2014 / 1 Analiza Jan Gmurczyk Innowacyjność polskiej gospodarki. Stan obecny i rekomendacje Spis treści Wstęp 2 1. Istota innowacji 3 2. Ocena poziomu innowacyjności polskiej gospodarki 7 2.1. Ogólne warunki dla innowacyjności w Polsce 8 2.2. Nakłady na działalność innowacyjną 19 2.3. Ocena efektów działalności innowacyjnej w Polsce 23 2.4. Wnioski 25 3. Czy polska gospodarka powinna być bardziej innowacyjna? 26 4. Rekomendacje na rzecz zwiększenia innowacyjności polskiej gospodarki 29 Bibliografia 34
37
Embed
Innowacyjność polskiej gospodarki. Stan obecny i rekomendacje
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
2014 / 1 Analiza
Jan Gmurczyk
Innowacyjność polskiej gospodarki.Stan obecny i rekomendacje
Innowacje,rzeczjasna,towarzysząludzkościodzaraniadziejów,stano-wiąco sile i tempie rozwojucywilizacji.Podobnie jakdziś,czasempo-jawiałysięwsposóbprzypadkowy,innymzkoleirazemstanowiłyefektświadomychposzukiwań.Chęćbyciapierwszym,lepszymczynowocze-śniejszymod rywali to nie tylkomarzeniemenedżerówwspółczesnychprzedsiębiorstw,aletakżeżyjącychprzedwiekamiwładcówczygenera-łów.Niemniejjednaktakiezjawiska,jakglobalizacja,szybkiprzepływin-formacji,dynamicznypostęptechniczny,względniełatwydostępdoka-pitału,zmianywartościkulturowych,ewolucjanormspołecznych,upo-wszechnieniesiękoncepcjigospodarkiopartejnawiedzy,skracaniecy-klużyciaproduktóworazostrakonkurencjamiędzyprzedsiębiorstwaminaróżnychpolachłączniesprawiają,żeobecniedziałalnośćinnowacyj-nanabraławymowybezprecedensowoszerokiejiintensywnej.Innowa-cjesąwdzisiejszychczasachtakistotne,żestałysięwręczprzedmiotemspecjalizacjiwieluprzedsiębiorstw,aniekiedytakżegospodarek.
Narracja poszukiwania nowych rozwiązań, łamania utartych schema-tówczyredefiniowaniagranicludzkichmożliwościnadajeprzytymdzia-łalnościinnowacyjnejswoistegoblasku.Wtymświetleinnowacjatojużnie tylko sposóbnaprzyziemnąmaksymalizację zyskualboprozaiczneprześcignięcie rywali. Tocośznaczniewięcej:kołozamachowewznio-słegocelu,jakimjestpostęp–człowieka,przedsiębiorstwa,państwalubnawetcałejcywilizacji.Toucieleśnieniewartości,wokółktórychliderzymogąjednoczyćludziwewspólnymdziałaniu.
Tym samym „innowacyjność”bezwiększegowahaniamożna zaliczyćdokanonunajbardziejatrakcyjnychhasełwspółczesności.Równolegletrudnojednakniespytać,jakwcałytenwielceaktualnyipopularnyte-matwpisujesiępolskagospodarka?
Innowacje są w dzisiejszych czasach tak istotne, że stały się
wręcz przedmiotem specjalizacji wielu
przedsiębiorstw, a niekiedy także gospodarek.
3
Celemniniejszejanalizy jestpróbaudzielenia syntetycznejodpowiedzinapowyższepytaniew rozbiciu na trzy obszary. Popierwsze,w jakimstopniupolskagospodarkajestinnowacyjna?Podrugie,czypolskago-spodarkapowinnabyćbardziejinnowacyjnaniżobecnie,ajeślitak–todlaczego?Potrzecie,jakiepomysłynapoprawęinnowacyjnościpolskiejgospodarkimożnawysunąć?
Każdemuztrzechpowyższychpytańpoświęconoodrębnączęśćopra-cowania – odpowiednio drugą, trzecią i czwartą. Pierwsza częśćmacharakterwprowadzającyizmierzadoesencjonalnegowyjaśnieniaisto-tyfenomenu,jakimjestinnowacja.Dziękitemuanalizawdalszychczę-ściachnabierapełniejszegokontekstu,całezaśopracowaniezyskujenaprzystępnościdlaosób,któreniemiaływcześniejszerszejstycznościzte-mateminnowacyjności.
noopracowanienowegoproduktu,jakiwprowadzeniedopraktykibiz-nesowej nowych rozwiązań służącychwzmocnieniu strategiimarketin-gowej,usprawnieniuorganizacjiprzedsiębiorstwa,udoskonaleniutech-nologiiprodukcji,ulepszeniukomunikacjizklientamiczyzwiększeniuefek-tywnościprocesówzaopatrzeniowych1.Tymsamymzinnowacjamiwią-żesięszerokiwachlarzpotencjalnychkorzyści:począwszyodszansynapoprawęopłacalnościprowadzonegobiznesu,polepsząrealizacjęta-kichcelów,jaktroskaośrodowiskonaturalne.
Coważne,poszukiwanieinnowacjipowinnozawszełączyćsięzpodej-ściempragmatycznym.MożnatuprzytoczyćsłowaMichałaKicińskiego:„Bycie innowacyjnymnie jest sztuką samąw sobie. (…) «Inaczej»musi
1 Por.Oslo Manual. Guidelines for collecting and interpreting innovation data – third edition,OECD&Eurostat,2005,s.29i46,http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/OSLO/EN/OSLO-EN.PDF (datadostępu:19listopada2013r.).
Naturalnieinnowacjemogązapewniaćkorzyścinietylkofirmomprywat-nym,aletakżepaństwowymurzędom,uczelniomczylokalnymspołecz-nościom.Wtymmiejscuwartojednakszczególniewyeksponowaćwą-tekbiznesuwdziałalnościinnowacyjnej,albowieminnowacjewkraczajądogospodarkiprzedewszystkimzapośrednictwemprzedsiębiorców.Tooniz regułyprzekuwająwrzeczywistośćrynkowąefektypracnaukow-cówiwynalazców,nacojużkilkadziesiątlattemuzwróciłuwagęJosephSchumpeter3,prekursor rozważańnad innowacyjnością,a zarazem je-denznajwybitniejszychekonomistówXXwieku.
