Top Banner

of 56

Introducción Antología Pensamiento Cubano s. XIX

Feb 28, 2018

Download

Documents

alefur
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    1/56

    Introduccin

    BOSQUEJO DE LAS IDEAS EN CUBA HASTA FINALES DEL SIGLO XIX

    Autoras: Isa!" #ona"

    O"i$ia #iranda

    Manifestaciones iniciales - La Escolstica

    E" %u!&ac!r 'i"os'ico (ro(ia)!nt! dic&o co)!n* !n "a A)+rica Latina, co)o s!

    sa!, con "a ""!-ada d! "as rd!n!s r!"i-iosas $!nidas d! Es(a.a a" iniciars! "a con%uista /

    "a co"oni*acin d!" Nu!$o #undo0 En "as a.!1as / ricas ci$i"i*acion!s %u! "os !s(a.o"!s

    !ncontraron !n a"-unas r!-ion!s d! A)+rica, !2ist3a /a un (!nsa)i!nto (r!'i"os'ico %u!

    s! )ani'!staa, sor! todo, a tra$+s d! una cos)o-on3a )ito"-ica / %u! a"can*, co)o

    !s !" caso d! "a cu"tura na&ua"t, "as 'or)as suti")!nt! !"aoradas d! "os saios / (o!tas0

    Entr! "os &aitant!s d! Cua, %ui!n!s s! !ncontraan !n un !stadio )uc&o )!nos

    a$an*ado d! d!sarro""o, no s! di!ron, !n ca)io, a%u!""os !"!)!ntos (r!'i"os'icos0

    4or su (art!, "as rd!n!s r!"i-iosas ""!-adas d! Es(a.a, %u! tra3an sor! todo una

    )isin !$an-!"i*adora, 'undaan co"!-ios / con$!ntos !n "os cua"!s s! ""!$aa a cao "a

    !ns!.an*a d! "a t!o"o-3a / d! "a 'i"oso'3a0 En un ("ano id!o"-ico -!n!ra", / !n !"

    'i"os'ico !n (articu"ar, "os (od!r!s co"onia"!s !2(ortaron a "os nu!$os t!rritorios "as id!asi)(!rant!s !n sus (ro(ios (a3s!s / %u! no !ran otras %u! "as d! "a 'i"oso'3a !sco"5stica0

    D!! r!cordars! %u! !n "a +(oca d! "a con%uista 'ra-u !n Es(a.a un ti(o d! !sco"5stica

    r!no$ada, (roducto d! "as n!c!sarias ada(tacion!s %u! a%u!""a corri!nt! d! (!nsa)i!nto

    tu$o %u! r!a"i*ar (ara )!1or ad!cuars! a "os ti!)(os %u! corr3an (or "a Euro(a d! "a

    6!'or)a / d!" 6!naci)i!nto0 A A)+rica ""!-, (u!s, a%u!""a 'or)a d! (!nsa)i!nto as3

    co)o, d! )an!ra )u/ r!strin-ida, "as )ani'!stacion!s d! ti(o r!nac!ntista (r2i)as a "a

    "3n!a d! un 7i$!s o d! un Eras)o0

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    2/56

    En !" )arco d! "a con%uista / co"oni*acin s! d!sarro"", !n !" Nu!$o #undo / !n

    "a (!n3nsu"a I+rica, a "o "ar-o d!" si-"o X7I, a%u!""a 'a)osa (o"+)ica sor! !" d!r!c&o

    d! "as )!tr(o"is a so)!t!r "os nu!$os t!rritorios / sor! !" 1usto r+-i)!n a %u! d!3an

    s!r so)!tidos "os indios0

    En co)(aracin con otras r!-ion!s d! A)+rica, co)o #+2ico o 4!r8, Cua su'ri

    d! un -ran atraso !n "a !ns!.an*a / !n "a cu"tura !n -!n!ra", /, !n cons!cu!ncia, ta)i+n

    !n "os inicios d! "os !studios 'i"os'icos0 En !'!cto, a (artir d! "a con%uista / co"oni*acin

    d! #+2ico, !" (od!r r!a" / "os co"oni*ador!s $o"caron sus int!r!s!s !n "os t!rritorios )5s

    ricos, !2(on!nt!s d! una ci$i"i*acin )uc&o )5s a$an*ada %u! "a d! "os &aitant!s d!

    Cua9 !""o tra1o co)o cons!cu!ncia !" d!s(o"a)i!nto d! "a Is"a / !" r!"ati$o o"$ido !n

    %u! ca/ (or )uc&as d+cadas0

    No s! dio, (u!s, !n nu!stro (a3s, "a 'a)osa (o"+)ica d!" X7I arria )!ncionada0

    Sin !)ar-o, no (u!d! d!1ar d! )!ncionars!, !n !s! s!ntido, %u! si i!n "a (r!ocu(acin

    d!" (adr! Las Casas (or "a situacin d! "os indios s! &a3a )ani'!stado d!sd! su !stancia

    !n La Es(a.o"a, 'u! !n Cua dond! (or (ri)!ra $!*, / a tra$+s d! un -!sto (r5ctico d!

    !nor)! si-ni'icacin id!o"-ica, d!cidi r!nunciar a su !nco)i!nda, con$!ncido d! %u!

    !ra r!(roc&a"! )ant!n!r !n s!r$idu)r! a "os indios, /a %u! !" r+-i)!n d! "a

    !nco)i!nda, a sus o1os, !staa !n contradiccin con "os t!2tos sa-rados /, co)o coro"ario,

    con "a r!"i-in cristiana )is)a0 Fu! d!s(u+s d! &a!r d!1ado a Cua %u! !" ondadoso

    'rai"! !scrii, !n !" )arco d! "a )!ncionada dis(uta, sus i)(ortant!s t!2tos sor! "as

    cu!stion!s t!o"-ico'i"os'icas %u! s! d!at3an0 4!ro no (ar!c! !2a-!rado consid!rar %u!

    un )o)!nto inicia" / si-ni'icati$o "o constitu/ a%u!""a (ri)!ra to)a d! conci!ncia !n "a

    is"a cari!.a0

    4or !" contrario, d! "a corri!nt! r!nac!ntista no !2ist! !" )!nor tra*o d! su

    (r!s!ncia !n Cua0 La indi-!ncia !ducaciona" ; / cu"tura", !n -!n!ra", %u! su'ri "a Is"a,

    (ost!r- !" inicio d! "os !studios 'i"os'icos &asta +(ocas i!n tard3as, si s! "a co)(ara

    con otras r!-ion!s d!" contin!nt!0? %u!

    a(ar!c! "a (ri)!ra c5t!dra d! 'i"oso'3a, 'undada !n !" Con$!nto d! San Francisco0 @

    A"-unos autor!s s!.a"an, asi)is)o, "a !2ist!ncia d! "!ctor!s d! 'i"oso'3a !n ;= / ;=0

    A" i-ua" %u! !n !" r!sto d!" contin!nt!, a%u!""a !ns!.an*a s! diri-3a a "a 'or)acin d! "os

    sac!rdot!s / !staa d!stinada a (r!(arar / s!r$ir a "os !studios d! t!o"o-3a, otor-5ndo"! as3

    a "a 'i"oso'3a un car5ct!r )5s i!n )!diador0

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    3/56

    En r!a"idad, !s s"o a (artir d!" si-"o X7III %u! !)(i!*an a (ro"i'!rar "as c5t!dras

    d! 'i"oso'3a !n "os con$!ntos0 En !'!cto, d!sd! )!diados d! "a (ri)!ra )itad d!" si-"o

    co)i!n*an a a(ar!c!r, / a acr!c!ntars! s!-uida)!nt!, "os si-nos d! una "!nta (!ro

    continuada )odi'icacin d! "as condicion!s d! $ida d! "a co"onia is"!.a0 Co)(arado con

    !" si-"o X7II, !n %u! "a Is"a !stu$o acrii""ada (or "os ata%u!s d! corsarios / (iratas, !"

    X7III r!(r!s!nt un (!r3odo ca")o, d! r!"ati$a (a*0 E" asc!nso a" trono !n Es(a.a d! una

    ra)a d! "os Boron!s 'ranc!s!s, inau-ur (or (art! d! "a )!tr(o"i una (o"3tica )5s

    "i!ra" !n sus co"onias d! A)+rica, tanto !n !" ("ano socio!con)ico co)o !n !" (o"3tico

    / cu"tura"0 La (o"3tica d!" D!s(otis)o I"ustrado (!r)iti a Cua, durant! !" si-"o X7III,

    !n cons!cu!ncia, un continuado cr!ci)i!nto d! "as ri%u!*as / un au-! !n "a (roduccin,

    %u! s! &i*o )5s ac!"!rado &acia "a s!-unda )itad d! "a c!nturia0 >Durant! !sas d+cadas s!

    'u! (!r'i"ando asi)is)o !" -ru(o d! "os &ac!ndados crio""os co)o s!ctor socia"

    !s(!c3'ico, con int!r!s!s (ro(ios, "os cua"!s !ntraan con 'r!cu!ncia !n contradiccin con

    "os d! "a )!tr(o"i0 En !" ("ano !ducati$o ! id!o"-ico, a%u!""a c"as! co)!n* a (ro)o$!r

    trans'or)acion!s )5s a1ustadas a sus n!c!sidad!s0

    La su)a d! a%u!" con1unto d! 'actor!s 'u! (!r)iti!ndo "a cr!acin d! nu!$as

    institucion!s !ducati$as %u! r!su"taan d!t!r)inant!s (ara !" (ro-r!so d! "a Is"a / d! "a

    'i"oso'3a a !""as "i-ada0 As3, !n "a (ri)!ra )itad d!" si-"o, s! 'undaron !" S!)inario d! SanBasi"io !" #a-no ;?

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    4/56

    A"-unos d! "os ras-os 'unda)!nta"!s d! a%u!""a t!nd!ncia s! (u!d!n sint!ti*ar

    co)o si-u!:

    a Es una 'i"oso'3a suordinada, co)o s! sa!, a "a T!o"o-3a co)o ancilla

    teologiae, "o %u! i)("icaa !s(!cia")!nt! %u! tanto "as (ro"!)5ticas as!r tratadas co)o "as (osi"!s r!s(u!stas !staan d!t!r)inadas (or "a

    t!o"o-3a0

    Es una 'i"oso'3a %u! (r!coni*aa / s! asaa !n !" acata)i!nto d! "a

    autoridad, /a 'u!ra "a autoridad (ro'!sora" o "a %u! !)anaa d! "as

    Sa-radas Escrituras, d! "a I-"!sia o d! "os Santos 4adr!s0 En !st! ord!n d!

    cosas d!3a s!-uirs! sor! todo "a 'i"oso'3a d! Aristt!"!s ta" / co)o &a3a

    sido d!'or)ada (or "a (ro(ia !sco"5stica0

    c S! (ro(u-naa un )+todo 'i"os'ico %u! s!-u3a 'or)a")!nt! "a "-ica

    -ri!-a, !structurado co)o un r3-ido sist!)a d! (r!)isas / (asos 'i1os !n "a

    ar-u)!ntacin9 !" !n'o%u! (!ri(at+tico d! a%u!""a "-ica !ra ant! todo una

    t!or3a / una (r5ctica d!" si"o-is)o, !" cua" (on3a, ad!)5s, !2c!si$o +n'asis

    !n "as suti"!*as / distincion!s d!" "!n-ua1!0

    d S! r!c&a*aa o i-noraa "a os!r$acin / "a !2(!ri)!ntacin, "o %u!

    (roduc3a !" !stran-u"a)i!nto d! "os !studios ci!nt3'icos / c!rraa "a

    !ntrada a "os a$anc!s d! "as ci!ncias0

    ! Los )+todos d! !ns!.an*a i)("antados ado"!c3an d! ri-id!* /

    do-)atis)o / "a di$isa d!" magister dixiti)(!raa0

    En su con1unto, !ra una 'i"oso'3a %u! s! a$!n3a !n !" ("ano id!o"-ico con !"

    !stado r!a" d! so)!ti)i!nto o a&!rro1a)i!nto %u! "a )!tr(o"i i)(on3a a "a co"onia0

    Est! contro" an%ui"osant! s! !1!rci !n "os )5s di$!rsos ca)(os0 En "a

    uni$!rsidad, (or !1!)("o, "os !studios ci!nt3'icos, ta"!s co)o "a '3sica o "a )!dicina,

    ado"!c3an d! -ran atraso !n co)(aracin con "os a$anc!s d! "as ci!ncias o(!rados !n

    Euro(a0 I)(!raa un rancio !s(3ritu )!di!$a" %u! &ac3a %u! s! !ns!.ara "a )!dicina

    si-ui!ndo a Ga"!no o a A$ic!na0La '3sica s! -uiaa (or "os t!2tos aristot+"icos ! i-noraa

    "os d!scuri)i!ntos d! Ga"i"!o, Co(+rnico, N!ton / otros0

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    5/56

    No 'a"taron, sin !)ar-o, !n a%u!""as d+cadas, !s(3ritus (r!c"aros %u! s!

    (r!ocu(aan (or !" atraso 'i"os'ico / ci!nt3'ico !n %u! $i$3a "a Is"a9 'u! as3 %u! &acia "a

    s!-unda )itad d!" si-"o X7III, !n una !ta(a %u! $a a(ro2i)ada)!nt! d! ;?= a ;?, s!

    (rodu1!ron a"-unos !s'u!r*os inci(i!nt!s d! r!no$acin0 Ta" 'u! !" caso d! "as

    in'ructuosas so"icitud!s d!" r!ctor d! "a Uni$!rsidad, Juan C&acn, (ara "a cr!acin d! una

    c5t!dra d! '3sica !2(!ri)!nta"9 si)i"ar)!nt!, d! dos c5t!dras d! )at!)5ticas %u! (idi

    s"o s! autori* "a cr!acin d! una d! !""as0

    A"-o )5s int!r!sant! (ar!c! &a!r sido "a !$o"ucin d!" co"!-io d! "os 1!suitas0

    #u/ !scasas son "as noticias %u! nos &an ""!-ado sor! "a !ns!.an*a d! "a 'i"oso'3a !n !"

    )is)o9 sin !)ar-o, "a (r!s!ncia !n sus au"as durant! si!t! a.os d!" (adr! )!2icano

    Francisco Ja$i!r A"!-r!, uno d! "os iniciador!s d!" )o$i)i!nto r!no$ador )od!rado, !nNu!$a Es(a.a, constitu/! un i)(ortant! !"!)!nto %u! (!r)it!, con ci!rta as!, (!nsar

    %u! &acia 'in!s d! "a d+cada d!" cincu!nta / (rinci(ios d! "a d!" s!s!nta, a"-unas

    in%ui!tud!s r!no$adoras d!i!ron a'"orar0= no s"o A"!-r! %ui!n 'u! (ro'!sor d!

    r!trica / 'i"oso'3a, sino %u! car3a )!ncionar ta)i+n, !ntr! otros, a" (adr! Jos+ A"a.a,

    ita"iano d! ori-!n sici"iano / &o)r! d! -ran !rudicin, %ui!n d!sco""aa !n "as

    )at!)5ticas, / %u! 'u! a)i-o d! A"!-r! durant! "a !stancia d! +st! !n La Haana0 Los

    t3tu"os !ncontrados !n "a i"iot!ca d! "os s!-uidor!s d! Lo/o"a !n !" )o)!nto d! su!2(u"sin d! "os t!rritorios d! A)+rica (or Car"os III, ti!nd!n a con'ir)ar "a !2ist!ncia d!

    a%u!""a inci(i!nt! at)s'!ra d! )od!rnidad9 !n !'!cto, aun%u! "a i"iot!ca d!" co"!-io

    a(ar!c! co)o a"-o ra%u3tica d! $o"8)!n!s, s! !ncontraron !ntr! "os t3tu"os oras d!

    F!i1o, #usc&!)r!c / N!ton0?

    Tras "a !2(u"sin d! "os 1!suitas, s! cr!, a1o "a +-ida d!" c"!ro s!cu"ar, !n ;??@

    !n !" "oca" %u! ocu(ara !" co"!-io d! "a Ord!n, !" 6!a" / Conci"iar Co"!-io S!)inario d!

    San Car"os / San A)rosio0 Esta institucin, d!sd! su 'undacin, d!s!)(!. un (a(!" d!-ran i)(ortancia !n "os (ro-r!sos cu"tura"!s d! "a Is"a / ""!- a con$!rtirs!, a.os )5s

    tard!, !n uno d! "os c!ntros (ro)otor!s d! "a !ntrada / d!" u"t!rior d!sarro""o d! "a

    )od!rnidad 'i"os'ica !n Cua0 Co)(arada con "a uni$!rsidad, dos di'!r!ncias inicia"!s

    son nota"!s: una consisti !n %u! s! !2("icaa un curso d! '3sica !2(!ri)!nta" d! a.o /

    )!dio d! duracin, / "a otra consist3a !n d!c"arar %u! "a ora d! Aristt!"!s no !ra !" t!2to

    o'icia" d! "a !ns!.an*a0

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    6/56

    E" !s(3ritu %u! co)!n*aa a arirs! (aso (au"atina)!nt! d!sd! "as au"as d!"

