Top Banner
Isishwankathelo seenkqubo Imisebenzi yesebe iququzelelwe ngezi nkqubo zintathu zilandelayo: Isigaba 2: IINKQUBO ZOKUSEBENZA Ingxowa mali evotelweyo Ukonga okwanyanzeliswayo kwe R3 million kwabhengezwa njengesahlulo sika 2004/05sokuncedisa ukwenza uhlengahlengiso ukusukela kumhla we 1 April 2004. Olu nyanzelo lokonga lulandela iscelo esasivela kuVimba weMali wePhondo esthi makutyunjwe kwenziwe amalinge oqoqosho ngonyaka 2003/04 ukuncedisa ekuhambeni kwiminyaka ezakunika ubunzima kuHlahlo biwo mali lwePhondo. Injongo yokuvotelweyo Injongo yesebe lemicimbi yobume bendawo kunye nokuceba uphuhliso kukunyusa ukuphila kwabantu, ukusebenza kakuhle kwezoqoqosho kunye nemfezeko yobume bendawo ukuya kuphuhliso oluzinzileyo lweNtshona-Koloni. Isahlulo Umphathiswa onoxanduva Isebe eliLawulayo Umcwangcisi- mali Esona Sahlulo R122 682 000 Isahlulo esilungisiweyo R123 661 000 Over/(Under) Expenditure (R3 038 516) Umphathiswa weZolimo, uBume beNdalo nokuCeba uPhuhliso. Isebe lezoBume beNdawo nokuCeba uPhuhliso. Intloko yeSebe lezoBume beNdawo nezokuCeba uPhuhliso. INkqutyana 1.1 I-Ofisi yomPhathiswa wePhondo wezeMicimbi yoBume beNdawo kunye nokucetywa kophuhliso. 1.2 IMpatho. 1.3 ULawulo loVimba waBantu aBaqeshwayo kunye noPhuhliso. 1.4 IiNkonzo zokuXhasa Jikelele. 1.5 ULawulo lwezeMali. 1.6 IGunya leCandelo leMfundo kunye noQeqesho (SETA). 2.1 ULawulo. 2.2 ULawulo loBume beNdawo. 2.3 ULawulo oluManyeneyo loNgcoliseko kunye neNkunkuma. 2.4 UMntu oGunyazisiweyo woBume beNdawo. 2.5 IBhodi yoLondolozo lweNdalo yaseNtshona Koloni. 2.6 IiNtlobo ngeentlobo zoBomi. Isixa seMali esetyenzisi- weyo R120 622 483 INkqubo 1. ULawulo 2. IMicimbi yobume bendawo ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO COCWANGCISO LOPHUHLISO
69

ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

Nov 15, 2020

Download

Documents

dariahiddleston
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

Isishwankathelo seenkqubo

Imisebenzi yesebe iququzelelwe ngezi nkqubo zintathu zilandelayo:

Isigaba 2: IINKQUBO ZOKUSEBENZA

Ingxowa mali evotelweyo

Ukonga okwanyanzeliswayo kwe R3 million kwabhengezwa njengesahlulo sika

2004/05sokuncedisa ukwenza uhlengahlengiso ukusukela kumhla we 1 April 2004. Olu

nyanzelo lokonga lulandela iscelo esasivela kuVimba weMali wePhondo esthi makutyunjwe

kwenziwe amalinge oqoqosho ngonyaka 2003/04 ukuncedisa ekuhambeni kwiminyaka

ezakunika ubunzima kuHlahlo biwo mali lwePhondo.

Injongo yokuvotelweyo

Injongo yesebe lemicimbi yobume bendawo kunye nokuceba uphuhliso

kukunyusa ukuphila kwabantu, ukusebenza kakuhle kwezoqoqosho kunye

nemfezeko yobume bendawo ukuya kuphuhliso oluzinzileyo lweNtshona-Koloni.

Isahlulo

Umphathiswaonoxanduva

IsebeeliLawulayo

Umcwangcisi-mali

EsonaSahlulo

R122 682 000

Isahluloesilungisiweyo

R123 661 000

Over/(Under)Expenditure

(R3 038 516)

Umphathiswa weZolimo, uBume beNdalo nokuCeba uPhuhliso.

Isebe lezoBume beNdawo nokuCeba uPhuhliso.

Intloko yeSebe lezoBume beNdawo nezokuCeba uPhuhliso.

INkqutyana

1.1 I-Ofisi yomPhathiswa wePhondo wezeMicimbi yoBume beNdawo kunye nokucetywa kophuhliso.

1.2 IMpatho.

1.3 ULawulo loVimba waBantu aBaqeshwayo kunye noPhuhliso.

1.4 IiNkonzo zokuXhasa Jikelele.

1.5 ULawulo lwezeMali.

1.6 IGunya leCandelo leMfundo kunye noQeqesho (SETA).

2.1 ULawulo.

2.2 ULawulo loBume beNdawo.

2.3 ULawulo oluManyeneyo loNgcoliseko kunye neNkunkuma.

2.4 UMntu oGunyazisiweyo woBume beNdawo.

2.5 IBhodi yoLondolozo lweNdalo yaseNtshona Koloni.

2.6 IiNtlobo ngeentlobo zoBomi.

Isixa seMaliesetyenzisi-

weyoR120 622 483

INkqubo

1. ULawulo

2. IMicimbi yobumebendawo

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 2: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

3. UkuCeba 3.1 ULawulouphuhliso

3.2 UkuCeba kwiNgingqi

3.3 ULawulo loLwazi

3.4 ULawulo loPhuhliso loMhlaba

obuManyeneyo beSithuba, intlalo, ezoqoqosho kunye nobume bendawo

kusenzelwa ikamva lePhondo.”

Ukwandisa umthetho wokulawula umhlaba :

Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba

zilawulwa ziimbumba ezahlukeneyo zemithetho yendawo neyokuceba

uphuhliso.Nangani eminye yale mithetho yeyamandulo imeko enj iyatyhafisa

kuba eminye yale mithetho luxanduva kaRhulumente weSizwe eminye iphantsi

lolawulo loRhulumente woPhondo. Le nto idala ukungangqinelani

kweenkqubo, kwakhona yenze ingakumbi kwintsebenziswano nowonke wonke

ukubhidwa okukhulu kuluntu. Isebenza kakuhle yona ukukhawulezisa

imisebenzi. Ukusetyenziswa koMthetho wase Ntshona Koloni wokuCeba

noPhuhliso ubungazisombulula ezinye zezi ngxaki, kodwa kubalulekile ukuba

kuyilwe umthetho odibanisa ukuCeba neNdawo msinya ukufezekisa iimfuno

zoPhondo.

Ukungagqibeleleki kolwazi kuPhuhliso lweNdawo:

Nangona iSebe lizame kangako ukuxhobisa oomasipala nabacebisi kumba

weendawo nokuceba, kusekho ingxaki ekusebenziseni olo lwazi kuba kuyacaca

olu lwazi lunqongophele kwabanye oomasipala kunqabe nabacebisi abo.

Ngenxa yengxaki kwinkqubo eseziqalile ukwenziwa nokungahambi

ngokomthetho, eminye imisebenzi ayikwazanga ukwenziwa ngoko nangoko.

Lo ngomnye wemiba efuna ukuqwalasela ukuqinisekisa ukuba imisebenzi

iyahlolwa kwaye yenzeka ngokuchubekileyo.

IsiShwankathelo sokuNikezwa kweeNkonzo zoBume beNdawo sonyaka

2003/04

ICebo lokuKhula noPhuhliso:

Ukuya ekupheleni komnyaka ka 2003 intlanganiso yokuKhula noPhuhliso

kwiPhondo yabanjwa nguRhulumente waseNtshona Koloni ngenjongo

yokuvelisa uXwebhu loLawulo lwePolisi neCebo eya kwazisa uRhulumente

waseNtshona Koloni, amaSebe ePhondo, amashishini, uluntu ngokubanzi kunye

nezabasebenzi malunga nekamva lophuhliso lwePhondo. Ngoko ke,

kwachongwa amanqaku a-8 abalulekileyo kwiPhondo aze avunyelwa

nayiKhabhinethi. UPhuhliso lwe-Spatial Development Framework (SDF) lwaba

lelinye lalo manqaku. ISebe leMicimbi yoBume beNdawo kunye nokuCeba

uPhuhliso lwanikwa umsebenzi wokwenza oku yaye kwathathwa namanyathelo

ayimfuneko ukuqinisekisa ukuba lo msebenzi ufumana ingqalelo efunekayo,

yaye kwenziwa inkqubela-phambili entle. I-Spatial Development Framework siya

kuqinisekisa ukuba yindlela ekuvelelwa ngayo uPhuhliso lwezoQoqosho

nezeNtlalo iManyene yaye iyasebenza ukuze utyalo lwamaziko akhoyo

nguRhulumente kunye neNkcitho yoPhuhliso ineziphumo ezingcono kunezo

zifunyanwayo ngoku nje. “I-Spatial Development Framework siya kuseka uBume

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 3: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

IPhepha leSaziso eliLungisiweyo lokuCeba noPhuhliso eNtshona Koloni:

Umthetho wokuCeba noPhihliso eNtshonaKoloni ka 1999 (Umthetho 7 ka

1999) wabhengezwa ngo April 1999. Ukusabela kwigalelo loomasipala,

nokuyondelelanisa umthetho nemithetho emitsha efana kuRhulumente

weNdawo: uMthetho weeNkqubo zikaMasipala 2000 (Umthetho 32 ka 2000),

iPhepha leSaziso eliLungisiweyo lokuCeba noPhuhliso eNtshona Koloni layilwa.

IPhepha leSaziso langeniswa kwiKomiti eMisiweyo yoRhulumente weNdawo

nakwiSebe loBume beNdawo nokuCeba uPhuhliso ngo Novemba 2003. Okwa

ngoku iKomiti eMisiweyo ayikenzi ziphakamiso malunga nalo mthetho.

Ukubhengezwa kwePhepha leSaziso ngekwanceda iSebe ukuba liwusebenzise lo

mthetho, ngekwanceda ekwenzeni izicamango zokuceba nendawo zibe

nxamnye noMgaqo Siseko ka 1996.

IsiShwankathelo soLungiselele lweNdawo ngo2003/04

Omnye wemingeni emikhulu ejongene neSebe kukudibanisa okuyimpumelelo

kweepolisi nezigqibo zoBume beNdawo neCeba loPhuhliso. Oku kwanyanzelisa

ukuhlengahlengisa umsebenzi namahlelo kwiSebe liphelaUkukhawulelana

noku kuyilwe uhlelo oludibeneyo olutsha lokusebenza imisebenzi yayilwa

okutsha nendlela emayenziwe ngayo. Le ndlela intsha yokusebenza kulendawo

intsha yayilwa yaqala yasetyenziswa ngokwezigaba ukususela kumhla woku1

April 2004.

Inkqubo yesiShwankathelo noPhuhliso olusemqoka kwiPolisi kunyaka

mali 2003/04

IsiSombululo 7 sika 2002

Esi Sisombululo se Kansile eXoxa iHlanganyela iMicimbi yeNkonzo kaWonke

wonke (PSCBC) sabalula ukuhlenga hlengisa kumasebe nokubonelela wonke

ubani ongaphezu kwenani elimisiweyo.

Ngokwezindululo zeSisombululo, iSebe kwanyanzeleka liyile iQela leSebe

leNyewe emalidibane ubuncinane kanye ngenyanga, lijonge phakathi kwezinye

izinto indlela emayilandelwe ukuqesha kwizithuba ezavelayo. Amacebiso

aphakanyiswa liQela eli anyanzeleke agqithe avunywe liQela leNyewe nelibanzi

elenziwa ngamasebe onke. Ezi nkqubo zakubambezela ukuqeshwa kwizithuba

ezikhoyo kwiSebe, oku kwenza umsebenzi owongezelelekileyo, owenziwa

kungongezwanga bani. Kwakhona ukubambezeleka kokuqesha kwezi zithuba,

kwenza ukushiyekela emsebenzini weSebe. Nangona iSisombululo saphelelwa

lixesha ngomhla ka 12 Septemba 2003, amasebe asanyanzeleke anike

ingqesho kuqala kubantu abangenazithuba apha ngaphakati qho kuvuleka Ukwanda kwama Tyotyombe aseKnysna.

14

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 4: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

isithuba, oku kube nokukubambezela ukuqesha kwizithuba ezazisiweyo. Saziso sokuGcina nokuSebenzisa ooViimba bezoLimo

ISaziso, sokuGcina nokuSebenzisa ooVimba bezoLimo seSebe lezoLimo,

ISebe likwazile ukubeka kuphela abantu balo, abangafumaniyo, kwizithuba sinokuqulatha izinto eziphathelele kwimisebenzi nezinyanzelo zobume bendawo.

ezazikho, baba linani elingaphezulu. Kude kube ngoku akukho lwazi lutsha luye lwavela malunga neSaziso esi.

UMthetho weNkqubo yokuLungisa uMthetho wokuLawula iNkqubo UkuKhangela okuNyanzelisayo nokuNyanzelisa umMthetho

eLungisa uBume beNdawo eSizweni. Okukhulu okusingisela ekonakaliseni indawo, amabakala okungahambelani

Oku kuqulethe ukuphuhlisa uninzi lwezazisi ezintsha (ukutsho oko ukulawula nokwaphula umthetho wokukhathala nezicelo zokuhlaziywa kwesigwebo,

okusemoyeni ngempucuko, ulawulo lwendawo enonxweme, ukunxaxha ezenziwa kuburhulumente (umz. oomasipala) abantu/oosomashishini,

kwendalo neendawo ezikhuselweyo) kwanezilungiso kwizahluko ezithile inyanzelise ukwenza ngqongqo imiqathango yeNkqubo yoBume beNdawo. Oku

kuMthetho wokuLawula ezoBume beNdawo eSizweni, nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga hlengiso olutsha leSebe, kusekwe

emitsha evavanyo iimpembelelo kubume beendawo. Impembelelo zezi zilungiso icandelo elilodwa eliphantsi koMongameli elijonge ukubeka iso

emthethweni azikaziwa ngoku,kuba zonke ezi zaziso zigqitha kwinkqubo okunyanzelisayo nokunyanzelisa umthetho, ukuncedisana nabasebenzi beSebe.

yokwazisa uwonke wonke nekomiti yezikhundla phambi kokuba zipasiswe.

Okusemqoka kuninzi lwezizazisi kuqulathe ukungenisa iinkqubo ezinoqoqosho, Saziso sokuLawula ukuSetyenziswa koMhlaba

imilinganiso nezithehthe ezilandelwa jikelele, imiqathango nolawulo neenkqubo ISaziso esiLungisiweyo sangeniswa kwiKomiti Emisiweyo ngo Novemba 2002.

zommandla (umzekelo umoya ophucukileyo,iinkqubo eziqinisekileyo,indawo Esi Saziso asikaxoxwa sivunywe sibeseMthethweni.

enonxweme, neendawo ezikhuselekileyo). Ezi nkqubo, izithethe,amabakala,

indlela nenkqubo yolawulo zizalathisi zendima yepolisi ekufuneka umthetho Umthetho wemiMandla eKhuselweyo

wephondo uzithobele. Ezi zaziso zingaphuma kwimisebenzi emitsha enikezelwa Ngo Februari 2004, uMthetho wokuKhusela imiMandla(Nombolo 57 ka 2003)

iphathiswe iSebe. kuLawulo loBume beNdawo kwiSizwe wabhengezwa. Iinjongo zoMthetho zezi:

� ukulungiselela ukubhengeza nokulawula imimandla ekhuselweyo ;

� Ukulungiselela ukuphatha ngokumanyeneyo ubhengezo nolawulo

lwemimandla ekhuselweyo;

� ukwenza inkqubo yemimandla ekhuselweyo eMzantsi Afrka ibe yeyesizwe

kwiphulo lokulawula nokulondoloza ukwahlukana kwale mimandla ;

� ukulungiselela ingxam yale mimandla ekhuselweyo ifumaneke kumhlaba

15

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 5: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 200416

�karhulumente, kumhlaba wabantu nakumhlaba wabamanyeneyo; nemimandla ekhuselweyo yephondo neyendawo, malunga nemiba ngemiba

� Ukukhuthaza ukusebenzisa ngokugcinakeleyo imimandla ekhuselweyo ephantsi komthetho.

ukwenzela ibe ngumvuzo kubantu ngohlobo eliyakugcina ubume bendawo

bunjalo, IMbono yoPhuhliso lweSithuba seLizwe (iNSDP)

� ukukhuthaza inxaxheba yoluntu kwezo ndawo ekulawuleni kwemimandla I-NSDP ijonge ukubonelela ngobume obunokusetyenziselwa ukuba siSalathiso

ekhuselweyo xa kuyimfunekoto. soPhuhliso sezoQoqosho esithubeni kwixesha elizayo (kwiSizwe, kwiPhondo

okanye kwiNdawo). I-NSDP icebisa ukuba iindawo ezihlaselwe kakhulu

Okukhulu okubalulwa nguMthetho kwiSebe: kukuswela nemfuno, iindawo ezinokuba nabo oovimba kunye neendawo

� UMphathiswa wePhondo unokubhengeza ummandla othile indalo ezinayo nezinokuba nayo intshukumo yezoqoqosho kufanelwe zichongwe

elondoloziweyo,ilindle okanye indawo ekhuselweyo ukuba indawo ibaluleke zalekwe ukuze kuphuhliswe ukumelwa kwesithuba ngamalungu ngamalungu

kangangokuba ingaziphumeza iinjongo zaloMthetho. Lo msebenzi ufanelwe ngokwenzekayo kwiphondo. Ngokusekelwa koku kwalekwa, kucetyiswa iindidi

wenziwe ngokwemimiselo yempatho emanyeneyo. ezimbini zokulamla; ezibizwa ngokuba luTyalo kuBume kunye nokwenza

� Umphathiswa wePhondo unoxanduva lokunikeza ulawulo lweminye iNgxowa-mali yoPhuhliso. Iinjongo, iinqobo neenkqubo eziqulathwe kwi-NSDP

imimandla ekhuselweyo kumntu ofanelekileyo usenokufuna icebo ziya kusetyenziswa ukukhokela uBume boPhuhliso beSithuba kwiPhondo.

lokulawula kwezi ndawo.

� UMphathiswa wePhondo unokubeka iliso kumsebenzi ngokuphathelele UMthetho woBume boLwazi oluQokelelweyo lesiThuba, 2003 (UMthetho

kulawulo lwendalo eyahlukeneyo kwiindawo ezikhuselweyo zophondo 54 wango- 2003) (owawusakuba nguMthetho osaYilwayo woLwazi

nezasekuhlaleni. ngesiThuba)

� Isebe alinakunika mvume yophuhliso, yokwakha, okanye ukulima Lo Mthetho uchazwe ngasentla umisela uBume boLwazi oluQokelelweyo

iyakunikezwa liSebe kwindawo elondoloziweyo(ngokuchazwa nguMthetho) besiThuba eMzantsi Afrika, obuBume beSizwe, bobuGcisa, bamaZiko kunye

okanye indawo enembali ehlabathini ngaphambi kwemvume ebhaliweyo neNkqubo yokuNcedisa ukufumana, ukuLawula, ukuGcina, ukuManya,

evela kumagunya alawulayo afanelekileyo. ukuSasaza nokuSetyenziswa koLwazi lwesiThuba. Lo Mthetho usebenza kuwo

� UMphathiswa wePhondo angathi akhuphe imimiselo eyila/elawula onke amaSebe kaRhulumente agcine nasebenza ngolwazi lwesithuba.

uphuhliso okanye izenzo ezingafanelekanga kummandla okhuselweyo.

� UMphathiswa wePhondo angathi afumane umhlaba wabucala ImiSebenzi emiTsha: IMithetho yeziThuthi ezihamba kwiindlela

obandakanywa okanye ongabandakanywayo kummandla okhuselekweyo. ezingaphandle

� UMphathiswa wePhondo angathi akhuphe imimiselo, eyayamene Ngomhla wama-21 Disemba 2001, uMphathiswa wezeMicimbi yoBume

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 6: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

beNdawo noKhenketho wapapasha iMimiselo ethintela, kuqukwa nezinye,

ukusetyenziswa kwezithuthi kwiindawo ezingaselunxwemeni eMzantsi Afrika.

Injongo yale Mimiselo kukubonelela iMithetho yeSizwe ngokujongwe kuBume

beNdawo, ukhuseleko lwabantu kunye nolonwabo oluvela ekuzonwabiseni

elunxwemeni. Le Mimiselo ibonelela ngesalelo jikelele sokusetyenziswa

kwezithuthi elonwabeni kwiindawo ezingaselunxwemeni ngeemeko ezithile (umz.

ngeenjongo zophando lwezenzululwazi), amanyathelo okunyanzela nokuchaza

izohlwayo ezayamene noko xa kungalandelwa iMithetho. Le Mimiselo inika

uRhulumente wePhondo igunya lokukhupha ilayisenisi okanye iphepha-mvume

leendawo zokundululwa kwamaphenyane.

UMthetho osaYilwayo womKhomishina woBume beNdawo eNtshona

Koloni

Ukumiselwa komKhomoshina woBume beNdawo kuyabonelelwa kuMgaqo-

siseko weNtshona Koloni, wango-1998, yaye kwayilwa uMthetho obonelela

ngokuMiselwa komKhomishina woBume beNdawo. Injongo yokumisela i-Ofisi

yomKhomishina kukuba kube khona ubukho bomntu onamava negunya

lokuvakalisa izikhalazo zabantu ePalamente okanye umntu osoloko ebeke iso

kuBume beNdawo nojongene nezikhalazo malunga nokoniwa kwabantu

namaqela angahoyanga umsebenzi wokukhathalela jikelele. Emva kweNkqubo

ende yokuthatha iNxaxheba kukaWonke-wonke kunye nabantu abohlukileyo

abanezabelo, iKhabhinethi yaseNtshona Koloni iwuvumele lo Mthetho ubuyilwa.

Kodwa ke, ukuze i-Ofisi kamKhomishina imiselwe, kufuneka iSebe lifumane

isigunyaziso kwiSebe lezeMali leSizwe. Isicelo sokumisela le ofisi safakwa

ngoJulayi ka-2002 yaye izikhumbuzo ezininzi sele zithunyelwe kwiSebe lezeMali

leSizwe ngeSebe lezeMali lePhondo. Ukuza kuthi ga ngoku, akukho sigqibo

sifunyenweyo sivela kwiSebe lezeMali leSizwe.

Umphathi kuNgcoliseko nomLawuli weNkunkuma ufundisa abafundi ngePhulo loCoco eNtshona Koloni ezenza okulahliweyo kuphinde kusebenze kwa neprojeki

zohlaza eNtshona Koloni.

17

UMthetho osaYilwayo woLawulo lweNkunkuma yezeMpilo yePhondo

Ngokubonelela ngoBume boWiso-Mthetho eNtshona Koloni bokuLawula

iNkunkuma yamaZiko ezeMpilo ngendlela ekhuselekileyo nefanelekileyo,

ukubhalwa koMthetho osaYilwayo woLawulo lweNkunkuma yamaZiko ezeMpilo

kwaqhubeka kwangena kuyilo lwesithandathu nolokugqibela. Lo Mthetho

ubandakanya izibonelelo zokomeleza unyanzeliso, ingakumbi malunga

nokulahlwa okungekho mthethweni kwenkunkuma yamaziko ezempilo. Lo

mthetho ukwabonelela nangeSixokelelwano sokuSebenza ngeNkunkuma

esizakunceda ngokuba liliso lokujonga inkunkuma evela kumashini wenkunkuma

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 7: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 200418

Abafundi batyelele iGIS open day eCentury City.

yeZiko leMpilo ukuya kufika kwijelo lokugqibela elisebenza okanye elilahla le

nkunkuma. Iphepha leSaziso lokuLawula iNkunkuma kumaZiko eMpilo lajongwa

kwakhona ngokobuchule nangokomthetho, kwaye uzakungeniswa

kwiKhabhinethi yoPhondo ize ivunywe ngokusesikweni nokuba ipapashwe

uwonke wonke aphefumle. Uxwebhu oluchaza iPhepha leSaziso lokuLawula

iNkunkuma kumaZiko eMpilo lwabhalwa kwaye luzakukhapha uxwebhu

lwekhabhinethi. Iinjongo eziphambili zeliPhepha leSaziso zezi:

� Ukunqanda ukungcola okunokwenzeka okudibene nokwehla kwezinga

lobume bendawo nokuyila iinkqubo eziya kuthintela ukulahlwa

kwenkunkuma ngokungekho mthethweni kwenkunkuma evele kumaziko

empilo;

� Ukukhuthaza isaci “cradle-to-grave” ekulawuleni inkunkuma evela kumaziko

empilo, esigxininisa ukuncipha kwenkunkuma kuloko sikhuthaza ulawulo

oludibeneyo lwenkunkuma;

� Ukukhusela abantu baseNtshona Koloni kukungakhuseleki kubungozi

bempilo obunokwenziwa yinkunkuma yamaziko empilo;

� Ukuyilwa kwezithethe zophondo ezifanayo ekulawuleni inkunkuma yamaziko

empilo kwiNtshona Koloni iphela.