Szukającinnowacji,wielefirmnacałymświeciewspółpracujezeszkoła-miwyższymilubrozwijawłasnedziałybadawcze.Niekiedywrolęprzed-siębiorcówwchodząteżsaminaukowcy.Choćtzw.modelesystemówinnowacyjnych z biegiem czasu ewoluują, kluczowa pozycja biznesuwdziałalnościinnowacyjnejwydajesiępozostawaćuniwersalniestała.
2 M. Kiciński, Wiedźmin, czyli historia polskiego sukcesu, „Instytut Idei” nr 3, InstytutObywatelski,Warszawa2013,s.11.3 R.Bartkowiak,Historia myśli ekonomicznej,PWE,Warszawa2008,s.146–148.
4 Szczególnieatrakcyjnezpunktuwidzeniaprzedsiębiorstw jestosiągnięcie tzw.zyskumonopolowego. W tym przypadku dana firma posiada coś unikalnego (produkt,umiejętnośćitp.),czegojejkonkurenciniemają.Dziękitemumożeczerpaćzyskiwyższeniż normalniewwarunkach konkurencji. Poszukiwanie zyskumonopolowego to jednazmotywacjidziałalnościinnowacyjnej.
Powyższe rozważaniaprowadząw sposóbnaturalnydopytaniaoce-chy, jakichdziałalność innowacyjnawymagaod ludzioraz – szerzej –wszystkichpodmiotówzainteresowanychjejprowadzeniem.Wydajesię,żewszczególnościsąto:przedsiębiorczość,kreatywność,elastyczność,umiejętność krytycznegomyślenia, umiejętność planowania, zdolnośćdo działaniawwarunkach ryzyka oraz szeroko pojęte inklinacje przy-wódcze,gdyż–jakzwracauwagęchoćbyAndrzejKoźmiński–międzyinnowacyjnościąaprzywództwemwystępujesilnyzwiązek5.Odznacza-jącsiętakimiprzymiotami,zjednejstronyłatwiejprzystosowaćsiędody-namicznejrzeczywistości,azdrugiejstaraćsiętęrzeczywistośćświado-miekształtować,tj.defactotworzyćinnowacje.
Należyjednocześniepodkreślić,żeinnowacjeniemuszązawężaćsięwy-łączniedowdrażaniazupełnienowych,absolutnieprzełomowychroz-wiązań6.Działalnośćinnowacyjnamożemiećtakżeprofilimitacyjny,czy-lizorientowanynawprowadzeniedofirmy(organizacji,instytucji)nowo-ściwdrodzeadaptacjirozwiązańpierwotniewypracowanychjużprzezkogośinnego7.Cowięcej,występowanieinnowacjinieograniczasiętyl-kodosektorówwysokichtechnologii(ang.high-tech),takichjakchoćbybranżainformatyczna.Wróżnychodmianachmożnajespotkaćrównieżw tradycyjnych sektorach technologii średnich iniskich.PrzykładDaniidowodzi,żegospodarkamożebyćwysokoinnowacyjnaikonkurencyj-natakżewtedy,gdydominująw jejstrukturzemałe i średnieprzedsię-biorstwasektoraniskichtechnologii,skoncentrowanenadziałalnościlo-kalnejiwdrażaniuinnowacjiinkrementalnych(stopniowych)8.
5 A.K.Koźmiński,Rozwój potrzebuje liderów, InstytutObywatelski,9maja2013r.,http://www.instytutobywatelski.pl/15114/lupa-instytutu/rozwoj-potrzebuje-liderow(datadostępu:19listopada2013r.).6 Innowacje i transfer technologii – słownik pojęć, pod red. K. B. Matusiaka, PARP,Warszawa 2011, s. 111–112, http://www.parp.gov.pl/files/74/81/469/12812.pdf (datadostępu:19listopada2013r.).7 Oslo Manual...,op.cit.,s.46–47.8 J.Gmurczyk,Nordycki model konkurencyjności,SGH,Warszawa2011,s.82–89.
7
Reasumując,obraz innowacyjnościsystemugospodarczegozależynietylkoodnakładównaposzukiwanieiwdrażanienowychrozwiązań,aletakżewpoważnejmierzeodjakościwarunkówprowadzeniadziałalnościgospodarczej,modelukształceniadzieciimłodzieżyorazstopniawspół-pracymiędzybiznesemanauką.Możnazatemwysunąćprzypuszczenie,żezpunktuwidzeniapredyspozycjidoinnowacyjnościwniekorzystnympołożeniumogąbyćkraje,wktórych:a) występują względnie trudne warunki prowadzenia działalności
Niestety Polska w dużej mierze zdaje się być przypadkiem państwa,wktórym–wmniejszymlubwiększymstopniu–występująproblemywewszystkichpięciuwymienionychobszarach,oczymszerzejbędziemowawdalszychczęściachopracowania.
2. Ocena poziomu innowacyjności polskiej gospodarki
Zracjizłożonościzagadnieniaanalizępoziomuinnowacyjnościpol-skiej gospodarki wygodnie i przejrzyście będzie przeprowadzićwtrzechpłaszczyznach.Pierwszadotyczyogólnychwarunkówdla
9 Poziom innowacyjnościgospodarki topojęciewzględne,podobnie jaknp.poziomzamożnościspołeczeństwa.
8
podstawowągrupęodniesieniadlaPolski(PL)przyjmujepaństwaczłon-kowskieUniiEuropejskiej(wzależnościoddostępnościdanychUE-27lubUE-28),gdyżwydaje się tonajbardziejdlanasnaturalne zewzględówgospodarczych,geograficznych,politycznychikulturowych.Analizapo-równawczazostanieprzytymuszczegółowionapoprzezwprowadzeniedorozważańjeszczedwóchinnych,węższychgrupkrajóweuropejskich.PierwszaobejmujeCzechy,SłowacjęiWęgry,tj.zbliżonerozwojowodoPolskipaństwanaszegoregionu(REG).DrugaskładasięzDanii,FinlandiiiSzwecji,czyliunijnychpaństwnordyckich(NORD),azarazemkrajówna-leżącychdogronaliderówinnowacyjnościwUE10.
2.1. Ogólne warunki dla innowacyjności w Polsce
Rozważania w pierwszej części opracowania zasygnalizowały wystę-powanie silnego związku między innowacyjnością a przedsiębiorczo-ścią.Z tegopowoduzakluczowywyznacznik jakościklimatudla inno-wacyjnościmożnauznaćogólnewarunkidoprowadzeniabiznesu.Nie-stety,podtymwzględemwróżnychzestawieniachmiędzynarodowychPolskanadal–mimopewnychpostępów–wypadastosunkowomałokonkurencyjnie11.