    S!)inario, (on! d! )ani'i!sto !" int!r+s d! "os crio""os (or una !ducacin )5s acord! con

    "os ti!)(os %u! corr3an / %u! /a (or a%u!""a +(oca s! &ac3a s!ntir con ci!rta 'u!r*a, no

    s"o !n "a )!tr(o"i, sino !n una (art! si-ni'icati$a d! sus co"onias !n A)+rica0 Los

    !statutos d!" S!)inario ;?=, r!dactados (or !" (r!c"aro Ois(o H!c&a$arr3a, dan

    )u!stras d! a%u!" nu!$o !s(3ritu d! a(!rtura %u! ant!c!di a "os a.os d! "a r!'or)a

    'i"os'ica !n Cua, a (artir d! "a 8"ti)a d+cada d!" si-"o X7III0

    Los !statutos no r!asan, (or su(u!sto, !" )arco d! "a !sco"5stica, (!ro con

    "!n-ua1! caut!"oso d!s"i*an (r!c!(tos d! tono "i!ra"i*ador0 Si-ni'icati$a)!nt!, !n "a

    S!ccin Octa$a, d!dicada a r!-"a)!ntar "os !studios 'i"os'icos, s! acons!1a c!rc!nar "as

    cu!stion!s rid3cu"as o "as in8ti"!s co)o "as r!"acionadas con !" ente0 C!rcano a" !s(3ritu d!"a )od!rnidad !s !" art3cu"o %u! (r!scri! "a inc"usin d! "a '3sica !2(!ri)!nta" /, !n un

    -!sto car-ado d! (ro)isorias no$!dad!s 'uturas, s! in&i! d! !sta"!c!r un t!2to 'i1o (ara

    "os (ro'!sor!s ta" / co)o s! acostu)raa (or a%u!""a +(oca / d!1a a +stos !n "i!rtad

    d! r!dactar un t!2to d! acu!rdo con "as circunstancias0 Estas $!"!idad!s no (od3an d!1ar

    d! tra!r co)o r!su"tado un ci!rto soca$a)i!nto d!" (rinci(io !sco"5stico d! autoridad0

    Ta)i+n (ara "a T!o"o-3a (r!scrii!ron "os !statutos r!c!tas %u! ar3an r!c&as !n

    "a !st!ri"idad !sco"5stica0 As3, s! insist3a !n r!ducir "as suti"!*as / !$itar "as cu!stion!s

    '8ti"!s %u! no !n-!ndraran conoci)i!ntos s"idos d! Dios0

    Reformismo electivo

    Entr! ;? / ;

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    7/56

    crio""os !)(!.ados !n !" a$anc! d! "a Is"a0 En !" ("ano d! "as id!as / d! "a cu"tura !n

    -!n!ra" a(art! d!" /a !2ist!nt! S!)inario d! San Car"os / San A)rosio, s! 'undaron "a

    Soci!dad Econ)ica d! A)i-os d!" 4a3s ;?@ / !" 4a(!" 4!ridico ;?, dos

    institucion!s %u! 'u!ron instru)!ntos (ri$i"!-iados d! "a acti$idad ac!"!radora i)(u"sada

    (or "os crio""os0

    E" )o$i)i!nto -!n!ra" d! (ond!rada r!no$acin int!"!ctua" s! (ro/!ct d! )an!ra

    )5s o )!nos !$id!nt! !n "os di$!rsos ("anos d! "a $ida !s(iritua"0 A%u!" )o$i)i!nto

    t!n3a ci!rta co&!r!ncia id!o"-ica / s! d!s("!- a" un3sono !n !" ("ano d! "as id!as

    (o"3ticosocia"!s, d! "a 'i"oso'3a (ro(ia)!nt! dic&a / d! "as ci!ncias0 En Cua, "as tr!s

    'i-uras 'unda)!nta"!s %u! actuaron, cada una !n su !s'!ra !s(!c3'ica, (!ro d!ntro d! una

    ci!rta conc!rtacin -"oa", 'u!ron Francisco d! Aran-o / 4arr!.o, Jos+ A-ust3n Caa""!ro/ To)5s 6o)a/0

    En su con1unto, !ra una corri!nt! %u! trataa d! introducir ca)ios /

    r!)o*a)i!ntos !n "a $ida int!"!ctua" %u! !n1u-aran !" atraso acu)u"ado durant! dos

    si-"os0 Las trans'or)acion!s %u! s! (ro(u-naron no 'u!ron radica"!s sino d! a"i!nto

    r!'or)ista0 4or su natura"!*a, !sta t!nd!ncia s! !n-ar*aa con "a corri!nt! si)i"ar %u! s!

    d!sarro"" !n "a A)+rica Latina a "o "ar-o d! "a s!-unda )itad d!" si-"o X7III / d! "a cua"

    !""a )is)a 'or)aa (art!0

    En !" ("ano d! "as doctrinas (o"3ticas, !stas tr!s d+cadas s! caract!ri*aron (or una

    (osicin r!'or)ista ant! !" (ro"!)a 'unda)!nta" d! "as r!"acion!s !ntr! "a co"onia / "a

    )!tr(o"i0 Francisco d! Aran-o / 4arr!.o, co)o !s saido, 'u! !" "3d!r (o"3tico !

    id!o"-ico d! a%u!" -ru(o d! &o)r!s0 No s! trataa d! una actitud radica" %u! uscara

    ao"ir "os "a*os !2ist!nt!s (ara &ac!rs! ind!(!ndi!nt!, sino %u! s! "i)itaa a "a d!)anda

    d! )odi'icacion!s !n "as r!"acion!s !con)icas / (o"3ticas !sta"!cidas0 Consci!nt!s d!

    sus int!r!s!s, a%u!""os &o)r!s !2i-3an una )a/or (artici(acin !n "a -!stin d! "os

    d!stinos d!" (a3s, %u! "!s (!r)iti!ra ori!ntar !" sist!)a !2ist!nt! &acia nu!$os ru)os,

    )5s acord!s con sus int!r!s!s d! c"as!0 4ara !""o, no s! $aci"aa !n (on!r d! r!"i!$! "a

    'r!cu!nt! irraciona"idad d!" r+-i)!n !con)ico a" cua" "a )!tr(o"i t!n3a so)!tida a "a

    co"onia9 "as trans'or)acion!s (ro(u!stas s! diri-3an, !ntr! otras cosas, a "o-rar un r+-i)!n

    aranc!"ario )5s "i!ra"0

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    8/56

    Aran-o / sus s!-uidor!s %u!r3an "a "i!rtad d! co)!rcio, inc"u/!ndo "a trata0

    San!ar !n -!n!ra" "a -!stin !con)ica / ado(tar )!didas %u! (ro)o$i!ran !" d!sarro""o

    d! "a a-ricu"tura !ran ta)i+n o1!ti$os i)(ortant!s (ara a%u!""os &o)r!s0

    La cu!stin socia" 'unda)!nta" !n a%u!""a +(oca !ra !" (ro"!)a d! "a !sc"a$itudn!-ra0 La c"as! d! "os &ac!ndados !ra una ac+rri)a d!'!nsora d! "a !sc"a$itud0 4or !""o

    d!)andaan !" )ant!ni)i!nto d! "a !sc"a$itud, as! d! "a (roduccin a*ucar!ra /

    ca'!ta"!ra !n "a Is"a, as3 co)o "a )!ncionada !ntrada "ir! d! !sc"a$os tra3dos d! K'rica,

    !s!ncia", !sto 8"ti)o, (ara r!(on!r continuada)!nt! una 'u!r*a d! traa1o %u!, so)!tida a

    5rara !2("otacin / casti-os, t!n3a (ocos a.os d! !s(!ran*a d! $ida0 7isto !st!

    (ro"!)a !n su (!rs(!cti$a t!ricoid!o"-ica (odr3a d!cirs! %u! tu$o, (or (art! d!

    a%u!""os r!'or)istas, un !n'o%u! a"-o a)i-uo / contradictorio0 4or una (art!, "as!2i-!ncias !con)icas / sus int!r!s!s c"asistas in)!diatos "os ataan a "a !sc"a$itud,

    )i!ntras %u!, (or otra (art!, "as id!as )ora"!s / (o"3ticas %u! sust!ntaan, a (artir d! un

    id!ario d! tono i"ustrado / "i!ra", conduc3an, !n ri-or t!rico, a" r!c&a*o d! "a !sc"a$itud

    / d! "a trata0;

    En "o (o"3tico s! d!s!aa un r+-i)!n )5s "i!ra" / '"!2i"! %u! concii!ra a "a

    co"onia co)o (art! d! un )is)o cu!r(o -"oa"0 4ara !""o, s! (ro(on3a "a asi)i"acin !sto

    !s, &ac!r d! Cua una (ro$incia !s(a.o"a con i-ua"dad d! d!r!c&os o "a autono)3a !s

    d!cir, ci!rto ti(o d! -oi!rno (ro(io su(!r$isado (or un -o!rnador !s(a.o"0

    S! trata, (u!s, !n -!n!ra", d! un (ro-ra)a d! ord!na)i!nto d! "a $ida !con)ica

    / (o"3tica %u! no uscaa "a con'rontacin ai!rta con "a )!tr(o"i, sino %u! as(iraa a "a

    conci"iacin d! int!r!s!s0 En a%u!""os !s'u!r*os (or &ac!r a$an*ar !" (a3s, s! int!ntaa

    ta)i+n d!s!)ara*ar "a ad)inistracin d! una r!-"a)!ntacin r3-ida / !2c!si$a, as3

    co)o d! una "!-is"acin contradictoria / /a caduca !n )uc&os as(!ctos0

    En "a (r5ctica, co)o &a &!c&o notar S!r-io A-uirr!, a%u!""a c"as! d! ricos

    &ac!ndados / t!rrat!ni!nt!s crio""os !staa "irando sus (ri)!ras ata""as (o"3ticas0

    En una (!rs(!cti$a )5s t!rica, "os id!"o-os ! int!"!ctua"!s uti"i*aan, a" i-ua" %u! sus

    co"!-as d!" r!sto d! A)+rica, ar-u)!ntos !n o-a !ntr! "os -ru(os )5s "i!ra"!s !n

    Es(a.a, / &asta d! otras r!-ion!s d! Euro(a, sin c!.irs! !s(!c3'ica)!nt! a nin-una

    !scu!"a, sino )5s i!n -uiados (or un !s(3ritu (ra-)5tico / '"!2i"!0 Era "a !2(r!sin d!

    una actitud !"!cti$a o !c"+ctica, %u! 'u! "a %u! ani), !n -!n!ra", a%u!" )o$i)i!nto d!

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    9/56

    id!as, tanto !n Cua co)o !n !" r!sto d! Latinoa)+rica a 'ina"!s d!" si-"o X7III0 En !"

    caso d! Aran-o s! adi$inan, !ntr! otras, "a in'"u!ncia d! Ada) S)it& /, sor! todo, "a d!

    Jo$!""anos0 En "o !s!ncia" su (roduccin !scrita no ti!n! (r!t!nsion!s t!ricas sino %u! !s

    )5s i!n 'unciona" / su car5ct!r (ro(a-andista a(!nas int!nta $!"ars!0

    A di'!r!ncia d! sus cont!)(or5n!os "atinoa)!ricanos d! "a s!-unda d+cada d!"

    si-"o XIX, "os r!'or)istas cuanos no ara*aron "a causa d! "a ind!(!nd!ncia

    )ant!ni+ndos!, as3, d!ntro d! "os )arcos d!" doctrinaris)o r!'or)ista0 Las causas d! !sta

    actitud, co)o /a s! sa!, radicaron !n !" t!)or a "a ruina, a %u! un !sta""ido

    ind!(!nd!ntista d!s!)ocara !n una su"!$acin d! !sc"a$os !n una +(oca !n %u! "a

    (o"acin n!-ra !ra )u/ su(!rior nu)+rica)!nt! a "a "anca / !n "a conocida o(osicin

    d! "os Estados Unidos a "a ind!(!nd!ncia d! "a Is"a0 E" con1unto d! !stos tr!s 'actor!s)antu$o, (u!s, a a%u!""os &o)r!s, / a" (a3s, a" )ar-!n d! "a -ran -!sta "i!rtaria d!" sur0

    En un ("ano )5s !s(!c3'ica)!nt! t!rico, "! cu(o a" 4adr! Jos+ A-ust3n Caa""!ro

    autor asi)is)o d! un (ro/!cto d! autono)3a (ara "a Is"a, !" )+rito d! ("ant!ar "a

    (ro"!)5tica (o"3tica !n su di)!nsin conc!(tua" )5s $asta cuando (uso d! r!"i!$! %u!

    s! trataa d! "a cu!stin d! &asta dnd! d!! !2t!nd!rs! "a so!ran3a d! una nacin sor!

    "os di$!rsos / distant!s )i!)ros %u! co)(on!n su cu!r(o tota"0;;

    En su (ro/!ccin 'i"os'ica !st! (!r3odo d! "a &istoria d! "as id!as !n Cua s!

    caract!ri* (or una r!$u!"ta contra !" !sco"asticis)o / !" aristot!"is)o a +" "i-ado,

    introduci!ndo con !""o !" !s(3ritu cr3tico contra !" tradiciona"is)o 'i"os'ico !n -!n!ra"0 S!

    uscaa una ci!rta "i!racin d! "a 'i"oso'3a d! su car5ct!r anci"ar o d! s!r$idu)r!

    t!o"-ica, o'r!ci!ndo, !n (articu"ar, nu!$as r!s(u!stas a $i!1os (ro"!)as, (!ro ta)i+n

    d!s(r!ciando o si)("!)!nt! i-norando a"-unas cu!stion!s d! "as a.!1as t!)5ticas, a&ora

    consid!radas co)o suti"!*as in8ti"!s0

    Fu! un (ro-ra)a 'i"os'ico %u! no t!n3a co)o o1!ti$o una r!$isin cr3tica radica"

    d! "a 'i"oso'3a ni d! "as id!as !n -!n!ra", sino %u! s! )ostr i)(r!-nado d! un (ond!rado

    !s(3ritu d! conci"iacin0 La 'r)u"a !c"+ctica o !"!cti$a d! co)inar $arios sist!)as,

    to)ando d! cada uno "o %u! (ar!ci!ra $!rdad!ro, constitu/ "a as! )!todo"-ica /

    conc!(tua" d!" (ro/!cto 'i"os'ico r!'or)ista / 'u! !" $!&3cu"o !s!ncia" d! introduccin d!

    conc!(cion!s )od!rnas9 !n !sto 8"ti)o radica uno d! sus ras-os )5s (ositi$os0;

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    10/56

    S! (ro)o$i, !n (articu"ar, "a 'i"oso'3a d! F!i1o, d! Bacon /, sor! todo, d!

    D!scart!s0 4!ro "a (!n!tracin d! "o )od!rno no !ra caa" / s! a)a"-a)aa con "o

    tradiciona", si-ui!ndo si!)(r! "a "3n!a d!" (rinci(io !"!cti$o0 No !ra, (u!s, una "uc&a %u!

    int!ntara un ro)(i)i!nto d!'initi$o con "a tradicin ant!rior /, !n cons!cu!ncia, !"

    (ro/!cto 'i"os'ico no ""!- a sor!(asar "os )arcos d! "a !sco"5stica0

    La 'i-ura )5s i)(ortant! d! "a r!'or)a 'i"os'ica !c"+ctica !n "a Is"a 'u! !" 4adr!

    Jos+ A-ust3n Caa""!ro0 Iniciador / (ro(u"sor 'unda)!nta" d! a%u!" )o$i)i!nto, !" 4adr!

    caro"ino ori!nt sus !s'u!r*os, (or una (art!, &acia "a cr3tica d! "a !sco"5stica /, (or otra,

    &acia "a introduccin d! "a 'i"oso'3a )od!rna, a" !sti"o d! F!i1o o d!" d! otros (!nsador!s

    "atinoa)!ricanos i"ustr!s co)o !" )!2icano B!nito D3a* d! Ga)arra "a d!stacada 'i-ura

    d! "a r!no$acin 'i"os'ica d! a%u!""as d+cadas !n !" contin!nt!0

    En a%u!" !)(!.o "! !ra 'unda)!nta", / !n !""o d!s("!- -ran c!"o, "i!rar a"

    (!nsa)i!nto 'i"os'ico d!" (rinci(io d! autoridad, c"a$! d! "a $isin !sco"5stica d!"

