Medische terminologie: uitdagingen voor medische professionals en tolken. Prof. dr. Frieda Steurs KU Leuven TermNet International
Medische terminologie: uitdagingen voor medische
professionals en tolken.
Prof. dr. Frieda Steurs
KU Leuven
TermNet International
Terminologie : wat is dat?
• Terminologie is cruciaal in elk type gespecialiseerde
communicatie
• Genes consist of DNA and are tightly packaged in chromosomes
which are present in all nucleated cells. Electron microscopy reveals
that the DNA is coiled around histone proteins, the precise function of
which is unclear. Normally each cell contains 4 chromosomes
comprising 22 pairs of autosomes and a single pair of sex
chromosomes, XY in the male and XX in the female”
• Handbook of Paediatrics, (Hull/Johnston)
Analyse van de termen
• Genes consist of DNA and are tightly packaged in
chromosomes which are present in all nucleated cells.
Electron microscopy reveals that the DNA is coiled around
histone proteins, the precise function of which is unclear.
Normally each cell contains 4 chromosomes comprising 22
pairs of autosomes and a single pair of sex chromosomes,
XY in the male and XX in the female”
o Naamwoorden
o Samenstellingen en naamwoordgroepen
o Werkwoorden
o Afkortingen
o Vaste uitdrukkingen
Terminologie
• Terminologie is de studie van termen en hun gebruik.
Termen zijn taalkundige symbolen (woorden en
samenstellingen) (“multi-word-units”) die in specifieke
contexten een specifieke betekenis krijgen. Deze
betekenis kan afwijken van de betekenis in andere
contexten en in het algemene taalgebruik.
• Terminologie als wetenschap : de theoretische studie
van systemen en concepten en hun betekenissen.
• Terminologiewerk : planning, ontwikkeling, analyse,
weergave en dissminatie van terminologie
Terminologie : een interdisciplinaire wetenschap
• De doorsnede van verschillende kennisgebieden : logica,
ontologie, linguistiek, informatiebeheer,..
• Terminologische eenheden kunnen worden gezien als:
o Taalkundige elementen
o Concepten in ontologie en cognitieve wetenschappen
o Communicatieve eenheden binnen het
wetenschappelijk en technische discours.
• Zie Faber Benítez, Pamela. 2009. Cognitive shift in terminology and specialised
translation. In Africa Vidal & Javier Franco (eds.). Monographs in Translation and
Interpreting, A (Self-)Critical Perspective of Translation Theories, pp. 107-143
Terminologie als wetenschap
Taalkundige dimensie:
bestaande taalkundige vormen
potentiële taalkundige symbolen
nieuwe concepten benoemen (neologismen)
afkortingen, acroniemen
Terminologie als wetenschap
Cognitieve dimensie:
Conceptrelaties
Gestructureerde kenniselementen in alle domeinen van de menselijke kennis.
Hoe verhouden concepten zich tot elkaar en hoe worden deze weergegeven in talige symbolen
Classificatiesystemen
Terminologie als wetenschap
Communicatieve dimensie:
gebruik van termen om kennis over te dragen
types van gebruikers (registers)
terminologie onderzoeken en opslaan in databanken, glossaria of gespecialiseerde woordenboeken.
• Algemene woordenschat (LGP)
o Woordenschat
o Polyseem
• Gespecialiseerde, professionele taal (LSP)
o Terminologie, domeingeoriënteerd
o Niet ambigu ; unieke betekenis
• Voortdurende interactie/ termcreatie/ neologismen / ontlening,…
Het lexicon : LGP- LSP
LSP
LGP
I. De taalkundige dimensie
De taalkundige dimensie
bestaande taalkundige vormen
De klassieke medische termen
Grieks-Latijnse stammen
nieuwe concepten benoemen (neologismen)
Nieuwe termen en namen voor nieuwe behandelingen of fenomenen
afkortingen, acroniemen
Zeer specifiek, en uiterst moeilijk voor tolken en niet-specialisten
Taalspecifiek, en dus anders per taal
Medische terminologie
• Prefixen, suffixen en stammen
o Hyper- : hoog, hoger dan gemiddeld
o Hypo- : laag, lager dan gemiddeld
o -itis : ontsteking
o -osis : abnormale conditie, afwijking
o Hydro- : water
o Latero- : zijdelings
o Cerebro- : van de hersenen
o Myo : spier
• COPD : Chronic Obstructive Pulmonary Disease /BPCO : Broncho-Pneumopathie Chronique Obstructive
• DNR : do not resuscitate NTBR : not to be rescuscitated
• ECG electrocardiogram (EKG uitgesproken NL/ ECG in
Frans)
• EEG electroencephalogram
• MS : Multiple Sclerosis SEP Sclérose en plaque
http://www.merckmanuals.com/professional/index.html
Termen, afkortingen, vertalingen
Nederlands/Frans : tolken in Belgische ziekenhuizen
• CVA : Cerebrovascular accident
AVC : Accident vasculaire cérébral
• CVA (een “attakske”, een “beroerte” ) : plotselinge storing
in de bloedvoorziening van de hersenen, geeft vaak
hersenbeschadiging
• CVA : algemene term :
een klonter (trombose)
een bloeding (hemmoraghe)
Druk op de hersenen zorgt voor uitval (eventueel tijdelijk)
Een herseninfarct : altijd een klonter (trombose) (blokkeert een bloedvat)
Cardiologie
• VKF : voorkamerfibrillatie
o Hartritmestoornis waarbij het hart op hol slaat en zeer onregelmatig begint
te kloppen. Zonder de correcte behandeling is er een verhoogde kans op
hartfalen en is het risico op een trombose of beroerte door de vorming van
bloedklonters vijf keer zo groot.
