Z historii rozwoju gospodarczego i społecznego. Interpretacja Roberta Fogla Opracowanie: Janina Godłów-Legiędź
Z historii rozwoju
gospodarczego i społecznego.
Interpretacja Roberta Fogla
Opracowanie:
Janina Godłów-Legiędź
Nobel 1993
R. W. Fogel D. C. North
Robert William Fogel♣ Ur. w Nowym Jorku w 1926, zm.
11 czerwca 2013 w Oak Lawn, Illinois
♣ Nagrodę Nobla otrzymał w 1993r. za nowatorskie badania w dziedzinie historii gospodarczej - zastosowanie teorii ekonomicznej i metod ilościowych do wyjaśnienia zmiany ekonomicznej i instytucjonalnej.
♣ The Escape from Hunger and Premature Death, 1700-2100, Cambridge University Press 2004
♣ The Fourth Great Awakening and Future of Egalitarianism, The University of Chicago Press 2000.
Motto
Bezustanny pesymizm pomimo niekwestionowanych osiągnięć sugeruje, że problemy z ekonomią są głównie natury moralnej i psychologicznej. Wszystko wydaje się niewłaściwe, kiedy punktem odniesienia jest doskonałość. (Fogel 2000, s. 82)
Stopa wzrostu PKB per capita
1000-
1500
1500-
1820
1820-70 1870-
1913
1913-50 1950-73 1973-98
Europa
Zachodnia
0,13 0,15 0,95 1,32 0,76 4,08 1,78
Zachód II 0,00 0,34 1,42 1,81 1,55 2,44 1,94
Japonia 0,03 0,09 0,19 1,48 0,89 8,05 2,34
Azja 0,05 0,00 -0,11 0,38 -0,02 2,92 3,54
Europa Wsch
i ZSRR
0,04 0,10 0,64 1,15 1,50 3,49 -1,10
Afryka -0.01 0,01 0,12 0,64 1,05 2,07 0,01
Świat 0,05 0,05 0,53 1,30 0,91 2,93 1,33
Stopa wzrostu ludności świata
i głównych regionów1000-
1500
1500-
1820
1820-70 1870-
1913
1913-50 1950-
73
1973-2001
Europa
Zachodnia
0,16 0,26 0,69 0,77 0,42 0,71 0,32
Zachód II 0,07 0,44 2,86 2,07 1,25 1,44 1,09
Japonia 0,14 0,22 0,21 0,95 1,32 1,14 0,55
Azja 0,09 0,29 0,15 0,55 0,92 2,19 1,80
Europa Wsch
i ZSRR
0,15 0,35 0,89 1,19 0,33 1,31 0,47
Afryka 0,07 0,15 0,40 0,75 1,64 2,37 2,69
Świat 0,10 0,25 0,40 0,80 0,93 1,93 1,62
Liczba ludności: świat i Zachód
(w mln.)1000 1500 1820 1913 1950 1973 2001
Europa
Zachodnia
25 57 133 261 350 358 392
Zachód II 2 3 11 111 176 251 340
Świat 268 438 1042 1791 2524 3916 6149
Zachód/Świat
(w %)
13 17,2 16,8 23,7 22,4 18,3 14,0
Źródło: Maddison
Hubert BułgajewskiKolejny miliard ludzi co 15 lat … ile jeszcze zniesie Ziemia?http://prepperis.pl/artykul/kolejny-miliard-ludzi-co-15-lat-ile-jeszcze-zniesie-ziemia
https://www.worldometers.info/world-population/
Current World Population
16.03.2020, godz.
8.41
•7 771 211 000
Stopa wzrostu dochodu
per capita
1820 - 1989 1870 - 1989
Francja 1,5 1,8
Niemcy 1,6 2,0
w. Brytania 1,7 1,8
Japonia 1,9 2,7
Stany
Zjednoczone
1,7 1,8
OECD 1,6 1,9
Godziny pracy w ciągu roku i PKB ( w tys. $ z 1990)
na 1 mieszkańca
Rok W. Brytania USA Japonia
Godziny
pracy
PKB
na 1
mieszk.