    )undo0

    Caa""!ro, !s ci!rto, no 'u! un r!no$ador radica", "o %u! o$ia)!nt! no !ra (osi"!

    !n "a Cua d!" cr!(8scu"o di!cioc&!sco0 4!ro su anti!sco"asticis)o cr3tico constitu/ un

    (aso !sti)u"ant!, (r!5)u"o i)(r!scindi"! d! 'uturas !)(r!sas )5s a)iciosas %u!otros r!a"i*ar3an con (ost!rioridad0 Su )od!rnidad )od!rada no "o-r d!s!)ara*ars!

    tota")!nt! d! "a tra)a !sco"5stica / !""o (rodu1o %u! t!sis )od!rnas s! )!*c"aran, a $!c!s

    no )u/ co&!r!nt!)!nt!, con $i!1as 'or)u"acion!s (!ri(at+ticas0 As3, (or !1!)("o, !n su

    ora (rinci(a", "aPhilosophia electiva, (ro(on! un )+todo d! ti(o d!ducti$o a" !sti"o d!"

    introducido (or D!scart!s a (artir d! "as )at!)5ticas, a "a $!* %u! d!sarro""a su discurso

    'i"os'ico !n )!dida consid!ra"!, si-ui!ndo "as r!-"as d!" tradiciona" ars disputandi0

    Esas insu'ici!ncias no "! i)(idi!ron, sin !)ar-o, "i)(iar "a 'i"oso'3a !n Cua d! )uc&as

    cu!stion!s in8ti"!s / a$an*ar sa"uda"!)!nt! &acia un !s(3ritu )5s a tono con "as

    n!c!sidad!s d! "a +(oca0

    Dos d! sus )a/or!s "o-ros !n !sta "3n!a "os constitu/!ron !" a"i!nto d! ins(iracin

    raciona"ista cart!siano %u! (!r)!a sus !scritos / "a sustitucin d!" ar-u)!nto d! ra*n d!

    ti(o (!ri(at+tico (or !" !2(!ri)!nto0 La in'"u!ncia d! D!scart!s ta)i+n s! &ac! !$id!nt!

    a" &ac!r su/a "a t!sis d! %u! "a 'i"oso'3a !s !" conoci)i!nto ci!rto / !$id!nt! d! "as cosas

    (or sus causas )5s a"tas, "o-rado (or )!dio d! "a so"a "u* natura"0 A !""o &a/ %u! a-r!-ar

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    11/56

    su '! !n "a raciona"idad &u)ana / !n "a ca(acidad d!" &o)r! (ara acc!d!r a"

    conoci)i!nto d! "a r!a"idad0

    Sin duda, su o(osicin a "a !sco"5stica, "a (ro)ocin d!" n!tonis)o / !"

    d!scartar 'or)u"acion!s aristot+"icas "o a$a"an, 1unto con "os otros !"!)!ntos /as!.a"ados, co)o nu!stro (ri)!r r!'or)ador0

    A" i-ua" %u! "os d!)5s !c"+cticos d!" contin!nt!, !" saio sac!rdot! cuano

    d!'!ndi "a conc!(cin d! una r!"ati$a ind!(!nd!ncia d! "a 'i"oso'3a / d! "as ci!ncias

    r!s(!cto d! "a t!o"o-3a, "irando con !""o una ata""a !s!ncia", ""!na d! (ro)!sas 'uturas,

    (or "a su(!racin d!" car5ct!r anci"ar %u! "a !sco"5stica "!s r!s!r$aa0 4ara +", "a t!o"o-3a

    s! ocu(aa d! "o di$ino /, dado !" car5ct!r d! "os o1!tos d! !studio d! "as otras

    disci("inas, !" !)("!o d! "a ra*n r!su"taa )5s r!co)!nda"! (ara !""as9 as3, )i!ntras !"

    r!curso a "a autoridad sa-rada / !" a(o/o !n "os ar-u)!ntos d! '! !ran "!-3ti)os (ara "a

    t!o"o-3a, "os otros dos sa!r!s 'i"oso'3a / ci!ncias d!3an sust!ntars! !n "a ra*n0 Es

    !$id!nt! %u! !" tono d! !sta (ro(u!sta r!cu!rda "a $i!1a so"ucin d! "as dos $!rdad!s d!"

    a$!rrois)o "atino, a "a %u! r!curri, (or "o d!)5s, !n )5s d! una ocasin !" r!'or)is)o

    !"!cti$o "atinoa)!ricano0;@D! una )an!ra )!nos !2("3cita, (!ro i-ua")!nt! id!nti'ica"!,

    su co)(atriota / co)(a.!ro d! ruta, !" )+dico To)5s 6o)a/, d!1 s!ntir !n a"-unos d!

    sus t!2tos !" !co d!" a$!rro3s)o "atino0

    A" r!'or)is)o !"!cti$o cuano, co)o a" d! sus cont!)(or5n!os d!" contin!nt!, "!

    'u!, (u!s, (ro(ia "a (ro)ocin d! una r!"ati$a ind!(!nd!ncia d! "as ci!ncias r!s(!cto d! "a

    !sco"5stica / d! "a t!o"o-3a0 Caa""!ro (artici( $i$a)!nt! !n !st! !s'u!r*o, d!" cua" 'u!

    6o)a/ su (rinci(a" (ro(u"sor / 'i-ura ci)!ra0 S! uscaa "i!rar "as ci!ncias d!" contro"

    r!tardatario d!" (!ri(ato, i)(u"sando su r!no$acin / a$anc! con $istas a ac!rcar"as a "a

    )od!rnidad0

    La acti$idad d! 6o)a/ s! d!sarro"" sor! todo !n "a )!dicina9 )od!rni* sus

    !studios / "a d!s(o1 !n -ran )!dida d! "a i)(ronta d!" )!dio!$o9 (!ro su accin

    (r5ctica !n "a r!no$acin ci!nt3'ica aarc ta)i+n otras disci("inas co)o "a '3sica, "a

    %u3)ica / "a ot5nica0

    Los !)(!.os d!" )+dico &aan!ro !n !st! ord!n d! cosas, a(!nas &a/ %u! d!cir"o,

    contaron con !" a(o/o d! "os ricos &ac!ndados crio""os, a %ui!n!s no s! "!s !sca(aa "a

    r!(!rcusin d! !st! (ro-r!so !n !" d!sarro""o !con)ico d! "a Is"a0

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    12/56

    En !" ("ano 'i"os'ico, su (osicin !n 'a$or d!" ad!"anto d! "as ci!ncias "o condu1o,

    d! )an!ra natura", ado(tar (osicion!s anti!sco"5sticas, condicin +sta indis(!nsa"! (ara

    d!s)ant!"ar "as in)uta"!s $!rdad!s (roc"a)adas (or !sta !scu!"a 'i"os'ica0

    En +" 'u! (articu"ar)!nt! !$id!nt! !" +n'asis !n "os )+todos d! os!r$acin /!2(!ri)!ntacin9 !s d!cir, a%u!""os )5s !s(!c3'ica)!nt! "i-ados a "as ci!ncias !)(3ricas

    d! "a )od!rnidad9 !""os r!(r!s!ntaan (ara +" (r!cisa)!nt! "o o(u!sto a "a !s(!cu"acin

    (!ri(at+tica, !" ca)ino %u! conduc3a a un conoci)i!nto c!rt!ro d! "a r!a"idad0 A "o "ar-o

    d! "as dis(!rsas (5-inas %u! !scrii sor! !stas cu!stion!s, 6o)a/ d!1 $!r d! )an!ra

    )5s o )!nos i)("3cita su cr!!ncia !n "as (osii"idad!s d!" &o)r! d! conoc!r !" )undo,

    o s!a, "a $isin d! %u! !" &o)r! !staa dotado d! "as 'acu"tad!s n!c!sarias / su'ici!nt!s

    (ara d!s!ntra.ar "os s!cr!tos d! "a natura"!*a0

    Todo "o ant!rior (ar!c! a$a"ar a" i"ustr! )+dico co)o una d! "as tr!s 'i-uras

    (rinci(a"!s !n !" !s'u!r*o id!o"-ico d! ti(o r!'or)ista d! a%u!" (!r3odo, !n !" %u! "as

    )!suradas trans'or)acion!s ""!$adas a cao constitu/!ron una !ta(a indis(!nsa"! %u!,

    !n ci!rta )!dida, (r!(ar !" t!rr!no (ara "os ca)ios )5s audac!s d! 7ar!"a / d! Lu* /

    Caa""!ro0

    Trnsito a la modernidad filosfica

    A 'ina"!s d! "a s!-unda d+cada d!" si-"o XIX tu$o "u-ar !" sa"to %u! s! o(!r !n "a

    is"a d!" r!'or)is)o !"!cti$o a "a ("!na )od!rnidad 'i"os'ica0 Est! sa"to constitu/ un

    '!n)!no -!n!ra"i*ado !n Latinoa)+rica, si i!n, co)o ca! su(on!r, s! (rodu1o con

    )a/or ant!"acin !n unos (a3s!s %u! !n otros0

    A%u!" tr5nsito si-ni'ic, !n su -"oa"idad, un (roc!so d! radica"i*acin 'i"os'ica%u! s! (ro"on- !ntr! nosotros durant! "as d+cadas !n %u! actuaron !n Cua F+"i2 7ar!"a

    / Jos+ d! "a Lu* / Caa""!ro0 E" $!rdad!ro iniciador d!" (u1ant! a$anc! 'u! !" saio

    (r!s3t!ro, %ui!n a(o/ado !n "a "aor ant!rior d! Jos+ A-ust3n Caa""!ro, s! dio a "a di'3ci"

    tar!a d! "i)(iar "a 'i"oso'3a d! "os i)(ortant!s r!*a-os !sco"5sticos %u! toda$3a

    cons!r$aa, (ara introducir s!-uida)!nt! !" i"u)inis)o !)(irista d! ins(iracin 'ranc!sa

    ! in-"!sa d! )arcado saor d!cioc&!sco0;>

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    13/56

    La 'i"oso'3a !n Cua !n !st! (!r3odo (r!s!nt, !n "o !s!ncia", "os )is)os ras-os

    %u! !n !" r!sto d!" contin!nt!, aun%u! sin !" (!so si-ni'icati$o %u! "a 'i"oso'3a socia" /

    (o"3tica, d! ti(o i"u)inista, tu$o !n !sta (art! d!" )undo / !n "a cua" s! a(o/aron "os

    (atriotas %u! s! "an*aron a "a con%uista d! "a ind!(!nd!ncia0

    E" )od!rnis)o i"u)inista cuano s! caract!ri* (or un in-!nt! !s'u!r*o (or arr!r

    !" !sco"asticis)o / !rradicar"o co)o corri!nt! do)inant!, %u! (!rdur, no ostant!,

    aun%u! con'inado !n -ran )!dida a "as au"as d! "a uni$!rsidad !n un casi (!r)an!nt!

    contra(unt!o id!o"-ico con !" a$i*orador S!)inario d! San Car"os0 Con "a "i%uidacin d!

    "a !sco"5stica, "a 'i"oso'3a d!1 d! s!r si!r$a d! "a t!o"o-3a, "i!rando as3 "as di$!rsas

    (ro"!)5ticas 'i"os'icas %u! /a no "! !ran i)(u!stas (or +sta / asi)is)o s! d!s(o1aron

    d! "os "astr!s r!tardatarios d! aristot!"is)o caract!r3sticos d!" !sco"asticis)o0 Con "aintroduccin d! "a 'i"oso'3a !)(irista / s!nsua"ista d!" di!cioc&o s! cr!, i-ua")!nt!, un

    tono )uc&o )5s "ir! !n !" "!n-ua1!0 La n!c!sidad d! "a d!)ostracin s! con$irti !n una

    !2i-!ncia / s! )odi'ic !" !sti"o / !" )+todo d! 'i"oso'ar0 Un !s(3ritu d! saia '"!2ii"idad

    sustitu/ "a anti-ua / !st+ri" ri-id!* (!ri(at+tica0

    4articu"ar si-ni'icacin cor !ntonc!s "a t!or3a d!" conoci)i!nto d!ntro d! "a

    !strat!-ia d! "a construccin 'i"os'ica, ta" / co)o &a3a ocurrido !n Euro(a d!sd! !" si-"o

    X7II con "a !ntrada d! "a )od!rnidad0 Esta !strat!-ia r!su"ta )uc&o )5s !$id!nt! !n !"

    (ro-ra)a 'i"os'ico d! 7ar!"a %u! !n !" d! Lu*0 As3, "a ora d!" (r!s3t!ro "! otor-a a "a

    -nos!o"o-3a una 'uncin !s!ncia", a" situar"a co)o !" s"ido inicio d! "a inda-acin

    'i"os'ica, / co)o una as! )5s s!-ura / )!nos !s(!cu"ati$a (ara aordar "a r!a"idad0

    Est! (unto d! (artida !)("a*ado !n "a t!or3a d!" conoci)i!nto, "os condu1o i-ua")!nt!,

    d! )an!ra natura", a conc!d!r -ran i)(ortancia a "as cu!stion!s d! )+todo, /a %u!, a"

    i-ua" %u! !n sus )od!"os !uro(!os, "a ad!cuacin d!" )+todo d!3a constituir "a sana

    -arant3a d! "a corr!ccin !n "os r!su"tados0

    Los (!nsador!s !uro(!os %u! )5s in'"u/!ron !n a%u!""a corri!nt! 'u!ron, a(art!

    d! Loc!, "os s!nsua"istas ! id!"o-os 'ranc!s!s, !s(!cia")!nt! Condi""ac / D!stutt d!

    Trac/0 E" )o$i)i!nto cont !n Cua con !" a(o/o / !" !st3)u"o d!" Ois(o Es(ada, %ui!n

    ur-i a" 1o$!n 7ar!"a a su(!rar sus (osicion!s inicia"!s0 4or !""o no s!r3a !2a-!rado

    conc"uir %u! )uc&o d!! !" (ro-r!so d! "a 'i"oso'3a !n "a is"a cari!.a a" saio /

    d!s$!"ado ois(o0

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    14/56

    En !" ("ano d! "as id!o"o-3as (o"3ticas, "as id!as i"u)inistas / "i!ra"!s s!

    ori!ntaron !n dos dir!ccion!s 'unda)!nta"!s: d! una (art! sur-i / s! d!sarro"" durant!

    "a d+cada d! ;

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    15/56

    'u!ron r!c&a*adas (or "as Cort!s / "os cuanos no "o-raron !" -oi!rno auton)ico, %u!

    !ra (r!cisa)!nt! una d! sus d!)andas 'unda)!nta"!s0

    A0 Flix Varela0

    E" "8cido / (r!$isor (r!s3t!ro s! &i*o car-o, d!sd! ;;;, d! "as c"as!s d! 'i"oso'3a,

    %u! otrora i)(arti!ra su )a!stro Jos+ A-ust3n Caa""!ro0 A "o "ar-o d! su 'ruct3'!ra $ida

    int!"!ctua" / (o"3tica, !" (!nsa)i!nto d! 7ar!"a si-ui !n "o 'unda)!nta" una cur$a d!

    radica"i*acin asc!nd!nt!0 As3, !s (osi"! di$idir "a !$o"ucin d! su (!nsa)i!nto

    'i"os'ico !n dos !ta(as d!"i)itadas (or !" E"!nco d! ;;=0 En un (ri)!r )o)!nto si-ui

    7ar!"a, !n "o !s!ncia", "os (asos d! su )a!stro !n "a "3n!a !"!cti$a )od!rada %u! una ci!rta

    so"tura d! tono no sar3a ocu"tar / %u!, aun%u! r!su"taa a"-o )5s (r2i)o d! "a 'i"oso'3a

    )od!rna %u! "as (osicion!s sost!nidas (or Caa""!ro, no "o-raa, sin !)ar-o, r!asar su

    )arco t3(ica)!nt! r!'or)ista0 Sus id!as !n !st! (!r3odo s! !ncu!ntran r!co-idas, sor!

    todo, !n susInstituciones de filosofa eclctica;;>, dond! da )u!stras, ad!)5s, tanto

    (or su !s(3ritu co)o (or su !structura, d! una )od!rada asi)i"acin d!" cart!sianis)o0

    E" E"!nco d! ;;=, )u/ d!s(o1ado /a d! "a &o1arasca !sco"asti*ant!, !st5 )5s

    i)(r!-nado d! )od!rnidad9 !n (articu"ar, /a s! a(unta !n +" "a (r!s!ncia d!" !)(iris)o,

    sor! todo d!" 'ranc+s, aun%u! "a i)(ronta d! Loc! r!su"ta ta)i+n !$id!nt!0

    LasLecciones de Filosofa;; / "aMiscelnea filosfica;; son /a "a ora

    d! un (!nsador uicado r!su!"ta)!nt! d!ntro d! "a )od!rnidad 'i"os'ica0 Con !""as,

    co)o ant!s s! indic, !ntr "a 'i"oso'3a !n Cua !n "a ("!na )od!rnidad, tanto (or "os

    o1!ti$os d! sus an5"isis / (or sus ar-u)!ntacion!s, co)o (or "a at)s'!ra -!n!ra" %u! s!

    d!s(r!nd! d! "os t!2tos0 Ha/ !n +stos, d! !ntrada, un !n'r!nta)i!nto radica" con !"

