.

Rasm eramErn avval€rirc aiddir.

6-cr rayn bn heyvanm (blka da keEinin) buynuzunun bir hissasidn tasviridir.

7 ci rasnr svastikitnrn t.sviridir. Onun yan Cxrntrlan saat aqr€binin

aksina isriqrmarlandirilmi$ir. Gitriiniir, bu rasm rilual xarakterlidir ya

da ramqadr. E.a. l-ci minilliya aiddir.

40

8-ci rasm boyu banbarin& durmuq adamm sxematik bsviridir.Oynin&ataklari eDli. uzun geyin var. allari yuxan qaldrrnmrtdrr. Batr

dayirmidir, boyun gitsr€rjlmayib. Ayaqlafl genig aralamb, pancalari

saEa va sola istiqanatlanib. Er:lmlzn awsllarina aiddir.

9-cu rasm ayaq iist€, prcfilda, korpusu sota tarcf kegi iasviridir.B6dan qurulutu mijtanasiMir. Gbvd€s; ;ri hacml;, giyni iistiin& iridonqafl var. Boyru yolundur, knt burunlu ba$r var. Bitytik qitvsvari

buynuzlarnLn uclan beliD€ mailidir. omba$ dayirmidir. Qarmaqfonnalr quyruEunun ucu yuxarr qaldnhb va belin€ iarof 6yilib. Rasm

e.a. 3-2-ci ninilliklariD hiidudlrrna aiddir.

10-cu rcsm $irin kigiik siluer tasvirin&n ibarcldir. Heyvann fiquru(pronlda. korpusu s!Ei) horakatda reajistik verilmisdir. Govdasininqabaq hissasi iridir Ba$ kifayat qa&r byijkdiir. bumu &yirmidn.Kiqik qulaqlan $quli veziyyatdadir. Citvdanin exa hissasi dayimidir,ucu biikiilrniit. uzun qu)'ruEu var. E.a. i ci rninill;yo aiddir.

1l-ci r3sm ayaq ijsta, p.ofild6, korpusu saEa kefinin reai tosviridir.

Qrafik baxmdan daqiqdir. Bad6n qurulusu mtitanasibdir. Covdasi iriva aEr Cakilidir, Eiyinlori iizarinda donqar sezilir. Boynu yoEundur,

asaErya ayilmh burunlu kiqik baqr vardr. Qitvsvari buynuzlan qox

hiindiira qalxrb va uclafl qatlanrb. Ombasr bucaq altrndadrr, Qamaqformalr, gijdak quyruEunun ucu yuxxrr qaldrnhb. Qann yrEcamdrr.

Ayaqlan haqalarla tamamlanr-Biz hesab ednik ki, dqda bu r6sm ilk lasvirdir. onu e.a. 3-2-ci

rninilliKarin hiidudlanna did elmok olnr.

l2-ci rasm namalun nitvlti heyvamn ayaq iisto, profilda, korpusu

sola beyvamn sxemarik va kobud tasviridir. Govdasi uzad mrt vsziy-yatdadir va qabaq hissada Cox daralrb. Uzun boynu bir az qaldrdlns-dr. kiitburnu var, qulaqlan gostarilmayib. Ombasr bucaq atnndadr.

QuyruEu verilrcyib. Qabaq ay{qlanndan biri diztun biikijli.idtir.

Giiriiniir, rasm gobana naxsusdur va orta asrlardo Eakilmi$dir.l3-cii rasm ayaq iissta, profilda. korpusu sala at rasvirindan ibarac

dir. Fiqur real qurulu$adrr. G{jvdasi iridir. Yolun boynu dikqalxrb va

qbvs saklinda ir6li gxmrtdrr. Ba$ nisb3t3n kiEikdir. aragrya ayilmia

kijt bumu var. Qulaqlan laFsind€ gtjstarilnigdir, uclafl iraliy. .yilmirsdir. Ddtii ravan suFida iraliya qrxrb. SaEdan tuyinnidir. YoEon vo

SotukquyruEunun ucu llaEr sallanrb. Drl ayaqlarnr ropuqlafl va qabaq

ayaqlarrn diz gtjlnhlart rydrn gijriintir. Burnu va govdanin qabaq

hiss€si iiftqi x€tla birlatdirilmisdir. Bu xati soffalar Eakilmitdir,gajriiniir. yiiyanin cilovunu ita& edir.

AiLn fiquru 40 N:-li da9dnh lasvna (l ci rasn) uylun halda verilnrildir. Rr.nr e.o 2-ci nlln.ll.y.n ondrnn3 flddrr

14-cu rasm lri ajlgtilti kegi tosviridir. Heyvann fiquru real quruluidaplrndr (xy!q iista. profilda, korpusu saEa) verilmiidir. B.dan qurulu-

tunun miilanasibliyi gdzl.nihni!ir. Citvdasi .rEEr gakili va kiikdnr.Boynu donqirbdr. KiEik balsr var. AgzuD kosiyi lydrn giiriinii.. Bur-nunun qunaracaEr duz xarla kasiinrildir. Bityiik qovsvari buynuzlanyux.rn dikolib va ucl.n geriya ayilib. Atdaoldulu kimi. dtt$ti birqs&rir.li glxlb. Ombasr dayimridir. Gddak. qarmaq fonnalr quyruEun ucu

belim tarcf nuilidir. Ayaqlxrn qtr.rrrrcaqdr bir qitvsla birlasdirilmii'dir. Rasn e.a. 2-ci ninilliyin erkan rnarhatasina aiddir.

l5-ci r€sm tu ayaq iist6. profilda, koQusu saga keqi lasviridir.Gitvd.si uzu,rsovdur. YoEun va qrsa boynu kiit burunlu bxtia ranam-lanr. iri qdvsvxri buynuzl.rnnrn rclni geriyo ayilnisdir.Ombasr ucu

tillidn. Quyrulu sitd.kdir va ucu belin€ t.ref qatlrnmDdr. Boynuxorl3 k3silmi$ir. 14-15-ci asrlerda aiddir.

l6-cr rcsm ketiniD kobud t.sviridir (ry.q ijsra, profilda va korpususa!a). Gitv&si uzunsovdur. Boyun stjsterilmayib, d.yirnri. fonnaslzbagr birbata giivda ila birlrtDri$dir. Yernr garrtnanaslna gora l4-cnr€sn&ki kegirin qab:rq ayxqlan nlanefilik edir, buynuzlan g6&kdir.Ornb.rsr buc.rq rltrndldr. Qam,rq fonnrb git&k quyrugu|un ucu

belina taraf ayilib. orta asrl€r3 aid rasmdirl7 ci r€sm tanqa lasviridir. Ortada iifiiqi xatla kasisan diiz xad6

bnlagdirihnig iki dli..cikden ibaraLdir- Om 3srlara aiddir.l8-ci resm .r)aq tlsra. p.olildo. korynsu saEa natamam keEi

tasviridir. Belinin xatlari. ombasr va qnyrulu gijsr.rillnantdir. Ba$r va

buynuzlan 1,1-crj r.smdeki keqi rasmnin qabaq hissasini kisir. Rasrn

l2-13 cti6srla.o rid edila bil.r.

l9 cu va 20'ci resml€r.20-ci r.smnamaltrn l8 circsmtuki keglnin

gOvdcsinin arxa hissasinda hakk edilmi,s itr.adir. ketinin dal

a)aqLdrmdfln bi ft xarri bu isaro il3 bnlatdirilmigdir. Fonnrsrm eijt'3bu iFra2l ci d$,n yrxltn hissasindaki itaf3nintakandrt (18 citrsm).Mamqhdrr ki. b rxd.i da iyre "Bayler" oxunan arcb yrzrsrnrn xlrndayerlasmi$ir Gekil 20). Bela yazr I N:-li dasda da vard'r (15 ci rcsm).

l6-17-ci asrlarc aiddir.2l-ci rasm ayrq tisr6, profilde. korpusu sala keEjDin tasviridir-

Govdasinin qabaq hissasi, batr va qabrq ayaqlaflndan biri da$rn canub

qrmErDda detik aglhkan xirab edilmi$ir (24 cii rasn). Y.tln,zqitvsvdi buynuzlarrmn uclafl qalmr$r. Bel x.tti ortddr bir rz :rEaEr

ayilm;lsdi.. Ortddr gdvtu qaquli xalla kasilmi$dir. RosDr e.a. I ci

minilliyin onalanna aiddir.22-ci rcsm ayaq iislo. profilda, korprsu sola keqi tasviridir. Kcjk

gijv&ssi ortada Saquli xotla kasilmi$ir. YoEun boynu sallanmridrr,

ucu lit burnu olm barir v:r. Qovsvari buynuzlan n uclm geriya

ayiln]iidir. Bel xani orlada bir az batrqdrr. Onbasr doy;nnidir. Gitdek

quyn,Eu yuxan qaldnlmq va bir qedar belina rsr3f ayilmiFir. Rasne.a. l-ci minilliyin onalarma aiddir.

23-cti rasm ayaq iist.. prcfilda, korpusr sola keei tasviridir.

Uzunsov boyDu va kigik bagr va.. Gdvdasi dijrdbucaqlr fonnasrndadlr.

Qrlmcvari buyn zlffr yuxm qaldrnlmrs va uclan arxaya oyilmi$dir-

Omblsr brcaq altrndadrr. Ayaqlafl gdvdasim pcrpendikulyrrdrr.

TaLixi eraDz,n ba$anErcma aid edilir24 ciirasn heyvan baElamaq iiqijn dasa arrlmrt deikdan ibnraldir.

DA$ N: 53

1 N: li da$,n qartrsrnda 30 N:-li datdan 6,5 m canubdr yerla$3n iriqaya pareasrdr. On n conrb tarafi qrnmzr lakali. hanar iizlijdnr (200

x300 sln). Da$a bir birinin iistiind3 hakk edilnis goxlu r3sn ernr

izleri galinlikle seqilir. Yeddi l"sm aydrnla$dnlm{dr.

4l

I cir.snl rerl plandaayaq tisra, profilda korpusu sola taraf, iri kegi

rasvi.idjr. Cdvdasi uzunsovdur, ortada daralmrtdr. giyn ari nz€rindo

siiysnn aydm gitriinijr. Boynu iraliya uzadr uzadtlrmEdrr. aialryasallanmrt kiit burunlu baqr var. Bityiik qitvsvari bryn zlarmn uclan

b€lina taraf mailidir. Dayirrni formal ombalnn goslarilmildir. Qannaqformal quyruEu yuxnn qatdrnln4 va ucu belin. tarafayilm\dir. Qa-baq ayaqlafl ijfijqi xatla kasilrnisdir. Dal ayaqlanndan biri qurtamcaq-

da hagalanm$dr. Rosn e.a. 2-ci minilliyin ilk m€rh6l6sim aid edila

bilar.

2-ci rasm pmfild6, korpusu saEa, ceyran tasviridjr. Gitvdasi ortada

qatlanmrtdr, heyvan ela bil tullanmala hazrrla$r. Boynu uzunsovdur.

Batr aydm ifada olunnuAdur. kiit burru irliya isdqamadandirilmiSdir.

Kiqik. Fquli vaziyyat& buynuzlan vddr. omba$ dayirmidir. Cijdak

quyruEu qaldrnlm\ vaziyy€rdadir. Eramrzn 1-ci nnrill'yinin

I (ij rasm boyu bJrjrb.'indr 1nl$rla adam rd.\irid:r. UTtiniin

cizgilari giistarilmayib. Baimr xalti ceyrann ddl ayaqlain k6sir (2-ci

rosm). Ayaqlaflnn iri poncalari sala va sola istiqmarlanmisdir (ola

bilar" adam asta yeritda tasvir edilmi$ir). Baqr dayirmidir va

bityiikdiir. boynu qrsadr. Sag tarafa uzadrlm{ 61ind6 halqa, ehtimal ki,dof tutmu$dur. Sol ali azaddr, s,tE alind6n xeyli uzundur. dnsakd€an

biiknliidiir va yuxarr qaldr mridr. ola bilsin adam hallslsa bjr iyinicm edir, balka da Ealadan pis ruhlan qovur. Rasm e.a. I ci ninilliyinson csrl€rim aiddir.

4-cii rasm Boyu b6rabarind6, profilda. iizri saEa taraf adam f6sviri-

dir. Bad€ni aErr cakilidir. saE ayaEmn pancasinin istiqanatind"n v6

pancasi gbstarilma&n sol ayaErmn qaldrnmasrndan gitriindijyii kim;

gitriintir, ircli addmlayrr. Adamrn diisnndan saEa 3yri, oraq fonnah

quriaracaqlr, ucu olan iifiiqi xatt Fkilmi$dir. Taqriban bela bir xatt.

lakinondan qNa belindan soh gedir. Xallarin manasrnr daqiq miiayyan

etm.k Ftindir, ola bilar bunlar qollarLdrr, ham da saE slinda hmsrsx bir

silah tutmutdur. Rasm e.a. l-ci ninilliyin son €srlarina aiddir.

0

5-ci v€ 6-cr r3smlar iki keqi tasvirinir sa& kompozisiyasrdrr.

Fiquruna va buynuzh.rnn x.rrakteriru gdra qabaqda dure heyvln (5

ci rasm) dbi kegidir. ikinci heyvan (6-cr rasn) iri, sitvdali. bityiik batlr

erk€k keqidir. Dalm $thinin eroziyasna gitra onun buynuzlarmnuclan qalmayrb. Kompozisiya, ehtimat ki, goban tarcIindan yerina

yetirilmi$dir- Tarixi orta asrlarin awallsrina aid edilir.

7 ci rasm profil&. korpusu saEa iaraf ged6n kegi tasviridir. E.3. 1-

ci ninilliyin ilk asrtarina aiddir.

DA$ N: 54

Bu dat 13 va 14 N: l; da9lardan 8 m timal-tarqda yerlaiir. Onun

timaliarq t.Ffi hamar ijzliidtir (150x410 sm). Da$dr 10 r3sm hokk

edilni$, iki degik aE m$dr.I va 2 ci €smlar bir-birina qar$, duran iki keginin profilda iri

iasvirlarin&n ibartdir. Birinci keginin itlliilari: uzunluEu 72 sm.

giyinda hnndiirliiyii 47 sm; ikincisinin ijlEiilari mnvafiq olaraq 82 va 52

sm-dir. Onlafln fiquruldn aElrgokilidir. eiyinlarinin nstnda siiyijnlariaydln sijriiniir. Boy nlafl yoEundur, azca a$aEr endirilib. AErzlannn

kasiklari aydm verilib. Boyrjk qitvsvari buynuzlan yiiksaya qalxrb va

uclln bellarina taraf ayilib. Har iki keginin onbalafl daqiq ifadg

olunub. Gitvdalari onada $aquli xadarla kasilmitdir. Ayaqlafl halahdmaqlarla tamamlanrr- Soldakr keqinin (l-ci rasn) diisn bir az iraliya

9lxmr9dr. Dal ayaqlanmn ropuq qabaq ayaqlarntn dirsak gtxlnttlangostarilmiqdir. K€qilar;n fiquralan eyni texniki manerada yerino

yelirilmiS, bdanlarinin miitanasibliyj g6zlaniln1i$dir. R6sml6rin

xatlari immh va &qiqdir. Tarixi e.a. 3-cij ninilliyin ilk asrlarina aid

€dila bilar.3-cii rcsm ayaq iista, profilda, korpusu sola keqi losviddir- KiEik

ba$ vlrr. Bumu ataEr endirilib. Daqrn sathinin kiilaktun agnnasr

ucbatmdan buynuzlafl pozulub. Eramzrn ba$lanErcna aiddir.

4 cti va 5 ci rasmlar & realisdk esasda kegi lasvirlaridir. Ke9ilar

profil&. korpusu srEa, asra yerigda sijstarilmitdir. Qabl]qdrk keqi

d:rha kitk gijrsanir (4-cii rasm). Har iki tasvirjn xatlari &qiqi vainamirdrr. Uzun qitvsvari buynuzlan vardrr. Ombalarr d€yinnidir.Ta.ixi e.o. 2-ci minilliyin onalmma aiddir.

6 cr rasm da ayaqtist€, profilda, korusu sola olmaqla keginin iasvi-rnln. Gijvdasi irihcn i, aErfokilidir, tilgiii€ri mijianasibdir. boynu bn!z qaldr mqdr. Kigik bagr yaxsr formaya saltrllm$dr. Ki9ik, uclarbclim qadar ayilmis qitvsvari buynuzlan vir. Gitdok quyruEunun ucu

bclim qa&r ayilib. Tarixie.a. 2 ci minilliyin ortalarma aiddir.7 ci rasm adamm 6l-ayaEr giislarilmadan sxemadk konlurundan

ibrradn. qiyinlarinin iisttintu iri bay var. Rasmin alt his$si atlnyrl,n,n qabaq his$sina dirnmirdir (8-ci rasm).

8 c; rcsm& atl sanki atm belindan bitmildir. Onun b€daninin iisthissasi giistarilmi$ir. 7-ci r3sm athmn fiquru o1a bi13r, bo$ saha olmadr!rndin (l-ci r6sndaki keqinin dal dyaqlan man€Eilik edir).

Adrmn ayaqlsn arrnqamrndan a$agrya sal lanmDdr, ayaq Fncalari{lcqiq verilmitdir.

AtrD fiquru ayaq iista. profilda, korpusu saEa gijstarilmisdir. Citv-dosi kifryat qadar irihcmlidir qaml yrgcamdr. YoEun boynu qitvsva-ritokiltu qaldrrrlm$dr. BaSr gitstarilmeyib. ditiii biraz irali grxmr$drr.

SrEnsr dayirmidir. QuymEu iiftqi vaziyyar& durmuqdur. Siimijkla-ririr qrxrntrlan. dal ayaqlmnrn topuqla v6 qabaq ayaqlaflnm dir$kfrxrntrlar aydn verilmigdir. Ayaqlarnn dmaqlafl daqiq giistaril-o)i,sdir. Bu at lasvii 47 N:-li datdakr tasvirla (canub hissasin& 2 ci,qorb his$sinda l3-cn rasml6r) denak ola! eynidir Cnman etmak olarki, 47 N: Ii da,sda rasmlar nEun mohz haqqrnda danqdrEmrz at tasvirioiirnnna olnu$ur. Rasm e.a. 2-ci minilliyin ortalaflna, ola bilsin bnqadar do aw€la aiddir.

9 cu va l0 cu rasnlar atlmm ceyrau ovlama sahmsini aks etdirir.Bundrn owalki rasmda olduEu kimi. atl salrki atm b€lirdan giiyarmit-dir. Atl bir ali ila atn yalrndan tumLr$dur, digar 6li asaEt salllxb. Hariki aya& ann giivdasinin bir t€rafindo gdsbdlmi$ vo atrn qannm xatti-na qadara sallxntu$dr. Atln fiquru profilda, korpusu sola gdstarilmi9'

dir. Gitvdas; h.cnrlidir va kitkdiir. YoEun boynu yuxarya qaldrrrlmr$

va qit\rs raklinda qabaEa uzadrlmrgdr. Kieik batr var. Quiaqlafl veril-

mami$dir. AEzrnrn kasiyi aydlndr. Doqtiniin ataEl l s$si azca natya

elxm4dr. SaEflsr dayirmidir. Qabaq ayaqlarmn dinokgrxrnnlar naza-

13 larpr. Qdrnn n alhndr cinsi alamati gitsrarilmi$ir. Ahn ayaqlarmnvaziyyatim va ceyranm pozasrna 6sa$n denak olar ki, a r ovunu

yaxalam{dr. Rasm e.a. 2 lci minilliyin hiidudlannda h3kk edilmi$dir.

DA$ N:5s

Yerd€n qrxan hamar sathli kigik (100x 190 sm) qaya par9asrdr.53

N: li da$dJn $arqda (4 merrlikda) va 54 N:-li daidan tirnal-iarqda (3-4

netrlikda) yerla$ir. Dagn yuxanya hissasinda iki eardr araba rasmivardrr. Maraqhdrr ki, bela konstruksiyah araba yaxnlara q3dar

Azarbaycanm dozan rayonlaflnda yay mrsdr-

Arabamn ba ddrd tirla birlaFn b€rabaryoh fomah iigbucaErn

iki tarafi kimi iki yoErn ranasrdan ibaraldir. Arabamn qabaq

his$sin& tamasalann uclan bir-birina sx m$dr va eilla amalo

gatirmi$dir. qarxl.'Jn h6r biri oymaqr (ropu) saEanaEla birlasdiran 7

dond.d6n ibrotdir; Sa! Earxn yanmda gttrihiir ba saxlamaq lenndayaq gtistarilmisdir ki, bu da dayanacaq vurr tiuanin heyvanlannboyunlarm basmamasr nqijndijr. qi anin quna.acaEnda sol larafda

boyunduruq iasvir olunmutdur-Tarixi e- o- 2 ci rninilliyin son asrlorina aiddir.

DA$ N:59

Bu daS 24 N:-li dagdan laxmiran 14 m linali Frqda nahang qaya

pargasrndao ibaratdir va qarq l6raf&n 63 N:-li daqa diranir. Dattn iizij(llx5m) ham$dr v6 bir q3d6r canuba maildn. $imal-qarb va |erqkanarlarnda uzun va darin novqalar qaz In$dtr. Burada 31 rcsm va

i$ra vardnl-ci rasm ayaq nsta, profilda, korpusu saEa olmaqla keeinin kobud

vo sxemadk tosviridir- GOv&si uzunsovdur.

41

Nrzik vo uzun boynu bir dnz xarla ifad. olunnu$ur. Dijrdbucaqlr

formah ba$ ircliya glxmrldrr. Qrsa va dilz buynuzlafl geriF ayilmildir. Omb,rsr bir az dayirmidir. Giidak quyruEu bir az qaldnn{dr va

ucu belo taraf ayilm;$dir- Rasrn l8-19-cu 3srl3rc aiddir.

2 ci rasm iki bir bi.ina paralel ehlimal ki, ke9inin buynuzlartnr

yada ayaqlarn ifada edan 3 cii rasm dayn linal qmErnda ilan, orma1l

novqadr. l8-19-cu asrlorc aiddn.4-10-cu rasmler 7 fiqurdan iki qirin keEi siiriisnna hiicumunu aks

etdiFn kompoziyisiyadan ibarotdir

$nlarin Fsmlari yiiksak uslalrqla naturadan Fkilmi$dir. Vahtilarin

:dvdJldrilin qrbaq hi\rlrri enli \€ guclu \erilmi.dir. iri ba?lari. gLiclir

qamlari, aErzlaflnda qabaq d\13ri aydtn gitriiniir. Gitzlori va kiEikqulaqlan naz6r6 9arpr. Uzun, uclarmda riik ropall quyruqlar var.

Birinci Eirini pancalari uzun caynxqlafl (har pancada 3 caynaq)

gitsrarilmitdir. O biri lirin dmaqlafl nitqtelarla (h3r pancada 4 nijqta)

verilmi$n. Heyvanlann €rk6k cinsi n\analari narcra garp'r.

Ust sahnoda (4 cii rasn) tirkeEiya hijcum edar€k (s-ci rasm) orunbairnl qeyrcmi$ir ve gitvdasinin qabaq hissasini yemigdir, EiinldkeginiD gitvdasinin yalnrz arxa hissasi v6 iki dal ayaEr bsvirolunrnu$ur. ikinci sahrcda tiryenica kef iya hiicum etmi$ir (7 resm).

Bir kegi isa yrxrlm$ vaziyyatdadir (6 cr rosrn). eapislar (9 cu va 10 'cu r€srn) lat iikadan qagrlar.

Sahm Eox ifadali rerilmigdir va ona gijra da namalum rcssamn

gajzal asari say a bilar. Rasm e.6. 2-ci minilliyin son esrl6rini6 aiddir.

ll-ci rasm ayaq iista, profilda, korpusu saEa taraf kefi tasviridir.

Covd.si orrldJ )aquli x;rl; kssrlini:dir. Batr ni'b3r3n iridir iriqovsvari buynuzlan var. Ombasr bucaq alhndadrt. Qannaq formah

quyruEu yuxan qaldr rb va ucu bela tarcf syilib. Tifixi e.a. l-ciminilliyin ortalarna aid edilir.

12 ci r6srn profilda, korpusu saEa taraf, asta yeriyan keqinin tasvi-

ridir. Gdvdes; iri hacmlidir amma yrEcamdtr. Qtsa boynu qaldr m$dr. Bum! a$aEr yijn6lib, aEzr agrqdr. Qrlmcvari buynuzlanun uclan

belim laraf mailidn. Ombasr doyirmidir. Dal ayaqldnnrn qurtaracaqlarr

44

qdvsla bnlosdi lmi$n. Tarixi e.o. I ci minilliyin son asrlarirc aid

edilir.l3-cii rasm profilda, korpusu saBa t3raf nrmalum ntjvlii heyvar (ola

bilsin kegi) tasviridir. Oxqayrr heyvan qaqar"q yiiks6liya qalxr. Batr

va quyruEu giistarilrnayib. qiynin ijzarinda donqan gitri.inijr. Qabaq

ayaqlarnn uclan qijvsla birl€gdirilib.

14 cij rasm ayaq iiste durmui. profilda. korpus sola laraf keqi

r6sviridir. iri giivdasi ditrd bucaqll formasrndadtr. YoEun qaldr mD

boynu ve asa& ayilmit ba$r var. BoEazn n yanrnda boynunun xatti sijntorilmayib. Hijndnr, q ncvari buynuzlannm uclm belina iaraf ayil-

misdir. Ombasr b caq altrndadr. Gitdak quyruEu gaquli vaziyyatdadir.

Qabaq ayaqlaflmn biri govdasina perpendikulyardr. Dal ayaqlarlllrn

uclan qitvsvari xatla birlatdirilmi$ir. Rasm eramzm awalarina aiddir.

ls-ci rasm 15 paralel zolaEa btuiinmijt kvadratfonnrh sahodir.

Buna banzar fiqurlar 9 N:li dagm iist tarafindadir (10 12'ci rasmlatvardrr. Gityiin simvoludur.

16-cr rasm nanalum novlii heyvan, oxgayr keqi 13svnidi. 14 cti

rasndaki keeinin alt hissasin& hakk edilmigdir. Fiqurda ayaqijsta,

profil&, kor?usu saEa gitstarilmi$dn- Gitvdasinin arxa tarafi qrbaq

bissaya nisbtan nidh- Buynuzlar gajsiarilmayib. Ombasr bucaq

altrndadr. Qaldr mrt gitdak quyruEu vardr. Rasn 17 18-ci osrlara

l7-ci rasmda ayaqtista, profiltu. korpusu sagakeqi tasviridir. l4-ciirasmdki keqinindal ayaqlnrnm alxndadr. Gitvdasi iri hacn idir. Osa,qaldr me boynu var. Kieik, q rncva.ri buynuzlai arxaya ayilmi$ir.ombasr bucaq anrndadrr. QuyruEu git&kdir. Resm eramtztn

awallarina aiddir.18 cj rasm Yaz Ltap.da kegi rasmlsrinin an irisidir. (uzunluEu 120

sm, giyinlarininda hiindiirlijyii 80 sm) heyvannfiquru ryaqiista. profildd. korpu'u sdFr rellisrik rsa'da qurulnrutdur. lri Jgrrqakrli eovds.ioriadan iaquli xada kasilmigdt. AEzmm kasiyi va Sozlari aydtn gdrti

niir. Hnndnr qijvsvari buynuzlan belina taraf mailidir. eiyinla nin iis-

tnnda donqar forma Erxrntr nazora 9arpr. Ombasr dayirmidir. Qatdl-

rlnrlri gijdak quyruEunrn ucu belina ayilib. Rasm e_o_ 2-1-ci minilljk-lnrin hiidudianna aiddir.

19 cn rasm profilda, korpusu sola getun keti lasviridir. cijvdasiuztrnsovdur qabaq hissasi daha enlidn. Qaldnl r boynu va kiqicikl)rrsr v!r. Gozlari aydn gdsterilmigir. Hiindijr qdvsvffi uclarr belinenriilklir. Ombasr buc4 alnndadrr. Qaldrdmrg g6&k quyruEu var. Dalryxqlrrndnn birinin xatti heyvanm gdvdasini k6sir Rasm e.a. l-cirnnrilliyin oriala na aiddir.

2o-ci r3sm xaq tasviridir. iri kegi gitvdssinin qabaq hisFsin&. rjrakrimlildo hakk olmnlugdur (l8,ci rcsm). Xag eyni olEiilij diiz xattin{liir bucrq dlhda kasi$nasi ila .rhrumgr. Xagm biitijn dijrd ucu(lii!sv..i xatla kasilmitdir. T.rixi e.a. 4-5,ci asrlarc aiddl..

2l ci r6sm hamin keginin q:rmmrn altrnda. ayaqimmn arasrndahrkli olunmutdur. Eyni dlgiilii iki diiz xattin diizbucaq ahrndakisi,\rDJsi oaric.sinda ahnm!gu. Ucl.rmrn yaxrntr!mda xagn r6.ofl sri(liiz xnrlnrlc kasisnasi ila 5 xaq a|Dnntdr: biri bijyiik va uctaflnda,liml kiqik. Iiasm 9 lo-cu asrlara aiddir.

22 (i rasnl namalum atya. ola bilsin. yuxansr dayirmi qarmaqlornul trcu olrn loban CornaErndan ibarcrdir.

2:l-ciirasn ndvtj namalum heyvanrn, o1a bilar. ke9inin rasvirindanl (tllrc.ftlir. Dajrd xart heyvann ayxqtannr xatrtdr.

2.1 cii rasm kcAinin ayaq ijsta. profilda, korpusu saEa basir rasvirindnn iburrdir. citvdasi hacmlidir, arxa hissasi qlbrq his$sindaniri(lir. Qrs! boynu vokieik batr var. ili uclu burnu ata-ir yonalditmi$dir.Qijvsv.ti buyDuzlannrn uclafl belino toraf isiiqamatlanmigir. earnryrlcrflxlrr. OmbNr bucaq alllndadr. cttd.k quyruEu 9aquli vaziyyat-{li(tir. Ortr.srlarin ilk nErhlasina aiddir.

25 cil"srn prcfilda, korpusu sala taraf qrEan keginjn kiqik rasviddir.

frquli bL,youzlarr belirc tar.l mailidir. Gddak qLryrugu vardr.26-cr r.snl bijyiik buynuzlafl beliDa tarcf qartanmr$ ki9ik kegi

rrsviridir Kcqi lrxasr iista. ayaqlarr yuxafl veziyyatdadir, yanmda(lurrrr heyvxn rar.findan ijldnriilmijgdtir (?) (28-ci rcsnt.

27-ci rism. goriintir. heyvanm drl ayrqlarmn hissasini ifada edaniki plllrlel xctL purcrlandrr.

28-ci rcsm nanralum novtii heyvanrn tasviridir. Onun fiquru ayaq

ilste, profilda, korpusu sola raraf gijsiarilmi$dir. Gijvdasi iri. aErr

E€kilidir. Batr verilnayib. onun avazintu boynundan yuxax va aaairdijz xatlar E.kilmitdir. Ust xalin ucunda ba$ fomasmdaErxmn vardr..Daf6larl3 keEi tasvirlarinda oii$hida olundug kimi, g6vdasi orrrdr$rquli xatla kasilmbdir. Qarn yrEcam olduEunigitra sttvtusininqdbaqIarafi daha iri gijrsonir va rnajli x€tla kasilmilsdir. Boynu yoEundur.

Ombasr bucaq ahrndadr. Ciidak quyruEu taquli vaziyyardadir.Ayaql.rr nisbatan yoEundur va a$Er his$da iiftqixatlarle kasilmi$dir.

Qabaq v€ dal ayaqlan qmmcaqlarda qdvsla birlagirilmisdir.Hesab etnak olar ki, 25 ci. 26-ct.21,ci ya 28 ci rasn ar n6vii

namalum heyvann kegil€r3 hnculn sahnasinin koopozisiyasr ta$kiledn. Bu kegilarin bnisi. yuxarda deyildiyi kini. iildiirnlmiitdiir (26 -cr rcsm). dig..indan iki ayrq qrlmr$rr(27-ci rcsrn). Butiin blr rasmlar.gijriinnr. gobanlar rarafindan 16-17-ci asrlorda hakk edilni$dir.

29 cu r3sln ayaq iista, profilda, korpusu sa-iakeEinin kobud tasviridir. Gijvd.si anq gitrsanir- Boynu qrsadr, ba nisbatan iridir. Boyunqitvsvari buynuzlalnrn uclan quyruguna ayilmitdir. Ombasr doyirmidir. Giidak quyrugu b€lina ayilmiidir. Ayaqlan kifay.t qa&r uzundur. Gdvdosi orrada yquli xarla k.siin tdir. Orra osrlara aiddir.

30-cu rasn profilda, korpusu sol.r rarcf. dizlarini biikmii; keEirosviridir Gatvdasi JIxa hisseya nisboron agr Cekilidir qab.q hissasiarxa bissaya nisblan xcyli hacmlidir. Boynu bir q€dar qaldr lml|dr.Hiindijr. qovsvari buynuzlarnm uclan geriya ayilmiSdir. Ombrjr &,yirmidir. Codak quy.uEu var. Ayiqlnn giidakdir: ola bilsin, keEi uzunyunlu cins&ndir. Rasm l0 ll,ci asrlara aiddir.

3 I ci rcsm ayiq iisra. profilda, korpusu saEa keqinin qadim rasrnla-dD nDdelinda sxematik t€svirindan ibarcrdir. Qlsa boyn var. batr for-maszdr. Qdvsvrri buynuzlarrnrn uclarr geriya ayilmi9dir. Ombasr bu

cl'q .'lllndadr. Qrsa quyrrEu taquli vaziyyatdadir. cbvdasi orftrda $quli x€tla kasilmjldir. Uzun ayaqlan haqrl.rrh lamamlanr. Rasm l6 -

45

32 ci rasn ayaq iisl6, profil&, korpusr sola keqinin xatd tasviridir.

Boynu gitsiarilnayib. Baqr defislarlo ifado olunub. Qthncvnri buynuz-

t.rnnm uclar arxaya qatlanmqdr. Ayaqlrrt gi,vdasina perpendikul-

yardu. Rasn 18 19 cu asrlarc aiddir.

33-cn vs 34 cii rcsmlar ana keqinin qapi$i yenlamasi kompozisi-

yasndan ibar3idir. Keqinin fiquru (33-cii rcsrn) ayaq iista. profilda,

korpusu saEa olmaqla real iislubda qurulmu$ur. Citvdosi hacmlidir.

Nazik boynu var. Dayirmi burunlu balr aydrn gi,riinijr. KiEik 16 diiz

buynuzlan arxaya mailidir. onbasr dayirmidir, quyruEu gbstalil-

mayib.Anakesinin qjmr alrndaCapb var (34 cij rcsm). Snbh.siz k, kom-

pozisiya natumdJn gakilni$dir. Ona asrlsrin ilkmarhalssina aiddir'

DA$ N: 63

Bu dat 59 N: li da n yanmda nahang qaya par9asrdr. Onun iist

hisFsi (3x8 m) canub q6rba mailidir. Canub-Frq tarcfi hamrr sathdir'

Dasrn canub Frq nznndd 6 kegi rasn h3kk otunmusdur.

1 c; rcsmda kegi ayaq ijsta. profilda, korpusu saEa gitsrarilmildir.

Gtivdasi Eox iri va kijkdnr. eiyinlarinin ijstiinda biiyiik donqar mzar.qarpr. Q$a boynu va yumurtavari kigik batt var. Bumunun ucundan

qlxan htindijr va qijvsvari buynuzlamm uclan alaErya qatlanm\dr.Ombasr dayimidir. Qrldrnlmq. gijdak quyruEunun ucu belina

eyilmi$dn. Uzun ayaqlan gitvdasim perpendikulyardr. dal ayaqlan

haEalarla tamamlanr- Donqar govdanin qabaq hissasindan nfiiqi x6lla

aynlmr$drr. Boynu bel xottinin davamr olan x€da kasilmisdir.

Ombasrnm yaxnlErnda dal ayaqlan da kas;lmi$dir. Rasm e.a. 3-2-ci

minilliklarin hndudlanna aiddir.

2-ci rcsn profil&. korpusu saEa gedan keqinin tasviridir' Onun

nzunluEu 68 sm, hiindndnyn 62 sm-dir Badan qurululunun miltana

sibliyi gitzlanilmitd;r- Rasmin xailari inl]n r va daqiqdir. iii gitvdasi

var. eiyinla nd€ donqar aydm gijrijniir. Boyun qlsa vaa yoEundur,

aqaF ayilmis itiburunlu batr var. Buynuzlan Qox iridir, uclan arxaya

mailidir. Qabaq b ynuzunun xaui burnunun x€ttina ke9ir. Ombasr

dayirmidir. Yuxan qaldr mrt gitdak quyruEunun ucu belina taraf

€yilmi$dir. Dal ayaql.nnn qurtaracaqlafl qijvsls birlatdirilmildn.

Gdvdasi ortada va boynu $aquli xatla ks;lniqdir. tusm e3. 3ciiminilliyin oralafl na aiddir.

3-cii rsmda kefi profilda, korpusu saEa, yiingiil qagr$da gttstaril

niadn. Qafln aox yrBcamdr. gdvdosinin qabaq hissasi dal hissasindan

enlidir. 2 N: l; daqda l-ci rasm& keqi tasvirini xahrladr. Boynu gd

&kdir. batr formaldr. Yuxirfl qalxmD buynuzlainm uclan belina

raraf mailidir. Dal ayaqlaflndan biri qurtancaqda hafalanmrEdr. Rasn

e.a. 2-ci minitliyin ilk asrlarino aiddir.

4-cii rasm asta qaqan keqinin profilda, korpusunun saE larafinin

t3sviridir. UzunluEu 72 sm, hiindnrliiyii 63 sm-dir. B3&n qurulusu

miiranasib, govdasi aEr takifidn. Boynu azca qaldr lnt$drr va giyin-

larinin iistiinda donqar aydm nazara 9arpr. KiEik ba$r yrx$r formala!-

dtnlmrgdr. bumu itidir Hiindijr qalxmls buynuzlarrrun uclan geriya

ayilmildir. Har iki budu aydn verilnbdt. Yuxan qaldnlmq gii&kquyruEunun ucu belina tar3f isliqamatlsnrnitdir. Qabaq ayaqlafl hala

larla tamamlanlr. Boynu v. qabaq ayaqlmnn yuxarr hissalari dijz

xatlarla kosilmiidir.Hesab etnak laznndrr ki, dain sathind€ bu rasm 3n qadimdir va

e.a. 3 cii minilliya, yaxud e.a. 4'3 cii minilliklarin hndudlafina

aiddi..5 .i rasm profilda, korpusu saEa, b3rk qaqan kegi tasviridir' R6sn

9ox dinamikdir. fiquramn mtjtanasibliyi gitzianilmildir. Gitvdasi iridir,

onun qabaq hissasi daha hocmlidir. eiyinlarinin iistnn& donqan aydtn

sezilir. Boynu qlsadr, ktit burunlu ba$r gox iridir. Yuxan qaldlrrlrnr$

buynuzlarmn uclan belina lar6f ayilrniSdir. Omb$r dayinnidir' Gij&kquyruEu dik durmuadur. Dal ayaqlan qabaq ayaqlanndan uzundur ki,

bu dakeEinin yiiksakliya glxrnaslln ifada edir. Dal ayaqlarmm horikisi

higalanmq qunaracaqlarla tamamlirmr- E.a. 3-2 -ci minilliklarin

hiidudlannx aiddir.

6 cr rasn ayaq tisra. profilda. korpusu saEa kef;nin rahrif olurlnullssviridir. Batqa rsrnlara yans amadr. Qann ta.ofda gdv&sirin althis$si iki xatla gijstarilniQdir. Qrsa boynu, kiEik batr vardr. Yuxaflq{ldr m$, 9ox yeka buynuzlannm uclan ombasrna taraf ayilmiadir.

QnyruEu gitstarilrnemi$ir. Boynundan omhsrna qa&r gijv&sinin iisrhisFsi batrq xalla kasilmitdir. 8.6- I ci minilliyin ortalarma aiddir.

Datrn tist hiss€sinda 29 r6sm vardrr. Onlardan ikisi nov9a, biripiyalafonnall galadr.

I-ci r6sn 42 N: li daqda yuxanda nazer&n keqirdiyimiz iisluhla\sir rasviridi!, amma burada tasvir nisb6t6n snd.dir. Heyvan profilda.korpus! sola harakaida gitstarilmisdir. giinki qabrq ryaqlarrndan biriqrkl.rlm$ vaziyyatdadir. Covtusinin arxa hissasi kigik hacmlidir.YoEun. qrsa boylu va doyirmi formal burunu va qiiwadi 9an6li b4rvar. AEzr 4rqdr vad\lari gdriinnr. Kieik. ;3klanmb qulaqlan Saquliv.ziyyard€dir. Arxa hissado qamn, 9ox yrEcamdr. Ombasr bucaqrltudadrr. Uzun quyruEu var, ucu qaldnlmr$drr. Qabaq ayaqlannmdi.sck va dal ayaqlannn topuq gxrnnlan gitsrorilmi$ir. E.a. 2-ciDriDilliyin orialanna aiddir.

2 5 ci r3sr ar atl ann iki heyva ovlama sahnasini aks erdir;r.2-ci va 3 cij rasr ar profil&, korpuslan sola taraf qaean namalum

Dtjvlii heyvmla0n. ola bilar, vahti arbnn sxemalik tasvirlaridir. 2 -ciFkilda heyvanm giivdasi ensiz ditrdbucxqh fo.masrndadr. Qlsa vayollln boynu. biiyiik, jrali Fklanmi! quiaqlan olan b$r vardr. YoEunqnyruEu iiftiqi vaziyyardadn.

I cii rasmda heyvinn gitvdasi daralm{dr, onun qahq hissasigiisrcrilmayib. Ombrsr dayirmidir. Codak v3 yoEun qnyruEu iifijqi(lurllr. Qabaq ayaqlai tabii vaziyyatindan frar mr$drr. Gitvdasininqrbrq hiss3sinda belinin x€tti bucaq altrnda yuxan qadanmr$drr.

4 ci-i rasm enli geyimda atlmn tasviridir. Arrn belinda yabrsizoluLtnusdur- Har iki ayalr ann bir r6rafindan sallanm\dr. Kigik bagr

v r. boynu Cbstarilmami9dir- Yalnz nirc tutrnus va yuxan qaldrrlmDbir ali hakt olunmusdrr. Nizanin 9it ucu yuxanda tasvir etdiyimizlrcyvanlara taraf tuqlannr$dr. Profilda. korpusu sola olan arrn fiquru

kobud qurulmutdur. Gdv(l6si diizbucrqh fornasnda 9ox uzunsovdu..

Uzun boynu iiftiqi vaziyyadodir. Kieik balsr vaLdrL. qulaqlan qrhla$akl6nmi$dir. C6dok vo yoEun quyrulu iiftjqi diirmiitdiir. Ayaql$rgijvdasin6 perperdikulynrdrr- Atrn alznxn axnndan arlnm alino t.rafxarr takilnisdjr. b , sijzsiiz ki, cilovdur.

s ci rasm atrn belinda yahrsiz oturmut, qNa seyimda (gddakcada)

ad, rasviridir. Har iki ayagr atln bir tarafindan sallllnn1t$tl. Arl lnfiquru kobud qoyulmuidur. Batr dayinni verilmitdir. Allari iifiiqiistiqnmatda yanlara uzdd ml|dir. Sol alinda hnnsrsa silah, ola bilar, oxvardrrv6 saE ali ;la y.tyr dartr.

Ayaq iisla, profildo, korpusu saBa laraf. olan ai1n gijvdasidordbucaql formasndadrr. Qaldrnlm\, uzun, llazik boynu va kitikbatr var. Qulaqlafl qabala gaklanib. onbxsr bucaq altrndadr. ci,&kquyrulu ijfiiqi durmutdur. Kompozisiya €ramrzrn 6wolina aiddir.

6 cr rcsm Damalum novlu heyvan tasvirinin fraqmenti olan iki$liqesiz xordan ibxrald;L

7-ci rasm ayaq iisra. profilda, kor?usLr sola laraf sxematik kegi

tasviridir. Gitvdasi uzunsovdur. BaSr bilavasita gov&sinin qabaq

hiss€si ila birtaQrnisdir. Kilik qitvsvari buynuzlan var. Ombay bucaqdlnndadrr. Dik quyruEu belina taraf 6yilib. Dal aydqlaflmn biridigarindan gitdakdir. Rasnr l3-14-cii asrlarc aiddir.

S-ci rcsm d6 ayaq iisr6, profilda, korpusu saga taraf keginin kobud

sxematik iasviridir. Ba9l giistarilm6yib. Gijdak. qijvsvari buynuzlannmuctafl belinaa taraf €yilib. Godak, azca qaldr mr; quyruEu vardr..

Qabaq € dal ayaqlan bir-birina birlaa$dirilib. 13,14-cn asrlara aiddir.9-cu rcsm yuxaflda lasvir eldiyimiz keginin altrndadrr. niza va yaoxuntasviridn. Ondan asaElda iki paralel xatr gakilmi$dir, ola bilar hansrsa

bir heyvanm ayaqlafldr. Ni nin $it ucu saEa tutlanlnntdr, sapr bi.iaquli xetla kasilnisdir

l0 cr r6sm formlsrn.r gitra xaqr xatrladan iki 4aranin, ola bilar,ranqanrn tasviridir. Onlardan birincisi 5 terefi var. Bu ra.:fiardan biri9 cu rcsmdaki xatla birlatdnihisdir. ikinci i$aranin 4 rorcfi vardr valar3fl .rdan biri erntrldr.

47

1l ci raslt1 profiltu. korpusu saEr raraf qaqan atrn sxeD riktasviridir. Govdasi uzunsov diizbuc.rqlt fomasrDdxdtr. QrLdrtlmLluzun boynu vllr. Batr kiqlk bir xatla verilni$dir. Qulaqlafl iaquliv3ziyyaldadir. SaEnsr sivridn. Giid.k quyruEu iifiiqi vaziyyat&dir. I 7

l8-ci asrlar aiddir.12 ci lasn canub hissasi darin va enli olm novea gitrnnntlii

t'slirdir. Novtamn bir ucu ll-ci rcsmdaki atrn dal ayaE m xarti ilo

birla i,sdir (l l ci r.sm). Buna ssasan rasmi ov ngiin hmstsa bir t31a

rasviri olmasr naticasi almr.l3-cn r.sm dasrn qarb tar.finin iisl qraErnda hakk olunmus novla

tasviridir. Gdrtiniir. hms6a bir datyonan b nunla daltn tlkiflti iigiinyararh olub olnranlilsrnr lnijayyanlagdirmitdir. Ola bi16r, novCa suyunu

dr$rn sathin&n kanarda qoyulmu$ qaba axrrnaq iiE0ndiir. R.sm 18

14'cii rasm profilda, korp su saga laral otlayaD at losviridir.

Qrafiik cahotdan sxvadlr yerina yetirilnriidir, heyvanm badan

qurulutunun lniitanasibliyi gitzlanilnigdir. Boynu sallJnmr$dr, baqr

gitsrerilmayib- Ddtti bir qadar iraii gxmt$rr. SaEn$ doyirmidn.

QLsaquyruqludur. Qabaq v€ dal ayaqlafl bir-birina yaxtnlaldrdrb.

Tdixi e.a. 2-ci ninilliyin onalarna aiddir.l5-ci rcsm profilda, korpusu saEa tar3f, yiingijl qaqtlda at

tasvirindan ibar3tdir. Govdasi iridir. Yolun boynu qitvsvari syilmigdir.Uzunsov burunlu batr vrdrr, aEzr aqrqdr. Enli ddsltidiir. Salrtsr

dayirmidir. Gij&k quyruEu sallannn$drr. Heyvamn gdvd.si oriadan

qaquli xetLa k&silmiSdir. E.6- 2-ci minilliyin hijdudlinm aiddir.

16 cr rasm ayaq iista, profilda. korpnsu sola keei tasvnidn. Fiqunrealistik s.pgilidir. Qrsr boynu. kiqik batl var. Qrhncvaribuynuzlarnrn uclm arxnya yiinaldilniidir. Ombas bucaq ahmdadir.

Q{ldrrln\ gitdak quyruEunun ucu belina raraf syilmiidir. Ayaqlafigiiv&sina perpendikulyddrr. E.a. 1 ci minilliyin orlal.rtna aiddir.

17-ci r€sm nanr€lum novlii heyvann sxenralik tasvirindan

ibaratdir. ODun gdvdasi ayri tiyrijdtir. ba,tt va qnyruAu giisterilmayib.

Gitvdasinin h€r yffrrnda iiq ayaq verilmiidir. Rasn, gitriiniir, Eobanrarafindan gokilmisdir. l8'19-cu asrl.ra aiddir.

4li

18 ci r€sln iki keqinin doyii$ $hnosinin tasviridir. Bels

konrpozisiya 13 N:li daErn iist sathindan & vardr (40 c, rasnt.

Heyvanlf burun-buruna. dal ayaqlaflnn nstijn&dir. Onlartn biri ham

da qabrq ay:rlr ila ddyiittir. Gitvdalari o adnn kasilmitdir. Dijyiilsohmsi real qurulu$lu, dinamikdir. rasmin xadari deqiqdir. $nbhasiz,rasm namalum r€ssamr aD yltxsr ssarlsrina aiddir. Rasm e.a. 2-ci

minilliyin ilk asrlarirc aid edil6 bi13r.

l9-cu r3srn yiik€klikden diiFn mual losviridir. Profilda, kopusu

saErdr. HeyvanLn fiquru real qurulutdadrr- Uzrnsov gttvdasinin qabaq

hissasi yrgcamdtr. Qaldr nnt boynu, kitik basr aetq alzr rydtn

verilnitdir. Budaqlr buynuzlafl Aaquli dayrnmrtdtr. Onbasr

dayinnidir. Gddak, yoEur quyruEu qaldrrlmridr. Qab.q va dal

ayaqlrrrmn qunaracaqlur bir qitvsvari xalla kasilnildir. g.a. l-ciminitliyin ilk asrterina aiddir.

20-ci r3sm ayaq tisra, profilda, koausr saEa i3rcfkilik ijlriiln kegi

tosviridir. Formasrna gitF gijvdasi ddrdbucaqlnr x.txrladr. Q1sa

burnu. iri batr vrr, .tErz-burnu a-iaEryr doEtudur. Dik qalxnni. ki9ik,qrlLncvlri buynuzlaflnrn uclafl geriyo lnailidn. Ombast bucaq

rlrrndadrr. Crtd.k bumu Saquli v€ziyyordadir- Erkon orta asrlar€ aiddir.

2 I ci r6sm da ayaq iist., profilda, korpusu saEa leraf kegi l3sviridir.

Arxa hissada g.ivdasi birqador h6cmlidir. Qrsaboynu vo nisbaran kgikbatr var. Dik qalxmr$ buynuzlannrn uchn geriys ayilmildir.qaldLnlmri gdd.k quyruEunun ucu belina t3rcf qatlanmrsdrr- On1bllsr

sivridir. Erkao o r csrlara aiddir.