Godziny
pracy
PKB
na 1
mieszk.
Godziny
pracy
PKB
na 1
mieszk.
1820 1153 1,70 968 1,30 1598 0,67
1870 1251 3,20 1084 2,45 1598 0,74
1913 1181 4,90 1036 5,30 1290 1,39
1950 904 6,90 756 9,56 925 1,92
1973 750 12,00 704 16,70 988 11,57
1998 657 18,71 791 27,30 905 20,40Źródło: A. Maddison 2001, s. 185, 215
Sekularne zmiany w wykorzystaniu czasu. Struktura
doby ( w godzinach) przeciętnego mężczyzny –
głównego żywiciela rodziny w USA
Rodzaj
aktywności
1880 1995 2040
Sen 8 8 8
Posiłki i zabiegi
higieniczne
2 2 2
Praca w domu 2 2 2
Dojazdy do
pracy
1 1 1
Praca 8,5 4,7 3,8
Choroby 0,7 0,5 0,5
Czas wolny 1,8 5,8 7,2
Zmiany czasu pracy i czasu
wolnego (R.W. Fogel, s. )
1880 1995 2040 ?
Roczny czas
pracy w
godzinach
3109 1730 1400
Tygodniowy czas
pracy (w godz.)
64 37,5 30
Ilość dni urlopu
w roku
7 28 30
Ilość dni choroby
w roku
18 14 12
Doba kobiety▪ 1880 praca dłuższa i cięższa
3200 h rocznie, tzn. 8,75 dziennie
▪ 1995 gospodynie domowe – 3,4 h dziennie w
domu; Kobiety pracujące zawodowo – 2,1h w
domu i 4,6 h w zawodzie
Zmniejszenie obciążeń kobiety związane jest mechanizacją
prac domowych, mniej licznymi rodzinami, rozwojem
produkcji żywności.
Tablica dobowego wykorzystania czasu
nie odzwierciedla następujących faktów
♣ Moment rozpoczynania pracy w 1995 r.
był przeciętnie o 5 lat późniejszy niż
w r. 1880
♣ Nastąpiło wydłużenie urlopów
♣ Okres życia po przejściu na emeryturę
wzrósł o 11 lat
Skutki uwzględnienia czasu wolnego
w rachunku zmian dochodu narodowego
❑ Znaczący wzrost szacunku dochodu per capita
❑ Znacząca zmiana podziału na niekorzyść najbogatszego decyla
❑ Zmiana struktury konsumpcji
Średnia długość dnia pracy (w godz.) mężczyzn w USA
w dochodowych grupach decylowych Źródło: Costa 2000
Decyl Wszyscy pracownicy
Lata1890. 1973 1991
I 11 8,83 8,05
II 10,46 8,47 8,47
III 10,50 8,54 8,53
IV 10,62 8,38 8,61
V 10,31 8,34 8.59
VI 10 8,33 8,61
VII 10,29 8,33 8,47
VIII 10,07 8,32 8,66
IX 9,64 8,26 8.64
X 8,95 8,22 8,72
X/I 0,81 0,93 1,08
Średnia ilość chorób przewlekłych
na 1 mężczyznę w USA
Wiek 1900 1992-96 Średnioroczna
stopa spadku
50-54 3,3 1,0 1,3
55-59 4,5 1,4 1,2
60-64 5,6 1,6 1,3
65-69 6,2 1,9 1,3
Średnia długość życia źródła: Fogel, Maddison
III-I
w.
p.n.e.