U voelt uw hart niet kloppen, tenzij u gespannen bent of u een zware inspanning levert.
Bij voorkamerfibrillatie klopt het hart onregelmatig en soms te snel in rust (>110 slagen per minuut).
De voornaamste kenmerken van voorkamerfibrillatie zijn: hartkloppingen, kortademigheid, pijn op de
borstkas, flauwvallen, duizeligheid, ongewone vermoeidheid.
(UZ Leuven, website) : patiënteninformatie
• FA : fibrillation auriculaire
• AF : atrial fibrillation
Radiologie
• RX : radiografie
• Une RX, une radio
• (de botten)
http://www.aznikolaas.be/web/mmb/radiografie
• MRI : magnetic resonance image
• IMR : imagerie de résonance magnétique
• RMN : résonance magnétique
(ook de zachte weefsels)
Woon en zorgcentrum (WZC)
• Maison de repos et soin
• Katz- schaal
• ADL : activiteiten van het dagelijks leven
• AVJ of AVQ : activité de la vie journalière / de tout les jours
• QoL : Quality of Life • De KATZ-schaal is een formulier veelal gebruikt door de thuisverpleging en rust-en
verzorgingstehuizen om de zorgbehoevendheid van hun patiënten, in verband met
Activiteiten Dagelijks Leven (ADL), te meten. Het formulier moet worden ingevuld door
de behandelende geneesheer of door de verpleegkundige. Daarbij wordt gekeken naar
zes belangrijke elementen: zich wassen, zich kleden, zich verplaatsen, toiletbezoek (met
of zonder hulp), incontinentie, eten
Mijnheer, u hebt een hernia
• Een hernia of breuk is de uitstulping van een orgaan of weefsel
uit de lichaamsholte waar het normaliter in ligt.
• Er bestaan verschillende hernia's. De meest voorkomende
ontwikkelen zich in de onderbuik, als een zwakte van de
buikwand evolueert tot een lokaal gat, of "defect" waar de
uitstulping optreedt. Zie liesbreuk en navelbreuk.
• De bekendste is echter de hernia in de tussenwervelschijf,
waarbij deze een uitstulping vertoont die de zenuwen afknelt,
waarbij uitval in de benen of de armen optreedt. Een synoniem
voor hernia is breuk, maar dat woord suggereert een scheur of
beschadiging, die er (behalve bij de hernia nuclei pulposi)
meestal niet echt is; het gaat dan vaak om het uitpuilen van
buikinhoud door opgerekte structuren
• Syndroom van Asperger : Hans Asperger
• Syndroom van Usher : (syndrome de Joly) Ziekte van
Parkinson (James Parkinson)
• Apgar score (Virginie Apgar) : vroedkunde
• Broca aphasia (Paul Broca) : neurologie
• Brushfield spots (Thomas Brushfield) : oftalmologie
genetica
• Coombs test (Richard Coomb) : hematologie
Eponiemen
II. De ontologische benadering
Ontologische benadering
Conceptrelaties
Gestructureerde kenniselementen in alle domeinen van de menselijke kennis.
Terminologie gaat bestuderen hoe die concepten zich tot elkaar verhouden en hoe deze worden weergegeven in talige symbolen
Classificatiesystemen
• Belangrijk ook voor leken :
o Weten tot welke subdiscipline iets behoort
o Psychiatrie, inwendige geneeskunde,….
Medische classificatiesystemen
• Medische classificatie, of medische codering, is het omzetten van beschrijvingen van medische diagnoses en behandelingen in universele codes.
o ICD 9 of ICD10.
• De medische fiche van de patient, laboresultaten, rx worden gecodeerd.
• Medische informatica, statistische analyse van ziektebeelden en behandelingen etc.