22-ci va 23 cii rasmlar konpozisiya ragkil edir. Ayaq iista, profilds,

korpNlan saga tar.f, eLk.k va disi ke9i fiqumlan kobud iglanmisdir.

Govdalari darrld ntqdLr. Kompozisiya, gitri.iniir. heyvanl,lrrn qovul-

maslln if:rda edir. Hrindnr, qrhncv:ui buynuzlu. arxadakr fiqff (22 -ci

rcsnl) erkak keei kini qabrl edilir. Rasm 14 15 ciosrlar€ aiddir.

24-cn resln .tyaq tista. profild., korpusu saEa taraf keEinin sd.iasvirind.n ibfi.rdir. Qan nu drl hissosi yrEcam. gcjvdanin qabrq

his$si nisb.t.n hacmlidir. Q,s{ boynu va alaErya syilmii ti\s rcltrbur nh ba9r var. Onbasr sivridir. Gijdak quyruEr iifiiqi vaziyyatdadir

bu, keqi tasvirlorinda nrdir haldr. 16 17 cj Asrlara aiddir.

25 ci rasnr ayaq ijsta. profilda. korpusu sola rar6f keeinin kobud.

sxematlk tasviridir. Gijvdasi dijrdbucaql formasrnda qurulrnusdur'

Qrsa boynu qabaq ayaErnm ijsto hissasinin x.rlini ardr ilagdvdasindan daqiq ayrdm\drr. B xalt bucaq altrnda ayilaFk ba$na

ge9ir.. Dik qalxn]Ls. ortada bLrcaq ahnda, cu geriyo qad.rmntt birbuynuzu veril'niqdir. Qamr eox ytEcamdr. Cddak qLtyrulu iifiiqidry.rtumsdir. l8 -19-cu asrl€rci riddir.

26-cr rasm 25 ci €smdaki ke9idaD stEd.r kitik bady.rvrri aaladr'27-ci rasm alm belinds yaharsiz otumrut rrlnm lasviridir' Atlmm

b.dani bir qodar qahEa ayilmiSdir. Bijyiik. yumurtdvari bair vr.dtr.gitiil]iir. basrnda motal papaEr vllrdr. Har iki ryrEt ann bir yrmndan

.srlmrlsdrr. Profilda, korpusu sola raraf olan nliD liquru real qurulL\-

Iudr.. irali uzadrlmrt qrsr boynu qabanq altnlt. kiqik batl.r lanamlaDrr'

lnnr tox dmtldrlm$dr. YiiFni yoxdur. SaEnsr dsyinnidi. Uzun(tLrllllu bucrq altrnda aqagr sallinmrsdr. Heyvanrn qarrnrnrn d.rl

ryrqlrflna yaxm hissasinin xhrnda cinsi alan€t isarasi gdsrarilnildir'Arn .ryrqhn gitvdasina perpendikulyardlr. qabaq vo dal ayaqlrrt qur-

rxruclqlarda qdvslerl3 birisgdirilmiidir. Ann geriya isriqim€tlanNityrlDrr bi. qulaF vardr. AtrD va atlmn pozalm gostsri ki, heyvan

rrrslik edir. haFk.L ermak istamir va adrm qnnanc va yaxud hagalrn-

rni uclu gubuqla onu qxgnrga macbur edir. eubuqdrn batqa. atll

rliDdr t.rrya oxsar nasa bir €iyr da lutmu$ur. Son orta asrlaro aiddir.

lri ci rism diametri 25 28 sm, daLinliyi 16 sm olan badyavari Ealadtr.

29.u rasm profii&. korpusu sola. hiicun pozasurda ith real

rrs!iridir. DoyDLrnda, gijriiniir. xaltasr var. Batnrn x6lrinin bi hissasi

Liilik(l.n atrnnnqdrr. Yuxan qatlrnnni. ucunda rtik topast olan quyru-

ilr lnr Rosnr kifayar qatur dinanikdit. 18-19-cu astlara aiddir'

I)Af N:66

Yuhrld.r uzunsov. ellips fommlr nabng qryr parqasrdr. $imaldan,,.rr'. lu"ll uJ vau5 \r)h d,r)lJnn )J),rnhgrndd. ?im3ldr verls.ir Usr

hi\sisi c.nub,s.q. mrili. hamar sarhlidir (3xll n). Bu sathda ii9

lrc!vrr r.sDi. lovea va badyavari Arla vardtr.

l-ci rasm ayrq iisla. profilda. korpusu sola taraf "qulaq asm.r" poza-

slnd.r tnffal t€sviridir. Badan qurul'qumur miitamsibliyi Sijzlanilmitdir.Fiqur canh va ifad€lidir- Yuxm qaldrr nnl vtiqarl boynu vc giizal for-

nraya sahnnnt bmru, ir.lid. kitik baEr vd. Bir gijziinijn va aEzrntn ka-

siklari yaxsr verilnigdir. ADfasd.r gxrnt arr ig.riya ayilnis iri. budrqll

buynuzlafl vardr. Genit dogii ravan surcrda qabaga gtxrr- Gijvtusi ortrda

bir az yrEcrtuh. OlubN dayinnidjr. Gd&k va )'oBun qLryruEu saquli

dunnuqdur. Dal ryaqlarllxn ropuq va qabaq ryaqlarLl n diz grxrnrLlafl da

qiq 96starilnli!di.. Dal ayaqlan qurtaracaqlardr qdvda bidaidiilniqdir'Rasmin xotl.d inanlr v. d.qiqdir. $ijbh.siz, nituradan hckk edil-

mit bu f3sm ditvriinijn en 8it7ol asarlarindaDdir' Ea l-cii ninillivin

2 ci rcsm profilda, korpusu soh ror3f. ayaqlannm vaziyyalindrn va

qaldnlmrt ombasmdan gitrijndnyii kimi. qaaridrn sonra dayrnnnl tn -

rahn realistik tasviridir. Badan q ruluiunun miiranasibliyi gitzlanil-

nli$ir. Inca boyntr r6van suretd3 geriye qailanNldtr' Kieik batt, de-

rndk olrr ki. Do)n.rndJn dynlrnJrnr\Jrr. AA/r,,{r'ld r' lr' b.rn:nl ' brrv-

nuzhn rnf.rsda giislarilmisdir: tann$9rya yaxrn vanv o biri vNlv.rnisbaton uzundur. H€yvann qarnr bir qa&r yrEcamdtr' DaL ayaqlrrttun

yaxmhEndr cinsi .lmat iFrasi vardr. Onbasr dayinnidir. Qaldtrtl-

mr$ quyruEunun ucu belina teraf yijnalnigdir. rasmin xarlsri imnn rr.

rasmin itzii olduqca plnstikdir va ona gdra ds nanl.lum rassamrn gijzal

.,rrid'r. L.a. J-cu minil iyin son rjl" inr rrddrr'

3-cn rasn ayaq ijst3. p.ofilda korpusu solakeeinin kobud lasviridir'

Fiqur hacmlidir. Boynu nisbaran yoEundur, iri bast var, bumu kijtdiir'

Qrlmcvari buynuzlann uclet azca arxaya nailidir' Q.m' vtlcalnd'r.Ombas, bucaq alr,ndadr. Gitdak. $rquli daydnrn,s quyrulu v.trdr'

Eramrzrn avvatlarina aiddir.

4-cn rcasn1 yaflndaiFvi piyala forntalr, dianeld 15-17 sm'

&rinliti 4 sn olan Ealadr.5'ci rasn novgadr. Ehrimal ki. 17 19-cu ssrlado daqvonaDlar

torafindan Eakilmi$ir.

49

Dairn iisl kanaflnrn Sarq bijyriinda, bir srradr oyuqlff vardrr. Yerlimaldarlar eardaq diiz6hmak iigiiD dirckl€rin bat bissal€rini bn gahlamqoyurd lar. Buradaca heyva baElanaq iigiin da$a a9 Ing de$iklar

DA$ N:91

Ylzrlrtap.nin qarb alayinda. qurunut eay yataEnn sol sahilida yer-

latir. Datln canub-9arq rarafi iitbucaq fom1al, Saquli. hanar sathd€n

ib:uatdn. Uzaq kcE,nilsd€ tonqal qalandrEna gdr€ drirn iizii ranglidir.Nazord.n keEirilan salhinin yuxarr gijncilnda arab alifbasr ila iig

.Jrri iJrs y,,r'r \Jrdrr. Kinbrnrn nrnrtulrJe)il.rL. imJd $rlllbu-radaolmu!dur) ibad6r etnit, getDti$n''. Alr sarhinortasrnda (ibadar er

mitdir) sozijndan sonra n naz qrldrqd.r isLifad6 olunm rndhiir da$rnr

if:rda ed6n kigik dxirc Sakilmiidir. Yazr netal al.tla l3 14 cii asrlardo

h6kk edihn;rsdir.

DA$ N: 92

Bu d:ri YazrLlap.nin q.rb yamilunda, 80 N: li da$an 8 n1 qarbda

ve 14 kll1 90 N: li dasdan iinal-rarqda yerl3iir. Da$ln ,simrl $arqqutrrrcaErnda boyiik eat vardr.

l-ci rasm profilda, korpusu snAn tar€f qagan maral gozal )€rin€ )€ti-rilrniS rasviridir. inca boynu qaldminx$dr, bNr yL\Sr fomda$rrrltu,jdnH.,J'ind be! buruqolan lri bu)nu/u dJ'da \eriln,i}dir. Lrlrsrrn,r?ditsil edi € hacdidir. Qaml oriada boEunrludur Ombasr dayimidir.Yrxin qaldrnlmt gMak va yoEun quyruEu vardr. Dal ryaqlinnrntopuq. qabaq ayaqlairn dirs3k gl-\lntrlafl aydn seziln. tusmh rctliimrnlr va tuqiqdir- Rasnl dinamikdir. Rassdnm ustallr aydrn gdriiniir.

Heyvann fiquru qurulusuna v6 tesvirin yerina yetirilm texnikasnagiir6 9 N: li d,r$ tasvi edilmb maral bsvidni xxtrrl.'d,r (15 ci

'o!m).Iaq bundadr ki. br r€svirda mnrr rn dalla iri buynuzlafl var va t'oEazxnn

.lhn .r suqqrl slllxnmr$dr. E.e. 3-cn minilliyiD orralffrna dddir.

2-ci rcsur l-ci rcsmh qarsrsrnda. ela onun kimidir. Ayaq tista.

profild. vakorpusL, saEa olan maraln tssviri bitrnsrniidir. eiyinlarininiistiinda donqan aydn gOriiniir, bu, heyvamn kokliiytinti gijsloarir.

Qarmn'n da1 hissasi. ayaqlarndan bni quyruEu yoxdur. Deyirmio basr I ci l"stnd3ki mrrrhn qdbiq hissasi il€ k€sikdir. Qabaqayaqlarr gov&sina perpendikulyardr. Qiiwatli boyru qaldrnlmr$drr,

bair kiEikdir. Ortr dlgiilii, budaqh buyDuzlannrn hal3sinda ij9 Erxntrvar. E.e. 3 ct! ninilliyin son asrlarina aiddir.

3 cii rasni ryaq iisra, profild€, korpusu sola nrmLD tasviridir.

Qaldrrlm{ boynu var. bair kieik. maili xotla ifada olunmuqdur. Xartiniistiind. rnirsda rzca qalxnnt bijytik, har ioroftrd. be$ budaq olanbuynuzu gdriuiir. Ccjvdasi uzunsovdur. Ombasr bucaq altrndadr.

QuyruEu iki kgik crzlqla ifada olunub. qiyin hissasi \aquli x.tl.kasilmi#ir. Erannzxr avall.riDa xiddir.

4-cii l3sm ayaq iisra. profild.. koryustr sola t.r3f. ola bilar. marahn

rasviridi.. Tasvir kobuddur. Batr va buynuzln.r gijn€rilmayib.Cdvd.sii uzunsovdrr. Ombasr brc!.I rltrndrCr. Gddak v3 yolunquyruBu iifiiqi vaziyyatdadn. Qabaq .ryaqlanndan birinin xatli eyridir.Gitvdasinin qabiq hissesi az maili xada kasilnildir. Rasn 18 19 cu

asrl€F aiddn.

DA$ N: 100

YazrhtaFnin qerb atsyinda. qurunlut gx)1n sol sahihrtu yerl€gir.

Salhi (250x330 sm ) qarba rarafnrailklir. Dxtdrg.tnr sczilan 2 Fsmdanibarat kompozisiya var. Rasnlar enan x€tt ilzra yerleirriQdir. Arlnrnkobud tulurr profilde. korpusu soladr. Adr .ur belinda yohrrsiz

orumnrgur. Onun siluetla verilmit bir rya! ann o biri yanrndan

sallalxnlldr. Alh bir sli il. atrn yrl,udrn y!pr,!nn,sdll. brtrnn iistiinaqrldr.rlms o biri alirda iifiiqi istiqametde izladiyi onftlr lurilannrlniza tutmuldur.

qrur !o\d3,i .r/ur.o\dur su!ll.i dr)Ir.ridir Itr.ti \a,,ryy..drol.rn qryruEunuu ucu :rtrEL ayilnqdir. Qaldrllnnt giiclii bolnu va kigik batr vardrr. Uzun siiFn laqilxl€n sonra alln aEzr a9rqdr. BiL qLrlagl

q.rbaEa saklanmildir. Enli ditgii r3van surctda ircli grxmDdr. Alagrdo.qrbaq ayaqlannn yanlaflnda iki kiqik piyalavari gala qazrlm\dr.

Atllnn qarsrsmda raqib olunan profilda, korpusu sola taraf maral

rasvir edilmi$ir Qaldr nnq boynu irali uzadrlm$drr. Batr aydnverilmitdir. AEzrnm bsmiyi va gtizii giistarilmiSdir Bityiik. yoEun va

budaqh buynuzlafl anfasdan verilmi$dir. Gijvdasi uzunsovdur. Ombasr

tuyirrnidir Gitdak quyruEu iifijqi durmusdur. Gijvdasinin qabaq tarafiva dijEii dalgavari va dijz xadarla kasilrnitdir. Mnrahn dijtiintu va

belintu kigik cizgilar var, ola bilsin, qan dan alarm ifada edir. Biitiinbnnlar. gitrinrft, ovsun saciyyalidir.

Atm va maraln tasvirleri texniki cah3tdsn eynidir. Kompozisiyac.o. 2 ci minilliyin onalanna aiddir.

DA$ N: 113

CingirdaErn Simal-!€rq arayinda ona tjl9iiitj qaya parlasrdr. Dairn

rsnnd sarq tarafin&. Fquli, hamar sahasinda (2x3 ln) 4 heyvrn (tjS Jtvc bn ke9i) bsvir edilmitdir.Onlarn hamlsr lobadar tat€findan 19 cuasrin sonu,20 ci asrin awallarinda yerina yetirilmitdir. R6sml6rkobudva sxemalikdir.

DA$ N: l14

I N: Iida$dan 275 m, 113 Nrli daldan 82 m canub rarqda ni qaya

prrg$rd,r. CinsirdaEn limal atayinda yerlatir. D{$m uzunluEu 270

sD,. eni 200 sm. qalnhEr 70 sm-dir. iki dat ijarindadir. Alr da$llrr isa

yeftlan trxrn id qayanm nzarin& durmurjdur. Diqqati burasr calb edir

ki. iistdoki daqm s€thinin mnxtalif yerlarina miixlalif itlgtjlU da$larlx

vu.duqda nlnxtalif tor u zang sasi Erxr. Yerli ahali ond.rn primiriv

rrllr lali kimi istifada etmi$dir va ona gitra "Qaval falan dai' adlamr.

in(li do verli rnaldarlarm u$aqlan bu dqrn atafrna toplagaraq ondan

rlrnrn srslarin Fdalafl altnda r€qs edirler. Datlll qalnan sathi asrlorl" IU " f,u/ di.)iilnddrn o\uhnurdur. DJr'n bu qnrEr. gijriinir. onun

ndviiniin keyfiyyatini yoxlamaq naqsadila 1953 cti ilda isa n.rnalrmrdaln tar.find3n d.t-!rd'l tfdtr.

DA$ N: 123

CingirdaErn tim.rl qarb arayinda. qurumu! Eaym saE sahilinda.

Yazrlrtapanin 300 350 merrliyinda iri qaya parqasrdr. Cingirdalla

Yazrlrtapa arasrndan DaFyurd q\lagrna gedan yol bu da$n bir neqa

melrliyyindan keEir'.

Dairn srldnn divnr fonnalr t6rq tarafi (htjndiirliiyn 3 m, uzunluEu

5 m) iimd Frqo va canub-qerba eniti olan ham sarhdan ibirardir.

Duradr dxlsrn s.thinda 22 iasvn hakk olunmu$un 2 heyvan (t5 va 16

cr r.smlar) va 20 trnqa. Bntijn lamqular xaricj gijriiniitlarina gtira ii9

qrup.r bbliiniir.l-ci qrupa dairacikl formltsrnda 8 lamqa ahate edir: 2-ci. 3-cti.

l2-ci, l3-cn. 18-ci, 19 cu,20 ci v6 2l-ci raslar. Dair€ciklar&n aqaElya

tarcf iiE tna fomal x6 ar gedir. Xailartun biri $quli. iki qraqdak ar

diiz. harasi qabrnq rarafi bayrda olan yanmqitvs kini qakilmiidir.

Noticada Giin6Sin qedim qrafik tasviri ahnr.2 ci qarpa iki tamqa (l-ci va 2-ci r3stnler) aiddir. I ci qr pN lid

tarnqalardan farqli cahoti ondddr ki, k6nar xallarin alt uclafl bir-birila

birl&tdirilmiqdir.3-cii qrupa l0 rdnqu aiddir (4-€ii, 5-ci, 7-ci. 8-ci.g-cu. 10-cu. ll'ci.

l ?-ci va 22-ci rasn sr). Bunlff da daiGciklarden ibaratdir,lakin or ardan

aiaErya bi diiz xar endirilni$dir Bu x6tt dairocikdan aaalrda nalqaklli

fiqur ila kasiFr.k boEaz 6mala gadrir. Bu nalsakilli fiqura n uclafl aa-Erya isriqamarlandirilmi$dir va daiFcildar&n endirilmiq dijz xalta ya-

xdatr. Naticatu stillaidirilmiij ki$i cinsli anropomorf fiqura alnr. Bu

rnnqalara Qobuslamn q€din qabirista rEnda ht$ da$lmnda rasl galinir

Adlan g.kil€n (mqa qruplan oria asrlara - l0'18'ci asrlela aiddir.

ham d€ I ci qrup.r aynlan tamqalar nisbalan qedindir va l0-13-cij

asrlar€. ola bilar, dahn svv6l6 aiddir.

51

l5-ci rasm heyvxnrn, ehtimnl ki. kartankalanin xafti tasviridir.

Tarixi l7-18-ci asdara aiddir.

l6-cr rasm ayaq ijslo, profilda. korp su saEa tar€f, namalum ntivliiheyvanrn, balka da atm kobnd, xatri tasviridir. Uzun boynu v.rdr;burnu agagrya yiinalmi$ ba$ maili xatla verilmi$dir. Qulaqlarrgijst3.ilmamigdir. Uzun quyruEu vdr. R6sm 17-18-ci 3srl3r€ aiddn.

DAf N: 134

YazrlrtaFnin qarb atayindo yerlsFn nahang qayadtr. Onun garq

terafi a;alrya maili. diird diirdbucaql formalt (2x7m) hamar sathdan

ibaratdlr. Burada 9at;nlikla segilan 5 heyvan rasviri vardr. Haztrdr

daiD s€thinda yena da tibya bitdiyim giirc rasnbri seqilmir.

I'ci, 2-ci va 3-cii rasmlar athmn va tirin maral ovu sahnasi kompo-

zisiyasmdan ibaratdir. Nanlolun1 rcssam heyvanlann h6rakatlarinda

caldliyi ustalrqla gdstara bilmisdir. Atrn va $irin quyruqlanmn diizxatli

durumu. ayaqldnmn va korpuslarmtn vaziyyaii bunu aydtn gitsrarir'

Sirin va atrn aErzlafl agrqdr. sanki onla.r uzunmiiddatli qaqtsa giira

boElrlurlrr- Mardrn, axn rc tirin saciyy6vi xiisusiyyadari 9ox ustalrqla

verilnisdir. Ovqunun rtr bafrn geriya levirmit va sonunun gatdrEmr

hiss eimi9 marala Eatmr$drr.Profil&. korpuslm sol rarafa olan har nC heyvan kitkdiir. Marahn

va drin ombalan v€ ann saEfle daynmidir. Maralm va ahn dit$ xall6rigoza earpacaq d€r.cada iFliya qrxmudr.

Onlann qnhqlafl kifayat qadar aydm sostarilmi$ir' Marahn

quyruEu tox giidakdn, ratinlikla se9ilir. Atm va tirin quyruqlafl isa,

)u\.ridr deyjldiyi krnx. ulLqi vaziyy.rdrdir. $rrin urun quvruEunun

ucunda tnk lopasr vardr.

Sirh yalL va basr eroziya nati€asinda dasm Fthinin dagrlmast ila

alaqadar olaraq saxlanmamrldr.ovqu atda yah.rsiz orurmuldut onun har iki ayaEr atm bir

yanrndan sallarumtdrr. Yiiyoni yoxdur. Adt bir 6li il6 atrn yahndan

yaprtmr$drr, digorali i13 onu siiriir.

52

Bu kompozisiy.r qadirn dijvr rossamtntn yaradrc rq qabiliyyarinin

dark edilmasi b.rxmmdan eox qiymolli va maraql olnnqla yerli

ahalinin o dijvrda ijziin€maxsus madaniyysti ijza !xr. Xnsusila xalq

iFr;sinda gitzallik s;mvolu hesab edilan, Azarbaycan atrqlinmn,

tairlarinin va yazrg,larlrln osarlarinda yiik$k va bmiz hisslsrin ifadasi

lnn sevlrnli motiv olan maJalm hayocamnln verilm€sinda r3ssamm

yiiksak ustalq maharati heyran€dicidir.

Bu ov $hnasinin tasvirini e.a. 3 2 ninilliklarini hiidudlartna aid

4-cii rcsm profilda, korpusu saEa t3rcf yiingiil qagrlda ke9i r€sviri-

dh. Fiqul dolEun veilmi$ir. Boynu bir qadar uzadtlmrs va qaldr -n{dr. ba$r balacadu. iri qitvsvari buynuzlarmrn ucla arxaya syilmi!-dir, ijsr buynuz xatli bir qadar uzundur. qiyinlarinin iistiin& donqarr

gttsi6rilmi$ir-ornbasr dayirmidir va azca qaldnlrn$dr. Gtjtuk quyruEu $aquli da-

yinnidir. ucu bele taraf qatlanm4dr E.a. 2-ci minilliyin onalarma aiddir.

5 ci r6sm ayaq nsta, profilda. korpusu saEa torcf keeinin. sa&,sxemarik tasviridir. Cdvdanin qabaq hissasi ila qar$lEna gitra balr

aydrn giisbrilm€yib. iri qtlvsvari buynuzlannm uclan belina raraf

ayilmi:idir. ombasr bucaq alnndadrr. Godak quyruEu vardr, gaquli

vaziyyatdodir. Ayaqlan nisb6tan uzundur' Gitvda Saquli xatla

bsilmi$dir. Son ona asrlara aiddir.

DA$ N:135

irl qaya pargasdr. Yazrl tapanin qarb stayinda. qurumut gaym sol

sahilinda bijyrii iista diilrniiqdnr. Da$n salhi (12x5m) azca yerdan

9ur, hamardr, laldn bir az k3l3'kitliirdiir va canuka mailidir.

Dalln sathinda qoxlu sxematik, kobud tahrifolunmut heyvm. asas

etibarila kegi rasniari hokk olunmu$ur ki, onlann 30-u hesaba

alnmamqdrr. Onlarn eoxu eroziyadan silinmildir.Helvrn fiqurlarm$ yalnrz ayr-ayfl hissalati (mas€]3n, 2-ci. l8-ci

va 19-cu r€smlar) qalmr$r. Bozi rasrnlar eox saliqasiz yerina yetiril-

misdir, heyvanlarm bdanlarinin his$leri bir-birnrdan ryfl lmLEdrr (4'cti, 9-cu va 13 cii rasml€r). Batlarr aydrn olnay.ro heyvan rasn ari d€

vardr (l ci,6-cx, 12'ci. lcc! 17 ci va 22 ci rcsnnar). Az-gox b3zi

kegi rasniari aydrDlatdr r (3-cti,5 ci,7 ci. 8 ci. l0-cu, ll-ci, 14-cij,

15-ci.20 ci,2l c|, 23'cii.24-cn, 25-ci. 26 -cr. 27-ci. 28-ci va 30'curasml6t. Onldnn bazilarinin gijvdalari 6nan6vi surarda gaquli xatlarlak6silmi$di. (10 cu. l3-cij. 14'cti, 15- ci, 17 ci. 2l ci v€ 22-ci rasmlor).

Biitiin heyvanlar ayaq iista tasvirolunm$ur.19 cu Eslll profil&. korpusla sola v6 saEx (9-cu €sm). 29 cu

rasm ayaq tisra p.ofilda. korpusu sola iaraf xatti tesviridn. QaldnlmDgitdak quyruqlu irin rasvirini xalrladrr.

Bijftn bu rasrnlar qobaDlar bFfinden l6-19'cu 3srlarda h€kkedilmi$ir.

DA$ N:136

122 N:-li da$ siiykan.n bijyiik qaya parqasrdr. $inral qarba miilidain sathi hamardr. Qarb t3r3finda 8 resm h3kk olunlnu$dul

I ci rasm attn belinda yaharsiz olurmu$ admrn lasviridir. Har ik aya

$ ann bir yanrnda gdstarilmign. Ayaqlann Fncalari saEa v€ sola yonal-

miSdir. Gitvdasi ensizdir. Balr &yirmidir. bir brra fiyinlarinin iircrindadurur. boyun gosiarilnayih Adamrn fiquru atm fiqur na nisbaran xudaxrda gitrsa r. adam elo bil am iistinda durmu$ur AIL bir ali ila yiiyanin cilovunu tuimusdur, o biri alinda iroliya trql.mrq niz6 tubugdur.

At rEuqakilidir. Ayaqusto, profilda. korpusu saEa laraf tesviredildtdir. Yaxtr formaya salmmq bay vardr. Boyun yoEundurqaldr.rlmrs qovsla irali oyilmigdir. AEznda yijyanin iki qayrtrgttsladlrni$dir. Qulaqlafl iraliya FklanrniSdir. DoSii enli va qabarrqdr.SaEnsr d.yinnidir. Qaldrtml$ quyrugunun ucu, aSaF sallanmqdr.Ddl ayaqlarn topuq grxrnt an gdstarilm\dir.

Heyvannfiqu realistikqurulutdadrr. bdanqurulutunun miit.nasibliyi gtjzlanilrni$dir. Xatlar inamh va daqiqdir. Rasm Daturadan !a-kilnitdir. E.a. 2 I ci minilliklarin hiidudlaflnda hakk edilmiidir.

2-ci rasn da sanki ann belinda yaharsiz otumu! atllnln tasviridir.Lakin atln fiquruna nisbatan ath kiqik gitrcanir. Dayinni basr var. boy-nu gitst€rilm.yib. Belinda qur$qlanLb. Alleri yoxdur. onun avazinda

fiqnrnnm qar$rsrnda bir venikal t:rquli xati var. Ath, ehtimal ki. bir aliilacilovdnn yaprsrb: o biri alinda bagr tistiinda iifiiqi vaziyyat& yarpaq

S€kili ucluEu olan niza turnusdur.At iryrq tisra profil&, korpusu saEa tasvir edilm\dir. Nazik. nisb-

tan uzun boylu yuxan qalrdrflln4 ve azca aqaEr ayilmiidir. Ba$ kieikmaili x6rla ifad6 olunmusdur. Qulaqlan qabaEa Soklanmi$ir. BumununaiaErsnda yiiyanin cilovu gortjniir. Enti. bir qadar qabaga Qlxmrt dijiijvar. Qann Eox y'Ecamdr. SaErs' dayinnidir. Quyri'Eu demek ohr nfiiqivaziyyatdadir. Dal ayaqlarrnn lopuq Qxmtrlan gitst€rilmi$ir. Almayaql,nnrn vaziyyatina gijr6 demak olar ki, arll cilovu dartrnrgdr va

3ttrn saxlamaq istayir. E.6. l-ci minilliyin orialarma aiddir3-cii rasm atrn belin& yahorsiz orurmut allmn tasviridir Ayaqla-

rtlll h€r ikisi heyvamn qarnmn qabaq tarfirdaD sallanmrsdrr. Dayimiba$r var, boynu gijstarilmayib- Ark bir.li il. cilovu tutmusdur, o birialinda giyinlari brabarlikda nfiiqi vaziyyatda niza turnutd r.

Arn fiquru ayaq iista, profildo. korpusu saga giistorilmitdir.Nisbatan uzun boynu var. kiit burunlu yeka batr var. Qulaqlafl qabaEa

Fklanmi$ir. Dotii qabanqdr. Gijv&si aErrEakili va h3cmlidir. SaEflsr

dayinnidir. Ufijqi vaziyyar& saxlanm,$ gddak quyruEu var. Dalayaqlanmn lopuq txmtrlan gitslarilmigdir. Qabaq ayaqlarndan biriyoxdur. Rasm eramzm avval6rin6 aiddir.

4-cii r6sm kegi tasviridir. Fiqur realistik qurulugludur. Kefi ayaq

iista, profilda, qafrgda, korpusu saga taraf gtistarilmisdir. Giiv&sidarnllntdr. qabaq hissasi arxa hissaya nisboton hacmlidir. Ditsii azca

iFliya grxm$dr. Qarnr gox yrEcamdr. Belininxatti bir qadar banqdr.Boynu nisb€tan yoEundur, qaldr m{dr. kigik bay var. Qtjvsvaribuynuzlan n uclNrr arxayaoyilmi$dir- Ombllsr d6yirmidir. Qaldr lnnigddak quyruEu var. Qabaq ayaqldrmn diz grxlnaian gitstarilmi$ir.Dal ayaqlarudan birinin yuxarda Exntr var. E.o. 2 I ci minilliklarini

53

5 cirasn& ketinin qaq$da. profild€ koryusr saEr t€sviridir. F(rr4 cii rasnda olduEu kinidir ya bir sra detaliard.] onu tokrarlayr. E. a.

2-l'ci minilliklarin hiidudlanna aiddn.

6-cr r€sm keginini ayaq iislo. profilda. korynsu saEa xatti l€sviridir-

Dik va uclan geriya yitnalmis buynuzlart va.. Gijdak quyruEu Fquliveziyyatdadir. Ayaqlan gbvdasina perpendikulyardr. R3sn1 18-19 cu

asrlara aiddir.? ci rasm da keqinin ayaq iista, profil&, korpusu saEa raraf

t3sviridir. QaldrnlmDdr., sonda bL az darnlmtq va azcaayilmil boynu,

kigik b4r var- Bir gitzii giistorilrnitdir. Qrlrncvari buynuzlantun uclarr

belina rar6f oyilmitdir. Qarnr yrErlmr$'r, ona gdra badani anq

gtjrsanir. Ombasl bir az itilaldirilmitdir. Gitvdasi onada Saquli xatla

kasilnigdir tusm e.a. 1-ci minilliy;n ilk asrlarina aiddir.

8-ci rasm hansrsa bir aiyanm yaxud heyvantn tasvirinin

iraqmentidir.

DAq N: 143

Hiindiirliiyn 108 sm olan uzunsov v3 donqnrl qaya par9asrdr'

Cingndalrn timal tarqinda diizon&, ll4 N:-li daldan 850 860 m

canub $orqda yerl6ir. DaStn timumi uzur uEu 260 sm, eni 75 smdir.

Datm sathinda 99 rniixtolfi iqar3 h3kk edilm\dn, tamqalar, xrdaoyrqlar va g6rh oluna bilmayan tasvirtar. Onlann 5 i tamqadr (5-ci,

lss5 ci, 16 ci, 23-cij va 40-cr r3smlar) va 123 N:-li dr5dakl bir qrup

lamqa rasvirlari ila eynidir. Kiqik dairaciklsrindan a$aEtya liialakili nq

xat endirilmi$ir. Qalan 14 tamqa (l-ci,2-ci. 3-ctl,4 -cij,6-cr. 12-ci.

l+cii, l7'ci, 2\ci, 2l-ci, 24 cii, 33-cn. 39-cu va 41-ci rasmlsr)

biitnnlnkle 123 N: li dasdakl 3 qrup tamqalafl tskarlayrr- Daha 8

tamqa (7 ci, 8 ci. l1 ci, l3-cn, 22-ci, 27 .i,28 -ci, va 41 ci rcsmlor)

141 N:-li dagda h3kk edilmi$ tarnqalarla eynidir bu \& l4l N: lidltsdak larnqalar nazar&n kegirilrnir va 123 N: li daidah 3 qrup

ramqalarta miiqayisa oluna bilar. B;rca farqi budur ki, dairacikdan

endirilan x.tlarin iigii fu diiz x.ttidir. 13-cii Fsmdaki tamqada

54

dniraciyin ortasnda ndqra, 22 N:-li rcsmdaki danaciyin o tlsrnda xaq

iiarasi h6kk olunmusdur.

Nazardan k€lirilan 8 tnmqa 15-18 ci asrlara aiddir.

Sonrakr 6 ramqa bir stra sociyyovi cahatlsri il6 farqlanir

9-cu rcsrn 123 N:-li dr$dakr l qrup ramqalan xalrladr. lakin

dairccikdan UirErya 4 tijaFkilli xai! endirilmi$dir, han da xatlsrin

uclafl saEa va sola qntlannlr$rr. 14-16-ci ssrlsra aiddir.

10'cu rcsmda tamqa driracikden va alsaF enan 3 xatden ibaratdir.

Xatlarin ikisi bir-birirc prr eldir. ijEnncusii (saEda kanarda) orladxkt

xatla onad! bucaq altmda birla$n\dir. 18 19 cu €srlarc aiddir'

26 cr €sm 37-ci resm kini (bax a$rEt hakk olunmu$ur. ondm

buDunh larqlanir ki, ikinci dair€cikdan sonra 9aquli xattin qurtaraca-

Ernda bucaq fonnah daha iiq xatt hakk edilmisdir' R€sm 15 16-ct asr-

l6ra aiddir.

29-cu rasn dair€cikli lamqidan va bucaq . rnda iki ciit ayaqdan

ibar€tdir. Ola bilar 9-cu rasmls taqlid elmi$d;r. Rosm 16-18-ci .srlara

aiddir.

34 cii r€sm da dairacikdan va 2 ayaqdan ibarat tamqadr, lakin sol

ryaqcq dtjzxatli ayaqctEa qovs gaklinda ayilmiidir. Rasm 18-19-cu

asr16rc aiddn.

37-ci rasmdo tamqa 123 N:li da$an 2 qrup ranqalann t3svirinin

tekarlayr. Rasm l6-1?-€i asrlaro aiddir'

Bntiin ranqalardan ikisi formalarna gii€ se9ilir.

35'ci rasrn rus alifbasnda "o ' hrfin; xarrladr: diiz laquli X3tt

dair€ciyi onadan kasorck onun eevr€sinin hiidudundan bir az k.nam

Exr. Dairacayin sol tarafinda bir kiqik maili x6it 93ki1mi$ir. Rasm

15-16 cr osrla€ aiddir.

36-cr rasm oriasmda nitq(a hakk olunmq dairacikdan ibarat

olmaqla tanqann bir nijviidnr. Qalan iig tamqanm ataErdakl gakihlari

l8 ci r3'm ru' rliftdsrnrn n hrrfini xatrrlodrr Uzdrindr iilLiqi

xatt qakilm\dir.

l9 cti rasn iit paralel nfiiqi xatldaD ibrrardir. iist xattin ortasrna birgaqrli xart endirilmildir.

25 ci r€sm da ii9 parllel iifiiqi xattdon iblrardir.l.*in sol kanarx6tt

Kigik xart parfalanndan ibar.r iSrralara Qobustamr qabn

da$lxnndr dr r.rs( g6linir.

Bu ii9 rasm son ona asrlara aid edila bilar.l0 cu va 3l-ci rasml.r S€rh oluna biln]iri ola biler "O" harfi formalr

fiqura ilo (ll-cirasn, ila birlaldirilmit antroponorf fiqurudur (30 cu

32-ci r3sm namalun niivlii heyvan tasviridir. ODun gttvdasi (?) ii9

Saquli xatla, qarn (?) xarinin d.rvamr olan bi$r (?) bir taqrli x31la

k silni$ir.Axtnncr tig rastn, giidjniir. eobanlar rarofindan hakk edilmi$ir va

h(t bir n,dnr t".b <rrnI. lb-lo-cuJsrld'dJiJdirHaqqrnda damNrdrmz itlr3 va lanqalardaD baiqx da$rn sathinda

56 kieik oyuq qazrlnnidr. Onlardan biri nisb.t.n biiytikdiirva yamnda

xalt parqasr vdrdrr. bdynk oy qdan saEdak kigik oyuqlar harasindo 7

oyuq olnr,rql,r yuxmd{n ataElya doEru diiz xa( ijzra 3 cargeda yerlag

dirilnritdir. Boyiik oyuqd.rn bir az yuxardr ha€sinde 3 oyuq oln qla

iki cargade maili xattl3 oyuqlar da var, hon da onlarrn arasn a sanki

bu iki c.rgani birlasdiyi biroyuqda vardrr. Buradrd.rT oyuq hakk edil

mi$dir. Bityiik oyuqdan solda, har cargada oyuq olrnaqla kvadrat formadi ycrla$n4dir, yani 9 oyuAun dijziihtii kvadrart xalrladr. Axrnncr diiz xau iizr€ 10 oyuq dr qllz mqdtr. Biitiin oy qlar, ya da onlarnhar qrupu. chlinai ki. hansrsa birmana kasb edir. Balb& oyuqlar bn

tnnliikda hansNa namalum ndvlil bir heyvamn tasviridir.

DA$ N: 153

Orta olliitn qaya paraasrdr. Yazrltr€panin garq atayi.da, 35N!lida$an 6 m Frqd6 yerlaiir. Da$rn 205x215 sm sahali canub tarafi romb

Datn agaEr hissasiniD sathinda profilda, kopusu sala tar3f siiratl.qr9in heyvan lasviri vardr. Tasvir Eox rrslalrqla yerina yet;r;lmigdir'

Heyvan kijk va qiivvatlidir. Namalun rassam. gorinijr, rt yaxud kulan

losvir etmi$dir- Cdvtusi danrlmrt vaziyyatdadir, qabrq his$si arxa

hissadan iridir. Boyun ireliya uzad mridrr, aEzt agtqdr. Saquli

55

BOYUKDA9 DAGr

Yuxarr terras

Bijyiikdaq daF Qobustan damiryol snnsiyasrndan laxninan 4 kmqarMa. KanizdaE pallrq vulkanrndan 2 kilonerr cenuMa yerloijr.

Ditytkdat Xazer danizi rarafdan stol formalrdr va tinaldan canLt

b.r doE.u 3 km uzunluEuMa divar kimi yuxan qalxrr. DrE,n rorplqonilyu eroziya n6ticasind. asanlrqla daErlaD gii suxurdan ibarardir.

DaEm zirvasi uzaq kegmi$. diiz.ng.rbdm ibflror olnuidur. Nazikloeaq tabeqasnrin altr l0 15 qr[nLE dr Ab9eron manFli ah€ng

d{iindar ibarat tabqe vardr. Nlol*€rn yerah takanlann ve eroziyrnrn

soxasrlik tasiri alhda daEm saA rar€fi va ahensdatr hissasi daE nnt-dr. Bmun n.ticasind€ daln tarq yunacmrnrn o.tr zolaErnda. Simal'dan canuba do-!.u €hansdxln n goxsxyir bijyijk va kiejk parlalan va

qalaqlafl ila oniilmi-is 4leFas3nrala galni$dk. Umuniyyatla. daErD bu

tarafi gijclii zalrcladan sonra emala galmb xarabatEr x.orhdrr.Bur,rda ryu.ryn sahalard.. b3z€n kegilm.si miin*iin olnayan dar

keQidlar anala galnitdir.Yuxan terrasda. daEn znvasin. yaxn yerd3, h.nriF dainlafl va

heyvanld dziinacolbedan t.miz. jgnali$ryu olan tebii bulaqlar vardr.DrErn yamacrnn da-irlnasr nalicasindo zirvrni.sl gil edan €hang-

da$r rabaqasi 10 15 ln &rn iyinda ugurum onrola garirmildir. Ueuru-

mun (eni 5 nt tokc. canub his$sinda va onun tinxl hissesinin qurta-

racaEnda (eni I I n) hor€sinin znvanh llanru sathina erxan bir keqid;

qalmam4dr.Mahz qnyal:rnn bela fanlastik daErldr-dr rayonda daErn zirvays

yxxrnS€rq yamacrnda (yuxafl terrsda va onLn :tayi rayonunda) bityiikqrya pargalarn n bir birinin iisttina dti$nasi n€ticasind. pis hav.td!

aborigenlarin srEmacaBrna ecvrilmi$ 20-ya q€der lfyiik v. kitiknaEam v. ulvar onrola galni$dir. Bu qaya pnrcalannn bir goxu

iiz-ornlda an qodnn diivrlardan batlayaraq 20 ciasriD alv€llsrina q.drrldamlarn va heyvanlaru tasvirlari. itarclo., piyrls takilli oyuqlar. ikir€rcfli deliklar hakk edilNiidir.

Boyiikd^$rn hndudl:urndr tizarindo lasvirlar olan goxlu da,slrr qey-

& almmr$dr: yux{n rer.rsda 167 dat aAalrda !a oDun otcklarind. 323

dai. Har sah€da daglarn srra niimralarilari vrr. ll.r merd€n bir iifiiqi

txpmaltrla. datlarrn oldugu yeri giisraron ropoqrafik plan tarrib cdil-

niqdir.l9-cu asriD 80 cr illarinin evvalarinda tsoyijkdai d!!rntt1 hikludla-

rmdn olxn 9ox bdyiik iqdarda da:lar qlnllnrt v. BxkLTbilisi damir

yolLuun gakilitnrda islif:rda edilmildir. Bu da yedn tobii lnndsaflrnr

pozmaql.r ylna$r. yuxafl terrasda nadir qay. rosmli da$lnfl m.hv el

nritdir. Ehtinata gora nadir qaya tasvi.lari ohn goxlu niqdarda dal

lsEv edilni9dir.1946-1950-ci ill€rda Bijyiikdai da$ osl;rd6 intaar iiEijn dat karxr

nasrna gevrilmitdi. Natic€da QobuslamD qAya iasvirlsri konpleksi bir

daha talafala Lrgradr-

1951-ci ildan Azorbaycnn hijkumaiinin qar,rn jl. Qobusranlnhiidudlafl ndr inii:t1 iiAiin dLri hazrlanmasr dayandrrldr-

DA$ N:'.

Quyu'bulaqdan 30 err masnfeda yerlatan nabang qryr prry.sdrr.Orun tarq. canub ve qarb larailarinda sada dat. b.zon da netal xl.rl.beyvan va insan tasvirlari hakk edillnitdir. Onlardan an d3yrrl.dcanub va tarq rerefdadir.

D{rn c;nub tarafi uzunululu 7.5 ln. hnndiirliiii 5 rr . .tr.lnr olrnhamar taquli sarhd€n ibaretdir. olnn sathind. 30 lasvir vrr: qcyri

miiayyaD ndve maxsus 14 heyvan. 12 keei. 3 xt v. xdrnr rrsnlori.Dtrnlardan an qadirni qey.iniisyy.n nijv. maxsus bclvrn

rasvirl.ridir. Umumi git innF asrsan heyvlnlff okiizii xanrladrr. lakin

buyntzlrrnnn ionnasr bu fiki t.kzib edir. ODIann fiqurlan real asas-

larla - ayaq ijsla, profilda. korpusu saga (7-si) va sola (7 si)

verilmitdir. 21-ci rcsnda heyv:rn 9api9a hiicum edir (20 ci ,isn -

Hrmrsrnur bd.n quruLutu bityiik va igrrc.kilidir. Siiysiinlari xtisusj

oloruq mzara larprr. bu da onlann dollunlu!tr hrqqrndr lasavvii.ii

rnrnr. Boyunlrfl yoEundur, b.zilariDdc bir qad6r ataEt syil'niqdn,baslxrr kieikdir. Buynuzlrrr qabaE{ runnt. birqadaryuxart qalxnu va

uclan. keei buynuzunu xatrladaraq bir q€d€r Seriya ayilmiidir. Biiriinbu tafsiiat hanin heyvanlan, Frti olaraq kannalara banz3tmaya i,Dkrnverir. S,rErrlafl bucaq ahrndadrr. Quyruqla dkiiziinkil kini srllanr.Ayaqlar gijv&larina saquli vaziyyatdadir. Tarixi e-a. 3 cii nrinilliyinilk.srl.riDa oid ediln.

15 ci l.sor qeyri rnLiayyan niiva maxsus beyvarun, ehrimal K.ijkiiziin (ry.q iista, profil, badani srlr yitnaln1i9) sade tasviridir.

UzrDlulu 100 sm. eiyn ardan hiindiirliiyij 50 sm dir. Badani aE,rtaki'

lidir. bir qad.r uzunsovdur. Boynu qijwatli. gddak vr dollundor. Aqa-

!r ayilmit kiirburnu ila birlikda b:Ur bdyiikdilr. Buynuzl.rn gitslarilrn3

rnitdir. SaEnsr brcaqvxrnli.- Qryruqu ifln sallanrr. Ayaqlar gdvdasi

na perpcndikrll,rrdr. Drhd qrdim l'isnl.ri raqlid ederck orta asrlar

ddl'riiftl. mcrrl alotl. n.qt ediln]i$ir.

58

KeEil€rin lasviri sadr. hzileri isa sxenarik (mesalan. l2-ci. I I t ,

27-cl. 29'cu rasnrlar) verilfliqdir. 27-ci va 29-cu r€smlardaki k.{, I r.

virleri €ox l€ffif edillni.sdir. Boyunla.n v. b.tilafl birliktu. bilriiv lr| .,

gijsrorilir. Ehtlmal ki, onllr son orta osrlcr ditvriinda Eobrnhrr iNrlL .'

vaxtlafl nda hakk edil,nitdir.4 cii rasnd€ keqi t€sviri nlrrrqhdr. ODun fiquru ay.rq iisri. tr t 'lrl.

badani siEa yajnalmi,s vaziyyorda l'erl q r lr$da verihri!\(lir. lrrl{,qurulutu lnulanasibdi.. .asmin xarlarj nydrn ve ina dtnc(lu. Il(r v:, ,,rl

b€dani orta hissada nlzilir va sxnki iki iigbucaqdan ib oklir. irrt, llxatla kasjlir. Boynr nisbatan uzundur. bir qad€r yuxaa (}rlx,,r!\. li,,kigik. burnr rtr! olniqla yaxtr fonnalatdrnlmrrsd,,. llu!i,,,/ ,,,

bityiik va qdvs\akillidir. yuxarL qalxmri ve uclafl geriy. q.1l.ri r,,l r

Omhisr bir qadar qaldrrlnnt. d.yi nidir. QuyrtrE! git(l.k(lir. rLiu r.ilE€killidir va ucu kiirayina dolru yitnelmisdir.

Bu tasviri kontutu.asiyasrm gtjra Yazrlrt€paninir ris!Lrl,,r!1 ,

farqlenir va Bdytikdat rayonu saciyyavidh. Rosm....1 cii ririirll |,sonuncu asrlsrina aiddir.

Gijzdan keeirdiyimiz keEi t€svidari Yazrbrrpc(liki drirl ril,, 11.,1,1.

olunnus tasvirlarir eynidir- Onh miixr€lif vaxrllrila icrr dl lrrrr', r ,

l ixi €.a.2 I minillikl€ra, 12 v€ l3-cii rasml.r is. ycni o.r\.r l',.,i,1

ddvrnrc aiddir.Atlarrn rosvirlari aydrn x.tl3 segilir. OnllnD h irr\ \Lrr,rl

ytiriigda. profilda. bdaDl..i s.tgr (l4 cti va 23 cii). soh (;) I (,,',' r

yitnaln1i$ vaziyy€tda gbst3rilmi$dir. Onlxnn rrrlrcrsr r(irl L, l,,l I'verilni$dn, dnumikdjr. Orrrda b€l xarti bir qadir nyilri'\,lir ll,,\, !,

nisbt€n yoEundur, dayirmi aEztt kigik batr vxr. Ginlik (lIl,trtl.,ri | |uli vaziyyaldadir. Dijtii bir qader ir€liy€ frxmr,sdrr. st'! n,1,,\,,,,, ,,

Qunaracaqda qallmmr$ dal ayaqlar digar iki rrn (isvirlirirrl','l , r 'lkimi i€liya yitnalmi$dir. Kiti cinsi €l:rnleri gijstnrilnri,s,lLr.

Adamln kieik tasviri (l ci r.sm) sxcmrrikdn. llilli|ili ' \ li,',r'llliii pnlt.tn dizina qadar enmi$dir. belindr korFti ri| i)llrr r'',\ '

q.tkfinllnrsdrr. Dayinni batr s kigijy. qxlilrnII!.s(llr lirrri /rr ,\\ |

larir€ aiddir.

okijz tasvninin (2 ci rasm) fonundr nilllalum nitvlii heyvanxl

sx€natik rcsmi hakk edilmiqdir (3-cii rcsnt. Gbvdosi onada bir qadar

eyilnig diiz x.rLa ihda ol nnutdur. Ayaqlal gitvdasina

perpendikulyardrr. D{rn $arq rar.iinda 5 itkiiz va 4 kegi rasni vardr.Onlafln igarisinda iiktiziin iri (uzunluEu lnt tasviri farqlsnir (l-ci€sm). Onun fiquru rell nsluMur, ryrq iista, profilda va korp su saEa

ra€f gdsrarilmitdir. Gtjvdasi qiivvarli vo aElrfakilidir. B€don qurulutu

miitonasibdir. Stiyiinti rydrn iftr& edilmbdir. Qnvvatli, yoEun boynu

var. Yeko ba9r var, bumu a$aEr yitnolnbdir. irali Elxm4 iri buynuzlarl

ortadaburularaq dikqaldrr mrg v6 uclafl arxaya yiirDlmisdir. Ayaqlartv. quyruEu giisterilmitdir. E.a. 6-5-ci ninilliklarin hijdudlarma aiddir-

Keqilarin dord tasvirindan 3-cii rasmi gijtiirak. Heyvan profilda,

ko.pusu saEa taraf qaerlda giistarilmi$dir.Fiquru tityiikdiir, aErrqakilidir. Boynu yoEundur. A$aErya y.inal-

mii kiir burnu olan ba$r biiytikdtjr. Yuxarlya qaldrfllmrt v€ ucu ktjrayim yitnaldilmii qi,vsooxlar buynuzlafl var. Quyrugu gijdakdn. iaqulivaziyyatd€dir. Kiii cinsi alanati gijsrsrilmi$dir (normal yeri bir qador

da) r)dirilmi:dir' Taflri e.r. J-cir mrnrllilr iddir.4 cii rasmdok; keginin qarm gox yrEcrmdr. fiquru sanki iki ijgbu-

caqdan ibaFtdir Heyvmrn sin6siravan suraida irali Elxrr. Boynu qrsa-

dr. azca yuxar qatdr mrgdr, asaErya doEru yijnoldilmi! sivri bumu

olan batr kieikdn. Buynuzlal q rncaoxiardrr, yuxafl qalxmr$, uclartgeriye yitnalmi$ir. Bel x3tti azca blrrqdr. Ombast bucaq altrndadr.