Ukubhalwa kwemimiselo nendlela yokusebenza eza kuxhasa ukusebenza

kweSaziso sokuLawula iNkunkuma yezeMpilo, xa ibhengeziwe, seyiqalisiwe

kwaye kujongwe ukuba ingagqitywa ekuqaleni kuka 2005.

ISaziso sokuLondoloza Okuphilayo okugciniweyo eNtshona Koloni

Inkulu inkqubela eyenziwe ekubhaleni uMthetho wokuLondoloza Okuphilayo

kwiglobhu kwiPhondo. ISaziso sokuLondoloza Okuphilayo okugciniweyo

sagqitywa saxoxwa ngaphakathi kunye nabo bachaphazelekayo. Yathunyelwa

kwiNkonzo yezoMthetho ukuba bahlomle, emva koko zenziwa izilungiso. ISaziso

silungiselele ukuyilwa kweKomiti yePhondo yoMntu nokuPhilayo kwiglobhu,

kwaye ukuyilwa kwento yophondo kawonkewonke imvume ifumaneka kuVimba

weMali weSizwe. Ukufumaneka koku, iSaziso siyakuthunyelwa kwiKhabhinethi

ukufumana imvume ngokomgaqo phambi kokuba inkqubo yokuhlomla

kukawonkewonke iqalise.

Ipolisi yoLawulo lweeNdawo zoNxweme eNtshona Koloni

Ipolisi yoLawulo lweeNdawo zoNxweme eNtshona Koloni yagqitywa

yakwilungelo lokungeniswa kwiKhabhinethi ivunywe ekuqaleni kuka 2003.

Kodwa ke kuthe kwakuyilwa iiKomiti zeMbumba, kwagqitywa ukuba umbhalo

wePolisi mawungeniiswe kuqala kwiiKomiti zeMbumba phambi kokuba iye

kwiKhabhinethi. Ngokwengcebiso zeeKomiti zeMbumba kwabakho iindawo

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 8: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Imali efumanekyo

Imali ye tax

Imali engeyo ye tax

Imali engafumanekiyo

2002/03

Eyenziweyo

R'000

1 475

1 475

1 475

2003/04

Ecetyiweyo

R'000

10

10

10

2003/04

Eyenziweyo

R'000

559

*559

559

% ukwahluka

kokucetyi

weyo

5 490

5 490

5 490

Umrhumo ngokufumana ulwazi:

UMthetho wokuKhuthaza ukuFumaneka koLwazi ka 2000 (uMthetho Nombolo 2

ka 2000) lenze ukuba iSebe lingabiza umrhumo ngolwazi olufunwayo

ngokwaloMthetho.

* Okqulethwe yile mali yimali engange R328 000 ebuyiselwe yihodi yoLondolozo lweNdalo

eNtshona Kolonihlawu, ibonisa okushiyekileyo kwimali eyayisisahlulo sokuhlangahlengisa

iBhodi engazange isetyenziswe kwakunye nemali engange R45 000 yamaphepha mvume

okusetyenziswa kwamaphenyane kwiindawo ezithile. Ukunika amaphepha mvume eendawo

zokusebsnzisa amaphenyane yaqaliswa esizweni ngo Decemba 2003.

19

ezitshintshwayo kumbhalo wePolisi. Umbhalo wePolisi ngoku ukwilungelo

lokungeniswa kwiKomiti yeKhabhinethi emva koko uye kwiKhabhinethi.

Lo mbhalo wePolisi ubeka imigaqo nesiseko sokusebenzisa ngokugcinakeleyo

nokuphuhlisa unxweme lwase Ntshona Koloni. Iqulathe iiseti zemephu ezalatha

iindawo ezithile enxwemeni ezinokuphuhliswa neendawo ezinokuba ngcono

zilondolozwa. Ithathiwe ingqalelo yokubaluleka kobume bendawo ngekwendalo

yayo kwaye iqwalaselwe into yokuba kwenziwe unxweme luvuleleke kumntu

wonke eNtshona Koloni.

Iphepha lesaziso lokuceba ukusetyenziswa komhlaba,Isaziso 15 se 1985

Ekubeni kukho ukubambezeleka ekuvunyweni kwePhepha leSaziso lokuCeba

noPhuhliso, Icandelo 14 kwi Phepha leSaziso 15 lika 1985 langeniswa

kwiKhabhinethi kwenziwe isilungiso sokwandisa ixesha elililo lamalungelo

okusebenzisa umhlaba liye komnye unyaka.

Ingensiso yeSebe

Isebe lifumena inxaso yeMali kwezi nkalo zilandelayo:

Ikomishini kwi inshorensi:

Abasebenzi babhatala umrhumo kwiSebe ngokuxhuzula izavenge zee inshorensi

zabo libabhatalele kii inshorensi ezo xa behlawula izavenge ze inshorensi

ngokuxhuzulelwa emvuzweni wabo.

AmaPhepha mvume eendawo zokuqhuba amaphenyane:

NgokweCandelo lesi 7 nele 10 yeMimiselo ekhutshwe ngokoMthetho

wokuLawula ezeNdawo eSizweni(NEMA) ka 1998 (uMthetho Nombolo. 107

oka 1998) amaphepha mvume eendawo zokuqhuba amaphenyane yi R5 000

ngeminyaka emithathu (3).

iFoto: Iboard yeZendalo yase Ntoshona Koloni

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 9: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Iintlawulo zeSebe

Iinkqubo

Ulawulo

EzoBume

beNdawo

UkuCeba

uPhuhliso

Epheleleyol

Okuvotelw

eyo

2003/04

17 922

85 311

19 449

122 682

Okwenziwe

yonokulung

isi weyo

(1 429)

2 400

979

Virement Itotal

yokuvote

lweyo

16 501

87 711

19 449

123 661

Okuchithi

weyo

15 612

85 953

19 057

120 622

Umahlu

Ko

889

1 758

392

*3 039

* Ukulandela isicelo soVimba weMali wePhondo sokunyanzelisa uqoqosho kuze

luhlangulwe ingcinezelo kuhlahlo mali lwePhondo kulo nyaka sithetha ngawo,

imali engangeR3,0 million yabhengezwa njengemali eqoqoshwe ngesinyanzelo

ukuba ngoko imali leyo iyakukhululelwa iSebe liyisebenzise kunyaka mali lowo.

2.1 INKQUBO 1: ULAWUL0

Injongo: Ukwenza ulawulo jikelele lweSebe nokunika inkonzo exhasayo

emanyeneyo.

INKQUTYANA 2.1.1: Iofisi yoMphathiswa woPhondo kwezoBume

beNdawo nokuCeba uPhuhliso

Injongo: Ukukhuthaza impatho yenkqubela, echubekileyo, enoqoqosho

nenobulungisa.

Izalathisi neenjongo zokunika inkonzo

Umphathiswa obambeleyo wezobume beNdawo noCeba uPhuhliso

wayenguMphathi Sigqeba weSebe ukusukela nge 4 Novemba 2002 ukya kwi 24

Juni 2003. Umphathiswa wezoLimo, uBume beNdawo nokuCeba uPhuhliso

wonyulwe nge 25 June 2003. Ngenxa yokutshintshwa kwezikhundla okuninzi

kohlahlo mali kobuPhathiswa koBume beNdawo nokuCeba uPhuhliso

kuthunyelwe kubuPhathiswa bezoKhenketho nezokuNgcakaza. Abasebenzi

bobubuPhathiswa bathunyelwe kubuPhathiswa bezoLimo, uBume beNdawo

nokuCeba uPhuhliso. Ngenxa yobuninzi bembalelwano eya kuMphathiswa,

iNkulumbuso yavumela ukuyilwa kwezithuba ezibini.

Kwabanjwa iintlanganiso rhoqo phakathi kweSigqeba soLawulo noMphathiswa

ukuhlanganisa nxamnye iindlela-nkqubo zeSebe neendlela-nkqubo zoPhondo

nezeSizwe, nokuqinisekisa ukuba iSebe linobuchule bokukwazi ukumelana

nomngeni ojongene nalo. Uhlengahlengiso lokulungelelanisa

abasebenzikwaba ngowona mphumela mkhulu wezingxoxo.

20

Ubhiyozo lweWorldAids Day,abasebenzi beSebe bacitha a mini nabantwanabaseNobanda Day Care Centre eKhayelitsha.

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 10: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

INKQUTYANA 2.1.2: Ukuphatha Icandelo loNxubelelwano yazifaka kwiiprojekti eziliqela, ezenza ulwazi

Injongo: Ukuphatha ngokuphelelyo iSebe nokunika inkonzo yonxubelelwano ngokubanzi, ikhuthaza kanjalo ukwenziwa kwemisebenzi ephathelele kwiSebe.

ngaphakathi nangaphandle. Ngexesha kujongwe ethe ngqo kwiCandelo loNxubelelwano zininzi izinto yinto

ezenzwe ukwakha ubuhlobo phakathi kweSebe nabantu ngokubanzi.

Izalathisi neenjongo zokunikezwa kweenkonzo

ISigqeba esiPhetheyo seSebe, sixhasa sikhuthaze imisebenzi yayo esemqoka Ziyi 24 izazisi ezakhutshwa kumaphepha ndaba osuku, awoluntu nawokuhlala,

ngezenzo zonxubelelwano lolungisiweyo oluphuculweyo. ndaweninye ziyi 25 iintengiso ezithetha ngeeprojeki zobuMongameli beSebe

ezakhutshwa kumaziko eendaba athile. Imibuzo rhoqo ivela ebantwini

Isigqeba esiPhetheyo lwathetha thethana ngokubanzi namanye amacandelo nakumaziko aliqela iphendulwe, nolwazi olwafunwayo lwanikezelwa. Zonke

oburhulumente namanye amqela anomdla nachaphazelekayo ukukhuthaza iiseshoni zokuceba uMbhiyozo weKapa eliFundayo yenziwa emva komsebenzi

ukuphatha okumanyeneyo nangeminyeimiba yeSebe nekaRhulumente jikelele. nangona iSebe lelinye lamasebe ambalwa asebenzisa le logo kwimpahla

zentengiso. Inxaso yengqiqo neyosasazo inikiwe ngosuku lomboniso

Ngonyaka 2003/04 isigqeba esiphetheyo saqwalasela ngokubanzi oku lweZixokelelwano zolwazi kwiNdawo yeNzululwazi noBuchule eCentury City.

kulandelayo :

� Ukuhlengahlengisa nokuxhobisa iSebe; Ubukho babanye bethu kwi Klein Karoo Nasionale Kunstefees kwanceda

� Inguqu ekhawulezileyo ukusuka kwiSixokelelwano soLawulo ukuveza umboniso owawukhuthaza ukwazi ngeSebe ngokusebenzisa izixhobo

lweziMali(FMAS) ukuya kwiSixokelelwano soGcino- mali esisiSiseko(BAS); ezazithengisa iSebe. Uncedo lokulungiselela, ukusasaza kumaziko endaba

� Ukusebenzisa i BAS nentsha iTshathi eseMgagathweni yaMatyala (SCOA); nobukho banikwa ngeMini yoBume beNdawo kuZwelonke ngo2003 apho

� Ukqinisekisa/nokukhomba inkqubo yendlela yeSebe ibe nxamnye naleyo okwakusemqoka yayiyimbasa yeyona Dolophu Icocekileyo.

yeKapa Elihlumayo

� Ukuqhuba inkonzo yoncedo yembumba kwiSebe leMicimbi yezeNkcubeko Amalungu abasebenzi, axhasa ngezimali iiprokekti ezifana ne Casual Day, ne

nezeMidlalo, iKomishini yeNkcubeko eNtshona Koloni nakwiKomiti Red Cross Children Hospital's Christmas Hat, neMini yeSifo seMiphunga, oku

yezeLwimi eNtshona Koloni; kubonisa indlela iSebe elifaka ngayo isandla kuxanduva lokuhlala. Isebe

� Ukuphatha ukunikezwa kweenkonzo uthelekisa nohlahlo mali lweSebe kwakhona lwazibonakalisa kumalinge eHIV/Aids, umzekelo kumbhiyozo

kwakhona udibanisa nokucetyiweyo malunga nokunikezwa iinkonzo ; owenelwa abntwana abayi 60 abaphila neSifo uGawulayo eLizo Nobanda

kwakhona Daycare Centre eKhayelitsha.

� Ukwenzela abasebenzi bonkeindawo engcono yokusebenzela.

21

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 11: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Ukusekwa nokwaziswa ngokusemthethweni kwewebsite yoPhondo iPortal, yenza

ukuba iCandelo loNxubelelwano libe yinxalenye yePortal Task Team

eyaququzelela ukusekwa ngokusemthethweni kwakhona banoxanduva lugcina

iwebsite yeSebe ikwimo yanamhlanje.

Ithala lobume beNdawo iDriftsands yahlanganisana neSebe, iBhodi

yokuLondoloza iNdalo eKoloni no Umsobomvu, eyenza kwasekwa

ngokusesikweni iprojekti le nge 2 March 2004. Enye intlanganisela nabanye

umzekelo iSixeko seKapa kuMbhiyozo woMhlaba liKapa, iCandelo lazifumanisa

22

linoxanduva lokuncedisa ngokucinga, ngokusasaza, liphendula imibuzo,

linikisa nangolwazi kwi website.

Icandelo lenza inkonzoyokwenzela kwiSebe leMicimbi yeNkcubeko nezeMidlalo

(CAS), nkonzo leyo eyaphela ngo Novemba 2003. Iingxeloo zonyaka zeSebe ne

CAS zenziwa zahlalutywa zaguqulelwa kwezinye iilwimi zahlolwa zasasazwa

ngo2003 zabekwa etafileni nge 30 August 2003. Kwakhona ukudibanisa

kwahlalutywa kwaguqulelwa kwezinye iilwimi kwahlolwa kwasasazwa amacebo

achuliweyo eSebe nelinye leCAS kwenziwa ngalo nyaka inxaso yokucinga

yanikwa nakuBaphathiswa.

Ukuzibandakanya kweSebe kwi ”10 Years of Democracy Celebration”

nakwiKapa Elihlumayo, yabonakala ngakumbi kwimiboniso yentengiso,

nakumaphepha eSebe.

Ukufeza ukuthengisa unxubelelwano lweSebe, iCandelo laqinisekisa ukuba

imisebenzi yemihla ngemihla yeSebe iyafikelela kubantu abafanele ukwazi

nakuluntu ngokubanzi.

Iqela Lonxubelolwano.

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 12: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

INKQUTYANA 2.1.3: UkuPhatha nokuPhuhlisa aBantu wezoLuntu

Incubeko

Injongo: Ukwenza inkonzo engxabalazileyo yokuPhatha nokuPhuhlisa

aBantu kwiSebe nakuBuphathiswa.

Iinjongo nezalathi zokunikezwa kwenkonzo

Le nkqutyana yajonga ekunikeni inkonzo yokuphatha abantu echubekileyo

nesebenzayo kubantu bonke, iquke kwanenkonzo yokusebenzela eyinika

iSebe leMicimbi yeNkcubeko nezeMidlalo.

Okufezekiswe ziinkonzo:

Injongo

enokumetwa

Ukunikeza

inkonzo

echubekileyo

nesebenzayo.

Iziphumo

Imvumelwano

yezithethe

kwinkonzo

neplani

yokuphucula

unikezo

lwenkonzo.

Ukumeta izenzo zeziphumo/izalathi si

zokunikwa kwenkonzo

Ingxelo rhoqo(ngenyanga)

evela kubaxhasi kwintlanganiso zesebe.

Ukunika inkonzo yokwenzela kwiSebe

leMicimbi neNkcubeko nezeMidlalo.

Ukugqityezelwa kwePolisi yeBhasarhi ukuze

kulawuleke ukunikwa kweebhasarhi

ukusukela nge1 Januari 2004.

Ukuphononongwa komsebenzi wethuba

zonke kokwamacandelo.

Okucetyiweyo

Ukuphendula imibuzo/izikhalazo kunikwe

inngxelo kubaxhasi kwintlanganiso

elandelayo.

Kude iSebe libe lixhotyisiwe ngokwaneleyo.

Ipolisi yeBhasarhi evunyiweyo nge 1 Januari

2004.

Izithuba ziphononongwe phambi kwe 1 April

2004.

Okwenziweyo

Imibuzo/izikhalazo ziphendulwe phambi

kwentlanganiso elandelayo nengxelo ebhaliweyo

inikiwe kwintlanganiso elandelayo.

Inkonzo kokuphatha abantu egcinakeleyo

inikiwe yade inkonzo yokwenzela iphelisiwe nge

30 November 2003.

Iibhsasarhi ezintsha zinikezwe ukususela nge 1

January 2004 ngokwepolisi yebhasarhi.

Uninzi lwezithuba zaphononongwa phambi kwe

1 April 2004.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

KwimiNyaka eliShumi yeDemokhrasi

uLuntu luyaGcoba

23

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 13: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

INKQUTYANA 2.1.4: Iinkonzo zokuXhasa Jikelele

Injongo: Ukunika iSebe nobuPhathiswa inxaso ekucingeni malunga

neemeko ezingxabalazileyo ezingezizo ezokuPhatha nokuPhuhlisa

aBantu kunye nokuLawula ezeMali.

Iinjongo nezalathisi zokunika inkonzo

Le nkqutyana yajonga ukunika inxaso yenkonzo ephuculweyo nesebenzayo

kubaxhasi bonke, nkonzo leyo equka ukunika inkonzo yokwenzela kwiSebe

leMicimbi yeNkcubeko nezeMidlalo.

Injongoenokumetwa

Iziphumo Ukumeta izenzo zeziphumo/izalathi si

zokunikwa kwenkonzo

Ukwenziwa kweqonga labaphathi

nabasebenzi baxoxe imiba engxabalazileyo.

Ukwenziwa kweePolisi zeSebe umz. Amaxesha

empangelo,Izikhalazo, iiBhasarhi.

Okucetyiweyo

Ukuyilwa kweQumrhu Elidibanisa amaSebe

kukuPhatha nakwezeNgqesho (IMLC).

Ukusekwa emva kokuva

kwabachaphazelekayo.

Okwenziweyo

IMLC yasekwa ngo August 2003.

Ezi polisi zasetyenziswa ngo 2003/04.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

Okufezekiswe ziinkonzo ezinikiweyo:

Abasebenzi beSebe bonwabela uSuku lwamaLungelo oLuntu.

24

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 14: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Injongo

enokumetwa

Ukunika inkonzo

echubekileyo

nesebenzayo.

Iziphumo

Imvumelwano

kwizithethe zenkonzo

neplani yokuphucula

ukunikeza

inkonzo.

Ukumeta izenzo zeziphumo/ izalathi si

zokunikwa kwenkonzo

Ingxelo rhoqo(ngenyanga) evela kubaxhasi

kwiintlanganiso zeSebe.

Ukunika inkonzo yokwenzela kwiSebe

leMicimbi yeNkcubeko neMidlalo.

Ukuqinisekisa ukuba iifayile zomsebenzi

zingalandeleka lula zibe

nokuchazwa.

Ukusetyenziswa keepolisi zeSebe umz.

Izithuthi, Oonomyayi, neeFowuni,

Ukusetyenziswa kwe Internet/Intranet,

Isikhombisi sokuSebenzisa iNkqubo

yeeFayile.

Okucetyiweyo

Ukuphendula imibuzo/izikhalazo kunikwe

nengxelo kubaxhasi kwintlanganiso

elandelayo yenyanga.

Lide iSebe libe lixhotyiswe ngokwaneleyo.

Ukusebenzisa indlala yokulandela ifayile

ngabayisebenzisayo bonke kwiSebe.

Ukuyilwa emva kokuthethana

nabayisebenzisayo.

Okwenziweyo

Imibuzo/izikhalazo ziphendulwe

nengxelo ebhaliweyo yanikwa

kwintlanganiso elandelayo yenyanga.

Inxaso yenkonzo egcinakeleyo yanikwa

de inkonzo yokwenzela yapheliswa nge

30 Novemba 2003.

Inkqubo yokulandela ifayile yaqaliswa

yasetyenziswa.

Ezi polisi zasetyenziswa.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

Okufezekiswe ziinkonzo ezinikiweyo:

25

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 15: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

INKQUTYANA 2.1.5: ULawulo lweMali nokusetyenziswa kweTshathi entsha yeSithethe saMatyala (SCOA) nge 1 April

Injongo: Ukuqinisekisa ukuhamba ngokoMthetho wokuLawula iMali 2004 zagqitywa. Ukuqeqeshwa kwabasebenzi nkcakasana abasebenza

kaWonke wonke,izikhokelo nemiyalelo ngezezimali nokukhuthaza ngemali, ukusebenzisa I BAS yenziwa nguVimba weziMali.

indlela echubekileyo esebenzayo nenoqoqosho ekusebenziseni

oovimba, ukuthenga nokunika ulawulo. Uqikelelo loLungiso luka 2003/04 lwagqitywa lwabekwa phambi koLawulo nge

27 November 2003. Uhlahlo mali lweSicwangciso lwePlani nesiCwngciso

Iinjongo nezalathisi zokunika inkonzo seNkcitho seMinyakana engephi (MTEF) ka 2004/05 - 2006/07 lwagqitywa

Lenkqutyana yajonga ekunikeni inkonzo yokulawula imali echubekileyo lwabekwa phambi koLawulo nge 2 March 2004.

nesebenzayo kwiSebe nakuBuphathiswa.

Isebe kwakunye neSebe leMicimbi yeNkcubeko nezeMidlalo,iKomishini

Icandelo laqhubeka ukunika inkonzo yokwenzela kwiSebe leMicimbi yeNkcubeko eNtshona Koloni neKomiti yezeLwimi eNtshona Koloni zafumana

yeNkcubeko nezeMidlalo kwakhona kwiKomishini yezeNkcubeko eNtshona iingxelo zophononongo ezingenagxeke ngonyaka mali ka 2002/03 .

Koloni nakwi Komiti yeeLwimi eNtshona Koloni inkonzo yokulawula imali.

Isiqingatha esingamashumi amahlanu ekhulwini absebenzi bakhetha ukba

phants kweSeb leMicimbi yeNkcubeko nezeMidlalo. Kowa ke ukuphela

kwenkonzo yokwenzela ngo Novemba 2003 zabambini kuphela izithuba

ezivelayo kuBumongameli bokuLawula iMali kwiSebe loBume beNdawo

nokuCeba uPhuhliso.

Isixokelelwano soMcwangisi mali, nabathunywa bokunika ikhonkco lolawulo

zagqitywa zasetyenziswa nge 1 Januari 2004 kutshatyalaliswa kanjalo iBhodi

yokuThendarhisha yoPhondo nge 31 Decemba 2003.

Isixokelelwano iskwikomputa esilawula okukokwethu sasetyenziswa liSebe ngo

Februari 2004 kwaye konke okukokwethu kwafakwa iibhakhowudi.

Iplani yokusetyenziswa kweSixokelelwano sesiCwangcisi mali esSsiseko (BAS) IQhela Lezomnotho iEA & DP.

26

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 16: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

InjongoenokumetwaUkunikaulawulolwemalinenkonzoyokuthengaechubekileyonesebenzayo.

Iziphumo

Nika ulawulo

lwemali

nenkonzo

yokuthenga

echubekileyo

nesebenzayo.

Ukumeta izenzo zeziphumo/izalathi si zokunikwa kwenkonzo

Isixokelelwano scwangcisi mali sokulawulu unikezo

olulikhonkco lwenziwa nabameli bakhutshwa.