1725 1750 1800 1850 1900 1950 1990 1999
W.Bryt. 32 37 36 40 48 69 76 77
Francja 26 33 42 46 67 77 78
USA 50 51 56 43 48 68 76 77
Egipt 24 42 60
India 27 39 59 61
Chiny 41 70 71
Japonia 61 79 81
Świat 30 66
http://300gospodarka.pl/wykres-dnia/2019/07/31/od-2-lat-spada-srednia-dlugosc-zycia-
polakow-nadumieralnosc-mezczyzn-duzym-problemem/
Miary nierówności społecznej
• Ekonomiczne: zróżnicowanie i stopa
zmian dochodów, płac realnych,
współczynnik koncentracji (Gini)
Biomedyczne: wzrost, BMI, średnia długość
życia
Czas wolny
Uwzględnienie czasu wolnego w rachunku
zmian dochodu narodowego prowadziłoby
do
• Znaczącego wzrostu szacunku dochodu
per capita
• Znaczącej zmiany podziału na niekorzyść
najbogatszego decyla
Zmniejszenie nierówności społecznych
w XX wieku - W. Brytania
Gini Różnica
długości
życia*
Różnica
wzrostu**
Bezdomność
1800 1900 1973 1875 1990 1800 1990 XIX
w.
Obec
nie***
0,65 0,55 0,35 17 lat 4 lata 5 cali 1 cal 10-
20%
0,4%
*Różnica między długością życia elit a przeciętną długością życia w całym
społeczeństwie brytyjskim
**Różnica między średnim wzrostem mężczyzny z wyższych klas a
wzrostem robotnika brytyjskiego
***USA
Sprzeczności między miarami
ekonomicznymi i biomedycznymi• USA 1820 – 1860 płace rosną a wzrost i przeciętna
długość życia spadają
• Przeciętna długość życia ludzi z niższych klas w XIX w. pozostała niezmieniona, a w niektórych miejscach spadła, a ludzi z klas wyższych znacząco wzrosła, różnica wzrosła o 10 lat
• Biomedyczne dane sugerują, że różnice społeczne w XIX w. wzrosły, a w XX zmalały bardziej niż wynikałoby z danych ekonomicznych
• Wadliwość danych ekonomicznych wynika z tego, że rosnące koszty życia w skupiskach miejskich traktowane są jako przyrost dochodu
Teoria ewolucji techno-
fizjologicznej@ Współdziałanie ekonomii i biomedycyny - synergiczne efekty
@ W ciągu ostatnich 300 lat człowiek uzyskał bezprecedensowy stopień kontroli nad swoim środowiskiem – homo sapiens oddalił się nie tylko od innych gatunków, ale także od wszystkich poprzednich pokoleń.
@ Zwiększenie jego średniej masy ciała o 50%, wydłużenie czasu życia od 1800 r. o więcej niż 100% i ogromne udoskonalenie zdrowia i zdolności
@ Synergizm między rozwojem technologicznym a fizjologicznym doskonaleniem człowieka.
Zmiany liczby ludności i ważne wydarzenia w historii techniki i nauki
Ewolucja techno-fizjologiczna
„Używam terminu ewolucja techno-fizjologiczna w odniesieniu do zmian ludzkiej fizjologii wywołanych w pierwszym rzędzie czynnikami środowiskowymi. Czynniki środowiskowe obejmują te czynniki, które wpływają na fizjologiczne i biochemiczne warunki macicy, w której rozwija się embrion i płód. Takie czynniki mogą działać jednocześnie z rozwojem płodu, albo mogą wystąpić przed poczęciem w życiu matki, bądź jej przodków ze strony matki’ (Fogel 2004, s. 129).
Dzienna ilość kalorii per capita
Francja W. Brytania
1700 - 1705 1 657 2 095
1800 - 1812 1 846 2 237
1954 2 783 3 231
1989 3 465 3 149
◆ Dzienne zapotrzebowanie kaloryczne przeciętnego Amerykanina ( wzrost 177 cm,
waga 78 kg): podstawowa przemiana materii – 1794 trawienie i higiena – 485,
razem 2 279
◆ Człowiek w XVIII w. musiał być niski i szczupły, aby zminimalizować wydatek
energii niezbędny do życia i pracy.
