iPhone işçilerini nasıl sömürüyor?1

79

İPhone işçilerini nasıl sömürüyor?

iPhone işçilerini nasıl sömürüyor?1

E. Ahmet TonakBölüm 1: iPhone’a Hoş geldiniz.

Eğer iPhone X ABD’de Üretilseydi, ne olurdu?Eğer iPhone X ABD’de üretilseydi, fiyatı dünya nüfusunun çok büyük bölümü

için makul düzeyde olmayacaktı. Bir tahmin, iPhone ABD’de üretilseydi maliyeti-nin telefon başı en az 30.000 dolar olacağını öne sürmektedir.

iPhone X’in günümüzdeki fiyatları (2019), ABD’de 900 dolardan başlayarak,

1 Bu yazı, E. Ahmet Tonak arkadaşımızın mensubu olduğu Tricontinental Institute for Social Research’ün kolektif bir çalışması olan The Rate of Exploitation (The Case of the iPhone) başlıklı incelemenin kısaltılmış bir versiyonudur. Metnin orijinali İngilizce olmakla birlikte çalışma aynı zamanda İspanyolca ve Portekizce olarak da yayınlanmıştır. Çalışmanın Türkçesi’nin tamamı, “iPhone Dosyası: Sömürü oranı – Tricontinental” başlığı ile sendika.org sitesinde yayınlanmıştır. Metnin tamamının Türkçe çevirisi Emek Karakılıç’ındır. Buradaki metnin sendika.org sitesindekinden farkı, uzun versiyonda Marksist emek değer teorisinin temel kavramları (meta, değer, artık değer, sömürü oranı, değişmez sermaye, değişir sermaye, sermayenin organik bileşimi, kâr oranının düşme eğilimi, kapitalizmin krizi vb.) konusunda yapılan, bu konularla ilgisinin sınırlılığı dolayısıyla genel okurun ihtiyaç duyacağı açıklamaların, Devrimci Marksizm okurlarının bu konulara yakınlığı dolayısıyla bu versiyondan çıkarılmış olmasıdır. Bu versiyon doğrudan doğruya bir kapitalist meta olarak iPhone’un üretim süreciyle ilgilenen bölümler üzerinde odaklanmaktadır.

80

Devrimci Marksizm 39-40

Brezilya ve Türkiye’de 1900 dolara kadar çeşitlilik göstermektedir.30.000 dolarlık iPhone, açıktır ki pek az insanın bütçesine uygun olacaktır. Bu

durumda, Hindistan’daki asgari ücretli bir işçi tek bir iPhone satın alabilmek için on altı buçuk yıl; Güney Afrika’daki asgari ücretli işçi ise on dört buçuk yıl çalışmak zorundadır.

Halen dolaşımda olan 70 milyon iPhone’un neredeyse hepsi (30 milyon iPad ve 59 milyon diğer Apple ürünü ile birlikte) ABD dışında üretilmiştir.

iPhone’un ABD dışında üretilmesinin birbiriyle bağlantılı çeşitli sebepleri var-dır. Birinci sebep, (ve en açık olanı) işgücü maliyetidir. ABD’deki işgücü maliyet-leri, dünyanın belli bölgelerinden, özellikle de bu ürünlerin çoğunluğunun üretildiği Çin’den çok daha yüksektir. İkinci sebep, dünyanın pek çok bölgesinde, özellikle sendikaları açıkça yasaklayan ve neredeyse hiçbir devlet düzenlemesine sahip ol-mayan serbest üretim bölgelerindeki, sendikasızlık ve uzun çalışma saatleri gibi olumsuz çalışma koşullarıdır. Devletin, işyerlerinin ve doğal kaynaklarını işletil-mesinin düzenlenmesinden elini çekilmesi, üretimin olumsuz dışsallıklarında, yani, toksik atıkların arıtılmadan boşaltılmasına, su kaynaklarını kirleten sert kimyasalla-rın madencilik şirketleri tarafından kullanılmasına, -ve sonuç olarak- tarımın imha edilmesine yol açmıştır. Bu durum, milyarlarca küçük çiftçi ve köylüyü gittikçe daha fazla, topraktan endüstriyel üretim süreci içerisinde ücretli emek temelinde çalışmaya doğru itmektedir. Bu değişikliklerin merkezinde, Küresel Meta Zinciri boyunca örgütlenmiş parçalanmış üretim yer almaktadır. Bu defter, dikkatini par-çalanmış üretim ve Küresel Meta Zinciri üzerinde yoğunlaştıracaktır.