Ukusebenza kwesixokelelwano sekoputha sokulawula

izinto zethu.

Ukwenza inkonzo yokwenzela kwiSebe leMicimbi

yeNkcubeko nezeMidlalo.

Ukunika ingxelo ngenkqubela yokusebenza koMthetho

wokuLawulu iMali kaWonke wonke (PFMA).

UkuPhathwa nokuqeqeshwa kondoqo womqeshwa

Wesiseko Gciso zincwadi zemali (BAS), itshati

ekumgangatho omtsha yeakhawunti kunye neNdlela

yoLawulo loValo mali (FMS).

Ukugqityezelwa kwengxelo zemali, kumasebe omabini

karhulumente kunye nezinto ezikhoyo zoluntu kunyaka

ka2002/03.

Ukugqityezelwa kwezilungiso Ukuthekelelwa kweka

2003 no 2004.

Ukugqityezelwa koBume beNkcithomali (MTEF)

ecwangcisiwe ngobuchule (2004/05 - 2006/07).

Okucetyiweyo

1 Januari 2004.

Februari 2004.

Lide libe iSebe lixhotyisiwe

nangemvumelwano phakathi

kwabaCwangcisi mali bobabini.

Ngekota.

Amalungiselelo enziwe ukususela

kuNovemba 2003 ukulungiselela

utshintsho ukusesela kumhla wokuqala

ka April 2004.

Ingxelo zezimali kufuneka zibe zigqityiwe

ngomhla we 31 ka Meyi kunyaka ka

2003.

Vumelana nemfuno zikaNongxowa

wamaphond-o.

Isivumelwano nemfuno zikanoNgxowa

wamaPhondo.

Okwenziweyo

Isixokelelwano soMcwangcisi mali savunywa

sasebenza nge 1 January 2004.

Isixokelelwano sokulawula izinto zethu

sasebenza ngo Februari 2004.

Ulawulo mali olugcinakeleyo lwanikezwa

kumasebe omabini de inkonzo yokwenzela

yapheliswa nge 30 Novemba 2003.

Okufeziweyo kwangcono kunezithethe

ezibekiweyo.

Icala lezimali elilungiselwe ukuphunyezwa

kweBAS ukuseka nomhla ka1 April 2004.

Ingxelo zabaphicothi ncwadi ezingeka

phunyezwa kumasebe omabini kunye nezinto

ezikhoyo zoluntu.

Inguquko ezezenziweyo kwisicwangciso

semali, zabekwa ethethweni ngomhle we

27 November 2003.

Isicwangciso mali MTEF kunye necebo

elibaliweyo labekwa kumthetho ngomhla

wesibini kwinyanga ka Matshi ngomnyaka

2004.

Okufezekiswe ziinkonzo ezinikiweyo:

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

27

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 17: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

ISICWANGCISO NKQUBO 2.1.6: Icandelo loMthetho woQeqesho

kwezeMfundo (SETA)

Injongo: Ukunyusa umgangatho woqeqesho lwabasebenzi.

Isixa semali esingange R30 000 sifakiwe njengemali ebhatatelweyo

yokuguqulela uSETA kwimali ebibekelwe oko. Kodwa kunjalo Icandelo leNkozo

zoLuntu loMthetho woQeqesho kwezeMfundo (PSETA) lulikhulule iSebe

ekufakeni isandla kwindleko zayo. Esi sixa semali siye safakwa kuLungelelaniso

lweNtelekelelo sayakwintlawulo zemali yebhasari.

Intlawulo yokuguqulela

Akukhange kubekho ntlawulo zokuguqulela ezenziweyo malunga nelicebo

lenkqubo kunyakamali ka - 2003/2004.

Ulungiso lwezakhiwo luyaqhubeka ukuze kulungiswe izakhiwo ngokutsha.

28

Imali yesiBonelelo ngokwesiVumelwano

Akukho mali yesibonelelo ngokwesivumelwano ibhatelweyo phantsi kwa

lenkqubo

Imali eyiNkunzi egciniweyo, iCebo lokuLawulwa kwezinto neziBonelelo.

ULawulo lweZinto.

Ngenxa yenkqubo yokohlula amasebe ezizinto zilandelayo ziyezathunyelwa

kwamanye amasebe, ngokwecandelo 42 lo Mthetho ka 1999, wokuPhathwa

kweMali zoLuntu ku nyaka woqwalaselo:

� Ukuya KwiSebe leNkcubeko nezemiDlalo (abaPhathi, imiCimbi

yeNkcubeko nemiDlalo)

� Ukusuka kwiSebe leZindlu (iCebo loPhuhliso )

� Ukuya kwiSebe loPhuhliso noQoqosho kunye noKhenketho (iISebe

lezoNgcakazo noKhenketho ).

ISebe liphumeze Indlela yokuLawulwa kweZinto, ngexesha lenyanga ka

February 2004. Lendlela yokuLawulwa kweZinto iphunyeziwe ukuqinisekisa

kokuphathwa ngokuthembekileyo nangokukhuthalza ukulawula izinto.

Kulonyaka mali eliSebe lithenge omatshini bemkhompyutha abatsha ukuze

bathathe indawo yababadala abaphelelwe lixesha.Ngaphezu kwe 80%

yempahla ekhoyo yeSebe zikwimo encomekayo.

IOfisi yoPhathiswa wemiCimbi yezeNdalo noPhuhliso iye yavalwa ikhatshwa

lutshitsho kwizikhundla yaye inxalenye yezinto zitshintshiselwe kumPhathiswa

wezoKhenketho nokuNgcakaza.

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 18: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

2.2 INKQUBO 2 : IMICIMBI YENDAWO

Injongo: Ukunyusa umgangatho kuphuhliso olungagungqiyo, ukulawulwa

kochaphazeleko lwendalo, ungcoliseko nolawulo lwenkunkuma

kunye nokukhuselwa kwe ntlobo-ntlobo zendalo.

UDweliso Nkqubo 2.2.1: AbaPhathi

Injongo: Ukukhokela ulawulo loMphathi oMkhulu kwimiCimbi yezeNdalo.

Injongo ekunikezelweni kwenkonzo nezalathisi

Olu UDweliso Nkqubo lungaphantsi lujongisise ekukhombiseni nasekunikeni

inkxaso kubaphathi kuzo zonke izidweliso nkqubo ekwiNkqubo yemiCimbi

yokusiNgqongileyo ukuze kufumaneke utshintsho ekunikezelweni kwenkonzo

ngaphakathi kuMphathi oMkhulu. Udweliso nkqubo ikwabonisa inkxaso

kwiBhodi yoLondolozo lweNdalo eNtshona Koloni.

Ukuqukunjelwa kokuhlaziywa kwizakhiwo esizakusetyenziswa, olwenziwe liSebe

lezoThutho nemiSebenzi yoLuntu, luzakugqithiselwa kunyakamali omtsha. ISebe

lezoThutho nemiSebenzi yoLuntu izakuncedisa eli Sebe ngendawo yokuhlala,

yezithuba zomsebenzi ezenziwe kokuhlengahlengiswa kwamaSebe.

Ngomhla wokuqala kwinyanga January ka 2004 amaGosa eNcwadi zemali

nabathunywa, kubalawuli abaphambili, yazalisekiswa kukupheliswa kwe Sebe

leBhodi yeThenda, equka inkqubo yobizo maxabiso kuzozonke izicelo.

Ulungiso

Ukugcinwa kwezakhiwo zamaSebe kwenziwa lisebe leZothutho nemiSebenzi

yoLuntu.

29

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 19: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Okwenziweyo

Isicwangciso soMlawuli oMkhulu senziwe

kanye kwinyanga ka July ngonyaka ka 2003.

Zonke izicwangciso, imithetho kunye

nemihlahla ndlela yolawulo lobume

bendawo, zihambe njengezivumelwano

ngentsuku ezibekiweyo.

Malunga ne 80% amatyala angaphezu

kweminyaka emibini afunyenwe kubaPhathi

boLawulo lwezeNdalo, inkxaso mali

yokumiswa kwesixekwana so wolwaluko

eDriftsands ifunyenwe, uhlobo lokugada

lweWCNCB luphunyeziwe.

Zonke izivumelwano zokusebenza zityitywe

kwangexesha.

Ukuphononongwa komsebenzi kwenziwe

qho ngekota yonyaka.

Zombini iMemoranda zemvumelwano

nokubhaliweyo zamkelwe liSebe kodwa

isalinde inyathelo kwicala lezoLimo kunye

neSebe laManzi namaHlathi.

Injongo

enokumetwa

Ukunika

ingcebiso

nendlela

zobuchule

nokuvelela

malunga

noLawulo loku

siNgqongileyo,

ungcoliseko

nokuLawulwa

kweNkunkuma

nezinye iNtlobo

zendalo.

Iziphumo

INkqubo, imigaqo,

izicwangciso

zobuchule, kunye

nokunikezelwa

kwenkonzo kuluntu

nokuzaliseka

kwesicwangciso

soMphathi

oMkhulu.

Izivumelwano

zokusebenza.

iMemorandum

yesivumelwano

(MOUs) kunye

nengxelo ezichaza

indlela yenkxaso

nentsebenziswano

apho kufanelekileyo.

Ukumeta izenzo zeziphumo/

izalathi si zokunikwa kwenkonzo

Onke amacebo, inkqubo, nemigaqo,

eyenziweyo njenga-kumaxesha

ekuvunyelwene ngawo.

Ukulungiswa ukunikezwa kwenkonzo

zoluntu ngama candelo.

Izivumelwano zokusebenza

ekungenwe kuzo kunye nomsebenzi

owenziweyo ziphononongwe qho

ngekota yonyaka.

IMemoranda yezivumelwano iye

yatyikitywa neSebe lezoLimo kunye

neSebe lemiCimbi yaManzi

namaHlathi (DWAF).

Okucetyiweyo

100% inamathele kwintsuku ezibekiweyo

zokwenza nokuphunyezwa kwemithetho,

izicwangciso nemigaqo.

Ukuncitshiswa kolibaziseko lwezicelo zophuhliso

kubaPhathi boLawuko lweNdalo. Ukuzalisekiswa-

kwazo zonke iprojeki ngabaPhathi bolawulo

loNgcoliseko neNkunkuma. Iprojeki yenkqubela

kuphuhliso lweDriftsands kwinkqubo yokugada

yeWCNCB lisekela Mphathi wentlobo zendalo.

Izivumelwano zokusebenza nabaLawuli

namaSekela abaLawuli zigqityiwe kunye

nokuphononongwa okwenziwa qho ngekota

yonyaka kwenziwe njengoko bekucetyiwe.

Ukuzibophela kwimisebenzi ebekiweyo kule

Memorandum yokuqonda kunye namaphepha

abonisa isivumelwano sokusebenzisana.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

Impumelelo Zokunikezelwa kwenkonzo

30

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 20: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

UDEWLISO NKQUBO 2.2.2: Ulawulo lobume bendawo

Injongo: Ukulungelelanisa nokungqinelanisa imithetho, izicwangciso,

udweliso lwenkqubo kunye nezigqibo ezenza inkqubo

ezingachaphazela ubume bendawo, okanye banikwe amagunya

ngentembeko nomsebenzi ojonge empumelelweni, ukunyuswa

kwezinga nokhuseleko olungahexiyo kokusingqongileyo;

ukuphuhlisa nokuphumeza imilanganiselo ebonisa ulawulo

lwendawo olumanyeneyo ukhuselo lobume bendawo

olungagungqiyo.

Kukunika amagunya/mvume/amaphephepha-mvume/izigqibo

ngokunxulumene nMthetho woLawulo lweNdalo (ECA) kunye

noMthetho kaZwelonke woLawulo lweNdalo (NEMA) nobhengezo

lomthetho emva koko. Kusetyenziswe imithetho nemigaqo.

Kuphunyezwe okumayela neMithetho ka 1998 ( uMthetho 107 ka

1998) yoLawulo lweNdalo kuZwelonke. Ukugada siqinisekise

ukulandelwa koMthetho kaZwelonke wokuPhathwa kweNdalo, kwa

noMthetho woLondolozo lweNdalo ku qinisekiswe unyanzeliso

lokulandelwa komthetho. Kuqinisekiswe ukuba indalo isiwe iso xa

kunikwa ingxelo zezimbiwa, izicelo zokuphuhlisa umhlaba kunye

izicwangciso zobugcisa zifakwe kumalungu karhulumente ukuze

ziphunyezwe.

Injongo nezalathiso zokunikezelwa kwenkonzo eluntwini

Eyona njongo yelilungu ibikukuphucula ukunikezwa kwenkonzo eluntwini

mayelana nokukhupha umthetho omisiweyo mayelana noMthetho woLondolozo

lweNdalo (ECA) kwa noMthetho kaZwelonke wokuLawulwa kweNdalo (NEMA)

31

kunye nokwenza ingqiniseko ngothotyelwano kwanohlobo lwenkxaso. Ukuze

lenkqubo ikhawuleze kuphuculwe nokunikezwa kwenkonzo, iNkqubo

yoPhonononga lweNdalo (EIA) enoLuhlu oluPhonononga imigaqoNkqubo,

eyenziwe kwingxelo engaphambili, yaphunyezwa. Ukusebenza kwayo

kwakuphucula ngokumangalisayo ukuqinisekiswa kwenkqubo xa kuhlolwa naxa

kuphunyezwa izicelo zendalo. Oyena mceli mngeni ibezizinto ezayamane

nalenkqubo yokuhlengahlengiswa kwesebe. Ukwengeza, izinto eziphazamise

imeko zibenegalelo kuhanjiso lwenkonzo liSebe.

Lenkqubo, ejolise kakhulu ekuphuhliseni bonke omaspala kwiPhondo ukuze

baqonde indawo ekufuneka beyidlalile nekulindeleke ukuba bakwenze

ngokomthetho omisiweyo wezendalo, ibe yayimpumelelo.

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 21: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Eli linge liye lagqitywa lafakwa kwiCebo lokuzalisekiswa kwezeNdalo eziphakanyisiweyo. Izilungiso ezifanelekileyo zizakudlala indima ebalulekileyo

kwiPhondo. Ingxelo yenkqubekela phambili eyenziwa minyaka le kuZwelonke ekuzalisekiseni le mithetho. Uluhlu lwezinto ezifuna ukukhangelwa kwiphephe

weSebe lemiCimbi yeNdalo nezoKhenketho yaqaliswa neCebo LoRhulumente lezicelo ezenziweyo kudweliso lwenkqubo ithathwe njengesikhokhelo

weNtshona Koloni wezeNdalo (SOE) Iprojeki esebenzise utyalo lwenkxaso mali esizakusetyenziswa kuzwe lonke. Intlanganiso ezininzi zosozimali akhweze

eyifumene kwi arhente zasemzini ngenxa yeSebe likaZwelonke lemiCimbi unxweme abakumaphondo kazwelonke ukuze kulungiselelwanise nokumiselwa

yeNdalo nezoKhenketho. Iprojeki yoBume bendawo (SOE) yaqiqwa kwaye ukuthotyelwa komthetho.

izakuphuhliswa isebenze njengephuhlisa uKhuliso lweSebe noBuchule

boPhuhliso noPhuhliso leNdawo ezithile zePhondo. Ngaphandle kokuphumeza inkqubo zezendalo, eli lungu liqononondisile ukuba

uphuhliso olungagungqiyo lwenziwe lulawulo olubumbeneyo kuchaphazeleko

Elilungu lihloliwe kwaye kwanikwa inkcazo kubo bonke omasipala aba yi30 lwendalo nokunyanzeliswa komthetho. Uthe uphela unyaka yabe elilungu

abafakiweyo kula macebo ophuhliso. selifumene izicelo ezitsha ezingamakhulu asibhozo aneshumi elinesithoba

okuHlolwa ukuChaphazeleka kweNdalo (819). Kwezi zicelo ezingamakhulu

Ngaphezu kokuphazamiseka okukhulu okwenziwe yi lenkqubo asibhozo aneshumi elinesithoba, ezo zifunyenwe kwixesha elidlulileyo lengxelo,

yokuhlengahlengiswa kwamasebe, isithintelo esibalulekileyo sokunikezwa ezingamakhulu asixhenxe anamashumi amane anesithandathu (746) izigqibo

kwenkonzo ngohlobo olukhawulezayo malunga nokunikezwa kwamagunya ezibhaliweyo zanikezelwa. Ekupheleni kwexesha lengxelo izicelo ezingamakhulu

endalo ngokoMthetho woLondolozo lweNdalo ka1989 (uMthetho 73 ka 1989) amane anamashumi asithandathu anesithandathu (466) bekungeka gqitywa

kwa nemithetho yokuHlolwa okunokuChaphazela iNdalo (ETA), kubekho ngazo kuba eli candelo belilinde ingcaciso esuka kubafaki zicelo phambi

ukulahlekelwa ngabasennzi abafunde bagqibelela kunye nabaqeshwa kokuba isigqibo sithathwe. Eli Candelo kusafuneke liphendule kwizicelo

abanamava namagosa angonobhala. ezingamakhulu amabini aneshumi elinesthoba (219). Abafaki zicelo abalishumi

(10 ) bazirhoxisile izicelo zabo. Kwa ngelixesha linye, izicelo ezilibazisekileyo

Inkqubela enkulu yenziwe ngokuncedisana ekuphumezeni iMithetho yeziThuthi ukuphedulwa yi 440 zaye zajongwa ngolu hlobo lulandelayo: i (310)

ezingekho (ORV)Ndleleni ethe yasebenza kuzwelonke nakumaphondo yabasemthethweni; azikho izicelo ezakhululwa; izicelo eziyi (5) ziye azavunyelwa

kwinyanga kaJanuari kunyaka ka2002. Indlela yokuhlawula ukubhalisa ukuba zibesemthethweni; esinye(1) akhange sivunyelwe ukukhululwa kunye nezi

indawo zokuqalisa amaphenyane ziye zagqitywa. Eli nyathelo lidlale indima (124) likhulu elinye elinashumi amabini anesine ziya rhoxiswa.

ekhokhelayo ekwaziseni nasekukhokeleni Isebe likaZwelonke kwisiphakamiso

salemigaqo. Le indima ikhokhelayo yathathwa ukuqinisekisa ukuba izinto Elicandelo linyanzeliswa ngumthetho ukuba lihlomle kwizicelo ezahlukileyo

ezenziwayo nezithintelo ezibekwe yilemithetho ziyaqwalaselwa kwizilungiso ezifakiweyo mayelana noMmiselo woSetyenziso loMhlaba (LUPO), kunye

32

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 22: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

nengxelo zeNkqubo yoLawulo lweNdalo, (EMPR's), efakwe kuMthetho sombuso, kumthetho siseko wokwamkelwa. Umlungiselananisi wolungiso

weZimbiwa. Kwizicelo ziyi 114 zenkcazelo yesebe yezicelo ezifakiweyo zeLUPO, lomthetho wamaphondo uzakonyulwa kungekudala namalingiselelo

nazo zonke izicelo zonyaka ophelileyo, eli sebe lihlomle kwi 122. Kwi EMPR eziyi asendleleni okonyula abacebisi bazakwenza ubhalo lwemithetho emitsha

36 ezifakwe kwiSebe ngokwe ofisi yommandla weSebe leZimbiwa naMandla, kwiphondo. Iqela loGuqulo lomthetho selelenziwe, lento idibanisa amagosa

olu Dweliso Nkqubo luhlomle kwi 32 ngexesha lonyaka wengxelo. ezicwangciso, ubume beNdawo, aMafa neZolimo, kwaye intlanganiso

eziliqelana bezikhe zenziwa.

Zizonke indleko zomthetho ezenziwe leli candela ngeli xesha liphakathi,

ingcebiso, ukuvela enkundleni, ukubhalwa amaphepha omthetho nawezimvo Uthotho lweworkshop zokwakha ulwazi ziqaliswe kwixa elidlulileyo lengxelo.

yenze isixa mali esingange R295 449. Akukho mabango matsha okubuyekeza Uthotho lweworkshop ezintathu zokwakhana kokusingqongileyo nocwangciso

athathwe ngakweli Sebe. Kodwa kukunjalo imali engange R100 000 ibhatelwe lomthetho komaspala belokishi nakwizithili, ziye zaqhutywa kwiphondo liphela.

njengevala ityala leFish Hoek Zone C kwiSebe likaZwelonke lemiCimbi yeNdalo Kuye kongezwa enye iworkshop efana nezi, yalungiselelwa inyanga

nezoKhenketho njengaxalanye yemali evala ityala. kaSeptember, yenzelwe amalungu ebhunga nezibonda zikamaspala.

Impumelelo yale iworkshop yaba yedanisayo njengoko kwabako abantu

Eli candelo liqhubekekile ukufaka amagalelo abalulekileyo kwinkqubo abangamashumi amabini anesine (24). Ezinye ezimbini iworkshop zokuJongwa

yokulungiswa koMthetho wezeNdalo kuZwelonke. UMlawuli uhlolile wenza ngokutsha kwe EIA zabanjwa kusenzelwa omaspala belokishi nabezithili

izindululo ezibhaliweyo kwisSebe likaZwelonke lemiCimbi yeNdalo (DEAT), ukuxhobisa amagosa abo ekuHloleni uChaphazeleko lweNdalo izinto

ukusebenzisana kwamaSebe ahlukileyo kulenkqubo yokucebisana ezinokufuna ingqwalaselo yabo. Iworkshop eyakhayo iye yabanjwa kuMaspala

ekulungisweni koMthetho wokuLawulwa kweNdalo (NEMA) kwa noMthetho eSithili saseEden ukwazisa iMibutho eziMeleyo (NGO) ngomthetho wobume

oHlanganisiweyo ozakubhengezwa ngokoMthetho woLawulo lweNdalo ka ingakumbi ukusebenza kwe EIA, ngolo hlobo ke benikwa bexhotyiswa ukuba

1998 kaZwelonke, (uMthetho 107 ka 1998), ezakufakwa endaweni kumthetho babe yinxalenye yalenkqubo. Kwa nokuchukumisa izigqibo zabo mayela

osetyenziswayo wokuHlolwa kokuChatshazelwa kweNdalo ephunyezwe nenkqubo yophuhliso kwingingqi zabo. Le workshop ibanike isiseko namava

ngaboNgameleyo. afunekayo ukukhulisa amacebo okwakhana enziwa ziNGO kwixesha elizayo.

Inkxaso mali yeworkshop yesibini yeNGO ebekuthethwe ngayo kwicebo

Eli candelo liqalise ngenkqubo yokulungisa umthetho wemaphondo owenzelwe lokudityaniswa kwamasebe iye yatshintshwa yasiwa kwiSebe lendibaniselwano

ukudibanisa izicelo zendalo, izicelo zelifa, izicelo zamalungelo okusebenzisa kaZwelonke lweNkqubo ezithile zoPhuhliso (ISRDP) iprojeki yeziXhobo

umhlaba zafakwa kumthetho wobume wePhondo. Izindululo zokulungiswa zokusebenza zeNdawo. Kutshintshiselwano, iSebe lemiCimbi yeNdalo

komthetho wePhondo zizakufakwa xa ziya phakathi kunyaka ka2005 kwisigqeba nezoKhenketho ( DEAT) lizakuxhasa ngemali iworkshop yokwakhana ye iNGO

33

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 23: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

enxulumene nale projeki kwithuba lengxelo elilandelayo. Esi sigqibo

sinyanzelekile ukuze kuhlangabezane njengoko leprojeki ingakwazanga

ukuhlangabezana neworkshop kweli thuba sikulo lengxelo.

Ukwengeza kwezi workshop zokwakhana zikhankanyiweyo ngaphezulu eli

candelo licwangcise iworkshop yephondo engezivumelwano zokusebenzisana

nokuphathwa kwendalo yeDEAT, kunye nenye iworkshop yendalo

nokucwangcisa yabaphathi kwibhodi yoLondolozo lwendalo eNtshona Koloni.

Iworkshop yokusingqongileyo nobume bomthetho wocwangciso kwezendalo

yabanjwa yenzelwa abacebisi kucwangciso lwendalo, kwasekuqaleni kwethuba

lokwenza ingxelo.

34

iFoto le”Intaka Island Wetlands” eCentury City.Lena yindawo yezendaco bku thiwa yi "wetland". Eya zuza uku phumelela kwa

khuphiswano yindawa engange 8 ha. Ekuthiwa yi "ecological sensitive ephemeral" ezezinye ezimbalwa indawo elizweni ezishiyekileyo.

iFoto: livela eCentury City

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 24: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Injongo

enokumetwa

Ulungiselaniso

lokuncedisana

nocwangciso

lwenkqubo

zendalo.

