T.C. YALOVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İNSAN KAYNAKLARI VE ÇALIŞMA EKONOMİSİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU’NDA DEVLETİN SORUMLULUĞU TUĞBA ÖZEN Doç. Dr. YUNUS TAŞ 0
T.C.
YALOVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İNSAN KAYNAKLARI VE ÇALIŞMA EKONOMİSİ
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU’NDA DEVLETİN SORUMLULUĞU
TUĞBA ÖZEN
Doç. Dr. YUNUS TAŞ
OCAK 2014
0
İÇİNDEKİLER…………………………………………………………………………..4
KISALTMALAR………………………………………………………………………..4
ŞEKİL LİSTESİ………………………………………………………..………………..4
TABLO LİSTESİ…………………………………………………………….………….4
SUMMARY……………………………………………………………………………..4
GİRİŞ…………………………………………………………………………………….5
BÖLÜM 1: İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ
KAVRAMLARI………………………………………………………………………...5
1.1. İşçi
Sağlığı…………………………………………………………………………...6
1.2. İş
Güvenliği………………………………………………………………………….7
1.3. Genel Olarak İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin
Önemi………………………………..8
BÖLÜM 2: KANUNUN AMACI, KAPSAMI VE İSTİSNALARINA GENEL
BAKIŞ…………………………………………………………………………………..9
2.1. Kanunun
Amacı……………………………………………………………………..9
2.2. Kanunun
Kapsamı…………………………………………………………………..9
2.3. Kanunun
İstisnaları………………………………………………………………...10
2.4. Kanunun Tanımları………………………………………………..
………………..10
BÖLÜM 3: İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNUNDA
TARAFLAR…………………………………………………………………………...13
3.1. Devletin Sorumlulukları…………………………………………………………...13
1
3.2. İşverenin Sorumlulukları…………………………………………………………..14
3.3. İşçilerin
Sorumlulukları…………………………………………………………….14
3.4. Sendikaların Sorumlulukları……………………………………………..
…………15
BÖLÜM 4: İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNUNUN GETİRDİKLERİ…..16
4.1. Önleyici Yaklaşım…………………………………………………………………16
4.2. Güvenlik Kültürü…………………………………………………………………..16
4.3. Risk Değerlendirmesi……………………………………………………………...16
4.4. Etkin Kayıt Dönemi………………………………………………………………..17
4.5. Devlet Desteği……………………………………………………………………..17
BÖLÜM 5: İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNUNA NEDEN İHTİYAÇ
VAR?...............................................................................................................................18
5.1. İş Kazaları ve İşe Bağlı Sağlık Problemleri Araştırma Sonuçları, 2013…………..19
BÖLÜM 6: İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNUNDA DEVLETİN
SORUMLULUKLARI….…………………………………………………………….23
6.1. Mevzuat Hazırlama
Görevi………………………………………………………...23
6.1.1. İşyerindeki Çalışmanın Başlamasından Önceki
Denetim………………………..29
6.1.2. İşyerinin Faaliyete Geçmesinden Sonra Yapılan Programlı Denetimler………...29
6.2. Teşkilatlanma Görevi………………………………………………………………
30
6.2.1. Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi ( MADDE 21)…………………………30
6.2.2. Konseyin Kuruluş Amacı………………………………………………………..31
2
6.2.3. Konseyin Görevleri……………………………………………………………...31
6.2.4. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı…………………………………...……..32
6.3. Rehberlik ve Danışmanlık Görevi………………………………………………....32
6.3.1. İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü Müdürlüğü (İSGÜM)………………………...33
6.3.2. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Eğitim ve Araştırma Merkezi
ÇASGEM.38……………………………………………………………………………38
6.3.3. Yakın ve Orta Doğu Çalışma Eğitim Merkezi…………………………………..40
6.4. Yaptırım ve Uygulama Görevi…………………………………………………….40
6.4.1. Maddi Tazminatlar………………………………………………………………47
6.4.2. Manevi Tazminatlar…………………………………………………………..….47
6.4.3. Rücu (Geri Alma) Tazminatı………………………………………………….…47
6.4.4. Hüküm Bulunmayan Haller ve Muafiyet (MADDE 27) ……………………..…48
6.4.5. Bağımlılık Yapan Maddeleri Kullanma Yasağı (MADDE 28) …………………48
6.4.6. Yayın Zorunluluğu (Ek Madde 2)……………………………………………….48
SONUÇ VE ÖNERİLER……………………………………………………………..49
KAYNAKLAR……………………………………………………………………...…50
EKLER………………………………………………………………………………...50
ÖZGEÇMİŞ…………………………………………………………………………...50
3
KISALTMALAR
İSG : İş Sağlığı ve Güvenliği
İLO : Uluslararası Çalışma Örgütü
ÇASGEM : Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim Ve Araştırma Merkezi
İSGÜM : İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü Müdürlüğü
TUİK : Türkiye İstatistik Kurumu
İSGGM : İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü
SGK : Sosyal Güvenlik Kurumu
İKMH : İş Kazası ve Meslek Hastalığı
Tezde kullanılan tüm kısaltmalar bu listede açılımlarıyla birlikte yer almaktadır.
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil 1: Çalışma İstatistikleri Bilgi Sistemi Web Sitesi Çalışmalarına Örnek
Şekil 2: Monitör Yerleşimi
Şekil 3: Boyun Postürü
Şekil 4: Uygunsuz Duruşlara Örnek
4
Şekil 5: Bilgisayar İçin Önerilen Çalışma Pozisyonu
Şekil 6: ÇASGEM Kurumsal Eğitim Programları
Şekil 7: ÇASGEM Bülteni
TABLO LİSTESİ
Tablo 1: Son 12 Yıl İçerisinde İstihdam Edilenlerden İş Kazası Geçirenler, 2007-2013
Tablo 2: Sektöre Göre İş Kazası Geçirenlerin Grafiği, 2007 - 2013
BÖLÜM 1
İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI
GİRİŞ
Yaşama hakkıyla doğrudan bağlantılı olan İş sağlığı ve güvenliği konusunun
önleme ve tazmin olmak üzere iki boyutu bulunmaktadır. İş sağlığı ve güvenliğinin
sağlanmasında ve korunmasında önleme politikalarına ağırlık verilmesi gerekmektedir.
İş kazası veya meslek hastalığı sonucu ortaya çıkan zararın tazmininden çok, iş kazaları
ve meslek hastalıklarının nedenlerinin saptanarak, bunların önlenmesi için gerekli olan
tedbirlerin alınması daha büyük bir önem taşımaktadır.
Bu makalede iş güvenliği, iş sağlığı konularındaki mevzuatlar incelenip devletin,
bu konudaki sorumlulukları incelenecektir.
Sanayileşmenin doğal bir sonucu olarak, yoğun işçi çalıştırılan iş yerlerinde iş
kazalarının sayısında büyük artışlar olmuştur. Önceleri bu kazalar işverenler tarafından
5
fazla önemsenmezken zaman içinde bu kazalar sonucu doğan üretim kayıpları
işverenlerin önlem alma zorunluluğunu doğurmuştur.
Ülkemiz açısından iş kazaları ve meslek hastalıkları, çözülmesi gereken önemli
sorunlardan biridir.
Anahtar sözcükler: Sosyal güvenlik, işyeri denetleme, iş sağlığı, iş güvenliği
1.1. İşçi Sağlığı
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği; daha iyi ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturmak
için bir işin devamlılığını etkileyebilecek tüm tehlikeli ve sağlığa zararlı etmenlerden
korunmayı amaçlayan çalışmaların tümüdür. Aynı zamanda İşçi sağlığı ve güvenliği,
çalışanların kullandıkları araç ve gereçlerden, çalışma ortamından, yaptıkları işlerden
doğabilecek tehlikelerden işçinin sağlığının korunmasını ve güvenli bir ortamda
çalışmasının sağlanmasını ifade etmektedir.
Sağlık’ kelimesi Dünya Sağlık Örgütü tarafından; ‘sadece hastalık veya sakatlık
halinin var olmaması değil, bununla birlikte sosyal ve ruhsal olarak da tam iyilik
hali’ ifadesi ile tanımlamıştır.
Sağlık, insanın en temel hakkıdır. Toplum sağlığı açısından da işçilerin
sağlığının korunması ve geliştirilmesi önemlidir.
Meslek hastalıkları ve iş kazaları doğal olarak en çok ve direkt işçileri etkiler.
Yaralanmalarla ve dahası ölümlerle sonuçlanabilen iş kazaları ve meslek hastalıkları
işçilerde güç kaybına veya sürekli olarak iş göremez hale gelmelerine sebebiyet
verebilir. Bunun sonucunda bakmakla yükümlü olduğu ailesinin ekonomik açıdan
6
sıkıntıya düşmesi, kendisinin ise eski sağlığına kavuşamaması gibi bir olasılıkla
karşılaşan işçi, mutsuz bir ruh hali içerisine girecektir.
İşçinin sağlığının yerinde olması sadece işçi açısından değil işveren açısından da
oldukça önem taşımaktadır. İşyerinde sağlık problemleri ile karşılaşmak üretim
temposunu düşürerek verimlilikte kayıplara sebebiyet verecektir. Sağlığın
korunabilmesi için ilk olarak sağlığı bozabilecek etmenlerin doğru bir şekilde
saptanması gerekmektedir.
İş sağlığının amaçlarını sıralayacak olursak;
• İş ortamında bulun risklerin ortadan kaldırılarak minimize edilmesi,
• Üretim güvenliğini oluşturularak; zamanın ve kişisel performansın maksimum
seviyede kullanılması,
• Meslek elemanlarının, işyerlerinde kullanılan donanım ve ekipmanların, binanın,
iş ortamının ve kendilerinin güvenliğini sağlayabilecek seviyede yetiştirilmesi,
• İşçilerin, ruhsal, fiziksel ve sosyal yönden iyilik hallerinin tam olarak
denetlenmesi,
• Çalışma koşullarından ötürü işçilerin sağlıklarını yitirmelerinin önlenmesi,
• İşçilerin, sağlıklarını olumsuz yönde etkileyecek etmenlerden çalışma esnasında
korunması ve İşçilerin psikolojik ve fizyolojik yapıları göz önünde bulundurularak
işe yerleştirilmelerinin yapılmasıdır.
1.2. İş Güvenliği
Temel taşının insan olduğu iş güvenliği, tüm çalışanların en temel hakkıdır.