    )+todo !sco"5stico /, !n 'ranca su(!racin d! "a (ro"!)5tica !sco"5stica / d!"

    r!'or)is)o d!" )a!stro d!" (r!s3t!ro, a)as oras s! ad!ntran d! ""!no !n "a(ro"!)5tica d! "a 'i"oso'3a )od!rna, int!-rando co&!r!nt!)!nt!, !" sa!r di!cioc&!sco

    con "as !ns!.an*as d!" X7II %u! no &a3an (!rdido toda$3a (ara !" autor (art! d! su

    $i-!ncia / %u! "o a/udaron a "i)ar ci!rtos !2c!sos d!" !)(iris)o 'ranc+s, %u! !s !" %u!

    (r!do)ina !n su id!ario0

    La t!or3a d!" conoci)i!nto, co)o !s caract!r3stico d! "a 'i"oso'3a )od!rna, ocu(a

    un "u-ar (r!(ond!rant! !n !" (ro-ra)a 'i"os'ico d!" (r!s3t!ro caro"ino, / !s traa1ada

    si-ui!ndo "as &u!""as d! Loc! / Condi""ac / d! "a Id!o"o-3a d! D!stutt d! Trac/, d!ri$ada

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    16/56

    !sta 8"ti)a, co)o s! sa!, d!" s!nsua"is)o condi""iano0 Ins(irado !n !stas t!nd!ncias,

    7ar!"a concii !" (roc!so co-nosciti$o co)o un (roc!so natura", a" cua" trat d! a("icar

    "os (asos a(untados (or N!ton (ara !" !studio d! "a '3sica0

    Su !)(iris)o s! r!'iri, (u!s, tanto a "a cu!stin d!" ori-!n d! "as id!as co)o a sudi)!nsin )!todo"-ica, %u! (r!scri3a un )+todo d! conoci)i!nto asado !n !" dato

    s!nsoria", a (artir d! "a os!r$acin / "a !2(!ri)!ntacin0

    4ara !" sac!rdot! cuano, "a )at!ria (ri)a d!" conoci)i!nto son "as id!as

    (ro$istas (or "as s!nsacion!s, d! "as cua"!s s! (roc!d!, ta" / co)o !2(uso Condi""ac, a un

    do"! (roc!so d! d!sco)(osicin / r!co)(osicin !" an5"isis / "a s3nt!sis0 E" 1uicio

    r!cto d!(!nd3a (ara +", !n 8"ti)a instancia, d! "a con'or)idad d!" (!nsar, as3 conc!ido,

    con !" ord!n d! "a natura"!*a0 Si-ui!ndo a D!stutt d! Trac/ ""a) Id!o"o-3a a "a ci!ncia

    %u! !studia "as id!as / !" (roc!so %u! "as (roduc!0 4ar!c! !$id!nt!, (u!s, "a ad&!sin

    $ar!"iana a una conc!(cin natura"ista d!" conoci)i!nto !n "a cua" +st!, a" dars! co)o

    (roc!so natura", (artici(a d!" ord!n -!n!ra" d! "a natura"!*a0

    En otro ord!n d! cosas !s (osi"! d!scurir !n "a 'i"oso'3a $ar!"iana !"!)!ntos d!

    $aci"acin !ntr! !" id!a"is)o / !" )at!ria"is)o0 E""o s! (uso d! )ani'i!sto !n su cr3tica

    no (or !""o n!c!saria)!nt! incorr!cta d! "a nocin d! sustancia, !n "o cua" no s!r3a!2c!si$o $!r "a (r!s!ncia d! "os r!(roc&!s d! Hu)! a dic&a nocin0 Estas $aci"acion!s s!

    )u!stran asi)is)o !n sus (osicion!s con r!s(!cto a "as r!"acion!s !ntr! !" a")a / !"

    cu!r(o0 4ara 7ar!"a !" a")a !ra, (or una (art!, in)orta" /, a di'!r!ncia d!" )undo natura",

    dis'rutaa d! "ir! a"!dr3o, )i!ntras %u!, (or otra (art!, sost!n3a %u! !" a")a no

    $i$i'icaa a" cu!r(o / %u! a "a )u!rt! aandona !" cu!r(o, /a %u! "! r!su"ta i)(osi"!, !n

    !sas condicion!s, s!-uir r!a"i*ando sus 'uncion!s0

    E" (!nsa)i!nto 'i"os'ico d! 7ar!"a !st5 (!r)!ado d! su con'ian*a !n "araciona"idad &u)ana, "a cua" &i*o !2t!nsi$a a" ("ano d! "a )ora" / d! "as id!as socia"!s9

    as3 !"aor una conc!(cin d! "a +tica / d! "a 'i"oso'3a socia", dond! !" !nt!ndi)i!nto

    !ntr! "os &o)r!s (ri)ar3a sor! cua"%ui!r ost5cu"o0

    Lo u!no (ara 7ar!"a no (u!d! s!r a%u!""o %u! no s! a$!n-a a "a natura"!*a

    &u)ana0 D!ntro d!" tono !)in!nt!)!nt! o(ti)ista d! su (!nsar, !" (r!s3t!ro cuano

    consid!raa %u! !" &o)r!, (or natura"!*a, ti!nd! a" i!n / &u/! d!" )a"9 a su $!*, !2("ic

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    17/56

    "a !2ist!ncia d! "a )a"dad co)o d!ida !n -ran )!dida a "a i-norancia, !sta"!ci!ndo d!

    !sta )an!ra un n!2o conc!(tua" !ntr! !" conoci)i!nto / "a )ora"0

    4arti!ndo d! "a s!nsori!dad natura" d!" &o)r! conc"u3a, ta" / co)o "o &a3an

    (r!coni*ado H!"$!cio / otros i"u)inistas, %u! !" &o)r! (or natura"!*a s! inc"inaa a"i!n / uscaa !" ("ac!r / &u3a d!" do"or0 In'"uido a" (ar!c!r (or !" s!s-o uti"itarista d! "a

    i"ustracin 'ranc!sa consid!r %u! "o 8ti" s!r3a "o u!no (ara "a )a/or3a0 Est! n8c"!o d!

    t!sis constituir5 "a (i!dra an-u"ar d! sus conc!(cion!s 'i"os'icosocia"!s / (o"3ticas0 En

    cons!cu!ncia, 7ar!"a ori!nta su !)(iris)o a" ("ano socia", si-ui!ndo "a t!or3a d! "os

    ("ac!r!s, !sto !s, "a id!a d!" sano !-o3s)o co)8n co)o )$i" d! "a conducta &u)ana

    %u! to)a ta)i+n d! H!"$!cio / !" (rinci(io uti"itarista0

    Sus conc!(cion!s 'i"os'icosocia"!s s! 'unda)!ntan t!rica)!nt! !n !"

    I"u)inis)o / !" "i!ra"is)o !uro(!os d! su +(oca, %u! asi)i"a / ad!cua cr3tica)!nt! a "a

    r!a"idad cuana, !n una r!"acin sist+)ica co&!r!nt! con sus (r!su(u!stos 'i"os'icos

    -!n!ra"!s0 En !st! ("ano s! d!stacan "os d!r!c&os natura"!s d!" &o)r! / "a t!or3a

    contractua" a("icada a "a r!"acin co"onia)!tr(o"i0 4ara 7ar!"a son d!r!c&os natura"!s "a

    "i!rtad, "a i-ua"dad / "a (ro(i!dad (ri$ada0 A su 1uicio, "a i-ua"dad !s s"o (osi"! ant! "a

    "!/, / !n !st! (r!su(u!sto 'unda)!nt su (r+dica r!'or)ista inicia", su (ro/!cto d!

    ao"icin d! "a !sc"a$itud / su d!'initi$a (osicin ind!(!nd!ntista / antian!2ionista0 4or

    !""o consid!ra %u! constitucin / !sc"a$itud son t+r)inos %u! s! r!(!"!n, (u!s no !s

    (osi"! !2i-ir "i!rtad!s (ara "os "ancos n!-5ndo"as a "os )!sti*os, n!-ros / !sc"a$os0

    E" !stado / "a 'or)a d! -oi!rno %u! s! !sta"!*ca sur-!n, (ara 7ar!"a, d! un

    contrato t5cito !ntr! "os &o)r!s, )!diant! !" cua" c!d!n (art! d! su "i!rtad indi$idua" !n

    aras d! "a (rot!ccin d! sus d!r!c&os0 No ti!n!n un ori-!n di$ino0 La so!ran3a radica !n

    !" (u!"o9 !s +" !" %u! d!cid! "a 'or)a d! -oi!rno %u! d!s!a, i!n r!(u"icano o

    )on5r%uico0 Las "!/!s socia"!s son ta)i+n &!c&as (or "os &o)r!s0 D!!n 'undars! !n

    !" d!r!c&o natura" / s!r 8ti"!s (ara "a )a/or3a0 Cuando !sto 8"ti)o no ocurra, d!!n /

    (u!d!n s!r d!ro-adas0 E" !stado !s asi)is)o conc!ido (or 7ar!"a co)o una 'u!r*a

    )od!radora situada (or !nci)a d! "as di'!r!ncias socia"!s0

    En su (ro/!cto d! -oi!rno auton)ico, !n "a #!)oria sor! "a ao"icin d! "a

    !sc"a$itud / !n El a!anero,; 7ar!"a d!)u!stra indistinta)!nt! %u! "a do)inacin

    co"onia" ta" / co)o "a !1!rc3a Es(a.a / "a !sc"a$itud son i!n!s 'a"sos %u! (roduc!nuti"idad!s in)!diatas %u! a "a "ar-a tra!r5n "a ruina a" (a3s / a sus &aitant!s0 En su !ta(a

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    18/56

    ind!(!nd!ntista consid!rar5 %u! un r!)!dio d!! s!r a("icado cuando "os )a"!s %u!

    acarr!! s!an )!nor!s %u! "os %u! (r!t!nd! !$itar, / (or !""o ("ant!a %u! 8nica)!nt! "a

    so"ucin radica" d! "o %u! &o/ consid!ra)os contradiccin (rinci(a" d! "a +(oca co"onia

    )!tr(o"i (!r)itir5 r!so"$!r !" (ro"!)a socia" "a !sc"a$itud / -aranti*ar d! !s! )odo

    !" $!rdad!ro i!n!star d! "a -!n!ra"idad0 En su (!r3odo d! )adur!* 7ar!"a d!sarro""

    i-ua")!nt! !" conc!(to d! (atria a" cua" &a3a &!c&o r!'!r!ncia !n su E"!nco d!" ;= !n una

    'or)a %u! no !ra inusitada !n "a +(oca !n Latinoa)+rica0 Lo int!r!sant! a&ora !ra %u!,

    %u! /!ndo )5s a""5 d! Aran-o / d! otros, ara*aa "a !2(r!sin )5s a$an*ada d! (atria,

    a%u!""a d! un s!ctor d! "a I"ustracin 'ranc!sa %u! no "i)itaa !" s!ntido d! (atria a "a so"a

    id!nti'icacin con !" t!rritorio sino %u! i)("icaa un id!ario d! i!n!star (ara !" con1unto

    d! "a (o"acin0

    7ar!"a s! (!rcat d! "a i)(ortancia d! "os int!r!s!s !con)icos !n r!"acin con "as

    id!as (o"3ticas d! "os &o)r!s0 6!it!radas $!c!s s! r!'iri a %u! +stos (i!nsan d! acu!rdo

    con sus o"sas, as3 co)o %u! "a ind!(!nd!ncia !con)ica / (o"3tica !ncontraan su

    co)("!)!nto !n "a co)!rcia"0

    4artidario d!" "i!ra"is)o ta)i+n !n !" ("ano !con)ico, 7ar!"a $is"u)r %u!

    s"o "a ind!(!nd!ncia ("!na / "a ao"icin d! "a !sc"a$itud -aranti*ar3an !" d!sarro""o

    ("!no d!" (a3s, "o %u! a su 1uicio no s! contrad!c3a con "a d!'!nsa d! "os int!r!s!s d! "os

    &ac!ndados0 D! &!c&o, (u!s, !staa (ro(u-nando !" ("!no d!s!n$o"$i)i!nto d! "os

    !"!)!ntos ca(ita"istas d! "a soci!dad cuana, / !sto constitu3a "o )5s a$an*ado a %u! s!

    (od3a as(irar !n su +(oca0

    D! !st! )odo, 7ar!"a, ad!)5s d! s!r (r!cursor d! "a ind!(!nd!ncia, s! con$irti

    !n !" (ri)!r (!nsador cuano %u! o'r!c! una so"ucin radica" a "a contradiccin !ntr! !"

    (!nsa)i!nto 'i"os'ico / (o"3tico )5s o )!nos (ro-r!sista / !" car5ct!r cons!r$ador d!

    "as id!as socia"!s !n "a (ri)!ra )itad d!" si-"o XIX0

    B0 "os de la Lu# $ %a!allero $ la polmica filosfica0

    En !" ca)(o d! "a 'i"oso'3a, Lu* / Caa""!ro continu / a&ond "os d!rrot!ros

    ai!rtos (or su )a!stro, !" (r!s3t!ro F+"i2 7ar!"a0 Su in-!nt! !s'u!r*o )od!rni*ador

    constitu/, (or su ni$!" d! actua"i*acin / ri-or t!rico, uno d! "os )o)!ntos ci)!ros d!

    "a !$o"ucin d! "a 'i"oso'3a !n Cua / !n Latinoa)+rica0 No 'u! i-ua")!nt! !" caso !n "o

    %u! a sus (osicion!s (o"3ticas s! r!'i!r!0 Circunstancias &istricas i!n dis3)i"!s d! "as d!

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    19/56

    7ar!"a, unidas %ui*5s a un t!)(!ra)!nto id!o"-ico )5s (ond!rado, "o condu1!ron (or

    s!nd!ros r!'or)istas di'!r!nt!s a "os d! su )a!stro / -u3a !s(iritua"0;=

    Fi"so'o / !ducador, &o)r! d! $astos conoci)i!ntos / d! -ran sa!r 'i"os'ico,

    su ora !st5 di5'ana)!nt! )arcada (or sus (ro'undos conoci)i!ntos d!" d!$!nir d! "a'i"oso'3a !n Euro(a0 Su )od!rnidad radica"i*adora transitaa, a" i-ua" %u! !n 7ar!"a, (or

    "as $3as d!" !)(iris)o / !" i"u)inis)o, !n "as %u! no 'a"taron, ad!)5s, ci!rtos tint!s

    )at!ria"istas0 D!ntro d! !sta "3n!a, su ora s! sit8a, !n )uc&os s!ntidos, )5s c!rca d!

    Loc! %u! d! Condi""ac, "o %u! (u!d! !2("icars! (or su int!r+s !n !$itar "os !2c!sos

    s!nsua"istas d! !st! 8"ti)o, / !n (!r)an!c!r d!ntro d! "os "3)it!s d! "a sana !)(iria

    )od!rada d!" (!nsador in-"+s0

    7isto !n su con1unto !s (osi"! id!nti'icar !n su (ro-ra)a 'i"os'ico "a as(iracin

    d! con$!rtir "a )ora" / "a 'i"oso'3a !n ci!ncias0 E" o1!ti$o c!ntra" d! su (!nsa)i!nto !ra,

    !n !s! s!ntido, cr!ar una ci!ncia d!" &o)r!9 d! a&3 %u! $i!ra a +st! co)o un todo int!-ra"

    / ar)nico, in)!rso !n su )undo natura" / socia"0 Est! (ro/!cto d! )od!rnis)o r!su!"to

    / co&!r!nt! !2("ica su r!(u"sa !2(r!sa / r!it!rada d! "a )!ta'3sica / d! "a onto"o-3a ta" /

    co)o +stas !ran conc!idas !n su +(oca0

    La di)!nsin natura"ista d!" i"u)inis)o "ucista s! (on! (articu"ar)!nt! d!)ani'i!sto !n su id!a d! %u! "as ci!ncias constitu3an un todo unitario !n corr!s(ond!ncia

    con "a unidad r!a" d!" )undo0 As3, !" conc!(to )is)o d! natura"!*a !2(r!saa !s! todo

    co&!r!nt!0 Su ci!nti'icis)o "o i)(u"saa, asi)is)o, a ad!ntrars! !n "a (ro"!)5tica d!"