Impumelelo Zokunikezelwa kwenkonzo

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

Okwenziweyo

Iworkshop ezintandathu.

IWorkshop enye.

Iworkshops ezimbini.

Iworkshop enye.

Inkxaso mali yesibini yeNGO

workshop yanikwa iSebe likaZwelonke

ISRDP iProjeki yeziXhobo zokusebenza

zoBume beNdawo.

Iworkshop enye.

Iworkshop enye yamalungiselo

okusebenzisana neDEAT.

Iworkshop enye.

Okucetyiweyo

Iworkshop

ezintandathu.

Iworkshop enye.

Workshop ezimbini.

Iworkshop ezimbini.

Iworkshop enye.

Iworkshop enye.

Iworkshop enye.

Ukumeta izenzo zeziphumo/ izalathi si zokunikwa

kwenkonzo

Iworkshop kucwangciso lo mthetho wocwangciso kuBume

bendawo eyamabhunga kaMaspala wezithili neendawo

zokuhlala.

Iworkshop yobume bendalo nomthetho ocetywayo, yeziBonda

zikaMaspala namabhunga edolophu iyeyabanjwa.

Iworkshop yomasipala besithili nendawo kuHlolwa I EIA iye

yabanjwa.

Iworkshop yokwakhana ekuMaspala weSithili I Eden kusaziswa

Ingo bume bomthetho ingakumbi ukusebenza kwe EIA.

Iworkshop engezendalo nokucetywa kobume bomthetho

eyenzelwe abacebisi bocwangciso lwendawo.

Iworkshop yephondo yeziVumelwano noBambiswano kuLawulo

lweNdawo.

Iworkshop engezendalo nocwangciso eyenzelwe abaphathi

beBhodi yolondolozo lwendalo kumthetho weSebe lolawulo

lobume bendawo kwiSebe.

Iziphumo

Iworkshop kaRhulumente

weNdawo.

Imibutho eNgekho

Phantsi koRhulumente (NGO)

iMibutho eSekezelwe kuLuntu.

Iworkshop yabaCebisi

ngoBume bendawo.

Iworkshop zoShishino.

Iworkshop yaBaphathi

bamaPhondo.

35

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 25: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Injongo

enokumetwa

Iziphumo

Incwadi zenkqubo, nemigaqo-nkqubo.

Iphepha eliMhlophe elingokusiNgqongileyo,

uPhuhliso nokuKhula kwezoQoqosho.

Imigaqo nkqubo engokuphuhliswa.

ImiGaqo-nkqubo kuphuhliso kokubuyiselwa

emva kwamanzi ukusuka kwiphawu eliphezulu.

ImiGaqo-nkqubo enikwe iNgqwalasela

engophuhliso lwemimandla ese zintabeni

(isiphakamiso sezithuthi ezingekho ndleleni kunye

nendlela).

Imigaqo nkqubo engamaQumrhu ajongana

nezendalo.

Imigaqo nkqubo yabaphathi abalawula iNdalo.

Ukumeta izenzo zeziphumo/

izalathi si zokunikwa kwenkonzo

IPhepha eliMhlophe elamkelweyo.

Imigaqo nkqubo ephunyeziweyo.

Imigaqo nkqubo evunyiweyo.

Umgaqo nkqubo ovunyiweyo.

Umgaqo nkqubo ovunyiweyo.

Umgaqo nkqubo ovunyiweyo.

Okucetyiweyo

Iphepha

elimhlophe elinye.

Umgaqo nkqubo

omnye.

Umgaqo nkqubo

omnye.

Umgaqo nkqubo

omnye.

Umgaqo nkqubo

omnye.

Umgaqo nkqubo

omnye.

Okwenziweyo

Ngenxa yengxaki indawo eziqeshayo kubaphathi

abangamasekela oko kwenze inkqubela phambili

encinci kakhulu.

Akukho nkqubela phambili ngenxa yokucetywa

korhulumente wangaphakathikungakhange kwenziwe

ngentsebenziswano edibeneyo.

Ulwaziso lwamaXesha luyiliwe (TOR) nethenda

yabhengezwa.

ITOR ibhaliwe kwaziswa nexabiso lomsebenzi

ozakwenziwa.

ITOR ibhaliwe Kwaziswa nexabiso lomsebenzi

ozakwenziwa.

Akukho nkqubekela phambili yenziweyo ngenxa

yongabiko kwabantu.

Akukho nkqubekela phambili yenziweyo ngenxa

yongabiko kwabantu.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

36

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 26: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Injongo

enokumetwa

Iziphumo

Ukungezwa kwemigaqo

nkqubo evelisiweyo

ngaphezu kwale migaqo

nkqubo ivelayo kwiSebe

kucwangciso nobuChule:

UMgaqo nkqubo

weziKhalazo.

Umgaqo nkqubo wezicelo

ezijongene neCandelo elinye

kwiShishini leOli.

Ukuhlaziywa koMthetho:

Izimvo ezibhaliweyo

zamacandelo enkqubo athile

okuhlaziywa komthetho

nokuhlaziywa koMthetho

kaZwelonke wokuLawulwa

kweZendalo (NEMA).

Ukumeta izenzo zeziphumo/izalathi si

zokunikwa kwenkonzo

UMgaqo nkqubo weziKhalaza nenkqubo

yezikhalazo zangaphakathi kwifomu yoyilo

oluqukunjelweyo inikezelwe

kuMphathiswa.

Kuyilwe uMgaqo nkqubo wezicelo

ezijongene necandelo elinye kwiShishini

leOli.

Ukunikezelwa kwezimvo ezibhaliweyo

ezingokuhlaziywa komthetho.

Okucetyiweyo

Umgaqo nkqubo wesikhalazo oyiliweyo

uqukunjelwe.

Umgaqo nkqubo oyiliweyo.

Injongo azichaneki kwaphela.

Kuxhomekeke ekuchaphazelekeni

koqaliso lohlobo lomthetho

kwiPhondo leNtshona Koloni nokuba

mingaphi na imithetho equlunqiweyo

kaZwelonke neyamaPhondo ekufuneka

zivakalisiwe.

Okwenziweyo

Ukuyilwa komgaqo nkqubo omnye kunye

nokuveliswa kwenkqubo yangaphakathi.

Ukuyilwa komgaqo nkqubo omnye.

Amagalelo kulenkqubo yoMthetho

woBume beZeNdalo kaZwelonke. Izimvo

ezibhaliweyo kuLawulo oluManyeneyo

lweMithetho yoBume bendawo

ekulungisweni kweNEMA.

Izimvo ezibhaliweyo ezingokuDityaniswa

kweMithetho wokuLawulo lweNdawo.

Izimvo ezibhaliweyo ezingokulingiswa

koMthetho weziThuthi ezingekho sedleni

kuZwelonke (ORV).

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

37

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 27: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Injongo

enokumetwa

Iziphumo

Uqaliso koCwangciso

oludibeneyo, ubume bemo

yendawo kugcinwe inkqubo

yomthetho wokuphuculwa

kwephondo.

Ukufakwa kweCebo lweHlelo

lokuQala loBume bendawo

eNtshona Koloni (EIP):

� Ukuzalisekiswa kwezithethe

namabakala.

Ulungelwaniso lwengxelo

yemeko wokusiNgqongileyo

yaseNtshona Koloni (SOER).

Ukumeta izenzo zeziphumo/

izalathi si zokunikwa kwenkonzo

Inkqubo yokuhlaziywa kweEIM

iyaqhubekeka.

Ukwenziwa kubekhona kwengxelo

yenkqubela phambili yeEIP

yamaPhondo eyenziwa qho emva

konyaka.

Ukuphunyezwa kwezithethe

nemabakala.

iSOER yaseNtshona Koloni

idityanisiwe.

Okucetyiweyo

Ulonyulo lomPhathi

weProjeki.

Kuhlanganiswe iKomiti

elizakuQhuba leProjeki.

Kuqulunqwe uxwebhu

oluzakuba nolwazi

lwemvelaphi.

Kufumanwe izimvo zomthetho

ezifanelekileyo.

Ukufakwa kwe ngxelo

eqinisekisiweyo yenkqubela

phambili eyenziwa qho

ngonyaka kwiDEAT.

Ingxelo ibenye.

Enye “Ingxelo yeSOE kunyaka

wokuqala” Iqalisiwe.

Okwenziweyo

Endaweni yomthetho nemigaqo yeEIM iSebe liqalise

ucwangciso olufezekileyo, inkqubo yobume bendawo

nohlaziyo lothetho.

Konyulwe umPhathi weprojeki.

Kwahlanganiswa iKomiti elizakuqhuba iprojeki.

Uxwebhu oluzakuba nolwazi lwemvelaphi.

Lqulunqiwe.

Ukufunyanwa kwe zimvo zomthetho ezifanelekileyo.

Ingxelo yoNyaka yenkqubela phambili yeEIP ifakiwe

kwiDEAT.

Akhange kubekho nkqubela phambili ngenxa

yokungabikho kwesikhundla kuCwangciso loMthetho

wobume beNdawo.

Inye“kwimeko yeloxesha” ingxelo eqalisiweyo.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo Actual

38

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 28: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Injongo

enokumetwa

Qinisekiswa

impembelelo

zolawulo

oludibeneyo

zobume

bendawo,

uphuhliso

olungagungqiyo

nokunyanzeliswa

komthetho.

Iziphumo

Kuqinisekiswe ukuba

ingcamango zeZendalo

ziyajongwa kula

maCebo

Adityanisiweyo

oPhuhliso.

Amaphepha mvume

abhaliweyo/

ugunyaziso.

Ukujongwa

kothotyelwano

kuQwalaselo

lwesiGqibo (ROD).

Ukumeta izenzo zeziphumo/ izalathi si

zokunikwa kwenkonzo

ingcamango zendalo ziyajongwa kwiIDP

zomasipala.

Uphuhliso olungagungqiyo kunye

nokunyanzeliswa komthetho no kunikezwa

kwemvume ezibhaliweyo/amaphepha mvume/

nezigunyaziso.

Ukuthotyelwa koMthetho kaZwelonke ka1998

woLawulo lweNdalo, (uMthetho 107 ka1998)

kunye noMthetho woLondolozo lweNdalo

ka1989, (uMthetho 73 ka1989).

Okucetyiweyo

Uqwalaselo kwakhona

lweIDP ezingamashumi

amathathu 30 zomaspala

ukuqinisekisa ukuba

ingcamango zemo

yeNdawo zinikwe

ingqwalasela.

Zonke imvume/

Amaphepha mvume/

nezigunyaziso ezilandela

uphuhliso olungagungqiyo

kunye nokunyanzeliswa

komthetho.

I 10% yesampulu yazo

zonke imfuno zeziGqibo

eziBhaliweyo (ROD's)

zikhutshwe ngonyaka ka

2003/04.

Okwenziweyo

Kwaqwalaselwa iIDP eziyi 30 zomaspala

ukuqinisekisa ukuba ingcamango Zendalo zajongwa.

Izicelo eziyi 746 zokuHlolwa kokuChaphazeleko

kwendalo ziye zaqwalaselwa;

Izicelo eziyi 122 zeembono zeEMPR kunye neLUPO

zaqwalaselwa;

Kufakwe izikhalazo eziyi 21eziya kuMphathiswa nazo

ziye zaqwalaselwa;

Imibuzo eyakubaPhathiswa eyi 34 iye yagqithiselwa

nayo;

Izicelo eziyi 33 ezibhalelwe kwinkonzo zoMthetho

kwizimvo uMthetho ka1998, wokuhlolwa

kochaphazeleko lweNdalo kunye noLawulo

lukaZwelonke lokusiNgqongileyo (uMthetho 107 ka

1998) apho emibini yarhoxiswa, ukuqinisekisa

uphuhliso olungagungqiyo.

Ngenxa yezithintelo ezibangelwa kukungabi

nabasebenzi isampulu zange yenziwe, kodwa

kubekho ingxelo zolwaphulo zigqibo eziyi 11apho

eziyi 9 ziye zalandelwa kunye nesinye isigqibo

esibaliweyo sarhoxiswa ngokungahambisani

necandelo 22 (4) kuMthetho woLondolozo lweNdalo

ka1989, (uMthetho 73 ka1989).

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

39

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 29: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Injongo

enokumetwa

Iziphumo

Ukunyanzeliswa komthetho.

Ukumeta izenzo zeziphumo/

izalathi si zokunikwa kwenkonzo

Indlela entle emisiweyo yokusebenza

ukuze ijonge uthotyelwano ze

ilandele ingxelo zokungathotyelwa

kwezendalo.

Iqhubekeke ngokungqamene

neemeko ezikwiziGqibo

eziBhaliweyo apho zingena khona.

Ukuphathwa kwendalo

okwanelisayo.

Inani eliyimpumelelo

labamangalelweyo kunye

nabagwetyiweyo.

Ukonyuka kokulandelwa komthetho

emva kokunikezwa kweimigaqo.

Okucetyiweyo

Kube yi 100%

ekuphengululweni kwazo

zonke ingxelo

ezingokophulwa komthetho

wezendalo.

Okwenziweyo

Umthetho woLondoloza 1989, (umThetho 73

waka1989) (kweso Siqgibo siBhaliweyo

kuchaziwe kunyaka mali ophelileyo).

Zonke ingxelo zokwaphula umthetho

ziphengululiwe okanye ziyaphengululwa.

Kwenziwe Ingxelo ezingokophulwa komthetho

weZendalo eziyi 337 kweli Sebe ukususela

kumhla wokuqala kwinyanga ka Novemba

kunyaka ka 2001 apho i299 zaphengululwa,

eziyi24 zathunyelwa kwiNtloko yeSebe ukuze

ithathe isigqibo sokuba zithunyelwe

kuMphathi: na:Ukumtshutshiswa koluntu

ukuze amangalele, ezo zithunyelwe kwi- HOD,

izigqibo (3) ezithathu ezenziwe yiHOD

ngo2003/04 zibe zezokutshutshis-

wa,ezintandathu zithunyelwe kwisebe:iNkonzo

zoMthetho zokubhala ingxelo ezifungelweyo.

Imiyalelo eyi 8/izaziso zanikezwa.

izicelo ezine zayilwa zinkonzo zomthetho

ukuze kufakwe izicelo ze zezithintelo in

2003/04.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

40

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 30: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Injongo

enokumetwa

Iziphumo

Indlela ebekiweyo yokuPhathwa koLwazi

lwezeNdalo (EIMS).

� ISebe elizinikeleyo loLwazi

nothungelwano lobuGcisa, (LAN)

nokulungiswa kwezinto.

� Ukwandiswa kunye nokuphuculwa

kweNdlela emisiweyo yolwazi ngejografi

(GIS) kunye nokubhaliso lobugcisa.

� Indlela yokukhangela amaxwebhu

ngekhompuyutha.

Ukumeta izenzo zeziphumo/ izalathi

si zokunikwa kwenkonzo

EIMS ivelisiwe kwaye ihlaziwe.

Uthungelwano lweIT, izitishi

zokusebenza kunye nezifakwa

kwikhompuyutha ziyafumaneka

ukuqinisekisa ukulondolozwa nenkxaso

yeIT.

Ukwandiswa KweiGIS, idatabase

YezeNdalo kunye nobhaliso lobugcisa.

Ukuzalisekiswa kwendlela

yokukhangela amaxwebhu

ngekhompuyutha.

Okucetyiweyo

EIMS ihlaziywe.

Kuthengwe izixhobo zeIT

kunye nezinto nezifakwa

kwikhompuyutha ukunika iIT

inkxaso.

Ukwandiswa kweGIS,

idatabhesi yezeNdalo kunye

nobhaliso lobugcisa.

Ifayili enye yendlela

ebekiweyo yokukhangela

ezalisekisiweyo.

Okwenziweyo

Bonke abasebenzi kwelicandelo barhoxa

kwimisebenzi yabo.

Ngokwecebo lwesebe lokwakha ngokutsha, le

ndlela yokusebenza nezithuba ezi 3

ziyakutshintshelwa kulawulo olungaphantsi lwe

Nkozo zolwazi ngexesha lesithuba esizayo

sokwenza ingxelo.

Abacebisi abaqeshwe leli Sebe ukuze

baphengulule ukudityaniswa kwendlela

ebekiweyo yokuphatha.

Izixhobo zeIT kunye nezinto nezifakwa

kwikhompuyutha zithengiwe.

IGIS, databhesi yeZendalo kunye nokubalisa

ngobugcisa azandiswanga nganxa

yokutshintshiselwa nokurhoxa kwabasebenzi

abathathu abasebenzi beEIMS.

Icebo lithsintshwelwe kwinkonzo zeQumrhu

leMbumba.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

41

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 31: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Injongo

enokumetwa

Iziphumo

� Ukwenziwa kwengxelo qho

ngenyanga kunye nengqokelela

yamanani yokuqwalaselwa kwakhona

kokuhlolwa kochatshazelelo lwendalo

(EIA) izikhalazo, imibuzo

yabaphathiswa, umimiselo

wokuSetyenziswa koMhlaba, izicelo

zika1985 kunye neNknqubo

zokuLawulwa kweZendalo.

Imvano yolawulo yokusebenzisana

kwizivumelwano ne:

� ISebe leZimbiwa naMandla (DME)

(ukomba imigodi).

� IBhodi yoLondolozo lweNdalo

eNthsona Koloni (WCNCB) (IziThuthi

ezihamba kwindlela

ezingekomgangatweni “off road

vehicles” kunye nolwakhiwo

olungaphantsi kuphawu

lokuphakama kwamazi).

Ukumeta izenzo zeziphumo/ izalathi si

zokunikwa kwenkonzo

Ingxelo ezicacisweyo ezikhutshwa ngenyanga

zengqokelela yamanani azikhuthswanga emva

kuka August 2003 ngenxa yokurhoxa

kwamagosa amathathu e EIMS.

Ukumanyana phakathi kweSebe neDME

mayelana nokusetyenziswa kweEIAs kwizicelo

zokomba imigodi.

Ingqiniseko ngenkqubo kunye nobuncinane

bokufunekayo.

Intsebenzo-matshini ebekwe ukuze kubekho

indawo enye yokungena, kunye

nentsebenziswano kunye nokujongwa kwezicelo.

Ukufezekisa ukuhlolwa kwezendalo kunye

nendlela zokuceba.

Ukwenziwa kwezigqibo ezimanyeneyo.

Ukutshatyalaliswa kokuphindwa kabini

kwenzame njengoko kucingiwe kwiNEMA.

Okucetyiweyo

Ingxelo

ezicacisweyo

ezikhutshwa

ngenyanga

zengqokelela

yamanani

ezilishumi

elinambini.

Kutyikitywe

isivumelwano

saba sinye.

Isivumelwana

esityikityweyo

sibesinye.

Okwenziweyo

Inxhelo ezicacisweyo ezikhutshwa ngenyanga

zengqokelela yamanani zakhutshwa ngo April

kunye August 2003. Kwakhutshwa

izishwankathelo zengxelo emva kwelaxesha

yengxaki yabasebenzi.

Sibe sinye isivumelwano esiyiliweyo

esingazalisekiswanga.

Asigqitywanga isivumelwano seEIA

ngexayemvaba ezinga vumelaniyo.

Akukho zivumelwano.

Ngenxa yohlengahlen-giso lweWCNCB

ukwahlulwa kwemisebenzi ebhaliweyo

emayelana neZakhiwo ezingaphantsi kophawu

lokuphakama kwamazi azikhangwe zithunyelwe

kwiBhodi, ngokhanyela imfuneko yoyilo

lwesivumelwano sokusebenzisana nabalawuli .

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

42

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 32: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Injongo

enokumetwa

Iziphumo

� ISebe leMicimbi yaManzi

naMahlathi (ukuthobela

nokunyanzeliswa ).

� AbasemaGunyeni baMafa

ePhondo (ukuhlolwa

kempembelelo zamafa).

� Zalisekisa izimvo zokwenziwa

kweCebo lezeNdalo

eliphengululwa qho ngonyaka.

� Ukuqwlaselwa kwakhona

kweMemoranda yoQondiso

(MOU') kunye nezivumelwano.

Ukumeta izenzo zeziphumo/

izalathi si zokunikwa kwenkonzo

Ukuzimela ngezenzo okukhulu.

Ukuphucuka kokulandelwa nendlela

zokunyanzela kunye nokongiwa

kwendleko.

Jonga Ngaphezulu.

Jonga Ngaphezulu.

Jonga Ngaphezulu.

Jonga Ngaphezulu.

Okucetyiweyo

Kutyikitywe

isivumelwano esinye.

Kutyikitywe

isivumelwano esinye.

Ukuqwalaselwa qho

kwe EIP ngonyaka

ukwenziwa

kwamacebiso.

Kutyikitwe IMOU

enye.

Okwenziweyo

Umbhalo wesivumelwano ongekatyikitywa.

Esi sivumelwano sokuphatha ngokusebenzisana sabhalwa

kodwa sisalinde ukutyikitywa ngabameli bala maSebe

mabini.

Isivumelwano esisebenzayo esingekatyikitywa ngenxa

yongukwazi kwa Abaphathi belifa leSintu lamaphondo.

Ukuqwalaselwa qho ngonyaka kweEIP amacebiso

awakenziwa ngenxa yozithintel ozongungakwaz-i.

Enye iMOU kwizigaba zokugqibela zoqwalaselwa.

Le MOU ikhoyo yeSebe leZolimo (kuzwelonke

nakumaphondo), iSebe leMicimbi yaManzi naMahlathi

kunye neWCNCB mayelana nokulinywa komhlaba

ongekaphathwa isekwinkqubo yokuphengululw-a

Ukugqityezelwa kuyalityaziswa zimpendulo

ezingakafumaneki kubantu abaliqela.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

43

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 33: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

UDWELISO NKQUBO ENGAPHANTSI 2.2.3: uLawulo oludibeneyo Imveliso yoludweliso nkqubo lungaphantsi ekuxhaseni injongo yayo

loNgcoliseko kunye Nenkunkuma. enobuchule kunye nenjongo zokunikezelwa kwenkonzo zibonakala

Injongo: Ukunikezelwa kwenkonzo zolawulo longcoliseko kunye ziyimpumelelo ebalulekileyo yokwazisa kunye nokuqinisekisa kokuhlanganisa

neNkukuma eNtshona Koloni nokuphuhlisa imithetho kolawulo lokungcoliseka kwendalo esingqongileyo kunye nolawulo

yongcoliseko nolawulo lwenkukuma, umthetho, imigangatho lweNkukuma okanye inkcitho kweli Xesha lokwenza ingxelo. Ekwakheni isiseko

nemigaqo nkqubo. esibekwe kule minyaka mithathu igqithileyo yokuba khona kolu dweliso

nkqubo lungaphantsi, kwaye kwachongwa abaphathi bokwakha ikhapasithi

Injongo zokunikezwa kwenkonzo kunye nezalathiso bale ndawo yokuhlala kunye nabanye abantu ababululekiyeyo ekomelezeni

Eyona njongo yolu dweliso nkqubo lungaphantsi kukunikezwa kwenkonzo nosekuphuculeni indlela yokunikezwa kwenkonzo kunye namaziko

edibanisa ulawulo lokungcoliseka kwendalo esingqongileyo kunye nolawulo okuphumeza injongo zethu mayela nokudityaniswa kolawulo lokungcoliseko

lweNkukuma eNtshona Koloni. Ngokwenza oko, olu dweliso nkqubo kunye neNkukuma apha kweli Phondo. Le nto yafunyanwa ngokuphuhlisa

lungaphantsi lwenze lula, laphuhlisa kwaye lazalisekisa inkqubo, iprojeki kunye izinto zokuqeqesha ngenxayokuba ingumthetho wokuhlanganisa kokucetywa

nemilinganiselo yenkqubo yolawulo oluhlangeneyo leprojeki, inkqubo kolawulo lweNkcitho kunye nolawulo oluncomekayo lomasipala

esetyenziswayo nendlela ezimisiweyo ezixhasa izigqibo ukuqinisekisa ulawulo ekuhlanganisweni kwezicwangciso zolawulo lweNkcitho. Ukuphuhliswa

oludibeneyo lokungcoliseko kunye neNkukuma. kokuhlanganiswa kwamacebo olawulo lweNkcitho yimfuneko enobuchule,

yendleal enobuchule bokulalwa kwenkcitho kuZwelonke kunye nokuchongwa

44

Injongo

enokumetwa

Iziphumo

Izimvo ezibhaliweyo ezingokombiwa

komgodi kunye nezinye ingxelo

zamaCebo okuLawulwa kwendalo (EMP),

izicelo zokucwangcisa kunye nendlela

yobume basesithubeni, umzekelo: ubume

bokuphuhlliswa basesithubeni (SDF’s).