Yalnız iş güvenliği dendiğinde, sadece çalışanların değil; işletmenin ve üretimin de
güvenliği düşünülmelidir ki bu üç faktörle ilgili çalışmalar tamamlandığında iş
yerinde çalışanlar için tam bir güvenli ortam oluşturulsun.
Temel sosyo-ekonomik güvencenin ayrılmaz bir parçası olan güvenlik, çalışma
hayatında aşağıdaki koşulları sağlamaktadır:
7
• İşle ilgili güvenlik, sağlık ve çevresel iyileştirmelerle hastalık ve sakatlıklardan
koruma,
• İşle ya da diğer sebeplerle oluşabilecek sakatlıklara, cinsiyet, dini ve etnik grup
nedeniyle ayrımcılığa karşı koruma,
• Taciz, şiddet, uygun olmayan çalışma saatleri, strese karşı koruma, çalışma
saatlerinin, gece işinin, çalışma yaşının sınırlandırılması,
• Ücretle ve istihdam ile ilgili haklar, emeklilik güvencesi, tazminat, annelik
koruması, uzun süreli bakım, tatil, mantıklı iş planlaması ve iş düzenlemesi,
• Yasalar, devlet yaptırımı ve teftiş yoluyla koruma,
• Örgütlenme hakkı,
• Toplu pazarlık hakkı,
• Sağlık hizmetine ulaşma, eğitim, çocuk bakımı gibi sosyal destek hakkı,
• Güvensiz işi reddetme hakkı,
• Ortak işçi-yönetim sağlık ve güvenlik kurulları ve diğer temsil mekanizmaları
yoluyla katılım hakkı,
• İşle ilgili olası tehlikeleri bildirme hakkı,
• ‘İşyerinde yanlış yapılan işleri bildiren kişiler’ için koruma hakkı.
1.3. Genel Olarak İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin Önemi
Avrupa’da meydana gelen bilimsel ve teknolojik gelişmeler sonrasında, sanayide
yeni üretim yöntemlerine geçilmesi sonucu toplumların ekonomik, sosyal ve siyasal
yapılarında değişiklikler olmuştur. Bu dönemde çalışanlar özellikle kadın ve çocuklar
son derece olumsuz çalışma koşulları ile karşı karşıya kalmışlardır. Dokuma
atölyelerinde ve maden ocaklarında çalışan kadın ve çocuk işçilerin maruz kaldıkları
meslek hastalıkları ve iş kazaları çalışma yaşamına müdahale edilmesine temel
oluşturmuştur. Bunun sonucu olarak da devletin çocuklar ve kadınlar için öncelikli
olmak suretiyle, tüm çalışanları kapsayacak koruyucu önlemleri alması için ilk adımlar
atılmıştır.
İş sağlığı ve iş güvenliğine dair ilk yasal düzenlemeler çocuk çalışanlar için
İngiltere’de 1802 tarihinde yapılanlardır. Devlet tarafından ilk olarak önemli ve gerekli
8
olan düzenlemeler hazırlanmış ve yürürlüğe koyulmuştur. Bu süreç gerekli mevzuatın
hazırlanması ile başlamış ve sonrasında yapılan denetimler teşkilatlanmanın da yavaşça
oluşmasını sağlamıştır. 1819 tarihinde ise ikinci yasal düzenlemesi yapılmıştır ancak bu
dar kapsamlı yasaların hazırlanarak yürürlüğe girmesi çalışma hayatı için de yeterli
düzeye ulaşamamıştır. İş sağlığı ve iş güvenliği konusundaki denetim kavramı da
böylelikle gündeme gelmiştir.
Sonuç olarak, ilk yasal İş Denetim Teşkilatı’nın kurulması gerekliliğini
düzenleyen yasa çalışanları koruyucu yasa hükümlerinin hayata geçirilmesinin
kararlaştırmak amacı ile 1833 yılında yürürlüğe girmiştir.
BÖLÜM 2
KANUNUN AMACI, KAPSAMI VE İSTİSNALARINA GENEL BAKIŞ
2.1. Kanunun Amacı
Kanunun amacı 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 1. Maddesinde
aşağıda ki gibi belirtilmiştir.
MADDE 1- (1) Bu Kanunun amacı; işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması
ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların
görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenlemektir.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası TBMM’de 20.06.2012 tarihinde kabul
edilmiştir. Kanunun bazı maddeleri 01.01.2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bazı
9
maddeleri 01.07.2013 tarihinde, bazı maddeleri ise 01.07.2014 tarihinde yürürlüğe
girecektir.
6331 sayılı Kanun’un iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin olan maddelerinin (6331,
Md 6, 7) işyerlerinde ki iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili olarak hizmet veren işyeri
hekimi, iş güvenliği uzmanı, diğer sağlık personeli gibi çalışanlar hariç olmak üzere;
kamu kurumları ile 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için
01.07.2016 tarihinde yürürlüğe girmesi planlanmıştır.
2.2. Kanunun Kapsamı
Kanunun kapsamı 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 2.
Maddesinde aşağıda ki gibi belirtilmiştir.
MADDE 2- (1) Bu Kanun; kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu
işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere
tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır.
2.3. Kanunun İstisnaları
MADDE 2- (2) 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu aşağıda belirtilen faaliyetler
ve kişiler hakkında bu Kanun hükümleri uygulanmaz:
a) Fabrika, bakım merkezi, dikimevi ve benzeri işyerlerindekiler hariç Türk Silahlı
Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığının
faaliyetleri.
b) Afet ve acil durum birimlerinin müdahale faaliyetleri.
c) Ev hizmetleri.
ç) Çalışan istihdam etmeksizin kendi nam ve hesabına mal ve hizmet üretimi yapanlar
d) Hükümlü ve tutuklulara yönelik infaz hizmetleri sırasında, iyileştirme kapsamında
yapılan işyurdu, eğitim, güvenlik ve meslek edindirme faaliyetleri.
10
1.4. Kanunun Tanımları
MADDE 3- (1) Bu Kanunun uygulanmasında;
a) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını,
b) Çalışan: Kendi özel kanunlarındaki statülerine bakılmaksızın kamu veya özel
işyerlerinde istihdam edilen gerçek kişiyi,
c) Çalışan temsilcisi: İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalara katılma, çalışmaları
izleme, tedbir alınmasını isteme, tekliflerde bulunma ve benzeri konularda çalışanları
temsil etmeye yetkili çalışanı,
ç) Destek elemanı: Asli görevinin yanında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önleme,
koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda özel olarak
görevlendirilmiş uygun donanım ve yeterli eğitime sahip kişiyi,
d) Eğitim kurumu: İş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personelinin
eğitimlerini vermek üzere Bakanlıkça yetkilendirilen kamu kurum ve kuruluşlarını,
üniversiteleri ve Türk Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından
kurulan müesseseleri,
e) Genç çalışan: Onbeş yaşını bitirmiş ancak onsekiz yaşını doldurmamış çalışanı,
f) İş güvenliği uzmanı: İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça
yetkilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip mühendis, mimar veya teknik
elemanı,
g) İş kazası: İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet
veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen özre uğratan olayı,
ğ) İşveren: Çalışan istihdam eden gerçek veya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği olmayan
kurum ve kuruluşları,
h) İşyeri: Mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile
çalışanın birlikte örgütlendiği, işverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik
11
yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen işyerine bağlı yerler ile
dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve
mesleki eğitim yerleri ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçları da içeren organizasyonu,
ı) İşyeri hekimi: İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça
yetkilendirilmiş, işyeri hekimliği belgesine sahip hekimi,
i) İşyeri sağlık ve güvenlik birimi: İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini
yürütmek üzere kurulan, gerekli donanım ve personele sahip olan birimi,
j) Konsey: Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyini,
k) Kurul: İş sağlığı ve güvenliği kurulunu,
1) Meslek hastalığı: Mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalığı,
m) Ortak sağlık ve güvenlik birimi: Kamu kurum ve kuruluşları, organize sanayi
bölgeleri ile Türk Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından,
işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kurulan gerekli donanım ve
personele sahip olan ve Bakanlıkça yetkilendirilen birimi,
n) Önleme: İşyerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile
ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin
tümünü,
o) Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana
gelme ihtimalini,
ö) Risk değerlendirmesi: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin
belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden
kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin
kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmaları,
p) Tehlike: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini
etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelini,
r) Tehlike sınıfı: İş sağlığı ve güvenliği açısından, yapılan işin özelliği, işin her
safhasında kullanılan veya ortaya çıkan maddeler, iş ekipmanı, üretim yöntem ve
12
şekilleri, çalışma ortam ve şartları ile ilgili diğer hususlar dikkate alınarak işyeri için
belirlenen tehlike grubunu,
s) Teknik eleman: Teknik öğretmen, fizikçi ve kimyager unvanına sahip olanlar ile
üniversitelerin iş sağlığı ve güvenliği programı mezunlarını,
ş) İşyeri hemşiresi: 25/2/1954 tarihli ve 6283 sayılı Hemşirelik Kanununa göre
hemşirelik mesleğini icra etmeye yetkili, iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak
üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş işyeri hemşireliği belgesine sahip hemşire/sağlık
memurunu ifade eder.
(2) İşveren adına hareket eden, işin ve işyerinin yönetiminde görev alan işveren
vekilleri, bu Kanunun uygulanması bakımından işveren sayılır.
BÖLÜM 3
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNUNDA TARAFLAR
İş sağlığı ve güvenliği konusunda devlet, işçi, işveren ve sendikaların birbirinden
farklı ancak birbirini tamamlayan görevleri vardır.
3.1. Devletin Sorumlulukları
Devlet, mevzuat yapma, teşkilatlanma, denetim yapma ve yaptırım uygulama
gibi görevlere sahipken, işveren önlem almakla, işçi ise alınan önlemlere uymakla
yükümlüdür.