    )+todo, !" cua", a su 1uicio, d!3a s!r !2tra3do d! "as ci!ncias natura"!s0 Estas, co)o !s

    conocido, &a3an a"can*ado un a"to -rado d! d!sarro""o, %u! induc3a a )uc&os d! "os

    -rand!s (!nsador!s !uro(!os d! "a +(oca a consid!rar %u! !n !" )+todo d! !stas ci!ncias

    radicaa "a c"a$! d!" !n'o%u! ci!nt3'ico !n otras !s'!ras d!" sa!r &u)ano0 Lu*, in'"uido

    (or a%u!""a corri!nt! / t!ni!ndo !n cu!nta "os +2itos d! !s! )+todo !n "as ci!ncias

    natura"!s, conc"u/ %u! !" )is)o d!3a a(ortar si)i"ar r!su"tado !2itoso !n !" !studio d!"

    &o)r!, !" cua", no &a/ %u! o"$idar"o, 'or)aa (art! int!-ra" d! "a natura"!*a0

    Una (art! i)(ortant! d! "a ora d! Lu* !st5 consa-rada a !n'r!ntar "a corri!nt!

    'ranc!sa d!" !c"!cticis)o ""!-ada a Cua !n a%u!""os a.os /, )5s !s(!c3'ica)!nt!, a su

    1!'! d! 'i"a, 7ictor Cousi.o0 Su cr3tica a Cousin / a" !c"!cticis)o s! conc!ntr, !n u!na

    )!dida, sor! "a $isin %u! d!" &o)r! / d!" (roc!so d!" conoci)i!nto t!n3an "oss!-uidor!s d! !sa t!nd!ncia0 4ara !" autor d!Impugnacin a Vctor %ousin, "a ac!(tacin

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    20/56

    d!" ""a)ado &!c&o d! conci!ncia sust!ntado (or !sta !scu!"a no (od3a constituir, (or s3

    so"o / sin r!'!rirs! a "a r!a"idad !2t!rior, una $3a s!-ura &acia !" conoci)i!nto9 (ara +", !n

    cons!cu!ncia, "a $3a d!'!ndida (or Cousin / sus !(3-onos &ac3a i)(osi"! "a conc!(cin

    ci!nt3'ica0 Es (r!cisa)!nt! !n !s! cont!2to !n !" %u! &a/ %u! co)(r!nd!r %u! r!curri!ra

    a" !)(iris)o "ociano (ara insistir !n !" (a(!" %u! d!s!)(!.aa !n !" (roc!so

    co-nosciti$o "a in'or)acin %u! $i!n! d! "os s!ntidos, !sto !s, "a i)(ronta d!" o1!to !n !"

    conoc!r0

    4!ro su si)(at3a (or !" !)(iris)o di!cioc&!sco no constitu3a una r!c!(cin

    acr3tica d!" )is)o, %u! i-norara sus "i)itacion!s / "os r!(roc&!s a$an*ados (or "a

    'i"oso'3a c"5sica a"!)ana0 Las r!tic!ncias / "os "aoriosos )atic!s %u! cuidadosa)!nt!

    introdu1o !n !" an5"isis &ac!n (!nsar (r!cisa)!nt! !n una ci!rta r!c!(ti$idad d! "a'i"oso'3a c"5sica a"!)ana "a cua" sa!)os %u! conoc3a0 As3, introdu1o !n su -nos!o"o-3a,

    si!)(r! !s!ncia")!nt! !)(irista, "a (r!s!ncia d! un (rinci(io acti$o int!rno0 Con !""o

    trat d! !$itar "a tra)(a %u! si-ni'icaa "a (asi$idad d!" su1!to (ro(ia d!" !)(iris)o /,

    sor! todo, d!" s!nsua"is)o0 E" su1!to co-nosc!nt! no %u!daa, (u!s, !n d!(!nd!ncia

    aso"uta d! un o1!to acti$o, d!t!r)inant! o)ni(r!s!nt! d!" conoc!r0 Qu!da c"aro, (u!s,

    %u! !" &o)r! !n d!'initi$a !" (unto d! r!'!r!ncia 'unda)!nta" d! "a conc!(cin "ucista

    d!s!)(!.a un (a(!" si-ni'icati$o !n !" uni$!rso !(ist!)o"-ico d!" )a!stro d! E"Sa"$ador / %u! a" !nt!ndi)i!nto "! corr!s(ond! una ci!rta (artici(acin d!ntro d!"

    (roc!so co-nosciti$o0

    Todo (ar!c! indicar %u! Lu* uscaa !"aorar una -nos!o"o-3a d! t!)(!rado

    !%ui"irio !ntr! dos d! "os &ori*ont!s t!ricos d!" i"u)inis)o: "a !)(iria %u! +" )od!ra /

    a1usta / un acti$is)o (ond!rado d!" su1!to a" %u! "! ni!-a una 'uncin d!sco""ant!, %u!

    (ara +" conducir3a a" su1!ti$is)o0

    La !(ist!)o"o-3a d! Lu* ta)i+n distin-u3a !ntr! conci!ncia / raciocinio /, !n

    cons!cu!ncia, r!su"taa n!c!sario distin-uir !ntr! !" &!c&o d! conci!ncia / !" &!c&o d!

    conoci)i!nto0 4ara !" s!-undo caso s! i)(on3a cot!1ar !" /o con !" no/o !sto !s, con !"

    )undo !2t!rior, causa o )oti$o d! "as s!nsacion!s0 E" /o so"itario, a"!rtaa !"

    i)(u-nador d! Cousin, !s -!r)!n s!-uro d! !rror0 4or !""o, insist3a, una d! "as

    !%ui$ocacion!s d!" !c"!cticis)o, / d! todo !" id!a"is)o, radicaa !n %u!r!r d!ducir "a

    $!rdad o1!ti$a d! "o su1!ti$o, !sto !s, d!" &!c&o d! conci!ncia0

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    21/56

    La c"ari$id!ncia %u! "as (osicion!s d! Lu* si-ni'icaan (ara a%u!""a +(oca is"!.a

    no d!! conducir a o"$idar "a (r!s!ncia d! un ci!rto )ati* d! n!to saor a-nosticista /

    !sc+(tico !n su $isin d! "as ci!ncias0 D! !sta )an!ra, !n su (!rs!$!rant! !s'u!r*o (or

    c!rrar"! !" (aso a "a !s(!cu"acin )!ta'3sica, no $aci" !" (!nsador cuano !n n!-ar"! a"

    !nt!ndi)i!nto !" conoci)i!nto 3nti)o d! "as cosas o !s!ncias, "o %u! conduc! a (!nsar !n

    una (osi"! in'"u!ncia d! "as o1!cion!s %u! &a3an 'or)u"ado Mant / otros r!(r!s!ntant!s

    d! "a 'i"oso'3a c"5sica a"!)ana0

    6!su"ta i)(r!scindi"! &ac!r r!'!r!ncia a ci!rto cr+dito %u!, (or otro "ado, r!cii

    "a 'r!no"o-3a (or (art! d! Lu*, !n !" s!ntido d! su aco-ida 'a$ora"! d! un natura"is)o

    "oca"ista, %u! no i)("icaa "a asi)i"acin d!" con1unto d! "as conc!(cion!s d! Ga""0 A"

    (ar!c!r, "o %u! "! atra3a !n !sta conc!(cin !ra "a id!a d! %u! "as 'uncion!s )!nta"!s sond!sarro""adas (or di$!rsas 'acu"tad!s !s(!c3'ica)!nt! "oca"i*adas0 Ca! (!nsar %u! !sta

    doctrina d! "a "oca"i*acin d! "as 'acu"tad!s (ar!c3a r!s(ond!r a su $isin r!a"ista

    natura"ista d!" &o)r!0

    No !s i)a-ina"!, (or otra (art!, %u! Lu* no (!rcii!ra "a ri-id!* ! inconsist!ncia

    d! "a 'r!no"o-3a, "a cua", d! &!c&o, r!su"taa tan a1!na a "a ori!ntacin -!n!ra" d! su

    (!nsar 'i"os'ico9 sus si)(at3as (or !""a r!su"tan (roa"!)!nt! !2("ica"! d!ntro d! "a

    co)(r!nsin d! %u! "a 'r!no"o-3a conduc3a ta)i+n, a sus o1os, a una d!s)isti'icacin d!"

    conc!(to r!"i-ioso ! id!a"ista d!" a")a, "o cua" no 'u! ost5cu"o, co)o "o )u!stran sus

    t!2tos, a su 8s%u!da d! un co)(ro)iso, (ara +" ("ausi"!, !ntr! "a r!"i-in / "a ci!ncia0

    Una -ran (art! d! "a (roduccin t!rica d! Lu* s! ""!$ a cao !n 'or)a (o"+)ica0

    E'!cti$a)!nt!, !ntr! ;@ / ;> s! d!sarro"" !n Cua "a 'a)osa (o"+)ica 'i"os'ica d!

    "a cua" 'u! +" "a 'i-ura c!ntra"0 Tr!s 'u!ron "os t!)as 'unda)!nta"!s %u!, d! )an!ra

    suc!si$a, concitaron !" int!r+s d! "os (o"!)istas0

    E" (ri)!ro $!rs sor! !" )+todo / -ir, sor! todo, !n torno a c)o d!3a

    or-ani*ars! "a !ns!.an*a0 S! trataa d! d!t!r)inar si !ra n!c!sario a(r!nd!r (ri)!ro

    c)o conoc!r )+todo o si s! d!3a co)!n*ar co)o "o a'ir)aa Lu* (or "as cu!stion!s

    %u! s! o'r!c3an d! )an!ra )5s cotidiana / '5ci" a "os ni.os0 E" s!-undo t!)a conc!rn3a a

    "a r!"acin !ntr! )ora" uti"itaria / )ora" r!"i-iosa9 'i!" a su id!ario 'i"os'ico, / ta" $!*

    in'"uido !n ci!rta )!dida (or a"-unos d! "os r!(r!s!ntant!s d! "a 'i"oso'3a c"5sica a"!)ana,

    Lu* consid!r %u! a)as no !ran n!c!saria)!nt! o(u!stas, sino )5s i!nco)("!)!ntarias0

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    22/56

    E" t!rc!r t!)a, %u! !sti)u" $i$a)!nt! "os !s(3ritus d! "a +(oca, 'u! (r!cisa)!nt!

    "a (o"+)ica !n torno a 73ctor Cousin / !" !c"!cticis)o, a tra$+s d! "a cua" Lu* d!sarro""

    "a )a/or (art! d! su (ro-ra)a 'i"os'ico0 4or "a natura"!*a )is)a d! "as cu!stion!s

    (u!stas a d!at!, as3 co)o (or "as r!(!rcusion!s d! "as r!s(u!stas a "os asuntos ("ant!ados

    / (or !" ca"ir! d! "os contrincant!s, a%u!""a (o"+)ica constitu/! uno d! "os )o)!ntos

    )5s si-ni'icati$os d! "a &istoria d! "as id!as !n Cua0

    E" !c"!cticis)o d! Cousin (ro"i'!r no s"o !n Cua, dond! no ""!- d! &!c&o a

    &ac!r -ran 'ortuna, sino %u! 'u! una corri!nt! %u! (!n!tr con 'u!r*a $aria"! !n una -ran

    (art! d! "os (a3s!s "atinoa)!ricanos, d!sa"o1ando a" s!nsua"is)o / a "a id!o"o-3a, a "os

    %u! sustitu/ con 'r!cu!ncia !n "as au"as uni$!rsitarias0 Estos 8"ti)os &a3an i)(!rado !n

    -ran (art! d! "os !ntonc!s r!ci+n ind!(!ndi*ados t!rritorios no$o)undistas / ""!-ado a-o*ar d! sin-u"ar (r!sti-io / (u1an*a0 En su ca)(a.a d! ata%u!, !" !c"!cticis)o no s!

    in&ii d! acusar a sus contrincant!s a $!c!s no sin ra*n d! )at!ria"is)o !)o*ado0

    7!nida d! Francia, co)o sus dos ant!c!sor!s, a%u!""a 'i"oso'3a ("ant!aa, !ntr!

    otras cu!stion!s, "a conci"iacin !ntr! "as !scu!"as !n (articu"ar, !ntr! )at!ria"is)o !

    id!a"is)o, (!ro d! &!c&o !ra una 'or)a d! !s(iritua"is)o, aun%u! no !nc"a$ado !n "a

    t!o"o-3a co)o "a anti-ua !sco"5stica0 S! trataa, (u!s, d! un r!$i$ir !s(iritua"ista %u!

    (rocuraa (r!s!ntars! !n 'or)a )5s )od!rni*ant!, co)o a1!no a "a !sco"5stica, si!)(r!

    "astrada, a "os o1os d! )uc&os d! "os !s(3ritus d! "a +(oca, (or su ra3* t!o"-ica0 Era, !n

    d!'initi$a, una 'or)a d! id!a"is)o )5s ada(tado a "a nu!$a +(oca, %u! no d!s!aa

    c!rrar"! !" (aso do-)5tica)!nt! a (osi"!s a$anc!s (ost!rior!s d! "a 'i"oso'3a / %u! no

    n!-aa ai!rta)!nt! "as ci!ncias0 La 'a)osa 'ras! caract!ri*adora d! In-!ni!ros r!su"ta,

    sin duda, $5"ida (ara "os !c"+cticos d!" (atio: s! trataa d! sa"ir d! Condi""ac sin ca!r !n

    Santo To)5s0

    Uno d! "os -rand!s )+ritos d! Lu* "o constitu/ !" &!c&o d! (!rciir !" (!"i-ro

    %u! constitu3a a%u!""a t!nd!ncia, %u! +" d!s!n)ascar a(o/ado d! "!1os (or 7ar!"a,

    co)o contraria a "as ci!ncias /, !n cons!cu!ncia, (!r1udicia" (ara nu!stra 1u$!ntud9 a +" no

    s! "! !sca(aa !" ri!s-o d! un !s(iritua"is)o %u! (r!t!nd3a conc!ntrar "a at!ncin d! "os

    &o)r!s !n s3 )is)os !n sustitucin d! "a !2(!ri!ncia $!rdad!ra0

    Los o(on!nt!s d! Lu* !n !sta sin-u"ar (o"+)ica 'i"os'ica d!ci)onona 'u!ron "os

    &!r)anos Gon*5"!* d!" 7a""! #anu!" / Jos+ acar3as0 E" )5s r!(r!s!ntati$o / )aduro d!!""os 'u! #anu!" (ro'!sor d! 'i"oso'3a d! "a tradiciona"ista Uni$!rsidad, %ui!n !n !"

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    23/56

    d!at! con Lu* no $aci" !n sura/ar ai!rta)!nt! su (r!di"!ccin (or "a r!s(u!sta

    id!a"ista cousiniana !n un s!ntido a)("io9 (or !""o d!c"ar sin a)a-!s !n uno d! sus

    t!2tos: 4or tanto, d!!n consid!rars! !n "a $ida &u)ana dos !s'!ras, "a d!" or-anis)o / "a

    d!" !s(3ritu000 4!ro !" !s(3ritu !s su(!rior a "a )at!ria, co)o Dios !s su(!rior a" )undo0 ;?

    El pensamiento poltico y social desde la dcada del treinta hasta la Revolucin

    independista del 68

    7arias 'u!ron "as t!nd!ncias / actitud!s %u! !n "o (o"3tico / socia" s! d!sarro""aron

    !n Cua !ntr! ;@ / !" 'in d! "a Gu!rra d! "os Di!* A.os0 6!'or)is)o, an!2ionis)o !

    ind!(!nd!ntis)o 'u!ron "as di$!rsas (osicion!s ant! "a cu!stin (o"3tica0;

    E""as(ro$ocaron dos )o)!ntos i)(ortant!s d!" ao"icionis)o !n !" si-"o XIX0 "a irru(cin

    d!" )o$i)i!nto or!ro !n "a $ida d! "a is"a (rodu1o )ani'!stacion!s %u! ian d!sd! "as

    'or)as d!" r!'or)is)o or!ro &asta "a '"oracin d!" id!ario socia"ista, %u! s!r5n

    aordadas !n otra (art! d! !sta introduccin0

    A0"os &ntonio 'aco $ la segunda etapa reformista0

    D! ;@ a ;@? $o"$i a &ac!rs! (r!do)inant! !n Cua "a t!nd!ncia r!'or)ista,

    (!ro !sta $!* con )atic!s si-ni'icati$a)!nt! di$!r-!nt!s, )5s at!)(!rados a "as nu!$as

    condicion!s socio!con)icas sur-idas0

    Co)o ant!s s! a(unt, !" 'in d! "os tra1in!s s!(aratistas aus(iciados (or #+2ico /

    Co"o)ia (rodu1o un ca)io d! actitud d! "a )!tr(o"i r!s(!cto a su co"onia cari!.a0 a

    Es(a.a no s!nt3a "a n!c!sidad d! otor-ar"! conc!sion!s a "a Is"a una $!* %u! s! &a3a

    consu)ado !" (roc!so ind!(!nd!ntista "atinoa)!ricano0 Est! ca)io sustancia" !staa

    ta)i+n r!'or*ado (or "as i)(ortant!s )odi'icacion!s suc!didas !n !" (anora)a (o"3ticoi+rico9 !'!cti$a)!nt!, !" si-ni'icati$o incr!)!nto d!" (!so (o"3tico d! "a ur-u!s3a "i!ra"

    !s(a.o"a condu1o a una !strat!-ia co"onia" d! )ano dura, %u! daa a" trast! con "as

    as(iracion!s d! a""!nd! "os )ar!s0

    Aun%u! d!sd! ;

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    24/56

    d!s(tica)!nt! / dando "as !s(a"das a "os int!r!s!s insu"ar!s9 sin !s(!rar )uc&o ti!)(o,

    introdu1o una !str!c&a c!nsura d! (r!nsa / r!strin-i !" acc!so d! "os cuanos a "a casa d!