Ukumeta izenzo zeziphumo/

izalathi si zokunikwa kwenkonzo

Kufunyenwe Izimvo kuzo zonke izicelo.

Okucetyiweyo

Impendulo eziyi 100 %

kwiEMP's, izicelo

zocwangciso, kunye

nobuchule bezinto

ezithile banikezelwa

kuBaphathi.

Okwenziweyo

Impendulo ezingamashumi mathathu anesibini kwi-

EMP's, iZicelo zoCwangciso kunye noBuchule

beZinto ezithile zafuyanwa, kwezingamashumi

amathathu anesithandathu.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 34: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

kwayo njengecebo leCandelo elayanyaniswa benkonzo yokuthutha inkukuma. Inani labagqeshwa lilonke ibeli shumi elithoba

namacebo ahlangeneyo ophuhliso (IDPs). elinantathu abaye baqeqeshwa ngocwangciso lezokuhlanganisa kolawulo

Ukuqukwa komasipala abangamashumi llweNkunkuma. Eli Cebo lingaphezulu liyedlule intekelelo ebekiweyo yale

amathathu eNtshona Koloni kusukela nkqubo ingaphantsi. Indleko zokulungiswa kwe ncwadi ezicacisayo

kumlatha ndlela weprojeki eye yenziwa lolu zokuqeqesha kweUS EPA zigcinwe zisezantsi.

dweliso nkqubo lungaphantsi ekuqaleni

kanyaka ka2004 neSixeko saseKapa kunye Inzame zokwakha ikhapasiti bezikwajongiswe kwenye indawo ebalulekileyo,

nomasipala abaphezu konxweme, kunye egama layo licandelo lempilo elijongene nokulawulwa kwenkunkuma, ukuze

nokuncediswa ngobuchule bearhente bakwazi ukukhuthaza ulawulo olulolulo nolukhuselekileyo lwenkcitho yezempilo

yokukhusela indawo (US EPA) kwiofisi apha kweli phondo. Le nzame isuka kwinjongo enobuchule eqnisekisa

ekumandla wesithathu. Ukulandeliswa ukuqhubekeka kokwaziwa kwamalungelo eZendalo kunye nokukhuthaza indela

kokuqaliswa kenkqubo yokudityaniswa ebalulekiyo enkulu yokulawula Inkcitho/inkukuma njengokuba inyanzelekile

kocwangciso lolawulo lweNkcitho kwisiXeko ekuphumeleleni kokulawulwa kwenkcitho oluhlangeneyo. Kwenziwe incwadi

saseKapa, Kubonisa impumelelo yeprojeki ecacisayo yokuphathwa kwenkcitho yeZempilo. Kuyo kufumaneka imigaqo

engu malathi wendlela. Incwadi zezifundo nkqubo yokuphathwa kokhuseleko kunye nokuncitshiswa kwenkcitho yeZempilo

yekhosi yaseUS EPA ezisetyenzisiweyo kwale kunye nemigaqo nkqubo yokuphathwa kwenkcitho yamaZiko eZempilo, kunye

projeki ingumalathi wendlela zalungiswa ukuze nokunikezelwa kwezinto kunye nezinto ezixhasa uqeqesho. Njengokuba

zimelane nomthetho walapha eMzantsi Afrika, ukuncitshiswa kwenkcitho kunye nokwahlulwa kwenkunkuma siseko

imizekelo yezi fundo, inkqubo kunye sokuzalisekisa indlela yokulawula kwenkukuma, kwenziwe uphicothwa

zinyanzelizo zikarhulumente ukuze zibe kwencwadi zemali zemveliso yokucocwa kwindawo ezintlanu zamaphondo

nokusebenziseka kwimeko yalapha eMzantsi ukuze sifumane esona siseko, indlela zokucuthwa kwenkukuma zibonisiwe kule

Afrika. le nkqubo ilandelayo yenze iwekishop ncwadi icacisayo. Ngenzame zokukhuthaza urhulumente wobanjiswano kunye

zokuqeqesha nocwangcisa umgangatho nokuqinisekisa ukudityaniswa kwenkqubo, ukuthatha inxaxheba kweSebe

wesithili komasipala balendawo, ijongise leZempilo lephondo kule projeki kuye kwenziwa lula. Ngenxa yezithintelo

ekwaziseni abameli bomasipala besithili zokusebenza phakathi kweli Candelo leMpilo, iworkishop zokuqeqesha

kunye nabengingqi, amalingu ebhunga, azikhange zibe nako ukuqhubekeka phambi kokuba kuphele ixesha zaye

iNGO ezimele ezendalo, kunye nabakezeli zashenxiselwa uMeyi 2004. Le ncwadi yengcaciso yokulawulwa kwenkcitho

Umnu. Theo Tolmy,iHOD nabafundi kwizikolo

ezahlukeneyo kwinxuwa elise Malmesbury.

45

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 35: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

lisebe lezempilo izakusebenza njengegalelo lokuqeqeshwa kogrirha � Ukumisela imigangatho efanayo yephondo mayela nolawulo lwenkukuma

beZempilo, abasenzi bezempilo, abanikinkozo kwezempilo, ogrirha bempilo yezempilo koyo yonke iNtshona Koloni.

yendalo kunye namagosa endalo abajonge ukhuseleko kunye nolawulo olululo

lwenkcitho. iwekishop ezine zesithili zizakuqhtywa kwiNtshona Koloni iphela, Olu dweliso nkqubo lwazise ngolwazi olubhekiswe kule nto kuthethwa ngayo

zijolise kubameli abalikhulu linamashumi asibhozo . noluchanekileyo njengelongameleyo ekucwangciseni okukuko nokuvakalayo,

ukuphuhliswa kwenkqubo kunye nenkqubo yokwenza izigqibo malunga

Ekunikeni indlela yomthetho iNtshona Koloni ukuze ikwazi ukulawula nokudityaniswa kokulawulwa kongcoliso lokusingqongileyo kunye

kwenkunkuma yezempilo ngendlela ekhuselekileyo nendlela eyiyo, uqulunqo nokuphathwa kwendalo. Njengokuba injongo zethu ezinobuchule zinkqubo

lomthetho oyilwayo wokulawulwa kwenkcitho yezempilo sekungene kubhalo zikokukhokelwa yile nkqubo yokuHlanganiswa koLawulo Longcoliso kunye

lesithandathu eli lelokugqibela. Lo mthetho ufaka igatya elomelezisa Nendlela enobuChule yoKulawula inkunkuma kuZwelonke, apho ibeka

ukunyanzeliswa, ingakumbi xa kujongwa ukulahlwa kwenkuma yeZempilo ukulawulwa kolwazi njengenjongo enobuchule. Olu dweliso nkqubo luzama

ngokungeko mthethweni. Ikwanika indlela ebekiweyo ezakunceda ukugadwa ukomeleza indawo yayo egcina ulwazi kunye nezixhobo zokwenza izigqibo

kwale nkukuma xa isuka kumenzi wenkukuma yeZempilo ukuya apho ezixhasa izicwangciso kunye nenkqubo zepolisi neprojeki. Ekuqalisweni

izakusetyenziswa khona okanya apho ilahlwe khona. Lomthetho uyilwayo kwenkqubo yokucwangcisa ulawulwa kwenkqubo yokuphathwa kwenkcitho

wokuLawulwa lweNkunkuma kweZempilo uqwalaselwe ngobuchule enobungozi. Olu dweliso nkqubo ligqibezele ingxelo ngemeko yokulawulwa

nangokwasemthethweni kwaye uzakunatyiswa phambi kweSIgqeba Sombuso kwenkukuma enobungozi eNthsona Koloni. Isifundo esitshayelelayo sijongise

sePhondo ukuze wamkwelwe kunye nokuba ubalelwe abantu banike izimvo ekunikeni iSebe nabanye abanomdla ukuze baqonde imeko yokulawulwa

zabo. Ezona njongo zalomthetho kuku: kenkcitho enobungozi entshona Koloni, ekusukeni apho yenziwa khona ukuya

� Ukunqanda ungcoliseko olunekwenzeka oluyelene nokuthotywa kwezinto apho isetyenziswa khona okanye ilahlwa khona. Ukuze kuhlolwe inkukuma

eziphilile zendalo ngokuqalisa indlela ezizakunqanda ukulahlwa enobungozi eyenziwe kunye nelawulwe apha eNtshona Koloni, ewonke

kwenkukuma yezempilo ngokungekho semthethweni; amashishini ahloliweyo kuzo zonke izigaba zokuphathwa kwengqokelela

� Ukwazisa intetho ethi “dudulela emngxunyeni” kubaphathiswa benkcitho yenkukuma zibelikhulu elinamashumi asibhozo anesihlanu. Xa kujongwa

yezempilo, ekhuthaza ukuncitshiswa kwenkukuma ibe ikhuthaza impendulo zamashishini abonalakisa ukuba yinxalenye yoluphando, ingxelo

ukudityaniswa kolawulo lokungcola; ibonise ubuninzi benkunkuma enkulu kunye namacandelo ayivelisayo.

� Khusela abantu baseNtshona Koloni ekubekweni ezingozini zempilo Amacebiso achaziweyo yilengxelo asebenze njengomzekelo omhle

ezinganyanzelekanga ngenxa yokuba zanxulumene nenkukuma yezempilo; wokuqokelela inkukuma ngenjongo yokuphinda uiysebenzise, apho lento

46

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 36: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

isendleleni enye nendlela ebalulekileyo enkulu yokuphatha inkcitho. Le nesixokolelwano soLwazi lweNkukuma (WIS), kwaye segqithe kumabakala

Ngxelo isele ichaza indlela emazisetyenziwe ukuphatha inkukuma kunye aliqela ophuhliso:

nendawo zokulahla inkukuma eyingozi apha kweli Phondo. Nangona � kwabanjwa iworkshop ngoAugust 2003 yokuchaza le projeki kunye

kusekho izithuba kolu lwazi ngenxa yeqondo lokuvuma kwamaSebe nokuqikelelwa nge mfuno zabezoshishino. Le workshop, eyaba

ajongiweyo ukunikeza ngolwazi, umqolo wesifundo unike igalelo elihle ukuze nempumelelo enkulu kuba baza bonke abameli bakamasipala, namanye

kwaziwe ukuqhubekekela phambili neCebo lokulawula inkukuma enobungozi amasebe amaphondo karhulumente kuZwelonke kunye nabanye abantu

apha kweli phondo. Ngokwendlela eNobuchule kaZwelonke lokulawulwa abachaphazelekayo abanomdla,

kwenkukuma amaSebe eZendalo ePhondo kumele ukuba akhokhele � Imfuno zabantu ezabhaliweyo kuleworkshop zabanenegalelo ekuncediseni

uphuhliso lwala macebo. Ekuthatheni lamacebo ophuhliso phambili, olu kwinkcukacha zePWIS,

dweliso nkqubo lisebenzise eli thuba lenziwe zeziworkihop ezingokudityaniswa � IaRhente kaRhulumente yoLwazi ngoBugcisa (SITA) yaye yatyunjwa ukuze

kokukwazi ukucwangcisa ukulawula inkukuma, ukujonga izithuba iphuhlise uxwebu lweNkcukacha zePWIS. Oluxwebhu lweNkcukacha

ekuphathweni kwenkunkuma enengozi ngamagosa kaMasipala kunye lwePWIS luza kusetyenziswa njengesikhokhelo yenkubo sisekelo kunye

nokuhlolwa kwemfuno zolawulo lwenkukuma enengozi kwelicandelo labantu nenqubela phambili yophuhliso kwemisebenzi kunye neNkqubo yoLwazi

ababalulekileyo. lweNkunkuma.noNgcoliseko oluthintelekayo (PWIS).

Nangona ulwazi lubalulekile ekwaziseni ucwangciso, ukwenza imigaqo Ukuqokelelwa kunye nokucalulwa kwamazantsi olwazi anxulumene nolawulo

nkqubo kunye nekqubo yokwenza izigqibo, ulwazi olulawulwa kakuhle lwenkukuma kwenze icala elikhulu ekuqaleni kwesigaba sokuphuhlisa

luzihambisela phambili ezinkqubo ngendlela ebhadlieyo. Ekugcineni injongo kwiprojeki yeNkqubo yoLwazi lweNkunkuma. Ukwengeza kolufundo lolawulo

ezinobuchule azibekwe kwinkqubo kunye nendlela ezinobuchule zikaZwelonke lwalenkunkuma inobungozi lwagqitywayo, uHlalelo lweMeko loLawulo

kunye nenjongo zeSebe ezinobuchule, oludweliso nkqubo liqhubekekele lweNkunkuma kwindawo zoGobityholo zaseNtshona Koloni kwaqukunjelwa.

phambili kakhulu nophuhliso lwesixokelelwano sokuxhasa izigqibo Uvavanyo zimvo kuzozonke indaw zolawulo gcino nkunkuma eNtshona Koloni

zokusetyenziswa kolawulo oluhlanganisiweyo longcoliso nenkukuma. luye lwenziwa, into eqinisekisa imfuneko yokuphuculwa kwemigangatho

Inqubekekela phambili yophuhliso lwesixokelelwano sokuxhasa izigqibo, yokugcina nokuphatha inkukuma apha eNtshona Koloni. Ukuphuhliswa

Saziwa njengento engcolisayo kunye neNdlela Emisiweyo yoLwazi kweziCwangciso eZihlanganisiweyo zokuLawulwa kweNkukuma kuza kwenza

ngeNkukuma (PWIS), ziquka nemisemisebenzi yoKukhupha iZinto oku kuphuculwa kuhambe lula. Ukucalulwa kweMeko yokuLawulwa

eZingcolisayo kunye neNcwadi yokuKukhuphela (PRTR) kunye kweNkunkuma kwindawo zokuhlala ezingamanga kakuhle zaseNtshona

47

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 37: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Koloni ibe yimveliso eyongezelelweyo efunyenweyo kweli xesha lokwenza ukuba inkqubo ezilungileyo zendalo ziyayigcina imali kwaye zinegalelo

ingxelo. Le Projeki isukele kumbuzo owabuzwa kuMalungu eSigqeba Embizo kuphuhliso olungagungqiyo. Iziphumo ezithe zafumaneka kwimiButho

luluntu. yokuNciphiso lweNkunkuma ziyimpumelelo emangalisayo, apho le nkqubo

isekelayo iya kuthanda ukumisa ngayo kwaye bayiphinde.

Injongo zayo zokunqanda kunye nokuncitshiswa kongcoliseko nenkukuma, le

nkqubo sisekelo iqalise amabhongo enkqubo yokusebenzisa uCoco Mveliso Ekuqiniseni kwempumelelo nomsebenezi owenziwe liSebe nabanye

kumashishini kunye nawona macandelo oluntu. Njengokuba uCoco lweMvelo abasemagunyeni kwimveliso yococeko nobunye ubuchule obunxulumeneyo,

luthetha into enye nokuncitshiswa kwenkukuma, Imimbutho yokuncitshiswa esi sisekelo nkqubo siqalise ekuqulunqweni kwecebo lokuthatha Amanyathelo

kwenkunkuma (WMCs) eyaqalwa leli Sebe kunyaka odlulileyo wokenza eMveliso yoCoceko eNtshona Koloni. Olu Coco Mveliso lujolise kwimigudu

ingxelo, iqhubekekile nokuya phambili kakuhle. Le Mibutho mithathu yomashishini amancinci, aphakathi kunye axandileyo (SMMEs), zixhase

yokuncitshiswa kwenkcitho, iquka ishishini leWMC in Sack's Circle, Bellville, iNzame zokuKhulisa nokuPhuhlisa iNtshona Koloni eyayenziwe

iWMC yewayini ekwindawo yaseBreede River/Winelands kunye nguRhulumente wePhondo nabantu ancedisana nabo. Ixhasa nqo

nokunakekelwa kwempilo kwiSibhedlele iEben Donges eWorcester, ingene ngokupheleleyo injongo yesine yoBuchule lokuKhulisa nokuPhuhlisa ejongisisa

kwisigaba sesibini seprojeki ukuze kuvavanywe ukuphumelela kwenkqubo icebo lezoqoqosho olusakhulayo. IziCwangciso zemiGudu yoCoco lweMveliso

zabo ezahlukeneyo. Imveliso ezisuka kweWMCs ziquke ukuqeqeshwa zeSMME zikhokhelwe luphando lwe desktop kunye nabacebisi kuwo wonke

kwabasebenzi ekuphengululeni incwadi zemali zeMveliso yokuCoca, amacandelo kaRhulumente, iquka amacandelo aphambili, ukuze

ekwenziweni kweworkshop zokuqeqesha kunye namalungu ombutho kuqukunjelwe iziCwangciso zomSebenzi. Abasemagunyeni apho esi sekelo

ngeNdlela kunye nobuGcisa boCoco lweMveliso, ukuphuhliswa nokwabiwa nkqubo sithethathethana nabo bayixhasile indlela yokuzama ukudibanisa

kwencwadi yendaba kumalungu ombutho kunye nokuhlolwa kwasekuqaleni amanyathelo nenzame ezimayelano nomveliso yococeko. Imidibaniso

kwendlela zokwenza imveliso okanye kwendlela zokusebenza. Ukuhlolwa esondeleyo kunye nobambiswano izakumiselwa xa la macandelo athekelelwa

kwasekuqaleni kubalulekile kule nkqubo yokuchonga nokubala ingeniso ukuba azakwenziwa seleqalisiwe ukuze azaliseke.

Zendalo neZemali ezinokwenziwa. Ekupheleni konyaka wengxelo iWMCs

ezintathu ngokudibeneyo zaqinisekisa isixa esingange R5 yezigidi enokuzuzwa Ukuze kukhuthazwe ukuqondwa ngendalo, eliSebe libeyinxalenye yemibhiyozo

lilizwe kunye ne R7 yezigidi i eselugcinweni lweZendalo (Umz. amandla, yeSuku leZendalo leHlabathi ebezibanjelwe eChrysalis Academy eTokai.

amanzi, inkukuma, kunye nezinye izinto zokusebenza njl.njl.). Ukwaziswa Abafundi abamalunga ne17000 abasuka kuyo ingingqi yaseKapa

komveliso ecocekileyo kushishino kunye namanye amacandelo aye abonisa bayebafunda kulenkqubo ingangeveki ubude. Imisebenzi ibanjwe sisiXeko

48

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 38: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

saseKapa sibambisene neSebe kunye neSebe likaZwelwenko LweMicimbi loMthetho wokuLawulwa kweNdalo kuZwelonke, abaPhathi baqalise indlela

yeNdalo neKhenketho (DEAT). AbaLawuli kuNgcoliseko kunye naBalawuli enobuchule ukuqiniseka izicwangciso ukuqinisekisa ukuba izicwangciso

beNkunkuma benza imiboniso emibini kwaye banikezela ngezixhobo kwamizamo yabo ziyavumelana neyona meko yenzakayo kwiphondo. Njenge

zokufunda kunye nezinto zokwazisa ezikhuthazayo kubafundi kunye ndawo yokusuka, olu dweliso nkqubo luthabathe inkqubo esezantsi

nabafundisi kwizikolo ebezithathe inxaxheba. yokuhlolwa kolawulo lwamachiza eNtshona Koloni, eyenze isiseko sembono

zabuCala ngamaChiza kwiPhondo. Uphuhliso lwembono zabuCala

iSebe libe yinxalenye yemiBhiyozo oMhlaba ebibanjelwe kwindawo ngamaChiza ephondo kwaqhutywa nazimfuno zesizwe nemfanelo zelizwekazi

ezahlukeneneyo kwiSiXeko saseKapa. Kwenziwe umdlalo weqonga loMzantsi Afrika, ngokwe sahluko 19 ye Agenda 21 kunye nokuzalisekiswa

ongenkcitho kunye nokuphinda usebenzise, kunye neworkshop efundise kwesiCwangciso saseJohannesburg (JPOI) yeNdibano yeHlabathi yoPhuhliso

abafundi abasuka kwizikolo ezahlukeneyo ukwenza izinto abanokuzisebenzisa olungaGungqiyo. Ukuphuhliswa kweMbono zabuCala zamaChiza kwiphondo

ngezinto abazithatha enkunkumeni. Zombini ezi ziganeko zenzeka kwindawo sisigaba sokuqala senjongo enye kulawulo olukhuselekileyo lwamachiza

ezintlanu kuso sonke esi Sixeko saseKapa. ngokuqinisa intsebenziswano kunye nemizamo yokubeka imicimbi enxulume

namachiza kuwo onke amabakala obomi. Indawo eziyi 500 kwi 4571

Inkqubo yaseNtshona Koloni yokuCoca, ejolise ekuphuculeni inkangeleko yendawo ezinakho ukujongana namachiza eNtshona Koloni zahlolwa

yobume bendalo eNtshona Koloni, ingene kunyaka wayo wesithathu ukufumana ulwazi ngendlela eziphatha ngayo amachiza nokugcinwa kwawo.

izalisekiswa ngencedo lwenkxasi ngemali yeprojeki zikamaspala ezijongene Iworkshop ezintlanu zengingqi zabanjwa kunye namagosa omasipala

nokwakhiwa ngokutsha kwendawu ezisezidolophini kunye nasezilalani. Iyonke bendawo ezahlukeneyo ukuze kufunyanwe ulwazi lokuqala ngemicimbi

imali ezakusetyenziswa eyahlulelwe lenkqubo, ize ngendlela yokubhatalwa nyokuphathwa kwamachiza kwindawo zabo zomthetho ukuze kukhangelwe

yokutshintshelwa kubo bonke omasipala abafanelekileyo, yenze iziGidi ulwazi lwabo. Ezi workshops zincede ekukhuliseni ulwazi ngemicimbi

R5,25. Omasipala abangamashumi amabini anesithathu bazuze izibonelelo yokulawulwa kwamachiza kunye nobuchule bokuzikhusela.

ukuze bazalisekise iprojeki zabo ezisusela kukuphindwa kusetyenziswe,

ukugcinwa kweNkunkuma, izixhobo zokuthutha, inzame zokucoca kunye Olu dweliso nkqubo luye lalandela zonke izikhalazo ezijoliswe kuyo kulo nyaka

nokwemnza indawo zibe lihlaza. Izithuba zomsebenzi zethutyana ezinga 2503 wokwenza ingxelo. Njengokuba Ukulawulwa kwenkunkuma kunye

ziye zavela zijongise komama, kulutsha kunye nabantu abakhubazekileyo. nongcoliseko luphantsi kwamasebe amaninzi zontathu indawo

Sijongene nemicimbi eliqela enxulumene yokulawulwa kwamachiza ukunikwa zikarhulumente, Olu dweliso nkqubo luqinisekisile ukuba zonke izkhalazo

imvume yokusebenza komthetho wethu, into ethetha ukuthi icandelo 30 ziyasiwa kwabasemagunyeni, emva kokujongwa ityala ngalinye kubonwe

49

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 39: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

ukuba lifanele ukuba kweliSebe okanye hayi. Eli bakala libalulekile kulawulo lwenkunkuma kunye nongcoliseko kwaye inyanzelisa ukuphatha ngokusebenzisana.

Ngamanye amaxesha ukwaphulwa komthetho akuzange sikwazi ukukhalaza mayela nemithetho emininzi, ukunyanzeliswa kokusebenza korhulumente

wangaphakathi kwenziwa. Umzekelo kukuvalwa kwendawo ese Somerset West , eyenza ngenjongo zokuphinda isetyenziswe ioyile yokupheka. Kwezi ndlela

Ukusebenza korhulumente wangaphakathi, apho oludweliso nkqubo lwadlala okanye ludlala indima ebonakalayo, iyabandakanyeka iSealand Express yenqanawa

yentlekele kunye nezehlo eziqhubekayo zokutyhefwa kwe metyuri kummandla weVssershok. Amanyathelo karhulumente wangaphakathi, njengeBiological Monitoring

yeziFundo zeMercury Exposure, siyaqhuba ngexa yezityholo zokutyhefwa yimercury.