Küresel Meta Zinciri Fabrikalar bir zamanlar tek bir yere yerleştirilirdi. Arazi ya kiralanır ya da satın

alınırdı ve nihayetinde bu arsa üzerine bir bina inşa edilirdi: bu da fabrikaydı. Fab-rika sahibi, yani kapitalist, fabrikanın dört duvarı içerisine yerleştirilen makineleri ya kiralar ya da satın alırdı. Makineleri çalıştırmak için fabrikaya elektrik bağlantısı yapılırdı ve bu, üçüncü gece vardiyası ile birlikte gece geç saatlere kadar emek sü-recinin uzatılmasını, özetle daha uzun iş gününü getirdi. Satılacak olan metayı üret-mek için gerekli hammaddeler satın alınır; ardından kapitalist, işçileri, becerilerini ve enerjilerini fabrikada kullanmak için işe alır ve meta üretimi için belirlenmiş bir zaman aralığında çalıştırırdı. İşçiler arasındaki iş bölümünün yanı sıra, daha iyi ma-kineler ve teknolojik gelişme fabrikaları gittikçe daha verimli hale getirdi. Ancak, bu eski fabrikaları esas tanımlayan şey, bu fabrikaların tek bir yerde bulunmaları ve çok büyük alanları kaplamalarıydı. Fabrika tek bir yerde olsa bile, diğer yerlerden ham maddele r tedarik edilir; bu nedenle, bu fabrikalar hammaddelerinin geldiği yerler ile ürünlerinin satıldığı yerleri küresel anlamda birbirine bağlardı.

Aşamalı olarak, 1960’larda, üç teknolojik gelişme ile üç büyük siyasi ve ekono-

81


mik değişiklik, fabrikaların temel yapılarını değiştirdi.

1.Telekomünikasyon Ağları1960’ların ortasına gelindiğinde çok sayıda ticari amaçlı uydu uzaya yollanmış-

tı. Bu uydular dünyanın farklı yerleri arasındaki iletişimin kolaylaşmasına olanak sağladı.

2. Bilgisayarlı OtomasyonBilgisayar veri tabanlarının kullanılması, firmaların envanterlerini (hammadde

ve stoktaki nihai mallarını), büyük defterler yerine bilgisayarlarda saklamasına ola-nak sağladı.

Örneğin, biri Hong Kong, diğeri California’da bulunan iki bilgisayar uydu ağı aracılığıyla birbirine bağlandığında, California’daki merkez doğrudan envanterde-ki düşüşten haberdar olur, böylece hammadde ve ürünleri en kısa sürede yeniden sipariş edebilir.

3. Etkili Lojistik ve StandardizasyonLiman işçilerinin bir geminin yükünü indirmesi günlerce sürebiliyordu. Üstelik

yükün liman boyu dizilmiş depolarda yanlış yere konulması işten bile değildi.Fakat liman işçileri radikal sendikaları aracılığıyla maaşlarını artırmak ve ça-

lışma koşullarını iyileştirmek için, ama aynı zamanda da politik nedenlerle sıklıkla greve çıkıyordu.

Politik birlikleri kırılmalıydı. 1950’lerin ortasında konteynır gemileri, büyük, standardize edilmiş metal konteynırlar ile mal taşımaya başladılar; bunların yükü vinçler yardımıyla hızla bir kamyonun tepesine ya da açık vagonlara yerleştirile-bilerek boşaltılabiliyordu. Bu, mal taşımacılığının dünya genelinde hızlanması ve liman işçilerinin sendikasının büyük ölçüde zayıflaması anlamına geliyordu. Bu süreç hem toplam nakliye masrafını hem de grev riskini düşürüyordu. Fakat kontey-nırlaştırma lojistik devrimin sadece bir parçasıydı. Hayli karmaşık lojistik sistemler firmaların hammadde ve nihai ürünlerinin izinin sürülmesine, malların kaybolma-masının güvence altına alınmasına ve malların gidecekleri yere ulaşmasına olanak sağladı. Tüm bunlar herhangi bir üretim girdisinin dünyanın herhangi bir yerinden tedarik edilebilmesini olanaklı kılan Uluslararası Standardizasyon Örgütü güdü-mündeki standardizasyon faaliyeti olmadan mümkün olamazdı.