İş Sağlığı ve İş Güvenliği alanında devletin sorumluluklarını ana hatları ile sıralayacak
olursak:
13
• Yasa, tüzük, yönetmeliklerle yasaklayıcı, zorlayıcı, önleyici tedbirler alınmalı,
• Tehlikeli işlerde çalışan işçilerin sağlık kontrolleri, periyodik muayeneleri ilgili
sağlık tesislerinde yapılmalı,
• İş kazasına uğrayarak sakat kalan işçilerin eski sağlıklarına kavuşmaları ve
yeniden meslek edinebilmeleri için çalışmaların yapılmalı ve motivasyon artırıcı
destekler verilmeli,
• İş kazaların neden olan unsurlar devamlı olarak araştırılarak önlemler alınmalı,
• Özellikle teknik okullarda ve üniversitelerin ilgili bölümlerinde iş sağlığı ve iş
güvenliği alanında dersler verilmeli.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu genel olarak tüm işyerlerini iş sağlığı
ve güvenliğine dair tedbirlerin kapsamına almış olsa da ’’iş sağlığı ve güvenliği
hizmetlerinin ‘’ işyerlerinin büyüklüğüne ve yapılan işin niteliğine göre farklı tarihlerde
ve aşamalı olarak yürürlüğe girmektedir.
İş sağlığı ve güvenliğine dair 6. ve 7. maddeler diğer tüm işyerleri için ise
Kanunun yayımı tarihi olan 30.06.2012 tarihinden altı ay sonra, yani 31.12.2013
tarihinde yürürlüğe girmiş durumdadır.
6331 sayılı Kanun’un iş sağlığı ve güvenliğine dair 6. ve 7. maddeleri, 50’den az
çalışanı olan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için ise 01.01.2014
tarihinde yürürlüğe girecektir.
3.2. İşverenin Sorumlulukları
İşveren, çalışanları için üretim öncesi ve üretim sonrası için tedbirler almalıdır. Bu
tedbirleri sıralayacak olursak;
• İşyeri kuruluşu aşamasında tesisat önlemleri (elektrik vs.) alınmalı,
• Sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı hazırlanmalı,
• Sağlıklı ve güvenli çalışma ortamına uygun ekipmanlar bulundurulmalı,
14
• Sağlığa zararlı atıklar için gerekli atık yeri önceden bulunmalı,
• Kullanılan makineler, araç ve gereçler standartlara uygun olmalı,
• İşçi Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatının düzgün ve tam olarak uygulanmasına
dikkat edilmeli,
• Kazaların çıkış sebepleri araştırılarak önleyici tedbirler alınmalı,
• İşçiler işe girişleri sırasında sağlık muayenesinden geçirilmeli ve kendilerine
uygun işlere verilmeli,
• İşçilerin çalışma sürelerinin mevzuata uygun olarak düzenlenmelidir.
3.3. İşçilerin Sorumlulukları
Çalışanların, işveren tarafından verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda
yükümlülükleri şunlardır:
a) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer
üretim araçlarını kurallara uygun şekilde kullanmak, bunların güvenlik donanımlarını
doğru olarak kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiştirmemek.
b) Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve korumak.
c) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden
ciddi ve yakınmak ve korumak.
c) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden
ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik
gördüklerinde, işverene veya çalışan temsilcisine derhal haber vermek.
ç) Teftişe yetkili makam tarafından işyerinde tespit edilen noksanlık ve mevzuata
aykırılıkların giderilmesi konusunda, işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak.
d) Kendi görev alanında, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için işveren ve çalışan
temsilcisi ile iş birliği yapmaktır.
15
3.4. Sendikaların Sorumlulukları
• İşçi sağlığı ve iş güvenliği alanında yapılan eğitimlerin artırılmalı,
• Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği konusunda eğitilmeleri için konferanslar,
seminerler düzenlenmeli, afiş, kitap ve broşürler dağıtılmalı,
• İşletmelerin sağlık ve güvenlik standartlarının mevzuata uygunluğu
denetlenmeli.
BÖLÜM 4
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNUNUN GETİRDİKLERİ
4.1. Önleyici Yaklaşım
Kanunla işyerlerine, risk değerlendirmesinde tespit edilen hususları da göz
önünde bulundurarak, genel bir önleme yaklaşımı getirildi.
Kanun, iş sağlığı ve güvenliğinde en iyi koşulları hedefleyerek, işyerlerinin
mevcut durumunun sürekli iyileştirilmesini amaçlıyor. İş kazası veya meslek hastalığı
ortaya çıktıktan sonra neler yapılacağı değil, iş kazası ve meslek hastalığının önlenmesi
için atılacak adımlar esas olacak.
4.2. Güvenlik Kültürü
16
Kanun iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin belirlenen sürelerle işyeri
bünyesindeki personel tarafından verilmesini esas alıyor. Ancak işyerinde uygun
vasıflara sahip personel bulunmaması halinde bu hizmet işyeri dışındaki ortak sağlık ve
güvenlik birimlerinden alınabilecek.
4.3. Risk Değerlendirmesi
İşyerleri, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin daha etkin sunumu amacıyla
tehlike sınıflarına ayrılacak. Tehlike sınıfları; işyerlerinin yaptığı asıl iş dikkate alınarak,
sosyal tarafların dâhil olduğu bir komisyonun görüşleri doğrultusunda bakanlıkça tespit
edilecek.
Çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde (A) sınıfı, tehlikeli sınıfta yer alan
işyerlerinde en az (B) sınıfı, az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde ise en az (C) sınıfı
iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olanlar görev yapabilecek.
4.4. Etkin Kayıt Dönemi
İş kazaları kazadan sonraki, meslek hastalıkları ise öğrenildikten sonraki üç
işgünü içinde işveren tarafından, Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilecek. Sağlık
kuruluşları kendilerine intikal eden iş kazalarını, yetkilendirilen sağlık hizmeti
sunucuları ise tanı koydukları meslek hastalıklarını en geç 10 gün içinde Sosyal
Güvenlik Kurumuna bildirecek. Ayrıca işyerinde meydana gelen ramak kala olaylar da,
işveren tarafından kayıt altına alınacaktır.
4.5. Devlet Desteği
Kamu hariç 10'dan az çalışanı olan çok tehlikeli ve tehlikeli sınıfta yer alan
işyerlerinin iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yerine getirilmesinde, Bakanlık maddi
destekte bulunacaktır.
10'dan az çalışanı bulunan, az tehlikeli sınıftaki işyerlerinin bu destekten
yararlanmasına ise Bakanlar Kurulu karar verebilecektir. Desteğin uygulamasında
Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtları esas alınacaktır. Sigortasız personel çalıştırdığı tespit
17
edilen işyerlerinden, yapılan destek yasal faizi ile birlikte geri alınacak ve bu işyerleri
destekten üç yıl süreyle men edilecektir.
BÖLÜM 5
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNUNA NEDEN İHTİYAÇ VAR?
Dünya’da her gün;
1 Milyon iş kazası olmakta,
5534 çalışan işle ilgili hastalıklar,
879 çalışan iş kazası nedeniyle ölmektedir.
Türkiye’de her gün;
172 iş kazası olmakta,
4 kişi iş kazası nedeniyle ölmekte,
6 kişi sürekli iş göremez hale gelmektedir.
18
SGK 2010 yılı istatistiklerine gör ise;
İŞ KAZALARI:
Toplam 62.903 İş kazası;
1.434 ölümlü iş kazası,
1.976 sürekli iş göremezlikle sonuçlanan kaza meydana gelmiştir.
MESLEK HASTALIĞI:
Toplam 533 meslek hastalığı;
10 tanesi ölümle sonuçlanmıştır.
Toplam 1444 kişi iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu hayatını
kaybetmiştir.
Görünür maliyetler;
• Sürekli iş göremezlik ve ölüm nedeniyle,
• Üretimin durması veya azalması,
• Sürekli iş göremezlik ve ölüm geliri ödemeleri
• İş kazası ve meslek hastalığı için yapılan tedavi hizmetleri
• Geçici iş göremezlik gibi nedenlerle oluşan üretim ve katma değer kaybının
yaklaşık bedeli 3.847.880.159 TL’dir.
Görünmeyen maliyetler;
Kaza esnasında işçilerin işi bırakması, doktor, araç ve gereç getirilmesi veya
kazazedenin taşınması, kaza mahallinin tekrar çalışır konuma getirilmesi v.b. nedenlerle
oluşan maliyetlerdir.
İş kazası ve meslek hastalıkları toplam maliyeti 7.695.760.318 TL’dir.
Ulusal ölçekte; Gayrisafi milli hasılanın %4’ ü 2011 GSMH = 1.231,8 Trilyon $
19
halde ülkemiz için maliyeti = 49,272 Milyar $
Kişisel ölçekte; tedavi, bakım vb. giderler, tazminatlar ortalama = 100-350 bin
TL./Kişidir.
5.1. İş Kazaları ve İşe Bağlı Sağlık Problemleri Araştırma Sonuçları, 2013
İlki 2007 yılında yapılan “İş Kazaları ve İşe Bağlı Sağlık Problemleri” konulu
araştırma, hanehalkı İşgücü Anketi ile birlikte ülkemizde ikinci defa 2013 yılı Nisan,
Mayıs ve Haziran aylarında, gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonuçları, istihdamda olan
veya son 12 ay içinde bir işte çalışmış olan fertlerin, son 12 ay içinde herhangi bir iş
kazası geçirip geçirmedikleri veya referans haftasında istihdam edilen ya da geçmişte
çalışmış olanların son 12 ay içinde işe dayalı bir sağlık probleminin etkilerine maruz
kalıp kalmadıklarına ilişkin bilgiler vermektedir.
Son 12 ay içerisinde çalışmış olanların %2,3’ü bir iş kazası geçirdi. Türkiye
genelinde son 12 ay içinde istihdam edilenlerden %2,3’ü bir iş kazası geçirdimiştir. Bu
oran erkeklerde %2,8 iken, kadınlarda %1,3 olarak gerçekleşti. Toplam iş kazası
geçirenlerin %81,6’sını erkekler oluşturmuştur.
Tablo 1: Son 12 Yıl İçerisinde İstihdam Edilenlerden İş Kazası Geçirenler, 2007-
2013
20
Kaynak: http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=16118 ,Erişim Tarihi: 03.01.2014
Son 12 ay içinde istihdam edilen 15-24 yaş grubundaki fertlerde iş kazası geçirenlerin
oranı %1,9 iken, 25-34 yaş grubunda bu oran %2,3, 35-54 yaş grubunda %2,6 ve 55 ve
daha yukarı yaştakilerde ise %2 olarak gerçekleşmiştir.