    -oi!rno9 "i%uid, asi)is)o, !n u!na )!dida "os triuna"!s ci$i"!s / )antu$o "a

    Co)isin #i"itar E1!cuti$a / 4!r)an!nt!0 4ara ""!$ar ad!"ant! su ("an d! -oi!rno /

    acr!c!ntar a8n )5s !" (od!r d! "os !s(a.o"!s cr! una su!rt! d! (u1ant! (artido

    (!ninsu"ar0 Un sist!)a tan o(roioso no (od3a d!1ar d! (roducir una a-uda r!accin (or

    (art! d! "os cuanos %ui!n!s, a di'!r!ncia d! "a !ta(a r!'or)ista ant!rior, tu$i!ron %u!

    actuar !n (!r)an!nt! !n'r!nta)i!nto con !" -oi!rno co"onia"0

    Otras ra*on!s in'"u3an ta)i+n !n "a r!anudacin d!" ru)o id!o"-ico r!'or)ista0

    En !'!cto, !ra (oco !sti)u"ant! !" (anora)a d! "as nu!$as r!(8"icas "atinoa)!ricanas

    -o!rnadas (or caudi""os / arruinadas (or int!r)ina"!s -u!rras int!stinas0

    E" nu!$o r!'or)is)o d! "a d+cada d!" tr!inta s! )ani'!st d! 'or)a d!s!)o*ada

    / sin (r!ocu(ars! (or $oc!ar su &is(anidad0 Sus r!c"a)os s! (ro/!ctaron, co)o ant!s, !n

    tr!s ("anos, (!ro a&ora tu$i!ron %u! !n'r!ntars! a "a r!sist!ncia o'icia"0

    En !" t!rr!no !con)ico d!)andaa "a sustancia" r!a1a d! "os a"tos aranc!"!s

    %u! ostacu"i*aan "a "i!rtad d! co)!rcio0 En "o (o"3tico, o$ia)!nt!, s! trataa d!

    d!ro-ar "as odiadas 'acu"tad!s o)n3)odas / s! (ro(u-naa !" /a tradiciona" o1!ti$o d!un -oi!rno "oca", !sto !s, "a asi)i"acin o "a autono)3a0

    Fu! !n "a cu!stin d! "a trata dond! s! )ostr una di'!r!ncia )5s a(r!cia"!0 Un

    -ru(o d! (r!c"aros int!"!ctua"!s / !" s!ctor )inoritario )5s a$an*ado d! "os ricos

    t!rrat!ni!nt!s / &ac!ndados, a(o/ados (or ca(as )!dias, insisti!ron !n "a n!c!sidad d!

    su(ri)ir "a trata0 No s! (ro(on3a "a ao"icin "a !sc"a$itud, (!ro !ra o$io %u! sin "a trata,

    dada "a corta $ida d! "os !2("otados !sc"a$os, !" sist!)a d!sa(ar!c!r3a ta)i+n !n un

    'uturo no )u/ "!1ano0 Est! ca)io !stu$o d!t!r)inado (or "as i)(ortant!s, aun%u! "!ntas,)odi'icacion!s t+cnicas sor!$!nidas !n "a industria a (artir d! "a (au"atina introduccin

    d! "a )5%uina d! $a(or / otros in$!ntos0 En !sas condicion!s (od3a (r!$!rs! %u! un

    nu!$o ti(o d! traa1ador, )5s (r!(arado, sustituir3a con !" ti!)(o a" !sc"a$o0 En !sta

    actitud ta)i+n in'"u3a !" &!c&o d! %u! "a )a/or3a d! "a (o"acin !n Cua !ra n!-ra o

    )!sti*a, cr!ando con !""o "a a"ar)a !ntr! "a (o"acin "anca toda$3a con)ocionada /

    t!)!rosa (or "os acont!ci)i!ntos d! Hait3 / "a cons(iracin d! A(ont!0

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    25/56

    Esta !ta(a t!r)in, co)o ca3a !s(!rar, !n un 'racaso rotundo0 A "os di(utados

    cuanos a "as Cort!s d! ;@? no "os d!1aron "os constituciona"istas !s(a.o"!s to)ar

    si%ui!ra (os!sin d! sus car-os0 4!ro si i!n "os r!'or)istas no (udi!ron ot!n!r d! "as

    )!1oras r!%u!ridas, "o-raron, !n ca)io, s!ntar una tradicin d! cr3tica a)("ia / ai!rta a"

    o(r!si$o (od!r co"onia"0 La $o* )5s a"ta d! a%u!" )o$i)i!nto 'u! Jos+ Antonio Saco

    ;??;?, %ui!n, s!cundado (or Jos+ d! "a Lu* / Caa""!ro / Do)in-o d!" #ont!, no

    !cono)i* sus dardos r!(roatorios (ara d!nunciar "a situacin -"oa" d! d!t!rioro )ora"

    !n %u! s! !ncontraa su is"a ni (ara r!c"a)ar "a int!rru(cin d!" co)!rcio !sc"a$ista0 No

    'u! casua" %u! una d! "as (ri)!ras d!cision!s d! Tacn 'u!ra, (r!cisa)!nt!, d!st!rrar a"

    toda$3a 1o$!n a/a)+s0

    Int!"!ctua" d! a"tos %ui"at!s / (ro"3'!ro !scritor d! a)("io / rico sa!r, 'u! Saco un(!nsador cu/a (osicin id!o"-ica s!r$3a a "os acauda"ados &ac!ndados / t!rrat!ni!nt!s

    d! "os %u! no r!cii si!)(r! "a corr!s(ondi!nt! co)(r!nsin0 ;Est! &o)r! "8cido /

    contradictorio, indistinta)!nt! (ro-r!sista / cons!r$ador, c!rt!ro / !rr5tico a "a $!*,

    a(ar!c! co)o una d! "as 'i-uras )5s contro$!rtidas d! nu!stra &istoria0 Di'3ci" d! ana"i*ar,

    (u!s !sca(a to*uda)!nt! a "as cat!-or3as conc!(tua"i*adoras, !" !studio d! su

    (!nsa)i!nto r!c"a)a un a"to -rado d! '"!2ii"idad ana"3tica0

    En !" t!rr!no )5s !s(!c3'ica)!nt! 'i"os'ico su accin no 'u! si-ni'icati$a /

    a(!nas s! a(arta d! "as &u!""as tra*adas (or su )a!stro, F+"i2 7ar!"a0 Es (articu"ar)!nt!

    d!ntro d! un raci)o d! t!)5ticas (ro(ias d! "a 'i"oso'3a (o"3tica / socia", dond! &a/ %u!

    uscar su )5s sor!sa"i!nt! i)(ronta int!"!ctua"9 !s !n !s! ca)(o dond! !s (osi"!

    d!scurir )5s d! un d!st!""o d! ori-ina"idad / d! antici(ador 'u"-or d! 'uturo0

    E" (ri)!r &!c&o int!r!sant! %u! d!! t!n!rs! !n cu!nta !n Saco !s "a !2ist!ncia d!

    un (ro-ra)a -"oa" socio(o"3tico, !"aorado con !rudicin / a)("itud d! )iras, sin !star

    (or !""o !2!nto d! aristas anta-nicas / d! a"tas / a1as !n "a (!n!tracin ana"3tica0 La

    id!a )a!stra %u! (ar!c! s!r$ir d! &i"o conductor a" con1unto d! sus conc!(cion!s !s "a d!

    "a a'ir)acin / d!'!nsa d! "a naciona"idad cuana0 Sus actitud!s / r!s(u!stas a )uc&as d!

    "as di$!rsas ! i)(ortant!s cu!stion!s %u! concitaron su int!r+s, ta"!s co)o !" r!'or)is)o

    (o"3tico o !" (ro"!)a d! "a !sc"a$itud, !staan !n -ran )!dida condicionadas (or !s!

    o1!ti$o c!ntra" %u! s! con$!rt3a as3 !n (unto d! r!'!r!ncia i)(!rati$o a "a &ora d! asu)ir

    d!t!r)inadas (osturas0 Una (r!-unta c"a$! (ar!c! !star i)("3cita)!nt! cont!nida !n sus

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    26/56

    to)as d! (osicin: !s 'a$or!c!dora, o a" )!nos ac!(ta"!, (ara "a sa"$a-uarda d! "a

    naciona"idadP

    Es ci!rto %u! "a cu!stin d! "a naciona"idad !st5 cont!nida d! )an!ra )5s o )!nos

    !$id!nt! !n otros (!nsador!s %u! "o ant!c!di!ron, co)o Aran-o / 4arr!.o /, sor! todo,!n F+"i2 7ar!"a0 4!ro !n nin-una d! !""os constitu/ una (ro"!)5tica c"ara /

    distinta)!nt! 'or)u"ada0 Fu! (r!cisa)!nt! )+rito t!rico / (o"3tico d! Saco !" &a!r

    ("ant!ado d! 'or)a int!ncionada, / con ("!na conci!ncia d! su i)(ortancia, "a

    (ro"!)5tica !n su di)!nsin conc!(tua" ! id!o"-ica0

    E" (ri)!r (aso !n !" (roc!so ana"3tico %u! si-ui Saco 'u!, (u!s, !" ("ant!a)i!nto

    )is)o d! "a cu!stin0 En un s!-undo )o)!nto d! su inda-acin, aco)!ti "a

    caract!ri*acin d! "a naciona"idad, a "a $!* %u! !$ad3a (ro(on!r una d!'inicin %u!

    (udi!ra r!su"tar insu'ici!nt!0 En usca d! un t!rr!no 'ir)! s! ad!ntr !n "a id!nti'icacin

    d! "os ras-os caract!ri*ador!s d! "a naciona"idad9 !" (roc!so !n !s! s!ntido consisti !n

    d!t!ctar "os as(!ctos o !"!)!ntos, !ntr! "os )uc&os d! "a $ida socia", %u! a su 1uicio

    r!su"taran r!"!$ant!s (ara "a (untua"i*acin d! "os ras-os0 S!.a", as3, un n8)!ro

    si-ni'icati$o d! "os )is)os9 +stos 'u!ron: su!"o, ori-!n, "!n-ua, usos / costu)r!s

    inc"u/!ndo "a r!"i-in / tradicion!s0 Cuando un con-"o)!rado &u)ano or-5nico "o-raa

    autoid!nti'icars! sor! !" car5ct!r d! !sos !"!)!ntos s! !staa !n (r!s!ncia d! una

    naciona"idad0

    Fu! !n !" cont!2to d! su (o"+)ica con "os an!2ionistas, co)o !s saido, dond!

    Saco d!s("!- (articu"ar)!nt! su conc!(cin d! "a naciona"idad0 A" r!'utar a sus

    contrincant!s insisti !n %u! "a an!2in d! Cua a "os Estados Unidos si-ni'icar3a "a

    (+rdida d! "a naciona"idad9 ar-u)!ntaa s"ida)!nt! %u! "a naciona"idad cuana !ra /a

    una r!a"idad / s! 'unda (ara !""o, (r!cisa)!nt!, !n "a caract!ri*acin %u! !"aor

    1usta)!nt! (ara d!)ostrar su t!sis0 Los r!(roc&!s %u! tu$o %u! !n'r!ntar "! sir$i!ron

    ta)i+n (ara ("ant!ars! / aordar conc!(tua")!nt! "a r!"acin !ntr! nacin /

    naciona"idad0 Es ci!rto %u! "a d!"i)itacin %u! ""!$a a cao Saco !ntr! "os cont!nidos d!

    a)os conc!(tos r!su"ta a"-o di'usa, (!ro tu$o "a c"ari$id!ncia d! no con'undir "o uno

    con "o otro0 Esta distincin "! (!r)iti a$an*ar i)("3cita)!nt! dos t!sis )5s9 s!-8n una

    d! !""as !ra (osi"! car!c!r d! "a (ri)!ra co)o !n !" caso d! una co"onia / (os!!r "a

    s!-unda9 / r!su"taa ta)i+n (osi"! aun%u! !sta no !ra su (osicin, si s! t!n3a

    naciona"idad, co)o !n !" caso d! Cua, acc!d!r a" status d! nacin0 La "-ica d! "a

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    27/56

    ar-u)!ntacin %u!da c!rrada, con "a !2("3cita a'ir)acin d! %u! "a !2ist!ncia d! "a nacin

    s3 con""!$a "a (r!s!ncia d! una o $arias naciona"idad!s0 , aun%u! Saco no nos "o dic!,

    (!ro !)ana d! toda su ar-u)!ntacin, "a naciona"idad ti!n! sus d!r!c&os /, !n

    cons!cu!ncia, "os %u! "a int!-ran !st5n !n "a o"i-acin )ora" / (o"3tica d! d!'!nd!r"a0

    Dos 'u!ron "as d!i"idad!s 'unda)!nta"!s d! %u! ado"!c! "a conc!(cin d!"

    (!nsador a/a)+s0 La (ri)!ra s! r!'i!r! a sus con'usion!s !ntr! naciona"idad / -ru(os

    +tnicos di$!rsos0 La s!-unda !s )uc&o )5s -ra$! / !st5 )arcada d! irr!'uta"! (!so

    id!o"-ico0 Los (r!1uicios racia"!s contra !" n!-ro, "o condu1!ron a" d!satino )a/8scu"o

    d! !2c"uir a "os n!-ros, inc"uso a "os "ir!s nacidos !n Cua, d! "a naciona"idad cuana / a

    con'!rir"!s, !n ca)io, una naciona"idad di$!rsa0 Con !""o a-r!-, d! &!c&o, a "a ra*a

    co)o !"!)!nto caract!ri*ador, / con una 'u!r*a ta", %u! s! &ac! (r!do)inant! sor! "osas(!ctos ant!s s!.a"ados0 Su d!s$ar3o s! )u!stra ta)i+n cuando &a"a d! ra*a

    an-"osa1ona (ara di'!r!nciar"a d! "a &is(5nica, ar-u)!nto %u! ta)i+n uti"i*,

    "a)!nta"!)!nt!, !n su r!c&a*o d! "a an!2in0

    A 'u!r d! s!r 1ustos con Saco &ar3a %u! r!cordar %u! !ra 'r!cu!nt! d!ntro d!"

    (!nsa)i!nto "i!ra" d! "a +(oca !st! r!curso a "as ra*as, "o %u! no !2i)! d!

    r!s(onsai"idad &istrica, (or su(u!sto, a" racis)o discri)inatorio d! Saco0

    No andaa sin !)ar-o d!sori!ntado !" int!"!ctua" a/a)+s cuando !2i-3a "a

    su(r!sin d! "a trata, d!'!nd3a !" traa1o asa"ariado / (ro(u-naa 'or)as d! or-ani*acin

    !con)ica d! ti(o ca(ita"ista0 Err, !n ca)io, / d! 'or)a !scanda"osa, cuando durant! "a

    r!!"d3a ind!(!nd!ntista d! "a Gu!rra d! "os Di!* A.os no su(o aandonar su cr!do

    r!'or)ista d! d+cadas atr5s0

    En un ("ano )5s !s(!c3'ica)!nt! t!rico ca! s!.a"ar %u! Saco ara*, / (ro'!s

    d!sd! "a c5t!dra, !" id!ario "i!ra" / constituciona"ista %u! a(r!ndi!ra d! su )a!stro F+"i27ar!"a0 In'"uido asi)is)o (or !" (r!s3t!ro, s! ad!ntr !n "a (ro"!)5tica d!" &o)r! ta" /

    co)o s! $is"u)ra !n sus id!as !n contra d! "a trata, o cuando d!staca !" (a(!" d!" )!dio

    socia" !n "a conducta d! "os indi$iduos0 E" t!)a &)ico ta)i+n s! (on! d! )ani'i!sto

    cuando, a" !n1uiciar "as corri!nt!s 'i"os'icas -r!co"atinas !n r!"acin con "a "i!rtad d! "os

    s!r!s &u)anos, (arti d!" d!r!c&o natura", !n !s(!cia" d! "a t!or3a d! "os ("ac!r!s / d!"

    sano !-o3s)o co)8n, (ara s!.a"ar, !ntr! otros !"!)!ntos, "a i)(osii"idad d! %u! "os

    ("ac!r!s !s(iritua"!s / '3sicos tu$i!ran "a )is)a si-ni'icacin (ara &o)r!s %u! ocu(aan"u-ar!s contra(u!stos !n "a !sca"a socia"0

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    28/56

    A" i-ua" %u! "os r!'or)istas d! "a (ri)!ra !ta(a, no (udo !$itar "a contradiccin

    %u! sur-3a !ntr! "as id!as +ticas d! su cr!do "i!ra" / "a ac!(tacin d! "a !sc"a$itud9 (!ro

    Saco, a di'!r!ncia d! !""os, ""!$ a cao "a "oa"! tar!a d! criticar a "a !sc"a$itud co)o

    institucin0

    Tr!s oras d!dic Saco a !st! !)(!.o, !ntr! !""as su docu)!ntada / )onu)!nta"

    istoria de la esclavitud desde los tiempos ms remotos hasta nuestros das0 La 'a"ta d!