Artık bir elektrik kablosunun niteliği ya da camın türü rastgele ölçülmüyor. Bun-lar artık belirli kesin bir standarda göre üretiliyor. Böylelikle, malları tedarik eden firmaların bir üretici ile diğerini rekabete sokarak fiyatları aşağıya çekmesine ola-nak sağlanıyor. Eğer bir yereldeki işçiler mücadele ile daha iyi çalışma koşullarını elde ederse, standardizasyon ve etkili lojistik sermayenin üretim sürecini bu ‘bela’

82


dan kurtarıp üretimi daha munis bir işgücünün çalışmakta olduğu bir işyerine nak-letmesine olanak sağlıyor.

Bu üç teknolojik gelişme, firmaların fabrikayı hammaddelerin ya da ucuz ama vasıflı emeğin yakınında yer alan parçalara ayırmayı tahayyül etmesine olanak sağ-ladı. Üretim süreci kıtalar arasında parçalanmış olsa da, firmalar tüm süreci, üretim, ulaştırma ve envanterle alakalı verilerin bütünleşik yönetişimi ile kontrol ettiler. Etkili lojistik sistemler ile daha iyi nakliye teknikleri, ürün ve parçaların dünya genelinde hızla hareket edebilmesine olanak sağladı. Bir kapasitör bir yerde, tele-fonun ekranı bir başka yerde yapılabiliyor ve sonrasında çeşitli parçalar üçüncü bir yerde iPhone olmak üzere bir araya getirilebiliyor. Üretimin bu şekilde parçalanma-sı, hammaddelerin nihai üretimin ihtiyaçları dolayısıyla bir ülkeden diğerine taşın-masına dayanan eski örüntünün daha da yoğunlaşmasına yol açtı. Sonuç olarak, işçi hakları ile ulusal kalkınma projelerini baltalayan, küresel sermayenin sömürüsünü artıran yeni bir sistem yarattı.

Bu yeni sistemi Küresel Meta Zinciri (aynı zamanda Küresel Değer Zinciri olarak da biliniyor) olarak adlandırıyoruz. Bu Küresel Meta Zincirini belirleyen, metaların üretiminin (pazarlama ve dağıtımla beraber) farklı bölgelerdeki firmalar arasında bölüştürülmesidir. Küresel Meta Zinciri, firmaların büyük bir envanteri ellerinde tutmadan, pazar talebini karşılamak için metaları sipariş ettiği, «just-in-time» («tam zamanında») üretim olarak da bilinen bir süreçle, envanteri idare et-mesine olanak sağlamıştır.

Buradaki kilit nokta ise Apple gibi çokuluslu şirketlerin nadiren marka dışında telefona dair bir şeyler üretiyor olması ve buna rağmen tüm süreci yönetip, aslan payını alıyor olmasıdır.

Küresel Meta Zincirinde iPhoneApple iPhone, Küresel Meta Zinciri olmadan mümkün olamazdı. iPhone’daki

hammaddeler ve bileşenler otuzdan fazla ülkeden gelmektedir. iPhone’da iki tür girdi vardır:

1. Hammaddeler.2. Mamûl parçalar.

Burada ilave bir etken iPhone yapımına dahil olan fikri mülkiyettir. Fikri mül-kiyet hammaddeler ya da mamûl parçalar gibi bir girdi değildir; sadece devlet tara-fından verilen ve rantın temeli olabilecek yasal bir haktır.