50

iFoto: Iboard yeZendalo yase Ntoshona Koloni

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 40: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Injongo

enokumetwa

Uncediswano no

phuhliso lwenkqubo,

iiprojeki, ukulawula

ngokubambiseneyo

kunye

nokusetyenziswa

komthetho,

imilinganiselo kunye

nendlela emisiweyo

yenkxaso yezigqibo

ukuqinisekisa

ukudityaniswa

kolawulo longcoliseko

kunye nenkukuma.

Iziphumo

Inkqubo yolwakhiwo

lwembumba ngo

kukhathalelwa

kweZempilo ulawulo

lwenkunkuma

malunga

nokuncitshiswa

kwenkunkuma.

UkuPhathwa kolwazi

lwenkcitho.

Ukumeta izenzo zeziphumo/

izalathi si zokunikwa

kwenkonzo

Incwadi ecacisayo engenkcitho

yokukhathalelwa kweZempilo.

Iworkshop zokuqezesha zenziwe.

Indlela ebekiweyo yokuphathwa

kolwazi lwenkcitho ngohlobo

olubekwe ngalo.

Ulwazi lecandelo elinye

lamaShishini liqinisekisiwe kwaye

lijongwe ngeliso elibukhali.

Okucetyiweyo

Uhlobo lwenkqubo luphuhlisiwe

ekwahlulweni naseku ncitshhisweni

kokungeyomfuneko kwezempilo.

Iworkshop ezine zokuQeqesha

zabanjwa kulo lonke eleNtshona

Koloni, noogqirha kunye nabasebenzi

bezempilo, abanekezeli ngenkonzo

zempilo noogqira bempilo kubume

bemeko zendawo.

Ukuqhubekeka nophuhliso

olumisiweyo lokuphathwa kolwazi

lweNkcitho.

Inkcukacha zelinye icandelo

eziqokelelweyo zaze zaqwalaselwa.

Okwenziweyo

Inkuthazo yobukho kwe Sebe lezeMpilo lePhondo kule

projeki.

Ukuphicothwa kwencwadi zemali zemveliso yoCocoko

luqukunjelwe kumaziko amahlanu eSebe lezempilo,

njengegalelo kwi ncwadi yoQeqesho.

Kuphuhliswe incwadii yoQeqesho enala maxwebhu

alandelayo:

� Ulawulo olukhuselekileyo kunye nokunciphisa

inkukuma yezempilo.

� Imigaqo nkqubo yokulawulwa kwe nkcitho

kumaziko empilo.

� Imiboniso kwa nezinto ezixhasayo.

Iworkshop ezine zakuqhutywa kwinyanga ka May,

ngenxa yokungafumaneki kwabamashishini ngentsuku

ezibekiweyo.

Ukuqokelela nokuhlolisisa idata evela kwiSurveys na

kwi Mapping, iCandelo lezAmanzi neZamahlathi,

kwisiXheko saseKapa kunye nohlolo jikelele.

IiWorkshop ziye za fikelelwa kuMaphondo amathile

ngokwo chumo lweWIS.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

51

Impumelelo Zokunikezelwa kwenkonzo

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 41: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Injongo

enokumetwa

Outputs Ukumeta izenzo zeziphumo/

izalathi si zokunikwa kwenkonzo

Indlela ebikiweyo yenkcitho yezempilo

ibonakale ithobela umyalelo

womthetho wokuphathwa

kwenkcitho yempilo xa usele umisiwe.

Okucetyiweyo

Uphuhliso lwendlela

ebekiweyo yokuphatha

inkcitho yezempilo.

Okwenziweyo

Kubanjwe iindibano zocwebo nabo bonke oMasipala kunye namanye

amaqela achapazelekayo eNtsona Koloni, kuqulungqwa uvavanyo

lwemfuno yeenstwelo.

Olugqityiweyo uvavanyo mfuno lwenstswelo, yongcoliseko kunye

ne”Pollution and Waste Information System” (PWIS). PWIS uqulathe

imisetyanzana ye PRTR kunye ne WIS.

Uphando lwezifundo nophononongo olugqityiweyo, ukwazisa nokunika

incukaca ngezixhobo ezingafunwayo/zigqityiwe.

Ukugqitywa kokuhlolwa kwemeko lwazi lokulawula kwenkunkuma

ematyotyombeni ase Ntsona Koloni.

Amalungu omsebenzi aqeqeshelwe ukusebenzisa iArcView (yi GIS

software).

Ukwenza kwe umfanekiso mbalo ukukhutaza nokwazisa iPWIS

Ukuchongwa kwe “State Infarmation Technology Agency (SITA)

ekuncediseni ngophuhliso lwe “Design Structure and draft Technical

Specifications of the PWIS.

Imfuno zasomashishini eWIS ziqityiwe.

Amanani nkcazo wamanye amaqela nemvaba athe aphononongwa

nathe aphicothwa.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

52

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 42: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004 53

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyoIziphumo

Ukuphuhliswa

Kokuphuma

kungcoliseko kunye

neNcwadi yoTshintsho

(PRTR).

Iphulo lokucoca

iNtshona Koloni:

� Iprojeki zokwakhiwa

ngokutsha kwendawo

ezisezi dolophini

nasemaphandleni

lwaqhutywa

ngabasemagunyeni

ekuhlaleni.

Ukumeta izenzo zeziphumo/

izalathi si zokunikwa kwenkonzo

Ukuhlolwa kwemfuno zabasebenzisi

kusebenzisane nencwadi ebhaliweyo.

Iziphakamiso zeprojeki zibhekiswe

komaspala ukuze zijongwe.

Imemorandum yeziVumelwano

ezityikitywe kunye nabamkeli bazo.

Ukuqhubeka kokujongwa kwe

projeki.

Okucetyiweyo

Uqaliso lophuhliso lokuPhuma

kuNgcoliseko neNcwadi

yoTshintsho (PRTR).

Iziphakamiso zeeprojeki ziceliwe

kubo bonke omaspala abayi

30 baseNtshona Koloni.

Ukuvavanywa kwazo zonke

izicelo ze projeki ngo April

2003.

Izicelo zeprojeki zamkelwe

kunye nokutyikitywa

kweMemoranda

yesivumelwano ngabo bonke

abachaphazelekayo (MOA).

Ukuqhubeka kokujongwa

kokuzalisekisa iiprojeki.

Okwenziweyo

Kuqukunjelwe iworkshops nomaspala kunye no sozimali

abaphambili eNtshona Koloni ukuze kuhlolwe imfuno

zabasebenzisi.

Kugqitywe imfuno zabasebenzisi be PRTR egqityiweyo.

Kugqitywe inkcukacha zemfuno zamashishini ze PRTR.

Kufunyenwe izicelo zeeprojeki komasipala abayi 23

zijongise ekuphindweni kusetyenziswa kokulahlwayo,

ucoco, amaziko enkunkuma, notyalo lohlaza.

Kwajongwa zonke iziphakamiso zeprojeki novavanyo

lwenkqubo.

Kwaphunyezwa iprojeki zomaspala abayi 23 ne MOA kunye

namacebo enkqubo atyikitywe ngamaqela omabini.

Iprojeki eziyi 23 zivule amathuba omsebenzi wethutyana

eziyi 2503.

Iingxelo zenkqubela phambili edibanisa ingcaciso yemali,

ifakiwe ngabayifumeneyo.

Ukuhlolwa kwendawo zazo zonke iiprojeki.

Ukuphicothwa kwe ncwadi zemali ezifunyenwe emva

kwenyanga ezintathu emva kokuba ukuphela konyakamali

kamaspala.

Injongo

enokumetwa

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 43: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Iziphumo

Ukucetywa

koLawulo

oludibeneyo

lweNkunkuma:

Kufuneka uvavanyo

kuphuhliso llwe

siZukulwana

sokuQala

kuLawulo

lweNkunkuma

enobuNgozi i-

(HWMP) eNtshona

Koloni.

Imfundo

ngendalo.

Ukumeta izenzo zeziphumo/

izalathi si zokunikwa kwenkonzo

Kuphuhliswe incwadi zoqeqesho

zezicwangciso zokuLawulwa

okudibeneyo kweNkunkuma.

Kufakwe bonke oomasipala

kuLawulo oludibeneyo

lweNkunkuma.

Iplani yeprojeki.

Inkcazelo ngophatho lweNkunkuma

enobungozi kwiNtshona Koloni.

Kubanjwe iiworkshops ukujonga

imfuneko ye HWMP.

Kufundiswe ngendalo abafundi

noluntu jikelele.

Okucetyiweyo

Kufakwe oomasipala abayi 30

eNtshona Koloni kwiCebo

elidibeneyo lokuphuhlisa

ukulawulwa kweNkunkuma

eNtshona Koloni (IWMP).

Uqeqesho oluntsuku ntathu

kucetyo lokuphathwa kwelahleko

oludibeneyo, ne workshop

entsuku mbini yokuplana

ebanjwe namagosa oomasipala,

nooceba neNGO.

Kufuneka ukuqhutywa kovavanyo

lweNkunkuma enobungozi.

Intsuku ezi3 zobekuqhubeka

ngezemfundo nendalo.

Okwenziweyo

Kulungiswe incwadi ye US-EPA eyi”Principles of Solid Waste

Management Planning” umqulu zoqeqesho ukuqinisekisa ukuba

imelana nentlalo yoMzantsi Afrika.

Kusetyenziswe incwadi yoqeqesho elungisiweyo ukufaka bonke

oomasipala be Ntshona Koloni malunga noCetyo lokuPhathwa

kweLahleko oludibeneyo. Kwenziwe iposter malunga nocetyo lwe

IWM.

Igqityiwe iplani yeprojeki yophuhliso lwe HWMP eNtshona Koloni.

Inkcaza ngesimo sophatho lweNkunkuma enoboNgozi igqityiwe.

Lugqitywe kancinci uvavanyo lweemfuno ngenxa yolwazi

olufunyenwe kwii workshops zeIWMP.

Kubanjwe imibhiyozo yoMhlaba yoSuku lweNdalo

ngokubambisene nesixeko seKapa ne DEAT nge 5 June 2003.

Kuqikelelwa ukuba abafundi abayi 17000 babekhona, bethatha

inxaxheba kwimidlalo nemiboniso eyayikho.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyoInjongo

enokumetwa

54

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 44: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004 55

Injongo

enokumetwaIziphumo

Kuqinisekiswe ukuba

iimfuno zendalo

ziqukiwe kwiiPlani

zoPhuhliso

oluDibeneyo

(IDP’s).

Uphuhliso

lokungaboni

ngasonye kulawulo

lwamachiza

kwiphondo.

Ukumeta izenzo zeziphumo/

izalathi si zokunikwa kwenkonzo

Kuqwalaselwe amaCebo oPhuhliso

adibeneyo (IDP’s).

inkcaza yokungaboni ngasonye

ngamaChiza kwiPhondo.

Okucetyiweyo

Kuqwalaselwe zonke iIDP ezi 30

zomaspala.

Izifundo ezenziweyo ukujonga

inkqubela kuphatho kahle

lweekhemikhali kwiPhondo.

Okwenziweyo

Kwenziwa umdlalo weqonga ngokuLahlwayo

kuphinde kusetyenziswe owaboniswa kwindawo

eziliqela kwisiXeko iKapa.

Iworkshop efundisa abafundi ngokusebenzisa

udothi kwakhona yabanjwa kwindawo eziyi 6

zomBhiyozo woMhlaba.

Kubanjwe umjikelo wephondo kukhuphiswano lwe

yona Dolophu iCocekileyo kwi Ntshona Koloni.

Kujongwe ii IDP's ezintathu zoomasipala ebezifuna

izimvo nge IDP’s zazo.

Kuyiwe kwii workshops zoomasipala neentlanganiso

ekujongwa kuzo ii IDP's nezo kufunwa ukuba

kuyiwe kuzo.

Kuvavanywe iinkampani eziyi 500 ezi nokuphatha

amanxiwa ayi 4 571 eekhemikhali kwi Ntshona

Koloni.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 45: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyoInjongo

enokumetwaIziphumo

Uphuculo loMthetho:

Umthetho wokuPhatha

kakuhle imeko

yokulahlwa

kweNkunkuma

kwezeMpilo (HCWM).

Ukumeta izenzo zeziphumo/

izalathi si zokunikwa kwenkonzo

Ibill yo qoqosho kwi nKunkuma

yeZempilo iphinde yajongwa,

(ngokomthetho, nobuchwepheshe),

yagqitywa.

IBill yo qoqosho kwi nKunkuma

yeZempilo ingeniswe kwiKhabhinethi

yephondo ukuze iphunyezwe.

Okucetyiweyo

UkuPhuhliswa kokungaboni ngasonye

ngee khemikhali nokwenziwa

koMathetho kukhuseleko lo

kuphathwai kwamachiza kwiPhondo

leNtshona Koloni.

Ujongo lwe Bill yeQoqosho kwi

nKunkuma yeZempilo ngenjongo

yokugqibezela ibill ebinga

gqitywanga.

IBill ebingagqitywanga igqityezelwe

ukuze ifumane imvume yeKhabhinethi

yePhondo, kwaye kukhutshwe

nencwadi ukuze abantu banike izimvo

ngayo.

Okwenziweyo

Kwiingingqi ezintlanu bekubanjwe iworkshops

nabaphathi bezithili noomasipala,umba

ibikukujonga kwiziganeko zeekhemikhali,

ukuchazwa kwazo, nokwandisa ulwazi lwezinto

ezimayela nokuphathwa kweekhemikhali,

nangendlela zokuphatha iziganeko zochazo

lwezehlo.

Olunye uvavanyo luye lwenziwa ukunika imigaqo

emayilandelwe xa kuphandwa.

Ukujongwa ngokomthetho nobuchwepheshe kwe

BILL yo Qoqosho kwi nKunkuma yeZempilo

kugqityiwe.

Izimvo ezivela kwiNkonzo zoMthetho neBill

zigqityiwe.

Imemorandam esuka kwiKhabhinethi malunga ne

bill ye HCWM iqaliwe kodwa ayagqitywa.

IBill ayingeniswanga kwikhabhinethi yephondo

ngenxa yokubande kwexesha lokufunyanwa

kwezimvo zomthetho, ukufakwa kwazo nokwenziwa

kwenkcaza ehamba neBill.

56

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 46: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004 57

Injongo

enokumetwaIziphumo

Ukujonga uthotyelo

lomthetho (kuquka

ulwaphulo lwezigqibo

zenkathalo).

Uphuhliso lokiCoca

(CP)- inkqubo

ezojongene noCoco

kweli shishini.

Kwenziwe iplani

yamanyathelo ethuba

elincinci, neliphakathi

okuphakamisa izinga

lokucoca.

Ukumeta izenzo zeziphumo/

izalathi si zokunikwa kwenkonzo

Ukujonga uthotyelo lomthetho ngoku

jikeleza nokuphanda.

IInkcazo zophando zigqityiwe.

Iileta nememoranda zibhaliwe

ukuqinisekisa ukuba imigaqo ye

BATHO PELE iyenziwa ukuba

akunjalo akho amanyathelo

okulungisa lo mpazamo.

Izicwangciso zokuPhuhlisa uCoco.

Okucetyiweyo

Ulandelo lwazo zonke izikhalazo eziziswe

phambi kwabaphathi.

Kuqinisekiswe uphatho lweNkampani xa

kujongwa izikhalazo.

Kuqinisekiswe ukuba izikhalazo zijoliswe kwii

arhente eziphambili.

Iprojeki yoku yila iPlani yamanyathelo

okuPhuhlisa uCoco.

Ukuyilwa kwePlani yamaNyathelo okwenza

Coco, ukuze kwenziwe amashishini ajongene

nococo.

Okwenziweyo

Kuphandwe izikhalazo zoluntu eziyi 70,

kwakhutshwa izilumkiso kubaphuli-mthetho.

Kuthunyelwe amatyala kubaphathi abafanelekileyo

ukuze bagqibe ngezona zigwebo zifanelekileyo.

Iplani ye projeki igqityiwe.

kuqhutywe uphando kwiikhompyutha malunga

nokuphuhliswa kococeko kumazwe asakhulayo

nasele ekhulile.

Kubanjwe iiworkshops ezimbini zeziphatha-mandla,

indibano namacandelo asuka mbambo zontathu

zoburhulumente zibanjelwe ukujongana neendlela

ezimanyeneyo zokwenza ucoco.

Kuyilwe kwagqitywa iplani yamanyathelo

okwenziwa kococo kwii SMME eNtshona Koloni.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 47: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Okwenziweyo

Amaqela okuNciphisa inkunkuma amathathu

asaqhuba emva kokuqalwa ngo2002,

ngokubambisana neSebe.

Iiworkshops ezintlanu zeprojeki yoQeqesho

kuPhatho lweNkunkuma ibibanjelwe kwiSibhedlele

iEben Donges WMC.

Iworkshop yoqeqesho ibanjwe nabase magunyeni.

Iiletandaba ezimbini zikhutshwe kwiqela ngalinye.

Iimvavanyo ziqhutywe kwii nkampani, iifama

zewayini nakwisibhedlele iEben Donges

ngokulandelelana, nezithe zachaphazela ithuba

elingaphaya kwe R5 million lokonga

ngokwasezimalini, nelingaphaya kwe R7 Million

lokonga ngokwasendalweni.

Injongo

enokumetwa

Iziphumo

� Ukwandiswa

nokuqalwa

kwamaQela

okuNciphisa

iNkunkuma.

Ukumeta izenzo zeziphumo/

izalathi si zokunikwa kwenkonzo

Ukuncedisana ekwenzeni amaqela

amathathu okunciphisa inkunkuma

(WMC’s).

Iintlanganiso zamaqela okunciphisa

iNkunkuma.

Iiletandaba.

Iimvavanyo zangaphambili.

Okucetyiweyo

Utshintshwano lolwazi nenkxaso

phakathi kwamalungu ngothethwano

kwiiNtlanganiso zeQela lokuNciphisa

iNkunkuma.

Kufakwe abasebenzi abaphezulu

nabeqela kusebenziso lonciphiso

lwenkunkuma nendlela zokucoca

nezixhobo ezifana, inkunkuma,

amanzi nobuchwepheshe bococo.

Kuqhutywe uvavanyo lweendlela

zokwenza nemisebenzi ukujonga

ubungakanani belahleko, kunye

namathuba okonga endalweni

nasezimalini.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

58

iFoto: Dennis Laidler

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 48: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004 59

Okwenziweyo

Akukafumaneki mpendulo

kunoNgxowa kaZwelonke.

Ukumeta izenzo zeziphumo/ izalathi

si zokunikwa kwenkonzo

Kuncediswe iofisi eqhuba kakuhle

yoMkomishinala kwezeNdalo.

Injongo

enokumetwa

Kuqalwe kwaye kuncediswe

iOfisi yoMkomishinala

kokusiNgqongileyo.

Okucetyiweyo

Kufunwe imvume kunoNgxowa kaZwelonke

yokumisa iofisi yomkomishinala.

Iziphumo

Iofisi yoMkomishinala

wezendalo iqaliwe.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

INKQUBO ENGEZANTSI 2.2.4: UMKOMISHINALA WOBUME BENDAWO

Injongo: Ukuncedisa ukumiswa kwe Ofisi yoMkomishinala kuBume bendawo

Impumelelo kuhanjiso lweenkonzo :

INKQUBO ENGEZANTSI 2.2.5: IBHODI YOLONDOLOZO LWENDALO KWINTSHONA KOLONI

Injongo: Kugadwe kuncediswe iBhodi yoLondolozo lweNdalo kwiNtshona Koloni jongana kwesimo sokwahluka hlukana kwendalo kwiNtshona Koloni

Impumelelo kuhanjiso lwenkonzo:

Injongo

enokumetwa

Kujongwe kuncediswe

inkqubo yeBhodi yoLondolozo

lweNdalo kwiNtshona Koloni.

Iziphumo

IBhodi yoLondolozo lweNdalo

kwiNtshona Koloni iqhuba

kakuhle phantsi kwe

zibonelelo ezincinci.

Ukumeta izenzo zeziphumo/ izalathi

si zokunikwa kwenkonzo

Kudityanwa rhoqo ukujonga indlela

esebenza ngayo iBhodi.

Ukufakwa kwemali ngokwezigqibo

kuncediso lweziganeko zenkqubo.

Okucetyiweyo

Iintlanganiso qho ngeKota zokujonga

inkqubela kwiziganeko zenkqubo

Ukutyitywa kweenkcaza zokuqinisekisa

ungeno lwemali.

Okwenziweyo

Iintlanganiso ebezibanjiwe

zibonakalise ukuba ibhodi

iqhuba kanye ngokomda

ewunikiweyo.

Iinkcaza zemali zenziwe

nokufakwa kwemali

kwenziwe

ngexesha.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 49: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

INKQUBO ENGEZANTSI 2.2.6: IYANTLUKWANO KWINDALO Koloni.

Injongo: Ukwenziwa kwemigaqo-ntetho, imithetho, amasiko, amazinga, I Projeki iDriftsands Initiation Village Project (DIVP) eyayiqalwe ngonyaka ka

okugada nokwazisa ngeyantlukwano kwi Ntshona Koloni 2001 nesaqhubekayo yenze inkqubela emandla. Yiprojeki edibanisa

angenalahleko kwaye enempumelelo. iyantlukwano kwizilwanyana notyani kunye nolondolozo lwamasiko, iphethwe

ngamaSebe, elezeNdalo, elezoPhuhliso, lezamaSiko nemiDlalo, ezeMpilo

Injongo zokunikezelwa kweenkonzo ezendlela nelezemisebenzi yoLuntu, isiXeko seKapa, iBhodi yoLondolozo

Eyona njongo yale nkqubo isemqoka kukwenza imithetho yephondo, lweNdalo kwiNtshona Koloni, iinkosi zeMveli, namanyange. Iimali eqikelelwa

izakhono, amasiko, imigaqo-ntetho, amazinga, namacebo enkqubo zokufaka R 1,2 izigidi inikezelwe kwiBhodi yoLondolozo lweNdalo kwiNtshona Koloni

nokugadwa kwe Nkomfa kwiYaNtlukwano yeNdalo nezinye izivumelwano ukuze kwakhiwe lendawo kwaye isici esibonakalisa inkqubela sabanjwa.

zendalo kumhlaba jikelele ezinje nge “Ramsar Convention (Wetlands)”, Yenzelwe ukunika intlalo ekhuselekileyo nenempilo apho kungaqalwa khona

iNkomfa yoKulwa uLahlo,neNkomfa yoRhwebo loMhlaba lweziLwanyana izinto kunqabo lwendawo lwedolophu.

ezisengozini yeFauna neFlora. Ukufezekisa le njongo le nkqubo isebenza

ngokumanyeneyo neBhodi yoLondolozo lweNdalo eNtshona Koloni (WCNCB) Abaphathi badlale indima enkulu ekwenziweni kweziganeko zeveki yendalo

amanye amasebe aseburhulumenteni, imiButho engekho phantsi kuzwelonke ngoJuni 2003. I slogan esikhethwe liSebe leNdalo sithi “INdalo

korhulumente(NGO), imiButho yoLuntu, amaqela nezithili(CBNRM) Yam, uBomi Bam”. Iphondo leNtsona Koloni laba nentlantla yokukhethwa

ukufundisa ngolwazi olunye lwezivumelwano zomhlaba jikelele. Enye injongo ukuthi libambe ezi ziganeko. Isiqaneko sonyaka sinokulityalwa ngelontshi

ebalulekileyo yale nkqubo kukunika imigaqo-ntetho neendlela ezikhuthaza eyayibanjwe ngelixa lesidlo sakusasa nge 4 June 2003, imibhiyozo yaqhubeka

ukusetyenziswa kwendalo okuthatha ixesha. Oku kwenziwa ngesakhono iintsuku ezintlanu.

seyantlukwano yezilwanyana notyani lwelizwe, esibizwa ngokuba yiCommunity

Based Natural Resource Management (CBNRM) Abaphathi badlale indima Isebe ngeqela leyantlukwano kwizilwanyana notyani ziyezabambisana

enkulu ekwenzeni imigaqo-ntetho ye CBNRM kuzwelonke. Le migaqo nabaphathi benkqubo iYES! Kwidolophu yaseKapa. Esi siganeko esasiphethwe

iphakanyiswe kwinkomfa yee paki zomhlaba wonke eyayibanjelwe eThekwini nguLindi Buiriski sasibanjelwe eTokai kwi Chrysalis Academy. Abantu

ngo Septemba 2003. Abaphathi baphendule kumceli-mngeni wokugqamisa abangaphaya kwe 17000 beza bezokubona imiboniso neenkqubo ezazikhona

isakhono ngokwenza Iiworkshop eziliqela kwiphondo.Iwershop zeCBNRM kuloo veki.Eyona nto yagqamayo kulo mnyhadala kukunikwa kweembasa

bezibanjelwe kwiizithili ezine zeNtshona Koloni, ziqala kwidolophu iKapa, ziye kubantu abaphumelele ukhuphiswano lwabona bacocekileyo.

eKnysna eMzantsi Kapa, ziye e Beaufort West,nase Citrusdal. Eziworkshops

bezibanjwe ngokubambisana neBhodi yoLondolozo lweNdalo yeNtshona Esi siganeko sasibanjwe nge 5 June e Protea Hotel Victoria Junction.