    )+todo / o1!ti$idad 1unto con una !2c!si$a acu)u"acin d! datos insu'ici!nt!)!nt!

    1!rar%ui*ados &an sido s!.a"ados, con 1ust!*a, co)o d!'!ctos d! "a ora0 4!ro "a ri%u!*a /

    acuciosidad d! "a !rudicin s!nsata)!nt! uti"i*ados !n !" sost+n d! "a ar-u)!ntacin

    unidos a "a osada d!nuncia d! "a !sc"a$itud "! con'i!r!n a !sta ora una (articu"ar

    di)!nsin !n "a &istoria d!" (!nsa)i!nto socia" cuano0

    B0 (res corrientes de mediados de siglo0

    Entr! ;@? / ;== s! di!ron (osturas (o"3ticosocia"!s d! (ro/!ccin id!o"-ica

    di'!r!nt!: ao"icionis)o, an!2ionis)o /, una $!* )5s, r!'or)is)o0 Aun%u! s!

    su(!r(on!n !n !" ti!)(o, !" (r!do)inio d! unas sor! otras (!r)it! id!nti'icar, co)o s!

    &a &!c&o &asta a&ora, di$!rsas !ta(as0

    La r!!"d3a d! "os !sc"a$os !stu$o (r!s!nt! !n nu!stra &istoria d!sd! !" co)i!n*o

    )is)o d! tan o(roioso sist!)a0 Dos cons(iracion!s ao"icionistas &a3an t!nido "u-ar !n

    ;? / ;;< cons(iracion!s d! Nico"5s #ora"!s / d! A(ont! r!s(!cti$a)!nt!0 No !s sin

    !)ar-o, &asta ;@? %u! (u!d! &a"ars!, con (ro(i!dad, d! un (!r3odo ao"icionista, !n !"

    %u! s! suc!di!ron una s!ri! d! cons(iracion!s con "a (artici(acin d! "as dotacion!s / d!

    "os n!-ros / )u"atos "ir!s0

    A "as 1ustas ra*on!s d! r!!"d3a n!-ra s! a-r!-, !n !sta ocasin, "a 'u!rt!

    (r!s!ncia d! un 'actor !2t!rior0 E'!cti$a)!nt!, d!ido a %u! !n "os (ri)!ros a.os d! "a

    (roduccin d! a*8car con traa1o asa"ariado !" (roducto r!su"taa )5s caro, "os

    'aricant!s d! "as co"onias in-"!sas no (od3an co)(!tir con Cua0 D! a&3 %u! In-"at!rra

    tratara d! o"i-ar a Es(a.a a t!r)inar con "a trata, con )iras a &ac!r d!sa(ar!c!r !" traa1o

    !sc"a$o0 Es(a.a, (or di$!rsas ra*on!s, no cu)("3a "os con$!nios (ara !2tin-uir "a trata

    'ir)ados con A"in !n ;;? / ;@0 En !s! !stado d! cosas, 'u! d!si-nado Da$id

    Turnu"" cnsu" d! In-"at!rra !n La Haana0 D!sd! !" (ri)!r )o)!nto !" r!(r!s!ntant!

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    29/56

    in-"+s s! d!dic a 'o)!ntar / or-ani*ar cons(iracion!s ao"icionistas con ra)i'icacion!s

    !n distintos (untos d! "a Is"a0

    In'"uidos (or todos !stos suc!sos s! r!crud!ci!ron "as su"!$acion!s d! !sc"a$os,

    %u! a"can*aron su c"3)a2 !n ;>@ / ;>>, !n #atan*as, con dos i)(ortant!s / $io"!ntasinsurr!ccion!s, !n cu/o )arco s! ins!rta "a d!no)inada / trist!)!nt! c+"!r!

    Cons(iracin d! La Esca"!ra0 E" n!-ro 'u! !" actor casi 8nico d! !stos acont!ci)i!ntos0

    No s! !ncu!ntran, !n !stos tra1in!s, t!2tos d! ar-u)!ntacin conc!(tua" ao"icionista0

    La t!rri"! r!(r!sin %u! "as autoridad!s !s(a.o"as d!s!ncad!naron, con "a

    anu!ncia d! &ac!ndados / t!rrat!ni!nt!s, contra "as dotacion!s insurr!ctas !n ;>@ / ;>>

    )arc !" 'in d! "os int!ntos (or ao"ir dr5stica)!nt! "a !sc"a$itud0

    Estos acont!ci)i!ntos t!ndr3an, no ostant!, una si-ni'icati$a (ro/!ccin !n !"

    (anora)a d! "a id!o"o-3a (o"3tica is"!.a, nutri!ndo, con su s!cu!"a d! a(r!nsion!s /

    t!)or!s, "a corri!nt! an!2ionista %u! ia a (asar a un (ri)!r ("ano durant! toda una

    d+cada d! "a $ida co"onia"0 Aun%u! d!sd! "os a.os $!int! s! &a3an (roducido "as (ri)!ras

    )ani'!stacion!s d! !sta actitud, no 'u! &asta !" "a(so %u! corr! d! ;>=; %u! (u!d!

    &a"ars!, con (ro(i!dad, d! un (!r3odo an!2ionista0 E" o1!ti$o, d! ti(o (o"3tico, !ra

    con$!rtir a Cua !n t!rritorio d! "os Estados Unidos0

    E" con1unto d! (ro(sitos / (untos d! $ista %u! -uiaron a "os r!(r!s!ntant!s d!

    !sta t!nd!ncia &ac! su)a)!nt! con'uso d!s!ntra.ar, !n cada caso, !" s!ntido id!o"-ico

    d! "as actitud!s an!2ionistas0 No ostant!, !" 1uicio d! "a &istoria no (u!d! dudar d!

    consid!rar"as co)o (ro'unda)!nt! !rrn!as0

    7ista dic&a t!nd!ncia !n su (ro/!ccin conc!(tua", $a"! "a (!na d!stacar "as

    int!ncion!s d! "os (ro(u-nador!s d! "a an!2in d! Cua a Estados Unidos0 Estas 'u!ron

    d! tr!s ti(os: !con)ica, socia" / (o"3tica0

    La int!ncin !con)ica a)icionaa %u! con "a d!ro-acin d! "as arr!ras

    aranc!"arias, Cua (artici(ara d! "as ri%u!*as d! "a (u1ant! nacin nort!.a0

    La int!ncin d! ti(o socia" 'u! "a 'unda)!nta", "a )5s !2t!ndida /, ta)i+n, "a )5s

    !s(uria d! "as tr!s0 La d!i"idad !s(a.o"a &ac3a t!)!r a "os (roductor!s (os!!dor!s d!

    )ano d! ora !sc"a$a %u! "a )!tr(o"i c!d!r3a 'ina")!nt! a "as 'u!rt!s (r!sion!s in-"!sas

    contra "a !sc"a$itud0 T!)3an, (u!s, (!rd!r "as dotacion!s /, con !""o, $!r sor!$!nir "a

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    30/56

    ruina0 La (r!s!r$acin d! "a !sc"a$itud 'u!, !ntonc!s, !" o1!ti$o (ara cu/o "o-ro todos "os

    ca)inos / conc!sion!s (ar!c3an 1usti'icados0 Toda$3a !2ist3a "a !sc"a$itud !n "os !stados

    sur!.os d! "a Unin / !""o s!r$3a d! carta d! cr+dito a "os an!2ionistas0 4or su(u!sto, !"

    co"oso nort!.o, %u! d!sd! &ac3a a"-8n ti!)(o a)icionaa "a (os!sin d! Cua, no d!1

    d! !sti)u"ar "as as(iracion!s an!2ionistas0 Cuando Narciso L(!* acaudi""aa

    insurr!ccion!s !n a%u!""a +(oca, no &ac3a otra cosa %u! actuar co)o a-!nt! d! "os Estados

    Unidos0

    Sin d!1ar d! s!r !%ui$ocada, )5s co)("!1a r!su"ta "a actitud d! a%u!""os %u!

    !staan )o$idos (or int!ncion!s (o"3ticas0 D!sd! &ac3a ti!)(o !" r+-i)!n d! d!)ocracia

    / "i!rtad!s %u! s! $i$3a !n "os !stados d! "a Unin !ra (articu"ar)!nt! atracti$o (ara

    )uc&os d! "os "i!ra"!s "atinoa)!ricanos d! "a +(oca, / Cua no !ra una !2c!(cin !na%u!" s!nti)i!nto co)(artido0 S! cr!/, (u!s, con -ran in-!nuidad / !str!c&!* d! )iras,

    %u! "a an!2in con""!$ar3a "a a)("iacin d! a%u!" r+-i)!n &asta nu!stras costas0

    La 'i-ura )5s cons(icua d! !sta 8"ti)a (osicin 'u! Gas(ar B!tancourt Cisn!ros,

    E" Lu-ar!.o0 Fu! !" ca)a-!/ano un d!cidido (artidario d!" !sta"!ci)i!nto d! un

    r+-i)!n "i!ra" constituciona"ista !n "a is"a cari!.a0 In'"uido (or "os 'isicratas, d!'!ndi

    "a (!%u!.a (ro(i!dad co)o as! d!" d!sarro""o a-r3co"a / co)o $3a (ara "a !2tincin d! "a

    !sc"a$itud0 Junto a "a su/u-acin %u! !1!rc3a !" Nort!, incid3a !n +" !" !s(!ct5cu"o d! "as

    nu!$as r!(8"icas "atinoa)!ricanas in!sta"!s / d!s-arradas (or -u!rras ci$i"!s, %u! "o

    a"!1 d!" ind!(!nd!ntis)o / "o inc"in (or "a an!2in0 La 'a"sa su(!rioridad ad1udicada a

    "a ra*a an-"osa1ona / "os d!s!os, a !""o unidos, d! "an%u!ar "a (o"acin, ta)i+n "o

    !)(u1aan !n su d!sori!ntacin9 no ostant!, !s si-ni'icati$o s!.a"ar, %u!, !n

    concordancia con !" cr!do d! "as "i!rtad!s d!)ocr5ticas, r!c&a* "a !sc"a$itud0

    4rinci(a" contrincant! d! Saco !n "a 'a)osa (o"+)ica !n torno a" an!2ionis)o, no

    $aci", a.os )5s tard!, !n &ac!rs! ind!(!nd!ntista una $!* %u!, ca3do !" $!"o d! "os o1os,

    s! con$!nci d! "os turios (ro(sitos d! Estados Unidos &acia Cua0

    D!ido a di$!rsas causas, !ntr! !""as !" c!s! d!" t!)or a "a ao"icin in)!diata /,

    !n (articu"ar, tras "os 'racasos insurr!cciona"!s, co)!n* !" an!2ionis)o a d!c"inar a

    (artir d! ;0 La $ictoria d! "os !stados nort!.os contra "os !sc"a$istas sur!.os !n

    Estados Unidos, dio !n ;= !" -o"(! d!'initi$o a !sta corri!nt!0

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    31/56

    La d!cad!ncia d!" an!2ionis)o 1unto con un nu!$o c"i)a d! )a/or !nt!ndi)i!nto

    (ro(iciado (or "a autoridad co"onia", &ici!ron r!sur-ir d! ;= a ;==, !sta $!* con

    )a/or or-ani*acin, "as as(iracion!s r!'or)istas !n "a is"a0 La actitud )!tro(o"itana

    !staa r!"acionada con "os int!ntos d! Es(a.a d! r!cu(!rar sus anti-uas (os!sion!s !n !"

    contin!nt!, tar!a (ara "a cua" n!c!sitaa !" a(o/o 'inanci!ro d! "os &ac!ndados cuanos0

    Constitu3dos !n (artido, (udi!ron "os r!'or)istas contar !sta $!* con un (!ridico,

    El 'iglo, d!sd! dond! d!'!ndi!ron sus d!)andas 'unda)!nta"!s0 En "o (o"3tico / "o

    !con)ico insist3an "os cuanos !n sus $i!1as as(iracion!s: asi)i"acin o autono)3a /

    r!'or)a aduan!ra / 'isca"0 Es !n "a cu!stin d! "a !sc"a$itud dond! &uo una )odi'icacin

    d! !n$!r-adura0 Las radica"!s trans'or)acion!s !n "a industria a*ucar!ra &a3an s!-uido

    sus (asos in!2ora"!s, d! a&3 %u! a&ora s! (ro(usi!ra "a ao"icin -radua" d! "a !sc"a$itudcon ind!)ni*acin0

    Tr!s 'u!ron "as 'i-uras (ro)in!nt!s d! !sta !ta(a: Jos+ #ora"!s L!)us, #i-u!"

    A"da)a / Francisco Fr3as, cond! d! 4o*os Du"c!s0 Fr3as, dir!ctor d! El 'iglo, 'u! !"

    t!rico d! !st! )o$i)i!nto0 A(art! d! su 'uncin co)o $oc!ro d!" -ru(o, !" cond! d!

    4o*os Du"c!s s! )ostr (articu"ar)!nt! int!r!sado (or "as cu!stion!s a-r3co"as0 In'"u3do

    (or "os 'isicratas, consid!r %u! !" 'uturo d! "a !cono)3a cuana !staa !n "a (!%u!.a

    (ro(i!dad a-r3co"a !2("otada (or co"onos "ancos0 No (ar!c!n d!s!nca)inados "os

    in$!sti-ador!s %u! &an $isto !n !sta (osicin un r!'"!1o d!" (roc!so d! ruina !n %u! s!

    !ncontraa "a (ro(ia c"as! socia" a "a %u! (!rt!n!c3a Fr3as9 !sta situacin d! %ui!ra s!

    ac!ntu (articu"ar)!nt! a (artir d! "a crisis !con)ica d!" ca(ita"is)o d! ;?0 !ndo

    toda$3a )5s a""5 d! E" Lu-ar!.o, !" cond! d! 4o*os Du"c!s ta)i+n (ro(u-naa !"

    !sta"!ci)i!nto d! (!%u!.as / )od!rnas '5ricas d! a*8car9 !n s3nt!sis, !ra un su!.o )u/

    (ar!cido a "a $isin rusoniana d! una soci!dad constituida (or (!%u!.os (ro(i!tarios0

    A" i-ua" %u! !n d+cadas ant!rior!s, s! 'rustraron otra $!* "os an&!"os r!'or)istas0

    E" 'racaso d! "a Junta d! In'or)acin, 8"ti)o !s'u!r*o (or ot!n!r r!'or)as d! "a

    )!tr(o"i, c!rr d!'initi$a)!nt! !st! (!r3odo0 A" 'in co)(r!ndi!ron "os cuanos %u! (or

    "a $3a (ac3'ica no ca3a !s(!rar conc!sion!s (or (art! d! Es(a.a0

    El pensamiento independentista y la Revolucin del 68 !la "uerra de los #ie$ %&os'

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    32/56

    Las condicion!s %u! (ro$ocar3an !" !sta""ido d! r!!"in ind!(!nd!ntista &a3an

    ""!-ado a su )adur!*0 A "as causas arria a(untadas &ar3a %u! a-r!-ar !" r!crud!ci)i!nto

    d! "a (o"3tica d! ra(i.a d! "a )!tr(o"i %u! !n ;=? no s"o no r!a1 "os i)(u!stos

    'isca"!s sino %u!, a'!ctada ta)i+n (or "a -ra$! crisis int!rnaciona" !2ist!nt!, a-r!- un

    nu!$o i)(u!sto d!" ;R0 Esta d!cisin $ino a !2ac!rar "a /a di'3ci" situacin 'inanci!ra

    d! "os &ac!ndados / t!rrat!ni!nt!s, (r!sionados co)o !staan (or "a ur-!nt! n!c!sidad d!