Eczacılık ürünlerinde veya elektronik teknolojisinde fikri mülkiyet iddiasında bulunan firmalar devlet tarafından kendilerine verilen hakların kullanılmasını talep etmekte ve bu tekel hakkına dayanarak bu hakların başkaları tarafından kullanılma-

83


sını engelleyebilmektedir. Burada bir varsayım, Apple’ın bu teknolojileri yaratma işini yaptığı ve bu nedenle bu telefonların satışından fikri mülkiyet rantı talep etme-yi hak ettiği yönündedir. Ancak, iPhone’u oluşturan, internet, GPS sistemleri, do-kunmatik ekran ve sesle çalışan asistan (Siri) gibi teknolojiler, neredeyse tamamen üniversitelere ve araştırma laboratuvarlarına verilen kamu parası ile geliştirilmiştir.

Başka bir deyişle, Apple, iPhone’u üretmek için devlet tarafından geliştirilmiş olan teknolojileri kullanmıştır. Devlet, Apple gibi özel firmaların bu teknolojiler için fikri mülkiyet hakkı talep etmelerine izin vermiştir. Kamu tarafından finanse edilen bu inovasyonlardan elde edilen kazanç, özel ellere geçmiş ve bu durum de-vam etmiştir. iPhone’un parçalarını hem üreten hem de montajını yapan Foxconn gibi firmalar, bu telefonların fikri mülkiyetinin Apple’a ait olması ve Apple’ın güç-lü bir marka oluşturmasından ötürü Apple’ı bir kenara atıp kendileri bu telefonları satamazlar. Ayrıca, Apple’ın bu teknolojileri yaratmadığı da ortadayken şu soru or-tada durmaktadır: Kamu tarafından finanse edilen teknolojilerden kârı kimler hak eder?

iPhone hammaddeleri arasında şunlar sıralanabilir:Alüminyum. Altın. Arsenik.Bakır.Demir.Galyum.Karbon.Kalay.Kobalt. Koltan (Niyobyum ve Tantal). Platin. Silikon.

Bu hammaddeler, Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nden Bolivya’ya kadar çe-şitli kaynaklardan gelir. UNICEF ve Uluslararası Af Örgütü gibi saygın kuruluşlar-dan gelen raporlar, iPhone’un tedarikçisi olan şirketlerin bu mineralleri madenler-den çıkarmak için çocuk emeği kullandıklarını ve madenlerde çalışan işçilere açlık ücretleri ödediklerini bildirmiştir. Uluslararası Af Örgütü’nün raporu, hammaddele-rin çıkarıldığı Kongo Demokratik Cumhuriyeti’ndeki madenlerde 40.000 çocuğun çok tehlikeli koşullarda çalıştığını göstermiştir. Ölüm, uzuv kaybı ya da uzun vadeli sağlık sorunları rutindir. Günlük 1 ila 2 dolar karşılığı on iki saat çalıştırılan ço-cuklar, madenlerin derin bölgelerinden yeryüzüne ağır yükler taşımaktadır. Ayrıca,

84


bu madenlerde çocuk emeği zor vasıtasıyla kullanılır. Madencilik şirketleri, nadir toprak minerallerini ve çok önemli hammaddeleri madenlerden çıkarmanın maliye-tini düşürmek için milis gruplarının hizmetinden yararlanmaktan imtina etmez ve işçileri silah zoruyla madenlerde çalışmaya zorlar. Bu, orta Afrika için bilindik bir manzaradır. İşçiler üzerinde kurulan bu disiplin biçimleri, iPhone üretimi için gere-ken temel cevher ve madenleri topraktan çıkarır fakat yine Global Meta Zincirinin en çabuk kullanılıp atılan parçası olarak bu işçiler kabul edilir.

Apple’ın Tedarikçi Davranış Kuralları (düzenli olarak güncellenir, en son 2019’da güncellenmiştir), açıkça şunu söylüyor:

Apple, tedarik zincirimizdeki tüm çalışanların adil ve etik bir iş yerini hak ettiğine inanır. Çalışanlara mümkün olan en yüksek seviyede saygıyla yaklaşılmalıdır ve Apple tedarikçileri, en yüksek insan hakları standartlarını uygulayacaktır.

Bu sözler, hammaddelerini, telefonları satın alanların tahayyül edebileceklerin-den çok uzak yerlerden temin eden Apple ve onun taşeronları için oldukça anlamsız olsa gerek.