60

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 50: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004 61

Injongo

enokumetwa

Ukuqalisa kwenziwe iinkqubo,

iiprojeki,nemigaqo ulawulo

lwentsebenziswano nobuchule

ekubekweni kwemigaqo-

ntetho eziqinisekisa uLawulo

lweNdalo oluPhantsi koLuntu

(CBNRM).

Kubanjwe kwaye kuphuhliswe

iinkqubo nezakhono zokufaka

iNkomfa ye “Biolocial

Diversity” (CBD).

Kugadwe inkqubo

ye”Biodiversity” yeBhodi

yoLondolozo lweNdalo

kwiNtshona Koloni.

Iziphumo

Iinkqubo ezaneleyo

zokwakha ekusebenziseni

kakuhle naseku lawulweni

kakuhle kwendalo

ngokwemigaqo yo Lawulo

lweNdalo oluSekelwe

kuLuntu.

Kuqalwe isakhono

sephondo sokufaka

iNkomfa ye “Biological

Diversity”.

Kujongwe amazinga e

biodiversity.

Ukumeta izenzo zeziphumo/izalathi si

zokunikwa kwenkonzo

Imigaqo-ntetho ye CBNRM yeworkshop

kwizithili zeNtshona Koloni: iKnysna,

Beaufort West, iKapa neCutrusdal

kwingxelo ezivela kwiworkshops zeZithili

ezikhutshwe ngabacebisi.

Ubukho besakhono sokugada

nasekuphunyezweni kwe Nkomfa ye

“Biological Diversity”.

Ubukho bezakhono namazinga

okugada inkqubo ye biodiversity

kwiBhodi yoLondolozo lweNdalo

kwiNtshona Koloni.

Okucetyiweyo

Iiworkshop ezibanjelwe

kwizithili ezine kwiNtshona

Koloni.

Isakhono esinye sokufakwa

kwe Nkomfa ye

“Biological diversity”.

Ukufakwa kwabacebisi abaza

kujongana nendlela

yokugada.

Okwenziweyo

Kubanjwe iiWorkshop ezine.

Ngenxa yokunqaba kwabantu

bokusebenza asifikanga apho

besijonge ukufikelela khona.

Ngenxa yokunqaba kwabasebenzi

akuqeshwanga mntu, kodwa

iimfuneko zomntu onokuqeshwa

zikhutshiwe.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

Impumelelo Zokunikezelwa kwenkonzo

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 51: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Utshintsho lwentlawulo

INKQUBO

Ulawulo oludityanisiweyo

longcoliso nelahleko.

WCNCB

IYONKE

IGAMA LEZIKO

Umasipala wase Beaufort West.

Umasipala wase Bitou

Umasipala wengingqi yase Boland

Umasipala we Breede River/ Winelands

Umasipala Breede Valley

Umasipala wesithili iCentral Karoo

Umasipala waseGeorge

Umasipala waseKannaland

Umasipala waseKnysna

Umasipala waseLaingsberg

Umasipala waseMatzikama

Umasipala waseMossel Bay

Umasipala waseOudtshoorn

Umasipala wesithili saseOverberg

Umasipala waseOverstrand

Umasipala wasePrince Albert

Umasipala waseSaldanha Bay

Umasipala waseStellenbosch

Umasipala waseSwartland

Umasipala waseSwellendam

Umasipala waseTheewaterskloof

Umasipala wesithili esikwiWest Coast

Umasipala waseWitzenberg

Ibhodi yolondolozo Lwendalo eNtshona

Koloni

R

250 000

250 000

300 000

200 000

350 000

200 000

300 000

200 000

100 000

200 000

300 000

200 000

280 000

200 000

250 000

120 000

150 000

300 000

150 000

200 000

200 000

350 000

200 000

61 365 000

66 615 000

62

iFoto: Iboard yeZendalo yase Ntoshona Koloni

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 52: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004 63

neprojeki yeMithetho yeMimandla kwaqalwa nokuqhubeka kwe Nkqubo

yoLwazi leZendalo (GIS) koomasipala bonke. Oku kusetyenziswa kwemali

ebeyongiwe kuncede abaPhathi kwii projeki zocetyo lomhlaba.

Kwicala elingathandekiyo, uMthetho woCebo noPhuhliso, owawungeniswe

ngo Novemba 2002 awuzange ujongwe yikomiti efanelekileyo ngenxa

yezizathu ezingaphaya kwamandla abaphathi. Iinjongo ezichaphazela

ukusetyenziswa kwalo mthetho zange zifezekiswe.

Inkqubela ecothayo yephulo leMeko yoPhuhliso kwiPondo inganxulunyaniswa

nento yokuba inkomfa yokhulo nophuhliso isandula ukwenzeka kuNovemba

2003. Iziphumo zale nkomfa zazibalulekile kwinkqubela yephulo le Meko

yoPhuhliso kwiPhondo (PSDF).

Impumelelo yamanqaku abebekwe yinkqubo engezantsi: abaphathi bafake

inxaxheba kwezi zakhono zeSebe ezizezi, ukusebenzisa yonke into, ukonga,

iSebe eligwele lulwazi, ukuphathwa kakuhle kwabasebenzisanayo ngaphakathi

nangaphandle, nophuhliso lwentsebenziswano norhulumente.

2.3 INKQUBO 3: UKUCEBA U PHUHLISO

Injongo: Ukwenza uphuhliso oluzinzileyo, ukucetywa kwengingqi zokuhlala,

ukuphathwa kakuhle komhlaba wophuhliso nolwazi.

INKQUBO ENGEZANTSI 2.3.1: ULAWULO

Injongo: Ukuqwalasela ulawulo loMphathi oyiNtloko.

Iinjongo zokuhambisa iinkonzo nezikhokelo.

Umnyaka ka 2003/4 ubonakaliswe lutshintsho olwenziwe kweli Sebe.

Ngelishwa, lenkqubo yenze ukungaqiniseki kubaPhathi abaphezulu.

Ngaphezulu, izithuba ezingcono zemisebenzi ngaphandle kwePGWC,

ingakumbi koomasipala zibangele ukumka kwabasebenzi abakulawulo

oluphezulu. Esi sehlo sokugqibela kunye nesilindelo sokuba uMthetho woCetyo

noPhuhliso uza kuqalwa, kwenze into yokuba kungaqeshwa bantu endaweni

yabo bemkileyo. Oku kwenze ukuba izinga lokungabikho kwabasebenzi linyuke

lisuka kwiipesenti eziyi 25 liye kwiipesenti eziyi 30 ngonyaka.

Kodwa ke abaPhathi abaphezulu bayazidla ngokusebenza nzima, ukuzinikela,

nangokuceba okulungile (ngaphezulu ngokungabikho kwabasebenzi),

iphumelele ekufumaneni iipesenti eziyi 95 zenjongo zayo, bachithe ngaphezulu

kwepesenti eziyi 99 zenxowamali eyiR 19 499 000.

Imali ebishiyekile kunyakamali ngenxa yezizathu ezichazwe ngentla iye yafakwa

kwiiprojeki ebezishota kunye nezintsha. Le mali incede abaPhathi ukuthi bazise

iiprojeki ezindala ezinje ngo Bume beNtlalo yaseDolophini kwizinga lePhepha

eliluHlaza, kugqityezelwe imithetho yoMmandla woNxweme, kugqityezelwe

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 53: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

Injongo

enokumetwa

Ukuphatha imiba yoMphathi Ntloko

Ngokungenalahleko

nangoqoqosho.

Ukunika inkonzo Yokucebisa

nokuxhasa isebe nabaphathi.

Iziphumo

Zonke iinjongo

ziye zafezekiswa kumacandelo wonke.

Injongo zesebe ziye

zafezekeswa.

Ukumeta izenzo zeziphumo/ izalathi si

zokunikwa kwenkonzo

Injongo zenkqubo ezahlukeneyo

zifezekiswe kangakanani.

inani elonelisekileyo lwabantu (1) ziziphumo

zezicelo zabo, nayimithetho ama (2)

ekhutshwe licandelo locebo nophuhliso.

Okucetyiweyo

100%

80%

Okwenziweyo

95%

80%

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

INKQUBO ENGEZANTSI 2.3.2: UCEBO LWEENGINGQI

Injongo: Ukuqinisekisa ukuba ulwazi lokuphuhlisa umhlaba olubalulekile nemigaqo-ntetho ziyasetyenziswa

ukongeza ucebo lomhlaba kwiingingqi ukwenzela uphuhliso olukhulayo.

Iinjongo zokuhambisa iinkonzo nezalathiso

Ukwenziwa kotshintsho kunyaka ophelileyo kudlale indima enkulu kwinkqubo yabaPhathi . Kuphela zizithuba eziyi 21

kweziyi 35 ezifakwe abantu ( i60% ebimisiwe) unobhala omtsha nonobhala omkhulu baqashwa enyakeni. AbaCebi

beDolophu ababini baye bemka kwaye nesithuba sikanobhala nonobhala omkhulu bezingenabantu. (uMphathi

oMkhulu nabaCebi boMmadla abakwizinga likaSekela Mphathi). Kwezi zithuba zimbini kwaafakwa abantu kodwa

kwezi zabacebi akukabikho bantu baza kufakwa kunyaka ozayo. Kodwa ke isigqeba sikwazile ukuwenza loo msebenzi

wongezelekileyo ngenxa yokukhuthala nokuzinikela kwabanye abasebenzi. i HOD, uMnu Tolmay, ujonge inkqubela yabaye kwizifundo

zoqeqesho lwe ArcGIS.

64

Impumelelo Zokunikezelwa kwenkonzo eluntwini.

INGXELO YONYAKA 2004

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 54: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

65

Abacebisi baye baqeshwa ukuze benze uBume boPhuhliso lomhlaba ukuyoku tshintshiselana ngolwazi locebo lomhlaba nezinto zentlalo neengxoxo

kwiPhondo. Kubunjwe iKomiti ePhambili yokuqhuba eli linge, kwafunyanwa ezingephulo lemfundo elizakufumana ukhulo kwezoqoqosho olunokubakho

ukuzinikela kwamanye amaSebe. Indima eyanelisayo seyifumaneka kweli kwiidolophu zeNtshona Koloni. Kwakhona ukubandanyeka nokuthatha

phulo. UMthetho weNgingqi ezingaselwandle zaseNtshona Koloni inxaxheba kwi nkqubo yokwenza ntsha iidolophu (iKhayelitsha ne Mitchell's

ugqityezelwe wangeniswa kwikomiti yekhabhinethi nakwezinye iikomiti ukuze Plain) neNkqubo edibeneyo yokuPhuhlisa amaphandle. (uMbindi weKaroo)

ubhaliswe. Amalungiselelo okugqibela enziwe umthetho ukulungele ukuya Imali engange sigidi esinesiqingatha seerandi ifakiwe kwezi nkqubo zimbini

kwikomiti yeKhabhinethi neKhabhinethi ngokwayo. ukwenzela amaphulo achaphazela umhlaba.

Amalungiselelo angagqitywanga oBume beNtlalo eNtshona Koloni (IPhepha

eliluHlaza) agqityezelwe aboniswa bonke abachaphazelekayo. Emva

kwethuba lokwazisa ngayo (ekupheleni koMay 2004) izimvo ezibalulekileyo

zizakufakwa kule nkqubo.

UMthetho wo Londolozo lweNdalo eNtshona Koloni wenziwe kwaye

ukulungele ubonwa yiKhabhinethi ukuthi ufumane imvume phambi kokuba

ukhutshelwe uluntu lonke kufunyanwe nezimvo.

Abacebisi bayebaqeshwa ukuze bababhale inkcaza ngesimo sendalo.

Impepha zezimemo zokwandisa inkcaza ngesimo sendalo zigqityezelwe,

izimemo zizakukhutshwa ekuqaleni kunyaka ozayo.

Imisebenzi eyongezelekileyo engekhoyo kwiplani yezakhono yenziwe

sisigqeba, enje ngokubandakanyeka kuvavanyo lwamanxiwa endawo

zokuFota ifi l imu, ukuphuhliswa kwesibhedlele sase Somerset

okusezakwenziwa, neengingqi ezingqongileyo, iphulo le Wind Energy Farm

(uphando kwindlela zokuphuhlisa iWind Ernegy Farm), uhambelo eBavaria Umhlaba woNxweme eNtshona Koloni.

INGXELO YONYAKA 2004

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 55: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Injongo

enokumetwa

Uqinisekise ukuthi

imigaqo-ntetho

neencwadi

ezingophuhliso

lomhlaba zikhona

� Unxulumaniso lwendawo

Ezithile kuMaspala YeSDF

kubo bonke abasebenzisi

bayo.

� Kuchazwe incwadi

Yolondolozo kubo bonke

abasebenzisi bayo.

� Kuchazwe ngemiba

Yendawo, imizobo,

Nemvelaphi, nenthlalo

yobumelwane nezinye izinto

kubo bonke omasipala.

Iziphumo

Isakhono esichubekileyo sokuchaza

sikhutshiwe ukuqinisekisa unxulumano

lomasipala nabasebenzisi, benkonzo

nokuqulathwe kwi SDF.

Isakhono esiqoqekile

sokuchaza sikhutshiwe ukuqinisekisa

ukuthi izimvo zolondolozo ziyaziwa

kwiNtshona Koloni.

Isakhono esichubekileyo sokuchaza

sikhutshiwe ukuqinisekisa ukuthi

oomasipala nabathathi nxaxheba bayazi

Iindawo yabo, nencubeko, nemvelaphi

yabo nakunye nokuyiphuculwa

kwayo.

Ukumeta izenzo

zeziphumo/ izalathi si

zokunikwa kwenkonzo

Amaphepha agqityiweyo,

awokuqala, akhutshelwyo,

neeWorkshops.

Amaphepha

agqityiweyo,

awokuqala

Nokuhanjiswa

kwawo.

Amaphepha

agqityiweyo,

awokuqala

nokuhanjiswa

kwawo.

Okucetyiweyo

Kugqitywe imiqulu yencwadi

zihanjiswa kwenziwe

neworkshop kooMasipala

bePhondo.

Kugqityiwe imiqulu yencwadi

zihanjisiwe koomasipala

bephondo.

Kugqityiwe imiqulun yecwadi

zihanjisiwe koomasipala

bephondo.

Okwenziweyo

Imiqulu yencwadi igqityiwe,

yahanjiswa yenziwa iworkshop

nomasipala bephondo.

Inkcaza yokuqala igqityiwe

Icandelo 4x4 longeziwe.

Incwadi azinkahanjiswa.

inkcaza yokuqala egqityiwe

yahanjiswa

ngaphakathi ukuze kufunyanwe

Izimvo. Amalungiselelo

asaqhuba.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

66

Impumelelo Zokunikezelwa kwenkonzo eluntwini.

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 56: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004 67

Injongo

enokumetwa

� Kuchazwe umqulu wencwadi

Engenjongo zephondo

Neengingqi kubasebenzisi

benkonzo.

Ukwenziwa KwamaCebo athile

ePhondo.

�Kugqitywe ukuBunjwa Ko Phuhliso

lwendawo ezithile

Kwiphondo.

� kwenziwe uphando kucebo

lomhlaba kwiphondo xa

lufuneka

Iziphumo

Isakhono esincubeko

sokuchaza sikhutshiwe

ukuqinisekisa ukuthi

iinjongo zephondo.

i Framework ebonakalisa

eyona ndlela.

yokuqinisekisa khona

ukuba kubekho

uphuhliso olulinganayo

kwiphondo.

Uphando olungapheliyo

lwenziwe ukuqinisekisa

iphondo luhamba

ngokwe zicwangciso.

Ukumeta izenzo

zeziphumo/ izalathi si

zokunikwa kwenkonzo

Amaphepha agqityiweyo,

awokuqala nokuhanjiswa

kwawo.

IFramework

engekagqitywa.

Ukuthatha inxaxheba

kumaphulo emfundo.

Okucetyiweyo

Ukugqiba umqulu

wencwadi

nokuyihambisa kubo

bonke oomasipala.

IFramework yophuhliso

llwePhondo ibe

igqityiwe.

Ukuthatha inxaxheba

okanye ukuzenzela

ezethu izifundo

ngemibayophuhliso.

Okwenziweyo

Inkcaza yokuqala igqitywe ukufika kwipesenti eziyi80

yahanjiswa ngaphakathi ukuze kufumaneke izimvo.

Indima engange pesenti eziyi 20 elindiweyo

kunye mamanye amahlumelo anje ngeKapa

Elihlumayo, isakhono sokukhula nophuhliso, inkcaza

ngesimo sendalo, ikomiti eqhubayo yenziwe

kuqeshwe abantu bokunika:

� inkcaza ngesimo sendalo.

� Ufundo Ngokhulo Lweedolophu Olunokwenzeka.

� Ukwenziwa KwePSDF.

Kuncedisiwe Kwisimemo seFilm Studio,

ugqityiwe Umthetho weGumbi Labahambi,

ugqityiwe. kwahanjiswa imali kumaphulo amabini

karhulumente angala, iURP neISRDP.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 57: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004INGXELO YONYAKA 2004

Injongo

enokumetwa

� Kufunyanwe iiBSR's

enokubazizo, kufunwe

imvume kwizizwe

ezimanyeneyo, (i

UNESCO), nakumthetho

wamaphondo we Biosphere

Reserve.

Ukufakwa nokugcinwa

kweGIS ukuncedisa

ekwenzeni izigqibo

phakathi koomasipala

nesebe.(kwicandelo

lokuceba iidolophu

koomasipala.

� Kuncediswe oomasipala

malunga ne SDF kunye

nezinye izinto zokuceba.

Iziphumo

Ukufunyanwa kwee

Biosphere Reserves

okuthe rhoqo yi

UNECSO

ezenza imbumba yazo

kwiNtshona Koloni.

Ukunxulumana ngeGIS

koomasipala nephondo

Iiphuculwe kwakunye ihlale

isemgangatweni.

Oomasipala baxhotyiswe

ukwenza iiSDF's zabo,

namanye amaphulo

afuna ucetyo lophuhliso.

Ukumeta izenzo

zeziphumo/ izalathi si

zokunikwa kwenkonzo

Izinto ezinokuba zii

biosphere ezifunyenweyo.

Iinkqubo zekhompyutha

namalungu ekhompyutha

zifakiwe.

Uncedo lunikiwe kwenziwa

iiSDF's

ezisemgangathweni

Okucetyiweyo

Ukufumana iindawo

ezinokuba ziibiosphere Kuncedwe

oomasipala ekubhaleleni iUNESCO

kunyazelekile.

Kunikwe oomasipala bonke amalungu

ekhompyutha nemvume yokusebenzisa

inkqubo yekhompyutha eyiArcGis 8.3,

kuqeqeshwe umntu abemnye

kumasipala ngamnye kulenkqubo

(Inkqubo engezezelelweyo).

Ukuncedisa ekwenziweni kweeSDF's

nokucacisela oomasipala ngeencwadi

ZeSDF kwakunye nabencedisi.

Kuqinisekiswe ukuba izimvo

ziyakhutshwa ukuze kulungiswe xa

imfuneko ikho.

Okwenziweyo

Uphando lokuqala kwakunye

Nokulungiselela Ukubhala malunga ne:

� BSR yase Boland

� iBSR yase Knersvlakte

� iBSR yase Cederberg

Imali ekhutselelwe umasipala yeKaroo

yokuqhuba izifundo ze BSR apho.

Bonke oomasipala bazifumene iikhompyutha

ngaphandle komasipala WeKapa nowe

ngingqi Yase Eden (bebesele bezifumanele ne

mvume ikhomputha ne ArcGis kwe yabo

indawo) baqeqeshwa abantu kwi khonputha

na kwi ArcGis 8.3 banikwa nemvume.

Incwadi yeSDF igqityiwe Yenziwa ne

workshop, Imali engange zigidi

Ezithathu ezinesiqingatha Ikhutshelwe

oomasipala Ukubanceda ekwenzeni IiSDF's.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

68

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 58: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004INGXELO YONYAKA 2004 69

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

Okwenziweyo

Yenziwe ibill kwafunyanwa nengcebiso

zomthetho. Kusalindelwe imvume yenziwe

kuluntu luphhela.

Iinguqu zenziwe zanikwa ikomiti

yekhabinethi.Kukhona nezinye iinguqu.

Ezifunekayo lisebe lezolimo. Zifakiwe kwi:

� Isiqhu sonobhala bezoqoqosho.

� Oonobhala bentlalo-ntle.

� Intlanganiso yabaphathi abakhulu.

� Kwakhona koonobhala bezoqoqosho

ukuba banike imvume (ifunyenwe).

Kulindelwe umhla wokuphindela kwikomiti

ye khabhinethi isiwe kwikhabhinethi.

Indlela yokusebenza/Incwadi igqityiwe.

Umboniso bhanya-bhanya ugqityiwe.

Yenziwe iworkshop yasiwa nakoonondaba.

Okucetyiweyo

Kwenziwe ibill yokequla ye

Biosphere Reserve kunye

nemithetho.

Ukuthethana ngeenguqu

zomqulu wencwadi ethetha

ngomxweme nabantu abathatha

inxaxheba kusiwe izixa ezithile.

Ukugqitywa kencwadi engoetyo

lweframework ye”Bioglobal”

isiwe koomasipala, kubanjwe

iworkshop.

Ukumeta izenzo

zeziphumo/ izalathi si

zokunikwa kwenkonzo

Ibill igqityiwe ingangeniswa

ukuze ifumane imvume.

Umthetho wokuphathwa

Kwengingqi engaselwandle.

Incwadi yokucetywa

kweFramework

yeBioregional Planning.

Iziphumo

Kwenziwe ibill ye Biosphere

Reserve kunye nemithetho.

Indlela yokuncedisa

ekwenziweni kwezigqibo

eziqinisekisa kunxweme

eliqhubekekayo.

Abaphathi boMasipala

naba cebisi bayazi

ngokucetywa

kwe”Bioglobal”.

Injongo

enokumetwa

� Kwenziwe ibill ye Biosphere

Reserve kunye nemithetho

efanelekileyo.

Kuqinisekiswe ukuba imithetho

efanelekileyo engomhlaba iyenziwa.

� Kongezwe imithetho ne map

yengingqi engaselwandle

kwiNtsona Koloni.

� Kuchazwe uthetho wokucetywa

kweBioregional koomasipala

kwakunye nabacebisi.

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 59: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

Okwenziweyo

Akukho ngeniso ifuniweyo lisebe

eliphetheyo.

Izimvo zinikwe iiSDF'S zase Prince Albert,

Beaufort West, naseEden. Kusavavanywa

eyase Mossel Bay SDF”s. Kuthathwe

inxaxheba kwezinye iiworkshops, kwanikwa

izimvo kwiiSDF's ezingagqitywanga.

Akukho tyala lizisiweyo ukuba lixoxwe.

Amatyala ayi81 kwayi 95 abezisiwe aye

axoxwa. (85%).

Okucetyiweyo

Kunikwe ingeniso

engokucetywa kweedolophu xa

ithe yafunwa lisebe

eliphetheyo.

Ukuvavanya nokunika izimvo

kwiiSDF's ezifuna izimvo.

Kuhoywe ubuncinane iipesenti

eziyi80% zamatyala afuna

izimvo.