Son 12 ay içinde istihdam edilen lise altı eğitimlilerin %2,8’i bir iş kazası
geçirirken, genel lise mezunlarında bu oran %1,7, lise dengi meslek okul mezunlarında
%2,4, yüksek öğretim mezunlarında ise %1 olarak gerçekleşti
Tablo 2: Sektöre Göre İş Kazası Geçirenlerin Grafiği, 2007 - 2013
Kaynak: http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=16118 ,Erişim Tarihi: 03.01.2014
Sektörel olarak incelendiğinde, madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe iş kazası
geçirenlerin oranı %10,4, elektrik, gaz, buhar, su ve kanalizasyon sektöründe iş kazası
geçirenlerin oranı %5,2 iken, inşaat sektöründe iş kazası geçirenlerin oranı %4,3 oldu.
21
Sektör bazındaki sonuçlar, 2007 yılı sonuçları ile karşılaştırıldığında iş kazası
geçirenlerin payı madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe 0,1 puan artarken, inşaat
sektöründe 0,2 puan azaldı. Elektrik, gaz, buhar, su ve kanalizasyon sektöründe iş
kazası geçirenlerin oranı ise değişmedi. İş kazası geçiren sayısında en büyük payı alan
imalat sanayi sektöründe ise iş kazası geçirenlerin oranı 1,8 puan azalarak %3,3 olarak
gerçekleşti.
İşteki duruma göre, iş kazası geçirenlerde en yüksek oran %2,6 ile kendi
hesabına çalışanlarda gerçekleşti. Bunu %2,5 ile ücretli veya yevmiyeli çalışanlar, %1,6
ile işveren olarak çalışanlar izledi. Ücretsiz aile işçisi olarak çalışanlarda iş kazası
geçirme oranı ise %1,4 olarak tahmin edildi.
Meslek grupları itibarıyla, ‘sanatkarlar ve ilgili işlerde çalışanlar’da iş kazası
geçirenlerin oranı %4,8 ile ortalamanın (%2,3) üzerinde gerçekleşti. İş kazalarının en
düşük gözlendiği grup ise %0,8 ile ‘büro ve müşteri hizmetleri’ oldu.
İşyeri büyüklüğüne göre, son 12 ayda iş kazası geçirenlerin en yüksek olduğu
işyeri büyüklüğü %3,4 ile “250-499” çalışana sahip işyerleri oldu. En fazla istihdama
sahip ”1-9” kişi çalıştıran işyerlerinde iş kazası geçirenlerin oranı ise %2,2 oldu.
Son 12 ay içerisinde bir iş kazası geçirenlerin %63,7’si geçirmiş olduğu iş kazası
nedeniyle belirli sürelerde işinden uzak kaldı.
Yukarıda ki rakamlardan da anlaşılacağı gibi iş kazalarının ve meslek
hastalıklarının kişisel ve ulusal düzeyde maliyetleri çok fazladır. Bu sebepledir ki
yaralanma ve ölümle sonuçlanabilecek iş kazalarını ve bu kazalar sonrasında meydana
gelebilecek maddi kayıpları önceden önleyebilmek adına İş Sağlığı ve Güvenliği
Kanununa ihtiyaç vardır.
22
BÖLÜM 6
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNUNDA DEVLETİN
SORUMLULUKLARI
Çağdaş bir devlet, sosyal bir hukuk devleti olmak zorunda olduğuna göre
öncelikle vatandaşlarının en kutsal hakkı olan yaşama hakkını güvence altına almak
zorundadır. Bu da çalışanlar bakımından, çalışma ortamında tüm tehlikelerden uzak
çalışmak demektir. Bu nedenle Devlet, iş sağlığı ve güvenliği konusunda anayasadan
kaynaklanan görev ve sorumluluğunu mevzuat yapma, teşkilatlanma, denetim ve
yaptırım uygulama yolu ile yerine getirmek durumundadır.1982 Tarihli Anayasada, İş
Sağlığı ve Güvenliğine ilişkin konular aşağıdaki maddelerde hükme bağlanmıştır:
Devletin görevlerini şu başlıklar altında toplamak mümkündür:
6.1. Mevzuat Hazırlama Görevi
23
Bilindiği gibi çağdaş sosyal hukuk devletinin temel özelliği tüm kuralların
önceden belirlenerek kamuoyunun bilgisine sunulmasıdır. Devlet bu görevini kanun,
tüzük, yönetmelik gibi mevzuat oluşturarak yerine getirir. Bizim buradaki konumuz,
devletin bu görevini nasıl yerine getirdiği değil; amacı gerçekleştirmek için getirmiş
olduğu düzenlemelerin nelerden ibaret olduğunun araştırılmasıdır. Bu nedenle de
devletin oluşturduğu mevzuata kısaca değinmek gerekmektedir.
81 sayılı ILO sözleşmesi (İş Teftiş Sözleşmesi) ülkemiz tarafından 05.03.1951
tarihinde imzalandı. 39 maddeden oluşan bu sözleşme;
81-3. mad. Çalışma müddetleri, ücretler, iş emniyeti, işçilerin sağlığı ve refahı, çocuk
ve gençlerin çalıştırılması ve bunlarla ilgili diğer hususlar gibi, çalışma şartlarına ve
işçilerin işleriyle meşgul bulundukları sırada korunmalarına dair kanuni hükümlerin
mezkür hükümlerin tatbikini temin etmekle iş müfettişlerinin vazifeli bulundukları
nispette uygulanmasını sağlamak,
81-4. mad. İş teftişi üye memleketin idari usulleriyle kabilitelif oluştuğu nispette,
merkezi bir makamı nezaret ve murakabesine (teftiş etmek) tabi bulunacaktır.
81 -5. mad. Yetkili makam, aşağıda yazılı hususları kolaylaştırmak için uygun tedbirler
alacaktır. (Yetkili kuruluşlara atıfta bulunmuştur.)
1982 Tarihli Anayasada, İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Konular Aşağıdaki
Maddelerde Hükme Bağlanmıştır:
Anayasa`nın 2. Maddesi:
Cumhuriyetin Nitelikleri
Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı
içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk Milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta
belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk
Devletidir.
Anayasa`nın 5. Maddesi:
Devletin Temel Amaç ve Görevleri
24
Devletin temel amaç ve görevleri, Türk Milletinin bağımsızlığını ve
bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak,
kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak; kişinin temel hak
ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak
surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın
maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya
çalışmaktır.
Anayasa`nın 17. Maddesi:
I. Kişinin Dokunulmazlığı, Maddi ve Manevi Varlığı
Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına
sahiptir. Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut
bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi
tutulamaz.
Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir
cezaya veya muameleye tabi tutulamaz.
Meşru müdafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, bir
tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi, bir ayaklanma veya isyanın
bastırılması, sıkıyönetim veya olağanüstü hallerde yetkili merciin verdiği
emirlerin uygulanması sırasında silah kullanılmasına kanunun cevaz verdiği
zorunlu durumlarda meydana gelen öldürme fiilleri, birinci fıkra hükmü
dışındadır.
Anayasa`nın 50. Maddesi:
B. Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı
Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz.
Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları
bakımından özel olarak korunurlar.
Dinlenmek, çalışanların hakkıdır.
Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla
düzenlenir.
25
Anayasa`nın 56. Maddesi:
A. Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması
Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir.
Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek
Devletin ve vatandaşların ödevidir.
Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak;
insan ve madde gücünde tasarruf ve verimi artırarak, işbirliğini gerçekleştirmek
amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp hizmet vermesini düzenler.
Devlet, bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlarından
yararlanarak, onları denetleyerek yerine getirir.
Sağlık hizmetlerinin yaygın bir şekilde yerine getirilmesi için kanunla genel
sağlık sigortası kurulabilir.
Anayasa`nın 60. Maddesi:
A. Sosyal Güvenlik Hakkı
Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir.
Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar.
Borçlar Kanunu (332. Madde)
Madde 332 - İş sahibi, akdin hususi halleri ve işin mahiyeti noktasından hakkaniyet
dairesinde kendisinden istenilebileceği derecede çalışmak dolayısı ile maruz kaldığı
tehlikelere karşı icap eden tedbirleri ittihaza ve münasip ve sıhhi çalışma mahalleri ile,
işçi birlikte ikamet etmekte ise sıhhi yatacak bir yer tedarikine mecburdur.
---------- (1) 27/5/1935 tarih ve 2739 sayılı Kanunla hafta tatili olarak kabul edilmiştir.
* (Ek : 29/6/1956 - 6763/41 md.)İş sahibinin yukarı ki fıkra hükmüne aykırı hareketi
neticesinde işçinin ölmesi halinde onun yardımından mahrum kalanların bu yüzden
uğradıkları zararlara karşı isteyebilecekleri tazminat dahi akde aykırı hareketten doğan
tazminat davaları hakkındaki hükümlere tabi olur.
26
İş Yasası Md. 73: “Her işveren, işyerinde işçilerinin sağlığını ve iş güvenliğini
sağlamak için gerekli olanı yapmak ve bu husustaki şartları sağlamak ve araçları
noksansız bulundurmakla yükümlüdür.
İşçilerde işçi sağlığı ve iş güvenliği hakkındaki usul ve şartlara uymakla
yükümlüdürler.
İşverenler, makinelerin kullanılmasından doğacak olan tehlikelerden ve bu
hususta önceden alınabilecek tedbirlerden işçileri münasip bir şekilde haberdar
etmek zorundadırlar.
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü:
Md.1: İşçilere ait yatıp kalkma yerlerinde ve diğer müştemilatında bulunması gerekli
sağlık şartlarının ve işyerlerinde kullanılan alet, edevat, makinalar ve hammaddeler
yüzünden çıkabilecek hastalıklara engel olacak tedbir ve araçların, işyerlerinde iş
kazalarını önlemek üzere bulundurulması gerekli araçların ve alınacak güvenlik
önlemlerinin neler olduğu bu tüzükte belirtilmiştir.
Md.2: Her işveren, işyerinde işçilerinin sağlığını ve iş güvenliğini sağlamak için, bu
tüzükte belirtilen şartları yerine getirmek, araçları noksansız bulundurmak, gerekli olanı
yapmakla yükümlüdür. İşçiler de, bu yoldaki usuller ve şartlara uymak zorundadırlar.
Md.3: İşveren, işçilerine yapmakta oldukları işlerinde uymaları gereken sağlık ve
güvenlik tedbirlerini öğretmek ve iş değiştirecek işçilere yenisinin gerektirdiği bilgileri
vermek ve öğretmek zorundadır.