QuyruEu sijdakdir, iraliya qrxaraq bn qadat yuxafl qalxrn,$dtr. Dalayaqlan uclr.rdan birlaldirilmii va giivdasinin dal hissasi dnha bijyijkgdrtiniir- Tarixj e.e. I ci minilliyin itk ditvriina aiddir.

2-ci va 5-ci rcsmlada kegilar, profil&. aram yeritli vo ba&nlarisaEa ditnmiiq vaziyyardadir- Oniann fiqurlafl real asaslarla gitstarilnii-dir. Boyunlar qrsa, ba$lan aydn ifada edilmitdn. Buynuzlafl qdvsva-

ridir, yuxan qaldnlm\ va geriya ayilmi$dn. QuyruqlarL sddakdir va

yuxan qalxm\ va bellarina doEru yiinloni$dir. 2-ci rasmdaki keqininqabaq ayaqlafl qitvsla birl€tdirilmi$ir. Tdrixi e.3. l-ci minilliyin so'nuncu ssrlarin. aiddir

DA$ N: 12

Quyrdan 40 m qiimalqarMa hiindilr qayann balstnda yerlasan

meydantadadr Qaya pargasrmn qarb qurlaracaEr yaxrndakr daslarlx

bid€Frak ona biligik olanlarla bir yerda pis havadan va Giimsden qo

runmaq ii9tin niinasib olan iki maili gardaq amala gstimisdir. Bizimekspedisiyamn ijzvlari ona "qardaq zaEa" ad'n' verm\lar. DrE n $6rqva qarb taraflarin& Qoxlu heyvan vo adam tasvirlari qalmDdr.

Qayanm rerq tarcfi, eni canubdan Eimala 5 m. hiindtirltiyii 6 m qadar

olan dik sathdon iba.€tdir. onun ataEL hissasi hffnxrdr. Burada hey-

vanlann va adaNla.rn rosvirlari hakk ediLni$dir, bunlnrn bir goxu son-

mlar metal alada zadalanmisdir. Metal alstlorla, bazan da da$la zada

lanmrlorina baxmayaraq l6-cr r.smgox va ya az darac€& yaxt mtiha-

fiza edilmiidir.

Qeyd edilan sn qadimi qeyri-muayyan nitvlii heyvanln, ehrimal ki.kannamn ( I I c; rasm) iasviridir. Konfiqurasiyasrna gora g-cu da: 24

cn r.sm ile eyn;dir. Heyvan fiquru rear ssas iizarinda - ayaq nst€,

prolildr b.drni "rga

yor€linir vdTily.tdr qurulmu\dur. Ul drr ay,gr

giisr€rilmiqdir. Tarixi e.a. 3 cii minilliyin erkan ssrlarina aid edilir.

12 va l6-cr r.5m1ard6 keli tasvirlsri real asaslar ijzra (ayaq tista -2-ci Iasrn, qaganda -16-cr r3sm. korpusl.n saEa yiinalmii) verilmi$dir.

Badenlari biiyi-ikdnr. Buynuzlan qitv$oxFrdr. uclan geriyadir. Quy-ruqlan gitd€kdir, bellarina doEru ayilmisdir. Tarixi e. a 2-ci ninilliyinilk asrlarina aid edilir.

An son iasvnlar keeilarin 18-19-cu asrlarda netal alatlsrta h€kk

olunmug tasvirlaridir ( 3 cii va 5-ci rcsmlar).

Kefilarin qalan tasvirlari (l-ci,2-ci,3-cii,6 cr, 7 ci, va 8-ci rasm-

l6t ayaqtjsta. profilda, korpusu saEa taraf ybnalnr;l v.ziyyalda veril-

lni$dir. Tarixi e.a. l-ci minilliya aid edilir. Bunlardan dahaqadimi2-civa 8 ci rasml6rdir.

Nazardon kegirilan rasmlar qrupunda dkiizlsr tiz€rinda ov s.hnasi

xiisusi maraq doEurur. Kompozisiya 3 fiql'rdan: ir (10-cu rasm), oven

59

(13-cu rcsn, va 0knzdon ibaraidir. Okiiz gargin, bijliir b3doni ila

ir.liya yonalmit vaziyyitd. Gatandr. profilde. bdani saEr yijnalmis)

verilniidn. Badaninin rin hissasi dlba bijyiikdiir. Sijysijnn aydrD gds

rarilniadir. Boynu yo-lundur. ir.li garilni$dir, batr kiqikdir. BuyDuz

larr kala-ki,inrdiir. iraliy€ dolrudur. uchn yrxan qadannn$rr, sinasin-

da kigik Errntrsr var. Boynunun itziilii, el.ca da badani ortada xodarl6

kasiqir. ombasl bucaq alhndadlr. QuyruEu gijdakdir, sallanr.Okiizun anasrnda bjr qodar arll btiriin qarnatila ayaq nsra dtmlui

adamm anfas t.sviri verilmi,sdir- Btir dsyimi. boynu nisbat.n zorifdir.

Bir ali ila ayilmit qrndr.. o birisi isa iikiizs ter3f yiimlorak qtltncl yu-

xan qrldrnnrtdr.. it onun rdmca cumur. OnuD kifik quiaqlarL olan

bair nisbotan ktyiikdiir, dernak olar ki. dayiLmidir. Orradr ba&ni Eoxgorilni$ va eyilrnigdir. quyruEu yamna ydprtmqdr. qabaq va drlayaqlan iFliya uzrdrlmrl (baldrr va bilsklsri tiftiqi vaziyy.tdadir). irc-

liya atrlnula hazrrla$rr. KompozisiyanLn tarixi e.3. t ci nrinilliyino(a-lanna aid edilir.

15 circsmda adan lasviri kobud va sx€matik verilmiidir. Ayaqldrsrll.tnmtdrr. Har iki ali ila oveu larcfo Eeuilmildir (13-cii rasnt. Be

lin&. yeqin ki. qrlmcm qrru olmu$du.. Bunun da tarixi e.3. I ci ninil-liyin ortalltrrna aid edilir.

Da,su q.rb raEfi srlnnrcLrErn iqerisird€ $arq divmntn amals gatir

rn\dir. Onrn hJmdr.rhi vJr vo ) urrfldJn i,alrvd r) ilmrlcrr. Uldri.ld.21-ci rasn 12 adam,3 keei. at,2 mii.yysn edilmami$ heyvrn va 3

qeyri-miiayyan asya tasvirlari hakk olunnuqdur.Bu r3snlar iki kollektiv €nl3k prosesinin iki sehn.si xiisrs; manrq

do-durur. Didnci q.upd.r 5 rdarn var (4-cii va 8'ci rcsml3r), bu lardan

4-tj profilda (5 ci va 8 ci rasmlor) g.ist€rilmiqdir. oflldr corg6 ila allariyuxafl qaldrrlnn,s v. dizlari azcr biikiilmil! halda dayrnmr$lar, saBda

kamrdaknln gddak quyruEu var. Onlnnn hamrsr bailan iizerind€

d.rir6v3 oxlar uzur bira;ya apaflrlar (9 cu r3sm). Onun saB ucu l3xni-nan congaleoxtardr.. solu - qrsa. diiz;aquljdir. Dirsayin orasrndrnc.ngalaoxtar ucla yuxanya bir xa$ ay lrr. Sold:rn blinci adan (4 cti

rasm) dah.r b,jytjk iiltiidadir, bununda quyruEu vrr, rnc.rq uzundur. O.

ay,rqldrnr dirdan biik.rak pancalsri yana olmrql.t genii aqnn'sdrr' Brdanin yuxfl hissasi profil gosiarilmi$ir, iri ddtii aydrn gijriinnr. br is3

rasmin qadln rasviri kimi qabul ehaya imkxn vern. O. iki all3tuiyuxrrr qJldlnb. \rqrn lj. q rdrn i.r rrhbarlil' edir.

Bu qrupun iizeriDda ayaqlafl genir aqrlnrt va dizdan biikiilmiiiadamrn anfas rosviri verilmi$dn (10 cu resrn). Sol ali dirsakdar bucaq

Fkilli biikntmiii. saE ali i16 birq6dar yuxan qalxnnqdr va har hansEa

bir atya tutmuEdur. ehtimal ki, kananlaoxdu. Onun qarstsrnda ba$stz

va gijdak q yruEu olm bir heyvan - y€qin ki, kegi h€kk olun'ntqdur(l I ci r.snt.

ikinci qrupa 3 boyijk adam aiddir (17-20-cu Fsmlar) Owalkiqrupda oldulukinri, solda tasvir ediilmiS adan iF rahbrlik€dir' Onun

fiquru bijyijkdiir, ayaqlan genig agrlmrs v€ dizdaD biikiilmiisdilr, pan-

calari yanlda yitnalmitdir: sllari yuxart qalxmtldr, uzun quyruEu vat

Badanin y xafl hissasi profilda goslsrilmi$dir. bijyijk dijln lydrn giirii-niir, denali, lasvir edilan qadnldr. Ondan saE tarafd.. bi.incl qrupda

olduEu kimi, allari yuxafl qllxm$ va dizlsri azca biikiilnii! 2 adam

t€sviri hakk edilmisdir. SaEdan kanardakr fiquNn ryxqlart yanmda 2

u|aq rasvir edilrniidir. Har 3 nafar yuxart qaldrrtlmts sll.rinda tira ox

lar iifiiqi vaziyyatda olan bir yiik tulmutlar. Onun saE ucu dallaFkilligeriya qadanmidr (16-cr r€snl).

insan fiqurl.rnmn qurulLrl . onlarm icra edilnasi iisulunu. elsca da

zahm.tkeilarin h€r ikj qrrpuna qad rlam rchb.rlik emasi FraitiDi rr3

zarc alaraq onlarn tarixini e.a.4 ciiminilliyin ortrlmm aid elnlak olar'

Adamlmn baSqa l6svirl€rindan 14 v€ 15 ci l;snisr diqqati calb

edir. Har iki nafar Etjmblarak oturmu$. onlnnn dayirni kigik ba$lart

va uzun quyruqlan vxr. Txrixi h€mEinin e.a. 4 cii midlliyin ortal|flnav. yaxud daha sonfth dovra aid edilir.

2 ci rasm.la keEi rasviri diqqara layiqdir- Onun fiquru rcal3slts iizm

qurulnru! (ay.rqiista. bd.ni slrlr yijnalmit). $aklin xatlsri aydn rr.

fiqur diizgiin qurul u,sdur. Heyvrnrn badeni aE gskilidir. giyinlari iis-

riinda donqar naz€r. laprcxq daracada goslarilnri,sdir- Boynu qijwaFlidir. b.\r kicikdi.. yaxy fonnaia:imrsdtr. Buynuzlarr iri qijvsv.rridir.

yuxar qrlxmr!s! trcl,rn arxaya qatlanm,rsdr r. Otrrbrsr dayinnidn. Quyru

Eu sddakdrr. yquli vaziyy.tdadir. Ayaqlrn bril.nnra perpendikulyar

dlL. Tadxie.a. 3-cii mnilliyh hndudlal ila tnii.ryan edilir.I'ci va 2l'ci rasmlar qeyri'nlnayyan nitv. nrrxsrs heyvann ehli-

mal ki. antilopun lasvirl€ridir. Onlnrn fiq tu dst.r yiirilgda. profilda.

b&ni sola (l'ci rasm) va saEa (21-ci rcsm) ydn6lnig v€ziyyarda

grtstarilmisdir. Boyunlafl azca yuxan qalxnni. xrrda qulaqlan ve ya

buynuzlafl olan batlan aydn sdst€rilniidir. Q yruqlafl giicla seEilir.

$aquli vaziyyatdadir. ]'arixi e.a. I ci mirilliyin onalanna aid edilir.

3 cii rcsm atrn real tasviridir (ayaqiisro, profil, korpusu sada tarao.Bolnu bir q.dar qaldnlmrt. kiir brmu olmaqlabaEr yaxsr fonnal.t$nn$

dr. Qulxqlan taquli l'aziyyard€dir. SaEnsr kobuddur. Quyruiu sddokdir, aram dayanrnrqdrr. Tarixi e.e. 1-ci minilliyin ilk osrlarina aiddir.

13-cii rasm qeyrimiiayyan nova rnoxsus heyvanrn siiratilaqaemasr goslarir (profil. b€dani saEayon.lmit). Badoni qox ktyiik va

giiclndiir- Boynu qrsadrr. tosqund r. batr aydrn gi,starilmitdir. Brynlrzlarr kitikdir, qdvsvardir. Onbae dayinnidn. Quyrulu gijdokdir, birqadar rtaEr ayilni$dir. Tffixi e.6. 2-ci ninilliyin ortalarrna rid edilir.

12-ci rasn bir ucu eangale oxEar. o bjrisi q nuqFkilli uclafl olar35yamn tssviridir.

DAS N:13

"qardiq zaEa ' srErnacilrnn canub laraturi divarkiniturafl va Sarq

tarafi l2N:-1i data siiykanan nahang qaya pareasrdrr- D.ttn srE rcaELn

iearisina ba{an timal rarafi oleiist 4x5 m oirn $rquli hamar salhtun

ibaretdir. Burada 6 tasvir qeyd alrnnn$r. ODla.rn itarisindan birmcirasn1 uzunluEu 80 sr. Eiyinladan hLiMiidnyii 40 sn olan galin se9ilan

keqinin boyiik lasvirldir (ayaqijsla. profilda. korpusr saEi yijnal'nit). O

drt s3lhinin, demak olar ki, narkazi hiss€sinda da's.rlarl3 hakk

e,l:lmi)'li'. Rr.n, r.rl h. Ndy .r dinlr)3n .rey\JIIr \.r,/i\y.rir: \o\aydrn gdstair. B.dani miitrnrsibdir. Bedanin qabaq hissasi drhrbdyijkdiir. Dair yaxir folmrhlsrnri. burnr qabaEa doiru drrlllr.

Buymrzlafl kjyiikdiir. yuxnfl qalxrr va gedy. ayilir, uclart qovs

Sekhr& atalL yitn.li.- Dijtii $rbast ircli grxr. Q.tmr ijn hissa& bir

qadaryrEcamdr. Onbasr doyirnidir. Quyrulu gddakdjr. uclu.Larn q

toklinda kiire'€ tar.f uzrDrr. Dal ryaqlarl atllnln rasvirinnr sonrakt

rasvira soykanmasi naliccsinda zadalsnmisdir (1 cii l3sm)- Tarixi e.3.

3 ciiminilliyin otalaruu aid cdilir.4 cii va 6-c1 Fkillar iki silxhh adr arasrnda gedan dityiit s.hnasini

gitsrarir. Har ikisi sada sxcmatik l6rzda verilmiidir. Adrl.tnD ayaqlin

n€liya dogrudur. Har iki atl bir sllari ila atrn yiiy.nin cilovundan

rumu!. o biri allcri ila qrlncr yuxafl qaldlmntdr., sol r3r6fdaki rdnxn(4-cu r.r..rn' bclindrkr qrlrncrnrr qrnr r)dIr Sitriinir.

Allar prcfilda. burunlar bir'birina yJ,ur gtjsrariliigdir. Batunlari

nazilnlit va uzadllmLtdr. Uzun boyunlar yuxarqaixlng. bailal bijyiik

deyil, g6hanglari aqrqdr. quhqhn aydrn gosterllni$jr. Hiicunr edan

Laraf ehtinal ki. birinci athdrr bunu altn iraliya yonalorit batt. yuxart

qalxm{ quyruir v6 dal topuqlardan btiknlmi4 ay.tqlirt lasdiq edir.

Har iki iakil meial alatla hakk edilmi$dir va tarixi orn asrlarin ilkdaivrnDa rid edilir. Daha bir atlrmn (2 ci rasm), lrtln (3-cn rasnt v3

keginin (5 ci rasm) tasvjrlarini d. bu ddvra aid etmak oLnr.

DA5 Nr11

13 N: li da$an va Cardaq zrEa" srEnacaE'ndan c€nubdr va

bulaq quyrdan 32 m qarlxls yerl.sir. Da$ln qimaldah dik ($quli)tsr.ri 7 m eni 3 m olan nqbucaEr xarrlidtr. Dalrn bu sahasinin UxElhiss6si, dem€k olar ki. hrnr r. Burada vah$i dknziin xy.rqiisra.

profil&, h&ni sala olrurqh tasliri hakk edilmitdir- $aklin xarl€ri

ayd,ndrr. igaridan hamrrlann1,$rr. Heyvanrr badan qurulutunulr

niilanasibliyi Eox gijz3l gdsrarilnildir. Badani kijk va .tEtr96kilidi!

dd$l€ri dniind6 sallanan turi qatlm olrn boynu qrsa va giichdijr. Ynstl

alnr. kiitbumu olalr brtr bijyijk vo lrzrnsovdur. Buynuzlafl iridit.o/ullddn bir qJJdr Urrr. qrl\rI r. iruh) ' do" udLr. ].r\ ,rr\ I va cerr).r

qadnmrlar. Belinin xerli bir qadar ayilmitdit. QL'yfl'Eu uzundur.

6l

sallanr. Ayaqlan gitd.kdir, giicliidiir. qab.rqdnk ar uclartndan 6ynE

ila birlatdirilmi$dir.Rassam heyvarun xarakerik xnsusiyyodarini bacanqla vermil. bu

isa ancaq predmeli giiFl bilanda rntjmtijndir. $6kil uzaq keqmilin 6n

ya{tr asarlarindan biddir. Ttrixi e.a. 5-6 cr rninilliklorin hiidudlffnaaid edilir.

DA$ N: ls

10 m qa&r uarnlugu olan qayadr. TorpaEn alxndan bir qadar iroli

Exaraq, taxmin6n conubdan qimala doEru yerlatrniidir. l3-cij da$anva "qardaq zaEa" srEnacaAmdan raxmin€n 50 m canubda ve bulaq-

qnyudan l0 m canub-qarbds yerl€lir. Dasln qarb taFfinin gimal hissasi

yerdan 180 sm hnndtrde olan hamar iaquli $Ihidir. O. $nuba doEru

eyni barabarda enir va yox olur-Datrn haJnlr taquli tsrofinda 4 kegi v6 ii9 adam tasvi var. Kelinin

fiquru realtrqla (ayaqiista. profil, bdani saEa ytinolmil) tasvir

ediimi$dir. B€dani bi,yiikdiir, aEusakilidir Ba$ yax$r formalaqmDdr.

Bdynk qdvsa oxaar buynuzlafl uclafl il3 a$aEr qartarnn{dr' Budu

dayirmidir. Qlsa qamaEa oxsar quyruEu gaqulidir, ucla.n belina taraf

yi,nalmildir.KeEinin qarsrsnda, ehtimal ki, miivaffaqiyyadi ovdan sonra dini

marasima aid rcqsi ifa edar iki adarnn sxematik tasviri yerlssdi l-mi$dir. Onlann bdarnari di.iz xatlerl6 verilmi$ir. Ayaqlarl genil aqtl

mr$ va dizlardan biikiilmiigdiir, pancalari saEa va sola yijnalmitdir'

Qollafl dirsakdan bnkiilmii$ va yuxafl qaldrrlmqdtr, uclan ba5tartna

yitnalmiqdir. Batlafl bijyiik detl, badar xattinin davamr kimi gtxrnn

Saklinda gttstarilmiqdir. Boyur arl gostarilmami$ir. Ayaqlann arasrn-

ddn qrsa quyruqlafl va kisi cinsina maxsus alamaderi - hamrinin bada-

ninin xa$inin davamr kimi gttstarilir.

Bunlardan bir q3dar saEda adamn buna oxsar daha bir rasviri var'

Bu Fsmlarini konpleksinin tarixi e.a. 3-cij rniniliyin erkan dijvrtina

t6sadiifedir.

62

DAq N: 20

B ulaq-quyudan 90 n canub-qarMe yerlasan nahans qayadr. ondan

aral,da 50-60 sm dalra bir qaya vardr. Bunlarn arasrnda qarb tarafd€

yerla$.n srErncaEa apnr,rn dar keqid amal6 galmi$ir' Canub va canub-

larq t3raflarinin sethi bamar va bir qadar mailidir. QayaDm canub-9arq

rarafinda da dat xlorla 5 tssvir 4 kegi va I qeyri miiayyan fiqur iaklinaq$ edilm\dir.

Heyvanlar qrupunu siirf hesab emak olar. Onlarrn fiquru ( ayaq-

iista. profilda. bodanleri saEr yiinolmiri). demak ol.r K, biri digar;ni

takar edir. Ciiclii boyijk b.danlsri diizbucaq Fklindo verilir. Boy n

lafl q6adr kitkdiir. kiitb runtlrrl qabaEa grxmaqla yaxqr gijstarilmildir.

iri buynuzlafl yuxa qaldnlnu va qitvs Fklinda qarlanr. Codak

quyruqlan durur !o azacrq bela doEru syilmisdir. Qr9lJrt stt&kdir,bdanina gijrc $aquli v€ziyy.rd€dir. Tarixi e.6 2 ct minilliyin ilkdoYriina aid edilir.

Kecilarin rasminin altnda asagrya gxmost olan yar rE daira gakilli,

mnayyan edilmanit tasvir var. Bela hesab etmak olar ki, bu tala

Saklidir. Tarixi hamin dovra aiddir.

DA$ N:21

Canub tarcfdan z0-Nrli da:la yanasrdr. onunla birlikda 9ox da

bijyijk olmayan srEmacrEa s0-60 sm-lik kegid amala satirir. Da9rn

srErnacaEa yijnalmit qorb iarafinda 150 sm hnndiirltynnda kegi

(profilda, asta qaQr$da, korpusu) lesvirihakk edilmisdir. Rasmin xallari

aydrndr. Fiqur 6sas ijzarinde 9€kilmig dinamikdir, ba&n qurululu

mi-itanasiMir- Ba&ni bijyiikdiir. gncliidijr. bir q6dar iraliF glxmDdrr-

Boynu yoEundur, q$adr, qaldnlmu. ba$ yax$ formalaqmrtdr..

Buynuzlan boynkdiir, yuxafl qaldrfllmldr va yarm daira laklindabeline doEru ayilmi$dir. Ombast bucaq altrndadr' QuyruEu gij&kdir.

iifiiqi vaziyyaidadir. Bel xa$indan badanin qabiq hissasina nq maili

zolaq gedn, ontardan ikisi qabrrEa tarafd.n yuxln his$ni, iiliincUsii

Ke9inin loklinin konturu dnilin& zolaqlarla va ya xallsrlo tasvir

edilmasi Qobuslammn qaya rasvirl3ri kompleksiMs 9ox nadir hadi

s€dir. Tarixi e.a. 2 ci miniltiyin ilk esrlarirc aiddir.

DA$ N:22

Da! yanacmn s dnml qurtdaca! olan rchang qayadr. Bulaq

quyudan tirn.rl v. qim.rl-qarba doEru t.xninan 110 mlik nasafada

yerletir AqaEr hissadaonun tarqquflaracaEr sahsi 9x6 n olan, demak

olar ki. hrmlr solhdan ibaratdir. Burada 3 qaqan maraln va keginin

Fkillari hakk olunmiisdur. Marallain lasviri. bir birindan azca arah

taaxninan eyni i.ifuqi xatda (ba&r ari saga ddnmiit yerlsgm\lar'

Fiqurtarrn iFli cumma harakari yax$ v€rilmi$ir. $akillsrin konxrl,rtbazi yerlarda, xiisusila dtjl va bud nahiyyal6rintu. daha enli xetlsrls

gijstarilmi$ir. Biitiin marallamr betlari nazikdir, harta bel va qamr x€t

l6ri birlasirlar. Boyunlafl vtjqarla yuxar qalxm$. bailar iroli Elxmrt-lar. burunlan tox da bijyiik deyil. Buynuzlan iriSaxalidir, hiindiirdtir.

Marallann ikisinin (l-ci va 4 ci rosmlar), taxmimn, dayinnidir. iienn

ciida (3 cii rosm) kiincvaridir. Quyruqlan gbdakdir, bn q.darqalxnts-

dr. Tarixi e.a.2 -ci minilliyin ofalanna rasadtifedir. Bununla bela gii-

man elmak olar ki, 4 cii rasm o birilartun daba swat icra edilmildir va

o bi.i tosvirl6r ii9iin niimuna olmutdur.

2-ci rasm - sada. kobud yerina yetirilmig keEi lasviridir (ayaqnsta,

yandar profil, badani sola ditnmiiq). Badani ensizdir. Boynu va bagt

silueda gdsrarilmi$dir. Buynuzlafl bijyiik deyil, t€xminan paraleldir,

geriya oyilmakla birqsdar yuxafl qalxmr$drr. ombast bucaq alnndadr-

QuyruEu godakdn, $qulidir. Tarixi e.a. 2'l-ci ninillikl.€ aid edilir.

DA5 23

Bulaq-quyudaD t€xminan ll5 m 9imal. $imal q.rM6dir. Ondan

taxminan canuFqarbda 20-ci dal durur Dalln canub hissasi 3,40 va

4,50 mlik iaquli hamar sathdan ibarctdir. Onda drtla va meial alatls

heyvantarn va adamlann goxlu t€svirl6ri h3kk edilni$ir. bunlardan 19

iakit hesaba almm4dr. onlardan an ilki adannafln-ki$ilarin (6'ci, 7-ci.

8 ci,9-cu. 17-cirasml6r) siluet ;akilloridir. Onlardan bzilsri (6-cr,7-ci.

va l7-ci rasmlar) qisnan korlanmrt va ya eroziya, sonrak ssrlarin

rasmlari ila daEdrlm$dr. 8 va 9 cu rasml.r yax$t muhafih edilmis.

Iakin burada da bat va allar (birincida), sol sl (ikincida) yoxdur'

Biitiin bu Sakillar& adamla. ayaqiista. anfrs va genis aqrlmls ayaq

larla. yan drtiiklari ila gdst€rilmiqdir. (6 ct gakil& yan ijrtiiyii dqrnsarhinin eroziyasr ila xa.ab edilmi$ir. Badanlsri uzundur, qa'naflidir,

qiyinlori ona iilEiidadir, baila4 boynu gijstarilmadan, kigik lxrntrt€klrnda verilmi.rdir. Ollari Ir3rik \srrlerla go.rarilmiFir' iri hldrrlarrqabaEa grxm ayaqlafl yoEun v6 giicltjdiir, dizlardan azca syilmi:jdir.

$akillarin siluet xarakterini ropik ijlblar ijgiin xarakerik olan,

giiclii ayaqlan. yan itnnklarini rcz3la alaraq onlafln tarixini e-6- 8 -7-

ci minillitlarin hiidudlmna aid etmak olnr.

K€gilorin tasviri (l-ci,2-ci va3 cij rcsml€r), elac€ da tasvirin,yaqin

ki. allarm bir hissasi (ll ci rcsm) va heyvan tasvirinin fraqmenti

(parEas, (15-ci rasm) daha son.rakr dbvrda das alotla icra ed;lmitdir.

Onlarm tfixi e.e. 1-ci minilliyin ilk asrl3r;na aid edila bilar.

Atlarn (r3sm 4-cii,5 ci, l2-ci, l3-cii, l4-cii). keeinin (16 cr r6sm)

va irjn (18-ci rasm) rasviri ona €srl€r ditvrtin& meial alada hokk

olunrnu$ur0z aralarmda diizgiin xatlarls birlatdirilan diizgUn crzdmrl

ddrdbucaqlarn (19 cr rasn) Eakli maraqlrdr: xattlsr taraflsrini

kiincihdan va ortasndan ke9ir. Ehtimal ki, bu hansrsa tilsimin simvolu

va ya orta asrlar ddvrijntu rox yayllmrg stoliistii oyunlar ijgiin sahanin

63

DA$ Nr 24

23-N:-li datdan 25 m $imala doEru, bulaq-quyudan 140 m-lik

masafada yerlagan nahang qaya par9asrdr. Da$n $arq hissasinda 33

rasm: dini malasim raqsini ifa eden 27 adamrn hoppanma vaziyyati, 2

keei. h6r6sind6n bir &m olmaqla - it, ijknz, silahlr adan. tasvirlsri va

har hmsrsa bir tasvirin franqmend hakk edilmi$ir. Daln $thinineroziyasr ita alaqadar olaraq aakillarlox z€&lenmisdir.

Adamlann tasviri xaui xiirkrer datryr va sxematik verilmi$dir, b-donlarinin hijndiirliiyii 20-25 sm dir. Onlar hamrst anfas (16-ct rasrnda

profild€) lakilmitdir. Raqs edanlarin bdanlsri diiz Eaqiili xatlarlo ve-

rillnig, ayaqlar genit aerlrnr$ va dizlardan biikiilmiisdiir. Qollan birqader yana agrlmrt, dirsaklardan qijvsvfi biikiilmiil va yuxnn qaldr

mr;dr. Batlan bad6n xattinin davamtnda kiEik Etxtntr kimi verilmiidir.

Adarnlnin bazisinda ayaqlarrmn arasrnda quyruq v3 ya kili cinsinin

3larnati gitriinijr - bu da bdan xartinin davamtndadrr. Tarixi e.a 4-3-

cii minilliklarin hiidudlafl ila nibyyan edilit-

Ke9inin tasviri (l-ci rasrn) 9ox tahrif edilrnisdir: o. 31 va ayaqlar

arasnda sxr$drnlmrtdr va yerin gatqmamazlrEr ucbanndan heyvanrn

bagr va boynu gdstarilmam\dir, buynuzlan is3 kigildilmigdir. Fiqurun

arxa hissasinin qurulusunun xarakeri, bdana qurulusunun miibnasib-

liyi, h3kk em6 vunna texnikasr nazara almarsa bu lasvirin tarixini e.a

2-l ci minilliyin hiidudlaflDa aid etnak olar.

ikinci keginin tasviri (24'ci r6srn), ijkiiznnki kimi, (25-ci rasm) toxsxenatik va kobuddur. O, ehlimal ki. son ona asrda qadim Sakillariraqlid ed6r6k q€kilrnisdir.

ir (22 ci rasm) qagan vaxo gitstarilmi$ir (ptofilda. badani saEa

yitnallni$) bununla belo, badanin, €l ayaqlarn harckari qa-rmnm arxa

his$sinin yrlcamlEr 9ox giizal verilmisdir. Boynu yuxan qaldr mD,

ba$ kiqik, qulaqlan nisb.ten iri geriya yitnalmisdir. QuyruEu uzun.

mrili aqaErya sallanmridrr. Tarixi 2-ci minilliyin ortalanna aid

edilmiSdir.

64

Silahl adr n yanlaflnr ijrlan geyimda siluet lasviri xiisusi nraraq

doeurur. O. :rnfas. b:rr:jn bolu hu ndirr liryiindr gon3nlmiJ; lrr

baldrrlan olan gticlii ayaqlafl bir qadar arah qoyulmu va dizladon

biikiilmiitdir. Pancalsri bayrr iarafa yijnalmi$dir. B€dani gariltnit va

miitonasilxlir, beldan bir qadar gakilnil, q;yinlari ona blgiidadir.

Boynu gostsrilnomi$dir. Qollan nazikdir, dnz x€rla verilmitdir. Adam

saE alinda baltaya oxgarhar hansr bir silah tutub, giyinlsrindan kaman

kefirilmtdn. Tarixi e.a. 7 ci minilliyin son asrlarina aid edilir.

30-cu t€sm hanssa bsvir pargasmdan ibaratdir-

DA$ N: 29

Mijhkam ahang da$ndan ibarat 9ox bijyiik qaya pargasrndan

ibaraldir. 24 N-li da$an $imala dolru 127 n lik masafad€dir- Da$n

c6nub tarafi $aquli hamar sarhdir. O har tarafdan qayalarla qorunur,

buna s6ra eroziyaya az uEram$dr.

Burada adamla'n, maralm,lslanin va qayrgn 14 siluer tosvirindan

va 3 ziqzaq Fkilli xanlardan ibaral20 rasm qey& ahnlnt$r'Adamn2 ttjyiik siluet fiqurndan (4-cn va 13 cii rasrnlat va3 ziq

zaqFkilli xadar&n (6 ct, l2-ci va 14 cn rasrnlsr) ibar€t kompozisiva

daha maraqldr. Adarnlarn yanlann ijrran geyimlsr& lasvirlari evni

oleii&dir, - hijndiirltiyij 127 sm-dir. Onlar ayaq iista, anfas, dizdan

bnkiilmiig qnvvarli ayaqlaflnr genit agaraq gitstarilmigdir, baldrlarr

bijyiikdtir, pancal€ri bayra doErudur. Diz nal yFsin& uclarr aydm

gitrtjnan sarE a.n vffdr. Sol fiqurun ayaqlarr arasrnda kbi cinsinin ala

m6ti gitstarilmigdir. Badanlari uca. qamadidir- Bellsri bir q€dat yrEtl

mr$rr. qiyinlari badanlarina nisbatan elnidir. Ba$lafl balacadr. glxlntr

Saklinda gijstarilnigdir. Sol fiqurLm basrnda (4 cii rasn) (dik bkil Fklinda) sa9lafl giirtinijr, qollar duz nazik xadarls verilmigdir. Har iki fi-qurun Qiyinlarin&n kamanla olan biitiin adamlarn tasvirlari kimi 9a-

paki kaman as m$dr. (4-ciirasmdan saEdan sola. 13 cii rasmda sol-

dan saEaJ. Adan ardan birinin sol alind€ (4-cii FSm) va o birinin sol

(13-cii rasn, alinda silah ehdmal ki. balta vndrr' Hor iki fiqurun qalan

iki cli .rtafr sallanmrs !. bir birils b a$irillniFir. onlard$ .'$!' uc-

llr ilo qrprzl:rian 2 ciit parulcl xetl a$a-iry,r dolru gedir. Goriiniir.

adnmlar har hansr qrhl! su aprrrlari sol fiqurun ba|l iiza xlan. ehri

lnl ki. simvolu luarair olrn diiz xalt kerir, ond:n airdrya fiqnLu. ad.r

rmn b.d.ninin hrr iki r3rcfintun tttkiil.n ziqzaq Fkilli paralel x.tlar(va!4) ketir'

2 ci, 9 cu. l5-ci. 16-cr va 17 ci rasmlard.ki .rdrmlff k.rm.rn va

balrrlrrla silahlanmrldr. iki rxtnncr fqur yln ofiiyii gcvimhda.

isb.tan iri dlEnda hiindiirliiyii 55 v. 67 snl rasvir cdilnrirdir.

5-ci va l5 ci rasniarda adan rnn bul' rz!$killibrth ndakrkilla-ri sitsraril iidir. Bela k.killar 9-cu va I I ci rasn arin ldan arnnn

ballarrnda da aydur sdriiniir. 3-cii v. 8 ci rasnlard. rdn lar uzun

quyruqh.ld gdstorilmiidir. annna olr bilsin. kiti cinsi slamatlaridir.

Bttytik fiqurun (4-cn rcsm) alhda ucurdx dtizbucaqh for ah asyr

olan xott endirilmisdir. Ola bil.r, bu atya kapkarr. yaxud heyvrn ovla-

nuq ijgiin ral3dir.

lO-cu rasm bitmaniq maral t€svirnrdan ibar€tdir yalnr Inffrllasvirin&n jbarardir. -yalntz buLDu saEr olnaqla, brynuztarr. bovnr ve

sdvd€sinin qabaq t€rafi sdsrarilmigdir.Bu Fsmlar nstd. burun hissasirdo Giin€i gajstarilmit qaytErn gitzol

t.sviri (20-ci r3sm) yerl.iir. Giinasin diskindan saEa tar6f yolun uchr

m.rili xatt endirilmi,sdir.

Qry,Ern drl rarafi ilariya qdtlmmrq qamrqla ralnamlantr Qay'E'nkorpusunda gaquli xatlsrl. ifa& olunmut 23 adam rcsmi vardrr-

Buradaca qayrgrn rasvirini k€san iki idJm rasni hakk edilmi$ir. (18-

ci va 19'cu rasnlar)-:l cii !. l3-cii rssmler e-6. 8-ci. 16 cr va l?-ci l3snrlro e.3. 7 ci

Nin;lliya aiddir. QayrEiD rasvlrini (20 cj rasm) e.3. 7 ci minilliyinonalarma aid etm€k olrr. Q:rlan rasmlar sonral,ra hakk edilnri$dit,

brnunla bela 8-ci rasnrda adatn tesviri c.:. 4-cij minilliya aiddir.

DaSn limal tarafi $qnli hamar sarhidir. Q€rMan garqa uzunluEu

l5m, hijndiirlijyii 7 8 n dn. $arq taFfi sltnacaEmrn jgarisina tar.fdir.yaArs va kiilak ruln drgrna gora croziyaya uEranramidr' B! soihda

''r3sm qalarcyasi xatrladaD kiillti niqdarda rasmlar vardtr.

an ryd,n i6killar nrlE{rry:r siritin sol ra€findaki lrhcda (uzunu x

hiifttiirliiyii) 7x2.5 rD sah.da h.kk edil rildir. Burrda 77 tesvir. o ciin'laden 63 xdrn (39 ki,si va 2'l qadto t.svirlari hesaba drtrmtsdr' Onhr

€srlon Erlpaq t3svir olunnmtl.u. Ki,si cinsindan olrn adllnrlarrn 3't

rnhs (2 cj.4 cii.6'c1.7 ci.8 ci. ll-ci. l3 cii, l'l-cii. l6 cr. 1S-ci. 19

cu. 2l ci.2l-cii.24 cii.26'cr.27 ci.31-ci.32 ci.13 cii.34 cii.l5 ci.

37-ci. 38 ci. 40-cr. 4 I ci.,12-ci. 45'ci. 49 cu. 50-ci. 52 ci. 55-ci, 57 ci.

58 ciresrnlar) vo 5 p.ofil (5 ci.36-ct.43'cii.44 ciivs 46 cr rosnlar):

q.rdrncinsind€n 2.rnfas (47 civr 53 cij r3snll€r) v6 22-si profil(3 cii.

9-cu, 12 ci, 28-ci, 54 cii. 59 cu. 60- cr. 62 ci,63'cii.64 cii. 65-ci. 66

ci. 67-ci. 68 ci. 11-c\.72.i.'73 cij.74-cii,75 ci va 77 ci r6st"lsr).

Bun.lrn ba a 7 itktiz (l-ci.20 ci,22-c1.25.i,29 cu.39-cu v.48-cirasnlar),2 keai (30cr va 51-ci), qryq (17-ci rcsn) va 4 qelri

miieyyeD f(ur lasvirlari lrakk edilnisdir (10 cu. 16 ci. 6l ci va 70 ci

resmlar). Adlm E€kilaD t.svirl€rh iqadsir a sarlrin t.x'nin6n arko

zinda lrakk edilNit adrn al'ln iri siluet iakillari listiinliik lalskil edir-

Bel€ ki. qxdrn fiqurunun qorunub s lrnan hissasiDdr hiindiirliivii 47-

ci rcsmde (brldrlar orLrsrndan ayaqhnn bir hissasi .latrn sarhinin

eroziyasr nalicasi dada$lmttdr) 13 sln-dj.. ehrnnal ki. ilk vaxtlar 150

sn olnuldur- Bu qadln f;quru biiriin ba . tasvilardan iistnn okhrlu'

D{ gijra srlmac,rga "Ana zaE!" ldt verilni'sdn

Bu fiqrr .rnhs. ay{q tista boyu brabarinda gbstorillnildir' Dizl.r

dan nazik olin ,ryaqlar bir birina yaxrndrr, budlart byiik va geriidir.

baldrrlan giic]ndiir. 3z€l3lidir. Bodani ur0tanasibdir. beldan nrc6dir.

sinosi boJ:ikdur. BJ-'r ^i\ik qrrrnrr rrklrrnld brrv.Air" ':na'i rirr rr 'rr n

dan baqlayr. Qollafl litsL.rilnanildir. lxkin saEdan sola qivinlnri

iistiind.n Q€paki kamrn aslrrlnn:idrr' Br da qadrhon silahdan isrifMa

ennsk bacanEmr va onlarn ovdx i$rirak etdiyini siibut edir'

Bu Fkildon saEda va solda kisilarin i,i silret t.ivirlrd vrrdlr' Bclr

ki, onlddan iiaai profikla iizn srEr q.rdnr t;r.i (43 cii. 44 cii.46 ct

rrsmlat, iisii isi anfasda vcil,rii qadmdln saldrdlr (1t) cu. 50ci vo

52 ci r:snlar). Prolil fiqurlar ryrqiista veril il. badinl.ri hiildiir

65

mtiten.rsiMir. eiyinleri bucaq.rhrnd.dr.. b.rii fl va all.ri yoxdur. bir

hb.d.i rr cJ!r..r krE,k !r\urrlJr r .d:r"Ilrri..dir ilr ii.t,,run.,ylqlJriaraE, his$da pancalarsiz lnea taklindadir.

Kiti profil rasvirlarinda an yaxtrsr yegana. cjznniin ilkingdriiniitiinii qoruyub saxlayan 36 cr r6smdir. Burrda dr fiqurnFrkazd. sifori ila q.rdrna rarafrevrilmii, bcd.ni va dizlari ilaliya azca

ayilnli$ir, baldr.l.tn giiclii ve azalalidir. Anfts kigi fiqurlarr lyllq tisra

yln geyimlorinda (50-ci rasnda seynni yoxdur) genit !! mQ vg

dizl.rdan biiktilmijg azelali ayaqlarla, aydrn gorLinon brldrlarL va

bryrra yitn€lmi9 pancalari ila gitsrailmildir. Badanlari nisblsn enligiyinleri ila hiindiir miitanasiMir. boyunlm etxrnlr,s.klinda olan kigik

baslan ila giicla seailir. ik' fiquru (19 cu va 50-ci rcsnnat kili cinsi

alarnoti gajst.dlmitdir. Hanrsrnrn qollafl nazik diiz x€tt iaklindadir,ikisiniD (49 cu va 50-ci resmlar) sol all..i seni$ .rqtln. $ b.mnqL:tr ila

sarb.stdir;50ci rasn aki adamrn saE.linda ve 52-ci Fsmda silah,

ch(iul ki. balta vardr. Baiqa sihhl.rnmq ki$i fiqurlannda olduEu

kimi. ciyinlarin&n soldan saEr 96paki kiman attn lm,idr ( I I -c i. 55 ci

Nazardan keqnilen fiqnrlrr Qobuslamn qaya rasvirlari koDpleksin-

d. an qodnni sayrlrr. Onlann rarixi e..- 8 ci ninilliyin erkaD osrlerin.

aiddjr- OnlJItn an qadimi olnn 50'ci rasm ehrimal ki. e-a. 8 ci minillik-d.n avval hakk edilmisdir. bunu fiqurrn monolitliyi: kiti cinsindan

olrn adnmlafln bagqalar il. miiqxyisad€ daha genit .4rlm{ boyijk va

giiclii .rynqlarmn tasviri gdst€rir. Bi. halda ki. 47 ci rasmdaki qadrnrn

kannmmn ucu yamnda olaD kisi rasvirinin yuxao hissesi ila k3sjtir,(46'cr rcsnt bu q.rdrn tasvirinin 46'cr rcsmdakindan (bir neqa on il va

ya) daha soffa icra edildiyiDi demak olar.

Profiltun eakilmi; l7 qadrn liqrrunun tesviri drha tox diqq;ti c.]bedir- Onlar €sasan sa-i klinciind. va yaxrnlrqda yerl.lmbl3r. Onlxrrn

qurulmasrnrn xrn*lerirda paleolit ditvrtiniin da! ijza nda qadrn

rasvirl.ririn hakk olunnr s, va ijslubla$rflln,S r€kilda beykalcik -tilsimlarin vcrilmcsi rarzi rakar olunur. Qadm fiqurlar ryaqiista

dayinmrt v. bjr qadar jr.liya doEru syilrni$ b€dan13ri ila

gdsr€rilmiqdifl 5 srEr va 12 sol.r. Bijyijk do!l3ri. Eox ;ri srEnsr va

budl.rrl. ayaErnrn iri baldrhr rydtn goriinijr, fiqtrrirt beldaD

dr.rln,grr. Baihn kigikdir. qrx,nrt qakhrda vetilnritdir. Bu

tesvirlrrdan 66--cr 69 cu va 74-cii rasmlar daha Eox xarakrerikdir va

qrupdr 6n b.jyiiklaridir (hiind lnyij 40 sm qe&rdir). Tarixi ea. 8-ci

niniliyin son esriarino aid edilir'Vab$i ijkiizijn ' ayaqiists, b€&ni sxEa Israf bdyijk tasvni (uzunu

195 sm) xiisusila diqqeta layiqdir. O, sahnin mark.zi lissasinda

yerla$miEdir. B.dani bdyiik va kbkdiir, hiindiir sijyiinii n.zara earpr.Boynu qLsadLr. giicliidiir. Yas! alnr va uzun burnu olan batr biiyijkdijr.

Sinesidn qar$rsrnda qal gijdiniir. Buynuzlan byiikdtir. iraliya Erxrr,

onadan uclan yuartya qathnmtQdrr- Qulaqlan gttdakdir. iaqulidir-

Qarm xatti va ayaqlanDnr .r9aE1 hissasi, dagtn sothinin eroziyast ila

.hqadu qorunub saxlann{dr. Ombrsr toxminou daynDridn Quyrulu

Tasvir real iishrbdadr. b.dan qurulusunun nisb.rina gox gdzol.Dr.l

edilmitdir. $okil qadim diivrtin an yaxir as.dcrindandir'

Ras$in konrurunun aydrn xollsri bir 9ox r3svirlarla kasilir. bu is6

r3sml.rini Labaqalanmasini inandrncr surarda siibut edir va onlarnrarixini niieyyanl6tdirmayi rsanlaldrr. 6kiiziin t.sviri e.3. 7 ci

lniniliya lriddir.Yena 6 dkiiz (l-ci. 20-ci. 22 ci.25-ci,29 cu vc'18 ci rasnisr) drha

sonrah ddvrda e.a. 6',1 cii ninilliklard. (29 ci va 48-ci raenlat h€kk

edilmi,sdir.

I'ci resmdaki okiiziin dal ayaqlan va 20 cirasndaki buynuzla.nm

uchrr qayrErn (17 ci rcsln) t3sviri il3 kasisir. Rosnlarin

tabaqal.tm.sina daha bijyiik siibul. Bu iso qrytlrn rasvirini e.a. 6-cl

miniliiyin ilk asrlarnl€ ajd errnsya imkan verir'

4 cii va 35-ci rasmlardaki adamlar ryaqiisla. anfas. ayaqh dizdan

azca bijkilmii!. p€ncal€ri bayrra olmaqla lasvir edilmisdir' Qollarrnazik xatt Fklinda verilmi,sdir. onl:rrdan biri (15 ci rcsm) belindJn

ballamn aErq geyimdit- Gdrtiniir o. ijsldrn kanor da ballam\sdr., sol

aliDda brllaya ox,sar silah var. b{tnda yarnndair. ,s.kUndo bazak

(tleDt vardlr. onun da kannrl nf qi voziyyarda qatlanmrrs va

Eiyirlarinn E.rnr. 4-cii .€smdaki adrmrn qoll qovs Saklnrda bclm.doEru qadnnn\drr. yaqin ki. lalaklartun ibaral. hiiDdiir, gtjze qarpao

b3zak var. Bu rasmlarin tarixi e.a. 7-6 cr minillikl6re aid ediln. (35-ci

r.s dahr qedirndir).Yene de bir rab€qalatma 27, 28 ve 29'cu rasnlard€ki yaxl ifada

olunmu,sdur. Onlardnn ai aialr. demali an ilk rabaqa ayaq usta dulnlui,qrdrnnt siluct lasviridir. (profil&. iizri sola gevrilnit ' rasm 28)- Dnrtrn

eroziyasr naticasintu budun aFgr hissosi vo lylqlut niihafiza edihnn

nisdir. Kiik brdr, bijyiikdii$ii. nlzik bel vagxm! $aklindr ir6li €yilnrilbatr aydn gortiniir. E.a. 8-7-ci ninillikladn hiidudlaina aid edilir.

QndLnrn nazErdcn kcAi.ilan lasvirinin yuxansrnd! budlan onangeyi d. kiti fiqurunun ayaq iisto rnlmsdr siluet .€smi hskkolunflruqdur (27 ci r3srn). ODUn dx dizden a;a$ ayrqlad qrltn n$dr.Onun sol alind. hor hansr bir sihh (balra) var. saEr - sarb.stdir. Tarixie.a. 7-ci minilliya aid edilir.

Brndm 9ox sonra. e.a.,1cn m;nillikdo bu kiti fiqLruu n yttxrnllgmdadkiizijr kobud tasviri na olunmu$ur(29 cu ras'n). K\inin soE

budu onun ktjr€yinir x.flini kasir. Daln $thinda, lay'nd giira beSinci

olan. bu tabeqalatna yaxtr gijrnnnr. burada dkiiziin quyruEu dini ayinr€qsini ifa e&n rdnnm saE ayaEr ils (hoppanxD vaziyyatda) kasi$ir.

Trixi e.6- 4 3 cii ninilliklcrnr hudrdu ile mibyyan edilir-6-cr. tl-ci. l3-cii, 37-ci. 42-ci. 45-ci va 58 ci Fsnnar - kili cinsindan

olan idamlrnn Lasairl.ridir. Onlann halnlsl sada diiz x3rla yerina

yetirilmiidir. Odarrn fiquru ayaqiisla, anfrs. ndorasiya vaziyyalinda

ay.lqlarr geDit aerlnnt. allori yuxao qalxnnt - gostaLilmi$ir. E-4.2 lci minilliklara va sonrah esrtara aiddn. Bumdx r€baqelatn€ni qeyd

ed.k:45 ci rosmdaki adamrn badanin yuxan hissasi 44 cii takildakiki$inin siluer l6sviriDi, birincinin ryaqlarr isa bityiik dkiiztin bel xaftinibsir (l3kil 39).

Keqilarir tasvir da sad. va sxematik verilniSdir. (30 va 5 I ci Lasm).

Axrnncrsr ndamn iri siluet tasviriDin sinasintu naql edilmisdit br is3

burada Fkillarin tob.qolrtnssinin son hadhasidir. KeEilarin tesvirinintrrixi orta asrl.rin son d.tvrinra aid edilir.

$nnal qarbe tar.l. ( A, ziln srlrmcr!,n,n daxilintu). 5 rasm

hesrbx .rl1| ,sdlr: 2 kiti ve 3 keei tasvirl.ri (.6srnl3r gijsterilnildiL).