Źródło:Doing Business 2014: Understanding Regulations for Small and Medium-Size Enter-prises,TheWorldBank,Washington,DC2013,s.3,http://www.doingbusiness.org/~/me-dia/GIAWB/Doing%20Business/Documents/Annual-Reports/English/DB14-Full-Report.pdf(datadostępu:19listopada2013r.).
10 Por. Innovation Union Scoreboard 2013,EuropeanCommission, s.5,http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-2013_en.pdf (datadostępu:19listopada2013r.).11 A.Sulejewicz,Jakość otoczenia biznesu w Polsce, [w:] Polska – Raport o konkurencyjności 2013. Wymiar krajowy i regionalny, podred.M.A.Weresy,SGH,Warszawa2013,s.236–247.
9
Tabela 2.1. ukazuje pozycję rankingową Polski na tle państw regionuikrajównordyckichwraporcieBankuŚwiatowegoDoing Business 2014wkategoriiłatwościprowadzeniabiznesu(ease of doing business).Przy-toczonedanewskazują,żewskaliświatawarunkidlabiznesuwPolscenienależągeneralniedonajgorszych,choćnaszkrajplasujesięrównieżdalekoodczołówkimiędzynarodowej. LokatySłowacji iWęgier,choćnieco niższe, są zbliżone. Z kolei Czechomprzypadłwyraźnie najsłab-szywynikwcałymzestawieniu.TymsamympodwzględemwarunkówdlabiznesuPolskawyróżniasięwregioniedośćpozytywnie,cojednakniepowinnobyćargumentemna rzeczakceptacji aktualnej sytuacji.Wydaje się, że zpunktuwidzenia troski o konkurencyjnośćgospodarkiwyznacznikiemaspiracjidlaPolskipowinnybyćpaństwanordyckie.
Rysunek 2.1. Wskaźnik barier dla przedsiębiorczości w Polsce i wybranych krajach europejskich w latach 1998 i 2008 według OECD
Cze
chy
Węg
ry
Słow
acja
*
Dan
ia
Finl
and
ia
Szw
ecja
Polsk
a
4
3
2
1
0
1998 2008
*BrakdanychdlaSłowacjizarok1998.Źródło:opracowaniewłasnenapodstawie:Product market regulation – barriers to en-trepreneurship,OECD,http://stats.oecd.org/(datadostępu:19listopada2013r.).
NaturalniewPolscenaprzestrzeniminionychlatdokonałsię już istotnypostępwzakresieznoszeniabarierdlaprzedsiębiorczości.Zperspektywyhistorycznej(okresu1998–2008)obrazujątochoćbystatystykiOECDza-prezentowanenarysunku2.1.(imniższawartośćwskaźnikanaosipiono-wej,tymogólnielepszeotoczeniedlabiznesu).Niemniej jednakobec-niewciążwielewyzwańpozostajenierozwiązanych,adogłównychbo-lączekpolskichprzedsiębiorcównależyuciążliwośćregulacjiprawnych,
Tabela2.2.prezentujedanezraportuDoing Business 2014oliczbiego-dzin13,których roczniepotrzebujestandardowafirmaśredniejwielkościnaopłaceniepodatkówdochodowych,podatkówodkonsumpcjiorazobowiązkowychskładekipodatkównałożonychnapracę–odprzygo-towańdorozliczenia,pouiszczenienależności14.
Polska Czechy Słowacja Węgry Dania Finlandia Szwecja
286 413 207 277 130 93 122
Źródło:Doing Business 2014: Understanding Regulations for Small and Medium-Size Enter-prises,TheWorldBank,Washington,DC2013,s.187–188,192,197,217,223i227,http://www.doingbusiness.org/~/media/GIAWB/Doing%20Business/Documents/Annual-Re-ports/English/DB14-Full-Report.pdf(datadostępu:19listopada2013r.).
12 Por. The Global Competitiveness Report 2013–2014, ed. by K. Schwab, WorldEconomic Forum, Geneva 2013, s. 316–317, http://www3.weforum.org/docs/WEF_GlobalCompetitivenessReport_2013-14.pdf(datadostępu:19listopada2013r.).13 Kategoria:time (hours per year).14 Doing Business 2014: Understanding Regulations for Small and Medium-Size Enterprises,TheWorldBank,Washington,DC2013, s.101,http://www.doingbusiness.org/~/media/GIAWB/Doing%20Business/Documents/Annual-Reports/English/DB14-Full-Report.pdf(datadostępu:19listopada2013r.).
Źródło:opracowaniewłasnenapodstawie:Total population having completed at least upper secondary education, Population aged 25–64 years, %, Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tp-s00065&plugin=1 (datadostępu:20 listopada2013 r.);Tertiary educational attainment by sex, age group 30–34,Eurostat,http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?ta-b=table&init=1&language=en&pcode=t2020_41&plugin=1 (datadostępu:20 listopada2013r.).
Oczywiściezpunktuwidzeniawarunkówdla innowacyjnościkluczoweznaczenieodgrywanietylkoklimatdlaprzedsiębiorczości,aletakżeza-sób kapitału ludzkiego.W zakresie formalnego stopniawykształcenia,tj.odsetkaobywatelizwykształceniemśrednimiwyższym,Polskaplasujesiępowyżejśredniejunijnejiśredniejdlaregionu,oczyminformujądanezawartewtabeli2.3.Możnatoodczytywaćjakopozytywnysygnał,gdyżwyższy stopień wykształcenia społeczeństwa powinien – przynajmniejteoretycznie – sprzyjaćpotencjałowi innowacyjnemugospodarki. Przyinterpretacjipodobnych statystykwarto jednak zachowaćostrożność,ponieważniemówiąonezbytwieleojakościkapitałuludzkiego.Wtymmiejscunasuwasięzatempytanie,jakwPolscewyglądasytuacjapodwzględempoziomukształcenia?