Md.4: İşverenin işyerinde teknik ilerlemelerin getirdiği daha uygun sağlık şartlarını
sağlaması; kullanılan makinelerle alet ve edevattan herhangi bir şekilde tehlike
gösterenleri veya hammaddelerden zehirli veya zararlı olanları, yapılan işin özelliğine
ve fennin gereklerine göre bu tehlike ve zararları azaltan alet ve edevatla değiştirmesi, iş
27
kazalarını önlemek üzere işyerinde alınması gerekli tedbir ve araçları ve alınacak diğer
iş güvenliği tedbirlerini devamlı surette izlemesi esastır.
Buradan da görüleceği gibi, yasa koyucu bu hükümlerde daha çağdaş bir
görüşten hareketle, işyerinde alınabilecek bütün güvenlik önlemleri açısından
işverenleri sorumlu kılmakta, işçilerin sorumluluğu ise sadece alınacak bu önlemlere
uymakla sınırlandırılmaktadır. Ancak bu sorumluluğa getirilen yaptırım, işçi açısından
öylesine büyük zarara yol açacak bir yaptırımdır ki, kanımca bu yaptırım, yasada
düzenlenmiş bulunan en ağır yaptırımdır.
İş Yasası Md. 17/II- h İşçinin kendi isteği veya savsaklaması yüzünden iş güvenliğini
tehlikeye düşürmesi durumunda işverene işçinin hizmet akdini bildirimsiz ve
tazminatsız feshetme yetkisi vermektedir.
Günümüz koşullarında işçinin işsiz kalmasından daha ağır bir durum olmadığı
gibi, işçi aynı zamanda tazminat hakkından da yoksun kalmaktadır. Bu nedenle
yasalarımızın sadece işverenlere yükümlülük getiren yasalar olduğunu, sürekli olarak
işçileri kollamakta olduğunu savunmak mümkün değildir. Burada dikkat edilmesi
gereken en önemli husus, anılan yaptırımın uygulanabilmesi için bir zararın doğmuş
olması dahi gerekmemektedir. Bir tehlikenin varlığı bu hükmün uygulanabilmesi için
yeterli ortamı yaratmaktadır.
Ana hatları ile işçi sağlığı ve iş güvenliği düzenlemesi, yukarıda belirtildiği gibi
Borçlar Yasası ve İş Yasasında yapılmışsa da düzenlemelerin bunlardan olduğunu
söylemek mümkün değildir.
Belediyeler Kanunu - Umumi Hıfzıssıhha Kanunu - Sosyal Sigortalar Kanunu -
İmar Kanunu ve benzeri kanunlarla bu amaca yönelik düzenlemeler getirilmiştir.
28.01.1946 yılında çıkarılan "Çalışma Bakanlığının Kuruluş ve Görevleri
Hakkındaki Kanunla" Çalışma Bakanlığı kurularak, işçi sağlığı ve iş güvenliğini
sağlama ve denetleme görevi bu bakanlığa verilmiştir.
Bu amacın gerçekleştirilmesi için İş Yasasına dayanılarak çıkarılan belli başlı
tüzükler aşağıdaki gibi sayılabilir:
• İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü,
28
• Parlayıcı ve Patlayıcı Maddeler Tüzüğü,
• Yapı İşlerinde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü,
• Maden ve Taşocağı İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Alınacak İSİG Önlemleri
Tüzüğü,
Ağır ve Tehlikeli İşler Tüzüğüdür.
Çağdaş devletin bir diğer asli görevi de şüphesiz denetimdir. Denetimsiz olarak
bir kuralın uygulanabilirliğini savunmak söz konusu olamayacağına göre, işyerlerinin
işçi sağlığı ve iş güvenliği açısından sürekli olarak denetlenmesi gerekmektedir.
Yukarıda da belirtildiği gibi bu görev, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş
Müfettişleri tarafından yerine getirilmektedir.
İş yaşamının teknik yönden denetimi, İş Yasasının 89. Maddesi ve 81 Sayılı
Uluslararası Sözleşmeye göre yürürlüğe konulmuş bulunan İş Teftiş Kuruluna bağlı
Devlet adına denetime yetkili Teknik İş Müfettişlerince yerine getirilmektedir. Devlet
denetleme görevini iki aşamada yerine getirmektedir:
6.1.1. İşyerindeki Çalışmanın Başlamasından Önceki Denetim
Yasa koyucu bazı önemli durumlarda işyerlerinin faaliyete geçmeye
başlamasından önce denetlenmeye başlanmasını gerekli görerek bunların kurma izni
almasını hüküm altına almıştır. Bu gibi işyerleri faaliyete geçmeden önce, işyerleri ile
ilgili bilgileri devletin denetimine sunarak, işyeri projelerinin mevzuata uygunluğunun
onayını isterler.
Bu aşamada yapılan denetimlerde getirilen öneriler doğrultusunda yapılacak
değişikliklerle tehlikelerin önüne geçildiği gibi, daha sonradan yapılmak
zorunluluğunda kalınacak olan değişikliklerin getireceği maliyetler ortadan kaldırılmış
olur. Bu izni alıp işyerini kurmaya başlayan işveren, işyerinin kurulmasını
tamamladıktan sonra, işletmeye başlamadan önce tekrar işyerinin kontrol edilmesini ve
kendisine İşletme Belgesi verilmesini istemek zorundadır.
29
6.1.2. İşyerinin Faaliyete Geçmesinden Sonra Yapılan Programlı Denetimler
Devlet adına denetim yapan müfettişler bu denetim tipinde; üretime geçilmiş
olan işyerlerinde alınmış olan önlemlerin devam edip etmediği hususları ile kuruluş
öncesi denetimden geçme zorunluluğu bulunmayan işyerlerindeki durumları kontrol
etmektedirler. Müfettişler, bu denetimler sırasında işçiler için yaşamsal bir yakın tehlike
bulunmayan noksanlıklar tespit ettikleri takdirde bir defaya mahsus olmak üzere
giderilmesi için uygun bir süre verebildikleri gibi ceza da uygulayabilirler. Ancak tespit
edilen noksanlıkların bir sonraki kontrol teftişte yapılmamış olması halinde kesin olarak
ceza uygularlar. Bu noksanlıkların yapılmamasının devam etmesi halinde ceza takip
eden her bir ay için katlı olarak uygulanır. Cezalar İdari Para Cezası niteliğinde olup,
itiraz hakkı mevcuttur. Süresi 1 haftadır. Dava Sulh Ceza Mahkemesine açılır
mahkemenin verdiği karar kesin olup itiraz hakkı yoktur.
Müfettişlerin çalışanlar için yaşamsal yakın tehlike arz eden noksanlıklar ve
durumlar görmesi halinde ise; bu işyerlerinde işi durdurma veya işyerini kapatma
yetkileri de bulunmaktadır.
6.2. Teşkilatlanma Görevi
6.2.1. Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi ( MADDE 21)
Ülke genelinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili politika ve stratejilerin
belirlenmesi için tavsiyelerde bulunmak üzere Konsey kurulmuştur.
Üyeleri;
Bakanlık İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürü, Çalışma Genel
Müdürü, İş Teftiş Kurulu Başkanı ve Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığından
bir genel müdür.
Bilim, Sanayi ve Teknoloji, Çevre ve Şehircilik, Enerji ve Tabii Kaynaklar,
Gıda, Tarım ve Hayvancılık, Kalkınma, Millî Eğitim ile Sağlık bakanlıklarından
ilgili birer genel müdür.
30
Yükseköğretim Kurulu Başkanlığından bir yürütme kurulu üyesi, Devlet
Personel Başkanlığından bir başkan yardımcısı.
İşveren, işçi ve kamu görevlileri sendikaları üst kuruluşlarının en fazla üyeye
sahip ilk üçünden, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinden, Türkiye Esnaf ve
Sanatkârları Konfederasyonundan, Türk Tabipleri Birliğinden, Türk Mühendis
ve Mimar Odaları Birliğinden ve Türkiye Ziraat Odaları Birliğinden konuyla
ilgili veya görevli birer yönetim kurulu üyesi.
İhtiyaç duyulması hâlinde İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürünün teklifi ve
Konseyin kararı ile belirlenen, iş sağlığı ve güvenliği konusunda faaliyet
gösteren kurum veya kuruluşlardan en fazla iki temsilci.
6.2.2. Konseyin Kuruluş Amacı
Konsey, ülke genelinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili politika ve stratejilerin
belirlenmesi için tavsiyelerde bulunmak üzere kurulmuştur. Konsey, çalışmalarında
ulusal ve uluslararası gelişmeleri ve ülke koşullarını göz önünde bulundurur. Çalışma
hayatının iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevcut şartlarının iyileştirilmesi ve güvenlik
kültürünün ülke genelinde yaygınlaştırılması amacıyla üyelerin işbirliği içinde
çalışmasını esas alır. İş sağlığı ve güvenliği alanında ülke politikalarını oluşturmada
tarafların görüş ve düşüncelerinin alınmasını sağlar.
6.2.3. Konseyin Görevleri
a) Ulusal iş sağlığı ve güvenliği politika ve stratejileri için öneriler geliştirmek ve alınan
kararların kurumlarda uygulanmasını tavsiye etmek,
b) İş sağlığı ve güvenliği konusundaki ihtiyaç ve öncelikleri dikkate alarak Ulusal İş
Sağlığı ve Güvenliği Politika Belgesi, hedefler ve eylem planının belirlenmesi için
öneriler geliştirmek.
31
c) Çalışanların ve işverenlerin iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda eğitimleri,
bilgilendirilmeleri, bilinçlendirilmeleri ile iş sağlığı ve güvenliği kültürünün
oluşturulması konusunda görüş bildirmek,
ç) İş sağlığı ve güvenliği konularında araştırma ve geliştirmeye yönelik projeler
önermek,
d) Ülke çapında yapılacak iş sağlığı ve güvenliği alanındaki seminer, konferans gibi
faaliyetleri yıllık olarak planlamak ve değerlendirmek,
e) Gerekli görülmesi durumunda çalışma grupları kurmak ve üyelerini belirlemek,
f) İş sağlığı ve güvenliği konusunda toplum ve çalışan yararını gözeterek, Bakanlık ve
diğer kurumlar arası koordinasyon, bilgi paylaşımı ve işbirliğine katkı sağlamak,
g) İş sağlığı ve güvenliğinin izleme ve inceleme çalışmalarında bulunmak,
ğ) Konsey üyelerinin temsil ettikleri kurum ve kuruluşlarda, Konsey toplantılarında
alınan her türlü karar ve düzenlemenin ve iş sağlığı ve güvenliği mevzuatının
uygulanmasını izlemek, görüş ve önerilerde bulunmak,
h) Her yıl Mart ayı sonuna kadar, politika belgesi ve eylem planı kapsamında bir önceki
yıla ait kurum faaliyet raporunu Konsey sekretaryasına iletmek.