AdanrhnD rasvirlari I ci va 2-ci rasmlar ryrqnsta. anfasda, genis

l9rlmlls ryaql rla gosrerilir. onl$drn l-ci rasm sjlucr xmkteri dntryr.Bad.ni hiindiir va niit.n.rsibdir. boynu gijsrcrilmir. ba$r ExlnhSaklind3dir. Ond:r saq1.f - qaunaq kini syilmit k3kil gbdniir. Qollarta$Er srlhnmrt nuzik diiz xorlc gijstarilmildir. Ayrqh dizdan rlaE'budlarndr siiclil. ezalelidir, p.ncalari trfalrdr. Sr! rylErnda dizd€n

yuxau. uclu ataEr sailanan suE' vadrr. Sol budund! 3 xatt sdriiniir,ehrimal ki. bud ortnyiidiir. qiyinlarindan soldxD saEr tapaki kannn

,'!Irlnrt.fir. lJriri c.r.-ci rninil.y.n ofl:.r1, rrd edilrr. lkincr r3.vrr

sxcmtik. kobud yerino yeririlmiidir va dahr 9ox sor]rJkt ditvr. aiddir.

Keqilarin tasvj.larintun 3-ciisn dahr nrtlraqhdlr. Heyvamn fiqLrnr

real asadarh hokk edilmitdir (ayaqiisr6, profiltu. bedani jla sola

yonalmi$dir). B€dari kokdiir. Dronolirdir. Boynu qlsadrr. bdttnd!

yuxxr qrlxmr! va uclafl geriya qntlannnrs iri qitvsFkilli buynuzlart

vardrr. Budu &yinDidir. QryruEu gatdakdir, Fqulidir. Ba&nin qabaq

hissasi v6 aar siluel FkliDda verilmiidir - bu keEilarin resvirnrtu nadlr

hadi$dir. Tarixi c-a. 3-2-cl minilliklarin h.ddi ila nrilsyyan edilir.

Kobud i$lanmit iki kegi rasmi Eo,( sonralar hakk edilDri'sdn.

DA$ N: 30

"Ana zala srBrnrca!,tun garq (kiEik) va qorb (biiyiik) kaneralafl-

nm limal tarafiDi toskil edir. Uzunu 17 20 q ngmacaln daxilinda

hiindiirlijyii 4 5 m olm nehang qayadrr. Srltmqrgtn daxilind. Saquli

sarh hamarlanmrsdrr. Burada adamlam vr heyvlnlarn qoxlu $akill.rihakk edilmisdir. onlardan bi. eoxu da,srn Frlrinnr eroziyast natic.sinda

daE nxidr. SrErnacaErn bityiik kanlerasrndr42 rasm - 17adamatl. ltikiiz. 7 keqi. 3 at va qeyi nriiayyan fiqur lasviri qeydr rhtunr$r.

Bnliin tasvirediiafl adalnhrk\i cinsindandirlsr. Onlardrn ikisi (22-

ci va 32 ci Esnnar) profild.. qrllnlxfl anf:rsda, o ctjmladan I ii (9 cu.

1l-ci va ll ci Eslnlar) di|i ayin r.qsi vaziyyelnrda. S'ii (26 cr. 35 ci.

61

37 ci r6smlar) adorasiya vaziyyatinda. 3-n (29-cu. 38-ci. 39-cu

rasrnlar) budldrnr itian geyimdo gijstarjlmiidir. Onlardan bazilari

Aiyinl"rindan eap3ki as an kamanla silahlanmrqlar. Adorasiya vaziy-yatinda tasvir edilan fiqurlafln birinin Eiyinlarin& bazoyi - iki ciit dikdumn xatti vardr. Tarixi e.a. 5-4-cn minillikla€ aiddir.

Adam tasviriarinin an qadimi 29-cu,30-cu,32-ci,36-c;,38 ci va39- cu rasmlardn. bunlafln tarixi e.a. 7-6-cr minilliklara va daha son

dijvrl.ra aid edilir. Sonrakl gakillar e.a. 4-3-cii miniliklarda meydanaqrxmr$drr. Dini ayin rasnrlarini ifa edan adamlarm tasvirlorinin tarixie.a. 3 ctj minillikla ntuyyan edih.

Biiriin ijkiizlar ayaqiista, profilda, 4-ii (7-ci. l6-cr. 34-ci va 40'crrasnlar) gitvdolari sola ditnmni, lo-u isa saEa dttnmijt yaziyyatda

rasvir edilnitdir. Bu heyvrnlardan 8 i (10 cu, 14 cij, 16 cr. l7-ci. 18

ci. l9cu,2l-ci va 40-cr rasn at qadim qrsa buynuzlu itkiizlardir.O'rlann uzunlulu 68 sm va 150 sm arasrndadr, fiyinlar&nhtindiirlnkl.riD 28 sm-dan 90 sm qa&rdir.

Qrsa buynuzlu itkijzlarin an qadim tasviri 2l ci r3smdir, bu ham do

6n irisidir (21 ci rcsm), uzunluEu 150 sm, qiyinl.r&n hiindnrliiyii 90srn tusm realdr, konturun xadari rydn ve qatidir, badii qur lu$u

'nntanasibdir. kakili aydm gijrtiniir. lijbhesiz. Fkil naturadan 9€kilan

niimun.dir. E.a. 7-ci minilliyin son asrlarina aid €dilir. Qrsabuynuzluttktizla.in yer& qalan tasvirleri sonralar (e.a. 6-cr minillik) siyahryaalmmrt niimun. iizra tasvir edilmi$dir, yalnz 40-cr $akil e.a. 7'6-crminillikla.inin hiiduduna aid edilir.

E.a. 7 6 ct minilliklarin hiidudlanna ham da 34-cii rsmdaki bkiiziin rasviri daxildir.

okiizlar qrup maftqhdr (8-ci rasm). $akillaF ittari narcr saldrqda

mtixralifisriqamerlarda Fkilmii bir birila kasitan 9ox tityiik miqdardaoymx x6rlor gitriinijr. Lakin diqq3tla baxdrqda bdanlari saEa ditnmiil4 itkijznn bir-birinin iistiina diiFn fiquru gtjriini.ir, h6m de 3 Sakil yaxtroxunur. 4-cii Okiiziin kontunrnu C6lin izlamak olur. Giirtiniir ibiidai in-san okiiz stiriisiinii gdsramayo c6hd ermi$dir. Lakin onda perspekliv

haqqmd.r rasavviir ohnadrEmdan ona bu fikri aydn ifada etmaya imkan

68

vennanitdir. Criman etmak olar ki. qodim r3ssam iiqijn stjrij da. xtisusi

nasil kimi. hamcins obyekt ollnu$dur. M€hz buna sijra d€ sakillarinbir-birinin iizarlna diiimasi islisna edilmir. Tarixi e.a. 6-cl minitliyaaiddir

Naz€rdan keqirilan saha& keqilarin tasviri kobud va sxematik ye-

lina yeiiriln tdir. Onlafln ham$r. gitrtjnijr, son ona osrlarda gobanlar

larafindan boq vaxtlarda naql edilmitdir. YalM 27-ci rosmdaki ke9;nintasvirini.26-cr rasmdaki insan kimi, e.a. l-ci minilliyin erkan asrlorina

Adar da kobud v3 sxematik (l-ci, 3-cij va 6-€r rasmlar) tasviredilmi$. 6 cr Fkil ;s3 o q6d6r primitivdir k;, yalnrz aydn giistarilmi!yah, ucundan diiyiin ba$lanmt$ qryruq va qabq ryaqlardatr buxovlara\ranlm obyekrimiiayyan etmoya in*an verir. Bu tasvi.larda, h3m9i-

nin orta asrlar dovriin& eobanlar brafin&n naqli €dilnitdir.Ath (20-ci r3sn) sxematik va kobud n€qli edilmildir. Tarixi 9-8-ci

osrlara aiddn.Ox atamn tasvir; (22'ci FSm) ijktiziin qamnn altrnda gitstarilmi!,

dir, ox itkijziin qabaq ayrqlarna doEru yitnaldilrn;$dir. DoErudur, oxa(amn r6smi dkiizo nisbatan daha sonra yonulmusdur. E.6. 2 l-ci ninilliklarda bunu fiqurun qurulu$u w yayrn formasr tasdiq edir.

DA$ N:31

Uzur uEu l0 m, hiindiirliiyii 4 5 m olan fthang qryadr. "AnazaEa" srE'nacaEnn igadsintu yerlagir. onun Sirnal hissasi hamardr,srEmacaEn bityiik kamerinin sol divardr, bir qadar iraii ayilm4dilBu'adr b rasmi hak-k edilmi$ir: dkii7.2 ke!i. ar vr insan fiqu'u. lzlrrigarin segilan heyvan Sakillori dagm yuxafl larofintu da rntihafiza edilmildir, l*in orr kegrnak q6tin olduEundan suratlori grxafllmam'tdrr.

iri dlgtida olan (uzunluEu 150 sm, giyinlarin& hijndtirliiyii 90 sm)

itkiiztin (1-ci rasn) lasviri verilmildir Heyvamn fiquru (ayaqiist6, pro

fiI, badani sola yiiralmb) bynkdiir, aErrg€kilidir. qiyiDlarinin nstnn-

dan giicla mzar€ Cffpan Qakil A r. Boynu yoAundrlr, yasrr alnr olan

batr boyiikdiir. Duynuzlai iridir, q!blL!! Crxmrlsdrr. orrid.t isa qdvs

sakljrda yuxm qalxrr. Onlbasr bucnq ahrndrdrr. Q yruEu rarpannir.

Qrnn xa$i bir qedar sallanr..

R6sm btititvliikde 9ox plasrikdir !c natur.idaD Eakilan on yrxtr nn-munadi. Tarixi e... 7 ci lninilliya aid edilir.

Ar nisbat.n kiqik olfii ila farqloDir uzunlulu 50 snr. riyinlordanhiindiirliiii 35 sm dir. Fiqura real asadar tiz€ qumlnutdur (ay.rqiista,

profiL. badani ila sol! ditnmnt vaziyyarda), bdan qurulutu nutana-sibdir Boynu uzundur, yuxarrya diklamjt sivri qulaqlarr olin bafrkigikdir. Salrrsr kiincva.jdiL. QuyruEu taxminan iifiiqiidir Tarixi e.a.

3-2-ci rninillikl.t€ aiddir.Kegilarir tssviri (5-ci vc 6 ci rasrnl€r) real .sas iizarirda qurulmur.

lakin bununh bo.abar onlar bir qadar sxemarikdir, fiqurhin qurulm.r

snda kiqik rahriflar vardrr. TJrixi e.a. i -ci n rilliyin ilk asrlarina aiddir.3-cn resm kitinjn dini aynr r€qsinda resviridir (hoppannn

vaziyyelinda). Qollan dirsakden biikiilmiit vc yuxer q xDidrr. Ba$r

va boynu bdanin davllrlr kimi Saquli xatla giist€rilmiEdir. Ba&ninotaErsmda godak quyruq va kisi cinsinin alamari vardrr Tffixi e.a. 4I cti minilliklarin hiidudr ila miiayyon edilir.

4-cti rasrn qrdrn fiqurunun siluel lasviridir, bunun bdyiik budlan,ensiz dizlar va pancalari bayra oluqla, taxmiDan giyjD b.ruborindagenit agrlnu iri baldrrlr xyrqlan tasdiq edir. Beli nazikdir. BaiL kieik.boynu uzundllr. Qollan goriinrniir. qiynindon soldan sag.r krnranrtlnlnn$rr. qiyirtun bir qad€r xilErd! har iki tarafd.n 2 kiqik rnailix.tt Eskilib, ehrnnal ki. bu qadnnn dttslaridir. SaE tiynindan yux.rnya,boyDun v€ batrn x6ri ila bir dlqijda olar. daha bir x€tt q€kilmildir.l'.,flri e.e. 7 c.i rnurrllrUrnn uri\i ild gii\rdr'lir.

DA$ Nr3la

UzunluEu raxmin€n 8. hiindilrliiyii 6 m olan qaya parlasrdr. 'Ara,!!r" srErnacalrtun kjyiik kanlerasnm qarb tarafini itrtarak onundivdannrn birni taikil edir. Sathi iistiiDa di\an bahqquhqliurndanbntrqlarla dolrdu..

DaS]n s.thnrin timal hissasinin yuxarr kanarmda gticla seqilon ayxq

ijsta durmui ki,sirtu siluet lasviri vardr. Onun fiquru pancala.i buyrrx

olnaqla genit aqrlmrs azalali ryaql.rn il3 sijst..ilnirsdir- Badani

bajyijkdijr. beldan bir qadar irali trxn1r$ anrcak hiss.si, aydrn goriinanboynu ila dayirmi batr vardrr. Qollrn yana.r9rhn,t, dir$kdanbiikiilmiit ve yuxar q.rlxnrtdr.. srxrllnrt yrnrruql,rfl ila sankiadorosiya vaziyyalindadir. Onun saE btiy.iind.n kaDara. qollarrndanuzun olmayan enli inaili xatt ke9ir. T.rixi e.a- 3 2 ci minilliklaraaiddir.

DA$ N:32

$orydcn qiiuaya b.nzar n.harg qayadf. Taxminan "Ana zaEa'srErnacrlrmn boyiik krmerasrndrn l0 m Simal qarba yerlatrnitdir.

Sin1al-Frq va Frq rarafin .\dEr hisscsind. rdamlrfln va heyvanlafln

aox bdylik miqdarda tasvirleri hakk olunmuidur. hanr do b!.rda$akillarin tabaq3l3iruasini yaxm tadqiq etnFk mijmkiindiir. Da$rn sathi

bir tox ye ard. eroziyala$dlfllmqdrr, ona giirc da lakillar zadalannitv€ Eox vaxt onlm garh erm.k,niin*iiD olmur.

Dasrn Sinal-Frq larafinda 3 rasm qeyda alnln,Sdr.l-ci rasnda biitiin boyu barabari du.an qrdnn anfrsd! siluet t€s

viri verilmitdn. Ayaqlar, pancalari bayraolmaqla texininan bir bi.nrayxxrnhtnn$r.. Yxnlln genitdir, baldrlan kiikdijr. Beli nazikdir. ditgii

gttstaril omi$dir- Ba$r kiEikdir, b.daninin xattinin davamrdr. Qollirrgitsr6rilrnanritdir. qiyinlaind.n saBdan sola kaman au m$dr.

Qurulutun xarakreri, yerina yetirilm.si nslubu va naqietmaIexnikasrm gijro 3 1 ci dxtdakr tosvir qadm fiquNnu xatrladr va larixihanin ddvrla, yani e. 6. 7 6 cr nriDjllikl.riD hiidudu ilo mneyyan edllir.

2-ci r6sm dktiztin iri (tiziinn 130 sm, Eiyirlaind.n hnndiirlijyii 66

sm) tasvirindaD ibarcrdir. Fiqur real .saslar ijzra qurulnu$ur (ayaq

nsb. profil. bd€ni il€ saEa yonalmit). Badeni b.jyiik va aE,.eokilidir.

QaL sallanr. Ciyinl€ri ijstiindan kakiti .rydrn goriiniir. Boynu qiiwatliv€ kiikdii.. bi. qadar yana ayilmitdir, yastr alnr var. Sinasinin

69

qabrErndr Siicla segil€n qrrlafl v.n. BuynLrzhrr bijyiikdLjr. i.aligrxmr$lr !a ortada bir qid.r yrxrfl syilmirsdir. Budu giiDcvxddir.

Ay{ql.in qtivvbrlidir. b3tunina gdl! ,s.rquli veziyy.ldcd ir. T.uixi e. a.7

ci 'ninilliy.

rid edilir.3 cii msln ketinin (ayaq iist.. profil. bodani il3 sol.r dijrornl) rerl

asaslrrh t.sviridi.. Batuni bir qodrr sotihnisdir. lloynu bir q.dar

yuxar qaixnnrs. kiirbunu olan kiEik br$ vlrdrr. Qajvs$ckillibrynuzlanyuxxr qllxmrl va uclafl il3 gcriyo qtrdr rrnrsdlr. B du deyinnidir'

QuyruEr gddakd;. qannaq,sakillidir. behra do-iru mrilnlir. Tarixi e...2 I ci minilliyin hiidudlarl ila mii.yyan edilir.

Darrn saE laralinda onun lt.LEr hissasind. ytxtt miihafiza edilnig

19 u rcsmda qeyda alnnnlsdr: 9 itkiiz. 3 kcAi. n,rral va 6 admr

rasvirlsri.Adrn, IJ.!i ldrin.lan rn q.drrrr l) v" lJ-u r5i,'ldrdir. L,rr.u,ni

konfiqurusiyayr gitra onlan qadrn fiqurlrn hesab elmok olar, xiisusan

ona gd€ ki. onlardan birinin dbtii iri verilmi$ir. Allari eyni znmxnda

bqlafl da gajstarilm€mi,sdir. Bu unla brabcr bu fiqurlartn (13-cii

r6sm) birinin ayaqlafl arasrnda quyruEaoxi diiz kielk xatl va.- H3r

ikisi siluet SakliDda ycrina yetiril i$ir (Lryaq iist€, biitiin boyu

borrbori. anfxsda). ayaqlafl bh birina yuxrnlailDrsdrr. Budlarr va

baldrrlr bijyiik va ktjk gostailmitdir. bu adabn qrdtn fiqurlarrmn

fonnahtnnsrnda mtilahida ediljr. Ayaqlannm a Et hissesi Fncalariila birlikda eroziya n€ticasinda xarab olm tdur. Fiqurun qorunub

srxlanm$ hiindiirtiiy0 '72 'ta 92 sn uylundur. Tarixi e a 7 6 ct

niniltikllarin hijdudlan il. ntjayyan edilir.

AdanlanD qahn rasvirlari (l-ci. 3 ci,4-cti va l8 ci Gsnrlsr) bir

qedar gec naqi oiunmu$dlr. Sonuncu 3 rcsm e .6. 6-5-ci, I ci tasn isa

4 ciiminillaklara aid edilir.Okiiz tasvhlari (2-ci. 5 ci, 6 cr. 9-cu. I I ci, l4-cii, ls-ci. 16 cr va

19 cu rcsml6r) :ryaq iista profild3 badonlari ila sola (5), saEa (4) dijn

mij! vaziyyord. gitsrariln\dir. Onlir.lm bir goxu cml, plaslik veril

miidir. Alrr itkiiz rasn daha Eox tealdrr -(2-ci.5-ci,9 cu, 1l-ci. 14 ci

ve l5-ci r.smlor). Onl{nn siiyiinlari. quhql.rn, kok va qiiworli boyun-

1{)

lan v. bdytik buyn rlan olm iri batlan rydrn ihda edilni,sdir. Onltnn

dleiil.ri70 s -dan 120 sm. eiyinl.rindan hiindiitliikl..i :10 sln-dao 100

sm-a q.dordir- Bu tasvjrla an biri l3-cii Fsmin qrdrn tiqunnu kosir.

bu is3 birinci Fklh dabr qadirn nonialioldulunu siibiit edir. Ehtimal

ki. 2-ci r3snrda biz in.k t'svirini gororiik. Onun b.d3niD qrb.tq hissasi

va batr siluet kimi verilir. amcayi va qabaq ayaqlalnda dayinni olnn

qalrn dLnlaqirn gijst.rilmi,sdir. Btiriin bu detallar Qobustan komplek

sind€ki iikiiz rasvirlarinitr tlr;xi e.6.7-ci nrinilliyin son 3srl.r;ne qrl.rn-

lafl isa e- a. 6 5-ci mirilliklara aid edilir.

Keeilor (7-ci. 8-ci vo l7 ci r€smler) ay.q iisra. prclild.. koAuslfflsoh (2) ve srga dit,rmiit vaziyy€tda gijsr. lDirsl.r. Onlann lakillarininkonturlm dkiiz lasv;rlari ila kasiiir. 7 ci vo 8 ci t€sml6r Qobustankon1pleksindaki rasvirlarin an yrx!rsdrr. Heyvanlrrtn x,lrakerikxijsusiyyatl.ri, onlartn l.tif gitriiDiit0- badan qLrruluslannrn nriit.nasib

liyi namalunr rssam tarcfiDdrn tox si,zal verilni$ir. 7 ci r.sm& rl,mn bjr hissasiva buyn zl.Inn dibi xarrb olmursdur. 8 circsndaqulaq-lar va kiqicik saqqxl giisrarilnisdir.

I16r iki keqinin buynulufl qrlncvaridn. yux.rn qddnlmtl va uclarr

geriya qatlanDtdr. Budlan dayim n. Quyrrqltrn godak ijtuqidir-

Tarixi e... 3 cii minilliyo aiddir.

3-cn kctinin bdaniDin rqaEr his$si al ry.rqlrr ilo birlikda

dagrdrlnnldrr. bu $b.bdan onun fiqurunun trm tcsvirini barpa ernak

nriin*tin deyil, bu isa rarixini mnayy€n etnayi tarinla$irir. Aydlnrki. keEinin batr itkilziin burununun v. ldrnrn dizinin (18-ci rasn)

iisriina diiiiir (16 cr rasm). bu isa naz.rd.n ketilan laklin daha sonra

neydana g.lm.sini stjbiit edir.

M.rral (1o-cu rosm) iii yiirn$a (prolilda, badari ila sola yajmlmil)

hoppanan vaziyyolda - ayaqldn irali Erxmrg. batunin o hissasi

qJbJrm t. bolllL Jvil4,i?. blrr !eri)J qJI rrnrr tr qrry rgu )u\Jriqalxmrt v3ziyyatda veribniNir. Bu isa laua dinrnriklik vo r.si.lilikverir va on nalnaluln lossllnrn 3n y !1 as. trindan hes b etmrya

imkan yaradrr. 6kiiz rasvirinin ronund le.ilh(II ci rasm). Tarixi c. o.

3 cii minilliyin son 3s€rl3rir. aid edilit.

DA$ N: 33

''Aoazala s'!'nacrE'n'n bdyiik kamcrusmdan qorbo dolru l0- I5 m-lik masafe6 yfftrsrna yerlaFD nahang qaya pa-rersrdr. Onun yuxantar.fi canutFFrqa doEru bir qadar m.rili va yasrd'r Ondr xrrdinovcuqlar v39ox da bdyiik olmayan darinliklar iaklinda eroziyanrn izlarigitrUniir. Datn qorb tarcfi uzunluEu 10.5 m, hundurluyu 2.20 m olan ha-

oxr qaquli $llrden ibrratdir. Onun AaF sol hissasinda qiibba toklindabotluq ardr. hrrJdr 5 6 nafar daldaldna bilar. Dqln bu sathinda adan-l.vrr. heyvrnl fln. tayrn va qeyri miiayyan fiqurlnn 49 l.sviri vardr.

Ad n rasvirlorinin igarisinda l8 ki:ti iiquru ( l-ci.4-cn.9 cu. 13,cu.

l4-cn.20 c;,25-ci.26-ct.2? ci, 30 cu. 37 ci. 38,ci. 39 cu. 40-cr. 4lci. 43'cii va 47'ci Fsmlar) vrrd'r Onlar hxm6r siluer va yaElr xarlarla ({yaq iisla. rnfasda) v€rilmiidir. Ay.llafl geniri rgrllnl va diztunazc ayilmitdir.4.24.25.26.38 va 40,cr rcsmdaki fiqurlar yalnr z budla-nu itrt3n geyimlarda va kakil Fklinda olan saglarla gitsrarilmitlar(b.lx: 39 cu rasm). Onlaftt,rn bzil.ri ( l-ci.4 cn. 3(l-cu va 40-cr r3sm-lar) kamanlr.2-si isa - balhcrqlf ila de sjlahl.rnnntdr. N6hayot.9 culjakildaki adannn ba$rnr qalang b3zayir.

Qadm fiquru 5 dir (6-c'. ?-ci. 8-ci. I l-ci va l6-cr rasn ar). onlarmhrmrsr siluetla vcrilmi ir (ayaq nst3. profild3. iizlari sola 2,si saEa

donnrijS vaziyyatda). Onhan iE.risindan irali grxro bityiik dittti. nazikb€li, kitk va ayaq bald'rlafl olan 16 cr resdaki fiqur farqbnir.

Adam lasvirlarinin bir hjssasi, y€qio ki. yerla$dirilrnasina gitra, lqrripdan ib.rrat kompozisiyr yJl,tdri onadr 3 q0drn (6 cr, 7-ci, 8 cira$ml:r) va kanarlarda 2 kiti fiquru (24 cii, 25-ci vo 27-ci r.snlet;yena 3 ki$i fiquru (38-ci. l9cu ve 40ct rasnrl€r). Biiriin onlnr,

Sitrtiniir, dini ryin-n&tli €qs ifa edirlar. her hildr. yallya ynxtn olan.rcqs vaziyyatirda Iasvir e(lilmitlar. Adamlafln biiltin tasvirlarinir larixic. a. 6-5-ci miDilliUata ,r edilni$il I3-ci. l4-cii.32-ci.4l-ci.43-cn!n 47-ci rasmlar isa sonrakr asrlarda hakkedilmiylk.

Oktizlar I resrn& - 2-ci. 3-cii va 45-ci rasmd vcrilir. Ham da on-

lrnn axrnncr ikisirin bod.nlarinin q.rbaq hissosi vo brthl1 gijsr3ril-ildir. qrl.rnl.rrr isn crozi)a raliosinda drlrlb. va ).r iirrrnrilyatlo

hakk edil'ntnriIdi.. 3-cii rasrndaki itkiiziin br$r siluerlc vcrilmi$. bu isa

itktizlarh tos!'irintu 9ox nxdir hrll,rrdl miit$idr edilir. 2-ci v. 3'ciirasmlar. chlimal ki. hcyvanlarda kiirsak ditvriinti gitnarir. 45 ci r!sn)e-a. 6q mirilliyin. iki digor |akiiler isa e- a. 5-4 cii minillikiarin r.ri-xina llid edilir-

Kefilar l0 cu. l8-ci. l9 cu. 23-cij.28 ci. 4,1-cii va 49-c! r.snrlonlorasvir edil0rilslar. Onlardan b;rincisifli,r i.i bidaDj. qiyinlari iiz3rind. iridonqan. okiizlarin Fkillarinda olduEu knni. sillnnan quyruEu vir.lakin bulnuzlafl ila o. keeini xarrrhdr.. Ehtimal €rmak olnr ki, rasrnda

kanna - iri antilopa larvir edilniidir. Siluerla vcrilmii 23 -cti r.smi (brirva b&nin irn hissasi gdslarilmi$dir) biz ceyran lasviri kimi qabul

edirik. Bu qrupdrn 49-cu lasD drha qadi'ndir. KeEinin ni (uzunu 150

sm, giyinl€rdaD hiind[dnyn 83 snt fiquru profil. bad.ni ila salrydnalmit va aran ytiriilsda giislarilni$ir. Badrni g0cliidtii. irjdir. rgllqakilidir. yoEun boynu bir qadar q.rldfllmrt. basl nisbaten kigikdir.biiynk buynuzlafl ynksak qaldrfllnr{ va qovsv:ri geriya qrtlanm'$rr.

Quhqlur va kigik saqqal gijriintir. BudLr giincva.idir. Bu. heyvanrrfiquruna btiyiik dtizbucrqh Fklini verj.. QLryruEu qrsldr. dikdir. Drlayaqlan mthrfiza edil'nanriidir. Ilel x3tri 6kiiznn bunu ila kasiin (a5-

ci l3sm). Tarixi e.a. 4-3-ci niniUiklorin hiidudlarnx aid edil;r.KeQilorin (balka da ceyrar afln) digar lasvirl€rindan 28-ci va 44-cii

rasmlar diqqali qabaq hissasi gtjstariln rdir. ikisinin da boynu va bx|lsiluetla v€rilir. Tarixi. 23-cLi rasndaki c€yran tasviri kimi. e.a. 3-cU

minilliyin erk n ddvrlna aid cdilir. l8'ci va l9-cu Frnrlar e.a. 3-ciiminilliyin son asrlarina aiddir.

Atlar (21-ci.22-ci,29-cu. 3l -ci va 46-cr res lar) ay.rq iistadurmu|va aram yiiriisda (profilda- korpuslifl ila saEr yiinalmi$) hakk olun-mu$ur, h€m da 2l-ci.22-ci va 46-cr rasnnarda yalmz badaninvabatrnqabaq his$l€i saxllnnrtdrr. Arlafln fiqurlaflnrn konrurlan adamlarin(20-ci. 24-cii, 25-ci. 26-ct va 30-cu rasmlar), ceyrulffrn (23,cii rasm)va keEilarin (28-ci vo 49-cu rasmlar) rasvirlari kasitir. bu dr tabaqala-

1l

rinin xarakler niimuFsidir va rarixlari miisyysn eh.ya inkaD verirE.e. 3 cn minilliyin orr:rlffLna aiddir.

Qayrqlar 4 rasm& tasvir edilrn4ler (5-ci. 33 cn. 34 cij va 35-ciirasmlar), bunlardan yal z 5 ci va 35-ci Sak;U.r tdmmrils rniihafizaolunmutlnr. Biitiin qayrqlarda Saquli xarrlsrla gskilnit oiurnuqrdamhr aldrrr roninnr. Tr ili e. r. 5-ctr mini,liya id cdilir.

Nahayo!, 12 ci, 15 ci, l7-ci. 32-ci, 36 cr, 42 ci va 48-ci r€smlardarasvir edilmit obyekti mnayyan etmok gaiindir. 15 va 42-ci rasmdaqeyri miiayyan nttvdan olan heyvanlann bsviri verilnisdir. Onlardanbirincisi otlayarkan gitstarilmiFir (profil, badani saga drjnniis)hdani giicliidnr, monolitdir, quyruEu yoxdut, giyintorini\ ijstiin;adonqafl var. boynu gnclii kbkdiir, ataE1 sallanmttdtr, batL biaim"iz.rir42 ci rasmdaki heyvan tahrif edilmi$ haidA verilnbdir. Batr vaboynunun bir hissasi silued. gitslarilmitdir. Badani biiyiik gii.1iidii..boynu yoEundur, ehtinal ki. bu iikiizdijr. Dal ayaqlan gijstarilma

mi$n.48-ci ra'mdrki kefinin bddnindr enjz lorr banzar na i,'s 5;, .l",

:lquli vdziyyardr hrkl edrlmi:dir. Buna oxtdr bir rssviJ olmqdrsrnda;r

torun rolunu anlamaq gatindir, lakin onun keginin fiqurundayerla$irilnasi bunun heyvan ovlanaq iigiin alal olmasl\r knmanetmaya imkan vedr 12-ci, 17-ci. 32 ci rasmlar heyvanlartn, 3 6-cr r€smis6 qayrq tasvirinin parqalardrr.

DA$ N: 34

"Ana zaEa" srEmacaEnn bitytik kamerasndan canqb-qarbda,yerla$mil va 33 N:-li dagn canub kananndadr. Qayann $rnal tarafibinitvrcsi 116 birlikda 14 m, hiindiirlijyii 10 m olan, demak ohr ki-barabaryanh iigbucaq fomasmdadr. iraliya bn qodar maili ohaqlaFquli vaziyyada durur.

Da$ solhinin aqall hissasin& goxlu miqdarda tasvirtar hakkedilni$ir, onlardan bir aoxu eroziya naticasinda xarab olnqsdur

iFrisinda 34 adam, heyvan qayrq va mn€yyon edilm6ni$ fiqur olanlasvirlari qeyda almaq miimkiin olmusdur.

72

Ad.rn t€svirlarinin igarisinda 6 sr k\i cinsnrdadir (6 cr' l0 cu' 12-

ci.20 ci va 23 cij rasml.r) 6-cr rasmde avaq tjsto duran adam kannnh

silahlanmEdr, oxu saga atandan sonra vav saE 3linda saxlarnt$dtr. l0

cu rcsmdo qolla yuxarr qalxmrs va bannaqlar! geni$ ag mLS viivnran

ldam gdrtiniir. l2-ci rasmdaki adam gitriiniir itldiiriilmtjsdnr.

O, saE bityrn iists uzanamq 9ox bnkulmiisdtir avaqlafl dizdan'

qoltafl dirsakdan syilm\dir, 6ll3ri iizijna vijmlm\dir' qox ehtimal ki.

biitiin bu 3 rasm kompozisiya - doviis sahnasini t3gkil edir'

23'cn rasmda ayaqla genil qovulmug' pancatari vana olan ada

r€svir edilmitdir. SaE ali d;rsakdan belina doEru 6viln\dir' Kiii cinsi

alamati nydn gitriiniir'Adatriann 4 qey& alnrLs tasvirlar; (rosn 6-cr. 10-c v' I2'ci 'ta 23

cn rcsnnar) e-6. l-ci rninillivin erkan asrlari ila mihvvan edilir'

l5-ci rasm dini morasim raqsini ifa edan adannn hoppanan

vaziyyatda tosviridir. Onun qoltar vuxafl qaldrrtltn4 va l3-ctj l3ki1-

d6ki okijztin qannn kasirlar. Tarixi e. a 3 ctj minilliva aiddir'

20 ci resm maraqhdrr. Biitiin konfiqurasivasr. fonnasr va

ayaqlarnn qoy luluna giirc onu ki$i tasviri hesab etms'k olar' I-ak;D

bunu iydrn gdrijnan biiviik ditln iokar edir' Bununla vana$ adnmn

yanlanm itrtan geyimi vardr, bu isa heq bir qadn tasvirinda voxdur.

Bel{t6n yuxafl b€danindan, saE lalafdan qarmaq Fklinda vuxaflva

doEru ayilan, iifijqi xart kegir. Tarixi e 3 4 €ii min;lliya aid edilir.

33-cn rosmda ayaq iista duran qadrn tasvir edilmi$ir. Avaqlart

qiyin brabarinda qoyulmul, yanlafl senit baldrtlan voAundur. Beli

nazik, dittti bityiik dayirmidir' Ba$ qx,nx gaklindodir. hkil Saklinda

uzun sa9lafl gbstarilmiidir. A ari gijstarilmanildir. qivinlarin&n

g€paki saEdan sola kaman alr mrqdr' Tarixi e ' 7-6-cr minilliklorin

hndudlafl ila mnaYYan edift

okiizlar 11 rasmda hakk edilmiglar Onlarm h,nnrst ayaq tisla'

profil. badanlari ila saEa (l-ci, 2-ci. 5 ci' l3-cti' 16-cr, 17-ci' l8-ci va

32-ci r6smlar) va sola vdnalmi! (26.1. 28'c:t va 30-cu r3sniar)

vaziyyatda verilmildir.

.l{lcu takilda boynun yux$r hiss.si vo buyDuzla.la birlikda bagr

qolrnlub saxlanmamlsdr.

Siirarl€ qaqdrEr z,nnan okiizun gosbrildiyi Fkil diqqoli c€Lb edir.

1l:r :r okijzlardan onun fiquru daha kitk va a!'r c3kilidir. Q yruEu

rydm g6srarilmamitdir. B;r 9ox rasrnlar;n xarrlari qa4 rqlr suratda

k.sitir. b.z3n da ayn-ayfl fiqurlar iikiizlerin boyiik qadim fiqurlanmnlb,'rurda naq$ ed;lmiidir (l-ci rasm 2-ci rasmin. l3-cii. t6 cr vo 18 ci

rosnr l7-ci rcsminl 26 cr rasm 32 ci rasmiri 28 ci rasnrin l0 cr r€smin

iisriinr diitiir). Oknzlarin bdyijk tasvirlarinin uzunu 80'100 sm, eiyinlnindao hiindiirliiyri 40 60 sm dir. Onllrln taixi e... 6 cl ninilliyinson rsrl.rina, qalan 6kiiz tesvirlari is€ 5-4-cii minilliklara aid edilir.

At fiqurlafl (7-ci v6 29 cu rcsmlar)ayaq nsta, profilda, badanlari ilasoh v. sxEr ditnmii| halda gijstarilmi$dir. 29-cu Sakiitu b€danin birhissasi va drl ayrqlan sitstarihnanit. fiqur is..sason rahrifedilmi9dir.Tx,ixi c. c. I cimnrilliya aid edik.

24-cii ve 27-ci rasmlorda qayrqlrr rasvir edilmitdir. Onlardan

birincisi .ydrn va detallarla gosrarilnisdir. Burun hissasind. Cijna,s

var. ooun diskintun a$aEryr kiqik xou dii$iir- Qayrq kifayat qadar d€-

rnrdir. iearisin& kamanla silaNanm{ 4 adamm lasviri aydn gij jniir.

Qayrlxr dal tarafi bir qadar qaldrnlrn\ v€ qannaq Fklind€ onun

itarisin6 doEru ydnaldilni$n. O biri qayrq (27-ci rasm) drh! s.tda

sxematik yerina yeiirilmigdir. Ondr 8 dtiz $quli xa(t gatsrerilm\dir,

yaqin ki, xdamlardr. Tarixi e. a. 6-5'ci minilliklara aid edilir, harn d3

24-cii rasm daha q6diDrdir.

Marallarm tasviri qaEm. bd6nl6ri ila saEa yitnalmi$ (9-cu v3 21-ci

rasnlot sd6 v€ kobLd yerina yetirilmitdir (qaean. lxdanlad ila saEa ytt

nalnis). Tarixi e. a. 2 I ci mtuillaklar. aiddn, an qadimi 21 ci r€sndir3-cti.4-cii. ll-ci, 14 cti, 19 cr. 20 c;,22 ci, 25 ci rasmlari va 31-ci

va 34-cii r€enlardaki heyvanlann ndv rnans biyyalini mi.iayyan etmak

nlijmkijn deyil.

DA$ N: 34a

LijvhrDh kitik qngrdtr. 33-N-li datn canub t€rafinin aF-!lhissasintu yiranmrg fox da hiindiir olmayan qijbbnin iqarisindodiL.

Batqa yera asanlata bilcr.Onrn yasrr t.rcfinda ayaq ilst€, anfas. kiii cinsin&n olar adamnr

siluel tesviri hakk edilmiidir. Gijch azalali ayaqhr genit qrlmr$drr,bunuDla bela. sol ayrlrtun p6nc6si va baldn lijvhanin kanafl ila birlik-do qnlm\dr. Badani boyiikdiir. qollafl nisbt€n nazikdn, aqalr sallan

mr$drr. Boynu qlsa, btl'r uzunsovdur. Srtlafl giyinlarino qatur uz:rnan

kakil iildrnoa eon.nlinilrlrr. A)Jqlufl rtFrndJn u/Jr qL)ru;u vu )Jki,si cinsi 3laDrati srllanr. Trrixi e.a. 5-ci ninilliya aid edilir.

DA$ N: 35

13 Ntli dnsln yuxan t.Ffinin timal kanarnda v. Ana zaEa'srErnacrEnnn byiik kaner.rsrndan 20 m qarbtu yerle;ir. Datrn timal-Sarq salhinda da! alalla hakk edilmit giicla segil.n rasnrlar v drr.

Onlafln qoxu ercziya naricasinda dagrlmt$Lr. 6 rasm nisblan yaxtrqalmr!du.

I ci rasn1 qryrq lasviridir. Onun sag hissasi. gorinrnr. drErlmr$dr4mnhafizoedilmit hissasinda. qiyinlarintunsoldan saE.rfaFki a$r, 9

yayla silahlanmrt 5 n.far otulmu,sdur. Tarixi e... 6 5 ci nrinillikla.inhijdudu il. mii.yyan edilir.

Adanlar (2-ci, 3-crl. 4-cii) Seni$ qoyulnart ayrqhn ila biilnD

boylar hiindnrliiyiinda lasvir edilmi9lar. Onlardan ikisi (2-ci ve 3-ciirasnder) yanlarn orlsn geyioda goslarilnrii. birincisi yayla silahhnnrl| va aydrr gitrnnan quyflrE va yx kigi cinsi alamari vardrr. O biritasvirin badaninin yuxan hissasi. batr vo qollnfl saxlannamr$rr. Tarixi e.e. 6-5-ci minilliklara aiddir.

4-cii rasm lox sorua hakl edilDi$ir. Onun dlgiil€ri kigikdir b.\rnisbar€n bijyiik v. dayinnidir. Qollan yana rgnln4. sol dn$kdan azca

eyilm;l v6 yux.t.,qaldr m$dir. T.rrixi e.a. l-ci minil liyin son €srlarnF.iddir

1.

5-ci v. 6 cr €snlar iri 6ltiilii (haindii iiyii uy!!n ola.aq 45 v. 58

s ) qelri nriiayyao fiqurlrrdrr. Bir ucu qa|nlu"sdrrrlrnr!. o biri ucundtr

h:rlqu i€killi ilgcl olan raxminaD dtiz xett Sdriirriilii vardrr- Diiz xattin

onrvndan qrsa mrili x6lt keqir. Bunun heyvanlafln ovlanmasr n9iin

qurlr (t.la. kanrand va ya cals). T.Lrixi e.3. 2 ci ,)tinilliyi rid edilir'

DA$ 36

Bdyiik qayadrr- 33N:-li datrn yrxarr tar.finin limal konllrlnda. 35

ci daqla (onun ti rl tsrcfindo) yana$ durur' Onun serhinde goxhr

gakillsdr giicla gijriinan izlsri var. onlard{n 3-ij qeyd. ahnnrsdtr.

I'ci rasm rdrmrn (ayaq iisra. nnfasda) dtiz xattla Eakilmis va bir

qadar t3hril ediinit tasviridir. Ayaql.n genii agrln$dtr. Qollln da

b{toca genii aqrlnn,s. qiivs iaklind..yilmb va rtrEr sallanmridr'

Bad6n x€ninin davxmrnda kiii cinsi alamalj gijslarilir Tarixi e a 2

I ci minilliklar3 .tid edilir.2'ci l3sn yeriyan okiiziin boytk (uzunu 94 sm givinlotdan

hiindiirliiyii 50 snl rasviridn. Fiquru real .sasla.la (profil. badani sola

yitnalmit) .Lurulmusdur. Badani giicliidtir. byiikdiir if3liv3 t an

hundurkakili var. Boynu rosqundur giicliidnr, batt batyiikdiir. bir qad.r

uzadrlmqdrr, yasn alnr var. Buynuzlafl qrsadrr, qovs laklinda iraliva

oyilmiS. uclar iloalnrm yaxmla$r. bu isa onLr qrsabuynuzlu vahii itktiz

hesab ehay. imkan verir. Budu dayirnridir, Eanaq stiniivil vanmda

axnncr faq€ras;nin gtxtntrsr aldn gosbdlir. QuyruEu uzundur. aixEt

sallamr. hkin ucu seriya gakilrn\dir (ehrimal ki. bununla quvruEun

yell.nmasi gttsisrilir). Qarnr sallaqdrr' Ayaqlan giidak giichd0r'

Bijtijn rosm savadlr aydtn hakk edilmiq vo bu qabild€n olan

rasvirlariD yax$rlanndandr- Tarixi e a 7 6-cr minilliklara aid edilir'

3-cii rcsIn yeriyan ahn rerl rasviridir (profil. badani sala ditnmtig)

Bod.ni bo)ukdLir. 8:rrlirdirr. Boynu qrirdu vu\an qllrnrrrdrr' irJ i

lxmrt sivri qulaqtafl olm basr kiEikdir' SaEnsr giincvaridir. Quvrulugijdokdir, sallanr. Tarixi e.a. 2 ci nrinilliya aid edilir'

14

DA$ 38

I \urLhuL, n,rh.n! r.,rsrlrrIn JlrndJqJl nrr bb\tik qJ) J t rrtJ'r'rr'AlU ,','x1 ,'"'..'"..'n'n bdyuk kJmerJ'rrrd-n qrrM. ln r1. r1 L'

da|tlan 5 q,1;1 m"."of"a"ai.- Daln $inr.rl qarb tar.fi ijziilii 4 rrr.

hnndijrhyij 3.5 ni olan iiEbucaq Sakhr&dn. Burrdr 3 ki'sintu (rvrrt

ilsra. aniasl siluet t3sviri hekk edilmiidir)- Hmrsmrn giiclii azal)l

i)Jqlrn senr. Jcrlmr, \a .lizldpl:rr biikijlmir-'drrr ' ci rr'mda ' "a,g'n suaun,i,n

"p1' t'i'\Jsi wJ sol avrf n prncr'r 'JrLnmxrn sdrr I

ve :-cii rasmtaraaii fiqurlar yantarrnt ijrisn Sevitudadirlsr. h.nr tl 'sonuncuda 23 N. li drgdakr 7 ci. 8-ci v3 9 cu Bsml€rda oldtrlu kirrrr

budur har rerafind.4 zolrqdan ibariL.lir' 3-cn r.snrdaki adamrn bi(lrihiindijr, hnranasiMir. BoEazl nazikdir. blqr, kakiliakilli s:rql:rrr Ll'

$quli xatt. dem.k old ki. ddrdbuc'rqlr saklind'dir: ehlinal ki ltrr

laloklardon ibarar b6zakdir. Nazik xatr Fklinda a'alt sallantnt$ v'lIr/Lol qolu a(rlmrs bJ n:rqlsrr il3 sdnrrr'rIr"drr' Bbvut' qL(rrriu ri*,1: tin.i 61t."x 1o,U11;r. Tarixr e r' 7 b{r nrjirr likla r Jrd edil I

L"'n'a311 .o,m .,i,lrn -ol r qr)iunJJn ,rrr'l.nrl iJrn:rnlJ il rl '

mtadr' 2-ci ra{mda adamrn alind' b' ta var' srE ali ItaEL salnnni(lrr

diEova qad.. niihafizo edilrni's'lir' Tadxi e a 7-6'cr minilliklsra rrldir. han, d€ l-(: rism gec yerinJ )e. nln'ildir'

DA$ N:39

BityrU iista. uzuntugu 460 sm. hiindiirliivo 210 sm olan (lr\'r

parqasrdll. -Ana-zrEa'srgrnacaExnn kiviik k'rmerasmdan l0 rrr r

nuld,,yerl.,midr r2-ci d3t.r Irrrl.e\rilorLrnubldrcli hJtnJr'-'nl"''

rorraan iUrrurJr Orro, I2,r.lanr.n rkir I\3brrke\ini1rrsv.ri |r'l'A,hmlun Liu,rru ri;q !-l€ vr -nfJcdr \erill,'irorr' OrrlJid rrr'

qrnrn.ilu"r' nii, ia va rfl blq!ilrri ils rorr'r he'Jblr irJn'1rrl:rvii l)/i "segiiir. Ro56lnrin hrrnLsr bir aifiiqi xatt iisttin.is verlalmi;ler' Krrn|l I

kr 2 rdahln bidanlarinin ylrxan hissasi va ballarr voxdor (l-ci !rci), sn! vo.ol qo arqrn. buna uvBun olar.q..\.r!t hisFl.ri sr\lrrr

N.zrrdan keqiril.n baitiir iiqurhd.\ l-ci rrr|d.D bfltqa, yrDltirmliirian Scyim !$drr. burad.r yaqh ki. ytu geyi riDin tisvid axan yaE{snyu ila yuyulnnrtdur. Elaca da 7-ci va l l -ci r.sn ardrki rdamlar qrsrq hisseda bazoklo tasvir olunrnu$Iff, bu da ucLr $aEr bucnq laklindadir- I l-ci resDdo ka,ner d6 vx..lf

Kitilarin fiqurlan tiranlsibdir. Gnclii az€lali aynqlm panc.laribryrr0 olmaql,r giiclii €zaloli aynqhfl dizlar(len biikillultiyliir. Oll.riJrjrEr salnm4 diiz mzik xanbrl6 verilnitdir. B4lafl bdnca. qrxnrrr

t.klinadir. Onlardan 3-ii kimml.r silahlann{lar (7 ci v. 8 ci resmlord6 k0Dan soldan sa!a, 9-cr rasnrd€ sxldAn sola qiyinl3tindan rsrlmr$rr). 8 ci va 9'cu rasnrlardaki fiqurlann h3m da saE allarinda har

hxnsr bir silxh. gitrijniir b.rlt .L\rrnrcrd is3 brfq vardrr.

9-cu va 1l'ci rasmlarin arasmdA Lrleaq boylu kitiniD (hundii iiyij,10 snr. - Io-€u r€sm) siluct tasviriv{rdrr, Gitriiniir. o dzftr&n sagda va

sold,r olan ki$larin alindan lutmu$ur.Adnmlarn iri rasvhleriDiD biiliin bu qrupu.29-cu dll|ro tiDul

tarafirda buna oxtar lakillar kimi. e. e. 8-ci rinilliya aiddir.2-ci. 3'cn va 5-ci rcsml daki kitilar siluerlr (ryaq iista. anf s). ge

nir rfrl,r,r-' \d,lizd.n DUItilmiit rirclLi r]Jqhfl ila rerilnrirdrr. 0lqiila, r

kirikdir - ona hesabla 25 s'n 2-ci va 3-cii ras'n&ki fiqurlar. gtj niir.bollalfflr. 5-ci rasDdaki isa fiynindan sagdt'n soli nsrnlmr$ krmanlasiluhlunmrilar. Tl.ixi l0-cu rasmlo birlikda. e.o. 8-6-cr minilliklerinhijdudu ila nrijoyyan olunur.

4-cn:lakil bijyiik dayinni bxtr olm rdnDrn tahrifedilmiq rasvirid;r,va indica qeyd olunan Fkillarin sxcnxlik toqUd olurnmsrdrr. Trixie.6. 4-3-cii minilliklaF aiddir.

6-cr rasn a kefi (ayrq ilsra. profil. korpus saEa rosvir edilmi$ilBatuni kjyiikdtlr. boynu rlzanng vo yuxafl qalxlnidrr. bi$ kigikdirBuyouzhn qiivsFkillidir. yuxarr qalx ut va uclan ila geriyayitn.hnitdir. Budu giincv.rridir. Quyrug Saidakdir. ijfijqi vaziyyatdadik durur - bu kcAilarin l€sviriDds nodir hadisadir. Txrixi c.a.2-l-ciminilliklarin htidudum rid.lir

DAE Nr42

*Am zi-!.'" srErn.tcalxxl n $inl'klt' 100' I 05 'll'lik

rnas:rlada k i9 ikcnittu ycrl€Fn nohng qrya partasrdrr.

Dalr'r |3rq tarofi uzu'rlulu 12 nr. hiindtrliiyij 6 n ohn dik. denakolar ki. hmr.r so$dan ayilmiytir Sarhin aIaEr hiss€sinda goxlu tokiln.q$ edilmi$ir. onl.rrdar birtoxu eroziya mticasinda x$rbolnlu$dur:bir qox yerlarda onlllrtn konlurlarmrn izlari qalin serilir. 14 raslr) - 4itknz. 5 adrm, qryr.r va 2 qeyrimiiayyan fr.rqmem - drha yaxtr

miihnfizo cdilnritdi..Okiizlarh tasviri (2-ci. lO-cu. l2-ci va l4-cn rcs'nlor) profil, b3-

danlari solr yttnolnit {2-ci rdsn islisoa olN{qla) vaziyyalda v€ril-mitdir. Yiiksak refllisl uslahqla mturadan qakilmif l2-ci v. 14- ciirasnrl.r diha tasirlidir. l2'ci rasnr.laki heyv.tr yiiksalan xatl iizra hera

katda giistarilnriidir. Onun rzunu I l0 sm. giyinlarindan hiindnrliiyii ?0sm Fiquru rosqLrndor, !rrtokilidir. Badanin qabaq his$si d$atityiikdti.. Kakilirydm gt starilnisdir. Boynu yoEun va giicliidijr. yaslr

rlnr olu uzmsov h\r boytikdiir, Buynuzlan biiy0k dalEnvaridn. uclanyuxan olnaql ir3liya yijnalllliidir. Qul.l(llffr taxNimn saqulidn.Sinaririr onnnd. qallafl vnr. QJnr bir q€dar s,lUan'r. Ayaqlm Bddakgiicliidiir. Budu dayimridir. Bel xotlinda ganaq siimijyn qrr$$mda

:rxr.')cr onurErsrnrD tflmrsl gitstarilnitdir. Quyrulu 8i,&kdir. mailisallllnm\dr. l'arixi e-a. 7-ci ninilliya aiddir.

l4-cii ras rda itktiz yrq iisra tasvir edilmi$ir. Onun biitiin fiqurunonolitdir, tosqundur. b3danill uzunluEu 160 sm, fiyinlardanhiindijrliiyii 90 sm-dt. qiyinlari iizarinda iki xalla bkili gitslarilir.Boynu oldrqco kitkdijr, yasn alnr olan uzunsov ba$r batyiikdiir.BuynuzlAn iri dAlEavaridir. yuxarrya yijlanm$dir. h€m da asaErsr qlsa

buynuzlu itkiizlarda oldulu kimidir yuxan$r isa vsbi itkijznnkiina

oxlsryrr. Q'rhql.rn taxminan {aqulidir. Sinasi itnnnda qat oydrngttriintlr. Ayaqlcl't nisboron gddokdir, gUcludijr. Q.rrnr bir qad.r

sallanmrrdr. Budu dayinnidir. QuyruEu mrili r.rllannn$r- Tnrixi e.a.