Zpunktuwidzenia jakości formowanegokapitału ludzkiego i rozważańnadinnowacyjnościązpewnościąniepokojącyjestwPolscestopieńpo-wszechnościnauczaniaiegzaminowaniawoparciuoustalonea prio-rischematy„poprawnych”odpowiedzi,zwłaszczatesty.Szkoleniedzie-ciimłodzieżywodgadywaniuipowielaniugotowychwzorcówniejakozdefinicjistoiwsprzecznościz ideąinnowacyjności,gdyżzawężapoledootwartejargumentacji i łatwomożeutrwalać sposóbmyśleniapo-legającynatym,żenieszablonowerozumowaniesięnieopłaca.Zna-
15 PISA 2012 Results in Focus. What 15-year-olds know and what they can do with what they know,OECD2013, s.3–5,http://www.oecd.org/pisa/keyfindings/pisa-2012-results-overview.pdf(datadostępu:4grudnia2013r.).16 A.K.Koźmiński,Rozwój potrzebuje liderów, op. cit.17 Ł. Turski, Rozpoznać talenty, Instytut Obywatelski, 29 sierpnia 2013 r., http://www.instytutobywatelski.pl/16627/lupa-instytutu/rozpoznac-talenty (datadostępu:4grudnia2013r.).
Martwi równocześnie, żeznacznaczęśćmłodzieży zdaje sięmiećpro-blemywtakichobszarach, jakkrytycznemyślenie,formułowanieargu-mentacji i wyobraźnia przestrzenna19. Co więcej, w polskich szkołachwciążzbytmałynaciskpołożonyjestnaedukacjęekonomiczną,którawtokusystematycznejiwieloletniejnaukisprzyjałabyrozwojowipostawprzedsiębiorczych i lepszemuzrozumieniuwspółczesnegoświata20.Bra-kujetakżekluczowegodlarozwojugospodarkikształtowaniaumiejętno-ścipracyzespołowej21.
18 M.Hannula,Fińska lekcja edukacji, InstytutObywatelski,10października2013r.,http://www.instytutobywatelski.pl/17299/lupa-instytutu/finska-lekcja-edukacji (data dostępu:22listopada2013r.).19 Raport z badania „Diagnoza kompetencji gimnazjalistów – matematyka” (2011), Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2012, s. 45, http://eduentuzjasci.pl/images/stories/publikacje/ibe-raport-DKG-matematyka-2012.pdf (data dostępu: 21 listopada2013r.).20 Zob.J.Gmurczyk,Ekonomię warto znać, InstytutObywatelski,30sierpnia2012r.,http://www.instytutobywatelski.pl/9374/lupa-instytutu/ekonomie-warto-znac(datadostępu:21listopada2013r.).21 M.Garbicz,Gospodarka w czasie turbulencji, „InstytutIdei”nr2,InstytutObywatelski,Warszawa2013,s.83.
ko współpracują w ramach działalności innowacyjnej z innymi firma-milubinstytucjami,coobrazujądanezaprezentowanenarysunku2.2.Wtymwzględzienaszkrajwyróżniasięnegatywnienatlepaństwregio-nu,państwnordyckichiśredniejunijnej.
Rysunek 2.2. Odsetek innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw, które współpracują z innymi podmiotami (Innovative SMEs collaborating with others)
w Polsce i UE
Polsk
a
Cze
chy
Słow
acja
Węg
ry
Dan
ia
Finl
and
ia
Szw
ecja
200
150
100
50
0
UE-27 = 100
Źródło: opracowaniewłasnenapodstawie: Innovation Union Scoreboard 2013, Euro-peanCommission, s.30–31,43,47oraz51–53,http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-2013_en.pdf(datadostępu:21listopada2013r.).
Z czego wynika ta sytuacja? Przede wszystkim spora liczba polskichprzedsiębiorcówprzypuszczalnienieinteresujesięwogóleinnowacyjno-ścią.Istotnąrolęmożetuodgrywaćzarównobrakpieniędzy,jakitrady-cyjnyprofildziałalności.Wielepolskichfirmczerpieswojepodstawoweprzewagikonkurencyjnezniskichkosztówwytwarzania,aniezciągłegopodnoszeniajakościproduktów,siłystworzonejmarkiczykapitałochłon-nych inwestycjiw rozwój technologii. Z kolei teprzedsiębiorstwa, któresązainteresowaneinnowacjami,częstokoncentrująsięnietylenaszu-kaniuwłasnychrozwiązań(doczego moglibybyćpotrzebninaukow-cy),lecznadużoprostszymzakupietechnologiilublicencjizzewnątrz24.Zaangażowaniebadaczywdziałalnośćkomercyjnądopewnegostop-niamogątakżeograniczaćczynnikizwiązanezmentalnością,przyczymwtymwzględziewydajesiędokonywaćewolucja25.
24 Por.część2.2.analizy.25 J.Kossut,Połączyć naukę z biznesem, InstytutObywatelski,24października2013 r.,http://www.instytutobywatelski.pl/17534/lupa-instytutu/polaczyc-nauke-z-biznesem/2(datadostępu:22listopada2013r.).
16
Jednocześniewartoodnotować,żePolskanatleeuropejskimodznaczasięwyjątkowoniskimpoziomemkapitałuspołecznego26,cowsposóbza-sadniczyzmniejszazdolnośćobywatelidowspólnegodziałania.Wpływutegostanurzeczynainnowacyjnośćkrajunienależylekceważyć,ajegozasięgzpewnościąwykraczapozastosunkimiędzybiznesemanauką.Powstanie iupowszechnienie się innowacji toprzecieżzłożonyproces,którywymagakontaktówmiędzyludźmi,wtymwymianyopinii,przyja-znegowsparciaczywzajemnegodostępudoindywidualnychzasobówwiedzyiumiejętności27.Budowakapitałuspołecznegotowyzwanietrud-neiczasochłonne,przyczympoprawiesytuacjiniesprzyjazpewnościąobecnymodelkształceniawpolskimsystemieedukacji,tj.nacisknain-dywidualneosiągnięciaiznikomyzakresnaukiwspółpracy28.
26 Diagnoza społeczna 2011 – warunki i jakość życia Polaków, podred.J.Czapińskiego,T.Panka,RadaMonitoringuSpołecznego,Warszawa2011,s.284–292,www.diagnoza.com/pliki/raporty/Diagnoza_raport_2011.pdf(datadostępu:21listopada2013r.).27 D.Batorski,Kapitał społeczny i otwartość jako podstawa innowacyjności, [w:] Świt innowacyjnego społeczeństwa. Trendy na najbliższe lata, pod red. P. Zadury-Lichoty,PARP, Warszawa 2013, s. 89, http://www.parp.gov.pl/files/74/81/626/15959.pdf (datadostępu:21listopada2013r.).28 Ibidem; M. Garbicz, Gospodarka w czasie turbulencji, op. cit., s.83.29 Por.część2.2.analizy.30 Por. D. Antonowicz,Cała Polska studiuje, „Instytut Idei” nr 3, Instytut Obywatelski,Warszawa2013,s.74–78.