6.2.4. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda mevzuatın oluşturulması, uygulamalarının
izlenmesi ve denetlenmesinde çok sayıda Bakanlık ile çeşitli Kamu Kurum ve
Kuruluşlarının görevi bulunmaktadır. Ancak, İSG konusunda, mevzuat oluşturma ve
denetim başta olmak üzere, ağırlıklı görev ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK
BAKANLIĞI tarafından yürütülmektedir.
İlgili mevzuatın hazırlanması ve uygulanmasını sağlamak üzere İş Sağlığı ve
Güvenliği Genel Müdürlüğü faaliyet göstermektedir.
İş kazası ve meslek hastalıkları primlerinin toplanması ve bu alanda sigortacılık
görevini yürütmesi amacıyla Sosyal Güvenlik Kurumu hizmet vermektedir.
32
Çalışma yaşamı ile ilgili mevzuatın uygulanıp uygulanmadığını izlemek ve
denetlemek üzere İş Teftiş Kurulu Başkanlığı faaliyet göstermektedir.
Çalışma hayatı ve sosyal güvenlik alanında eğitim, araştırma, yayın ve
dokümantasyon faaliyetleri ile görevli Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma
Merkezi (ÇASGEM) hizmet vermektedir.
6.3. Rehberlik ve Danışmanlık Görevi
İş sağlığı ve güvenliği alanında, gerçek ve tüzel kişilerin talepleri doğrultusunda
İSGGM (İSGÜM) ve ÇASGEM danışmanlık ve rehberlik hizmetlerini sunmaktadır.
6.3.1. İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü Müdürlüğü (İSGÜM)
İSGÜM'ün temel amaçları;
Ülkenin ekonomik ve sosyal yapısına göre çalışma mevzuatının işçi sağlığı ve iş
güvenliği ile ilgili konularında uyulması gerekli standart ve normların saptanması için
inceleme ve araştırmalar yaparaktır.
Bu standart ve normların çalışma ortamının koşulları ile üretim teknolojisindeki
gelişmelere uyumlu olarak yenilenmesini sağlamaktır. Ayrıca bu konuda ki mesleki
teknik yaygın eğitim gereksinimlerini belirleyerek programların düzenlenmesini ve
uygulanmasını sağlayacak önerilerde bulunmak, teknik düzeyde yayın ve
dokümantasyon yapmaktır.
İSGÜM, amaçlarına ulaşmak için işçi, işveren ve resmi organlarla işbirliği
içerisinde işyerlerinde; inceleme, araştırma, değerlendirme çalışmaları yapar, çalışma
ortamı ve üretim süreçlerinin insan yeteneklerine en uygun duruma getirilmesi için
çalışır, gereken durumlarda işbaşı eğitimi ve danışmanlık hizmeti verir.
Söz konusu çalışmalar, Merkez’de programa alınan projeler kapsamında
yürütüldüğü gibi işçi ve işveren sendikalarından gelen talepler doğrultusunda veya
bireysel olarak işçi veya işveren müracaatları dikkate alınarak da yapılmaktadır.
33
İSGÜM'ce yapılan çalışmaları yayın haline getirir, işçileri bilgilendirici broşürler ve 4
ayda bir yayınlanan Haber Bülteni'ni hazırlar, yayınların dağıtımını sağlayarak
dokümantasyon servisi görevini yerine getirir.
İSGÜM, Genel Müdürlük Eğitim Birimi ile güvenlik kültürünün yerleştirilmesi
ve bu konuda farkındalığın artırılması çalışmalarını yürütmektedir. Bu kapsamda
anaokullarına, ilkokullara, meslek liselerine yönelik eğitimler düzenlenmektedir.
Düzenlenen eğitimler ÇASGEM gibi döner sermaye kapsamında yer alan sertifika
eğitimleri değil, çeşitli protokol ve projeler aracılığı ile gerçekleştirilen bilinçlendirme
eğitimleridir. Bu projelerden biri olan ENETOSH Projesi kapsamında ilköğretim ders
kitaplarına iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili (meslek hastalıkları ve iş kazaları ile ilgili
matematik problemleri, sosyal bilgilerde iş sağlığı ve güvenliği konularının işlenmesi
vs.) bilgilerin eklenmesi ve böylece güvenlik kültürünün küçük yaşlardan itibaren
bireylere aşılanması çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Aynı proje kapsamında Milli
Eğitim Bakanlığı ile yapılan bir protokolle Ocak 2009’dan bu yana 741 okul müdürü ve
81 meslek lisesi öğretmenine eğitim verilmiş, okullarda İş Sağlığı ve Güvenliğinin
kültürünün oluşturulması için çalışmalar yapılmıştır. İş Sağlığı ve Güvenliği Genel
Müdürlüğü ile İSGÜM yalnızca işçi, işveren ve sosyal tarafların değil 7’den 70’e tüm
toplumun İSG konusunda bilinçlendirilmelerini hedeflemiştir ve bu doğrultuda
çalışmalarını sürdürmektedir.
Uluslararası İş sağlığı ve Güvenliği Bilgilendirme Merkezi (ILO/ CIS) ile ilgili
çalışmaların yürütülmesini gerçekleştirmektedir.
Yaptığı çalışmalar:
1. İşyeri Havasında Toz Numunesi Alma ve Gravimetrik Değerlendirilmesi
2. Hava Akım Hızı Ölçümü
3. Termal Konfor Şartlarının (Sıcaklık, Basınç, Bağıl Nem ve Hava Akım Hızı)
Ölçümü
4. Kişisel Gürültü Maruziyeti Ölçümü
5. Tüm Vücut Titreşimi Kişisel Maruziyet Ölçümü
6. El-Kol Titreşimi Kişisel Maruziyet Ölçümü
34
7. Aydınlatma Ölçümü
8. Foruier Transform İnfrared Spektrofotometresinde Serbest Silis Analizi
9. İşyeri Havasında Dedektör veya Tüp İle Anlık Gaz Ölçümü
10. Gaz Kromatografi Analizi
11. Lifsi Tozların Konsantrasyon Tayini
12. Lifsi Tozların Tür Analizi
13. Yüksek Basınçlı Sıvı Kromotografisinde Analiz
14. İyon Kromatografisinde Analiz (Her bir Numune için)
15. Atomik Absorpsiyon Cihazı(Grafit/Alevli) ile Havada Ağır Metal Analizi
16. Atomik Absorpsiyon Cihazı (Grafit/Alevli) 15/1 ile her bir ilave Element
Analizi
17. Atomik Absorpsiyon Cihazı ile Kanda Kurşun Analizi
18. İdrarda Fenol Analizi
19. İdrarda Hippürik Asit Analizi
20. İdrarda TCA ( Triklororasetik) Analizi
21. İşitme Testi (Odyometri)
22. Elektrokardiyografi (EKG)
23. Kanda Glikoz Tayini
24. Kanda Kolesterol Tayini
25. Kanda Albumin Tayini
26. Kanda Total Protein Tayini
27. Kanda GGT Tayini
28. Kanda AST Tayini
29. Kanda ALT Tayini
30. Kanda ALP Tayini
31. Kanda Üre Tayini
32. Kanda Ürik Asit Tayini
33. Kanda Kreatinin Tayini
34. Tam İdrar Tetkiki
35. PA Akciğer Filmi Çekimi ve Değerlendirilmesi (35x35)
36. Solunum Fonksiyon Testi
37. Tam Kan Sayımı
35
38. Sedimantasyon
39. Kontrol Belgesi
40. Kontrol Belgesi Düzeltme İşlemleri
41. Tolien Analizi
42. Ksilen Analizi
43. İş Sağlığı ve Güvenliği Temel Prensipleri (Kitap Satışı)
44. Pnömokonyoz Değerlendirme Okuyucu Eğitimi
45. Pnömokonyoz Filmi Okuma
46. Danışmanlık Hizmetleri
Tablo 3: 1 Ay – 3 Ay İş Kaybı
Kaynak:http://cibs.csgb.gov.tr/FilterPage.aspx?oid=000000000142702&path=/
~weblogic/Raporlar/IKMH_Rapor8.xdo¶mList=b625f7ee-f207-449a
a63c3336e30d8f97&layouts=IKMH_Tablo8a&r=d&kullanicisiz=1, Erişim Tarihi:
10.11.2013
Şekil 1: Çalışma İstatistikleri Bilgi Sistemi Web Sitesi Çalışmalarına Örnek
36
Kaynak: http://cibs.csgb.gov.tr/RaporOlusturmaSihirbazi.aspx?kullanicisiz=1, Erişim Tarihi: 11.11.2013
IG14. Ofislerde İş Sağlığı ve Güvenliği Örneği
Şekil 2: Monitör Yerleşimi Şekil 3: Boyun Postürü
37
Şekil 4: Uygunsuz Duruşlara Örnek
Şekil 5: Bilgisayar İçin Önerilen Çalışma Pozisyonu
38
6.3.2. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Eğitim ve Araştırma Merkezi
ÇASGEM
Madde 5-Eğitim ve Araştırma Merkezinin görevleri şunlardır:
1.Bakanlık, bağlı kuruluşlar ile bağlı kuruluşun ilgili kuruluşlarının personeli ile özel
veya kamu sektöründe faaliyet gösteren işyerlerindeki işçi, işveren veya yönetici
personelin eğitimlerini sağlamak amacıyla; çalışma hayatı, sosyal güvenlik, işçi işveren
ilişkileri, iş sağlığı ve güvenliği, işyeri hekimliği, toplam kalite yönetimi, iş teftişi,
istihdam, verimlilik, iş piyasası etütleri, ergonomi, çevre, ilk yardım, iş istatistikleri ve
benzeri konularda eğitim programları hazırlamak, seminerler düzenlemek ve bu konular
ile ilgili araştırmalar yapmaktır.