7 ci inilliva riddir

'/5

Okiizl.dD q.rlrn rasvirl:ri (2 ci va 1O'cu r.srn) eroziy.r naricasirda

xeyli zadal6Dni\dr. yalntz boynun bil hissesi v. br,sr qrlm$r. Tarixi

e.a. 6 5 ci minilliklara rid ediLir (2 ci rasn soffa naql edilmi$dk).

Adam t.svirlariDin qrupunu :1 qdrn v6 2 k\i fiqurlar t.,ski] edir'

Qadn fiqu.hnnd.rn 3-cii ve 4 cii rosniar siluetls proiilda f€kilmis.birircinin ayaql

' srxlmmrlrldr. 5 ci rasmdaki qadLn rnfrs l€svir

edil,nitdir. Dizdan a$Er sol aya- vo saE xyaErntn panc.si qalnrannt-

drr. Yanhn bijyiikdtir. enli vo dayinidir. n1aili x.tiarla mxtq vurul-

nlutdur. Beli nazikdir. Daisii bajyiik. dayimridir' Ba|l boynu gitslarii-

nadaD grxrDtr Fklindadir. Ollati giislarilmamisdir. Ciynindsn Eap3ki

soldlD sxEa karnan aslrllnndr.4 ctirasm timal tarafd€ 29 N: li daqda tasvir edilnig qadtn tasvirini

demak olar ki. tekar edir (74 cii rasm). amnu burada qadLnrn budlmgiiclii va boyiikdii..

Qadmlarm bijtiin tasvirlsrinin larixi S-ci minilliyh son ssrlarina

aiddir.Kitilarin lasviri (7-ci ve 9-cu rcsn €0 sa& sxemalik yer;na

yetirilmiqdir. 7-ci rcsn qayrq (6-cr rasn) va qeyri-miiayyan fiqurun

msmdakr botlula pargim edilmi$dir (8 ci rcsm). ayaqlrn y,rxst

qalnn$r, bEr va badaninin bir hissasi gijstarilmonri$ir.g-cu Fkilda fiqurun uzun b.dani. pancalsri baytra ola giiclij

.zal€li ryaqlafl ve bijyrik d€yimri basr var. Qolla gijdakdir. bir q€dar

a.alannng va aia$ sallanmrtdr. Ball qayrErn (6 cr rasn) aiaEl hissa-

sirc siiyk6nmi$ir. Rasm e.o ,1 cii minilliya. 7 ci rasm isa nisbot3n

sonrllh ddvra aid edilir.l3-cij r.sm ayaq tista, profilda. korpusu saEa taraf ketinin real

iishrbda tasviridir. Bad.ni diizbucaqh Fklindadn, iridir. BoEazr nuik-d;r, azca qaldnlmrt va drla qatlanmridtr- Ombasl bucaq altrndadr.

Q yruEu gijdekdir. yuxarL qrlxmqd'r.Kelinin huru okiiziin fonunda hakk edilmiidjr (14-cii rasnt va

onun sirasinin xorini kasni$ir. Trrixi e.a. 2-ci ninilliya rid edilir.

t-ci rasnri iinumi konfiqurasiyasrna gijra allll r3sviri kimi qabul

crmak olar. h.rE.nd bozi hissalarinda vE fiqurunda dkiizo ox$:trlt-E'

'76

vrrdr. Heyvln ayaq ijsta. profilda, korpusu solx raraf grjstarilni$ir'Boynu rzcr qrldnlmr!. nisboran kokdiir' Kiit burnu ve iFliy. grxmti

sivri qulaqlar olan batr ktyiikdtir. Ayaqlan gddakdir. qarnt azc.

sall.rnmridr. saA st bucaq alttndM,r. Qu)'ruEu gitdakdir. maili durur.

B.daninin qabrq hiss€si iiknziin (2-ci rasnt bair va boynu ila kssi,sir .

Tarixi e.€. 4-3 cil minillikl in hijdudu ila mii.yyan edilir'6 cr rasmda darindibli qayrq tasvir edi|niqdir' Onun burun hissasi

qal{tr mr$ va onda Giin.i h.kk olunmusdur. Ad.mhr Saquli xarl..L€

gijstorilmitdir. QaylEn buruD hissasine yaxm sol r€r€fi eox zadalannri$

ve ayilmiidir, onda hamginnr Saquli rctl3r vard,r' Burun hissosi atalt

sahrunr$ diiz xatla giist.rilni$ir.YuxJrr burunhiss.si. qaytELn buna bonzar digar tasvirlcrl. nilqayi-

sada d$a niik€nnr6l konstruksiyasr oldulunu stbut edir' Bu isa onu

daha sonrak ddvrot€xminan e.a.5 ci Ininilliyaaid crnaya imkln verir'

8-ci va I I ci rasmlari kiiloyin lssiri naticasinda alrdr-lnu go.. izah

etnak miimkiin deyildi..Da$rn canub tarafi dik hanlrr solh&n ibaratdir. Onda loxlu

miqdarda rasvir hakk ediLmisdir. onlxrdrn birgoxu ercziy.t rcticesinda

xaftb olmu!, b.zi yerlard€ Fsmin giicla se9ilon izlsri qalm\drr'

Onlardan l7-si qeyd€ altnmtgdLr:4 adrm.2 itkilz.5 at, I keti va 3

qeyri-miiayyan fiqurun tasvirlor.

l5 ci v6 1 7-ci rasmlarda adamlar (silred6. anfasda) yrnntt dururlar.

birincinin hijndiirliiyti 100 sm, ikincininki bir qad.r kitikdir. lakin

ayaqlJrrnm a;aEL hissalari saxlaDnramt$dr. H€r iki fiqurun seniidayjrni budlan va yoEun bald,rlm var. birinin dizlsri sarrqhdr.

Ba&nl€ri beldan nizikdir, sin6 v. giyinlarina doEtu Senislsnir. Biitiin

buolar Fkillard. qadtnlarn taslir edildiyini giimrn elmaya imkrnvedr. Lnkin yrxtr formala,sdrrlmrt all3r. yanlannt itrtan geyinrjn

olm.'sr (17'ci rosn, va genit asrlm,$ ayaqlan trelo izaha zidd erxrr'

Yaqin ki. rdsz rassanr ganclsri t.svir et aya cahd gijstanni$dlr'

Bnilan day;mri va bijyiik{liir. Boyunlal uz n va nrzikdir. b i$ qadi

dovriir &llnrlffr n t.svti tigiitl xalikreril deyildir. Qollxr yrna

.rqrllrrt. brmrqlar a.nlnnmrtdrr. Sinasind3 kasisen xatlardan ibxEt.

y€qin ki. bazok vardr. bu da, ehrjml ki. t,rtLrirovkadll. l5,ci rasmdakiadamm xyaqlan arasmdan ucl$ bir birind.D ar.rlaDan rnayilli cizsilargskilmi$ uzun diiz xetl sallamr. Ehlinal ki, Inabsuldarhq shvoludur.H6r iki fiqurun Eiyinlorindon saEdar sola EaFki kamanlar asr lngdrr.E.a- 7 6 cr minilliklarin hiidudlan ila mibyyan olunur.

13 cii va l6-c1 rasnier sxenatik xalla yerina yeririlmi! kiti tasvir-laridir. Hoppanan, dini nrorasnn raqsini ifada eden veziyyattu gdsraril-m\dir, lakin l6'cr rasnda yalnz saE ayaEr qatn$drr, allerinin uclaryoxdur. E.o. 3-cn minilliya aiddir.

Okiizl.r 4-cij va l2-ci rasmda ayaq iista. profilda. b€dani il€ saEa

laraf rssvir editmitl€r. Onlinn fiqu.l real 3saslar nz. rdo qurulmusdur. Bad.nl.ri iridn. 12-ci rasmdoki heyvamn budu bucaq altrndadr. quyruEu uzrDdur, aram dayanrr. D.rl ryaqlanndan biri e.oziyrnaticasin& dnlrlrnl$drl 4 cii rasmdaki ijkijz orlaynrkan gitsrarilmi$dir.Bumunun a$!r hissasi, qar va qabaq ayaqlafl saxlimlrnamlsdrrHeyvanrn vaziyyati. plasrikliyi. batrnrr oyilmasi heyratedilacak qadar

canlr verilni$ir. Dayirmi brdu, qanaq siinliiyii qaDrsnda axmrcr fa-qarasinin Erxutrsr gajstarilm\dir. BuyDuzlarr dallavaridir, ir€liya yij,nalmia uclar ila yuxar qarlanmrEdr. QuyruEr qrsad,r, sallrnrr. Tarixie. a. VI ninilliyin son osrlarina aiddir.

Atlar (2 ci. 3-cii,5-ci.7 ci rc lo,cu Fsmlar) ayaq tista. profil&.korpuslan ila saEa tarf hald.r verilnlitl€r. i1k iiennnD badani iridir,ancaq 2-ci rasnr t3hrif edilmisdir. Onlltr 5 ci rasmiD niimumsj asnsrndayerine yeririlnitlar. Ann kilrayinin xarri 3 ciircsnda ijkiiznD tasvirinindal hissasini kasir (4 cn rasm). bu is6 hamin qrupm dih! gec e.a- 2ci minilliyin son osrlarirda yarandrErnr stihu edir.

1 ci. 8 ci v. 9-cu rcsmlar ryrq ijsta. korpuslan saEa (i1k ikisi sola

yijnalmigdir) keEi tasvirlaridir. 8 ci vo 9 cu rasn ardaki heyvanlar bir-birn n qarsrsrnd! dayanmrglar. Onlann fiqurh.r rerl osashrhqurulnusdur. B6danlari dlz miitanasibdir, qrsa saqqallrdr. batlffrbityiik deyil. Buynnzlan yuxan qalxmg ve qijvs Soklintu geriyaq.tthnm\drr. 8-ci r€smdaki keEinin badeni bucaq alhda qakilan 3

paralel xallarlo bzadilmildir. Bu kegi rasvirlarind€ nadirhadisadir. Bu

heyvan hiicun vaziyyarinda verilnri,sdir. Yoqnr ki. Ess n iki kelinnrdijyiiq sahn€siri vermak ist€mildir, lnkin 2-ci kegi (9 cu rosnt srkirvaziyyatd. dnyanmrtdr. ehrnnal ki. bu bir qadar awal hakkedilm\dir.Tarixi e.a.2 ci minilliyo aid edih.

l-ci rasndoki kegi sad6 v€ kobud illanmi$ir. Ehtimal ki. Coban

rarafindan orta asr diivriinda hakk edilmiqdir.

Qeyri nnayyan fiqurlar (6 cr, ll-ci va l4-cii r3srnlar). qox ehtinalki, ijkiiz losvirinin fraqnenrlaridir (buynuz ve buruD hiss.l€ri).

DAS N: 44

"Am zaEr" srErnacalrnd.rn ll0 ll5 m tinlalda yerlaian nehans

qaya parQasrdLr. Onun Earq larafinin $thi dziilii 8 m, hijndiirliiyti 4,5

olan tigbucaq formasrndadr.. Buradr 2 itkiiz v. rdam lasvirlari qorunub

saxlanx!dLr.

6ktizl6r (l-ci va 2 ci r€smldr) ayaq iisra. profil, korpuslarr sola

donmiii vaziyyatda tasvir edilmi$ir. Birinci real iasvir edilm\dir,badan qurululu niitenasibdir. Fiquru aErrqokilidir, qiiwotlidir. Boynuyolundur, bir q€&r qaldrimrtdrr. kiit bunu olan basr bdytikdiir.

Buynuztafl dalAavaridir, yuxafl qaldml.mtdr. ombttsr d.yirmidir.

QuyrulL' mayilli airE' yijnalmiidir. Dal ayaqlannrn aEaEl hissasi

miihafiza edilnarnisdir. Rasmin, $iibhasiz ki, natumdan gakilmit

niimun.sidir. Tarixi e.o. 5-ci minilliya aiddir.

2 ci .asn kobrd fakilni$dir, gitriiniir avvalkini t.qlid edir. Fiqur

haddinden artrq kajk gost€rilmiqdir. Buynuzlan bir qador rahrifedilmilfomadadrr. Tarixi e.a. 5 c; minilliyin son asrl€rina aid edilir

Adam lasviri ayaq iisr6 va anfas gijst3rilmildir (3,cn rasm).

Ayaqlan gen! a9rlnrt, kisi cinsi alrmari gitsradlmi$dir. Qollal birqetur llfllmqdr. Bay baden xaltinin davamr kimi grxrnlr Fklind€dir.'Iarixi e. a. .l-cii mhilliy€ aid edilir.

71

DA$ N:45

tlzlnsov pkilda (uzunu 460 sm. can b-qarb lorcfdan hiindiirliiyii100 srn) boyiik qaya(ilr. Arr - zrltl" srExracrindm tinr.rlLr 115-120

'n lik masrfado yerlatir. D.rfrn h3r iie larriinda. $6rq (arafindan b.\qa.

dxmlrnn va hcyvorltun bdyiik miqdarda tokill.ri hakk edilmigdir.

Dat'n Inlr.ll rarafnr& ros'n goxdur. or)l,r eox vaxt bir birilsrilakasitirlar. Osrlnr keqdikca tasvirlar su il' getirilmit roaaqh mthnfizaedilmitdir. Bu s3rhir) b3zi ycrlarindo gijclo seqilan fraqmcnllar vffdr.Cami bund.r 44 rasor - 14 adam. 13 al. 5 itktiz. 5 k€9i. ir. qeyri'

nriiayyan n6vo rnaxsus heyvAn tasvirlari vo 4 fruqment vtlrdr.Ki)i tasvirlari iqorisinda (onlar cami l2'dir). na/-ardan keEilarlarin

an q.dnDi ol n 33 cij €sor iiz konfiqur.rsiyrsrna va icrn elnla lorzinagit[. farqlanir. O. panc.lari bayrru olan geniS llfrl'nts Siiclii a7-alali

flyrqlrn ila biirnn boyu barrb.rinda gitsrarilmilsdir. B.dani bel hisss-

sinda bi. qadar daralnr$drr. Boynu. demak olar ki. heg gdstsrilnrayib.

Brtr nisbaron boytikdtir. yumurlavaridir. k6kil Fklinda saelafl

gosrarilnigdif. qiyrird6n soldan-saEa ka an atorlmrgdrr. Ayaqlanarl\rnda uzun quyruq vayo ki$i cinsinin6lamali Soriiniir. Tarixi e.a- ?

6 cr ninillikler3 xiddir.

Ayaq nsla durxn qadrnrn (7 ci rasm) kobud ptofild. lasvirina, cl6ca

da 28-cj rasrnd.ki ayrq iisrr. anfrsda q€killnit rt0drn fiqurirnun haninditvra aid e(rDokolar. Axtr'nclnlnqollan dirs3kdan biiktjlmiit va yuxan

qalxr)lltdrr. Qobushn kompleksinda q{drn rosmlari igarisinda

adorasiyanrn bela vaziyyoti yeg na hNldrr. B$' kieikdtr, badani

miitanasiMir. iri do$ii sitstarilnri$ir. Ayrql.rfl geni$ agrlntltdrr.

Marirqldrr. onbahrl va ay.ql.urnrn baldrrl.ln brtqr qadrr Fkillorind.olduEu kini. gitslarilnitdir.

Kitilrrir bqsqr Fkillari (2-ci. l4-cn. ls-ci, l6-c,. L7'ci. l8'ci, l9cu. 20ci. 25-ci. 29-cu va 16rrr ras lrr) xalli sxenralik x$akrcrdll|rytr.onlllr.liin 4 ii(14 cil.20 ci.29 cLr v. 36-cr €s l.r) oxxtrnl drr.

Arl.rnn rcsDrl.ri (3 cij. 4-ctj. 5-ci. 6'cr. 9-cu. l0 c . 32 ci va 4l-circ$nlor) asr$lldr ycrina yeririlNitdir (ly,rq iisro. prolil. korpuslarl

78

sxEr yitoolmir). Badcn qumlutlxrt dtiz iironxsitxlir- monolildir.dolEundur. Boyunhn yuxilrl qrlxnxidrr. Bathfl nisbrl6n bii)tikdnr. b0

is6 orl.rfl qlnra ox$drr. Quhqlan iroliya dolru sivridir. Srgrhndayirmidir. quyruqlan sd(lakdir. n ili a$!r sall.Lnrnrlsdrr. 4l'ci €sorda

at orlayarkan lasvir edihnirtdir: l0-cu rorDda cir)si al.nral gijslarilir, bu

dn hcyvtul.nr bu qft'puna .tyErdr birliktu ar ilxrsr kini brxma!.t

Adunr qdrn takillnri (8 ci. 35 ci. l8 ci. l9cu rJsrrlar) iylrtasvirlari kimi qabul edilir- Onlrr haNrsr harokald€dirl.r, h.rD da bu

gox canh va plrsrik verilmi$ir. 35-ci !a 4{} c' rasmlar dJh.r ifrdalidir.Birincida ryEr siirall. topaya qnlrrr. o biri d. brtxx geri Eevinni,idir.Allarin tasvirini rarixi c.a. 4 l-cn mnrilliklarin hiidudun! rid cdilir.

otiizlor qrupu di (llci. l2-ci. l3-cii.37-ci vo 44'ct rasmlar)

beloca re.rl verill]]isdir (ayaq Usra. profil. bad.nlari yrna yijnalnit).Bodan qurulutu rlriitanasiMir. fiqurlrn iddir. rErr gakilidir. k killorirydrn Aoriiniir. Boy nlart giicltidtir. dol!undur. ba$hfl iridir.buynuzlafl ayift it. fflrn )uxan qall uraq ir€liya erxnlltd'r.

Keqilor v. y.r ceylrnhr (24-cij. 26-ct. 2l-ci. 30-cu va 43-c0

rrsntlar) ryrq tista. proiilda tost'ir edihnitlar. 26 va 43 cij 6snnard.korpuslao saEa loraf. 24-cii, 27-ci va 30-cu rrso)lar sola yitllalmiflar.oolarn fiqurlarr reol osrs iiz.rinda qrrulnrutdur.24-cLj rasndoki

ccymn t virinin hrixi €. a.4-3-crj minillikl.rin hndL'dlanna. brlka d€

dnlra sonr.k dovra aid cdilir, bu rosnn.dn qalmlrnnrD rarixi daha son

ddvra.la{nrinan e. 6. 3-2-ci minilliklarin hiidodum rid edilir.

23-cil rasmdo qae it bolk€ da pisik (profildo. korpLrsu saE

ddnDnt) tasvir edilrnisdir. Qulaqiart gijdak, deDr.k olar ki. !!quli{lir.Quyrulu uzun. yuxarr q0lxmrs. uclan kti€ynro doErud rr. T{rixi e. a.2-ci nrinilliya aiddir.

42'ci il rasm& nnnralum novh heyvn lasviri ll3kk edilmi$iir(ryaq iista, profilde. korpusl.rfl s4ir trraf dirrniig). Badani 9ox oA'r

va iridir. htla boynu birl3tarak b3donin qrbrq his$sinin dava'n

rotkil edir. Bn n fiqur giiclii gitrlintir- Buynuzlan kirikdir. boynu

iihrindr yarnldaira ki,ri gttslrrilmi$dir. BijIUn konf iqurusiyrsrna 3{ira:13'cii (lxtdi olrn l5-ci rasmdaki losvirini xr(rladrr.

21 ci ros,n tquli vaziyyarda ensiz llzur rd rsikliDdc qeyrl-mii€y-yan atyldrr. QurulutuDa gijr 33-cn da,sdakr 48 ci rcsni xrxrhdr.

Biiltn qeyda aLrnan rcsmlardan 10-u kompozisiyr r.lskil cdir: ov

Fhn.si 7 adim (11-cii. 15-ci, 16-cr. 17-ci. l8-ci. 19 cu va 20 ci rasnlar) iikiiz ovunda. Ovlulardan ikisi kamanla silahlannn!s. irolida gedan

yaym ipini qekir. ox hatalanmrg ucu ila. bir-birnrin dalnc.r diiziilmti,s

itkijzlardan iralidakinin bumrna yonaln gdir (13-cn rcsm), oDun itziida oveuya hilcum edlr. ikinci oxaran (20-ci rasm) oveulxrn br qru

punda axrrxrcr qa9r. O. &yinni iri balr va aydn gijrijnar kiti cinsiohmati ilo gitstarilmitdir. Kornpozisiyamn tadxi e- a- 4 cti ninilliyaaiddir. 44 cii rasmdaki dkiiz tasviri da bu v. y! bund.tn avvalki dijvrarid edih.

Batq:r kompozisiyrd! dkiiz (37 ci r.snr) dryE.rya hiicum edir (38-

22-ci. 3l'ci va 34-cii .asmlar qeyri-mtbyy€n tasvirlorin fruqnrcrti.1ci rasmda isa cinsi miiayyan edilmamit heyvrnrn fi.tLrrmun ijn

Bqrn qarb tarafinda adaDrlarln va heyvanlxfln 5 rosviri veril iidir.Birinciya 2 kiti (2 ci vr 5 ci rcsml..) v. bir qrdrn fiquru (3-cii Fsrn)daxildir. 5-ci gakildaki kimi s{emarik. kobud veriltnitdir (ayxq iisro,

anfas). Ba:jr dayimri fonn lrdr. qeyri-niitanasib boyijkdii.. Qolllnbcl nahiyyasnrd.dir. H€r iki alinda bairaya b€nzar silah vardlr. Sa!omb$r vr ya saEnsrnrn bir hissasi naz.r. qarp.rcaq daracadadir.

Ayxqldr kitkdiii. p.nc.l.ri b.ryra olmaqla. t.xmin.n giyinlari enirdartrlnntdrr. Bad.ni hiindiirdiir. qa|n|Ernr gd.. eynidir. Sn! torafda

Ciyin ndiyyosioda yoEunlatllrt Sxrntr v.tr.

2 ci rasmdo ki,si rdorosiya v.ziyy.tinda (.ryrq iisle. anfas) tasviredih $dir. Onun iiquruDu itkiiziiD q y.uEmun uc bsir (l-ci rasnt.Kobud v. xcui yerina yeririlmiidir. Bi$r brdan xarrinin davanr kimikieik rlxlntr taklindadn.

Qadrn .ryaq iiste (3-cii rcsm). profil. ijzii sola larof yonal itvaziyyarda t€svir edilnigdir. Ombal:n va saErrsr dolluDdur. Diittigiicle setilir. B$r. boynu giisrrriln€dar! kitik g rll Fkhrdadir.

Biiliin rdrn tcs!irlari dlhr qadirn ,s.killiri raqlid edaEk naqi

edilnritdir vr rrrixi e. a. 5'4'cLi mirilliklo.c rid edilir.l-ci ve 2'ci r.smlrr rrrq iisl3. profikla. korpushrr sola t.raf dkiiz

tasvirlaridir. BuDlrnh bel€. ikirci rasln y.rlnrz gijv.lrnin qrbaq lrissesi.

blt vi bLrynuzlardan ibalaldir. Har iki r€sm real quruluidadr.Heyvanlar kdk vo rlrryekilidir. YoEur qaivvatli boyuDhn va y.rstl

alnlr iri b.\slxn vr.. Buynuzlan ofada ozc! qijvsvnri ayilnig. uclarlyuxm qrldrnl r$rr. Qulaqlan trqrlivaziyyardadir. l-ci l€smdaonlha

d3yimridir. Gdd.k va azca nuili quyruEu srlhnl11t;.I.. Ayaqlrrtnisbat€n qrsa. qannr azca sxlhqdrr. Tarixi e.a. 5-ci lniniLliya aiddn.

Datrn canuFlerq rer€finda iki ajkiiz, q!drDh.. q.tynll.r., arlar ve

nJ ,rlurn norlr heJv., rru rll"rihrkk e.rhI..lokiizlrrin rasviri (3-cii va 4-cn rasml.r) ry!.ttisre. profild€. korpus-

1rn srE.r tarel rcal qurultrtlLrdur. onlarn fiqurlufl dolu. boyunlln yo

EuDdur. Stjystinlari aydrn gdrs.nir. Yastr rlnh. iri ba,slart var. Dal!,rr;'killi buynuzlxfl i.ali qtxnnlnntdr. Qulaql.n t!.tuli vazily6rdodir.On1b afl, xiisusila 4-cii rasnnlrki ijkiizda dayin dir. H.r iki heyvanda

!1n,nl ..iin,rikl {iiir qrrrr\.nn. J\iriDcr tJ,t1-nin ! \.nlr'r ni/rrrenrpr. Quyruqlar Inrili slll.tnnrAdr. Qannlafl s.rllaqdr. 3 cii tasmdo

dkiiznn qrb.q ryrqlan.4-cii rasmda dal ayrql.rn saxlanmamlsdrr.

H€r iki r.sm Eox s€narkrrltqla. natura ila ya,\rndrD Lxnr,slqh yernra

yeririlmiidir. Tarixi e.a- 5 ci miDilliya aid €dilir.3'cn rasmdc aox niihiin bir detah qeyd etm.k l.tztmdr: ijkiizijn

boynunda ean gijsr.rilmi$ir. Bu, itkiiziin ahlil€idirilnii olduEuDu

demak iiEnn nriiayyan €saslarverir. Qobustinrn konpleksinda e.3. 5-ci

nrnrillikda hakl edil it baiqa hcyvln rasflnarinda bela fakl n13luln

deyil. EhtirD. ki. Azarbrycan arazisinda heyv,lnlNIn ihliloldirilnasie.6. 5 ci mnilikd€ dkiizijn ityr.dihasi il3 baslanmlldrr. Bu. gdrnDijr.

heyvanln langliyi va ov vnxtr inayin dnna ila birlikda tutulmasrnrn

nisbaralHlnl,Er ila izah oluna bil.r.Ayxq iisra. profil&. korpuslafl sola lorcf qadrn tssvni (1-ci raslni

\r'lJ vJ kob,r'l.l,r. !ortrirLr. qrdin ru.m1" 'n llqliri.rr. in dor r. rnc.r

beli. yoEun baldrrhn va s:rlnlan aydrn giistarilmi,sdir: allarivedlnramiidir- TLrrixie.a. 5-ci rninilliya aid edilir.

5-ci 13 nda nynq usta. protilda. korpusu saEa taraf. asta yerisda t

rasviri real qrrLrluF malikdn. Cijv&si monolit va hacmlidir. Q$r.yoEun boynu var. Batr nisbran iridir. Quhqlafl Saquli vaziyyatdadir.

Ombnsr dayimridir. Giidak quyruEu agaEryr lr)dlidir- Tffixi e.a. 3-cij

minilliya aid edilir.

2-ci rasmda nllInelum ndvlu heyvan oruftq voziyyard€ giisrarilmiS-

dir. Q.rbaq ayaqlafl iraliya uardrlnn$r. Ba$ gitsrarilnanri$ir. Quyru-

Eu giidakdir. G{tvdesinin qab:q hissasi dal hissasina oisbsran iridir.Heyvanrn pozasr va konfiqurasiyas' onun ir. yn da pilik fesil6sindan

olduEunu gtjsiarir. Tarixi e.6. 5-4-ciiminillikl€rin htidudLrna rid edilir.

DAS N:46

Yerd3n grxrn v€ hijndiiriiiyil 100-140 en olan dat 45 N:-li dasdrn

3-4 nr timal-qarbdedir. Onun Ustiinda bijyru nsta ba$q.r bir iri qry!parfasrnrn yerlas asi mticasinde ahda 4-5 l]dan n yerla$a bil.cayi birsrE'nacaq amala galmiSdir. SrlrnacrEm qar{rsrnda timaldan va $irnal-qarbdan iri da$ pargaldfl il6 hasarlanmrg m€ydxnta vardr. On n c€nub

$6rq lorafinda 45 Nrli dA yerlaqir. 45 va 46 Nrli da,\larn sarhlariDiD

tanizlannEsi pro:iesinda Eoxlu insan va heyvanm, o srradan bir neEa ov$hnosinin va bir savat sahnasinin tasvirlari ijza grx nlmt{dr. Buna

gijre srErnacrEd 'Oveulff za!.'s"' ad verilmbdir. Sonr:rlar bu abido

atraf da$llnn yerlorinin mijayyanl3ldirilmosi Uqnn samt oriyentir oldu.46 N: li d4dc rasmlar onun osasan $.rq va canub taraflarinda hakk

edilm\dir.Drtrn Frq larofi quliv. hamardr. Onun sathinda l8 adamrr (on-

larr ikisi qadrn fiqurudr) va raqs etun iki qrupun rasmlari vardr. D.r-

hr sonra darrn sathinda sava! sahnasi va iki nnmalu fiqurrasviredilmitdir.

Q,rdrn r6smlari (1-ci va 2-ci rasmlar) ayxq ijslo, profilde. korpusl$rsolr trnf siluetla )erina yedrihnisdir. i$ kobud va sxe xrikdir. Trrixie.a. s'ci minilliya aid ediln.

80

Ilu rosrrlrrdan $rFrda iki carSada dumrut. lyaqlannr Bcnit aqrtsva al-olo vermit iki qrup adam tasvirlari yerlatir. Onlar Azarbaycand.r

indi d. oyna l{n Ynlh" t;pli m€rdsim raqsini jfr edirlar. Rosn e.a. 3-

cn niniUiya diddir.Savrt sahnasi 12 sxematik. xani adan fiqurlarn an ibaratdir, On-

lafln 6 nahri oxfulrrdrr. ham de diird nafari (5-ci. l5-ci. l6-cr va 17.

ci rasrr st oxlffrnr dityiiqa hazrrlAm$dr. 5-ci rasndaki kitilarin quy-

ruql.ln. ya da ki,\icinsi alamaLl.ri gijstarilmi$dir.9-cu rasn& oxfu profiIda vcrilmi$ir. onun gov& xaltinin davamr

kin gijdak quyruEu vardr. iki idrm, deyasao. itldinnlmij$ .rdamr dFrnr(6 cr, 7-ci va 8 ci r€snrlar). l2-ci. Il-cii. l4-cii va lS-ci Fsnrlortu ellariirali uzadrlmrt adaDihr itldiirtilnriit ldma rar€fqrtrlff. l0-cu va I I cirasn er rnlqrlmrr. Bu kompozisiya e.a, 3-cn Ninilliya aiddn.

Dartrn canub tarafinda 26 rasm hakl olunmuldur: 3 oxgu fiquru. 16

at. ijkiiz va 2 nama[un nitvln heyvan rasmlari va 4 anl4rlorcy fiqur.Ar dertesi ilxr tatkil edir. Bijrijn heyvanlar profilde. qlgr$a. kor-

puslan sola taraf siluetla gitstarilni$dir (5 ci. 6 cr. 7 ci. l6'cr. i8 ci.20-ci ve 24-cti rcsmlar). Onlann fiqurlafl r€al qurulusludur. Boyunlarrazcaq ldr ml$dr, baflan Eox hruad.t iridir. qrbrEasaklanmi$ qul.tq'larr vardr. Quyruqlufl godakdir. 4-cii. 5 ci.6-cr. l6-cr.20-ci ve 2l-cirasmierda srEr aflm $quli xallarla zada vurulmutdur (ovsun snn-

volu). 24-cii rasm& isa bu xatlar boyn ni, d6t hirsasirF ve saEnsrna

endirilmi$ir. Bayla rosnnarda (l -ci. 2-ci. l-cti. S-ci. l9-cu, 22-ci va

26-cr rcsn ar) bu zadal.nnaler yoxdtlr, onlann bazilorinda d4nr$rhrnill erorilrsr l1ricd\inda fiilurlrrn hrs\alrfl qdnur)ll.idrr. llxrnrnbirarnda (26'cr rasmda) kiSi cinsialamari gitstarilnrbdir- Gitrtntr. bu

rr rylrrdrr va ona gdra biiiiin allann arGsrndA yerlasdirilnri$dir.

ilxrya. goriinilr, oxla silahlanm{ oaEultlr hijcun errniglar (12-ci.

17-ci va 25-ci rasnrlar). Odur ki. onlar oxl$mr ilxrda ltliru ydll3llrnilvaziyyetda gitstarilmi$ir-

I 3-cii va I 5 ci resmlar namalum novlii heyv.rn tasvirlarid ir. ham da

ikincisi 20 ci rasmdoki at rcsNinin fonunda gtisrarilmi$dir.

lo-cu rcsnl. chriDal ki, itkijz t€sviridir. yalnrz batr, buynuzlao va

bel xattiniD hiss3si qrlmr$r..

Bijliin bu rosvirlari e.a.3 cii nrinilliyiD o nhnDr ri(l ctrnak ol.rr.

Q ln rasnrlari (9-cu. llci. l4-cij !c 25'ci lasrlo Frh enrrak

ealindir. 23-cii rrsm, oh bilsin. oxeu tasvirinir hissesi(lir.

DA$ N: 46!

:16 N:-li dr}ln nst rrrafinda y€rlaFn kiEik ittqnlii qrrya pxrqrsrdr.Onrn h n:u c€nuF$arq hissasinda ayaq iista. profilda. korpusu siEirarof kegi tasviri vd.drr. Rasmir xailari doqiq va in{mldrr: bedan

quruluqu llliiramsibdir. 6itv&si lr3cmlidir. boyru bir .tz qlldrfll rtdrrva yuxafl l.rof& darald'ftn\drr. b.1rir yr(tr fomlalxylrflltrttdrr. burmr

U !rya yiinaldilrni$ir. Ki9ik buynuzl,rfl orrldrn lrxaya to€fayilmiidir. Onrbasl doyirnidir: 8itd6k quy'rEu vird'r. QanD tlzca

sdl.qd'r. Turixi e.a. 3-cti riinilliyin ilk asrlarina aid edilir.

DAQ Nr 46 G.rzxnrl,rrdan)

"Ovqrl.rr zrlrsiinn mcyd.ngasrndln $imil qarklo taquli kifikqnya parg.tsxlrr. Da"slr c€nub tarqo taraf yijnalmii saihi hanrtudrr.

Onun ijzari da Eoxlu. lakin aksor hallardr kobud iDsan va heyvan

ras'nlan vardrr. Onl.r bir-birioin iisrnnda hokk edilnri:idir. Bunun mricasinda Qox rrsnlar zadelanmi$ va anh$rh)raz vaziyyata s: rn $drr.Ona gora da cami 9 rasn qeyda dlrDmr)drr. 2-ci va 5-ci rcsmlar ayaq

iista. profildo. korpusl$r sola tarof keqi tasvirlaridir 5-ci ras da kegi-nin ombasr. qrrmaq fonmh quyrugu va b,el xatt; rydrn seqilir. Digarraslll qox kobLrd iqdir.

3-cii rasln nytq iisra dumrus ndannn. olr bilsin. ki$inin xa(i rosvi-ddt. On,,n s ! ali yana z.drlnl$rr. sol:li isa br;rr)a ta.afayih)rildir.

4-cn r3snr lyaq ijsto. prolilda. korpusu srEx raraf ijkiiz tasviridir.Del xani. hiirdiir siiysUnii. sallarr)r't quyrulu. azca s{lhnnlt| qrr va

ayqlin iydrr veril'niidir. Gijvdasi hacnrli va qiivvatlidir. On)b!s'luca dryinrridir. BoyDu, brsr va buynuzlar q,rln.nr,\drr. Turixi c.€. 6

-5-ci Ninilliklara aiddir.

Vahrji donuzun vo porisr0rn ovl.ltlnrllsr satnFsi (lcr. 7-ci- S-ci !€ 9'cu las larin mazn]trnu ratkil cdir iki bork qaEan kiti (6-c' r.sm) o!irir,i '/-ci rrj[, rlunU/! \r p^r.rnr qrs(tIdL It ir.rli cururul)lur.Gold.si darl mrt vaziy).td6dir. Qiivvatli boyru v r. Batr risbran iri.iFliya Fuanmit q lqllrr q$Mr. Quyrulu va d.rl yaql.lr' yflstrliFnnrdr, bu. onun siir€tla q,r$n-irnr ifrda edir. Qadir rassanrn yiiksak

uslalEr bu fiqurdL! iiziiDii !0sr.finitdir.Porr (S-ci rasnt rohliikadan rnasrna (9-cu rarnr) raraf qrqrr. Donuz

.ryaq nsra. profilda, koeusu srEr raraf, tox re.rl qurulrtda g0st.rilni;dir- citvdosi irihecnrlidir. bel xarti tuyimridir. Yollrn boynu. !rzun. srllanm'$ burunlu bl$r v'r- Q ltqhfl iki kigik xarla ifada olunnnrldur.Donuzun qryruEunun saciyyrvi vaziyyati qox b.crflqh verilmi\sdi..

Bu rasvir nanr3hrn qodin rassonrn €n yrxgr asarlrrindan biri hesab

oluna bilor. Trrixic.a. 3-cLj nrinilliya ai&lir.I ci rosmi Frh exn3k riirrlktln olnunntdr.

DA$ N: 48

''Oveul.rr zrlrs,'rdrn 40 m gilr)nldr yerl.$an boyiik qry.rparqasdrr. Darrn $nquli. harmr Fthinda ayaq iisto. profikl6. korpusu

srga taraf vahti oktiziln iri Grzunlu-lu 100 sln. hiiNnrliiyii 50 stn)

tasviri h.kk edilni'sdir. Gitvdosi aErrg.kili va irihocnlidn. Qiivvadiqrsa boynu vrrdrr. YastHlmh v3 d.yinniburLrnlu. iri b,rtr rydnrgoninnr. Azca qrldrnlnnt iri bnynulxo. irali grxtmlnxt va bucaq

altrnda ydnolni$dir. Kitik quhql.rfl taquli vaziyy.kladir. Bcl xalti birqadar b.rtrqdrr. Iliindijr sijysijnii va emrq siiDriiylintir) qabaErrdir

sonuncLr feq&asnrnr grxtmsr Sosraril' iylir. Q.rrnr bir qadrr snllaqdrr.

Onbasr d3yimridir. Uzun quymEu s.rll{rmr$tlrr. Qiivv.tli ry4lrgbvd.sine perpendikuly.rrdrr. II.rt1 q.rb.q. hour da d l ryaqlaflqunamcll(|lardr qitvslarla birlatdirilnlitd jr.

II'jyv,rnrn iqrlmnun qurulutunda rassamur yiiksak usl.lhq va

n.rtrrnor yrx$r bilDrosi hiss olunur. $nbh3siz. rosDr dijvriiitin !\edcvd6-rin&ndir. tarixie-a. 7 cirnirilliyo aiddi..

fil

DA$ N: 49

"Ovqular za-iasr"ndan 45 n slnulda.48 N: li dr$n ymndr nehang

qaya parEasrdr. $aquli vazlyyatda olan Frq his$sinin hamar salhi

oluracaqda 23 m. hiindijrliiyij l0-12 m olan n9bucaq formaldr. Onun

bazj yerlarintu turin, gaquli gadar vardr.Da$tn sathinin a$!r hissasindo adamlann va heyvanlarn 16 rasmi

va bir anlatrlmaz fiqur hakl( edilmitdir- Qadrnlann siluet rasvirlsri

ayaq nsta, profilda, korpuslarr sola t.r.f (2 ci, I I ci va 12-ci rasmlar)v. ryxq iista! rnfasdr (l0cu rasn) verilrnigdir. 1l va 12-ci r€sml3rbdyiik oniivrfiqolaruq 90 snl va 85 sn, dl9tilijdiir. Ontann budlan ilabirlatan yeka qannlan (ola bilsin, hamila olduqlafl gitstarilmi$dir),

inca bellari, demak olar ki. yurnru baldrlarr vardtr- i I ci r€smdo baldrparalel xatlar Fklinda iatuirovka jla bzadilmitdir. l2-ci rcsmda

fi.lurun belina taraf nanasr aydrn olmayan bir maili xet eakilmitdir.Hrnrrnrn ditllari iri, bell€ri incadir. Ba$ar erxrntrlar formas,nd.t

verilmi$ir. AUari gitsrerilmami$dir.2'ci rasm kigik itlgtiliidijr. Baldrlafl ifada olunmalntdrr. Bu

t€svirda da qann yek€dir. l0-cu Fsmda fiqu.un hiindiirliiyij 80 sm'dir.BudlJr er r vr h.cml.rlrr. rillirr rllrrk. brldIhI iridir. ln(4. qamarli

beli vardr. Ditsn ni v€ yuruudur. BaSr grxrnn kimi gitslarilmi$dir.

Boyrn verilmani$dir. qiyindan qapina ox as mridr.Bu rasmlar e.a. 8 ci minilliya aid edilir, 2-ci rasm isa, ebtimrl ki,

e.6. 7 ci ninillikda hokk ed;lmi$d;r.Kiii lasvirlo3ri (l-ci,6-cr va 7-ci rasmlar) xalti saciyyalidir. Hamrsr

ltnfllsdr verilmi$ir. I ci rasmda kiSi ayaq ijsla, uzun quyruqla, ynxud

ki$i cinsi alrnad ila gdsrarilmisdir. Qollan sal1anflDdr, ba$r grxtntr

k;ni ifrd. ohnnru$nr: 6 cr rasmda adam ayaq iista. 7-ci rasm& ritualrcqs pozasnda verilmitdir. E.a. 3 2 ci miniuiklara aiddi..

3-cii.4-cii. 5-ci, l4-cii ve l6-cr rcsmlar ayaq iist3, profil&. korpus-

lar sala Iaraf okiiz bsvirlaridir. Onlardan 14 cii r6sn xijsusils naraq'r.fi . Okii/rin u/,rnlug,r lco \m. ndndJrluyL 87 "rn dir. iri\dcnlr gair-

82

d.si vrrdrr. Stiysiinii aydrn seEilir. Boynu qrsa, yoEun va qtiwatlidir.Doyinniburunlu bair vardrr. Yeka buynuzlafl bir az qaldr mt!, iraliyitn.ldilni; v. yuxafl burulmutdur. Qulaql.rn ki9ik, taquli xall€rl3 ve-

rilmirdir. Qrnn bn qad€r sallannntdrri ombast dayirmidir, uzun, sallaq

quyruEu vJrdrr. Ayaqlarl gddakdir: dal ayaqlannda topuqlarl nazara

earpr. Rasm qox elasrikdir va heyvanrn biitiin xarakterik cahallsrini

ahata edir. Bnrln bunlar onu Qobustrn kornpleksinin an yaxqr 3sarl6-

rindiD biri hesnb etmaya in*an ve.ir.

16 cr rasmda atkiiz yuxarLda tasvir erdiyimiz okiizls qabaq-qabaEa

dunnusdur. Lr*in onun qarnr va ayaqlan saxlanmamrsdr. Har iki rcsm

e.a. 7-ci mjnilliya, 3 cii. 4 cii vo 5-ci rasmlsr isa 4-3-cii ntuilliklsrinhiidudlanna aiddir.

Asla qae{da, profilda, korpusu sa-ia taraf bir rt r3smi (8 ci rasm)

iki iri qadrn fhurundan ( l0-cu va I I ci r.sml.r) qaErda, digari isa ( 15-

ci €sn), ayaq rista. profildo, korpusu sola laraf iikiiz (14-cii rasm)

fonunda hakk edilnri$ir. Ham da onun fiqurunun koDturlan ijkiiziinddq xattini kasir. Har iki rasm real qurulutludur. Gdvdalari hocmlidir,

burudafl qrsa va nazikdir. 8 ci rcsmda bat yeka, 15 ci rcsmdo yek. va

uzunsovdur. Qulaqlart kigikdir. Kigik qulaqhr qabaE,t gaklanmigdir.

15 ci resnido quyruq uzundur v. slllan'-nldr. 8-ci rasnda is€ q6adrr

v6 iifiiqi vaziyyaidadir. E.o. 3 2 ci rninilliklarin hiidudlarma aiddir.

Ham da 15-ci f3sm 3 4 asr q,tbaq hakk edilmitdir.9-cu rasm ayxq iisra, profiltu. korpusu sola tar.f kegi tasviridir.

Covdasi hacmli va aE,r9akilidir. YoEun boynu. kiEik bat' var, aEzrnrn

kasiyi giistarilmi$ir. Buynuzlafl giidek va dikdir, $rquli vaziyyatdadir.

Qulaqlafl iki kitik taqull xatle ifado edilmitdir. Gitdak quyrugu bel

xattinin davam kirni verilniidir. E.a. 2-ci ruinilliyin orralmna riddir.l3-cn Fsmda n.rnalun nitvlii heyvan tosvir edilni$dil

DA$ N: 51

"oveular zalan"nd,rn 120-130 In lnnalda n.hang qaya pa{asrdr.

Datrn canub tarafi otrracaEL 10 m. hijndiirlnyii 6 nr ohn iigbltcrq

lonnahdrr. Yuxandan r$aErya dodru darh Eatlal olan taquli. ha ar

sarhi v drr. Burada iki rasm !'$drr-l-ci rasmda ayaq ijsie. iizii srga r€r3f yek6 (htindiirliiyii 135 sm)

qadn tasvir edilnrilsdir. Daim sathinin eroziyasr naiicasinde fiqurunryaqlan xarabolnutdu.. Qadrnr n hiindijr bdani va bityiik q nr vardrr.

giiriiniir. onun hanila oldrlu gdsr.dlnri$ir. inco beli, gcni$ sin.si vc

di,tii ireliy€ grxnnsdr. A|aEI ayilmiS bair trxrnlr kimi verilmisdir.

QarnrMa, sinasinda, bel nahjyasinda kiqik xetlar var. gijrnniir.laruirovkrdrr. Tarixi e.a. 8 ci minilliyin son asrlarina dd edilir.

2-ci rcsnda ryaqnsta. profilda. korpusu sala laraf heyvan kokgiiriiniir. gitv&si hacnli. rErrgdkilidir. qilinlorinin iistiiD(lo siiysiiniigiistarilnildir. Qrsr, qijw.tli boynu yas! alrnlr iri bair var. tsuynuzlaflnisbtan uzunsovdur va ucldr yurn yijn.llni$ir. q.LinUklo sczil.Dqulaqlafl geriya .yilmilsdir. Onbasl d€yinnidir. S. Laq quyrulu var.

Gaid€k ayrqlar gajvdasina perpendikulyxrdrr. R6srn e.a. 6 5 ciminiltiklarin htidrduna aid editir.

Gitsrorilan rasmlardo. kqqr da$m b3zi yc.larind. crzrqlar da

vardr, oln bilsin, btnlar xatti keei tasvirlarinin konturlandr va l8-19-cu asrl.rdo gobanlar larafind3n yenna yeli.ilnitdir.

DA$ N: s2

Uzunsov formalr (uzunluEu 8 m, hiindiirliiytj 3 'n)

yeka qaya

parqasrdr. "ovqular zadasa ndan 210 ln gimal-sarqda yerlasir. Onunc€nub salhi ramarnila hxmardr. S€thin lsarq hissasinda 2 l3sm hakkedilmi$dir.

l-ci rasrn hmqanrn tasviridir. Bela iamqa formasna CingirdaEnqaya rcsmlarinda tez tez rast galinir. Son ona asrlare aiddir.

2'ci rasm bijcayin (bitv ya aqFb) kobud. sxemalik tasviridir. Bumsnl da ofta asrlaF aiddir.

DA$ N: se

Ye.dan gxar qaya parqastdtr. 'Oveular zalasr"ndan 120 m simal-

Sarqda yerlagir. Datn do.dbucrqh (3x,1 m) fonnah yuxffr rarafi

himardrr. Burada, qarbqrraErna yllxtn yerda birpiyalavari. diameri 17

srn. &rinliyi 8 sn1 olar q.rla qazrlmrtdrr. DaSln Earq rarafi srldrrndrr.Sarhinda 3 nritnL ve keti rcsrni hakk edilmitdir.

Marallann lasvirleri siluella yerina y€Iirilmisdir. Heyvanlar bir-birinin irdrncr tifiiqi xari iizra qaqdrEr vaziyyetda gtjsrarilmitdir.R€smlar real quruluihrdur, dinamikdir. Boyunlafl viiqarla qaldrnms-dr. kieik batan var. burunlan qabaBa ybnaiib. iri, budaql buynuzlanyuxan qaldrrlmrtdr. iki mamlda (3'cii va 4'cii rasmlar) buynuzun

dibnrdan belina qdvsvari xatt gedir: 3 cij Fsrnda jsa heyvanrn rlnrndaki9ik. $quli xatr t6kilniFi.. Onrbll.m dayirrnidir. Qann.qFkilliuclan bela iar6fayilmit gaidak quyruqlhn vff.

Bu lasvirlar 22 N:-li daidakr maral resminin taqlididir.2-ci rasm heyvamn. ola bilar. keqinin sxenatik. xatli tasviridir. 22

N:-li dasda keqi rasminin laqlididir.Hesab etmak lazrmdrr ki, bu koNpozisiya manims.nilnFdir va ona

gd.. e-a. 2 I ci minilliklarin hiidudlanna aid edilir.

DA$ N: 63

Sarq tarafi fonnasna sijrc ditrdbucaqlrnr (uzunlulu tl m. eni3 ntxatrladan yeka qaya pareasrdr. OvEular zaEasr"ndan 25'20 lll rnnalda62 Ntlidatm nslnnda yerlatmiidir. ODun $3rq tal"fi srldrrm,hamarsathlidjr. sathi rimdl qurtaracalrnda qu| Fsmlari ll3kk edilmi$n. Bu,

QobustaDrD qayaiistij rasmlar konpleksinda nadir h,rldrr.

Quilar profild., korpuslan saEa raraf sdstailmi$dir. Uzunboyunlarr var, dimdikleri aqrlmrtdrr. Quyruqlafl uzundur. iifiiqiistiqam6rd6 durmusdur. Bityiik p3ncali, uzun ayaqlafl var. Birininpancosi ha9ah, digarinin xarti Frdali, ikihatalrdrr. Qlql:un ndv

mansubiyyatiDi tayin ctnak eatindir. TlrJixie.a- I ci ninilliya aiddi..