Elde edilen hammaddeler, sonrasında Avrupa’dan Çin’e en az otuz ülkede üre-tim birimlerine girer. Birçok iPhone parçası Çin’deki fabrikalarda üretilmektedir. Üretilen parçaların ve tedarikçilerinin çeşitliliği hakkında bir fikir edinmek için, iPhone 5 ve iPhone 6’nın ilgili parçalarının menşeine bir göz atalım:

Akselerometre: Bosch, Almanya. Invensense, ABD. Ses Çipseti ve Codec: Cirrus Logic, ABD (Üretim için dış kaynak kullanımı). Temel bant işlemcisi: Qualcomm, ABD (Üretim için dış kaynak kullanımı).Pil: Samsung, Güney Kore. Huizhou Desay Battery, Çin. Kamera: Sony, Japonya. OmniVision, ABD FaceTime kamera çipini üretiyor

ancak TMSC, Tayvan taşeron firması. Çipsetleri ve İşlemciler: Samsung, Güney Kore ve TSMC, Tayvan; ayrıca ortak-

ları GlobalFoundries, ABD. Kontrol Çipleri. PMC Sierra ve Broadcom Corp, ABD (Üretim için dış kaynak

kullanımı). Ekran: Japan Display and Sharp, Japonya. LG Display, Güney Kore.DRAM: TSMC, Tayvan; SK Hynix, Güney Kore.ePusula: Alps Electric, Japonya.Parmak izi sensörü kimlik doğrulaması: Authentec, Çin fakat üretim Tayvan.Flash hafıza: Toshiba, Japonya ve Samsung, Güney Kore.Cayroskop: STMicroelectronics, Fransa ve İtalya.İndüksiyon bobini (ses): TDK, Japonya. Ana Gövde Montaj: Foxconn ve Pegatron, ÇinKarışık-sinyal Çipleri (NFC gibi): NXP, Hollanda.

85


Plastik Yapılar (iPhone 5c için): Hi-P ve Green Point-Jabil, Singapur. Radyo Frekans Modülleri: (modül üreticileri Avago and RF Micro Devices, Tay-

van); Avago Technologies, TriQuint, Qualcomm ABD. Ekran ve ekran camı: Corning (Gorilla Glass), ABD. Ekrandaki safir kristaller:

GT Advanced Technologies.Yarıiletkenler: Texas Instruments, Fairchild and Maxim Integrated, ABD. Touch ID sensorü: TSMC ve Xintec, Tayvan. Dokunmatik ekran kumandası: Broadcom, ABD (üretim için dış kaynak kulla-

nımı).Aktarıcı ve Amfi Modülleri: Skyworks ve Qorvo, ABD (üretim için dış kaynak

kullanımı).

Foxconn’un dünyasıBu firmalar arasında en önemlisi Tayvan’dan bir imalat şirketi olan Foxconn’dur

(Hon Hai Precision Industry). Foxconn, 2017 yılında 160 milyar dolar gelir elde etmiştir. Ülkedeki en büyük özel sektör işverenidir, Çin’de 1,3 milyon civarında işçi maaş bordrosuna kayıtlıdır. Dünya çapında, sadece Walmart ve McDonald’s Foxconn’dan daha fazla işçi çalıştırmaktadır.

Skandallar bu üretim tesislerinde rutindir. Şu an, Çin‘in Shenzhen kentinde, Foxconn Şehri’nde düşük ücret ve kötü çalışma koşullarını protesto eden işçilerinin kendi canlarını alması dolayısıyla ‘Foxconn İntiharları’ olarak bilinen bir fenomen vardır. Çin medyası buna ‘intihar treni’ adını verdi. İki Çinli akademisyen (Pun Ngai ve Jenny Chan, 2012) Foxconn’daki olayı incelemiş bulunuyor. İnsanın kanını donduran raporlarında, bir cep telefonu montaj tesisindeki işçilerden alıntı yapıyor-lar:

Buralarda çalışma şartları çok ağırdır. Her zaman bize bağırırlar. İşçileri disipline almak amacıyla kurulmuş bir çeşit toplama kampında mahsur haldeyiz. Foxconn bizi, “itaat, itaat, mutlak itaat” ilkeleriyle yönetiyor! Üretimin verimliliği için insanlık onurumuzdan vaz mı geçelim?