Źródło:opracowaniewłasnenapodstawie:Szkoły wyższe i ich finanse w 2012 r.,GUS,Warszawa2013, s. 180, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/E_szkoly_wyzsze_2012.pdf(datadostępu:21listopada2013r.).
3) Projektnowelizacjiustawy–Prawooszkolnictwiewyższymzdnia16lipca2013r.,któryzakładam.in.przyznaniepracownikomnaukowymprawwłasnościdoefektówichpracy,tj.wynalazków,wzorówprze-mysłowychitp.(obecnieteprawanależądouczelni i instytutów)33.Zgodniezprojektemzmiannaukowcybędąmoglitakżeswobodniewybieraćinstytucje,którepomogąimdokonaćkomercjalizacjiwyni-kówbadań(obecniewyłącznośćwtymzakresieprzysługujeuczel-nianymcentromtransferutechnologii).Możnaoczekiwać,żenoweli-zacjaustawystworzybodźcefinansowedlawiększegozaangażowa-niabadaczywdziałalność innowacyjną,poprawiefektywnośćko-mercjalizacjiodkryćiwynalazków,jakrównieżzbliżydosiebienaukęibiznes.
4) Projekt nowelizacji ustawy o zamówieniach publicznych, przyjęty9lipca2013r.przezRadęMinistrów,któryzakładam.in.uproszczenieprocedurprzetargowychdlanaukowców.Obecniekażdywydatekpublicznychpieniędzypowyżej14tys.eurowymagaprzeprowadze-niaprzetargu,cokrępujepotencjałbadaczy.Wmyślproponowa-nychrozwiązańprógtendlainstytutównaukowychzostałbypodnie-sionydo130tys.euro,zaśwprzypadkuuczelni–do200tys.euro34.
Niewykluczonerównież,żewsytuacjiniżudemograficznego,któryobec-nieprzekłada sięna spadek liczby studentów i ograniczenieprzycho-dów zdziałalnościdydaktycznej,czynniki finansowe (rynkowe) skłoniąprzynajmniejczęść szkółwyższychdo silniejszejorientacjinaczerpanie
32 Ustawazdnia30kwietnia2010 r.oNarodowymCentrumNauki,Dz.U.z2010 r.Nr96, poz. 617, http://isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU20100960617&type=3 (data dostępu: 21 listopada 2013 r.).33 Projekt z dnia 16 lipca 2013 r.: Ustawa o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwiewyższym oraz o zmianie niektórych innych ustaw, http://www.nauka.gov.pl/g2/oryginal/2013_07/4c800f57443b839bc4ef7d3efbf452ae.pdf (data dostępu: 21 listopada 2013 r.); Ocena skutków regulacji Projektu z dnia 16 lipca 2013 r.: Ustawa o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym oraz o zmianie niektórych innych ustaw, s. 22, http://www.nauka.gov.pl/g2/oryginal/2013_07/5e33476d41f5133c04f8943baffd6427.pdf (datadostępu:21listopada2013r.).34 B. Kudrycka,Wolne ręce naukowców!, MinisterstwoNauki i SzkolnictwaWyższego,9lipca2013r.,http://www.nauka.gov.pl/zdaniem-ministra/wolne-rece-naukowcow.html(datadostępu:21listopada2013r.).
19
dochodów z komercjalizacji badań, a naukowcy będą mogli (albowręczbędąmusieli)więcejuwagipoświęcićbadaniomopraktycznympotencjale.
2.2. Nakłady na działalność innowacyjną
Zapodstawowąmiaręzaangażowaniafinansowegogospodarkiwdzia-łalność innowacyjną uznawana jest wielkość wydatków na badaniairozwój(B+R)wproporcjidoPKB,przyczymnależyodnotować,żeniejest tomiara idealna i zdaniemniektórychekspertówprzypisuje się jejobecniezbytwielkąwagę35.Jakpokazujerysunek2.3.,w2012rokupodwzględemnakładówna B+R Polskawyróżniała się negatywnie na tlepaństwnordyckich,średniejunijnejikrajówregionu.
Bliższewejrzeniew statystykipokazuje, żepoziomemśrodkówkierowa-nychnaB+Rprzezsektorrządowy,szkoływyższeiprywatneorganizacjenon-profitPolskaw2012roku(wrelacjidoPKB)nieodbiegałazbytnioodprzeciętnychwartościwUEiregionie.Podstawowymograniczeniempo-tencjału innowacyjnegopolskiejgospodarkiwydają się zatembardzoskromnewydatkinaB+Rwsektorzeprzedsiębiorstwprywatnych.Ichwiel-kośćnaprzestrzeni lat2008–2012wzrosłazaledwiez0,19do0,33proc.PKB(dlaporównania:wCzechachnakładysektoraprzedsiębiorstwsię-gnęływ2012rokuok.1proc.,awFinlandii2,44proc.PKB).Wzrostłącz-nychwydatkównaB+RwPolscewokresiepięciuostatnich lat (2008–2012)z0,6do0,9proc.PKBtowponadpołowieefektzwiększenianakła-dówprzezszkoływyższeisektorpubliczny36.
35 Zob. P. Zadura-Lichota, Wprowadzenie. Dyfuzja innowacji i kulturowe kody innowacyjności a „sprawa polska”,[w:] Świt innowacyjnego społeczeństwa. Trendy na najbliższe lata, podred.P.Zadury-Lichoty,PARP,Warszawa2013,s.12–14,http://www.parp.gov.pl/files/74/81/626/15959.pdf(datadostępu:21listopada2013r.).36 Research and development expenditure, by sectors of performance – % of GDP,Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/refreshTableAction.do?tab=table&plugin=1&pcode=tsc00001&language=en (datadostępu:21listopada2013r.).
20
Rysunek 2.3. Poziom i struktura wydatków na badania i rozwój (B+R) w Polsce i UE jako odsetek PKB w 2012 roku
Finl
and
ia
Szw
ecja
Dan
ia
Cze
chy
Węg
ry
Słow
acja
Polsk
a
UE-2
8*
43,5
32,5
21,5
10,5
0
Łączne wydatki sektorów: rządowego, szkół wyższych i prywatnych organizacji non-profit
Źródło:opracowaniewłasnenapodstawie:Research and development expenditure, by sectors of performance – % of GDP,Eurostat,http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/refreshTableAction.do?tab=table&plugin=1&pcode=tsc00001&language=en (datado-stępu:21listopada2013r.).