Struktura konsumpcji we Francji w
końcu XVIII w. (wartość średnia 2 290 kcal)
Decyle Dzienna konsumpcja
kcal
Narastająco w %
10 3 672 100
9 2 981 84
8 2 676 71
7 2 457 59
6 2 276 48
5 2 114 38
4 1 958 29
3 1 798 21
2 1 614 13
1 1 310 6
Średni wzrost mężczyzn
od 1750 do 1975Okres Wielka
Brytania
Norwegia Szwecja Francja Dania Węgry
1751 - 1775 165,9 163,9 168,1 169,1
1776 - 1800 167,9 166,7 163 165,7 167,2
1801 - 1825 168 166,7 164,3 165,4 166,7
1826 - 1850 171,6 168 165,2 166,8 166,8
1851 - 1875 169,3 168,6 169,5 165,6 165,3
1951 - 1975 175 178,3 177,6 174,3 176 170,9
Przewlekłe choroby wśród kombatantów
armii amerykańskiej ( w %)
Schorzenia
układu:1910 1983 1985-88
Mięśniowo-
kostnego67,7 47,9 42,5
pokarmowego 84 49 18
Nerwowego 24,2 29,9 12,6
Krążenia 90,1 42,9 40
Oddechowego 42,2 29,8 26,5
Średnia ilość przewlekłych chorób
na 1 mężczyznę
wiek 1900 1992-96
50-54 3,3 1
55-59 4,5 1,4
60-64 5,6 1,6
65-69 6,2 1,9
Przyczyny wydłużenia ludzkiego
życia
☼ Rozwój systemów państwowej opieki
zdrowotnej
☼Postęp w odżywianiu i innych warunkach
życia
☼Demokratyzacja edukacji
☼Rozwój medycyny
Struktura konsumpcji
gospodarstwa domowego (w dolarach bieżących i %)
1875 1995
$ % $ %
Żywność 427 57 5 150 12
Ubranie 106 14 1 700 4
Mieszkanie 117 16 5 930 14
Zdrowie 12 1,6 9 600 23
Edukacja 8 1 4 900 12
Inne 77 10 15 060 36
◆ Nie uwzględniono wydatków na emerytury i bezpieczeństwo socjalne
◆ Kolumny % nie sumują się do 100 z powodu zaokrągleń
Struktura konsumpcji
z uwzględnieniem czasu wolnego Źródło: Fogel 2000 i 2004
1875 1995
$ % $ %
Żywność 427 48,6 5 150 4,8
Ubranie 106 12,1 1 700 1,6
Mieszkanie 117 13,3 5 930 5,5
Zdrowie 12 1,4 9 600 8,9
Edukacja 8 0,9 4 900 4,6
Inne 48 5,5 7640 7,1
Czas wolny 161 18,3 72600 67,5
◆ Wartość czasu wolnego oceniono na podstawie dochodu, z którego rezygnowali
ludzie korzystający z czasu wolnego
Możliwości samorealizacji
• 1880 – człowiek zajęty zarabianiem pieniędzy na podstawowe produkty warunkujące przetrwanie
• 1990 – dobra i usługi dostępne w XIX w. dla wybranych, stały się udziałem większości, skrócenie czasu pracy umożliwia działania służące rozwojowi duchowemu
Przyszłość – rok 2040
Prognoza
☼ 50 godzin tygodniowo na samorealizację
☼ Przejście na emeryturę ok. 55 roku życia
???
☼ Średnie trwanie okresu pracy zawodowej 35 lat ???
Problemy
? Jak wypełnić czas wolny?
? Jak zapewnić opiekę zdrowotną i emerytury na dodatkowe 7 – 8 lat?
Jeden z kierunków rozwiązań i optymistyczna teza
☼ Wykształcenie służące nie tylko działalności zawodowej, ale lepszemu rozumieniu nas samych i naszego świata
☼
☼ W miarę wzrostu dochodu jednostki coraz więcej środków przeznaczają na usługi, które doskonalą zdrowie, rozszerzają wiedzę i służą doskonaleniu duchowemu.