• Terugbetaling door ziektefonds of verzekeraar
• Kennisgebaseerde systemen
• Directe opvolging van epidemie of pandemie
WHO classificaties
• International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (ICD, includes ICD9 and ICD9-CM, currently used in US)
• International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF)
• International Classification of Health Interventions (ICHI) -- under development
• Related classifications :
• International Classification of Primary Care (ICPC-2)
• Anatomical Therapeutic Chemical Classification System (ATC/DDD)
• (ISO9999)
• Derived classifications :
• International Classification of Diseases for Oncology, Third Edition (ICD-O-3)
Merck Manual
http://www.merckmanuals.com/home/abo
ut/about_the_merck_manual_home_heal
th_handbook_online_version/understandi
ng_medical_terms.html
Merck Manual
• Cardiovascular Disorders
• Clinical Pharmacology
• Critical Care Medicine
• Dental Disorders
• Dermatologic Disorders
• Ear, Nose, and Throat Disorders
• Endocrine and Metabolic Disorders
• Eye Disorders
• Gastrointestinal Disorders
• Genitourinary Disorders
• Geriatrics
• Gynecology and Obstetrics
• Hematology and Oncology
• Hepatic and Biliary Disorders
• Immunology; Allergic Disorders
• Infectious Diseases
• Injuries; Poisoning
• Musculoskeletal and Connective Tissue
Disorders
• Neurologic Disorders
• Nutritional Disorders
• Pediatrics
• Psychiatric Disorders
• Pulmonary Disorders
• Special Subjects
Psychiatrie : Diagnostic and statistical manual
Psychiatric Disorders (DSM IV; nu DSM V)
• • Adjustment Disorders
• • Anxiety Disorders
• • Dissociative Disorders
• • Eating Disorders
• • Impulse-Control Disorders
• • Mood Disorders
• • Sexual Disorders
• • Sleep Disorders
• • Psychotic Disorders
• • Sexual Dysfunctions
• • Somatoform Disorders
• • Substance Disorders
• • Personality Disorders
Types of eating disorders
Anorexia nervosa – This is
characterized by an intense fear of
being obese and a continued pursuit of
becoming thin.
Bulimia nervosa
Binge-eating disorder
Eating disorders not otherwise
specified (EDNOS) – this includes
eating disorders that do not meet the
criteria for anorexia or bulimia nervosa.
Binge eating could be a type of
EDNOS. EDNOS is the most common
diagnosis among people who seek
treatment
III. De communicatieve dimensie
Communicatieve dimensie
• Gebruik van termen om kennis over te dragen
• Types van gebruikers (registers)
• Terminologie onderzoeken en opslaan in databanken,
glossaria of gespecialiseerde woordenboeken.
• Voor de tolk : het register is bijzonder belangrijk
Registers
• Doelpubliek van de brontekst
o Voor wie is de tekst geschreven? Niveau?
o Binnen welke geografische lijnen?
o Domein?
• Doelpubliek van de doeltekst
o Voor wie vertaal ik? Niveau?
o Geografisch?
o Voor wie tolk ik?
o Moet ik dit “vertolken” naar een ander register? Hoe maak ik dit duidelijk aan de
patiënt?
Source language
terminology
management
Target
language
terminology
management
Registers en synoniemen
Morbide obesitas
Zwaarlijvigheid
Overgewicht
Vetzucht
Dik
Moddervet
bol, corpulent, fors, gevuld,
gezet, gezwollen, lijvig, log,
mollig, omvangrijk,
opgezet, opgezwollen, paf,
rond, stevig, vet, vlezig, vol,
volumineus, welgedaan,
zwaarlijvig, zwaar
Het concept “overgewicht”
• Overgewicht is het gevolg van de stapeling van overmatig
lichaamsvet (vetzucht).
• Medisch : onderscheid tussen overgewicht en obesitas
(ernstig overgewicht).
• De Quetelet-index (QI). De QI wordt berekend door het
gewicht (in kilogram) te delen door het kwadraat van de
lengte (in meter). (Ook BMI)
• Overgewicht = een QI van 25 tot 29,9
• Obesitas = een QI van 30 of meer
• Morbide obesitas = een QI van 40 of meer
Registers
• Hoog abstractieniveau : (genetische kenmerken)
o Trisomie 21: Karyotype for trisomy Down syndrome: Notice the three copies of chromosome 21
Trisomy 21 (also known by the karyotype 47,XX,+21 for females and 47,XY,+21 for males)is caused by a failure of the 21st
chromosome to separate during egg or sperm development. As a result, a sperm or egg cell is produced with an extra copy
of chromosome 21; this cell thus has 24 chromosomes. When combined with a normal cell from the other parent, the baby
has 47 chromosomes, with three copies of chromosome
• Medische term : (eponiem)
o Down’s syndroom
• Vulgariserende term :
o Mongolisme, een mongooltje
Registers
• Avulsies – Bijtwonden
• Rubella – Rode Hond
• Ab-ortus (Latijn) : “van de plaats weg” • abortus /abor·tus/ (ah-bor´tus) a fetus weighing less than 500 g or having completed
less than 20 weeks gestational age at the time of expulsion from the uterus, having no
chance of survival.