Do silniejszego zaangażowania finansowego przedsiębiorstw w pra-cebadawczo-rozwojowemożesięprzytymprzyczynićwspomnianyjużwczęści2.1.projektzmianyustawy–Prawooszkolnictwiewyższym.Je-żeliwłaścicielamiprawmajątkowychdowynikówbadaństanąsięna-ukowcy,łatwiejbędzieimnawiązaćwspółpracęzbiznesem,cozkoleimożeprzełożyćsięnamocniejszebodźcedoinwestycjiwB+Rwfirmachprywatnych.Trudnądousunięciabarierąwtymwzględzie–przynajmniejwnajbliższejprzyszłości–zpewnościąpozostanienatomiasttradycyjnyprofildziałalnościiskromnebudżetyczęściprzedsiębiorstw.
Inwestycjetypuventure capital(Venture capital investments)
Polska 182 55
Czechy 122 11
Słowacja 115 brak danych
Węgry 71 32
Dania 91 111
Finlandia 90 116
Szwecja 113 166
Źródło: opracowaniewłasnenapodstawie: Innovation Union Scoreboard 2013, Euro-peanCommission, s.30–31,43,47oraz51–53,http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-2013_en.pdf(datadostępu:21listopada2013r.).
Tabela2.6.prezentujedwakolejnewskaźnikizwiązanezfinansowaniemdziałalnościinnowacyjnej,którepochodzązraportuKomisjiEuropejskiejInnovation Union Scoreboard 2013.Pierwszydotyczypoziomuinwestycjitypuventure capital (tzw.kapitałupodwyższonegoryzyka).DrugimierzywielkośćniezwiązanychzB+Rnakładówprzedsiębiorstwnainnowacje,costanowiodbiciepoziomuwydatków(mierzonychjakoczęśćcałkowi-tegoobrotufirmy)nainwestycjewkapitałrzeczowy(wyposażenieima-szyny)orazzakuplicencjiipatentów37.
Obecnośćkapitałupodwyższonego ryzyka jest szczególnie istotnadlarozwoju innowacyjnych przedsięwzięć na wczesnym etapie rozwoju,tj.nowychiniepewnych,alepotencjalniezyskownych.Zprzytoczonychstatystykwynika,żewPolscewporównaniuzCzechami iWęgrami in-westycje typuventure capital są stosunkowoduże,alemimowszystkoznaczniemniejszeniżśredniowUEipaństwachnordyckich.
37 H.Hollanders,S.Tarantola,Innovation Union Scoreboard 2010 – Methodology report,s.9,http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-methodology-report_en.pdf (datadostępu:21listopada2013r.).
Wydajesię,żepolskiewładzetodostrzegają,oczymświadczychoćbywspomniany jużwzrostwydatkównaB+Rw sektorze instytucjipublicz-nych iszkółwyższych.Równoleglefunkcjonowanietakich instytucji, jakNarodowe Centrum Badań i Rozwoju, Narodowe Centrum Nauki czyPolskaAgencjaRozwojuPrzedsiębiorczościwspomaga rozwój innowa-cyjnościwśródprzedsiębiorcówinaukowców,wtymzwykorzystaniemfunduszyeuropejskich(możnatuwspomniećchoćbyoProgramieOpe-racyjnym„InnowacyjnaGospodarka”).Wszczególnościwartoodnoto-wać,żepowołanew2007rokuNCBRzkażdymrokiemprowadzidziałal-nośćnacorazwiększąskalę.BudżetCentrumw2008rokuwynosiłok.0,4mldzłotych,podczasgdyw2012rokubyłotojużponad4,6mld38.
40 Oczywiściezmianyproduktywnościmogąbyćskutkiemnietylkoinnowacji,aletakżenp. efektówuczenia się czy nawet zdarzeń losowych (zmiany cen surowców, kryzysymiędzynarodowe itp.), które wpływają na poziom PKB – wskaźnik wykorzystywanydo obliczeń produktywności pracy. Produktywność nie jest zatem idealną miarąinnowacyjności,choćzpewnościąmożnająuznaćzapożyteczną.
Źródło:opracowaniewłasnenapodstawie:Enterprises by type of innovation,Eurostat,http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=inn_cis7_type&lang=en(datadostępu:22listopada2013r.).
Rysunek 2.4. ukazuje z kolei, żew Polscew 2010 roku tylko niespełna30proc.wszystkichprzedsiębiorstwzatrudniającychdziesięciulubwięcejpracownikówmożnabyłouznaćzainnowacyjne.Tenwynikplasujepol-skągospodarkędalekoodśredniejdlapaństwnordyckich,krajówregio-nuiUniiEuropejskiej.Sugerujetakże,żewysiłekinnowacyjny,jakidoko-nujesięwPolsce,cechujesiękoncentracjąwstosunkowowąskiejgrupiepodmiotów.
Źródło:opracowaniewłasnenapodstawie:High-tech exports, % of exports, Eurostat,http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&p-code=tin00140&plugin=1 (data dostępu: 22 listopada 2013 r.); Patent applications to the European Patent Office – applications per million inhabitants,Eurostat,http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=t-sc00032&plugin=1(datadostępu:22listopada2013r.).
Ustalenia zaprezentowanew częściach 2.1.–2.3. niniejszej analizy pro-wadządowniosku,żenatleeuropejskimpolskagospodarkajestobec-niebardzomałoinnowacyjna.Znajdujetoodbiciewróżnychzestawie-niachmiędzynarodowych,wtymwraporcieKomisjiEuropejskiejInnova-tion Union Scoreboard 2013,gdziePolskazajęławśródpaństwczłonkow-skichUEmiejsceczwarteodkońcaizostałazaliczonadogronanajmniejinnowacyjnychgospodarek42.
41 Product and process innovation,Eurostat,http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=inn_cis7_prod&lang=en (datadostępu:22listopada2013r.).42 Innovation Union Scoreboard 2013,EuropeanCommission,s.5,http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-2013_en.pdf(datadostępu:22listopada2013r.).
Naodrębnąuwagęzasługujefakt,żeobecnie(zróżnychprzyczyn)sto-sunkowomałopolskichfirmwogóleangażujesięwinnowacyjność.Prze-jawiasiętozarównomałyminakładamisektoraprywatnegonadziałal-nośćbadawczo-rozwojową,jakiniewielkimprocentowymodsetkiemfirminnowacyjnych. Istnieją równieżprzesłankina rzecz tezy, że teprzedsię-biorstwa,którewdrażająinnowacje,raczejkupujątechnologiezzewnątrzniż starają sięposzukiwaćwłasnych rozwiązańw tokupracbadawczo--rozwojowych.Pamiętać jednaknależy, żenaniskim lubśrednimpozio-mierozwojugospodarkitakiedziałanieczęstomożebyćracjonalne,po-nieważzapewniawzrostwydajnościstosunkowotanioimałoryzykownie.