8l

DAf N: 65

Yerdan 9,xrn yeka qrl,r pareasrd,r' "Ana zdg.r' st-iriacrlrna girirsin

qrqrsrnd,r 10 15 merliyi a boyrii iist€ durur' $imal t.rafi 2.5 m

hiindri.lnyiin.la halllar srldrnmdlr'

Burada bir bijyiik okLiz (uzunluEu 2'15 sln. hiindiirluvii 136 sn, v'bi. n.rralrasmi h6kk edilmildir.

Okiiziin rynq ijst.. profilda. koPusu soh tarcffiqurr rerl qurulut-

Iudur. Bad.n qurulutu lniirenasibdir. Grjvd.si irihacmli va irlrr9akili

dir. Yolun. qiiwstli boynr v. giyinlarinin iizarhdo siilsiinii vardr'

ceDi,s.Inh.ltaEr ydnaldilii$ burunlu. ycka br:r vxrdrr' ortadrn svil'

oit bijyiik buynuzlri qabada yijnalib. uch vLrxan q ldlnlmtldlr'

Lluynuzlrnn dibinil.n iki kiEik. iaquli xarls quhqlrrt gost.dl riidir'

LzLu quyNEu srllaDmridtr. Qarnr bn az salhnmQdlr. Drl uvaqlrlnn

topuq. qnb.iq .ty.rqlnrl D dirs3k grxrnrrlafl Sijstarilnirdir'Rosnr xarrinh daq(liyi v. inr lL olm.sr r3ssannn vilks.k Nralrq

ln.hrr.tiri- heyvrnD xiisusiyy.rlsriri y!xtt bildivnri g0stalir' Ea 7-ci

lllinilliya rkldir.Okiiziln t.svi nin lbnuDd:r sonr{kr dijvrl.rd€ avaq iisr.. profild3.

korpusu sr!.r tar.l 'nxr:rl

tasviri h.kl cdilmi$ir. Bovnu bir az

q drnlrnrrsdr. Kiqik bltr var. bud.rqll buyDuzlarr hiirxliira qalxmr$dr'

On rsr buclq ulnnda(lrr. Saquli vaziyy3kla davanmri gijdak q vruluv drr. Trrixi e. o. I ciminiiliya aiddir-

DAi N: 66

''A a zi-ir" srlrnaca-irnrn 29 N: Ii dafln iist knunndrn qopm tq!r! p raisrdrr. Canub laraia diilmi\ va buradr rssnrl'r;n bir hiss'si

nin qlbrln k.sDi,sdk.

Drtn iisl taraiind3l0 rasm hakk olLrnnruldur. Onl:nn 27 si adinl.

I u heyv{n rasviriaddir.

Ue q.rbn fkturu (6 cr. 7-ci v. l4-cn) ayxq ilsta.lrofild€. iizl3ri sola

trril (6-cr v. 7 ci rasml.r) v€ sai.r rar3thakk ediltnrldn

84

Ki,si rasvidarinin bir hissssi (l ci. 2 ci.8-ci.9 nr I I 'i l2'ci l3-

cii. l6 cr. 19'cu,24 cij v.25 ci rasml€r) rvaq ijsta. anfasdr verilnr\dir'

onlNrdrn L-ci. 9 ctr. l2-ci. 13 cii. l9-cu v3 25 ci rasmLa.da fiqutlar

oxla va bxln ila silohlanmrlLar-

Ba rrasmlsd. kiEiler prcfilda. ijzlari solat.r.f (4-cn.5-ci. l0cu.20-ci.2l ci.27-ci rasnns.)va srEa raraf(ls ci 22 ci, 23'cn. 28-ci. 29-

cu va 30 cr rasniar) gitstarilmiidir' 5-ci, l5-ci. 23 cii.29 cr v€ 30 cu

r€smlrrda fiqurlar dijyiiF hrzrr oxlarla gijsrarilmitdir.

ll ci kobud sxemarik r.sm diqq.ti oznno calb cdir' Adamrn

ryaqlrn genit amlmm{ v. dizlari azca qatlanmttdrr Pncalari iridir.

onhftlm biri iki. digari iigba.maqltdrr. I{ar iki .rva-!r topuqda

sanlmLqdrr. Birqolu diNakdan qatlannnq ve brltna t'r'l qaldrn lnltidrr'

€li iia bannaqLdrr. ikinci qolu da dirsakd.n qatlanmrs va budunnn

ristiin. qoyulmutd r.

Diiriin adam t.svirlsri hmsBa bir kompozisivam. oh bilsin koE

vaxhtu. ya dr ddYtiiij aks cklirir.

l7'ci. lSci va 26cr rasml€r nn alum hevvlntn tasvirlsridir'

Onlffln birmcisinda heyvan siluell., profilda. korpusu salr raraf gits

rarilltliidir. Govdasi iri va h.cmli.lir. YoElnl. qiivvarli bovnu. kiitbu-

runlu baqL var. Dik qaldrrrlnn! buynuzlrrt keEi buvmrzldnm xitrrladr'

Qulaqlffr buynuzhrtn dibl.rinda iki )rquli xarla grtst'rilnitdi' om

b:h o,c,q r Irrc.o.r Ub'ldk qt )rrlu. o\ n-r' J'J:r en r'

Biiliir heyvrnlar rdamlar laraf3 har.k.rtu gost.rilni$dir ki. bu dlt

rosmd. ov sahnasiril rasvir olundulunu sitvlam.k iiqnn 'stN

verir'

Tarixie- o. ,l'3-cu nrinilliklsrir hiidudl.rum nid edilir'

DA$ N: 67

29 rc 66 N:-li .i.\larrn yrxnlllrMa qavrnn qalnxla 5 6 myiiksaklikda yerleFn yck: daE p,rrfrsldrr- Onun trrq tarrli qaquli

hanrltr sahtlidir.BuradakiEik bir sahad. iki car8.d6 aru:ih Fqsiniifnedon 12kiii

lasvir ctlilmildir. Onlrrln h{nnsr tlnfnsd.r gitsrrrihrlirs. siluetla yerina

yetidln]iidir. Yuxafl cargeda 5 fiqurun ki;i cnNi ahmati gdsr.dlnli$dir a,saEr c.rg€& 7 fiqur da vardr. CaLsada m.*azi yeri bltrnidflbzaklari olan 3 kili tuiur. Onlarrn bazilari al€la veriblar.

Butijn fiquriar real qurululludurlar, ayrqlafl genii aqrlmrt va

dizlarda qatlannlLldrr. Qox hallarda p€ncalari da ara| qoyulmuidnr.

Tarixi e.a. 4-cii ninllliyin oflalanna aiddir.

DAS N: 78

''Ana za!a" naEarasrntun 40-50 rnqarbda uqnlu$ datlafln rrrsnrdrnahang qryr prrylsrdr. Datm iisliiD. dntmii$ ii9 iri qryx pfff:rlffr

Eorinlikl. gedila bi1an. t0'15 adam yerlaia bil.cayi srlrnacnq analagarirmigdir.

Dat r canub $quli sthi dtizdiir. Burada 9 rasm hakk edilnisdir.Onlann 8'i qadrn tasvirlaridir. 7-ci rasm dkiizijn iri. uzunlugu 140 sm.

hiindiirliiyii 65 sm olan tasviridir.

Qrdrn rasvirl.drin dtirdu bLr ijknziin tasvirl.rinin lonundMr ve

onuD fiqu.untrD konturunu kasirlar. Qrdrnlrr ryaq nsra. anfrsd.rgijstarlnitdir. inca bell..i. hkin yoEun vahacnii budlarr var 8-ci r.slnistisna olmaqla bii in rasmlardaki qadln flqurlar rln bellarinda nfnqihtiqam.td€ xallar var. Ola bilsin bu xatlar tatuirovkadr. 2 ci vo I cirasnlor istisn{ olmaqla. budlafl da buca<1 rltrnda, 2 3 x€ftl6rl€.zi.valari {SxEr olnraqla bzadilmitdir- 5 ci r.snda 2 q.rdmn dizindabir iki tifiiqi xorl.r fomasrndr sadr vrr. qiyinlo cnlidir, ii, dayimido$ari var. B.\lrr uzunsov Erxr rlrrl.r it.da edilnritdir. 5 -ci tesvirdafiqur sinanin birlrissasi va 6 cr..smda bitq.r silrcrlar veril isdir. Qo-bustan kompleksinin biitdv msDn.rinda olduAr knni allari gosterilma-

mitdir. 8'ci rasnr isrisnr olnlrql! Qiyinlarinda tapina saEdan sola oxlara$lf]lnnldr.

tirllunri konfiqurasiyasrna 8bl3 rasnlar eneolir diiv.iiiiin qadrn

heyk€llarini x tLLladr. Y€ddi qndm tesvirinde b.z3klar gitslarildiyins

ritra bu srilnnctq 'Yeddi gtizal adlandLfllnrrdr. Tarixi e.3. 4 3 cii

inilliki€r3. ajkiiziin r6sviri is6 e. a. 4-cii mnriliiy€ aid edilir.

DA$ N: 8l

DrErn biind.rn qopub diifmiii dt\lrr istarisinda 9ox yeka qaya

pargasrdlr. Ana za-ia"dan 70 m q.rMa 78 N:li datdan t5'20 m aralr

yerla$ir. Canrb qarMan da,sa trir qaya pllreltsr dx sijyketuds, naticada,

tatin kegila bilan 7-8 ada rn yerla,s. bilacayi stEnacaq amalsg6ln1i9di.

Day srEnacaga larafyijnalmii iaqrli qarb hissasi hamdrdr. Onun

iiz.rin& 32 r€sm qeyda {lmnn$rr: 27 rdaq 2 heyvan. qayrq lssvirl.riv€ anla,srlmayln fi(lur. D.txr sarhinin eroziyasr naticasiDda bazi

rasmlar xarab olntr,sdur.

Adrn ras,nlsrinin h.rnnsl ayaq iiste. anfasda, siluetli, 14 cti va 27

ci r.snrlaela xed knri tasvirlaridir. 3 cii. 7 ci. 8 ci. 2l ci va 24-cii

rasmlarda kirilarin cinsi .laDr.tlari rydur gij(6rilmitdir. 2-ci. 3-ctj, 7-

ci. 8-ci. 9-cu. 13 cii. 15 ci. 20 ci. 2l -ci. 22-ci. 24-cti \a 26 ct

r€nnl.lda fiqu rnn komariisrii bnElLrnalafl vardr.2-ci. 3 cu vc 7 ci Esnnar.la ki$ilarnr eiyinlarirda Qapina oxl.r

$rnlnrtdrr (ikisi soldan sala taraf. biri da srld{n soh taFf).3 cii rasnda kisinin elinda baltasr d. vrr.F(url r qam.tlidir. qiiw.tli. dizlari qrrlnrnn[. aynqlafl Senii

aqrlNidlr. SaE lxd i.idir. d.rbanlxn p3ncal€ri salladrqdr kanarx

rynlnnidrr. Allcri nxzik. bazilerin& qallll xatlarl3 gdstrdlnritdir.

Kiaik, boyunirrl gdstariln€dan. dayirni batlu var. Coxluntn kckilfonnasnxh bx,slrrnda s.rglart veril isdir.

On ni fiquruhr sadrnr )ux.ur hissasirdo c.rg.do giishrilDrildir (10

cu. ll ci. 19 cr. 25-ci v€ 32-ci r.nnlar). OnknD cllcri s.rllmmr$rr.

bcll.mi bir iiitiqi xarla ilatu olunmut hansrsa 4.!ryr rili alarlsr

ba!hnrrl!r.iki fiqluanrn (l ci v3 l1 cirasnnar) baqlarnrda bzaklar var.'lasvirlar e.a. 5 4 cii mjnilliklorin hiidudlarnm aiddir. yalnrz 14'cij.

27-ci va 28-ci lasn ar e... 4 cii Nnriiliyin son asrlarirxle yerina

yeririLni$ir.

65

4-cii r€sm m.rasim raqsi oynayan hoppanan adam tasviridn. Rasne.a. 3 cij minilliyin ilk asrlarin3 liddir.

8-ci resrnda ceyran. 37-ci rasmda namalum novlii heyvan (batr.qrvruAu vd d,,l )rqlJfl )o\durr rssvrr e,lilmirdr.

Ceyramn fiquru ayaq nsta, profiltu. korpusu sola silueila yerinayetirilmi$dir. hi gijv&si. qaidrrnmrt boynu, kigik yrxqrformala$drnlmD bair vardr. Hiindilra qaldrnlmrs buynuzlan orradan

arxaya ayilmitdi.. Ombasr dayirmidir. Godak quyruEu qaldr mrqdr.3-cti minill;yin ilk asrlarim aiddir.

18-ci r€smda hnndnr qayq tasvn edilmiqdir. Qayrqda 6 kitioturmuEdur onlarm biri oxla silablanmrsdrr. E. a. 4-cn minilliyaaiddn.

I-ci va 5-ci rasmlar narnalum fiqurlann fraqmentlaridir.

DAg N:85

"Ana zaEa" s'ErncaE'ndan canuFqorua, ondan 5G60 m arah yeka

qaya parqasldr. DatD canub brafi salhdan ibaratdir. Burada l? adam

va heyvan rasmlari h3kk edilrni$dir. Onlarrn b€zilarinin ayn ayrr

hissal6ri eroziya rcticasinda xarab olmugur.Bi.iiiin adam Fsmlari 80-85 vs 25-30 sm olliilii ki;i tasvirlaridir.s-ci va 1 3 cii rasmlar xatti, qalanlan siluetla yerina yetirilmiQdir. 1-

ci. 8-ci va l3-cii rasmlar&n ba a bntiin fiqumlar ayaq nsta.

Gen\ a9 m$ gijclii ayaqlar dizlardan qatlanmrsdrr, yoEun budlanvr.r, ayaqlannn pancalori kanara tarafd;r. 7 ci rasmda yalmz ba$ v6 saE

liyinli xatti qalm{dr. Uq fiqurda (9 cu, I I ci va 12 ci rasmlarda) ki:ri

cinsi alamatlari gitstorilrni;dir. eiyinlar& geni;lamn hijndiir bdanlariqamatlidir.

l-ci, 2 ci, 4-cn. ll-ci va 16-cr Fsmlarda fiqurlarn batlar nisbaianyeko va dayirmidir. 6-cr, 9-cu, 10-cu va 12-ci rasmlar6 gxmhlarformasrnda kiqik iilqijliidiir. A ari sallanrn$ xailarla ifatu olunmutdur.

86

Bazi rasn arde (5-ci. 6'cr. 9'cu, l0 cu va I l-ci rasmlat kitilarinall€rirda silahlar. gitriinnr baha vardrri 10 kiti oxh silihl.rnmr,sdr (l-ci.2-ci,4-cii. s-ci.6-cr.9-cu lo'cu. 1l-ci. l2-ci va l6-cr rasnlat. E.6.

7-6-cr miniliklara aiddir. 9-cu rasm ola bilar daha qadimda e.a. 8-7-ciminilliklortu hakk edilmiQdn. Bu fikir tasviriarin iri ajlqtjlij olmasr va

sa! fiqurlann dizlarinda sargr (bzan) uclannn sallannnsr ilaiasdiqlanir.

Heyvan tasvirlari irarisinda (14-cij. l5-ci va 17-ci rasnlar) oktizfiquru (15-ci rasm) yaxll saxlanmrldr. Qalanlarnn nitv mansubiyyai-larini miiayyan etmak o1mur.

Ottizrin tiquru ayaq iista, profilda, korpusu saEa taraf real

qurulutludur. badan qurulu$u mijtanasibdir, gitvdasi monolitdir.Hnndnrsiisynn yaxtr rosvir edilmi$dir. Qrsa, qtiwatli boynu, enliahnlrbasr vardr. DalEavari. uclafl azca qaldrnlmD buynuzlarr qabaEa etx-rn$dr. Qulaqlan iki kieik laquli xatla ifada olunnu$ur. Ombasr bu-

caq alxndadr. UzunquyruEu sallanm\dr. Ayaqlan sitvdasina perpen-

diknlyardr.oknziin bel x.tti 9 cu rosm& adam,n.ryaErn, kesmitdir. Tarixi e.a.

6- cr ninilliya aiddir.

DAS N: 86

"Ana zaEa" s'E'nacaErndan 60 m c6nub'q6rbd6, 8s N: l; da$ln

yanrnda yerlatir. $imal ,s3rq tarcfi ba$qa bir yeka da$a sitykandiyinagitra 1,5x3 m srhasi olan srErnacaq am€16 gotinnildir. Da$rn $rhininaSaEr. srEnacaEa yitmlmig agaEr hissasind€ indi & Azarbaycanda

oynln an "Yalh" rcqsi tipinda marasim rcqsini ifa ed6n 7 kili rasmihakk editmi$dir. Onlar al-ala vermiq vaziyyotda anfasda giislorilmi$dir.

Ceni! agrlm4 ayaqhrr dizlardan qallanmrgdr. Solda axrrnd ki$inirbatnda bazak vardr, ola bilsin saeldndr- Fikimizca, hamin adam

qrupun baEgrsrdr. Tarixi e.a. 4-cij minilliya aid edilir.

DAg N:90

$imal-Frqd6 htindiidnyu 4,5 m, eni 1,5 nr olan dijzbucaql fornahyeka da$ parqasrdrr.

Datln saihinda silat atlmn qaba ovlamasr sahnasi hekk edil-mildirAdrnn yanmda iki it tasvid da var.

Bir alinda sryfllm$ qrlnc rutan atdh (3-cii rasln) qabana lap yarn-Iatm$dr. Korpusu saEa qaban tar.fa olan axn rasmi sa& qurutmuqdur. Batr birazqaldnhnn! boynunun davimt kini gitstarilmi$dir.r

Qulaqlar qabaEa $aklanmiEdir. citzlori iki nijqta ila ifada otunmugdur.Boynunda b.zak var. Agzrndan axan kiipiik (u9ki9ik Saquli xatla ifad6olunmutdut. Athmn qabam uzun miid&t qovdugunu gosalrir. Arrndit$n rcvan surat& irali grxmr$dr. SaEnsr dayirrnidir. Qaldrrlm\qitvsvari quyruEunun cu geriya dijn&rilnitdir.

Alh atm boynunun ymnlrErnda orunnu$dur. Onun alaF sallanmrsryaqlafl arrn bjr yamnda gtj$rrihni$dir. Gi,vdasi uzunsovdur, qiyinlar-da bir qo&r geni$landirilmigdir. Qrsa va nazik boynu va. batrdayirnidir.

Ath bir oli ila cilovu tutmuqdur. Yuxafl qaldr mrt alir a isa diizriy€li q lnc vardrr. Belinda q rncm qr gitstarilmisdir.

Atlnm qaq$mda qabanrm fiquru asia qafr$da, profil&. korpususaEa reraf real qurulmu::dur. c{tvdasi hacmli va aErgakilidir,giyinlarinin iistnnda boyiik donqafl var, bumu iriucludur. Qulaqlafl ikikicrk taquli ralla gdstdrilmi:dir. Cttdsk quyrugunun u(u yu\dnqaldr mq v€ bucaq alnnda belina braf ditndarilni$dir. bu qabanugun saciyyavi deraldr.

l-ci va 2-ci rasmlar itl6rini rasvirlaridir Onlann birinin boynundaxaltasr var (2-ci r6sm) va sanld o biri ita hijcom edil. Hiicum edan iringijvdasi uzunsovdur, aEzr aq m$ halda baqr va.r. Qulaqlafl gtjdakdir,

$aquli rcziyyatde durmutdur. Poncalarin& aEr dmaqlan gdriiniir(qabaq ayaEmn harasi ii9, dal ayaqlannm h3rcsi 4 v6 5 dmaqhdr).Hucum pozaldr. Uzun quyrugunun yuxan qaldr mrg ucu b€lina rerafayilmtdir. O biri it qorxaqdr, geri gakilir, batmr a;aEl sallam4drrqLryruEu dalna sx mr$df. Konpozisiya eranm hiidudlaina aiddir.

DA$ Nr 99

Bajyiikdas daEmn yuxin yaylasnn qraEmda, larq rar€fdan "AnazaEa" srgrnacagrndan 100 m qarbda yr-s! datdr. Yaylaqdan d.rin Eatlaayrtlmr$drr. Bityiikda: daErrur zirvasina gedan grErr burada birir. Datnsahsi 1l5x 200 sm-dir. Sathinda diametrlari iq-i9a 30-39, 20 25 va 8-l0 sm olan iir daira tasviri hakk edilrni$dir. Ortadah dairdaan kanara7 Siia x6ti gedir. Bundan ba$qa. kanar v6 ona d,rirlar kilik dtiz xarlobirl.$dirilmitdir. Orta dairanin o biri ucu bayu dairo ila xarlabirlagdirilmigdir. Umumi konfiqurasiyasma gdra rasm hijriimgakroruDu xaxrladr. Hamar sethda olduEuna, yaylanm oria 6srlarda iirijlyeri olmasma gitra, ehtimal ki, bu tasvir gobanlann hansrsa oyunuiigiindiir- Ola bilar bu tasvirini nasa bir ovsun manae var. Oria asrlaraaiddir.

DA$ N:101

Kigik qaya tasviridir. Biiytikdq daEr yaylasrnrn c€nubquftaracagmda, ugurumun $arq qmErnda yerlatir. qat da$r iki hissayabitlmij$diir. Onlann bninda maral ovu $hnasi h3kk edilmigir.

I ci rasm ayaqiista, profilda, iizn saEa - marala taraf oxlasilahlanmrs ovgunun kobud, xatti tasvirdir. Ovqunun fiquru ba$dan vasaEa istiqarcdandirilmb pancoli iki ayaqdan ibar3tdir. qox yeka batrvar, yumurtavari formah, sifotini aFEr tutmugdur. Uzun Fnaalrr x6trehiimal ki. saqqalm ifa& edir. Baqrnm kontur xattinin orrasmda 3iifiiqi xatt qakiln $dir: bur ar. gijrtiniji, bumunu v3 aEzlln bildirir-Qarltnmrs qolunda marala tullanmr$ bityijk ox tuhuldur. Ovgununarxasrnda iki kiqik paralel xatt rakilmiSdir

2-ci r3sm ayaq iista, profilda, korpusu saEa tarof maralm xatrilasviridir- Batr alaEr endirilmis Siia formah iig xatla gijstariloigir.

iri buynuzlan. hnndur qaldrrlmrs ve qijvs Fklinda arxayayijmlmi$ir- Qabaq buynuzda 3. arxa buynuzda 2 gxmtl vardr. Ucubucaq altnda yuxafl qaldrnlmD gijdak. nftqi quyruEu gitvdanin bel

87

AFqlxn gajvdasina perycndikulyttdu. qu rrrcrqlrrmdr iki kiqik

diiz xall.. goriiniir. drrmqlln verilnit(lir. IIJr iki l.3sm rDeral .rlall.hakk eililni,sdir. 6-7-ci lninillikl.r€ :riddir.

DA$ N:103

Bityiik.lq d.rjmm canub yrmmnda taquli vaziyyst(la dunnut

bnyiik q.rya parqasLdlr. Ontrn canubrarafi lomrxsmagitra 3x'l m. sahali

dii?brcaqln xrtrrladrr. Salhinda neral alatla 8 rasmdan ibaral ov

s.hn6si hakk edilmildir.Ovda iki ath iilirllk cdir (l-cii va 7 ci rasmlsr). Onlifln bidncisi

qrupun yuxansmda bilxvasira naralln a rsrnd.t yerla$irilmiidir'ikincisiarrE,dr dunnutdrr. ODun q!,sts,nda nddlmlayxn rdlm tasvir

edilni$ir. (5-ci rasm). Biitlir rasf irlar sxemntik seiyyalidir. 3-cij rasm-

da ar proiilda. korpusu soia ' nrLtrala tar€f gdsbrilmiFir. Uzun boynu

qdldnlnqdrr. Qabala lsaklcnnis qulaqldr olxn ki{ik ba|l var.

Gitvdasi uzunsov v' mzikdiff. Q{bxq v3 dllt r! qlarr alsaE, hissada

prtlrrti ahalalanDri,sdir ki, bu da rasmin rrakro\1,.r ila uyulsnu\sdur'

Bels z.nn ehrk olxr ki, put sonlrdrn gakilnirdir'Arh arn belinda sanki ayrq tisradir. ODun dy.tqlart atln bir yanrnda

gitst..ilniqdir va onun qamrndan asalr sallantnr$, sola yonsldilmi$dir.

Bel damlmrEdrr va bir q.dar iraliya ayjlmitdir. Bu nizarin arlmasr

pozasrdlr. Delind. kam6ri, boyrijnd3 qrlmcr as mtsdrr- NJzik, dikboynu. kiaik yumru btl)r var. Atlt bir alinda cilovu tutmu$drr.

dir.rkdan h.rkLlnr.r! digrr rlinda i'r m,r',lJ ru?l3Imr: nilJ.i vJr.

At!nrn d.rhnda ncmalum ndvliiola bilsin oldnriilniia hevvanfiquru

gijriinijr (4-cn rasm).

7'ci Fsmd. ayrq iisl6. korpusu srE,r rarafat tasvir edilmi\dir.

QaldLfllnnt eox uzun boynu var. qulaqlarr qabnlr !s.klonmi!di..Gijvdasi uzunsovdur. QuyruE azca qdldrfllnn$r. Dal ayaqlannn

drrnaqlm naz3rc Earptr.Arhnrn ayaqlafl nnn gdvdosinin yalmz bir ymrnda gijslarilniidir.Arrn qarnmrn altrndan aiagr sallannn,s ryrqlannn uclarr iifiiqi xatla

u8

birl.idiril i,\dir. Inca beli qurllrqLrdrr. bdyrii l.n qtltncl rtsll Udrr'

Nazik. hnndiir boyntr. kigik. yumru b\r vur' Bir .li ilc cilolurlrtr rtdur. Dirs.kdar qarlanmrt ve b:rirndan yuxur! qxldlrtlnrl. di3.r.1iila rizanirrDrlr hazrirDnDdlr. NizaDin srprnxr dal ucunda zcrbrni

qiivvatlandiran siya vrrdr.Arn altrnd{ dayga tasvi cdiltni$f (6 cr tcsm)

Atrn arxrsrnda ayaqiist.. profiLda. kopusu sola tarafkeEiDiD kobud.

sxemrrik xarti tasvni gskilmi,sdir (8 ci resn). Dik qalxnnt buynuzian

bucaq rltrnda geriya qrrlanm$ . QtryruEu iki xall3 giisrorilniidir.

x.tlarin biri yuxrrt, digari atrE, Eyilni$iL5-ci rasn piyada ovqunun kobud, sxemrrik lasviridir' Bir ehrd€

,saquli vaziyy.tda hanslsa bir silrh ola bil.n rlrc ttrlr usdur.

I-ci r.sm onu qovrn profild3. korpusu soia raraf mar.rl rssviridir'

Giivdasi uzunsoldur. Nrzik boynu qrLdrtltntsdLr' B.,sr rvdrn

gdstarilni$ir. Budaqlr buynuzlart dik qalxnnyltr. AEzlndan (iki xorle

ifatu oluDnut) kopiik srllanN:dr. Gijdak quyruluntrD qrmrqFkilliucu belira .yilnisdir. Qrblq ayaql ri dxl .ryrqlartnrn arrsrDdr

nanalum niivlii heyvan rasvni vrrdr (2-ci 5.kil) Konrpozisiyr e.a 5

ci ninilliya riddir.

DA$ N:104

Biiyiikdaq dagrnrn canub yamlcntn kanannda ycrlatan nahang

q.rya pa(asrdrr. Da,s canub sathi hamlrdr' orada 6 rcsm. 2 brltq. 2

keqi. Jr vd Jnlrrrhn.rvJl r3(\rr h.rk\ olunmLr l.rr'

I ci rasm ba$ sola larcf balrEm id sihrer (uzunlulu ll5 snr.

qamrnrn ortasrnda cni 27 sm) lasvnidn. BahEIn iliuclr bntrgajvdasinin

iquli xatla ayrlmlsdr. Cdvdasintu 4 nzgoci var - biri belind.. iiQii

qcmmn altrnda. Quyruq plavniki simnrerrik deyil, onun iist hissesi

bitynkdiir. BahEm ikinci t€sviri (5 ci rasnt nisboran kitik ijlgtllijdiir'

datrn satlrinin ercziy:rsr natic.sind6 quyruq xarrb ollnutdur'

4 cii rasm anlxtllmaz. bir Lrcu ni ba|Ern prri ila birlaE i,s xatld.n

ibaratdir{l ci rasm). Ol.t bilar. bu x.Lr balrq lulmrq iigiin bn teydir. Bu

r.svirlar e.a. 6-5 ci minilliklar. riddir

Arn qrErtda. proiikb ko.pusr sl!.r r.Inl rJsviri (-2 ci r.{rr) rerlqur lutirdur. Gitvtusi hecmli va Lr!r.qakilnlir.

BoynLr qnldrllmrtdr. Kiqik ijlqiilii brlr yn)r fornrlurdrfllnr,sdrr.

QLrlaqlar !.rquli vaziyyarda qoytrlnu$d r- Orrbasr dayirori(iir. (i0(likquymlu nuili drmnutdur. ArrD boyLrn xaui 4 cii rasNin x hin(lenbirinir - balt!rn silari il. bnla$diyi yerda kasiiir. E.a.3-cij minillitn:ilk asLlofira iiddir.

3 cii va 6'cr rcsniar ay.q iista. profil.l.. korpuslan sala larcf kegi

tasvirlaridir. 3-cii rcsn a kegiDiD qrrnrnrn xlslEr hissasi. bir q.rbrq ve

bir dxl xyrdr daixr $thinin eroziy.rsma gijra pozulnrulsdLr. Kieikbrilm. qrsx boyunlal v.rr. 3.cii rssurda qrlurcvnri bu)nuzlrr yu.urqrldnlnrt va ,uxrya ayilrDiidir. O artn ucl.ur 4-cii rnsnrin xoda.i ilak€silnitdir.6 cr l"slnda qovsvari buynuzlarn uclm boynuna tarnfyoneldilni,sdir. Ayaqlrfl gitdokdir. Gdld.si giiclii !a a! lakilidir.Ombnsr bucaq allrndadr. Gij&k quyruEu iiliiqi vaziyyatda dunn $ur.Rrsm c-a. 2 ci minilliyh ilk 6srl6rine .riddir.

DA$ N: 105

BajyiikdG dalrnn ccntrb yam,rcrnrD lap kana nda 10,1 N:-li d!$nyanrndd. ondan tinml.r n.hans q.rya part.rsrdrr. Cannb t.rcfi geriya

kigik nrcyllikla hannr. Anquli sarhdan ibarcklir. H.mnr satlrir Frqlrissasinda l0..snl (4 keCi.2 adan.2 bahq r€smi va 2 mlrtdmay{nfraqment) h.kk edillnitdir.

Kefilsrin rosvirl3ri (l-cii. 4-cii. 9-cu va l0-cu rasnlar) ayaq ijsta,profikb. korpLrshri saBa taFf (3-cii va 4 cij Lasmla, va solr t.Ff (9

cu va lo-cu rasml.o real qurulutLudur. Onlarn fiqurlin irihacmli.badan qurulutlan miitanasiMir. Boyunlan qulddmrsdrr. baglrr yrxtrformalasd,rtlln,!rr. Kirik. qbvsvari buynuzlarmn uclarr bellaLina

ra.af ayil iidir. 4-cii ve 9-cu r3sn arda heyvanlann s.tqqallafl. 4-ciiresmda is3 qulaqlarr gdslarihniFir ki, bu dr Qobrsr.n kompleksindakeqilarin t.svirlerind6 nrdih.rldrr. 4 cii rasnda omb bucaq altrndad49-cu rasmda i$ dayilrnidir. q nr srllunmr$rr. Giidak quyrLtqlarr

qrklrrl r,sdu- Ay!qlxrl Sajvdalarira perpendikulyrrdtr. 3-cij rcsInda

bud !. d.rl iryrqlrrd[r biri saxlnrmamrtdr. Trrixi e-3. 2-ci Ininil]iya

.rid edjlir. Bunu dr qeyd ermak lazrmdrr ki. h.nr (16 9-cu r€srn

hxnrslr)diln avval hnkk edillni$ir.l0'cu raslll kobud yerina yetirilnitdir. t.svir trhrif olunrnu$ur va

orn esrlar daivriina,riddir.Ki,si tesliri (5 ci Esn) rynq iisla. p.ofi1d.. .rnhsdr ve.ilnigdir.

Rassam ovau kisinin giiciinii va qud€tioi bacrrr.lh va inxml:r ifrdaerrDitdir. iri. yolun ryr.tlan geniq a9tlmu. dizlatindcn drr.rlmlSdr.

Azalali b.rldl ro v. brdlafl var. B.dani nisbataD qrsrboyludurt beli ve

ellari Bdst.rilnoni;dir. ButrkieikCrxrnnkinr ir. qiyinlarindenE.Fki

o)i r$rrlll.ltdr. ddgiintu !. qarln Dahiynsindr baz€k vaftllr. giironijr.

tatLrirovkrdrr. E.e. 6-5-ci nlhilliklcrc rnH;.8 ci ra\rrda ayaq iisL.. prolilda. tizii sola tarof qrdrD L.svir

edilnisdir. inca beli. bijyiik vo dayirni dosii. arxrnrr fom srnda ifnda

olunnm,s. sol torcfr neylli baqr vardlI. Dizlari d!tuldtlnlldrr: brldrlartyoEundur. soh dondarilmiidir. bir ryaq p.nc6si v:rrdrr. Budlafl il3birlagn:i,s qarrn Drhiyasinda iki uddnnD sxcn tik xeni rasniari hakk

edilnilir: biri geni: xErlDnt ayxqlrn ila. digeri saia uzrdrlmrgdtrgijriiniir. bLrnurl.r qdnnn b.rnnrda iki uta!rlr ohrair ifrd. oluDnm$ur.

Ba:ir va ddtnnijD bir hissasi isrisna olmaqla biitiin b.dani trrpizhqanva ayri ilyrii x.rlor leklinda latuircvkr il. drLill iigdilr. E.a. 7-6-cr

miDillikl.r..tiddir.I ci v. 7 ci resmlard. bltlrqllr trsvir edilmitdir. ha da

birnrcisinda gijvdasinin bir hiss.si ilo b$, q.thnltdlr. Bal'!'n ikincirosvid bijyiik (uzunlu-iu 158 sm. qann rarelda 50 sm) konlurludur. Brtlbirqadardraldrln ;drr. jri bumu trquli xirls g.jvd€sindanaynlmrtdrr-

Be,s iizgaci aydl| goriinnr ikisi belinds. iitii qarnmn alnnda. QLryruq

iizgaci diizdiir. Bdrln q.rb.q hissrsinda defis takilli bir dik grxtillr v,u.

Oanrl rEr. vcx srll.rqdr. ebtitllnl ki. knriisii vtlr. Ras e... 6-5-ci

minillikl3rc !iddir.2-ci va 6-cr rasnn.r hnnsrs.r bir heyvann t.s!iriDin grxtnlrl rxltr.

8()

DAS N: 112

"qardaq zaEa"dnn taxminan 230-240 m caruba va bulaqdan 300 m

canub-qarbdo bijyiik qaya parfasrdr. Dailn iisl tarafi ortasr bijyijk

fitkok olnaqla ditrdbucaqlr formasmdadr. $aquli, $imal-qarb tarafi da

ditrdbucaqh (l45sm x 425srn) formalrdrr. Burada 4 itkiiz tasviri hakk

edilm;tdir. Onlardan bi.i fatinlikla seEilir va bazi yerlari

saxlanmrm4dr, ona gdra da niisxasi Erxarimamqdr.l-ci va 2'ci rasmlar itkiizlarin dijyiit $hnasinin kornpozisiyastdr.

iri itktjz (l-ci rosm) profilda, korpusu saEa taraf diinnugdur. Onun

fiquru qndFtlidir. Pey$rinda va giyinlarinin tisrijnda siiystin formalliki Elxmx var. Yogun, uzun boyunlLrdur. iri basr iraliya eumqdr.Nazik bumu ala$ endirilmitdir. irali qrxm$ iri buynuzlartmn uclarr

qdvsvei Fkil&. yuxafl .yilmigdir. Ombasl azca dayimidir. UzunquyruEu sall&m,$drr. Cijclti, gitdak ayaqlafl vardr. Heyvan nisbtsnkiqik itlgiilii itkiizijn (2-ci rasm) iisttim hiicuma ke96r6k biitiin gitvdasi

ila iraliya cummu$ur.ikinci itkiiz d6 ayaq tista. profilda, koryusu sola taraf tacaviizkar

pozada tasvir edilmildir. iri buynuzlan qabaEa uzanm$r ve birinci

ijkiiziin buynuzldna miiqavim6t gostarir. Yolun va gnclij boynu var.

Qulaqlan iki kigik xada ifada olunmutdur. Gdvdasi hacmli va

liidrarlidir. Ombasr azca dayimidir. Kiqik quyruEu var. Gticlii. giidak

ayaqlafl govdasina perpendikulyardr.3-cii rcsmda da itkiiz profilda, kor?usu saEa tor6f tasvir edilmi$dit.

ciiclti fiqurdur, govdasinin qabaq hissesi hacnlidir, liyinlarininiistiinda htjndir suysiinii var. Qrsa v6 yoEunboyunludur. A9aE1

tutulnu! bururdu batr nisbatan balacadr. Buynuzlan tox yekadir, irali

frm{dr va uclar qijvsvari yuxan qaldmlmrgdr. Ombasr bir az

dayirmidir. Gijdak quyrugu var. Qlsa vo guclii ayaqlar g6vdasina

perpendikulyirdr-

Bu rasmin qar$bmda bir dkiiz lasviri da vardr,lakin gox gatinlikla

seziln.Bu rasmlar e.a. 5-ci minilliyin son 6srl6rino aiddir.

90

DA$ N: I l8

"Ana zaEa" dan 5060 m canub-qartrli lcrh.\rr rr.'lDrrr rlrlipargrstdn DaSm laquli canub $erq tarafi iin(li l)ir rlrl'r rIrr:rlirr

ddrdb caqh(oruracaEr 10,5m.hiindiirlryii l2llr) linrtrr\rr!LrIr l)rr)rrr

sathi haoardr, gox yerlarda eroziya natic.srrli rir l' Ilrrr(r,\rirrr

Sathin canub yaflsrnn ataEl hissasinda iki lrqrnlhrr ihirnr rrr:rrrl ,'!rr

sahncsi hakk edilmi$ir.l-ci rcsm oxla silahlanmr! ovqunun ayrq iish. Proliltl.r' ll/tl \ rr'r

taraf kobud, xaui lasviridir. SaE alind. qlqrn nrirtttli! ru.slirtrrrrl li'!(lLox tutmutdur. Maralm iasvni (2-ci rasm) kobt !. xirrirlir Ni\lDrrrr

yoEun va uzun, yuxan {raldnlmr9 boynu v.r' Bu u v. hx.\r \1rrrrll kirrri

gitstarilnisdir. Biiyiikbudaqlr buynuzlrfl yuxarr qrkl hrr.\ v,,:rrrlirstli

qoyulmuqdur Gijdak quyrulu bel xaninin davrnn kirrri rrnlJ rlrlrii vr

ucu betina tarf qatlarunqdtr- Dal ayaqhu n biri isrisrh ,'l!rri(llx

ayaqlarnxn qurtdracaqlan yoEunlaqdnlmDdr - bLUr nh th 'hrrlllxrrgiistarilmiidir. Kompozisiya e.a. taxmimn 8 7'ci ssrli'. ri,I c,lih lrl r

DAS N: 126

Yerdan grxan ki9;k iilgiilii daqdr. 'Anx z'-i.r" vj:orr(xtlrrrl rr

canub-q3rba, onun 50-60 metrliyinda "Yeddi gitz.l srilrrrr.Nrrrrx

ge&n crlrdan solda yerla$ir. Da+n qarb solhhda. osrs crihrrrl.r rr!\rrirl

hissasinda, Eoxlu adam tasvirlari hakkedilmi$n. Onlun (,,xrr rr|/irrrcti€asind€ mahv olmu$dur, gatinlikle se9ilan izloti qrlrrr'\rh. / I rsrrr

qeyda almmDdr.1-ci va 2ci rasmlari qlzm qaqrrrlmasr, yo(ud oiirrhrxrrrrsr

sahnasinin t3sviri kimi & izah etmak olar' Kiqinin t.svir i ( I ( i I J\rrr)

ayaq iista, anfasda verilmi$dir- Qiiwatli ayaqlarr genil r{rlrrrr.vllr vibucaq altrnda qatlanm€dlr. pancelari saEa v3 sola laral yi'rr,tr I i Lrr rif lir

B€deni qamotlidir. Boynu farqlandnilmambdit. kigik blllr vri l(iii I'irali ila qrzr (2-ci rasm) tutaraq ardtnca darlr. o biri nli rsr rivirr

b.rabarina qnldr llnt va yona uzdrllnr$drr. Qrz ryaq iisla, profilda,iizii kisiya l6ret niiqavimot pozasrndrdr.Onun biindijr- q0matli batunivar. lncabellidn. Batr badani itlrijsiindadir. boynu gijsiarilmanrigir.Dijslari verilmayib. Yolun baldrlan var. saEnlar nazara garptr. Ayaqpancalari sola - kitiya tar3f ybnalni$dir.

Gtjrijniir. bu s6hna 128 N:li dagda (bax: a$!Erda) olarkompozisiyaya uyEunla$drr mtdr.

QErn arxasrnda tiq naf€r kisinin tasviri da virdrr (3 cii, 4 cii va 5-ci r3srnlar). 4-cii rosrnda bat va qollar goslarilmamiqdir. 3 cii rasmbilavasira qzrr tasvirinin arxasrnda verilmisdir onun iki ali qrza tar:fuzadrlmrsdr- 5'ci Fsmda kifinin ba$r kilik. taquli ErLntr ila ifadaedilmisdir. Onun ba$rnda saglro kiqik. iifijqi xatla verilmitdir. 3-cii v64-cij rasn orde k\ilarin cinsi olaneri gitsbrilmi;dir.

iki kiqi tasvin aydq ijsra. anfasda hakk oiunmu$ur (6-cr va 7-cir3smlar). Onlann ayaqlafl geniE aq m{ va dizlarindan qadanmr$dr.Birincisinda kiti cinsi alamati sijstarilmirdir. 6-cr rasmda khininba&ni qarnatlidir. belinda bir qarbr daraldrlm\dr. Ollari yanlanndasallanm$drr. Batr va boynu qrxmtrlar kimidir. Onun har fiynininiisliinda birkiqik Fquli x6r var, gdrtjniir, hansEa bazakdir.7-ci rasmdaki$inin Ciyninda bn nanalum atya, ola bilsin yiik var. qiinki har ikigiynin&r kanarlan gbrnnnr.

Bu rasmlarin hamN e.a. 6,5-ci minilliklara aiddir.

DAS N: 128

Bityiikdq daEmn yuxan yaylasrndan qopub diynlanrniq bityijkqayapargasrdrr. 'Ana zaga dan I30 140 m qarbda yerlatir. Daqrnqarbbrafi taquli hamar sathdan ibarard;r. Onun alaEr hiss€sinda goxlur3snlar hakk edilmi$ir. Lak;n onla n bir hissasi eroziyadar xarab

oln idur. Cami 7 rasD hesaba alnm\dr: 5 kiginin va bir qxdrmnsil el losvirlsri va ttkiiziin kontur tasviri .

Ditijn kiqilar (l-ci. 3-cij, 4-cii, 6-cr v6 7-ci rasmlar) ayaq iisra.

infasda gostarilmitdir. Onlafln qiiwarli ayrqlm genit aerlmt va

dizlardar qatlanm$drr. Ham'sln'n k\i cins; alanrotlari verilmi$ir.Ba.l3fl 9r\rnulrr lormr\rndJdI. Bovunlair gd.rarilmarni5dir. Ufkitinin (l-ci. 6-cr va 7-ci r6sml6t b..srnda kakil var. Qol1afl yana

aerlmq va dir$klarda aSalr sallanrn\drr. Bellarinda sb&k seyimlarivar. qiyinlerin&n gaFki kanan aynlmr$r.

l-ci va z-ci rasmlarda qadrnrn, ya da qrzrn oEudanmasr(qaqrrimas, s3hrlasi aks olunnu$ur. Kiainin sol alinda balta var,

;kinci ali ila qadLmn bolazrndan yaprilb ardnca siiriiyiir. Qadmrntasviri ayaq iista, profildo verilmiidir. Ayaq pancalari sola, ba$r va

ditlii saEa yitn€lmi$d;r: sinki qadrn mijqavimat gi,starir va arxasmda

durmut ki$itun (3-cij rcsrn) kitrnak dilayir. Onun qamadi fiquru var,

bsli rncrdir. yogun hldrldn vr sagrr$. enli sineli nal3ra SarpLr.Hdrijklari iki Saquli xatla ifada edilmigdir. Balnda titbucaq formalr

3 cn r€sn& k$i alinda hansBa bir iliuclu silah tutmu$dur, gitriintjr,qadrnr miidafia etmaya hazrrla$r. Bu Fhna ham & digsr kigi rasmlarie.r. 6-cr minilliyr aiddir.

5-ci rasmda ayaq iista, profil&, korpusu sola telaf itkiiz t3sviredilmi$dir. Onun fiquru tabii iisluMadr. Giiclii va hacmli gitvdasi var.qiyinlarnin iistiinda bdynk siiysiinti gostorilmiSdir. Gtidak, qnvrcdiboynu. enli ahnlr br,:r var. burnu araErld )iirulmi$ir. lrrli frxmr!buynuzlar ortadan burularaq yuxan qalxm$dr. Qulaqlan iki ki9ik.

Saquli xatla ifa& olunmu$ur. Ombasr dayirmidir. Gitdak quFuEu

bucaq altrnda a|ab sallanmr$r. Uzun ayaqlan didardan qarlanrn{dr.E.e. 5 ci minilliyin ilk asrlarim aiddir.

91

,('3<

i-c)(l). -:<

<.Oco

DA$ N:l

Ddyiikdat dalnnn Sarq arayiida yerlalir. Baiyiik. d.rin E.rttrrhparealanrn$rr. Qryrn'n c.nub hissrsirin iisrii .)rrlnrt va bir q€dar

yerintur d.b.rDrirsdir. Dqs'n rs.it t.r.fi uzunhrgu 8 nr. hiindiirlilyti6 mhanxr satlxlrn ibNFtdx. 8u solhin iist hiss.siDdr l2 rcsnr hakkcdilnriidir: 7 qryq.3 keEi va bn trda Iasvirlari !a nrmaltrDr nijvliiheyvan fiquru.

Qaylql n €slnled iifiiqiv.ziyy.tda biFbiririr rllndrdLr. Onlarsuve kiilal eroriyrsr niric.sind. eox ko rDnrrsdr.: 6 cr ve 7-ci rcsml3r

isrisnx olrDrqh qrlanlannrn burun v. dxl hiss.lorirh rasvirlerisxxhnnulnrtdrr. Ilununl.r elaqadar olaLaq bazi qryqltrrn burun

hissaiarinin xaftrkreri aydrn deyil. 6-cr rasnda qayrEn sol qLdrrxcxEryuxafl qaldrr mrtdrr v5 ie6riy. qrrnrlqh lxtnrn anlnsdrr.7-ci rasndade qry,Enr sol quturnc !L bir az q drnlmr$rr va ornsr iridetikliduiracikla billllitdir. Gijriiniir. bu ele qayrErn dal hissasidir.

Buriin qayql.rn. iqarisiftla oxla silahlannrs avareekanlorgdsrarilnritdir. L ci qryrqd.r 5. 2 ci qayrqdr 2. 3 cii qayrqda 5, 4-ciiqayrqda,l.5-ci qayrqdn 20.6 cr q:ryrqda 15.7-ciqaylqda 8 avaryak.nnrr.svi.i vrdrr. Ham da 5'ci qayrqda 2 rafar, 6 cr qryrqda 3 nafar

.rv,rrtakan :ryaq iisradir. 6 cr q,ryrqdx ryaq iist€ oh avarqabnlaLin biriijziindan sagda otunnus avarg€kana alir uzannridr. oh bilrr silah

gotijriir. Tarixi e.a. 6 5 ci ninilliklara aid edilir.

I ci. ll ci v. 12 ci rasnlar ayrq ilsta. prolilda va koDuslan slllatarol kcAi rrsvirloriotur ibaratdir. Onladtln silued. yerirs yelirilmil

l2 ci.6sm oziirii gijstarir (uzunludu,15 sn, EjyinlariDda hiiDdiirlijyti

30 sur. real iislubdr qtrrultrru. tL,xl'rgu va ahaDgd.'rltlt ila rarqla|ir.

BoyDLr rzc.r qaldr mrtdrr. ktilburunlu. yrxtr fomraya salnn\ b!!sr

vrrdrr. saqqalr gairnniir. iri. qrlncvrri buynuzhn Scri]. nr|ilidir.

cajvd.si hacmli vo lEtrFkilidir. Ombast dayirnridir. Gittuk quyruEu

iifiiqi v.ziyy€rd6dir. HeyvanLn zahiri gijriiniitii qadirn rasslm

tar€fi dan boyiik usta|qla verilmiFir. Rasmi. tiibhosiz, dijvrnnUD

iedevrlarin€ aid etmrk ol.tr. E.a. 4-3-cii m;nilliklsrin hiidudlarm,r

ddir.

S-ci raslll indica n.zardan kcEirdiyimiz rasnd€n konrur roqlidir

Keen qanr iki xarla gitslarilmi$ir. h3n da gitriiniir. iie x.lrsonr.drD g.kihni\dir ve k€9inin fiquLunu anq edir. Oradn bu xarlar

trquli x6rla birletdirilmisdir ola bilar. uEurlu ov nlaqs3dila ovsuo

simvoludur. E.e. 3-cii miniiliyin ilk csrla.ha aiddir.

ll-ci r€sm keqi lasvirinin frrqmenridir. Gitvdasinin y.Lx$r ifada

ohrnmuq boynu. buynuzlu batr v. srqqallr qabaq hissasi srxlannntdr.

9-cu €snl ayaq nsta. anfasda. gttdak geyinda kobrrd va sxemalik

adanr rasviridir. Batuni dijrdbucaqh fonnasrnd! ve.ilnritdir. Qlsa

boynu va saE Eiyni iistiinda dulan yumrLt ba,st var. Olleri kanarlara

9l

uzldrlnntdrr. Sol alind. silah (qrlnc. ya da xancar) rurnrrtdur.

Ayaqlaflnn pancalari ieariya laraf ydnoldilmi$di.. Tarixi erbn orr€srl€F lid edilir.

l0 cu .3sn1 anldtrlmayin fiqur. ola bilar tamqadrr.

Dalrn ataEr hissasinin larq torcfinda uzunsov laxqa 3mol.gahnildir. Dlt|rn $irml hissasinin $thirda 8 qayrq,4 ke9i,2 6kiiz v€

ndvii narllalum heyvan rasvirlari miiayy€n edilmiidir.