2. Çalışma ve sosyal güvenlik sorunları üzerine ulusal ve uluslararası bölge seminerleri
düzenlemek,
3. Çalışma ve sosyal güvenlik konularında araştırma ve incelemeler yapmak ve bu
konularda gerekli bilgi ve belgeleri toplamak,
39
4. İşyerlerinin çalışma konuları ve iş verimi ile ilgili sorunlarını, ilgililerin ve iş
sahiplerinin olurunu alarak incelemek ve bu konularda önerilerde bulunmak,
5. Türkçe ve yabancı dillerde amacına uygun derlemeler yapmak ve yayınlarda
bulunmak,
6. Amacına uygun bir şekilde yerli ve yabancı yayın, dokümantasyon, filmler,
fotoğraflar ve slaytlar temin ederek, bunlardan yeterince faydalanılmasını sağlamak.
Şekil 6: ÇASGEM Kurumsal eğitim Programları
Kaynak: http://www.casgem.gov.tr/YaziDetay.aspx?YaziID=451, Erişim Tarihi:04.01.2014
40
Şekil 7: ÇASGEM Bülteni
Kaynak: http://www.casgem.gov.tr/YaziDetay.aspx?YaziID=367# Erişim Tarihi:
04.01.2014
6.3.3. Yakın ve Orta Doğu Çalışma Eğitim Merkezi
Kısa adı YODÇEM olan bu kuruluş işçileri, işverenlerin ve bunların örgütlerinin eğitimi
ile görevlendirilmiş bir kuruluştur.
6.3.3. Yaptırım ve Uygulama Görevi
(01.01.2013-31.12.2013)
Yükümlülüğü getiren madde ceza maddesi, yerine getirilmeyen yükümlülük
uygulanacak idari para cezaları
MADDE 4 - İşverenin genel yükümlülüğü
4/1-a 26/1-a
41
İşverenin; mesleki riskleri önlenme, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbiri
alma, organizasyon yapma, gerekli araç ve gereçleri sağlama, sağlık ve güvenlik
tedbirlerini değişen şartlara uygun hale getirme ve mevcut durumu iyileştirme
yükümlülüklerini yerine getirmemesi. Yerine getirilmeyen her bir yükümlülük için
2.156 TL
4/1-b 26/1-a
İşverenin; işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını
izleme, denetleme ve uygunsuzlukları giderme yükümlülüklerini yerine getirmemesi.
Yerine getirilmeyen her bir yükümlülük için 2.156 TL
MADDE 6 -İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri
6/1-a 26/1-b
İşverenin; belirlenen nitelikte iş güvenliği uzmanı görevlendirmemesi veya
çalıştırmaması. Görevlendirilmeyen / çalıştırılmayan her bir kişi için 5.390 TL /
Aykırılığın devam ettiği her ay için 5.390 TL
26/1-b
İşverenin; belirlenen nitelikte işyeri hekimi görevlendirmemesi/çalıştırmaması
26/1-b
İşverenin; diğer sağlık personeli çalıştırmaması 2.695 TL / Aykırılığın devam ettiği her
ay için 2.695 TL
6/1-b 26/1-b
İşverenin; görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşların görevlerini
yerine getirmeleri için gerekli olan araç, gereç, mekân ve zaman gibi ihtiyaçlarını
karşılamaması 1.617 TL
6/1-c 26/1-b
İşverenin; işyerinde sağlık ve güvenlik hizmetlerini yürütenler arasında iş birliği ve
koordinasyonu sağlamaması 1.617 TL
42
6/1-ç 26/1-b
İşverenin; görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşlar tarafından iş
sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak bildirilen tedbirleri
yerine getirmemesi. Yerine getirilmeyen her bir tedbir için ayrı ayrı 1.078 TL
6/1-d 26/1-b
İşverenin; çalışanların sağlık ve güvenliğini etkilediği bilinen veya etkilemesi muhtemel
konular hakkında; görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşları, başka
işyerlerinden çalışmak üzere kendi işyerine gelen çalışanları ve bunların işverenlerini
bilgilendirmemesi 1.617 TL
MADDE 8 - İşyeri hekimleri ve iş güvenliği uzmanları
8/1 26/1-c
İşverenin; iş güvenliği uzmanlarının ve işyeri hekimlerinin hak ve yetkilerinin
kısıtlaması 1.617 TL
8/6 26/1-c
İşverenin; gerektiği halde işyeri sağlık ve güvenlik birimi kurmaması 1.617 TL
MADDE 10 - Risk değerlendirmesi, kontrol, ölçüm ve araştırma
10/1 26/1-ç
İşverenin; risk değerlendirmesi yapmaması veya yaptırmaması 3.234 TL / Aykırılığın
devam ettiği her ay içi 4.851 TL
10/4 26/1-ç
İşverenin; iş sağlığı ve güvenliği yönünden çalışma ortamına ve çalışanların bu ortamda
maruz kaldığı risklerin belirlenmesine yönelik gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve
araştırmaları yaptırmaması 1.617 TL
MADDE 11 - Acil durum planları, yangınla mücadele ve ilk yardım
11 26/1-d
43
İşverenin; acil durumları belirleme, acil durumlar için tedbir alma, acil durum planlarını
hazırlama, destek elemanı görevlendirme, araç gereç sağlama, acil durumlarda işyeri
dışındaki kuruluşla irtibatı sağlayacak düzenlemeleri yapma yükümlülüklerini yerine
getirmemesi. Yerine getirilmeyen her bir yükümlülük için 1.078 TL / Aykırılığın devam
ettiği her ay için 1.078 TL
MADDE 12 - Tahliye
12 26/1-d
Ciddi ve yakın tehlike durumunda işverenin; çalışanların işi bırakarak güvenli yere
gidebilmesini, özel olarak görevlendirilenler dışındaki çalışanların işe devam
etmemesini, müdahalede bulunan çalışanların sorumlu tutulmamasını sağlama
yükümlülüklerini yerine getirmemesi. Yerine getirilmeyen her bir yükümlülük için
1.078 TL / Aykırılığın devam ettiği her ay için 1.078 TL
MADDE 14 - İş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildirimi
14/1 26/1-e
İşverenin; iş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydını tutma, gerekli incelemeleri
yaparak bunlar ile ilgili raporları düzenleme, işyerinde meydana gelen ancak yaralanma
veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol
açan veya çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olan olayları
inceleyerek bunlar ile ilgili raporları düzenleme yükümlülüklerini yerine getirmemesi.
Yerine getirilmeyen her bir yükümlülük için ayrı ayrı 1.617 TL
14/2 26/1-e
İşverenin, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını 3 iş günü içinde SGK’ya bildirme
yükümlülüğünü yerine getirmemesi 2.156 TL
14/4 26/1-e
Sağlık hizmeti sunucularının, iş kazaları ve meslek hastalıklarını en geç 10 gün içinde
SGK’ya bildirme yükümlülüğünü yerine getirmemesi. Yükümlülüğü yerine getirmeyen
sağlık hizmet sunucusuna 2.156 TL
MADDE 15 - Sağlık gözetimi
44
15/1 26/1-f
İşverenin; işçilerin sağlık gözetiminin yapılması yükümlülüğünü yerine getirmemesi.
Sağlık gözetimine tabi tutulmayan her çalışan için 1.078 TL
15/2 26/1-f
İşverenin; tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde çalışacakları,
yapacakları işe uygun olduklarını belirten sağlık raporu olmadan işe başlatması Sağlık
raporu alınmayan her çalışan için 1.078 TL
MADDE 16 - Çalışanların bilgilendirilmesi
16 26/1-g
İşverenin; 16. maddede belirtilen konularda çalışanları ve çalışan temsilcilerini
bilgilendirme yükümlülüğünü yerine getirmemesi Bilgilendirilmeyen her bir çalışan
için 1.078 TL
MADDE 17 - Çalışanların eğitimi
17 26/1-ğ
İşverenin; 17 nci maddede belirtilen konularda çalışanlara iş sağlığı ve güvenliği eğitimi
verme yükümlülüğünü yerine getirmemesi Her bir çalışan için 1.078 TL
MADDE 18 - Çalışanların görüşlerinin alınması ve katılımlarının sağlanması
26/1-h
İşverenin; 18 inci maddede belirtilen konularda çalışanların görüşlerini alma ve
katılımlarını sağlama yükümlülüğünü yerine getirmemesi Her bir aykırılık için ayrı
ayrı 1.078 TL
MADDE 20 – Çalışan temsilcisi
20/1 26/1-ı
İşverenin; çalışan temsilcisi görevlendirme yükümlülüğünü yerine getirmemesi 1.078
TL
45
20/3 26/1-ı
Çalışan temsilcilerinin, tehlike kaynağının yok edilmesi veya tehlikeden kaynaklanan
riskin azaltılması için, işverene öneride bulunma ve işverenden gerekli tedbirlerin
alınmasını isteme haklarının işverence sağlanmaması 1.617 TL
20/4 26/1-ı
Görevlerini yürütmeleri nedeniyle, çalışan temsilcileri ve destek elemanlarının
haklarının işverence kısıtlanması ve görevlerini yerine getirebilmeleri için işveren
tarafından gerekli imkânların sağlanmaması 1.078 TL
MADDE 22 - İş sağlığı ve güvenliği kurulu
22 26/1-i
İşverenin; iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturma, kurul kararlarını uygulama,
işyerinde alt işverenin bulunduğu hallerde uygun kurulu oluşturma, kurullar arasında
koordinasyonu sağlama, aynı çalışma alanında birden fazla işverenin bulunması halinde,
kurul kararları hakkında diğer işvereni bilgilendirme yükümlüklerini yerine
getirmemesi. Her bir aykırılık için ayrı ayrı 2.156 TL
MADDE 23 - İş sağlığı ve güvenliğinin koordinasyonu
23/2 26/1-j
Birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkezlerinde yönetim; iş sağlığı ve güvenliği
konusundaki koordinasyon sağlamak, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden
diğer işyerlerini etkileyecek tehlikeler hususunda gerekli tedbirleri almaları için
işverenleri uyarmak, bu uyarılara uymayan işverenleri Bakanlığa bildirmekle yükümlü
olduğu halde, yönetim tarafından bu bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi.