Emek sürecinin yoğunluğunu anlayabilmek için bir kadın işçinin işgünü içeri-sindeki 10 saniyesini anlattığı sözlere kulak verelim:

Hattan bir ana kart alırım, logoyu taratırım, anti-statik elektrik torbasına koyarım, etiketi yapıştırırım ve kartı tekrar hatta bırakırım. Bu eylemlerin her biri iki san-iye sürer. Her on saniyede bir bu beş görevi bitiririm.

Brian Merchant’a (2017), bir kadın işçi elinden günde 1700 iPhone geçtiğini söylemiştir. Bu işçi, telefonun ekranını özel bir cilayla parlatmaktan sorumludur ve

86


günde on iki saat boyunca dakikada üç ekran parlatır. Çip kartlarının sabitlenmesi ya da arka kapakların montajı gibi diğer işler birkaç dakika sürer. İşçiler üzerinde baskı olağanüstüdür.

2010 ile 2012 yılları arasında Steve Jobs, Foxconn’daki yüksek intihar oranla-rına (‘Foxconn intiharları’) ilişkin Apple’ın duyarlılığını açıkladı ve sıklıkla soru-nun kontrol altında olduğunu vurguladı. ‘Bunun üzerinde çalışıyoruz’. Öte yandan, sorun devam ediyor ve bu durum yalnızca intiharlarla ölçülmemeli. Düşük ücretler ve işçilerin aşağılanmasını da içeren kötü çalışma koşulları, işçilerin yaşamlarını tanımlar haldedir. Binanın çatısına çıkıp intihara kalkışan işçilerin sayısı 150’ye yaklaşmıştır. ‘Foxconn intiharı’nı pazarlık taktiği olarak kullanıyorlardı. iPhone üretim sürecinin düzeyi budur.

Bölüm 2: iPhone’un Marksist AnaliziŞimdiye kadar okuduklarınız dolayısıyla içiniz öfke dolduysa, o zaman bir insan

olduğunuza emin olabilirsiniz. Hiçbir insan Güney Amerika ve Afrika’daki maden-lerde veya Doğu Asya’daki fabrikalarda iPhone üretiminin çalışma koşulları konu-sunda kayıtsız kalmamalıdır.

Ancak bu defter öfkeyle yetinemez. Marksist bir analiz çerçevesinde bir meta olarak iPhone üretimine bakmak istiyoruz. Yalnızca Apple ve Foxconn’a kızmakla yetinmiyoruz, bu metayı üretmek için işçilerin ne kadar sömürüldüğünü ölçmekle de ilgileniyoruz. Başka bir deyişle, sömürü oranını ölçmekle ilgileniyoruz.

Sömürü oranı, Marx’ın teorisindeki en önemli kavramlardan biridir. Bu oran, çalışanın üretim sürecindeki değer artışına ne kadar katkıda bulunduğunu göster-memizi sağlar. İşçiye daha fazla ödeme yapılsa bile, makineleşmenin özel büyüsü ve üretim sürecinin etkin yönetimi ile sömürü oranının arttığını gösterir. Sömürü oranı, kapitalistlerin ve işçilerin karşıt çıkarlarını nicel olarak ifade eder. Sömürü oranının analizinde radikal bir politik tutum saklıdır. İşçilerin, üretilen değerdeki paylarının ne kadarına kapitalistler tarafından el konulduğunu görmelerini sağlar; ve bu nedenle, üretimi örgütlemenin farklı bir yolu ile sömürüyü sonlandırmanın yolunu açar.

Bu çalışmada, Apple iPhone X’deki artık değer oranını hesaplamak için kulla-nılan yöntem Karl Marx’ın iplik üretimindeki artık değer oranı hesabına benzer. Marx, Kapital I’de şöyle yazmıştır: “Haftalık üretilen değerin değişmeyen kısmı 378 sterlindir. İşçi ücretleri haftada 52 sterlin tutmaktadır. İpliğin fiyatı ... toplamda 510 sterlindir. Bu nedenle, artık değer, bu durumda, 510 - 430 = 80 sterlindir. Bu durumda artık değer oranı: 80/52 = % 153.