Q.tyrqhrn tasvirlari kigik ijlfilliidtir (l-ci. 3'cij. 4 cii. 5 ci.6-cr va

7-ci rasnlar). onlardan 1'ci rasm bynk qayrE,n (2-ci rasnt nstnnd.

yerla:dirihni$ir, disarlari i$ 2-ci qayrqdan (8-ci rasm) yuxmda qrup

tetkil edir. iki qayrEn burun hissaalodnda (5 va 6-cr rasn ar) Ciinst

hokk olunmugdur. Birincisnin korpusu sola. ikincisinin korpusu iso

saEa ydnaldil$\dn. Qalan qayrqlann isriqanadsri aydn deyil. E.a. 5-

4-cii minillikl€r3. ya da bir qadar sonrrkr dijvrc aiddir.

2 ci va 8 ci rasniarda qayrqlar iridi. ikinci rasmdaki qayrq tasviri.

iilnumiyy€tla, Qobust{n qaya resntlari kompleksinda an bdyiik

Lasvirlardandir (uzuduEu 2.5 m). Qayrqldrrn korpuslafl saEadr. 2 ci

rasnrd.k; qlytEn burun hissasinda iki iimumi mark6zli gevratarla

Gijna$ gostarilmi$ir. Bayr gevrilan liialar va uclarl yoEunhtdnlmqiki dijz xart gedir. QayrErn lap bunn hissasinda 8 kieik. Saquli xarr

Qakilmitdir, onlrrln m.msr aydrnla$r mamrtdr. Drl t.rafi bir qader

qaidrnlmrtdrr va qijysla qallxnmr$dr, gdrijniir. qayrEt kitrpiiya

traElamaq iitiin cu yrxffr dlovdur.

Qayrqda oxla silahlanmri 37 adrm oturmuqdur. Onlaon ikisinin

batr Giinat tasvirina tarcl uzarumsdrr- Aralmnda olan adatn qayrEn

ortasLnda oturmutdur. Ehtimal ki, burada tl3n13rin .rpltrrlmasl

marasimi sahn6s; Iasvir olunrnusdur ki, bu da Bityiikdag va Kiqikdal

qryalarLndakr goxlu qayrq tasvirlarinin m.qsadini aydr aldrnnaq iigtin

qiynatli faktdr. Tarixi e.a. 6 cr nrinilliyin ortalarnu a;d edilir8-ci rasmdaki qayrlrn burun his$sind€ d€ disktudon ttialar gedan

Ctin€$ rasvir edilnigdir. Diskh altmda yogunuclu, dijz. taquli xai

9akilm\dir. Qayrln burun hisFsinin yixtnlrElnda 5,1rqrli x3(

94

gdst.rilmi\(lir. tlil hjs$si bir az qaldrfllnx$r. qurtanc.rlrndan.

s,jrtintir. q yr-ir kdrpiiya billamaq iigiin sicin sdlann{dtr. Qayrlnrkoryusunun rltrnda ve ofiasrndi! !,s!grya, gitriiniir. suyun snnvolu ohndrllrvxri p:rralel xall.r EJkilmitdir Qayrqda oxla silrhlrnmrl l4idam.rlurmugur. D.o. 6 cr ninilliyin ortalrflnr. ola bi13r. bir az sonraki

1l-ci. 12-ci. L3 cti va L5-ci r€snJard3 keqi rasvir edilmitdir. Ola

bilsnr. l3-cii r€sln diE qogunu ifatu edh. QoE ay.tq risla. profilda.

korpusu salr rorof gostarilnitdir. Qabrrq bel xalli kijk gitvdasi var.

Boynr bjr az q.rldrrlnrg, ba9l yaxtt fonnrhtdrrtl gdir. Gtjzii

gajstarilib. Azc.r qaldtnllllq kitik brynuzlarl y.]fmrdail3 ,saklird.boyun xafii ijzarinda burul uldur. Boyntr Saquli xa a kasilnisdir -

ovsun simvoludur. Ddtn azc! iraliya lrxmr$Lr. Azca qaldnlnqombasr dayimidir. Gijdak quyruAu as tdtr. Qartn salhqdt.. Ayrqlm,lrsd ri yosundur: dJl JyxqlJnllrn ropuq rrrlrr LI pitrunirr.

12 ci rosmda keEi profilda. korpusu sola qatt;da gitslarilmi$dir.

Fiqur real qurLrlugdadr. dinamikdir. Badon qurulu9u nijt€nasiMir.Gitvdasi hacmlidir, boynu azca qaldtrlnrtdq ba;r yaxlr

fomrla$rnlm\dr, saqqalt sallmmridr. Kiqik buynnzlar yanmdaira

takilda aHrya €yilmisdir. Dd,sii ravan surctda iraii Etxrntgdrr- Ombast

d.yirmidir. Cajdok quyruEu qaldtnlntlsdrr.

Har iki rcsm e.o. 3 cii m;nilliyin onalartna aiddj..

l5-ci r.sn iikiiziin tasviririr (14cii rosn) fonunda hakk

olunnrusdur. Keqintu fiqrru ayaq iist3. profilds. ko.pusu saEa kobud,

sxemarik yerina yetirilmiidir- Gijvdasi h3cnli v3 monolirdir. Boynu

nazik. gitdok, batr d.yirnidir. Saqqal gdrijnnr. Dik qalxm{. qrlmcvari

buynuzlarntn uclaJr geriya qallannnidr. ombast dayirmidn. Cddak

quyruEu betina taraf ayilnitdir. Qrsa ayaqlan gdvdasina

peryendikulyardrr. E..- I ci rninilliyin ortaLalna riddir.

Okiiziin l€svirlari (9'cu va 14 cii rosmlsr) ol(ijlarina gijra

farqlaDirlcr: birincisnrin uzuDluEu I 2 sm giyinlsrinda. hiindtirliiyti 8 sn1

(Qobusr.rn konpleksindo:n kigik okiiz lssviri olnnq etibffila sonralnr

hokk olunmu$ut, ikincisinln uzunlulu I08 sm. hiindiirliiyii 73 sn1

dir. FiqLrrlxr ayaq iista. profilde. koryuslar saEa gdsrarilmigir. l4-cijrasnl real qun'lutludur. Cijvd€si hacnni vo a_iqakilidir. qiyinla nnr

tisrtinda iri sijysijn v.f. Qrsa va yoEun boynu aS.'Er yijmlmigir. kigikbatr vltr. Buynuzlan ir€li yijnliidiir v. otada qovsv:rri oyilnrils. uclarlyrxrrL qalxmrqdr. Ombasr trucaq alrlndadrr. Uzun. sallaq quyruEu var.

Dal aynqlarmn topuq. q.rbaq ayaqlarnn diz grxlnxlan gosrarilmitdir.Trdxi e.a. 6-cr minilliyin onalanna aid ediliL

10 cu r.sm ram€lum nijvlii heyvanm sxematik rasviridir. Rasnl l6-19 ctr asrl€F aiddir.

DA$ N:la

Bir ucu I N: li data soykennit iri qrya pa{asrdrr. Onun sarhinda

hakk olunmut eoxlu rasmlard.n 3 I,i qeyda ahnntttdrri l3- ii adam. I 1 -

i qryrq.2-si okiiz.2 sipitik.2-si nrmalum heyl'rn lasvirlari vahansrsa

bir fiqur. Addor rasn arnrin I I i qadn rssviridir. 25 ci FsrndaD ba;qaonlann hamrsr ayaq iisla, profildo. nzlari sola (3-ctj, l4-cii, l7-ci. l8,civa 22-ci rcsmlar) v€ saEa (2-ci. l0 cu, 26 cr, 28 -ci v6 30 cr rasml..)siluer fonnas,nda ll3kk olunmutdur. FqLr.hn azca qahEa ayilmigir.Bellari inca, budlan yolun. baldrrlafl ezalalidir. SaEfllarr qabaflqdrrvai.i. dayjrmi dttSlari var- Batlafl erxrntrlr. fomrsmdadn

22 ci rosm Eox kobud v. rahriflidir. Daim $thind3ki batqa qadnr

rasvirinin l€qlididir.25-ci r.sm gedan qadmn dkiiziin fonunda (24-cii rosnr) rasviridir.

Pancalsri qabaEa olan ayaqlan gen\ igrln$drr. Beli inca. sinasi

hacmli v6 deyinnidir. Batr saEx r.rof. uzun rrik dasroli Erxrn! kimi

sitstarilmi$ir. Qadrnn aynintu dizdan az riairya qa&r rzanmrtgenitarakli pallar vardr. E.a- I ci minilliya :riddir.

2l ci v€ 3l-ci rasmlorda mnvafiq olaraq profilda va anfasda kisitarrasvir olunmutdu. 3l-ci rasm xarridir. OnLrn ayaqlarr genit rfrlmrg vo

oUori yanlara uzxdrlmridrr. BaS dayirmidir. boyunlafl kifayar q.dar

yoEun ve hiindtirdiir. Bagrndl tiik ropasr gtisrarilinilsdir. Ayaqlaflnarasrnda kiti cinsini giistaran alam€t vardrr.

26-cr v€ 27 ci Esnlar ki$ilarin qadrnlarla cinsi alaqada olna

Btitiin bu adam Fsrnlari e.a. 5-1-cii minilllklara. 3l-ci rasrn isa e.a-

3 cn nlinilliya aiddir.

Qayrqlarn korpuslafl saEa taFf hakk olunnutdur. l-ci. I I ci. 12

ci. l3-cij. 2l-ci va 23-cii r3sn a.da qayrqldn burun hissatarinda

Giin6$ gitstarilnliidir, b3zi hailarda diskdan ataErya bir va yr qrs.r. dtizxarlar gedir. Qayrqlarda dtjz, Saquli xailarla ifada olunllru$ adamlar

bazan qo$x qota otumu$lar. Adanrlar sjlahlarmamr ar. takca 2l,cirasrntu qayrqda 3 adamn oxlar var.

l2-ci. l3-cii va 2l'ci rasmlarda q,ryrqlar gox ayilmitdir. sanki qaza

r€ticasin& snnr$lar, l,rkin biititvliiyii saxlamLslar, gijrijniir, qayrqlaryiingnl nlalerialdan. nl€s3lan, qamr$an diizeldilnigdir. l6 cr rasmda

da qayr_irn korpusu onada €yilmitdir. onu dal hissasina qarmaqla

ballannn$ 20 ci rcsmd€ki qayrq aparr. An yaxir qayrq tasviri 23 ctirasrndadir. Durun hissasi Eox qaldrrlm{dr. ucunda Giina$ va onundiskinden enan x€tlar vardr. D.rl hissasi kiEik git iniir. korpiiyaballamaq iigrin qamaqla ranramlmtr. Qayqda6 cijt adam oturmuldur.Adamlar kiEik, diiz xatlarla ifa& olunmuidur. Qayrqlir e-a. 5 4 ciiruinilliklaF aid edila bilar, ham da awalca 2l ci va 23 ci rasmlor hakkedilrni$dir-

4-cn va 24-cii resmlar ayaq iisra, profild6, korpuslan mnvafiqsuraldasaEa va soln olnraqla iikiiz tosvirleridir- 4 cii r€smda fiqur tahriledilrnitdir: boyuD v€ bat ayrllmamrsdr, kigikttltiilij buynuzlarbumunun rcundan grxurlurlsd,ri qulaqhn buynuzlaflnm dlblarinda

E.tir segilan kifik taquli xarlerla gosl6rilrni$dir. eiyinlarinin nstnnda

hiindiir snysijn giistarilmildir. Ombasr bucaq alhndadrr. Gdd.kquyruE! var. Qrsa ayaqlan gitvdasina perpendikulyardr. Ornbasrmn

y,rnmda govd€si v€ boynu qaqulli xall6rla kesilnli$dir Qobustan qaya

rosvirlari ko pleksinda bu. nadir ijkiiz rasmidir. Giirtiniir, b qrydn

9s

qJ(liln kegi t.svirlorir a rrsl galinan lrEudLr ov N.qsrdils ovson

snnvohrdLu. 'l arixi Ininilliklcrin hiirludhnna aid edilir.

24 cij rcsDnl. dkiiz iri ijittiliidilr (uzunluEu 56 sln. hnndiirliiyii 25

snr). Onun fiqurLr realistik quruluidadrr. Qrbmq stiystinlii bel xalririnayriliyi ila .litvdasi diizbnclqh fornmsmdadrr. aEtrqakilidit. Q,sr.yoEun va gilcltl boyru. yastr nlrnh va kijtburunlu iri b.ttr var.

Qaldrfltmt buynuzlan qabalr yitnolib; onlafln d:rltnda iki kirik.gaquli xada qulnqlm verilll tdn. ODrbrsr brcrq rlrndadrr. Gijdak

quyLulu maili endirilmirsdir Gttd.k ryaqlafl gaiv&sina perpendikul

yardrr. Dal aynqlnflnrn qlnaracaqlofl qijvsla bi '"idililmisdir. Tarixie.a. 5 ci mjrilliyir ilk ovlariE aid edilir.

6 cr va 7-ci rasmlarda p\ikl.r (he. ikisi protilda, ko.puslan s.'Ei.

t.Ff rstr hcrakar.l.) tasvir edilnitdir. Kitik sdvdalari. yogun boyLrn-

hu vrr. Brtlan iridir, quluqla kieik. taquli xarlarla vedlnri$dir- Otn-

balafl tuyirnridir. Yuxm qaldrrlnn,s, uzrn quyruqlrn var. BirisinirquyruiuflLrn ucu ieao ayiliniidir, ikircisind3 rzcn dalx qadarmudr.

Gijdak ayaqlan qiiw3tlid;r. Pitiklarin qarsrsnda harnin ajl9ijlarda. p.o-

filda. korpusu sala r.r3l 'ram.lunr

nitvlii iki heyvan Fkil isdir. Onhrn fiqulm ela pitik'

'in rasvirlarioi xrlrrhdrr. rnmr gd.lak qryruq'

l,ur !. Llzun quhqlrrr vrr. E.a. I'ci minilliyin ortalarriu riddir.

4-cil rasndeki.jkiiz lasvirinin foDLrnda bir namalun fiqur

t.kilnri\sdir (5 ci rastn).

DA$ N:2

j N: lid{d.rn l0 merr timal-qerb3. yerd.D grxm q.lya parqasrdr.

Olrun iaquli. timal'qarb tatafi hanrard,r. orada boyu 50 snl a yrx,n.

Ji r.r ,FIJ. trolildr. ij.ri .o J rd'rl q:dur La.viri fi3kl' e.liIr'-\l r. ln( r-bellnlir. ni, dayimri dittlari qabala qrxnnidrr. Bdtr Erxrnlr fonnnsrnda.

boy'rn Iarqlsndirilnedan :iquli dayannridtr- Q.rr b0ytikdiir. budu ila

birlarmitdir. olN bilsin h.rnilaliyi goslarih tdir. Beh in r$!tda.budun.lxD srla sr!,,s, danacikla verillni$ir. Dizlori dxnldrln)tidr.

baldrd!n )o!uudu.. B.rir. bcl hissasi va sr!.rsr inisna ohnxqla btirulbadani ratuircvkr ila drtiilllli\dur. 'Iarjxi e.o- 7 6 cr DrnriUikl.ril

lriidudlaun! r edilir.

DAS N:7

Naheng uzunsov drqdtr. Boyiikdai daErnrn or.yinin tin,rlqu.Lrrrcilrnda yerlrlsmildir. Canub larafdan iki maili dalll drlijyuno

oxsayr. $arq rarafi bir qadar gedya oyilnri,sdir, sathi hxnardtr-

Fomrca raraflari 4x1l nrerr olan dordbucaqln xanrhdrr. Salhinin

tilllal hiss.sind6 sxem.ltik x3tti s.ciyyrli, bozan telrrif olonnut Fkikl3heyv n tasvidari hakk edilmi$dir. Onlarn bazilcri son ddvrlrrda bir

birinjn iisriinda verilmiSdir- Bazilari 9ox galiDliklla sezilir. yrlmz

fraqmenrlari saxlannrL,sdrr. Biliiin lssvirl€rin yal z dordii hes:rba

xlnmridrr. I .il.sm iri (uzunlulu 215 sm.9iyinl..do biiftliirliiyii 145

sm), srnki naya isa quhq rsan okijzijn lasviridir. Heyvm ayaq iisla.

profilda va korpusu sola t.r.f gitsl.rihni\dir. Bsdan qurrlutunun

nriiranasibliyi gdzlanilnrirdir. Ciyinlsriinir ijstiind. iri siirsiinii var.

tioynu qrsr. yolun v. qiivvatlidir. kigik ba$r y,rx$r folmalaidrfllm$drr.

Alrr yasrrdtr. burnu iliucludur. i.i bulnuzlm bir qatur qalxnD va

qdbaEa yajnalnri,s. o.nda uclafl yuxan olnraqla qitvsvrri ayilmi$ir.Ombrsr azcn deyinnjdir. uzun quyruEu var. Ayaqlafl gdvdasina per-

pendikulyardr. Q.rrnrnln altmda ki$i cirsini bil.liran 6l!m.L vcrilmils

djr. Bu. Qobusran konrplcksind€ dkiiz rasvirleriDda yegana haldr. Ota

br..rr. \| )l ir li'\rr. 'onr,.l: ' Jlrvd u,rnn rsdr..

Rasnnr xatlari iDrnn rr va yilksak ustahqh yerir3 yelirilmildir.

Tarixi e.o. 7 cinrinilllya aiddit.

2 ci vo 4 cii rasmlarda kcAjlar ay.tq usla. prot'ild3, ko.puslai saEa

t...f hakk edilmiidr,. 3 cii rcsmda i$ keginin korpusu sola tarafdir.

onun bair va xyaqlan ila bnlikda gdvdssinin qrbaq tarafi

gdstarilnranigdir. Cdvd.si uz nsovdrr. Bir iifiiqi xarla verilnlif boynu

nrzik va uzundur. Br,sr nisbaran b6yilkdiir. Qrsa. qrlnrcvari buynuzl fl

I

$ldr m19 va geriya ayilmigjr- Ombasr buclq ulrrod.rdrr. cijd.kquyruEu iaquli dryanmr$r. Uzun ayrqlaD gitvdasil. perpendikulyardr. Rasn 15,16-cr aslara aiddn.

4 cij resmda keginir lasviri hacmli va aErreakilidir. Boyn , dkiizdaolduEEr knni, qrsa, yoEun va qijvvadidir. qiyjnl.rinin ijzarinda irisijysiinn var. Batr kqik, buynuzlal qijvsvaridir. yuxan qaldrnlaraqyanmdairavi vaziyyarda geriya ayilni$dir. Ombasr bucaq ahndddrr.Yuxar qaldrrrlmi git&k quymEunun ucu belina taraf mailidir. Ayaq-lan gitv&sina perpendikulyardrr. Tirixi e.a- 3 cii mirilliya aid edilir.

DAS N:8

Rus dilinda qorunmr yazrl datdan 50-60 netr fimalda vaAz€rbayc{n dilintu qorunmi yazrlr 7 N: li drgrn 100- I l0 merr qinal-qarb Daharg qryr parqasrdrr. Da$u Fquli tarafi bir qa&r qabaEa

.yilmiqdi. va nst xatii azcr q.rbanq. uzadrlmri dijrdbuc.rq| (4x m)formisrndadr. Datrn ijst hamar sarhind., 2 merr ynk$klikda toxl[rasmlar hakk olunmulsdur. lakin e.oziya Daricasinda onlann goxu xarabolmu9du.. yalnrz fr.rqnrenrlari saxlanmrgdr. 42 t6s]m - 27 qay\,9adan, I iikiiz. I keti, 3 ndnralum nijvlij heyv.rD va 3 anlat amayaniiqur hesaba allDnntdr.

Qayrq €srnlari (10 cu, I I ci, 13-cii, l4-cij,2Gci, 3l .i.32-ci.40-cr va 4l-ci rcsml.r) tal]l saxlanrmnn$d4 bazilarinin yalnz fraqment

lari qalnntdr (2-ci,40 cr va 4l,ci rasn ar). 9-cu va 17 ci r€sr ardgdagrlmD qayrqlm tasvir edilrniqdir onlann korpuslafl ortadmqatlaffn{drr. qox qayrqllrrrn uclannda Giinat rasvir olunm gur. 1-ci.4 cii, 9-cu. 17 ci, l8 ci. l9-cu,2l ci.22 ci. 24-cn.2'7 -ci, 28-ci, 3l ci,32-ci va 34'ctj rasrnlarda qayrqlafln korpuslu q3rba - sola. 3-cii, 5 ci,7-ci va 15 ci rcsmlarda $arqa saga di,nturilmiqdir. Bijrijn qayrqlarda

kiEik. taq li xatlarla g0st6rilmii adamlar oturublar. 5 ci qayrqda 8

nafarjD ikisi. 22 c; rcsrn& 9 n6f6rin hrmBr oxla silahlanm$dr.

Qayrq tasvirlarindan 5 ci. 7-ci. 22-ci v3 24 cii rasmlor daha yaxtr

itlanntdk. Bu qayrqla.rn hrnrrsr dadn diblidir. korpuslan siluctlavcilnritdir. buruD hissalarintu giinel lasvirleri vJr.

UC qayamn lasvirind.n ib.u"t kompozisiya xijsusil6 marrqldll (22,

ci, 24 cii va 34-cii r€snrl€r). Uqtincn lasvil xeyli sonrr h6kkolunmu$dr'.. oxlrrh silahlannni adamlnfl olan qabxqdrk qayrq (22-ci

r3sm) ikinci qayrEr (24-cii ftsD) yedakda apanr. bu qayrq isa kjgikitleiiln ijEiincii qayrEr (34-cii rcsm) yedayina xhnrtdrr. Gitriiniir, burada

silahsz adamlan olin iki qayrE quidurlar tarafindan rprrrlnasrsohnasi lcsvir edilmi$ir.

Siluet korpuslu bu diird d6rin d;bl; qdyrqlaln tasvirlarini e.a.6 cr

minilliya, qahn qayrq tasvirlari e.a. 5-4-cii nrinillikls€. bazilarinisonrJo diivrclara aid etmak olar.

8-ci. 23-cii, 29 cu. 30 cu. 36-cr. 38-i, 39-cu va 42 ci rasD ardaqadrn lasvi.l.ri q.dnn tasvirlarin raqlidlaridir. 23 cii, 36 q ya 42-cjrasmlar istism olmaqla onlann hannsr xyaq nsta. profiltu. iizlari sol.r

taraf, 36-cr rasmtu srEr t.raf siluetda yerina yeririlmitdir. Onlarnrfiqn.lan incabeili. iriqarrnlr. yoEunbudlu. irisrEnl va azolali baldrrhdr(s-ci.29 cu.30-cu.36-cr,38 ci v€ 39 cu rasmlat. Dayirni ditqlari lap

i€liya trxrb. Ba$lan Erxmtrlar formasnda irali nailidir. Tarixi e.a. 5-ci minilliyo aid edilir. 23, c0 va 42-cl rcsml€r, gdiiniir, sonralar hakkedilmirdir.

25-ci r6sm iginin ayaq nsta, anfasda xatti tosviridir Ayxqlar gen\aralanmrt. allari yanlnra uzltdrlmr$drr. Batr govda xarrinindavamrdr.Tarixi e.a. 3 2 ci ninilliklara aiddir.

33 cij r3srn ayaq nsta, proflldo, korpNu saEa tar3f ijkijz tasviridir.Ci,vtusi iri va hacmlidir, Qiyinlarinin ajstijnda hiindiir stiysiinij var.

Boynu yoEun va qiiwatlidir. kitik blt$r vJr, iFli qlxm{ buynuzlarr ikikiqik, $aquli xolla gitstarilmigdir. Ornbasr bir qadar dairavidn. Uzun,qaldr m$ quyrugu vJr. Ayaqlan gttv&sira perpendikulyardr. Rasm

e.a. 4-cii minilliye riddir.Ceyran t.sviri (26-cr rcsm) ayaq tisra. profildo. korpusu saEa raraf

real qurulu$tudur. Budu va quyruEu qalmanrtdrr. Gitvdasi

9',7

aA,rq€kilidiL. boy|u uzunsovdur, b.rir yaxtr folnlrF salmnnidr. kigik

buynuzla arxaya yonalmisdir. aylqlan gdv&sina peryendikulyrrdr.

Tnixi e.a. 3-cii minilliya aid edilir.

35'ci rasrn nurolum nijvlii heyvan tasviridir. Yer olnad'!'nd.rn(36 cr rasnda qrdln fiquru mane olur) baAr gdstarilmanitdir.

Heyvann nmumi konfiqurasiyasrna ya gitdak quyrrguna gora ehtimrl

ehak ola. ki. q.dim rassam at lasvir etmak ;sramiqdir. Tadxi e.3.3 cii

ninilljyin hiidudla na aid edila bilar.

l2 ci. l6 cr va 37-ci rasmlardo anlalnnayan fiqn.lar rasvir

olunmutdur.

DA$ N:9

7 N:-li daidan 60-?0 metr tirnal-qerha yerleFn n€hang qaya

parqasrdrr. $ilnal va tinal-qarb larafi orurxca$ 5 metra yaxtn

barabryanh iiEbucaEr xiurrlndr. SalhiDiD lim.tl kanaflnda piram;da

fomasrndLr kxqa kimi oyuq vardrr. Keqnigda lonqallar qrlindtltnagora qrmrzr l.kalar nazara Earpr. Oyuqda goxlu rasNlar hekk

edilnisdir, onlann oksariyyari zadalanmisdir. Onlartn 10-u hesrba

alrrun,$drr.

l-ci va 2 ci rasmlor iki kisinin tutrrsmasr $hnasinin rasviri

kompozisiyasrdr. Har iki rasm xalti, sxenlatikdir- TutiFnlar ayaq

iisra, anfasda, ryaqlan genit aerlms vaziyyorda gostarilmi$dir. 2-ci

r3snda kiqinin uzun cinsi alameti gostarilmiidir. Onun bir alinda

hansrsa rlal ola bisin. aEac vardrr, o biri ali i13 rcqibinin boEazmdaD

y.rprtmrtdrr (l-ci rasm). I ci rasmda kiiinin alinds kiqikijlqijlij sil:th,

ola bilsin. brrlq gitsrarilmildir. Gitrijniir. raqibini qarnrndlln brtaqla

yamlamrtdrr va qan axrr. Tarixi e.o. I 2 ci ninilliklarc aid edilir'

3 cij €sn namelum nitvlii heyvann, ola bilsin, dkiiziin, ya da atrn

ayaq iista. profilda. koryusu saEa t3rof r6sviridir. Fiqur reilqurulusdadrr. Citvdasi irilracmlidir. Boynu qNa. yoEundur, kiEik balt

var. Buynuzlan va qulaqlan yoxdur. Ombasr bucaq alrtndadr. Uzun.

98

sallaq quynrE var. Ayaqlan gttvd6sina perpendikulyxrdrr. 9.3. 2-ci

mnrillikl€rc aid edilir.

4-cii va 5 ci rasmlar adalnln nalrlalum heyva (5 ci .asnt, ola

bilsiD. dov$a (4-cii r.sm) ovlamasr s€hDasinin rasviridir' Adam

dov$anm dal ayaqhnn, utmaEa mijvaffaq olmu$ur. Tarixi e.3. 2 I ci

minillikl.rin hiidudlaInla !id edilir.

6 cr rasmkeeininn, yadaceyramnayaq tisra, profilda. korpusu saEa

qagan zaman tesviridir. F;qur real quruluidrdtr. Giivdasinin dal tarafi

qdbaq torafinden hacn idir. Giivdasi boynu va qabaq ayaqlm il3

birlikda iraliya uzad mrFrr kl. bu da rcsnrin dinamikasrfl gajsbrir.

Bumu a$Ery! t.r€f kiaik ba$r var. Hijndtira qaldnlnnl. qtlmcvari

buynuzlarrmn uclan geriya qallanmr$rr. Buynuzlann yrnrndr iki

laquli, kigik xarla qulaqlan gttst€rilrniEdir. Ombasr bucaq alrnrdadr.

Qrsa quyruEu sallarlmr,sdr. Boynr taquli xatlarls k3silmi9dir. 8 3 2-ci

minilliyin erhn €srl.rina riddir.

7 ci r.sm Saquli voziyy3ids. h3r iki qu(uacaErnda ilgakli. ensiz.

uzun tonakilli, xnlaqrlmayan tasvirdir. Fonnasrna 3dr. Bitytikdal

dalrnn yuxan terusndak 33-cn datd.tkt 48-ci va 2l ci ras'nlati

8-ci rasm hms6a bir heyvantn, ola bilsin kecinnr gijvdasinin .rxa

hissasinin t€sviridir.

9-cu v. 10-cu rasnrl.r mtiasir azerbaycan|lard.t y.rllr adlanan raqs

ripinda qabaq'qabaEa, iki cargsda (iisr cargatu 24. alt carg.da 16

adan) dumus qoxlu adrmrn marasim Fqsini aks etdirir. Adamlar

senii aarlmlr ayaqlafl ila g6storilmildir. BaziladDjD b$larnda srgla.r

var. Bozi fiqurlar dairn croziyast va odun tasirinden xamb olnuidur.

Tnrixi e.a. 2-ci minilliya aid edilir.

DA$ N:10

Yerdan Qrxnlg biiynk qayx pfitasrdr. Bityiikdtt$ drErnm tarqateyinin canub quriaracagrn,n yrxmltgrnda yed't; D.lt| timal-qarb

rrFfi doyinnizirvali. orurrcrlrnrn eni 5 nr. htindiirliiyii 2 nr. iigbucaq

otuncalrtun eni 5 m. hijndiirhyn 2 m fornrt r(lr. Snlhi diiz va

Bt drtda ayaq usta, profiltu. korpusu sala laraf keqi t.sviri vardr.Ras rfll qutulutr malikdir Heyvarun gdvdasi belda 9ox drrrrltnr$

vaziyyatda olduEunna gijra sanki iki ymagr iitbucalr xatirladrr. Gov-

&nin qabq Larafi dal tarafina nishtan iridir. eiyinlernrnin nstiDdakiqik donqar gaisrariliisdi.. Uztlo boynu q.rbaE. uzadrlmLldr. bairyax$ formdlxtdrnlmr$drr. Burnu dayinnidn. bir gijzn gitslarilmi$ir.Htindijr buynuzlafl yarrndaira Soklintu arxaya oyilniidir. Ddinqabaga E m,tdtr. Ombrsr dayinnidir. Qamrxqvari gijdek qt'yruEu vt'r.

ucu belina braf ayilmiidir. Dal ayaqlaflnrn topuq qrxrnnlangdst€rilmiidir. Q.rb.rq va drl xyaqhn qr rraclqlrrd. qdvslarla

birleidirilnridir. Tarixi c-a.4 I cii'ninillikl.rin hiidrdlrrrna aid edilir.

DA$ N:13

Bitynkdxls daErnn larq arayinin canub qurraracaE xn yaxDlrErnda

yerlsfir. Dllsrn qarb t.r.fi d.yilmizirv.U iiEbucdr x.trrladrr. OturxcaEr

560 sm. hii iidtirliiyii250 sDr dir- ${qnli voziyyrtd. d.tyanmrldrr. Da-

Iro sarhi hanurdr. ayn-nyrr yerlari eroziyamo l€siri ila laylanimtdrr.

Da$rn s€thinin yrxan hissasmda goxlu heyvnn rasvi.lori var. Onlardan

5 kegi rrsmi hesaba alllxmEdrr. Oniarn han sr ayaq nsta, profilda.

korpuslarL saEa raraf gdsr.rilmitd ir. I ci.I cti.4 cii va 5-ci rasnlar bircargada bir biriuin al(llnca yerla$nilniidir. Fiqurlar redl qurulu$rdrr. Beltu gitvdalari tox danrldrlma gijra sanki iki iitbucaqldan iba-

r€rdir. Gitvd.l.rir qabaq laraflari hrcmlidir. eiyinlarinin ijstiind. don

qarl:r gijriiniir. U?trD boyunlafl iraliya uzxdrlnn,sdr. brtl:'r' yax$' for-

mal.r$nlnnrdr. 2-ci r€sndaki kefi tasviri istisna olnaqla qalan-

hflnda keailarin burunlal ktil(iiir. Haresinin bir gijzii gostarilmitdir.

Bir xarla gdsr.rilDirs buynuzl.rr yarnnmdrir.vi foiNrdx arxay! €yil-

i$ir.4-cij rasmda keginin buynrzLrnun ucu saxlxnnamtdr. D.iqlari

qabala erxm,$tr. onbrl.rr dayirmidir. Q.rnnaqlari quyruqlarmn

uclrn tlellernre raraf ayjlmitdir. 2 ci vo 3 cii rasrnla.dan baEqa o

biriLarintu kegiLarin drl ayrqhr r gosl€rilnigdir. Gitvdslsri, 1-ci, 2-ci va

3 cn rrsDrlorda boyunla.L onrdan $quli xatl€rla kasilni$ir. E-e. 3 cii

ninilliyin ilk asrlariD. aiddir- 2 ci rasn nisbaran sonrak ditvrc hakk

edilIniidir.

DA$ N:15

Bu dlq 1950 ci ilda tikintitu istifad€ nFqsadila pxll.idrlnn$rr- Biz

o dan €wel glxardrErnnz Diisx.l.. as.rsrnda rasnia.i izah edirik.

Naha g das Batynkde daErn'n $oq arayinda ye.latirdi. Datm

tilnal-Frq taFfi (5x9 In) srldrrrn idi. Orada loxlu rcnn vardr. Lakin

datrn sethinin xamb olmasr D6ticasinda goxusu pozulmuidu. Cami ikiheyvrn rasviri hesaba ahnnr$rr.

2 ci rasnrdo heyvanrn nyaq tista. profilda. korpusu saia lasviri rcrlquruluqludur Uzunluiu 138 sm. hiind iirliiyii 70 srn-dir. Giivdasi hacn-

livanonolildir. Onunon lrissasi bir qodar iidir- qiyinlori iistiinda siiy

stinii gor$nir. Qrsa v. yoEun boynu var. Kijlburunlu iri batr var. Bo-

yiik buynuzlan ydrundxirov; fomada arxaya yonalrniidir. Ombasr bu-

caq altrndadr. Uzun quyruEu var. Qabrq ryaqhd qurtdrrcxqlardr

qijvsla birla,sdiriln1i$dir.

Unumi konfiqurasiyavna gitF tasvir edilmi$ heyv.tn dkiiz. rmnla

buynuzlan na giira ketidir. Gitriiniir. qadim rassan bu rasmi neca galdi

Eakmiidir. l arixi e.a. 3 cn minilUyo uid edilir.

I ci rosnr 2 ci rasmdan taqliddir va sonralar hakk edilmitdir.

DA$ N:16

Yc.in trnd:rn trxan ahang datdrr. Formrsua gdl" d3yirnriziNoli

iiebuca-lr xatlrladrr. Oziilii 14 n. htindtirliiytj 7 nr-dir. Ortada darln

yarq datr iki b.rxbar hissaya bolniisdijr.

99

Dat sarhinin qarb hissasinda iki xa9. Frq hissosinda 6 saiirlikqadim lahn knabasi hakk edilrni$dir. Kirrb bel€ oxuntrr:

l-ci satir- imp€raror Dominitsimo ( 'imperator" sdzii q6aca "impkimi verilrniEdir)i

2-ci solir Sezue Avqust (axrnncr sbz 'Avq" kimi verilmiidir)i3-cii sarn - Qemanik(o):4 cti satir - L.Yoliusi5-ci salir - Maksimus >':6-cr sarir - kqionis XIt Fulminare (birinci ve ikinci siizler "Leq"

v3 "Ful" kimi verilmi;dir.Bu kilAbe Fulmin.rrrn XII Romir legionrnun imperaror Dominirsi&

(81 96 cr iller) hakimiyyati illari'da Azarbaycana (Qafqdz Albaniyarr'na), Xazar sahillarina goldiyini gdsrerir.

Gitslarilan xaq i$rolari bir-birindan raxminen 4 metrurahda,yazrdan 4 nlelr qarbda yerleiir.

DA$ N:21

iri. canub.r maili yastr qaya parglsrdrr. Formasma 9016 toreflari 190

x270 sm olan ditrdbuc.lqlnr xat'rladrr. Nah6ng birdaltn conub hiss6si-

nin canub qrraErmn anula garirdiyi gardagrn alhda yerlatdiyina gitra

giindan ve y.rE'$dlrn qorunur.

Dalrn Fthinda 2l ynnn*tira formah eaia qaz rruldr: diametrlari

8-3O sm- der;nliklari 2-25 sm

Kefmitdr od qill ndrErnr gdr€ brildrinin ifrri\i qrmrzr rdng

olm$dr. Dll'rn $arq qrraErnda heyvan baElanuq iigtin delik at'lmridr{24-ci, rasm). $imal-qarb qrriE'nr yaxrn va |arq qurraracagrnrn

yaxrnhErnda galalafln arnsrnda driraciklar v€ ondan qrxan qrsa, iiia$okilli xallordan ihr6t 2 tmrqa h6kk olunmu$drr (2 ci v6 ls-ci rcsrn).

l6 N:-li gnladan iki ciir qrr, dtiz x6II gakilmitdir.

DA$ N:23

Biiytikdat daE'n'n Frq atayinda nahang qayi pirqasdr. Drgrn

$imal rorofi hlrmadrr. Taraflari 4 va 6 metr olan dijrdbucaqllrn xanrla-

dtr. Datrn itziiliina yaxn 2 iikijz lasvii bakk olunmuidur. Birincisininuzunlu!u 80 m. giyinla'intu hundiirltiyu 4? sm-d'r. ikrncis'n'n bhulrrimnvafiq olaraq 68 va 42 sm-dir. H€yvanlafln bir-birinin ardrnca

getmasi voziyyati gijstarilnigdir. Kompozisiyada paleolilik manerA

hiss olunur. Heyvnnlann fiqurlarr real qurulutludur. Oijvdalari uzun-

sov va daralmq vaziyyalt&dir. Qabaq hissalari oisbalan nidir. qiyin-

l6ri iiz.rindo siiysiinlari gdriinilr, Boyunl,rn qlsa va yoEundur, azcrqal-dtnlm$drr, baglarr. demak olar ki. boyunla mndavamrdrr. l-cirosndattkiiztin bumu iriuclu, 2'ci rasmda isa kiirdur. Qttvsvrri. iri buynuzlinazca yuxan qaldrrlmr$ va uclm a9aEr ayilmigdir. Uz n, sallanmD

quyruqlafl var. Ayaql.n iraliya nmitidir ki. bu da harakati bildirir. Ta-

rixi e.a. 6'cr minilliya aid edilir.

DA$ N: 26

Biiyiikda! daErnrn Frq 6tayinin qimal qun rcaEnda y€rdan Crxrnqaya parqasrdr. Datrn canutlqarb tarafi laqulidir. Onun hilndiirliiyii 2m, orlada eni 3 m-dir. Orada 5 rasm vardrr.

2-ci, 3'cii va 5-ci rasmlar ayaq iista, profilda, korpuslan saEa taraf

kefi lasvirbridir. Fiqurlar real qurululludur. Gitvdalari h€cn i va aEr-gakilidir. Boyunlm. demak olar ki, gijstarilmami$dir. Ba$lan yax$r

formala$lnlmr$rr, buruntan kijldiir. iii buynuzlafl hiindijr qaldnlmrq

va qtJvsla arxryr eyilmildir. Onbalafl &yirmidir. Quyruqlan qarnrnq-

$akillidir, azca qaldr m'$dr va uclm bellarina t6r6f ayilrnitdir. 2-ci

rasmd. keginin gbv&si !trquli x.tla kasilnriijdir. E.3. 2-l ci minillik-laro aiddir.5 ci rasm Eox sonralar hakt ediln\dir.

I tx)

I > i$r.sisenrulio( sentunonl dcfrrkdir.

4-cii rasm ortada iki diiz xall€ ayfllmri ditrdbucaqlrdan ibar€t

aDlatrlmayan fiqurunun r€sviridir. Diirdbucirqldan sol.r bir iifiiqi x6rt

gedir. onun ortasrndnn yuxrny4 doEru grxmtr var. Bll xan qu{aracaq

da bucaq nhnda yuxan qaldr mrsdr va ucu sola taraf kigik qamaqla

tnmamlanr, onun da yannda bir dalEavari xatr vardr. Ehtimal ki.heyvanr tutmaq ijEiin talenin tasviridir. Tnrixi e.a. 2-1-ci minillildera

dd edih.I ci r3sm. gi,rtiniir heyvan tasvirinin fraqmenridir.

DA$ N: 54

Uzunsov formatr (hiindijrlijyij 1 m, uzunlugu 2 n) qaya parlasrdr.

Bityiikdat daErmn tarq otayinin ortasnda 2l N:-li datdan canub

Frqda, ondrn 27G280 m aralda aqrq ltjlda yerlaiir. Datrn canub-Frq

r6r6finda 4 r"sm hesaba almrn$r.I ci. 2 ci vr J cir rasnJar hoppJna-hoppJna marJ.un raq"rni lerin€

yetiran 3 ki$inin xatti tasvirlaridir. Onlarn allari yuxafl qaldnlmr$drr.

2-ci va 3-cii r.smlar& ayaqlafl dizlarda iti bucaq alhnda qatlanm4du,

Fncalari saEa v6 sola qoyulmuidur. l-ci rcsmda bir idamrn bir ryaEr

ba mn saviyy€sina qodar qaldnlmr;dr. 3 cii rasmda ki$iladn ayaqla

rtntn arasmda quyrrq, yaxud kiti cinsi alamati gijstarilmi$dir. Tarixi

e.a. 3-cii minilliya aid edilir.

4 cii rasm ayaq iista, profilda. korpusu saga teraf ke9i tasviridir.

Fiqut real qurulutludur. Oijvdasi hacmlidir, ortada bir qa&r

daralm\du. Boynu yogundur bir nz qaldr m$dr, kiilburunlu iri b39r

var. iii, dik buynuzlaflnrn uclan arxaya ydmlmildir. Ombasr bucaq

altmdadr. Uzun ayaqlan gitv&sina perpendikulyardr. Tarixi e.a. 2-ci

ninilliyin son asrlarina aid edih.

DA$ N: l16

Baiytikdas dagfln Frq atayinin canub qurtaracaEnda 16 N:-lidaidan 250 260 m arahdr yerlatir. Da9rn $ihinin canub ta€fi

$aqulidir, formasna gitra ditrdbucaqlm (8x24 sm) xatdadr. Burada

20 kegi. qulan, arh va anla5rlmayan fiqur tosvir edilmi$dir.

Biitiinkeqi rasvirlari ayaq iisr6, b€zi16ri asia harakatda, pmfilda, l2-sinin korpusu saEa taraf (1 ci,4 cn, 5 ci, 6 cr, 8-ci, l0 cu, ll ci, 15

ci, l6-cr, l7-ci, 18-ci v6 20-ci rasmlor) va 5-i sola tarcf (2 -ci.7-c:t,9-

cu, 13 cii va 14 cii r6snl6r) giistarilmisdir Onlann fiqurlafl real quru-

lusludur. Govdalari beldan Eox darhlm$dr, ona gijF da tas3wnr yara-

nrr ki, onlnr sanki iki tigbucaqlrdan taskil olunrnullar. Gdvdalarinin qa-

baq taraflari nisb3t3n iridir. eoxusunun giyinlori iistiinda kigik don

qarlan gijsteritmi$dir. Uzun boyudafl qabaEa uzad mrtdr. Yaxlrformalasdrrlm$, kigik baglan var, kiit burunlan atagrya yonaldilmit-

dir. Buynuzlan q6svar; bir xada verilmi$dir (5-ci v6 14 cii 6sml6rd6

buynuzlafln eox hissasi xarab olmuadur). Onlafln (6-cr va ll-circsnrlor istisna olmaqla) dittlori qox ir3liya Elxm$dr. Hamlsnm

ombalan dayirmidir. Gitdak va yuxafl qaldnlmr$ quyruqlanmn uclan

b€llarirc taFf ayilnisdir. Dal ayaqlannrn topuqlm gitstarilmi$ir (14-

cii va 17-ci r3snnerda gitv&lar v6 qabaq ayaqlan dasm salhinin

eroziyasrna gdra pozulmu$dur)- Gttvd6l6r 4-cii, 11'ci, 15 ci, 16 cr ve

20-ci rcsrnler istisna olmaqla ortadan $quli xadarla kasilmigdn Tarixie.a. 3 cu minilliyin ilk osrl6rin6 aid edilir.

12-ci rasmda, gijriiniir, qulan tasvir edilmiidir. Onun fiquru ayaq

iiste, profilda, korpusu sola tar6f, real qurulusludur, b€dan qurulusu

miitanasibdt. Gitv&si daralmD qarDldr. Boynu azca qaldnlmDdr,kitburunlu bair nisbtan iridir. Qulaqlan btjyiikdiir. Dij$ii r€van su-

rardo qabaEa glxmrqdr. Bel x6tti bir qad6r batlqdr. Omba$ dayirmidirUzun quyruEu a$agrya eyilm4dir. Dal ayaqlarmrn daban glxmt an

gijstarilmaNi$ir. E.a. 3-cii minilliynr ilk esrledne aiddi.

101

l9-cu rasn irLnrn xarti ve t€hrif olunn t r6sviridir. Profikl: hakli

edil iidir..rt va alh saia brxrrlrr. Ad.rm bir 31i il3 cilovu lurnu;dur. o

biri alin&. giidinnr. qrnnrnc vardr. Ayaqlafl annq.rrnrndan bir!z xt.r-

lrya srllannntdr. Ann gitvtusi aflqdrt baqt bt kieik xa a gijstaril

mi$dir, bumu atadrya yrtnalmirdir, qulaqlar qabrEt taklsnmi$ir. Son

orta asrlardo kefinin tasviri (s-cj rasm) iisrtinda haki oluDmusdur va

on! gdr€ da lasvlr xeyli zadalanmirdir.

3 cii rcsm& rnht nayan fiqur, yr d.t itara hakk edilmiqdir.

DA$ N:l 17

Bdyiikda! daEtlrn Sarq otoyinin canub qunaracaErnm ylrxtnlrErndr.

116 N-li dr$an 2025 n1 canub-Fqdc yerdan lrxan iri qaya

p.lr9as1dr. Daim Sin l va canub tar.flarinin sarhlari dayinnizirvali

ntbucrqlnr (dziilda 5 m. hiindnrliiyii 1,5 n) xanrlxdrr. Da9rn Simal

rarafi azcr qcrba mxili hamar s.thdir- Onun 93rq qrmErnda delik

ag,lnrtdrr. Ortasrnda (hundnrliiyil 80 sm. aSaEL hissosin& eni 65 sm)

qab,rrrq raE hakk (l-ci rcsm) edihni\dir. Onun yux.tn his$si nc

ter€ldan diirdbucrqh Frgiva ila hatiyalanmi$d;r va btiliinliikd. I l5 sm

htindtiriiiyijnda ponah xatrlddrr. Erkan ona asrlorc,riddir.

TaEdan solda bir keti (2-ci r3sm), srEda tjf keqi (3 cn,4 cii va s-ci

rasnlar) tasvir edilmi$ir- 2 ci ve 3-cii rasmlar raEla bir srndadr,

gdrtnnr b;r v.txrda hakk edilmiidjr. Keqilar ayaq nsra, profilda.

korpuslafl sola ;arq. raraf gajstarilnilsdir. Tasvir sxemalikdir va

tdb d yerina leriflrni:dir 'l lo(u3'rl3raJiddx.4'cii va 5'ci r€sml.. da sxemalikdir. Yuxlnda haqqrnda dan$tlin

keEi t€svirlarindan sonraya aiddir.

Ehrimal ki, taE mascidda mehrab kimi ibadar iigiin istifado

olunrnutdur. Das qralrndr agrlm\ de,sik is6 qurbanhq heyvan'n

ballannassr iiqiin nazarda ruulmutdur.

DAI N: I25

1 6 N: li d r,sdrn q.rhl€. bijyrn tjsta diirsnti$ nahsog qaya prrtasrdrr'

D.Unr tarq hissasi N:125. qc.b hissasi N:126 rdl.ndrilmtdtr. Da;m

s€thinda I I r.sn va qrralr qopmlm\ 2 delik hesrbr rltn ldrr' 3-cii.

8-ci va I cu r€sr)rlarda ayrq tisr€. profilde, korpNlrr sola tuva

rasvirlari hakk cdilltliidir. Onlxfln bellarinds hdrgiilr.i .rydrn

gdst€ritmi$ir.

l-ci ras ay.!q iisra. profildr. korpusu sala t3l3t biiyiik. qdlsvari

buynuzlu kegi rcsviridir.

2-ci r€snl Dlmalun riivlii heyvmm eox t€hrif olunnrurs xotri

tasviridir. On ham keqi. haln do dav€ hesab etD.k ol.r' Aynq ilst€.

profilda. koryusu salx rirol gitsrorilmis.lir. iri buyDtrzlrt. belinda

snysnnn var. Uzun quyruEr tifiiqi v€ziyyalda d .mutdur. Boynunun

rltrnda as r kiqik xatL l,rrdrr.

5 ci rcsm da nmrolun ndvlii heyvaDm sxemrtik. x.tti tasviridir.

Heyvxn ayaq nst3, profilds. korpusu sol.t larcf, asta gedi$da

sitsrarilni$jr. Boynu qox uzundur. hiindilr qaldrrlmrsdrr va ircli

ayilarak brirnr amala gatirmitdir. QuyruEu gijd.kdir, azca

qaldrflln sdrr v3 belina t€r3f qathDmttdtr. Qulaql gijstorilnami'sdir.

6-cr rasm d6 namalun ndvlii heyvanm ayaq nsra, profilda. korpusu

sola t€Ff, sxcmarik xatti t3sviridir. Uzun boynu qabrlr rzddtlmr$r,

ki9ik balr vard,r. Giituk quyruEu iiftiqi vaziyyatda dumuldur'

4-cn, 7 ci va tl-ci r.snl6r hansrsn heyvan r:sml6rinin

fraqmentl€ridir. Nazartun keEiril€n biitiin rasn ar son ortx ssrlards

Cobanlar iarafindan asu& vaxllardr g.kilnitdir.10-cu rasm dijrdayaqlr nardivrnrn fiqurudur. Son ofta €srl€ra

aiddir-

102

DA$ N:127

Yer&n Erxan iri qaya parqasrdr. Biiyiikdat daEnn Frq atayininqunaracaErnda, 125 va 126 Nrli datlardan az araLda yerla$ir. Datrn ii9

tarafinda heyvan rasmlari vardr. Da$ln $thinin maili hamar tarcfinda

ijt heyvan tasviri hakk edilmbdir. 2-ci va 3-cii rcsmlar diiynlpozasmda bir biril€ qabaq-qabaEa dunnu! iki kegin;n r6sviridir.

Oolarn fiquralan real qurulu$ludur. ciivdalari aErrakilidir,

Ciyir arinin ijsttinda siiysin ari vardr. Har ikisinin qabaq hissalari

iridir. Boyunlafl qrsa va yoEundur. Kiqik batlan yaxsr

formalaidrdrn\dr, burunlarr asaErya reraf yitnalmi$ir. Birincisininq mcvari, ikincisinin qiivsvari buynuzlannn u€lan arxaya syilmisdir.

Onbalafl bucaq ahndadrr. Gijd6k quyruqlai b€116rim taraf mailidir.