    )od!rni*ar "a industria a*ucar!ra (ara (od!r co)(!tir con "os (r!cios d!" )!rcado0 So"o

    "os (ro(i!tarios )5s ricos d!" occid!nt! d!" (a3s no s! s!nt3an tan a(r!)iados0 S! !staa,

    (u!s, !n una $!rdad!ra crisis !structura" a "a %u!, !n "o (o"3tico, s! $ino a su)ar un

    r!crud!ci)i!nto d! "as 'acu"tad!s o)n3)odas0

    A" 'r!nt! d! "as in%ui!tud!s ind!(!nd!ntistas s! situaron (arcia")!nt!, co)o s!sa!, ci!rtos &ac!ndados / t!rrat!ni!nt!s0 No 'u! !" con1unto d! !sta c"as! "a %u! s! "an*

    a "a to)a d! "as ar)as, sino un a"a )inoritaria / radica" d! "as (ro$incias ori!nta"!s cu/as

    condicion!s !ran (articu"ar)!nt! cr3ticas0 La situacin (r!caria !n %u! $i$3an, "a !scasa

    )ano d! ora !sc"a$a %u! uti"i*aan sa"$o Francisco 7ic!nt! A-ui"!ra / !" &!c&o d! %u!

    !stu$i!ran aocados a "a ruina, "os i)(u"saron a o(tar (or "a d!cisin r!$o"ucionaria0

    Tras s3 arrastraron a di$!rsas c"as!s / ca(as socia"!s: "a (!%u!.a ur-u!s3a "anca,

    "os )u"atos / n!-ros "ir!s / "i!rtos "a 'u!r*a )a/oritaria !n Santia-o d! Cua /

    Guant5na)o, "os ca)(!sinos "ancos )a/or3a !n "a )itad occid!nta" d! Ori!nt! / "os

    !sc"a$os sor! todo !n ci!rtas r!-ion!s ori!nta"!s int!-raron una a)a"-a)a c"asista /

    +tnica0 E""o no (od3a d!1ar d! (roducir "a &!t!ro-!n!idad id!o"-ica, "a cua" ia d!sd!

    (osicion!s )od!radas &asta actitud!s radica"!s0 No 'a"taron ta)(oco, !n "os )o)!ntos

    inicia"!s, "os d!$an!os / $aci"acion!s an!2ionistas, sor! todo !ntr! "os &ac!ndados

    a*ucar!ros ca)a-!/anos0 4ronto ari!ron "os o1os "os cuanos r!s(!cto a "as $!rdad!ras

    int!ncion!s d! Estados Unidos &acia Cua / s! c!rr !st! rot! d! con'usionis)oid!o"-ico0

    En "os (ri)!ros )o)!ntos d! "a -u!rra s! (usi!ron d! )ani'i!sto dos t!nd!ncias

    id!o"-icas c"ara)!nt! d!'inidas: "a d! C+s(!d!s / "a d! A-ra)ont!0 Los ca)a-!/anos,

    ca(itan!ados (or !" #a/or, d!'!nd3an, (or "o -!n!ra", "as id!as )5s a$an*adas0 Ta)i+n

    (!r1udicados (or "a (o"3tica 'isca", car!c3an casi si!)(r!, cuando !ran -anad!ros, d!

    traa1o !sc"a$o0 Esto "!s daa un )a/or )ar-!n d! "i!rtad id!o"-ica0 Aun%u! C+s(!d!s,

    co)o A-ui"!ra / otros a"*ados d!" ; d! Octur!, "i!raron !n -!sto indi$idua" sus

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    33/56

    dotacion!s d! !sc"a$os casi si!)(r! !scasos, )ant!n3an, !n ca)io co)o "3n!a

    conc!(tua", !" r!s(!to a "a (ro(i!dad !sc"a$ista9 "a ra*n d! !st! !rror radicaa !n "a

    cr!!ncia d! %u! su )od!racin inducir3a a "os ricos &ac!ndados occid!nta"!s, -rand!s

    (ro(i!tarios d! !sc"a$os, a (artici(ar !n "a insurr!ccin0 D! ta" !rror s! n!- a (artici(ar !"

    -ru(o d! Ji-uan3 Donato #5r)o", Ca"i2to Garc3a a" cua" 'u! incor(orado #52i)o

    G)!*0 Est! / otros t!)as i)(ortant!s 'u!ron !" c!ntro d! "a d!cisi$a r!unin d!

    Gu5i)aro0 A""3 (r!$a"!ci, a (!sar d! "os a-udos di'!r!ndos, !" id!ario d! "as &u!st!s

    "id!radas (or A-ra)ont!0 4or !so, !n ca)io, "a and!ra an!2ionista d! Narciso L(!* /

    d! Joa%u3n d! A-!ro triun' !n Gu5i)aro, a(o/ada (or "os $i""ac"ar!.os, !n )o)!ntos

    !n %u! d!cir an!2in &a3a si-ni'icado (ara Joa%u3n d! A-!ro d!cir ao"icin0

    La Constitucin d! Gu5i)aro (roc"a)a %u! todos "os ciudadanos son "ir!s /d!c"ara "a ao"icin d! "a !sc"a$itud9 !""o si-ni'icaa %u! (or (ri)!ra $!* !n nu!stra

    &istoria s! (roduc3a !" ara*o indis(!nsa"! !ntr! ind!(!nd!ntis)o / ao"icionis)o0 S!

    !sti(u"a, asi)is)o, "a "i!rtad d! cu"tos / "a s!(aracin d! "a I-"!sia / !" Estado0 En !"

    id!ario r!(u"icano d! Gu5i)aro s! institu/!n "as consaidas "i!rtad!s d! (ro(i!dad, d!

    i)(r!nta, d! r!unin, !ns!.an*a, !tc0 6!c!"osos d! un (r!do)inio )i"itar %u! condu1!ra a

    "a r!(8"ica a una situacin caudi""ista si)i"ar a "a d! "os (a3s!s d! Latinoa)+rica, s!

    !statu/! "a di$isin d! (od!r!s co)o sa"$a-uarda d! "as "i!rtad!s ci$i"!s0 D!s(u+s d!Gu5i)aro s! dio, no ostant!, un (aso atr5s con !" 6!-"a)!nto d! "i!rtos %u! (r!s!r$aa

    d! &!c&o "a !sc"a$itud0

    A" i-ua" %u! !n otras "uc&as ind!(!nd!ntistas d!" contin!nt!, "os cuanos s!

    "an*aron a "a )ani-ua !naro"ando "a c"5sica id!o"o-3a (o"3tica ins(irada !n "as id!as d!"

    r!(u"icanis)o / d! "a 6!$o"ucin Franc!sa0 Ta)i+n s! d!1 s!ntir !" !co rusoniano

    cuando s! r!curr3a a "a doctrina d!" contrato socia" / d! "a so!ran3a (o(u"ar0 Un ci!rto

    i"usionis)o, si)i"ar a" d! "os "i!ra"!s d!" sur d!" 63o Grand!, !)anaa d! "a cr!!ncia d!%u! una u!na "!-is"acin !ra as! / -arant3a d! una soci!dad )5s 1usta0

    Durant! "os di!* a.os %u! dur "a -u!rra s! (rodu1o, asi)is)o, una transicin

    id!o"-ica, d!t!r)inada (or "a a)("iacin d!" car5ct!r (o(u"ar d! "as &u!st!s )a)isas /

    (or "as )odi'icacion!s !n !" "id!ra*-o d! "a "uc&a r!$o"ucionaria, "a cua" (as a "as

    ri!ndas d! "a (!%u!.a ur-u!s3a (ri)!ro / a "a (ri)ac3a d!" )u"ato Antonio #ac!o

    d!s(u+s0

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    34/56

    #ac!o 'u! "a ca!*a )5s cons(icua d! "a 6!$o"ucin d!" =, tras "a $i-!ncia

    d!cisi$a d!" )i"itar / ca)(!sino "anco do)inicano #52i)o G)!*, a (artir d! a%u!"

    "id!ra*-o (o(u"ar0 6!(r!s!nt #ac!o, d! )an!ra natura", "os int!r!s!s / as(iracion!s d!

    "as ca(as socia"!s )5s &u)i"d!s d! "a (o"acin0 J!'! )i"itar ri""ant! / &o)r! d! id!as,

    !ncarn un r!(u"icanis)o tan ac!ndrado o )5s %u! !" d!" )is)o A-ra)ont!, no s"o (or

    su d!)ocratis)o %ui*5s )5s cons!cu!nt! d! rotundo antirracis)o, sino ta)i+n (or "a

    'ir)! (osicin antian!2ionista %u! "o aco)(a. toda su $ida0 Una r!(8"ica d!)ocr5tica

    sin (r!do)inio d! unas c"as!s sor! otras !ra !" o1!ti$o c!ntra" d! su id!ario, "a )52i)a

    radica"idad (osi"! d! a%u!""os a.os0 Su radica"is)o (o"3tico s! (uso i-ua")!nt! d!

    )ani'i!sto cuando a("ic ac!rtada)!nt! "a t!a inc!ndiaria contra "as (ro(i!dad!s d! "os

    !n!)i-os d! "a ind!(!nd!ncia si-ui!ndo a #52i)o G)!*0

    L"!-ado !" 4acto d!" an1n, su d!cisin d! continuar "a "uc&a r!a'ir)aa, (or una

    (art!, !" "u-ar cada $!* )5s (rota-nico %u! "a (!%u!.a ur-u!s3a, s!-uida d! "os s!ctor!s

    )5s (o(u"ar!s, d!s!)(!.aa !n "a $ida d!" (a3s / antici(aa, (or otra, "a &istoria d!

    r!!"d3a )i"itant! %u! !staa (r2i)a a !scriirs!0

    A (artir d! ;?, "a 4rot!sta d! Bara-u5 "o con$irti !n !" -i-ant! d! "a r!$o"ucin

    / d! "a (o(u"aridad ind!(!nd!ntista0

    (orrientes filosficas de la se)unda mitad del si)lo *+* ,arona y el positivismo en

    (ua0

    En contrast! con "as ri""ant!s (5-inas d! nu!stra &istoria !s(iritua" !scritas (or

    7ar!"a / Lu*, "a 'i"oso'3a !n "as (ri)!ras d+cadas d! "a s!-unda )itad d!" si-"o XIX &a3a

    (!rdido su ant!rior !s("!ndor / rindaa "a d!(ri)!nt! i)a-!n d! un !1!rcicio )!diocr! /

    d!s$a3do0 E" (ro(io Jos+ #anu!" #!str!, uno d! "os actor!s d! a%u!" (!r3odo, s! !ncar-

    con (!sadu)r! d! d!1ar constancia d! !st! d!sc!nso %u! a'!ct -ran (art! d! "a $ida

    int!"!ctua" d! "a co"onia (or a%u!""os a.os0 No 'u! &asta a"-o )5s a$an*ada "a )!dia

    c!nturia, con "a irru(cin d!" (ositi$is)o / "a 'i-ura ci)!ra d! Enri%u! Jos+ 7arona, %u!

    !st! a)i!nt! s! trans'or)0

    A%u!""a situacin d! d!cai)i!nto r!su"ta !n -ran )!dida !2("ica"! (or !" &!c&o

    d! %u! "a accin (o"3tica / (atritica (as, !n toda su in)!diat!* / ur-!ncia, a" (ri)!r("ano d! "a $ida co"onia", conc!ntrando, co)o '!"i*)!nt! ca3a !s(!rar, !" int!r+s / "os

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    35/56

    !s'u!r*os d! "os cuanos )5s (r!c"aros, !n "a "uc&a (or "a ind!(!nd!ncia d!" (a3s0 As3,

    d!s(u+s d!" ?, !ra !$id!nt!, (or !1!)("o, %u! "a Gu!rra d! "os Di!* A.os &a3a d!1ado

    casi $ac3as "as au"as uni$!rsitarias0 En a.os toda$3a no "!1anos, "a $ida 'i"os'ica / "os

    ani)ados d!at!s sor! $ariados t(icos cu"tura"!s, constitu/!ron a )!nudo $!&3cu"os

    o(ortunos (ara %u! "os cuanos cru*aran ar)as contra "a so'ocant! o(r!sin !s(a.o"a d!

    "a +(oca0 La "uc&a r!$o"ucionaria d!$!nida n!c!saria / r!a" / "a "-ica !'!r$!sc!ncia d!

    5ni)os / d! tra1in!s cons(irati$os d!s("a*aron, cons!cu!nt!)!nt!, "os ant!rior!s a1!tr!os

    int!"!ctua"!s d! di-nidad / r!!"d3a0

    En "a d+cada d!" s!s!nta !" !s'or*ado !)(!.o d! Jos+ #anu!" #!str! i)(idi "a

    ancarrota d!" %u!&ac!r 'i"os'ico cuano0 La r!'!r!ncia 'unda)!nta" %u! nos &a ""!-ado

    (ara conoc!r a"-o d! su (!nsa)i!nto !s !" discurso d! ;=

  • 7/25/2019 Introduccin Antologa Pensamiento Cubano s. XIX

    36/56

    Consci!nt!)!nt! !nc"a$ado !n su sos!-ada (osicin int!r)!dia, d!'!ndi "a t!sis

    d! %u! "as ci!ncias no (od3an s!r si as(iraan a s!r $!rdad!ras ni )at!ria"istas ni

    !s(iritua"istas9 s! )ostr i-ua")!nt! contrario a "as conc!(cion!s )!ta'3sicas d! cort!

    !sco"5stico0 #5s sor(r!nd!nt! r!su"ta su !"!ccin, !n +(oca tan a$an*ada d! "a c!nturia, a

    'a$or d! "a uti"i*acin d! "a '! (ara tratar "as cu!stion!s di$inas, )i!ntras %u! (ara "as

    &u)anas (ar!c3a )5s con$!ni!nt! "a a(!"acin a "a ra*n / a "a !2(!ri!ncia0

    En !" ("ano d! "a acti$idad c3$ica / (atritica !s 1usto r!conoc!r"! a #!str! &a!r

    ara*ado aun%u! d!ntro d!" d!r!c&is)o c"asista %u! !nca!*aron !n Cua / !n "a

    !)i-racin #ora"!s L!)us / A"da)a, con (5-inas tan oscuras, a "os o1os d! C+s(!d!s,

    co)o "a (r!s!ncia !n Cua con do"! r!(r!s!ntacin, &is(5nica / cuana, d! Juan

    C"!)!nt! !n!a, "a causa ind!(!nd!ntista, aandonando as3, co)o tantos otros d! suscont!)(or5n!os !" r!'or)is)o d!" %u! &a3a sido ant!rior)!nt! aand!rado0 4uso su

    'ortuna a" s!r$icio d!" nu!$o id!ario, / su "!a"tad a" )is)o "! acarr! "a d!s(os!sin d!

    sus i!n!s / "a cond!na a "a (!na d! )u!rt!0 4!ro no $o"$i a Cua tras ;?, no

    ocu"tando %u! r!-r!saa a" cr!do an!2ionista0

    Con (ost!rioridad a "a actuacin d! #!str!, s! suc!di !n "a uni$!rsidad !" 'u-a*

    !(isodio d!" rausis)o, %u! s"o "a int!ncin d! )ant!n!r !" &i"o d! continuidad !n !"

    an5"isis induc! a )!ncionar"o r!$!)!nt! !n !" (r!s!nt! traa1o0 E" rastro )5s c"aro

    d!1ado (or !" (aso d! !sta t!nd!ncia (or "as au"as d! "a uni$!rsidad s! r!'i!r! a "a oracin

    inau-ura" d!" curso acad+)ico d! ;?, con'iada a un oscuro (ro'!sor d! 'i"oso'3a, !"

    (adr! #art3n!* Escoar, %ui!n i)(arti !n sus c"as!s "as conc!(cion!s d! !sta corri!nt!

    $!nida a tra$+s d! Es(a.a, "u-ar dond! -o* d! ci!rta (o(u"aridad d!ido a "a situacin

    socio(o"3tica d! "a )!tr(o"i !n a%u!""os a.os0

    En "a cari!.a ti!rra co"onia" no 'u!ron "as cu!stion!s r!"acionadas con "a ar)on3a

    !s(iritua", dir!cta)!nt! i)ricada !n "a (o"+)ica (o"3tica )!tro(o"itana !ntr!

    constituciona"is)o / aso"utis)o, "as %u! tu$i!ron r!sonancia0 A" (adr! Escoar "! atra1o

    a%u!""a corri!nt!, !n ca)io, (or%u! &ac3a !)anar d! Dios / r!-r!sar a +" toda

    )ani'!stacin cu"tura"0 S!)!1ant! conc!(cin d! )arcado car5ct!r t!o"o-i*ant!, t!n3a

    d!'in