87


iPhone X’in ABD’deki satış fiyatı, 999$ ile başlıyoruz. Bu miktarın, metada cisimleşmiş toplam değeri kabaca temsil ettiğini düşünüyoruz. Kapitalist üretim sü-recinde üretilen herhangi bir metada, cisimleşmiş değerlerin kütlesi üç farklı değer parçasını içerir.

Bu değer parçaları, değişmez sermaye, değişir sermaye ve artık değerdir. Bu nedenle, öncelikle, iPhone X’in toplam değeri içerisindeki bu farklı parçaların de-ğerlerini ölçmeliyiz.

Değişmez sermaye. TechInsights verileri bize hem iPhone XS Max hem de iPhone X’in bileşenlerinin ayrıntılı fiyatlarını sunuyor.

Bu iki iPhone modelinin toplam bileşen fiyatları sırasıyla 453$ ve 395,44$. Bu-nunla birlikte, sütunlardaki ilk çubuk “test / montaj / yan malzemeler” maliyetini içermektedir. Bu, Marx tarafından yapılan analitik ayrımlara ilişkin verileri karış-tırır. ‘Test / Montaj’ değişir sermayeye aittir, çünkü her ikisinde de bu işlerin yapıl-ması için emek gücünün satın alınması gereklidir. Öte yandan, ‘yan malzemeler’ hammaddelerin bir başka parçasıdır ve değişmez sermayeye aittir. Meseleleri basit-leştirmek için, ilk maddenin bu kısmını değişmez sermaye ölçümümüzün dışında tutuyoruz.

Dolayısıyla, kabaca değişmez sermayeyi temsil eden miktarlar şunlardır:

88


453 - 24.50 = 428.50$; ve 395.44 - 24.55 = 370.89$. iPhone X’i ele alarak, değişmez sermaye miktarını 370,89$ olarak değerlendi-

riyoruz.Değişir Sermaye. iPhone’un toplam değerinin değişir kısmının hesaplanması

daha problemlidir. Burada, Apple’ın ücret verilerini gizleyen şirket politikası ile karşı karşıyayız. Ayrıca, verilere dair iki ek sorun daha vardır. Birincisi, Apple tarafından iPhone ilk üretildiğinde yapılan araştırma ve tasarım maliyetleri hak-kında tam bilgi sahibi değiliz. İnanıyoruz ki, araştırma ve tasarım için yapılan ilk emek maliyetleri gözardı edilebilir çünkü bu maliyetler diğer iPhone modelleri için de kullanıldığından araştırma ve geliştirme maliyetlerinin toplam kalemi yeni iPhone’lar için giderek daha fazla ihmal edilebilirdir.

İkincisi, farklı ülkelerde iPhone’un farklı parçalarını üreten işçiler arasındaki ücret farkları konusunda kesin bir veriye sahip değiliz. Bu ücret farkları da göz ardı edilebilirdir, çünkü iPhone için parça üreten şirketlerin çoğu, bu farklılaşmaların artık önemini kaybettiği ücret bölgelerinde yer almaktadır. Aslında, üretim bazında ücret tutarını hesapladığımız ve hammaddelerin elde edilmesini de dışarıda bıraktı-ğımız için, ücret tutarını azaltmak yerine şişiriyoruz.

Bu varsayımları kabul edilebilir buluyoruz zira değişir sermaye rakamımız (24,55 dolar) «test /montaj / destek malzemeleri»ne dayanıyor; bu ise muhtemelen iPhone X’in imalat sürecinde kullanılan üretken emek miktarını olduğundan daha yüksek göstermektedir.

iPhone’un toplam değeri = 999$. Değişmez sermaye = 370,89$. Değişir sermaye = 24.55$.

Artık değer ne kadar?Artık değer = (toplam değer) – (değişmez sermaye + değişir sermaye)999$ – (370.89$ + 24.55$) = 603.56$iPhone X her satıldığında, Apple’ın telefon başına kazandığı artık değerin para

cinsinden karşılığı 603.56 dolardır.