3. Czy polska gospodarka powinna być bardziej innowacyjna?
43 Zob.Konkurencyjna Polska. Jak awansować w światowej lidze gospodarczej?, podred.J.Hausnera,FundacjaGospodarkiiAdministracjiPublicznej,Kraków2013,s.93–95.44 GDP per capita in PPS,Eurostat,http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tec00114 (datadostępu:22listopada2013r.).45 Average annual hours actually worked per worker, OECD, http://stats.oecd.org/ (datadostępu:22listopada2013r.).
28
nagrodzenia i naśladowaniepaństw zachodnichmaograniczonypo-tencjał,tj.umożliwiaosiągnięcieconajwyżejśredniegopoziomuzamoż-ności46.Prędzejczypóźniejkażdykrajrozwijającysięstajewobliczutzw.pułapki średniegodochodu,którejprzezwyciężenie (dalszywzrostpro-duktywnościiszansanadogonienienajlepiejrozwiniętychgospodarek)wymagainwestycjiwinnowacyjnośćiedukację47.
Warto tu szczególniepodkreślić, żebezwzrostuwydajnościniemożnamyślećouzasadnionych (realnych)podwyżkachpłac.Jeślipensje ro-snąszybciejniżproduktywność,pojawiasięwzrostjednostkowychkosz-tówpracy(ang.unit labour costs–ULC)inastępujeutratakonkurencyj-nościprzedsiębiorstw(gospodarki).Innymisłowy,rosnąkosztywytwarza-niaproduktów,którestająsięprzeztocorazdroższe imniejatrakcyjnez punktuwidzenia kupujących.Wprzypadkugdy kraj dysponujewła-snąwalutą, tenniekorzystnyefektmożepopewnymczasie złagodzićosłabieniewartościwaluty(deprecjacjalubdewaluacja)48.Jeślijednakdanykrajnależydouniiwalutowej,toodzyskaniekonkurencyjnościwią-żesięzrecesją,spadkiempłaci innymibolesnymikosztamispołeczny-mi.Spełnieniesiętakiegowłaśniescenariuszamożnabyłoobserwowaćwostatnich latachwogarniętychkryzysempaństwachczłonkowskichstrefyeuro,gdziedoszłodoutratykonkurencyjności(wzrostULC)wwa-runkachbrakuniezależnościkursowej49.Stądwniosek,żejeśliPolskamy-śliozwiększeniuzamożnościspołeczeństwaorazprzyjęciueuro,towzrostinnowacyjnościokazujesięniezbędny.
46 M.Bukowski,A.Szpor,A.Śniegocki,Potencjał i bariery polskiej innowacyjności, InstytutBadań Strukturalnych, Warszawa 2012, s. 5–7, http://ibs.org.pl/site/upload/publikacje/(eko)inowacje/wp1%20innowacje.pdf(datadostępu:22listopada2013r.).47 E. Bendyk, Innowacje w kryzysie. Paradoksy rozwoju, [w:] Świt innowacyjnego społeczeństwa. Trendy na najbliższe lata, podred.P.Zadury-Lichoty,PARP,Warszawa2013,s.93,http://www.parp.gov.pl/files/74/81/626/15959.pdf(datadostępu:22listopada2013r.).48 Warto zastrzec, że osłabienie waluty nie daje przy tym gwarancji trwałego(długofalowego) odzyskania konkurencyjności, gdyż jej poziom jest przede wszystkimpochodnąuwarunkowańwewnętrznychdanejgospodarki.49 J.Gmurczyk,Euro w Polsce. Obawy i pytania, InstytutObywatelski,Analiza2013/1,s.21–23,http://www.instytutobywatelski.pl/wp-content/uploads/2013/02/Analiza_Euro_28-03.pdf(datadostępu:22listopada2013r.).
Reasumując, w horyzoncie najbliższych lat zwiększenie innowacyjno-ściokazuje sięwPolscepotrzebnezprzynajmniejczterechpowodów:(1)umożliwiwzrostzamożnościspołeczeństwa,(2)podtrzymaciągłośćrozwojugospodarczego,(3)dobrzeprzygotujegospodarkęnaprzystą-pienie do strefy euro, (4) ułatwi sprostaniewyzwaniu starzejącego sięspołeczeństwa.Tymsamympodniesienieinnowacyjnościpolskiejgospo-darkimożnauznaćzawyzwanieowymowiecywilizacyjnej.
4. Rekomendacje na rzecz zwiększenia innowacyjności polskiej gospodarki
Potrzebawzmocnieniainnowacyjnościpolskiejgospodarkijużoddłuższegoczasuprzykuwauwagęekspertówiznajdujeodbiciew dokumentach rządowych. Szczególną rolę w kształtowaniu
politykigospodarczejodgrywająwtymzakresiezobowiązaniaprzyjęteprzez Polskęw ramach realizacji unijnej strategii rozwoju Europa 2020.W tym kontekście innowacyjność została zidentyfikowanaprzez polskirządjakojednazkwestiipriorytetowych50,zaśpodstawowymwyznaczni-kiemzaangażowaniafinansowegokrajuwdziałalnośćinnowacyjnąjestwhoryzoncie końcadekadycelnapoziomie1,7proc.PKB, tj. niemaldwukrotniewięcejniżw2012roku51.
Tumożnajednakpostawićzasadniczepytanie:cotaknaprawdęozna-czapozornieoczywistestwierdzenie,że„polskagospodarkapowinnabyćbardziejinnowacyjna”?Motorempowstawaniaiwdrażaniainnowacjisąprzedsiębiorstwa prywatne i mechanizmy rynkowe, więc innowacyjnej
50 Krajowy Program Reform – Aktualizacja 2013/2014, przyjętyprzez RadęMinistrów30 kwietnia 2013 r., s. 3–6, http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/nd/nrp2013_poland_pl.pdf(datadostępu:22listopada2013r.).51 Europe 2020 indicators, Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/europe_2020_indicators/headline_indicators(datadostępu:22listopada2013r.).
Podniesienie innowacyjności polskiej
gospodarki można uznać za wyzwanie o wymowie
cywilizacyjnej.
Innowacyjnej gospodarki nie da się stworzyć
odgórnym nakazem polityki państwa.