Koszty opieki zdrowotnej w ciągu
życia
Koszty opieki zdrowotnej w ostatnich 5
latach życia gwałtownie rosną
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
5 4 3 2 1 0
Wzgledne kosztyopieki zdrowotnej wostatnich latach życia
Koszty opieki zdrowotnej wg wieku
0
100
200
300
400
500
600
50-
54
55-
59
60-
64
65-
69
70-
74
75-
79
80-
84
85+
przedziały wiekowe
Względne kosztyopieki zdrowotnej
Znaczenie okresu prenatalnego i
najwcześniejszego dzieciństwa
❖Silny związek między nasileniem
chorób przewlekłych a urazami i
warunkami życia doświadczanymi w
najwcześniejszym okresie życia
❖Należy dokonać reformy systemu z
powyższego punktu widzenia
Stopa śmiertelności niemowląthttps://commons.wikimedia.org/wiki/File:Infant_Mortality_Rate_by_Region_1950-2050.png
https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=File:Infant_mortality_rate,_by_country,_2012.png
Problem równości w dostępie
do usług zdrowotnych
Różne modele
Problemy
# Ustalenie priorytetów i tym samym
racjonowanie usług zdrowotnych
# Czy ograniczony dostęp – kryterium
dochodowe???
# Wojna międzypokoleniowa????
Zasady proponowane przez Światową
organizację Zdrowia (WHO)
☼Fundusze na ochronę zdrowia powinny być gromadzone przez cały okres zarobkowania, niezależnie od ryzyka choroby.
☼Zdrowi subsydiują chorych.
☼Bogaci subsydiują biednych.
Ogólna zasada
Powszechny dostęp do opieki zdrowotnej – wymaga określenia
najpilniejszych potrzeb i efektywnego systemu realizacji przyjętych zadań
Proponowane priorytety
☼ Edukacja i kontrolowanie stanu zdrowia.
☼ Opieka zdrowotna w szkołach
☼ Ułatwienie dostępu do służby zdrowia (stracony czas to koszt, który sprawia, że ludzie akceptują wyższy poziom ryzyka).
☼ Opieka prenatalna i postnatalna (badania dowodzą, że stan zdrowia dorosłych w ogromnych stopniu zależy od przebiegu ciąży i okresu niemowlęcego).
☼ Zwiększenie pomocy udzielanej przez kraje bogate krajom biednym.
Brak dostępu do szczepionek i innych produktów ratujących życie jest najbardziej rażącym
przejawem nierówności i w dalszej perspektywie
zagrożeniem dla zdrowia ludzi żyjących w bogatych krajach.
Pomoc krajom biednym nie jest tylko kwestią moralności, ale także interesu
własnego bogatych.Epidemie Trzeciego Świata mogą
rozszerzyć się na kraje OECD
Kryzys, paradoks, czy postęp?
☼ Przyczyny problemów z dystrybucją usług zdrowotnych: wzrost dochodu per capita i postęp technologii medycznych.
☼ Ekonomiczne prawidłowości: Człowiek biedny zabiega bardziej o żywność niż wizytę u lekarza. Gdy rośnie dochód, rośnie zapotrzebowanie na opiekę zdrowotną nie tylko w krajach OECD, ale także w krajach Trzeciego Świata.
☼ Wniosek: Wzrastający udział wydatków na służbę zdrowia nie jest katastrofą, lecz symptomem znaczącego postępu społecznego naszych czasów.
Podstawowe pozycje
bibliograficzne
Prace źródłowe
♣ The Escape from Hunger and Premature Death, 1700-2100, Cambridge University Press 2004
♣ The Fourth Great Awakening and Future of Egalitarianism, The University of Chicago Press 2000.
♣ Angus Maddison,The World Economy. Millenial Perspective, OECD 2001
Opracowania
• J. Godłów-Legiędź, Współczesna ekonomia. Ku nowemu paradygmatowi?, C. H. Beck, Warszawa 2010.
• http://www.ekonomia.uni.lodz.pl/pl/jgl