Dorland's Medical Dictionary for Health Consumers
• Spontane abortus : de/het miskraam, te vroeg afgebroken zwangerschap
Voorbeeld: `een miskraam krijgen` ...
• Abortus provocatus, ook wel abortus provocatus lege artis of opzettelijke
vruchtafdrijving genoemd, is de medische term voor het voortijdig afbreken van een
zwangerschap door (medisch) ingrijpen. In het Nederlands wordt meestal kortweg de
term abortus gebruikt voor deze handeling. Incidenteel komt men de term abactio
tegen met betrekking tot een opgewekte abortus of partus
“Health Literacy”
• Geletterdheid en begrip van medische problemen
• Cognitief : begrijpen wat er mis is, begrijpen wat zorg is,
wat bv. gezonde voeding is, wat een gezond
levenspatroon is
• Taalkundig : termen en begrippen verstaan in context
welk register? Verstaanbaarheid wetenschappelijke
begrippen?
“ de portio is verstreken”
Laaggeletterheid en gezondheid
• Laag- of ongeletterden met een chronische aandoening vormen een
kwetsbare groep.
• Laaggeletterdheid is onafhankelijk geassocieerd met slechtere
gezondheidsuitkomsten.
• Bij laaggeletterde diabetespatiënten bijvoorbeeld zijn de
glucoseconcentraties en het hemoglobine (HbA1c) slechter
gereguleerd en is de prevalentie van retinopathie hoger.
• Bij laaggeletterde patiënten met hartfalen zijn de uitkomsten minder
gunstig.
• Laaggeletterdheid heeft ook financiële gevolgen. Hogere kosten voor
de gezondheidszorg.
Health literacy De niveaus van geletterdheid van de ‘International adult literacy survey’
• 1 zeer lage geletterdheid: een persoon is bijvoorbeeld niet in staat
het voorschrift voor een geneesmiddel dat op het doosje staat, correct
op te lezen
• 2 een persoon kan lezen: maar scoort laag bij tests; hij of zij kan
vaardigheden hebben geleerd om zich te redden in het dagelijks leven,
maar het lage niveau van geletterdheid maakt het moeilijk om nieuwe
dingen te leren
• 3 een persoon heeft een minimumniveau : om zich te redden in
een complexe maatschappelijke werkelijkheid, ongeveer het niveau
dat vereist is om de middelbare school met succes te kunnen
doorlopen
• 4/5 hoge niveaus van geletterdheid
Gesprekstechnieken
• Aanwijzingen voor het gesprek met een patiënt die
beperkte gezondheidsvaardigheden heeft :
langzaam praten
de tijd nemen voor het gesprek
medische terminologie vermijden
het gesprek ondersteunen met visuele middelen
niet te veel informatie in één keer geven
het begrip van de patiënt toetsen door terug te vragen wat
zojuist uitgelegd is
Web Content Accessibility Guidelines
• Gebrek aan universele toegang voor iedereen
• Sociale inclusie
• WAI : Web Accessibility Initiative
• ISO/IEC 40500 : 2012
• Digital Agenda for Europe
• Hoe toegankelijk is de informatie?
• Makkelijker om te bepalen hoe layout en technische
aspecten kunnen bijdragen
• Moeilijker om te bepalen hoe inhoud en taalgebruik de
toegang kunnen verbeteren
WCAG
• Inhoud gerelateerde regels :
o Maak de tekst leesbaar en begrijpelijk ?????
o Ongebruikelijke woorden : stel een mechanisme in om
moeilijke woorden of woorden in een specifieke context te
identificeren. Ook jargon en vaktaal.
Hier ziet men een taak voor terminologen en vertalers.
Web toegankelijkheid
• Toegankelijkheid = belangrijke parameter in het localiseren van
websites.
Web localisation
quality
Usability
Technical
Understandability
Linguistic Pragmatic
Interculturele problemen
• Zuid Afrika
• Toverdokter
• Geen termen voor vele medische begrippen
• “De slang heeft me gepakt”
o Buikpijn
• Hysterectomie
o De fabriek sluit, de winkel blijft open
Bronnen
• http://www.termnet.org
• (H.J. Kockaert & F. Steurs) (2015) Handbook of
terminology. J.Benjamins
https://benjamins.com
• Recommendations for terminology work
http://www.cotsoes.org/
• WCAG 2.0
• ISO/IEC 40500 : 2012