Kuhoywe onke amatyala afuna

ukuxoxwa.

Ukumeta izenzo

zeziphumo/ izalathi si

zokunikwa kwenkonzo

IIngeniso.

Ukunikwa kwemvavanyo

nezimvo.

Inani lamatyala axoxiweyo.

.

inani lamatyala axoxiweyo.

Iziphumo

Xa kuceliwe ngamaxesha

ngamaxesha avunyiweyo

kunikwe ingeniso

ethembekileyo nenobu-

chwepheshe nezimvo.

IiSDF's ezimelana nezinga,

neemfuno zephondo.

Ubuchwepheshe bokuceba

iidolophu ukuze kwenziwe

izigqibo.

Ubuchwepheshe bokuceba

iidolophu ukuze kwenziwe

izigqibo.

Injongo

enokumetwa

� Kunikwe izixhobo zophuhliso

ekwenziweni komthetho wokuphuhlisa

amaphandle.

Kugadwe, kuvavanywe uphuhliso

lnophuculo wamacebo lweedolophu:

� kuvavanywe iframework yophuhliso

yoomasipala njengelinye lamalungu

abalulekileyo eplani yophuhliso

loomasipala.

� Kunikwe izimvo kucetyo lweedolophu

(iinjongo zephondo kwakunye

nengingqi).

� Uluvo locetyo lwedolophu oluya

kubaphathi besebe lezendalo ngezinto

zendalo.

70

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 60: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004 71

Injongo

enokumetwa

� Uluvo locetyo ledolophu

kubaphathi bophuhliso

lomhlaba malunga

notshintsho kusetyenziso

lomhlaba.

Kuqalwe kwaye kuncediswe

ikomiti ekuthiwa yi (MaB).

kuxhaswe iikomiti

zeBiosphere Reserve zide

zikwazi ukuzenzela imali

yazo.

Kuxhaswe umphathi

wangaselwandle de

afumane imali kwezinye

iindawo.

Iziphumo

Ubuchwepheshe

bkuceba iidolophu ukuze

kwenziwe izigqibo.

Ikomiti enempumelelo

nenemali nephetheke

kakuhle.

Iikomiti ezingenalahleko

nezinempumelelo.

Kwenziwe ntsha

isivumelwano somphathi

somsebenzi okanye

kuqeshwe mtsha.

Ukumeta izenzo zeziphumo/

izalathi si zokunikwa kwenkonzo

Inani lamatyala axoxiweyo.

Iqaliwe ikomiti.

Imali ikhutshiwe ukuncedisa

ekuphathweni kweekomiti.

Isivumelwano senziwe.

Okucetyiweyo

Kuhoywe ubuncinane

amatyala ayi 600 aziselwe

ukuxoxwa.

IMaB kufuneka iqalwe.

Imali eyi R200 000 iza

kufakwa.

Kuqhutyekwe

ukusebenzisana neekomiti

zicetyiswa.

Kuqinisekiswe ukuba

isivumelwano somphathi

wasenxwemeni silungile

ukuze onke amaphulo

neenkqubo zenziwe.

Okwenziweyo

Ziyi 440 ezihoyiweyo izicelo kweziyi 510

ezizisiweyo. (86%)

Engaqalwanga. Ilindele imvume esuka

kumthetho we Biosphere Reserve.

kuyiwe kuzo zonke iintlanganiso zeekomiti ze

Biosphere Reserve. Imali eyi R200 000

idlulisiwe.

Isivumelwano esitsha siza kuphelelwa ngo May

2005.

� Inkqubo yokuphatha ngaselwandle

yayibanjelwe kwizithili zoomasipala ezine.

Izimvo zangeniswa phambi komhla we31

Otober 2003;

� Iintlanganiso zekota zekomiti yangaselwandle

ziye zabanjwa (bezichotshelwe yi Director);

� Amaphulo abebaliwe anikwe imali aphathwa

(Imali ye DEAT’s iqhubekekisa inkqubo

yempilo yoxweme).

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 61: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

INKQUBO ENGEZANTSI 2.3.3: UKUPHATHWA KOLWAZI

Injongo: Ukuphuhliswa koHlobo lo Lwazi lwe Geography (GIS)

nobungakanani.

Injongo zokuhanjiswa kwenkonzo nezikhokelo.

Le nkqubo iqhubeka nokudlala indima ebalulekileyo ekuhanjisweni kolwazi

kumasebe ephondo, oomasipala, abacebisi, kunye nabanye abathengi.

Phakathi konyaka le nkqubo yongeze imisebenzi ye GIS neenkonzo

ngokusebenzisa i software ye ArcGIS nokuhamba iworkshop zayo. Ukunikiswa

kweemap nezinye iiseti zolwazi, neengxelo zestatistikha, kuwagqithile

amazinga abe bekiwe, oku kugqamisa ukubaluleka kolwazi lwalenkqubo

kwisebe nangaphandle.

Eyona mpumelelo ibalulekileyo yale nkqubo kulo nyaka kukuncedisa kwikomiti

yoBalo yango 2001 phantsi kogado lwe khansile yobalo yoMzantsi Afrika. Le

komiti yayivavanya ubalo lwango 2001 phambi kokuba iziphumo zichazwe

ngumongameli ngoJuly ka2003. Uluntu lwaseNtshona Koloni lunyuke nge

14,3% emva kobalo lwango 1996, ilolwesibini ebukhulwini lulandela

Injongo

enokumetwa

Iziphumo Ukumeta izenzo zeziphumo/

izalathi si zokunikwa kwenkonzo Okucetyiweyo Okwenziweyo

� Imigaqo ekujongwa kuyo yekomiti

yangaselwandle igqityiwe.

� Ilungu elitsha lenziwe kuphuhliso lwesebe.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo target

I”Information Management Imbizo Team” - eGeorge, 15 October 2003. Ukusuka enxele: Cecily van der Berg, Lehan Fouché, Simphiwe

Vanqa and André van der Merwe.

72

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 62: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004 73

olwaseRhawutini oluyi 20,3%. Loo nto ingqine ukuba la maphondo ngawona

afumana abantu kakhulu, kwaye ixhasa into eyayifunyenwe yile nkqubo

ngo2001 kwisifundo seMfuduko eNtshona Koloni.

Kwakhona le nkqubo iphinde yaququzelela ukukhutshwa kweziphumo

zezifundo zemfuduko ku 2001. Iphulo elitsha lokuhoya imfudukelo

koomasipala liqale ngoSeptember 2003. Ngenxa yokungafumaneki kolwazi

oluthembekileyo koomasipala iphulo lokufuduka kwabantu zange ligqitywe.

Ukugqityezelwa kweli phulo lusajongiwe.

Le nkqubo kwakhona, ngokumenywa, yancedisa kumboniso weSET

owawubanjwe lisebe lezobuchwepheshe. Abona bantu babeqwalaselwe

kakhulu yayingabafundi le nkqubo ke yona yayijonge ikakhulu ukwenza iimap

nge GIS. Kuloo veki iimap,iincwadana ezithetha nge GIS namacwecwe

zakhutshwa ukuthengisa ngeGIS neenkonzo zalenkqubo.

Njengenxalenye yephulo le Imbizo likaZwelonke le nkqubo ithathe inxaxheba

kwezinye izici ezithathu koomasipala bengingqi.Iinkonzo ezenziwayo

nomboniso oqhubekayo weGIS ngale nkqubo zanikwa abasebenzi

bakamasipala, abanye abathengi noluntu jikelele. Iindlela zoqhakamshelwano

zenziwa ngokudibaniselana ngolwazi kwaqalwa.

Ekuqhubekeni ngokwazisa ngeenkonzo zalenkqubo,le nkqubo ithabathe

inxaxheba kwimiboniso engasendleni yobuMongameli koomasipala bezithili

kweli phondo. Eli phulo laba yimpumelelo enkulu, labangela intsebenziswano

engcono nokwabelana ngolwazi phakathi kwesebe noomasipala kuquka

nabacebisi. Njengokukhula kweli phulo lalenkqubo iphondo liceba ukusa

iikhompyutha, inkqubo zeGIS, noqoqosho koomasipala, selekunikwe

oomasipala abayi29 ulwazi, imiboniso yeSatillite yakwa Landsat, neefoto

ezikhoyo zasemoyeni. Oku yayikukuncedisa oomasipala kubuchwepheshe

bokuzoba,nolwazi lokuceba nezinto ezinxulumeneyo nezigqibo.

Intloko yeSebe, Mnu Theo Tolmay owazisa iicd ku Jenny Rault onguMphathi wo:kuPhuhliswa

koLudwe lweMfundo.

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 63: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 200474

Le nkqubo iphinde yongeza kwiinkozo zayo zeGIS ukuncedisa izikolo

ukuhambisa ulwazi kusetyenziswa iGIS. Ulwazi lwafakwa kumacwecwe

ngenjongo yokwazisa abafundi bendalo ngeGIS. Ulwazi lomhlaba

ngokusebenzisa i Arc explora luncede abafundi bazoba iimap zabasaqalayo.

Le nkqubo incedise kwiminyhadala yemfundo ebanjwe lisebe lemfundo ikwa

khuthaza nokukhathala kweshishini.

Le nkqubo ngenxa yenxaxheba yayo kubalo nakwezinye izinto zesistatistikha

ingathathwa njengomniki obalulekileyo kwistatistiki nguRhulumente

wePhondo. Kulo nyaka uphelileyo isebe lestatistiki lihambise amaphepha ayi

113, zaze ezinye ingxelo eziyi 62 zasiwa kulenkqubo.

iFoto: Iboard yeZendalo yase Ntoshona Koloni

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 64: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004 75

Injongo

enokumetwa

Ukugcina iGIS njengeSebe

lokuPhatha uLwazi, ukuxhasa

amaCebo oPhuhliso.

Ukunikisa nge Geographical

Information Services (GIS)

ngaphakathi

nangaphandle.

Kuqokelelwe,

kuthengwe olunye ulwazi

lokuphucula.

Ukuqokelela onke amasebe

okuphatha ulwazi

ndawonye.

Iziphumo

Kulungiswe indlela

yokuhambisa

iinkonzo.

Ukwenziwa

kweenkonzo

zokwenza iimaphu.

Ukukhutshwa kolwazi

ngophucolo.

Ukukhutshwa

kwengxelo

ngophuculo.

Kukhutshwe ulwazi

oluphuculweyo.

Kuphuculwe

ukwenziwa

kweenkonzo

ngabasebenzi bayo

abangaphandle.

Ukumeta izenzo zeziphumo/

izalathi si zokunikwa kwenkonzo

Ukusetyenziswa kweendlela ezinye

okuqhubekayo.

Kukhutshwe iimap eziliqela.

Ubungakanani bolwazi

olukhutsiweyo.

Ubungakanani bengxelo

ekhutshiweyo.

Inanai leeseti zolwazi

ezifunyenweyo.

Inani lezicelo eziphendulweyo.

Okucetyiweyo

Kuphuculwe ukwenziwa

kweenkonzo.

Kukhutshwe iimaphu eziyi

530.

Kukhutshwe 600

yamacwecwe encukaxha.

Kuphendulwe zonke izicelo

zengxelo.

Kufunyanwe iiseti zolwazi

lomhlaba xa zikho.

Ukuqokelelwa kolwazi

ndawonye nokuphendula

zonke izicelo.

Okwenziweyo

Indlela yokusebenza igciniwe kwaphuculwa

neenkonzo.

Kukhutshwe eziyi 563.

Kukhutshwe ulwazi lwamacwecwe olungange 1439.

Khange kucelwe ngxelo.

Kufunyenwe iiseti zolwazi eziyi 18.

Ngenxa yokuba amalungu akwizakhiwo ezahlukeneyo

ulwazi alukhange luqokeleleke ndaweninye. kodwa ke

kukho abacebisi abaqehiweyo ukwenza isakhono

sokudibanisa ulwazi kwisebe. Kukhutshwe iinkcaza eziyi

26 zentlalo-ntle (31uluhlu), nezicelo eziyi 21 ezisuka

kubalo lwango 1996.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

Impumelelo Zokunikezelwa kwenkonzo

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 65: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Injongo

enokumetwa

Ukuthatha inxaxheba

kumaphulo ephondo

nakazwelonke, iikomiti.

Kuxhaswe ukufumaneka

kolwazi.

Ukuphanda ngezifundo

ezinokubakhona

kuncediswa ucedo

lophuhliso.

Ukugcinwa kakuhle kwe

website engokuphathwa

kolwazi nokwazisa

kwenkonzo eluntwini.

Iziphumo

Ulwazi

oluthembekileyo

oluninzi.

Izimemo zamaphulo

ofundo

ziqokelelwe.

Ukukhutshwa

kolwazi

olufikelelekayo

eluntwini kwi

internet/intranet.

Ukumeta izenzo

zeziphumo/ izalathi si

zokunikwa kwenkonzo

Inani lamaphulo

ekuthathwe inxaxheba

kuwo.

Inani lamaphulo

aphandiweyo.

Inani lolwazi olu

ngencukaca lufakiwe.

Okucetyiweyo

Kuyiwe kwiintlanganiso eziyi 15 zebhodi

ye statistikha, ezekomiti yobalo, ikomiti

yolwazi lokuphucula neekomiti

ezingaphantsi kwayo, neekomiti

eziphakathi kwisebe kufakwe inxaxheba.

kuqalwe iphulo lemfundo olunye.

Kufakwe inkcaza ezingofundo

lwemfuduko lwango 2001.

Ukufakwa kolwazi olulungisiweyo kwi

website.

Ukuhambisa ulwazi olufanelekileyo kwi

Cape Gateway Portal.

Okwenziweyo

Kukhutshwe iinkcaza eziyi 127 zentlalo-ntle 9ngokweziqu

nombane), nezicelo ezingobalo lwango 1996 nango

2001 zolwazi ologciniweyo (36 tables) za nikezelwa.

Kukhutshelwe amasebe ephondo iinkcaza eziyi 113

zestatistikhi, neekopi eziyi62 ezifunyenwe kwibhodi

yestatistikha eMzantsi Afrika zaziswa kumacandelo

ephondo.

Kuyiwe kwiintlanganiso eziyi 42 zebhodi ye statistikha,

ezekomiti yobalo, ikomiti yolwazi lomhlaba neekomiti

ezingaphantsi kwayo, neekomiti eziphakathi kwisebe

kwafakwa inxaso.

Ufundo ngokuhamba kwabantu icetyiwe yaqalwa ngo

September 2003.

Inkcaza ezingofundo lwemfuduko lwango 2001 zifakiwe

kwi “website.

Ulwazi olulungisiweyo lufakiwe kwi website.

Ulwazi olufanelekileyo lusiwe kwi Cape Gateway Portal.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

76

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 66: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004 77

INKQUBO ENGEZANTSI 2.3.4 : UPHATHO LOPHUHLISO LOMHLABA

Injongo: Ukuqala ukubhalisa nokugcina indlela yokuphathwa kokusebenzisa umhlaba kwiphondo kuquka iBhodi yabaCebisi neBhodi yabaVavanyi.

Izinto ezichaza ukuhanjiswa kweenkonzo neenjongo

Iinjongo, ezibekwe ngabaPhathi ngokwabo ekuqaleni konyaka, besisekwe ikakhulu kwimvume nokuqalwa koMthetho wokuCeba nokuPhuhlisa iNtshona

Koloni. (uMthetho 7 ka 1999). Ukuba lo Mthetho ubuqaliwe mininzi imisebenzi engeyiqaliwe koomasipala malunga noMthetho weSizwe, ukuqinisekisa ukuba

abasebenzi babaPhathi bakhona ukuqinisekisa ukuba imisebenzi yabaPhathi iyenziwa. Kodwa ke UmPhathi angachaza ukuba eminye imisebenzi yophuhliso

igqitywe ngempumelelo. Le misebenzi yophuhliso idlale indima enkulu kuphuhliso lwe Ntshona Koloni. Iincukacha ezongeziweyo zingafumaneka kwezitafula

zingezantsi.

Impumelelo Zokunikezelwa kwenkonzo eluntwini.

Injongo

enokumetwa

Ukuqinisekisa ukuba bonke

abasebenzi bakamasipala

abachaphazelekayo bayazi

ngomthetho wocebo

nophuhliso.

Ukugcinwa komthetho,

imigaqo-ntetho yocebo

nophuhliso njalo njalo.

Iziphumo

Ukuqeqeshwa koomasipala

ngokoMthetho wocebo

loPhuhliso eNtshona Koloni

(uMthetho 7 ka 1999),

neminye imithetho

echaphazelekayo.

Ukuqinisekisa ngowona

mgaqo ohoyene neemfuno

zeNtshona Koloni.

Ukumeta izenzo zeziphumo/

izalathi si zokunikwa kwenkonzo

Inani labasebenzi beSebe

naboMasipala abachaphazelekayo

kucebo nophuhliso abaqeqeshiweyo

malunga nemigaqo noMthetho

omtsha.

Izilungiso ezininzi okanye amagalelo

enziwe.

.

Okucetyiweyo

Ipesenti eziyi 80% yabo

bonke abasebenzi

beSebe noomasipala

kumele ukuba bawazi

lo Mthetho nemigaqo.

Zonke izinto

ekucingwa ukuba

azilunganga,

zilungisiwe.

Okwenziweyo

Akukho msebenzi weSebe okanye kamaspala

uqeqeshiweyo malunga noMthetho 7 ka 1999. Kodwa

ke iseshoni zoqeqesho zabanjwa malunga nocebo

nophuhliso. Oku kwenzeke kwiintlanganiso

zoqeqesho,ukujikeleziswa kwezaziso,ukuthethana

nangokuqha kamshelana ngemfonomfono.

Icandelo 14 lo Mthetho 15/1985 lalungiswa. Umanyano

luye laqhubekeka neSebe lamaPhondo neZithili malunga

neCandelo 62 loMthetho wooMasipala. Umanyano

lwenzeka neSebe lezaMandla neziMbiwa malunga

noMthetho wezeemayini. Kwenziwe inani lemithetho.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 67: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 200478

Injongo

enokumetwa

Kuqinisekiswe ukuba ucebo

nophuhliso kwiphondo

lwenziwa ngokwemigaqo,

nezicwangciso, nangendlela

efanelekileyo.

Kuzanywe ukudlala indima

enkulu kumthetho

woomasipala nozwelonke

eburhulumenteni.

Ukukhutswa ko Mmiselo 15 ka

1985 nebhodi yabacebisi

nabacebi, umthetho 84 wango

1967, umthetho 113 wango

1991 njalo njalo.

Iziphumo

Zonke ezi ziqulethwe

kiincwadi zomthehto.

Kufakwe inxaxheba

ebhaliweyo

nethethiweyo

kumthetho

karhulumente

woomasipala.

Ukugqityezelwa

kwezinto

ezingekagqitywa

malunga nomthetho

wokusetyenziswa

komhlaba wango

1985, ukukhutshwa

kwe restrictions act

1967, nongengo-

waburhulumente oyi

Township

Establishment Act ka

1991.

Ukumeta izenzo zeziphumo/

izalathi si zokunikwa kwenkonzo

Inani lencwadi zomthetho

ezikhutshiweyo.

Ubungakanani benxaxheba

efakiweyo ekwenziweni kwalo

mthetho.

Inani lamatyala agqityiweyo.

Inani lamatyala asiwe kwibhodi

yocebiso.

Okucetyiweyo

Zonke iincwadi

zomthetho zigqitywe.

Inxaxheba efakiweyo kulo

mthetho isiwe kubaPhathi.

Onke amatyala agqitywe

ngexesha

elifanelekileyo.

Okwenziweyo

Kuhlanganiswe uyilo lwemimiselo yedolophu

olusemgangathweni. Le mithetho yongeziweyo

ingasetyenziswa ngoomasipala. Iisetyula eziyi 9 zigqityiwe

zasiwa koomasipala, abacebisi, nakubo bonke abantu

abanomdla.

inxaxheba ifakiwe malunga ne:

Isigaba 62 somthetho woomasipala;

Umthetho ngotywala kumaphondo;

Uthetho weemayini;

Indlela ekuxulunywana ngayo kwidalophu iKapa;

Umthetho wokhenketho kwiphondo;

Umthetho weelwimi kwiphondo.

Ummiselo, nomnye umthetho ongachazwanga kunye

nebhodi yocebiso azizange zikhutshwe.

Izicelo zenziwe malunga no:

UMthetho 15 ka 1985 - 245;

UMthetho 84 ka 1967 - 581;

Umthetho 4 ka 1984 - 13;

UMthetho 113 ka 1991 - 9.

Inani lezicelo eziyi 258 zisiwe kwiBhodi yoCebiso

lweziCwangciso.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 68: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004 79

Injongo

enokumetwa

Ukugcinwa kweBhodi

yoCebiso noVavanyo.

UmPhathi waziswe konke

malunga noCebo

noPhuhliso.

Iziphumo

Ukuqhuba kakuhle

Uku sebenza kakuhle

kweBhodi yoCebiso

neyoVavanyo.

Ukuqinisekisa ukuba

umPhathi wenza

izigqibo ezizizo.

Ukumeta izenzo zeziphumo/

izalathi si zokunikwa kwenkonzo

Zombini iibhodi ziqalwe.

Inani lezithuba ezivaliweyo.

Inani leentlanganiso ezibanjiweyo.

Inani lentlanganiso, uhlolo (xa

lufuneka)

Inani lamatyala angenisiweyo.

Okucetyiweyo

Zombini iibhodi

ziqalwe kakuhle.

Izithuba zonke

zivalwe. Kubanjwe

iintlanganiso kanye

ngenyanga

ubuncinane.

Yonke imibuzo

yomPhathi

iphendulwe.

Okwenziweyo

IBhodi yovavanyo ayiqalwanga. Akhukho zithuba kwiBhodi

yoCebiso. Iintlanganiso eziyi 11 zeBhodi zibanjiwe.

Iintlanganiso eziliqela nomphathiswa bezibanjiwe. Kumanya

amatyeli way khatshiwe. Izicelo ezingaphezu kwe 300 zasiwa

kumphathiswa. Iileta eziyi 50 zomphathiswa zenziwa.

Iimemoranda ezilishumi zenziwa ukuphendula imibuzo.

Okwenziweyo kuthelekiswa nokucetyiweyo

George - “NGO EIA” i Workshop yokuxhobisa absebenzi. iFoto: Dennis Laidler

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO

Page 69: ISEBE LEMICIMBI YENDALO ESINGQONGILEYO …Ngokwaloku nje ukusetyenziswa komhlaba notshintsho kusetyenziso lomhlaba ... nokusasaza imimiselo kukhokelele ekucebiseni kokuba kuhlenga

INGXELO YONYAKA 2004

Iimali ezibhatelweyo

Iimali ezibhatelweyo kunyaka 2003/2004 zimi ngolu hlobo.

INKQUBOIsicwangcisosoMmandla

INKQUBO

IYONKE

R420 000150 000100 000

70 00040 00040 00050 000

180 000370 000150 000450 000

80 00075 000

100 000100 000

IGAMA LENKAMPANIUmasipala waseBeaufort WestUmasipala waseBerg River Umasipala waseBitou Umasipala waseBoland District Umasipala waseBreede ValleyUmasipala waseBreeriver/WinelandsUmasipala waseCape Agulhas Umasipala waseCederbergUmasipala wengingqi iCentral KarooUmasipala wengingqi iCentral Karoo (Nelspoort)Idolophu iKapaUmasipala wengingqi iEden Umasipala waseGeorge Umasipala waseKannalandUmasipala waseKnysna

Umasipala waseLaingsburgUmasipala waseLangebergUmasipala waseMatzikama Umasipala waseMossel Bay Umasipala waseOudtshoorn Umasipala wengingqi iOverberg Umasipala waseOverstrandUmasipala wasePrince Albert Umasipala waseSaldanha Bay Umasipala waseStellenbosch Umasipala waseSwartlandUmasipala waseSwellendamUmasipala waseTheewaterskloofUmasipala wengingqi iWest CoastUmasipala waseWitzenberg

IGAMA LENKAMPANI

80

R70 00090 00090 00060 000

100 000100 000

60 000120 000

90 000130 000

70 00080 000

100 000100 000115 000

3 750 000

iFoto: Dennis Laidler

ISEBE LEMICIMBI YENDALOE S I N G Q O N G I L E Y OCOCWANGCISO LOPHUHLISO