Qannlafl yrEcarndr. TJixi e.a. 2 ci minilliyin ilk asrlarina aid edilir.l-ci rcsnd€ ayaq iista. profil&, korpusu sala at tasvir edilrni$dir,

rerl qurulu$dadr. Boynu bir az qaldrdm\dr. ba gitslarilmamitdir.

Covdasi anqd,'. omba\ rzca dayirmidir. Srllanmrg. zun qulrugu

var. Dittunnn qabaErnda kirik Exmtr gi,starilmi$dir. Ayaqlarrgitvdasina perpendikulyardrr. Tarixi e.a. l-ci minilliyin ortalarna aid

edilir.

DAS N: 140

Biiyiikdaq daEmm larq 6t6yinin larq qurtaracaEmda, 125 N:-lidatdan 7G80 rn canub qarb n3h3ng qaya p,rgrsrdr.

Onun $arq tarafi Saquli hamar sathdir. Orada tityijk miqdarda

rasmlar hokk olunmu$dur. laldn eroziya goxunu xarab etlnigdir. Yalnr13 rasm hesaba alrnmDdri 9 ke9;, bir adam iasvirlari ve 3 fraqment.

Kegilar ayaq iista, profilda. korpuslafl saEa(3-cii.4 cn,7 ci,8 ci va

l0 cu rasmlor) va sola tar3f (l-ci, 2-ci. l2-ci va l3-€n €sniar) Iasvir

edilmigir.

I ci, 2 ci, 3 cti, 4-cii va 8-ci rcsniar iridir. 2 ci rcsmda keEinin

uzunluEu 168 srn, giyinlarin& hundiidnyi 105 sm. 3'cn rcsmda

mnvafiq olaraq 180 sm va i l0 sm, 8-ci rasm& 200 sm va 128 sm-dir.

l- ci va 4-cij rasml.r bir qadar kiqikdir.Bu keEilarin fiqurlrn re. qurulutludur. Be1& gijv&lari Eox

daraldim{dr va ona gijr€ da sanki iki iiqbucaqlrlardan lagkil olunmug-

dur. Govdalarinin qabaq hisFlari daha iridir. qiyinlarlnin iisttinda

kicik stiysijnlar g6rnniir. Uzun boyunlan qabala uzad mDdr. Kiqikbatlafl var. yax;r formala$rnlmrtdrr. Kiir burunlar alaglya ydmldil-mildir. Qovsvari buynuzlan irxaya ayilmiqdir. Dttllari Eox irliya elx'mr$r. Ombalarr dayinnidir. Gtjdakdir. quyruqlannrn uclarr bellodne

taraf oyilmitdir- Dal ayqlarlnm daban Erxrntrlan (l ci r€sm istisna

olnaqla) gdstarilmiqdir. Govdalari ortada Fquli xatlarla kasilmi$dir.

Bu r€srn e.a. 6-cr rninilliyin son asrlarina, I ci va 4-cii r6sml6r iso e3.4-3-cii minillliklarin hiidudlarrna aiddir.

Qalan keqi rasvirlari (7 ci, tGcu, 12-ci va 13-€n rasmlar) Eoxsonrals hakk edilnisdir va bir sra hallarda 3vvalkilarin ijzarinda

durudar. Onlar orla 6srlarda gobanlar la€findan sxematik brzda yerinayetirilmbdir.

9-cu rasm ayaqlar sen! aqrimr$, eltari yuxar qaldrrlm{ k\ilarinayaq iista, aniasda xatti tasviidir. Eramlztn baSlangtcna aiddir.

5 ci, 6 cr va 11 ci r6sml6r anla$dmayan fiqurlar, ola bilsin heyvan

rasrnlarinin fraqmentlaridir.

Da$m qarb l6r6fi diiz va hamar$thlidir. Burada bir stilda y€rina

yeririlmiS goxlu rcsmlar hakk olunmu$ur, hesaba 12 rasm ahnmr$drr.

onlar sada v6 sxematik. 9-cu va ll ci rasmlar isa x6iti keqiIasvirloridir. Onlann bamN profilda, ditrdii (t ci, 6 cr, 8 ci v6 l0 cu

rasdn€r) korpuslan saEa tarafva sakkizi (2 ci, 3 cii, 4 cij, 5 ci, 7-ci, 9-cu, 1l-ci va l2-ci rasmlar) korpuslafl sola teraf gostarilmi$dir.

Buynuzlan qrlmcvari, buynuzlannn uclafl arxaya yijnaldilmitdir.

Cijdak (2-ci r3sm istisna olmaqla) quyruqlarnm uclafl bellarina tarafayilmitdir, qalar arnda(7 ci resm islisna olmaqla) aqaEr sallanmqtdr.Bu rasmlar orta asrlara aiddir.

I03

DA$ N: 145

Bityiikda! daErnn sarq etayinin qurraracaEnda nahans qryapargasrdr. Dagtn $aquli, h.rm $thli Earq tarafi formasma gitra

dijrdbuc.qln xahrladr. Burada keqinin iri tasviri (uzuntuEu 250,

hiindtirlnyii 160 s'n) vardr.Heyvanm fiquru real qurulr$ludur. Beldo sijv&si daraldnmrgr.

Qabaq hissasi nisb6i6n hacmlidir. Nazik boynu irali uzad m$dr.Qijvsvaridir. buynuzlan ortada ya mdairavidir, uclafl aFEryaayilnri$ir. Do$ii 9ox ir3li grxmr$r. Ombasr dayirmidir. cit&k,qarrnaqvari quyrulu var. Dal ayaqlarmn dnbrD gxrnhlan gbrnnnr.

Qabaq va dal ayaqlar qttvsl.rla birlaidirilmiidir. ciivdasi ortada

Fquli xatla. burnu ilftqi xatla bsilmitdir. Bel xattinin iisliinda Coxsonralar bir bel xatti da Eakilmitdir ki, o da heyvamn fiqurunu xeyli&yi$dirir. Tarixi e.6. 6-cr ninilliyi son asrlarina aiddir.

DA$ N: 151

Biryiikda$ daErmn Frq stayinin canub quriaracalmda, 16 N: lidadan 400 n qarbda yerlagirilmisdir. Q6rb hissasintn $aquli hamar

rarefinda bir mdral va ii9 ke9i tosviri vardu.

l-ci r3sm ayaq iista. prolil&, buynuzlan anfasda maral t6sviridir.Budaqh bityiik buynuzlan Saquli vaziyyatda, Elxlnt ri iqariya tarafverilnitdir- Uzun boynu qabala uzaddmrldr, kiitburur u basl var, AE-

zlnln kasiyi gostarilmisdir. Onbasr azca dayirmidir. Git&k quyruEu

qaldr m$, u€u belina t.rcf 3yilmildir. Qamr yrEcamdr. Giivdasi ona-da laquli xatla kasilmiqdir Rasrn e.a. I ci miniliyin ilk asrlarim aiddir.

2'ci rcsm ayaq 0sta, profilda, korpusu saEa tarof keqiniD iri(uzunluEu 75 n, hiindiirlnyii 55 sm) tasviridir. Fiqur real quruluqludur.

Ciivdasi ortada 9ox yrEcamdr. onun qabaq tarcfi daha iridir qiyinle-rinin tisliinda yeka stiysnn vardrr. Qitvsvni, yoEun boynu bir az qaldr

fllmr$drr, ataEr ayilmi! kntburunlu kiqik bll$r vardr. Qdvsvri104

buynuzh., hiirdiirc qrldrrlmr$. uclan belina taraf ayilnrisdir. Otnb.rsr

dayim dn. Uzun quyrugu aEag' sall,tn Sdr, buna , Qobusrinorkornrlel.indakecirr.ririndanadrrhall darasr grlinir. t nrumily.rl.,.konfiqurasiyasrna giira (xiisusila, omb$L q yruEu. boynu va baA) b

heyvanlar atl xanrladlr. Gitvdasi ortada Saquli x6da kasilmi$dir. Tarixie.a. 3-cij minilliyin erkan asrlarina aid €dilir.

3-cii rasm ayaq iista. profil&, korpLrsu saEa toraf keEinin tahril'olunmug rasviridir Giirijniir, qabaqkr tasvirin bqlididir va orta asrlara

aiddir.

DA$ N: t55

Bityiikdrt duE,run Frq atayinin yaxnhErnda, yamacda, larrn

kirab€li 16 N: li da$rn qarbinda. ondan 400-420 n1 arahda, nar

kolluqiarmrn arasrnda bitytik qaya pargasrdr. Da$rn taquli qarb tarafihamar sathlidir. Burada 38 rasn qeyda rlnmDdr: dava karvanmrn.

atlmm va namalum nbvlii heyvanlafln tasvirleri.

Davs karvafl nE cargada, bir-birinin ardmcrdr. Birinci cargada(dasrn b;rinci yansnda, omrn kanarrna yaxnt piyada sarvan (10-cu

resm) bir birina baElanmr$ dav.lari aparr (11-ci va l2-ci rasmlar).

ikinci carsode iki piyada 7 dav€n; apanr: birincisi bir-birininyed6yind6 3 davsni (ls-ci, 17 ci va l8 ci rasmlar), ikincisi (19-cu

rcsm) bir ali ila bir-bnir n yedayinda d6v6l6rin (22 ci, 24-cij. 25,ci va

27-ci r6smlar), cilovundan rumut, o biri ali ila agacr yuxarrqald,rm4dr- 25 c; r3smda dav€nin alnnda balasrnrn rasviri hakk

edilmbdir (26-d rcsm).

KarvaDda davalarin hamrsr profilda, korpushrr sola tarefgitsiarilmitdir. Inkin bsviriar kobud va xettidir. Karvandfflar ryaqiista, profilda rasniari d€ kobud vaxattidir. Burasml€r l3-15-ci osrl€ra

aiddir.

13 cii. 29 cu v. 30 cu r€smlar profilda. korp sian sag.t (ll cij va

29 cu rasnlor) vo sola l6r.f (30-cu rasm) davalarin tasvirlari fox

sxemalikdir. 23 cii l3sm 24 €n rasndaki dava rasvirinin iistiind€ hakk

edilnitdir. Bu, deyasan, keginin sxematik tasviridir.

I ci,2-ci. 3-cii,4-cu, 5 ci.6-cr,7-ci. 8'ci. 9 cu, 16 cr,20-ci. 2l ci

va 28-ci rasnlar namalurn niivlli heyvamn sxematik xatti tasviridir.

Gitriinnr, l8'19-cu €srlerd€ gobanlar tarafindan hakk edilmigdir.

DA$ N: 159

Bityijkdat daErmn Frq 6t6yinin canub qurraracaEmda hityiik qaya

parqasrdr. Dl]$rn Simal-qorb rarcfi, dernak otnr ki, laquli va dtizdi.ir.

eox yerlarda eroziya naticasinda xarab olmu$ur. Bu.ada 14 rasm

qeyda allnmrsdr. 7 k€gi, 4 qryrq, iikiiz rasvirlari. tamqa va anlas maz

fiqur.Kegilar ayaq nst., profilda, korpuslafl sola (1 ci, 6 cr. lO-cu va 14

-cu rasmlat va saEa taraf (11 ci, 12 ci va 13-cii rasmlar) verilmtdir.Onlarm hamr kobud. sxemarik va xattidir. Orn asrlara aiddir, yalnz

lO-cu va l4'cii rcsniarin tarixini e.a. 5-ci minilliF aid etmak olar.

5-ci rcsm dkiiziin ayaq iisla, profil&, korpusu saEa lar6f, iri(uzunluEu 170 sm, hiindijrliiyii 80 sm) tosviridir. Fiqurun konturu

punktirxaila h3kk edilrni9dir - bu Qobustar kompleksinda nadir haldr.Heyvamn gitv&si iri, aErrFkilid;r. siiysijnii goriinnr, qiiwaili,

yoEun boynu var. Buynuzlar iki Saquli xada gitstarilnisdir. Dii$n birqedar irliya qxm$drr. Qrbaq hissada b€linin xatti azca bairqdr.

Ombasr &yirmidn. QuyruEu uzundur. ombasrndan bir qatur arahdr

va alaEr sallanmqdr. Qiivvarli, gitdok ayaqlan var. QuyruEu va

ayaqlafl bir qadar ayri verilmiidir. Tarixi e.". 6 ct minilliya aid edilir.

9-cu r.sm itkiiziin gdv&sinin qabaq tarcfinda tanqa r6sviridir.

DaiFcikdan va ondm ayrlan iig qNa xatdan ibaratdir. R6sm orta

Qayrqlann rasvirlari (2-ci. 3 cn. 4 cii v6 7-ci rasmlar) damrn

sarhinin eroziyasr naticasinda xarab olmuqdur. Ham6mdan yaxEr 7-ci

rasn qai ;drr. Onlann iipnniin (2,ci.4-cii va 7 ci rasmlar) korpuslan

saEa rarof, birininki isa sola l6r6f yitneldilnitdir. Qryrqlartn haI,Ilstnxr

burun his$larindo Giina9 tasvir edilnitdir. E.6. 4-cii minilliya aiddir.

8-ci rasm ijktiziin gijvdasi iizarinda namalum niivlii lEyvatun

fiqurudtr, ola bilar, hanssa bir heyvan tasvirinin fraqmentidir.

DAS N: 193

Bi,ynkda! daEmm Sarq atayinin yamrcrnda iri qaya parqasrdrr.

Da$rn conub-qarq tarcfinin yuxai his$sinda Soxlu heyvan va adam

.asn ari vardr. Lakin onlarm hzilsri bir-birila kasi$ir. b.zilari isa

eroziya mticasinda xarab olmusdur. 2l ci rcsm qeydiyyata almmridrr:

5 adam. 6 ke9i, 2 okiiz. 3 al (?) va 5 namslum nijvlii heyvan rasvirlsri

Adamlar ayrq tjsl3. anfasda sitsterilnisdir Rasmlar kobud, bazan

tahriflorla yerina yetirilmildir.5-ci r€smdo adam uzun geyimda

verilmi$dir. Baqr yunnudur, ayaqlan bir-birin. yaxrnla$dlrtlmqd1r. 6-cr

rasmda bir ali ila ?-ci rcsm&ki adamtn ptl(nnnm atayindan tutlnu$

gocuq gostarilmi$dir. 7-ci rosmdaki adamtn bir oli yana uzad mudrr, o

birisi dirsakdan biiknlii vaziyyatda yuxan qaldrimt$rr. H€r iki alinin

barrnaqlan yumruq halrnda stx mr$dtr. SaE alinin xatti 9 cu Gsmda

ijkijziin buynuzunu kosir. E.6. 1-ci ninilliyin ilk asrlarina aiddir.

18 ci r€srn iribe&nli, amlannng, qrsaayaql. Fnc"l€ri kanara yi,-

n€lrni$ adamm kobrd va sxemarik tasviridir. id ba$ vat boynu gdsta

rilm€mitdir. Atrqovuclu sol oli yma uzadrlmrFtr. bu 6linin ti9 barma-

Er v,tr. SaE ali yuran q:rldrr mL! va dir$kda qatlanm{dr, sanki 19 cu

rsmdaki keginin quyruEunu rutur. Adamn ddiiindan gapakl xatl ke!i-

rilmiSdir. Beli qu\rqlldtr, kamarin x.ttindan sola bir kilik 'saquli

xart

Cakilmitdir oli bilsin. hansrsa silahdrr. Tarixi e.a. 3-cn nlinilliya xid

edilir.

12 ci rasm nerasim raqsi yerina yetirar adamm rasviridir. Daha

q6d;n rasmin laqlididir. Kiii cinsi alam.ti siislarilni$dir. Tarixie-e 3

cii minilliya riddir.

105

Kegilarin tasvirteri ayaq iista. profil&. 15 ci v6 l9-cu resmlarda

qaer;da, korpuslafl saEa (ls ci, 19 cu, 20-ci va 2l-ci rasmlet ve sola

tar€f (3 cii v6 4 cii rasml.r) verilmiqdir. Onlarn hamNr sada, b3zi

yerlari tahrif (4-cij, 20-ci rasnlar), i5 ci resrn& isa xatti tasvirlardir.

15-ci rasmin dinamikliyi heyvsnn gitv&sinin uzunsovluEunu nazara

9arpdff. Tarixi e.a. I minilliyin ortalaflna aid edilir.

9-cu va 1l-ci rasmlar profilda, korpuslm sola taraf ijknz lasvirlari

dir. ham da or arm birincisi. bu dailn $thindaki rasmlarin an qadimi

dir. Oknziin iri (uzunluEu ?2 sm, hiindiirliiyti 40 sm). fiquru sathin

onasnda, real qurulusludur. Gitvdasi irihacmli v6 aErgskilidn, Eiyinlarinin iistiinda siiysiinii gitster;lmigdir YoEun, qiivv3tli boynu, genig

almlr ba var. iri buynuzlafl iraliya grxalrlm$, uclafl qitvsvari ayilarak

yuxafl qaldr rmgdr. Kigik xadarla ifa& olun.Iru| $aquli qulaqlan

gdrijniir. Ombas bucaq altndadr. QuyruEu maili durmu$dur. Tarixie.a. 6-5-ci miniltiklara aid edih.

l l ci r6sn& tikijz irali uzad m$ qabaq ayaqlan vo i.ifiiqi durmu!

quyrulu ila siiFdi qaErsda gdstarilrni$ir. Onun gijv&si Lihacmlidir,giyinlarinin tisttinda stjysiinti aydn gajriiniir- YoEun, qtiwatli boynu va

id ba$r va.. Buynuzlan nisb6t6n qrsadr. lakin ortada oyriliyi aydm

ifada edilmi$di! qabaq ayaqlafl va batr bninci ijkijziin ombasr va

quyruEunu, l0-cu Fsmda heyvan tasvirinin isa giivdasinin yuxafl

hissasini kasir ki, bu da nazardan kegirilan tasvirin sonradan hakk

ediidiyini gijstarir. okiiziin boynunda ucu asaEr sallanmls xatt vardr,gitriiniir, ba$rnda giursrdr. Bu, tikijziin alrlilaidirildiyini gitsrarir. Rasm

e.a. III minilliyin ilk asrlarine aiddn.

8-ci, t0 cu ve 16 cr rasn ar namolum nbvln heyvan tasvirlaridir.

Ayaq iista, profilda. korpuslafl sola lo€f giistarilmisdir. Gitv&leriuzunsovdur. onada qox dart mr$drr, 16'cr rasm& giivda monolitdir, iribatr yoEun boynu iiza.ind6 durur Qalan ikisinin boyunlan uzundur va

kigik ba$larr var. qiyinlarinin iistiinda donqarlan g6riiniir. Ortada 3yri.

uclan qabaEa hlndnr buynuzlal nazara 9arpr. Ombasr dayimidir.Uzun quyruqlan aia6 sallanmDdr. Ayaqlafl nisblan hijndijrdnr:

106

qabaq ayaqlafln diz qrxnrrllai gostarilmiidir. Bbyiik ijkiiziin fonunda

hakkedilmi$ir. l6-crrasmdaiki saqulixatlaqulaqlafl verilmi$ir,kisi

Gortiniillarina giira bu heyvanlar au xanrladu, lakin buynuzlanna

gitra anlat mr. Giiman etmak ol.r ki, 8'ci, 10-cu va 16- cr rcsniarda

qnu antilopu lasvir olunmugdur. Tarixi ea. 3 cij minilliyin ilk asrlsrina

aid edih.l-ci, 2-ci. 13.ii, l4-cij va t7-ci rasmlar namalum ndvlii h€yvan

Fsmlarinin fraqrnentlaridir.

DA$ N: 201a

Bityiikda! daErnn Sarq .rayinin canub qurtaracaElnda yerdan gxan

byiik qaya palasrdr. Datrn canub tarcfi hamardr. Orada goxlu

niqdarda rasmlar h€kk edilmiidir, lakin onlann 3k$riyyati daim

salhlorinin eroziyasr n.ticasinda xarab ollnu$ur. 20 rasvir qeydiyyata

almmDdr: 6 ke9i, at, maral. canavd, Sit adam. 3 it, 3 ath rasmlsri v€

ij9 anlat mayann fiqur.Kegil6r ayaq iista (6 cr rasmdo qaE$da), profild€, koQuslan sola

tar3f tasvir edilmitdir. Onlann fiquralan real qurulu$ludur. Takca 1-c;

r6smkobud va sxematikdir, gi,vdasi uzun va nazikdir, quyruEu yoxdur.

Hsnrsrmn iri quyruqlar q dtnlmr$r, qdmcvari, l ci va 4 cii rasn-

l6rda qijvsvaridir, 5-ci rasmds isa ceyranrn buynuzlar kimidir.

13 cii rasmda keginin fiqur, gitriintjr. awalca orradan dartullnlldr

va Saquli xatla hsitmi$ir. Sonradan slava xada qamL geniglandiril-

mi$ir va buna gijra gitvdasinin tesviri hacmli gnmr$dtr.

Keeil€rin tasvirlari e.a. 2-ci minilliyin 3vvailarina, l-ci rcsnl ona

asrlara aiddir.

9 cu rcsm axn tahrif olunnut tasviridir v€ gitrijniir, ona ssrlarda

qobanm itidir.8-cir3smatlrmn sxematik lasviridir. At ayaq ijsta. prcfilda,korpusu

sola larafsijstarilmiidir. Giivtusi uzun va nazikdirl nazik boynu yuxarr

q:rldrrlmr$dr va qulaqlrn qabaEa FklanDri:s(lir- O r.s.l..da Eobanrarafindan hakk edilni[dir.

l2-ci va l3-cil rasnlar $irin (12-ci rasnt kegiyo hiicrnnr sohnasinin

kompozisiylsrdr. $irin fiquru real qurulutludur. V€h$inin el.rsrikgdvdasi qurbamna doEru yonaldilni$dir. qrbaq ayaqlarr qabalauzad ml|drr. Gijvdasinin qrbaq hissasi nisbtan hacmlidir. BoynryoEun vaqtjwetlidir. azca qaldrrlm4dr. iribx!\r va dayirmi burnu variaEztnrn kasiyi va dik dryanmu qulaqlan gi,starilnigir. Ombasr

dayirmidir, quyruEu uzundur. Pancalarinin harnrsrnrn caynaqlarr

gitslarilmildir. Kompozisiya e.a. 2 ci n]inilliya aiddir.6-cr va 7 ci r3smla..ul,mn (7-ci rasn, kegini (6 cr tastn) ovlumsr

sohn6sinir tasviridir. Atlr canrnr qunarmalr grhtln ke9iya gatmrgr,s,E ali ila batrnn nstnnda rurduE nizani ona tuilamqdr. Nizeninheyvana deyacayi yer oxla gitsradimiidir. gijrtiniir, ovsun $ciyyalidir.Niza iridir. JrxaqunaracrEr ynkl€ aErlaqdr lllgdr. Ar siircrli qxgrga,agrq aElzh giistarilmi$ir. Arltntn fiquru iridir, ayaqlafl ann qaflnxattindan a$aErya sallanm4drr. AtL sol ali ila cilovdan yapqrmgdrr.

B.a. 2-1 ci minilliklarin hiiduduna aiddir. Digar kompozisiya ik ca

navarn (17-ci va l8 ci rasr ar) marair (16 cr rasm) qovmasr salua-sinin rasviridir. Biiliin heyvanlann fiqurlll profilda v. korpuslafl solata€f, real quruiurjludur. MaraLn gbvdssi dart mllidr. uzun qaeridan

aEzt aErqdr. Buynuzim hnndiir va budaqhdf Ayaqlao qurtaracaqda

h.tgrhdlr. Canavarlarm biri m.rrahn alxasinda, digari biiyriindagbstsrilmi$dir- Rasm e.6. I ci minilliyin ortalanna aiddir.

19 cu r€sm adrnrn profil&. korpusu salr reref, r.h.if olunnruls

resviridir. Ailmn fiquru va atrn gdvdasinin qabaq his$si datm sathinineroziyasr nalicasin& xarrb olmu$ur Sonralnr onun iizarinda adannn

anfasda xarri lasviri hakk edilmitdir. Ayaqlafl arall qoyulnusdur. Ba$r

o asrnda noqtssi olan daira Fklindadir. Adam ollarin& iri dayirmiaSya, ehtinlal ki. naEar,r rulmuldur. Ehtinal ki, b adam ovsunlu.yaxud lamandtr. Rasm eranmzm ovvallarina aiddir.

2-ci rasn iki xlern, y.rxrd svnstikanrn va onlarrr allmda fakilnrilqNa xatli,I€hrif olunmut t.sviridir. 1o,cu va ll-ci rcsrnlar iS3 heyvmrcsml€rinin fmqmeDtlaridir.

DA$ N: 217

Bdynkdat daElnln qarq atayinin yaxnhBlnd.rkr yamacda yerdaD

grxmrS DahaDg qaya parEasrdLr. Canubu maili v€ziyyardodir-

Daillr canub larafi hamardr, bazi yerlar& eroziya rctic€sindadr!!lm,td,r. Orada 3-cii rasmda keeinin tasviri zadalanmis vayuxaidm xFE'yr dolru Jz rneylli tlrnn hakk edilmbdir. Datln $a.qhis$sinda 2 de$ik aerln]ltdr. onlardan birinin qraEr qopmutdllr.

2-ci rasnda ke9inin ryaq nsb, profilda. korpusu sola taraf tasvirireal qurululludur. Govdasi uzunsovdur, qamr onada yrEcamdr. onagijrc heyvanxn fiquru aflq gitrijniir. lakin onbasr d.yinnidn. Boynunazik va uzundur. Kiqik bair ircliya yonaldilmigdir. Qitvsvari buynuz-lannm clan arxaya t3rcf ayilmi$ir. Gittuk quyruEunun ucu b€lin3

r6r6f qad$mr$r. Ayaqlan nisbtan uzundur va qurlaracaqlarda haga

lanm{dr. Keqinin buynuzun, dimdiyi aE mD qu$. ola bilar. ov ijtiinisrifada edilnis tahin qonmuqdur (l ci rasm). Qu$un batmda ti! ialakvar. Batma yaxm boynu qurgaqla bozadilrnbdir. Qatutdlanmn uclaflazca qaldr mr$drr, quyrulu isa ata$ ayilmisdir. Bu kompozisiya €.o.

3-2-ci minilliklarin hiidudulafl na aiddir.3 cii rasm& keti tosviri qabaqk rcsmin taqlididir.

DA$ N: 239

Biiyiikdat daErmnn Frq atayinir canub qurtaracaglnda, larrn

dilintu kiiab6s; olan 16 N: li datrr limal-qarbinda. ondan 70-80 merirnlda nabng qaya parqasrdrr.

Datrn taquli, hamar qerb tarafindo goxlu heyvan r3snJari hakkolunmugdur. lakin datrn sathinin eroziyasr ucbanndan onlarm bzilarixarab olmuqdur. C6ni 3 rcsm qeydiyyata gittiirnlmnidijr.

l0?

I -ci va 3 cij rcsmlar tirin ( I ci r€snl. uzu nluEu I i 0snr. hiindiiil iiyij60 sm) va piriik fasilasina nFnsub bir vahti heyvinn (3 cn rcs r.

uzunluEu 165 sm, hiindudnyii 80 sm) diiyiit sahnasin;n r€sviriManib$aldi- Onlnrdltrn sijflijlmasi iisulu ila yerina yelirilrniqdir. ooa gtjra

heyvanlafln konrur xaderi tamamila hanurdrr. lnkin dalm $thininqaftr-bozunrul va qrmrzrnrrrl fonunda y tr sezilir. tteyvanlar qartrqr4rya dumu! veziyyatda gitstarilmi$dir: korpusu snEa t3raftir va so-la tar3f dig6r vah$i. Onhnn govdasinin qabaq hissatari 9ox gitrkenrlidr: boyunlJr iri vr dryiflnidrr. girin qLrlqhn :J\ljrn0llmr:dll. ikincrheyv.mmqulaqlafl yekodir. Bu h€yvan'n batr boynundnn qiivsvarixarla ayfllmr$drr. brmu dimdik kimi hali uzanmrsdtr Har iki heyvanngiyinlerinin iizarinda dooqarlafl gitsrarilnisdir. cdvdolarir n dd hissa-

larindaqafldffi yrgcamdrl Omb.rlcfl dayinnidir. Uzun quyruqlm vd.Sirin q yruEunun ucund! tiik toprsr gornnur. Dal ayrqlan altlaflnayrErl'nrtdr, smki har iki vahri bir-birinin Ustiina rullannaEa hazrdr.Qnbaq ayaql.]Ilnln gnclii pancal€ri va harasinda 5 caynaq gitsr€rilrnigdir. Har iki rasm d$rn siinailmasi iisulu ile rasvir edildiyina gord

onl,rnn larixlarini miiayyanlagimrak 96rindir.2-ci rasm iyaq iisl6. profilda, korpusu saEa laral rexl quruluida

keei t€sviidir. Dal hiss€sin& gijvdasi nisbtan hacrnlidir. Boynu azca

qaldrnlmrq, b!tr yaxtr formalagrnlrnr$drr. Qrsa. qarnaq$3k;lliquyruEun n. ucu belina rer3f ayilmi$i. Tarixi e.a. 2- l -ci minilliklarinhiidudlanna aid ed'lir.

DA$ N: 258

Bijyiikdai d0ErDD $arq atsyi|in timal quflaracaErnda kiqik drtdr.Da$rn canub laralinin sallri hamard'r. Omdr da$rn siirrtilnrasi nsulu ilabir nega rasm vardr. Onlann bazilari Ealinlikla sezilir. A tr) n resvirinisb.lon yaxir qalmrtdr. Ar (uzunluEu raxminan 30 srd. profilda,korpusu saEa, ytingiil qigr$a gostarilmi;dar- Tgsvir real quruluthdur.Bad€n quruhrju rntiramsibdir. Giivdasinin qrbaq hissasi nisbaian

t0s

hecnrli(lir. Uzur bo)nu bir az qildinlnnidrr va qdvsvari ayilmign.kiqik balr v.rr. aaz'nrn kasiyi gitsrarilmi*lir. Qulaqlan qdbnEa

!iklann)i,,,lir. Ornbr,i,ldyifl ni. qL'yft'Eu u,,undur.

AlrD belinda ovgu otunrutdur. OnuD hariki ay!$ dtrn bi-r ynnrndan

rsrlnn$r. Ad$nn fiqLru xaxidir. Bir ali ila cilovu tutm$$dur.

dirsakdan biikiilii digar ali b.qrnr iistiina qaldrfllmridrr. Ciiriiniir. o bu

slinda ov quiu tutmutdur.

Rasmin yerina yelirilma qayda$ onun mrixini miiayFn etmaya

imknn ve nir. Hesab elmek olar ki, rasm naturudan gakilmildir.

DA$ N: 263

B6yilkda$ drEmn larq:rayinin Sinlal qun,rricaErnda nahang qryapargasrdrr. Da$n $quli timrl, qorb va camrb taFnarinin sarhlaritmamil€ hamardrr. Onun canub-qarb qurtaracaF qay0Din bqqn birpargasrnn yaxrndrr va ona Sttra da aralnfinda dar kegid amel3 galnl i9dir.

Da$rn sathinin canub-qerb qudaracaEnda insan va h€yvan€smlarihakk edilmi$ir. Onlar bazileri eroziya nalicasin& xoab olmutdur-7-ci rasm qeyda alrnnn$rr ki, onlardan 5 i ov lahmlarininkornpozisiyalandr r-

6-cr rasm ilan (?). 7-circsm isa keginin buynuzmun fnqmen idir.I-ci. 2-ci va 3-cii rasnrlar pmfild3. korposlan sola taraf qagan

keEilarin tasvirl.ridir. Onhnn fi quralAn real qrrulutludur, miitanasib vaahangd.rrdn Ciivdalsri hac'nli va aErrgakilidir. Boyunl.fr azca qAldr

nlmr$lrr. ba$afl y.l\$r fomuhtd'nlmrsdr Btiyiik qitvsvari buynuzl.ndik qAldrfllm4 va uclafl.rxnya ayilmi$dir. Qulaql.rn kiEik Fqulixadarls ifada olurunu,sdur. Ombal.rn dayirmidir Gitdak quyruqlan

iifiiqi durmutdur. Kegilarin ardrnc,r piyada oxfulnr qagrrlar (4-cij va 5-ci rosmlar). 4-cti rcsnl qMrn ovtLrnun xa(i tesviridir. Onun fiquruyaflnunfas vaziyyai& giislarilmiqdir. kdani qrnarlidir, iri, dayirmidit$ii verilm4dir: allariyirllara uzndrlmrtdr, sol alintu tityiik ox vi)rdt[.saE ali bir qadar qlsldr, gdruniir, heyv na ox irtnraq iieiin yayr d nrr.

5 ci rasmda ovqun n yarmanfasda, ijzii heyv la larafxarti t.sviri-dir. O da oxunu heyvana iuslam$df. Tnrixi e.€. 4 3 cii minilliklarinhtidudlarma aid edilir.

DAg N: 307

Bityijkdat daEmn Frq atayinin canub qurraracaEmda bttyijk qayapargrsrdrr. Bityrn iista yer&n gumqdr. Sathi bir q3&r qarbe ,nailidir.

Dagda dat va netal alatlarla goxlu rasmiar hakk edilnigdir. Daynsathinin eroziynsr naricasin& onlann qoxu xmab olmuldur, takca

fraqmenllari qalmDdr. Yalnr t heyvan va 2 namalurn nijvlij helaanr3smi qeyda almm4dr. Dagn saihinda 20 xuda oyuq (diametri 10-20sln) va bu oyuqlan b a$diran 15 dar qnm vardr. Heyvan rasmlariaras,nda ayaq nsta. profilda. korpuslari saga (9 cu. tO-cu va lt-ci) vasola taraf (12-ci rasln) 4 dava tasviri vardr. Onlar d€mak olar ki.sxemarik, xalri gijstarilrnigir. Daval3rin iigriniin belinde tityiik birhnrgiic. ll-ci rasndaki davanin belinda ise iki hiirgijc gi,starilmigdir.

0qiiniin boynu uzun,6yri vaqaldnlmDdr. Qulaqlan kiqikxatlarla dikgbsrarilmi$ir. iki dawnin quyruEu (9-cu va ll-ci rasmlar) iifijqivaziyyatdadir- l}cu v6 l1 ci rasmlarda isa bir qadar uzundur, mailidir,uclan agaErya tarafdn.

9 cu va 10 cu rasmlarda davalar boyunlafl bir-birina ili$dirarckdiiynEijrlar.

3 cii va 4-cij Fsmlar davanin belinda profild6, kor?usu sola

otunrut Earvadafln tasvirloridir Onun fiquru 9ox sothidir. Bir ali il6cilovu tuhrLqdur, dirs€kdan qatlanm{ digar ali yuxan qaldrnlmrlsdr.

Batr gijstarilmayib. Ayaqlarmm x€tti &vanin hijrgiiclarinin xatti ilabirl69mi9dir. Efvadain tasviriDin sol tarafinda. arxada anla$rlmayan

fiqur vdrdr. Har iki tasvir kobud va xatli yerina yertrilmi$dir.

7-ci r3sm keginin ayaq iisre, profil&. korpusu saAa taraf basiltasvi-ridir. Boynu va bagr gitsrarilmamiidt. Lakin boyiik, qijvsviui

brynuzlan aydn gii nnr. Giivdosi uzunsovdur, ombasr bucaq

alhndadr. G{tdak quyruEu bir azca qaldmlnns va ucu belina ra€f6yilrni$ir.

109

KiQIKDA_$

DAGI

Kiqikdat dalr Qobustan damiryol stansiynsrndan canub-qarbtu vataxminaan 3 km ar:rldr Bityiikdai daErndan cenubda yerlalir.$inuklincan ba taxmimn 4 knl uzmlllt kieik yuksaklikdan ibarcrdir.Onun gin1 l qurtaracaEr kitik sahado iiziiniin ilkin 15 hekrar hamar-nreydiolr stol drE formasrnr saxl.nn$rr. Asanhqla eroziyaya rEruyrngilli siixrrlardan ibarardir. Onun zirvasi 10-15 m qalnhEmda AbEeronnajllij bark. xrda bahqq[lalrndan jbaral ahane qrr ila itftnhLjidiir.DaEn Xazd darizina baxan tarq rar3finda Boyiikdat daErnda oldulukimi. kijlli niqd.rrda.caib formah iri vc kiEik qaya parEalan v6 6hangda$r qalaqlafl sapalaDmitdir. Dat qahqh.r n arnala g€tirdiyi qayarhrsrgrnacaqlar Kiqikdai drErnda nisb€t€n azdrr. Tez tez sathlari iiby6 il6drtiilnii! datl.tra da rast galinir- Bazi hallarda onla.rn alrrndr is3 hakkoltrnrnuq tesvirlor giin€t tiiasr ahrndx n6zaF qarprr.

Ki9ikda! dagrnrn hndudlan daxilinda qaya r€svirlari Eox deyil,lakin bu ii hala baqa grtdrr ma gdrr. Burrd,r 2 ci Dnnya mtiharihsiilldrinda iikinli iittin dat erxar drqda qodnn abidalaF biiyiik zar6rd6ymitdir.

T.svirlar asas cLibarila iki yerda caml.imilsdn: dagrn Frq yanacrn,n c.nub qurtaracag,ndr. qanaxqrrin daErnrn ar.yinin yaxrn]l!tndi vaela bu yarnmrn rnnal qurraftcrErnda maldarlarn qrtlxq rayonunda.Burada alkarlanmt rasn i datlann v3 ba:jqa abi&larin sayr 62 ya

trnr. Burada biiliin rosmlar eox hallarda Bityiikd,ri dadndah rasmlarirakarlayr. Kiqikdas drErmn FLq yamacmm canrb qurrdracaErnlrhiidudlafl dixilinda yerli ahali iqa.isind. "Qaratir' adlanan pir vffdr.

Ontrn atraflannda uzaq keemiida rniivcud olmut kolluqtaln qalrqjarrolan 300 illik ardrclar qrlmrsdll-

DA$ Nr 5

Kigjkdat daEmn Frq aiayinin canub qufaracaEnda. qanaxqrL,rndaE'n'n yaxnllE'nda nahang qaya parqasrdr. Daln canub tarafiuzunluEu 20 m, hiindijrlijyii 3 n olan Saquli hamar$ll idir. Orrdxqoxlu miqdarda r3smlar h3kk €dilmi$di., lakin onlarm aks€riyyatieroziya neticasinda xarab olmridur. Onlardm 5 kef; rasmi qeyd6

I ci. 3 cij va 5-ci rasn ar KiEikdat daEr rayonunda an bdyiikt€ridir(uzunluqlafl taxrninan 120 sm, hiindnrliiklari 75 sm). Onlafln han1srayaq iist., profildo. koryuslal sola raraf gdstarilrnilsdir. Fiqurlar rcrlq!,Lulutludur. Uzun boyunlafl qabrga ydmlmitdir. ki9ik burunlal:\aErdrr, ba$an yaxt' fomulasdnl Sdr. Allzlannu, gdztarinin v.qulaqlarnn kasiklari gosrarillrrigdir. BuyDuzlal orta olgiiliidiir. 3-ciircsmda qiivsv|i bnynuzlanD uclal arxayr qarlaDrnr$drr_ l-ci va 5-cjFsmlorda isa qrlncvari buynuzlan arxaya nallidn. qiyinlarininiistilnda kiqik siiysiinlar n.zora Caryr. Bel xatti bir q.dar banqdf.Onbalafl dayirrnidir. Quyruqla nisbtan uzundur v. qannaqfonnasrnda bellarina taraf ayilrni$ir. Qannlin yrlcamdrr. ona sitr€gdvdalari damlnnt va uzadilrmi kimi nezar.9,]rpr. Uzun qab.rq vo datayaqlnn qurtarlcaqlarda qitvslarla birl€$dirilmitdir. 5 ci rasndabuduDun bir hissosi va dal ayaqlnn s:ulannrarmtdrr.

111

!F" ''

.:

', '|A

,:r't

a'

'.,.:ii

i:i

- rt''

... I

8e]{mtr I xdo. I

Xo,lN q3bnhr

(rr,l(x r Yus) I BHI,{P) qrreh

I

nrxHrxll edoJ

it: !:':!i-,::'l'. .:-

).*

I <rHeflP) t<IrH€ts ltlJoxt:N Ssp'edelrlzel

O(-

z qH.r'r)r 'r.rljl.lr IJ wrft)x

Z:\ lPp delrtrTrl

t 'lHat'{)I 'cljrlt|' ,"rxox

t:N aPp'cdelllITrtr

a

S)

"d{ir"t-'',,;-,,.' " .$.,G1t.

'rrr.,ll{ffi.. "t ."/'J

:;r?t'.

"atr

Yaz ltop6, da$ N:?

Solda - lorqdorl umumi gdrunusXorM 93LD6r, KaMeHh 7.C.nera - o6qrd rrn c nocroxa

W

6 cnewe) tqul<I6lt r"l ox6:N SeP 'ederl|zetr

)>)'>5f

G5\

aJT

^e{

'Tr,,5q20 rtll,,

"rs

"€

!l

?dJ I llo. v atl

,^n1 a? '<yJ.

-- \ \r ,'lto '- )4,J;+-o (t iY\

.r '+-=o

'.-/'-2 //

"\( C

,.v-'\,r4\

<1 /^\J\>))

N"Cr.ft\iws t')/ !

H\)a

$4

"a;,{,r:&L,

4'i:

\

,t?

6Ii\o

JT

^er.T

,ap20 !lu,

6 qHar{E) 'rqrlqctr hluox6rN S€P 'edelllz?tr

)>)'>5r

\

.€

$u

,CtrF

a

(ANT

2\,p

(\

Itr\(

20 tlw

..s!l

W t-:A. " rtl "e. .'/-7 ,/U\l C

2_t\-|4

$t^\

?<f k) '<vJ., *^.0 " ;8o',{' o '+-1)

n" AJ"' ) J"p.-.+'v

N4rr(v:

H\Y,

s

rs\L,

sJll.tlt ol rorfo

3jf:

I /A:)Yc .//

--: -

'\' cd,

YirTrlrlapr. dxls N: l:l

Xo.,rr 9;r,r. rr,r. xlnrcur, l3({pL',vc,l11,,) ft

\P

tif,ft\

(-

a\1\\t {i\_,^.

t-^C

,/"-_\

d

s%J'

IlP.+"

q_(

dilr#F G,

H\e,'B

ta .IriNr\r 'r'rr fl' r N'n)x

fa:\ r.rp !\lcllr/r:\

I

N

4t

, '-t-ttI

{5 ''

t

Yazrlrtep6, dal N:25Xo,'rNr frsr,rH. xaMeHs 25

,rffi

I# xi F

*e,

7

J

N {frt

X<

ER

x-0

- :o

- ^zli;

- qa g3 6

:T

-)>

-19

w

N

v-

:l"tIi

{>ziRtr

HE

.J

; x;

<x=

=

N

g:o-

o

o:E

il

IIr

l:

d c'6 i

I.i

h;frr

,t[-'5

fl))L

=

z9f5E'd

:: IE a7 -'!

[\)L

'^7

'.--

\\

\ /

l.-II

vl)

- ltl-rJ-1''1t

u223q=

zHE>

X

1-1.

3.,1

R

\r \ *"

ff'c

iJ3

- 34

if\e\$rLICr"r

z iz

6,: :i ?K

giR_c -q

+=

E>

:t

.i 9

'i4, /z

n'tr

11ls

t)-

"lizd

A

xeK

:2.

/(-

-,?

QuaL A

6zI

zn

!N <= z- e

ff

a l. I i. I I i,

,,{

re29,

ni!

NF

t

rct-

'nV

- X

:5<

i= r'z"

a7

o€*K

oco€oe

NqsoGqs

o o.e €(i

/trC\/uo€-l

ll

oee

a*t.,t*X.;

ii:'oE

J"-P

roJ;

Iflr

ftI

rrfi

'i,,;

,

'l,;; i"

;':!r

i

[ " --

; .ir

i.l''1

*:

%re

r-r fleftt-'!!F

+G

rrGG

t Fct-

)&"K

J T

JJ4

t\ -k

T tra

0r+

l!

i! c'

i

a,i:i:l"t

ktE

1:

.* 9"

89.izE

€

Tq

-*Eo.

14J

i= I I

€

,tI:l

bF;- :a

=2x'*-

> -+

>

E €#

9

I

6 F

3 F

3 i@

;aX

zc-

Ii

t

?;z=

; F

i] L

11

a

.:

i" I t: I

i"i

cc +:o;

i- I I I

a7

6 +!i

E

qefr.

/-- t:

=2*i

>

d-.Y >

; €fi I

HE

V

6l,i i

tl u

=>

B

L I

.d

I

. +

F

I e6

i

=2xi

> *-Y

tco i!!

g

,?>

'."

3r-

#&

T\t\

t!tX4 ^ i3az\i>

4 .Y

>E

€d 9

Tt. I I ll: t: : t: ;

#

fr-

%{,4.

#/A

@:a

t

i '.:

.o'=

.

, a'

-=t-

,

I E

ir i

I 3$

l a

.^?,

I :a

j|

:"

FG

=r<

,4

11

5 F

R F

?27*

!Eg

iE

l9a

g

l#k':'Z

rbF

-tzc0.ut!

!=

l' '!

i

I.tI

@ 2,i i

I I I

i

;[€ 'r

d E_F

A

IF

:FY

it r--

'1

i€.re I

.^' :2E

27 t 'l

>,--x

t -t

.0 ir4 t

!

11.4

=zl-.

> ^:

>E

€'E g

:-i)

P\o

qrt/

a ul

+ l!

i 2i

.a

-,

F3;

=

t5i6

t I I i

w

I ,lI:-4.-lr)tf--

n tt rl -:\

_---

4

F./1 AJ

-t/-

l llJI

--l

'4r-

f

;st r\

;Fla

5t :

v

F

3 6

FS

q-e

< ie

v

i+ff!

A-

tiF =

r'

iBgE

IE9P

0n4

-<

i55

!

5A

I t t, i

/

l(F.

q..

{v

ft/\

1,t---4

--

n . '.i. t

G,

= 2i

..

- '

1,

a =

qic9r>

^z 2

d id I

aa

P?

v

=:

i

)r -

H ffiffi

rz

V.W$ww

VM

M

SL

Wu

M

.,

V.Vil vryrrrV

V

l8 qHene,

'rrPddcJ. xltHxda:r'mPu)o{egyg:y tep

'su-rct rlexn.{'luplttrqg

tt

Bdyiikda!. yuxafl terras.

daf N:90BeK)Knalx, BepxHr, leppaca,

Bdyiikdat, yuxafl terrxs.

d,r\ N:99tscroKlllul. BcpxH,l'l r cppica.

{Uol0I cHer,{u)

'€r?dda.L rEHxdes'm€[to{egIOI:N StP

'slllel uexn{ 'SePln(Qg

B6yiikda$, yuxan tenas,

da$ N:103Eero(Aanl, BepxHrq reppaca,KaMeHb 103

;\

\,/ro

ffi

C5erv*--F

( 1-=--*.o;^e.

/\.*h )

wg"

8ZI cHatlex

'€cEdder tssHxdes'me\bloreg8Zl:N s€p

'!seral ueYn,{ raPp{tf,Qg

N

(naodoJi 4oul'oj-coa s r-rer. rxrxdce)

I eHCr'!E) erPddeJ KsfixuH 'nlev)oreg(rsessrq lupxn,{ uuerer bres) l:N aBp

'strr.t I.:Pae'SPP)n(ag

L

t@-4.

Biiyiikdat, aEaEr tenas,

da$ N:1 (Frq terefin asagr hissesi)EeroK,qallr, HltxHtt reppaca, KaMeFb 1

(xnxnnr vacrr, socrovsoi cropoH6l)

"4,F-.

'e$*vx'hi

(,

e[ qHewP)

'ec9dder gsHxuH'mP,llxolJgEl:N 3ep

's€rel IAPaE'3f P{n,{o g

(

9l

m*$-"

ht

d3'F.Ju[

I <IHAv'lE)

'ecEdder rBHxxH'mPi/)oragl:N S€p

's?rel rFBlc'Srp]l!ltrqg

Bijyiikda)..rtr!r tclTi\.dxls N i8Ecrctrleru- Hx;l,Hr,r'repprcn.

trtr:JX,,#l.'

r^bdlh,

rll'l$,dJntrN't

,ill'"rVti13{vtrlwoodw'f

$t'

t ,!,

&.-

'€)c'

{il @ @c@

lZ:N *rP

'srllel rA?$ 'Sep)inIag

IZ qxer,'re)

'PrEdd..L sBHXxH'rr€ifio{ag

\

\

' -:'J.'Iflr.,rlf*

Uitrilkd.rt. r,\u!r 1cm.rs.

drLt N:26Bcrl)Kxrur. riLrxllrt i cl)tircrr.KaNroll 26

"hP

l!

hs

A

3

9I I sHe^T)

'PaEddaJ rBHxuH'mPv)o{ag9 t I:N 6ep

'ser5r Ii?S?'3epln.(Q6

r

J

J/

\

Iti

i'I ,

t'':t

ir'

f,i,:S

, ': ::t 't

9ZI cHaNet

'PJedder, EsHt<I,IH'mel]>Ioreg

9ZL:N s?p

'sexol ra?se 'sepln{Qg

E0l

dw#r

tt-

(PHodom B€Hhorcos) Otl 'rHat',rE)l

'ec€ddel BBHxuH me) o{ag(Uerel bres) Otl:N SeP

,svJel EeS! 'acp)t{9g

a

JTp ftrq\L

9Et cHowPI

'urPddaJ rltHxfi H'mr]lfiolaggEt:N lep

'sxrer rar?aP'sep)I,{oa

f, ,.ft|,m

6SJ 'rH3t',{Px

'Ptedder ssHxfi H'me[)orog69t:N sep

'serel rFeSe'aep{nfog

,\,

vo,

,rotrtrf

t

\

t6l 'rH.t{P)'eJcddar BI(HxxH'InEtlloleg

t6l:N sep

'slrllel risq?'t?plll,(Qg

I

DIO' qHJNP)'erE=Pdde.L sullxl,IH mPtl)(nog

Dl0z:N 3cp

'stl.rJt ri-rllr'llrpltf Qg%

=r-A ?

w:>L

-l.\^

\\

ji_--,

>/4r

EF

EF

4,- iRi.azli>

cx:l0.Jla

E

rIIiI

EF

1;r.e i37i,^4

2;.3d I

€.

,@ ilsd

i',t'

i!llir

r!'''.'

(tt

:a,.! 7

-t ,-'-

2

"\/

.9- 3a

I.

UP

Gd:

(

Ex.P

octsbR

sE

A&

R

EiE

EE

+ex

S :ilq

'A

^besggE

EIX

XE

g E s,E

,E l

Cg:-dd

'

;Ei3IE

t!qloAohEe5bz

AS>?.lrB

E4

t)

-s. aEe

!qo I6<

-4 N

42 6

d E" F

r Ez

4E I

'6

8€ E

*EE

* e+ i

.96 E

>E

E 5

c E.!

h8 'E

EE

tJ5bJ

.-:E3i

c0=Atoaoocaa?aa!

.Ep-9 9i

i'e i 'pE

.t><

! 'i '*'* 'a>

;:^r'oigeE

Ei

?€ BA

,a,9oc'>

trlax

kOdoIJz:D