Bildirim yükümlülüğünü yerine getirmeyen yönetime 5.390 TL
MADDE 24 - Teftiş, inceleme, araştırma, müfettişin yetki, yükümlülük ve sorumluluğu
24/2 26/1-k
İşverenin; iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda ölçüm, inceleme ve araştırma
yapılmasına, numune alınmasına veya eğitim kurumları ile ortak sağlık ve güvenlik
birimlerinin kontrol ve denetiminin yapılmasına engel olması 5.390 TL
46
MADDE 25 - İşin durdurulması
25 26/1-l
İşverenin; işyerinin bir bölümünde veya tamamında verilen durdurma kararına
uymayarak durdurulan işi yönetmelikte belirtilen şartları yerine getirmeden devam
ettirmesi 10.780 TL
25/6 26/1-l
İşverenin; işin durdurulması sebebiyle işsiz kalan çalışanlara ücretlerini ödeme veya
ücretlerinde bir düşüklük olmamak üzere meslek ya da durumlarına göre başka bir iş
vermekle yükümlülüğünü yerine getirmemesi İhlale uğrayan her bir çalışan için 1.078
TL / Aykırılığın devam ettiği her ay için 1.078 TL
MADDE 29 - Güvenlik raporu veya büyük kaza önleme politika belgesi
29 26/1-m
İşverenin; büyük kaza önleme politika belgesi hazırlamaması 53.900 TL
26/1-m
İşverenin; güvenlik raporunu hazırlayıp Bakanlığın değerlendirmesine sunmadan
işyerini faaliyete geçirmesi 86.240 TL
26/1-m
İşverenin; işletilmesine Bakanlıkça izin verilmeyen işyerini açması 86.240 TL
26/1-m
İşverenin; durdurulan işyerinde faaliyete devam etmesi 86.240 TL
MADDE 30 - İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çeşitli yönetmelikler
30 26/1-n
İşverenin; 30 uncu maddeye istinaden iş sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili olarak
çıkarılan yönetmeliklerde belirtilen yükümlülükleri yerine getirmemesi. Uyulmayan her
hüküm için tespit edildiği tarihten itibaren aylık olarak 1.078 TL
47
Yukarıda belirtilen idari para cezaları gerekçesi belirtilmek suretiyle Çalışma ve
İş Kurumu il müdürlüğünce verilir. Verilen idari para cezaları tebliğinden itibaren otuz
gün içinde ödenir. İdari para cezaları tüzel kişiliği bulunmayan kamu kurum ve
kuruluşları adına da uygulanabilir.
6.4.1. Maddi Tazminatlar
Borçlar Yasasının 46. maddesine göre; fiziksel ve ruhsal zarara uğrayan
kimsenin, iş göremezlik ölçüsünde çalışmasının aksayacağı ve bu nedenle maruz
kalacağı zarar ve ziyanın, kendisini çalıştırandan talep edebileceği hükme bağlanmıştır.
Maddi tazimatlar ikiye ayrılır:
1-İş göremezlik tazminatı,
2-Destekten yoksun kalma tazminatıdır.
6.4.2. Manevi Tazminatlar
İş kazası sonucu fiziksel veya psikolojik zarara uğrayan işçinin veya ölümlü
işçinin ailesinin çektiği acı, sıkıntı ve ızdırap için hakim takdiri ile manevi tazminat
tutarı belirlenir ve işverene ödettirilir. Manevi tazminatta bir hesaplama yöntemi
bulunmayıp, iş kazasının neden olduğu zararın büyüklüğüne göre tamamen hakimin
takdir ettiği bir tutar söz konusudur.
6.4.3. Rücu (Geri Alma) Tazminatı
• İKMH (İş Kazaları ve Meslek hastalıkları) işverenin kastı, mevzuata aykırı yada
suç sayılabilir bir hareketi sonucu meydana gelmişse, SGK tarafından yapılan ya
da yapılacak ödemeler işverene ödettirilir.
• İşveren İKMH’nı SGK’ ya bildirmemişse veya eksik/ yanlış bildirmişse SGK
tarafından bu durum için yapılmış bulunan masraflar ile ödenmişse geçici iş
göremezlik ödenekleri rücu (geri ödemek) edilir.
48
• İKMH, üçüncü bir kişinin kusuru nedeniyle meydana gelmişse, sigortalıya ve
hak sahiplerine yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan
gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değerinin yarısı, zarara sebep olan
üçüncü kişilere ve şayet kusuru varsa bunları çalıştıranlara rücu edilir.
• Sigortalının çeşitli davranışları nedeniyle İKMH meydana gelmişse,
hastalanmışsa, tedavi süresinin uzamışsa veya iş göremezliği artmışsa geçici iş
göremezlik ödeneği veya sürekli iş göremezlik geliri işçinin kusuru oranında
azaltılır.
6.4.4. Hüküm Bulunmayan Haller ve Muafiyet (MADDE 27)
• Çalışanların tabi oldukları kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla, bu Kanunda
hüküm bulunmayan hallerde 4857 sayılı Kanunun bu Kanuna aykırı olmayan
hükümleri uygulanır.
6.4.5. Bağımlılık Yapan Maddeleri Kullanma Yasağı (MADDE 28)
• İşyerine, sarhoş veya uyuşturucu madde almış olarak gelmek ve işyerinde
alkollü içki veya uyuşturucu madde kullanmak yasaktır.(4857 Sayılı Kanun)
Alkollü içki yapılan işyerlerinde çalışan ve işin gereği olarak üretileni
denetlemekle görevlendirilenler.
• b) Kapalı kaplarda veya açık olarak alkollü içki satılan veya içilen işyerlerinde
işin gereği alkollü içki içmek zorunda olanlar.
• c) İşinin niteliği gereği müşterilerle birlikte alkollü içki içmek zorunda olanlar.
6.4.6. Yayın Zorunluluğu (Ek Madde 2)
• TRT ve Özel telvizyon ve radyolar asgari yarım saati 17:00 -22:00 saatleri
arasında olmak üzere 08:00-22:00 saatleri arasında ayda 1 saat iş sağlığı ve
güvenliği, çalışma hayatında kayıt dışılığın önlenmesi, sosyal güvenlik, işçi ve
işveren ilişkileri konularında uyarıcı ve eğitici mahiyette yayın yapmak
zorundadır.
49
SONUÇ
İş sağlığı ve güvenliği doğrudan çalışanların yaşam hakkına etki eden bir
konudur. O sebeple işyerlerinde yaşanan iş sağlığı ve güvenliği sorunları, sadece o
işyerini değil tüm ülkeyi ilgilendirmektedir. İşyerlerindeki kazalar sadece orada
çalışanları değil, tüm ülkeyi olumsuz yönde etkilemektedir. Sorun bu denli büyük
olunca, çözümünde de topyekün hareket etmek gerekmektedir. Ülkenin iş sağlığı ve
güvenliği sorunlarının çözümünde sosyal tarafların tümüne görev düşmektedir. Bu
bağlamda Devlet, iş sağlığı ve güvenliği kurumlarının oluşumunda ve topluma
anlatılmasında, işyerlerinin somut problemlerine aynı düzeyde çözüm üretilmesinde
önemli görevler ifa edebilir. Anayasa ile güvence altına alınan toplu iş sözleşmesi
özerkliğinin, kendilerine verdiği normatif hüküm koyabilme imkânından yararlanarak,
gerek işyerlerini ilgilendiren somut düzenlemeleri gerek yasalardaki eksiklikleri gideren
hükümleri getirebilirler. Devlet işyerlerini bu alanda eğitip denetleyerek, ülke genelinde
eksikliği hissedilen iş sağlığı ve güvenliği kültürünü işyeri düzeyinde başlatabilirler. Bu
şekilde devlet ülkenin iş sağlığı ve güvenliği politikasının geliştirip, katkı
sağlayabilmektedir.
50
KAYNAKLAR
Dr. Mahmut Yaman: ''İSG'' (2004),
http://www.kaliteakademi.com/wp-content/uploads/2011/01/ISG-KITABI_1_sifre-icin-
www.kaliteakademi.com_.pdf ,Erişim Tarihi: 10.11.2013
http://www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/about/soz081.htm, Erişim
Tarihi: 09.11.2013
http://www.isgum.gov.tr/rsm/file/isgdoc/IG14-ofislerde_isg.pdf, Erişim Tarihi:
09.11.2013
http://www.sgkdestek.com/post/8820/is-sagligi-ve-guvenligi-kanunu-tam-olarak-ne-
zaman-yururluge-girecek, Erişim Tarihi: 11.12.2013
http:// www.casgem.gov.tr/YaziDetay.aspx?YaziID=406 , Erişim Tarihi: 11.12.2013
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (KanunNo:6331).
(2012).http://www.alomaliye.com/2012/6331-sayili-kanun-is-sagligi-guvenligi-
kanunu.htm ;Erişim tarihi: 04.11.2013
6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu.
(2012).http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/ShowProperty/WLP%20Repository/csgb/
dosyalar/kitap/kitap03_6331, Erişim Tarihi: 04.11.2013
İş Güvenliği.(2013). http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0%C5%9F_g%C3%BCvenli
%C4%9Fi, Erişim Tarihi: 04.11.2013
İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü Müdürlüğü Araştırma Dökümanları,
http:// www.isgum.gov.tr/Default.aspx?lnk=222 , Erişim Tarihi: 09.11.2013
İş Sağlığı Güvenliği ve Sorumluluklar, (yok), http://www.istesaglikdergisi.com.tr/index.php/temmuz-2010/72-is-sagligi-guvenligi-ve-sorumluluklar, Erişim Tarihi: 11.11.2013
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (2012),
http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/06/20120630-1.htm, Erişim Tarihi:
05.11.2013
51
Karadağ, Ö. İş Yeri Hekimlerince Bilinmesi Gereken Çerçevede İşçi Sağlığı ve
Güvenliği Merkezi (İSGÜM),http:// www.ttb.org.tr/MSG/dergi/ocak01/11.htm
Risk DeğerlendirmesiHaberleri,http:// www.csgb.gov.tr/csgbPortal/isggm.portal?
page=rdr, Erişim Tarihi: 05.11.2013
https://www.google.com.tr/#q=6331+say%C4%B1l%C4%B1+kanun+ppt, Erişim
Tarihi: 09.11.2013
Yeni İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Neler Getiriyor,
(2012),http://www.isvesosyalguvenlik.com/yeni-is-sagligi-ve-guvenligi-kanunu-
neler-getiriyor/#.Urly-_ RdWnw , Erişim Tarihi: 15.11.2013
52
53
http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2010-86-583
http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/csgb.portal?page=haber&id=basin515
http://www.alomaliye.com/6331-sayili-kanun-idari-para-cezalari.htm
0