Sömürü Oranı nedir? m/v = 603.56 / 24.55 = %2458Sömürü oranı %2458’tir. Bu, Marx’ın 1867’de yayınlanan Kapital’de ele aldığı

örneklerdeki sömürü oranının 25 katıdır. Başka bir deyişle, 21. yüzyılda iPhone’ları yapan işçiler, 19. Yüzyıl İngiltere’sindeki tekstil işçilerinden yirmi beş kez daha fazla sömürülmektedir.

89


Bu sayı, yani %2458, bize ne anlatıyor? Bu rakam bize, işgününün ölçüleme-yecek kadar küçük bir miktarının, kapitalist tarafından işçilerin gereksinim duydu-ğu değere, ücretler olarak ayrıldığını anlatıyor. İşçi gününün çoğunu kapitalistlerin zenginliğini artırmak için metalar üreterek harcamış oluyor. Sömürü oranı ne kadar yüksek olursa, sermayenin zenginliği işçinin emeği tarafından o kadar artırılmış oluyor.

Ek Kenneth L. Kraemer, Greg Linden ve Jason Dedrick (2011), iPhone 4’ün birin-

ci-sıra tedarikçilerinin elde ettiği brüt kârın coğrafi dağılımını analiz eder. Yaptıkla-rı çalışmada girdi maliyetlerini malzemeler ve emek olmak üzere ayırırlar. Marksist

olmayan bir bakış açısıyla, iPhone 4’ün toplam değerindeki yaklaşık artık değer (toplam kâr), yaklaşık değişmez sermaye (malzemeler) ve yaklaşık değişir sermaye (emek) bölümlerini belirlemeye çalışırlar.

Bu grafikteki verilere dayanarak, iPhone 4’ün sömürü oranını belirlemek için önceki hesaplamamızı kullanabiliriz.

90


Artık değerin iPhone 4’ün toplam değerindeki yaklaşık payı %73’tür (Apple kârları + Apple dışı ABD kârları + AB kârları + Tayvan kârları + Japonya kârları + Güney Kore kârları + Tanımlanamayan kârlar).

Toplam malzeme maliyetinin payı %21,9’dur.Toplam emek maliyetinin payı %5,3 iken, Çin merkezli olmayan emek maliye-

tinin payı ise %3,5’tir. Çin-dışı emek maliyetinin büyük bir bölümünün yönetici ve üst-düzey çalışanların (maaşları artık değerin payından ödenen üretken olmayan işçiler) maaşları olduğunu varsayarsak, bu durumda bu emek maliyetinin %1,5’ini esas alabiliriz. Toplam değişir sermaye, Çin merkezli emeğin (%1,8) ve Çin mer-kezli olmayan emeğin (%1,5) paylarıdır. iPhone 4’ün toplam değeri içindeki toplam değişir sermayenin payı bu nedenle %3,3’tür.

Bu rakamlara bakıldığında, iPhone 4’ün sömürü oranı 75 / 3.3 =%2273’tür.

ReferanslarAnwar M. Shaikh and E. Ahmet Tonak, Measuring the Wealth of Nations. The

Political Economy of National Accounts, Cambridge: Cambridge University Press, 1994.

Baruch Gottlieb, A Political Economy of the Smallest Things, New York: ATRO-POS Press, 2016.

Brian Merchant, The One Device: The Secret History of the iPhone, New York: Little, Brown and Company, 2017.

Kenneth L. Kraemer, Greg Linden and Jason Dedrick, ‘Capturing Value in Glo-bal Networks: Apple’s iPad and iPhone’, July 2011.

Karl Marx, Capital, volume 1, New Delhi: LeftWord Books, 2014. Pun Ngai and Jenny Chan, ‘Global Capital,

the State, and Chinese Workers: The Foxconn Experience’, Modern China, vol. 38, no. 4, 2012.

Tricontinental: Institute for Social Research, In the Ruins of the Present, Wor-king Document no. 1, 2018.

iPhone işçilerini nasıl sömürüyor?1

Documents