30
gospodarkiniedasięstworzyćodgórnymnakazempolitykipaństwa.Pol-skiefirmysamemuszą„chcieć”byćinnowacyjne,czyliinwestycjewB+Rmuszą z ichpunktuwidzenia sięopłacać i faktyczniebyćpostrzeganejakosposóbnauzyskanieprzewagikonkurencyjnej.Beztakiegozaanga-żowaniazestronysektoraprywatnegoforsowanieosiągnięciazałożonychprzezpaństwowskaźników(np.związanychzB+R)wpewnejchwilizaczy-nabyć„sztukądlasztuki”iprzestajemiećwiększysensspołeczny.Zwolen-nicypielęgnacjiwolnegorynkupowiedzielibyzapewne,żewewłaściwymczasie–gdyjużdotychczasoweźródłarozwojufaktyczniezacznąsięwy-palać–polscyprzedsiębiorcysamiodważniejrusząnaposzukiwaniainno-wacji.Niemniejwydajesię,żepolitykagospodarczateżmawtymmiejscuistotnąrolędoodegrania,tj.możebyćpoważnymanimatoremzmian–przyspieszającym,kształtującymlubułatwiającympewneprocesy.
Kontynuująctęmyśl,należypodkreślić,żepaństwopowinnopoprostustarać się zapewnić jaknajlepszewarunkido rozwoju innowacyjności.Chodzi tuwpierwszym rzędzieo sprzyjające rozwiązania instytucjonal-ne,dobrąjakośćkształceniawpublicznymsystemieedukacji,promocjępostawprzedsiębiorczychorazwsparciefinansowedlatychosóbifirm,któremająpotencjałinnowacyjny,alezpewnychprzyczynnapotykajątrudnościwdostępiedokapitału.Biorącpoduwagęustaleniazaprezen-towanewniniejszymopracowaniu,zpunktuwidzeniatroskioinnowacyj-nośćgospodarkiwartorozważyćkontynuacjęlubwzmocnieniewysiłkównakierowanychprzedewszystkimna:1) Poprawę warunków prowadzenia działalności gospodarczej.
52 Ordynacja podatkowa w gruzach, trzeba nowej ustawy (zapis z debaty z uczestnictwem B. Brzezińskiego, D. Szubielskiej, M. Dudy, P. Karwata oraz I. Ożóg, not. G. J. Leśniak), „DziennikGazetaPrawna”,7sierpnia2013r.
2) Zwiększenie nacisku na jakość kształcenia w polskich szkołachwob-szarachkluczowychdlapotencjałuinnowacyjnegogospodarki:a) Wartopoważniezastanowićsięnadodejściemod instrumentów
nauczaniaiegzaminowania,którepremiująodtwórczośćiintelek-tualny konformizm, a silniej zacząćpromować kreatywność, kry-tycznemyślenieirozwójtalentówprzywódczych.Cociekawe,po-pularnedziśwPolscetestyiklucze„poprawnych”odpowiedzipo-niekąddobrzewpisują sięwobecnymodel rozwojugospodarki,którybazujenaimporciecudzejmyślitechnicznej,tzn.napowiela-niuiwcielaniuwżyciegotowychwzorców.Jednakżetakafilozofiakształceniazpewnościąnie sprzyjaotwieraniuumysłówuczniówimożeokazaćsięwprzyszłościprzyczynąpowstaniapoważnejba-rierydlazmianyścieżkitechnologicznejirozwojowejgospodarki.
b) Korektęsystemuedukacjidobrzebyłobywmiaręmożliwościrozsze-rzyćozwiększenienaciskunabudowępostawprzedsiębiorczychirozwójumiejętnościgospodarowania,tj.wprowadzićwszerszymzakresieedukacjęekonomiczną.Koniecznewtymobszarzewyda-jesięutworzenieodrębnego,wieloletniego(trwającegominimum7–8lat)inauczanegopowszechniewcałymkrajuprzedmiotu,jakrównieżodpowiednieprzygotowaniekadrynauczycielskiej.Rów-noleglewartorozważyćwłączeniewprocesedukacjiekonomicz-nejpraktyków:przedsiębiorców,prawników,ekonomistów,urzęd-nikówskarbowych,doradcówzawodowychitp.
c) W szkołach należy bardziej zaangażować uczniów w naukęwspółpracy, ponieważ w przeciwnym wypadku bardzo ciężkobędziezwiększyćzasóbkapitałuspołecznego.Niskipoziomwza-jemnegozaufaniainiezdolnośćdowspółdziałaniamogąwpew-nymmomencieokazaćsięniewymiernym,alezatobardzopo-ważnymhamulcemrozwojupolskiejgospodarki.
53 M.A.Weresa,Polska droga do innowacji, InstytutObywatelski,2lipca2013r.,http://www.instytutobywatelski.pl/15899/komentarze/polska-droga-do-innowacji/2(datado-stępu:22listopada2013r.).
32
3) Silniejsze zaangażowanie polskiej nauki w praktyczną działalność badawczą oraz zbliżenie do siebie sektora nauki i biznesu.Wostat-nich latach jest to bardzo często powtarzany postulat, przy czympodjętejużdotychczaskrokizdająsięzmierzaćwdobrymkierunku.Mowatum.in.opowołaniudożyciaNCBRiNCN,jakrównieżprojek-towanychzmianachwprawie–przyznaniunaukowcomprawwła-snościdowynikówichpracyorazpodwyższeniuprogówwartościza-mówień publicznych, od których uczelnie i instytuty naukowemu-sząogłaszaćprzetargi.Wmiaręmożliwościnależyprzytymrozważyćdodatkowedziałaniasprzyjającerozwojowiparkówinnowacyjnychorazniewielkichprzedsiębiorstw(tzw.start-upów)54.
Na oddzielną uwagę zasługuje ponadto potrzeba nakreślenia strate-gicznej wizji rozwoju kraju,którajasno,otwarcie,kompleksowoidługo-falowodefiniowałabycelepolitykigospodarczej.NiestetyobecnietakiejwizjiwPolscebrakuje,a tymczasemdoświadczeniaFinlandii sugerują,żewyraźnewytyczeniekursurozwojowegomożepomócwprzestawie-niugospodarkinator innowacyjności iwysokiejkonkurencyjności55.Coważne,wizjarozwojuPolskipomogłabyskoordynowaćpolitykępaństwaz różnychdziedzinżyciaspołecznegow jedną,spójnącałość.Wprzy-padkutakzłożonychzagadnień, jak innowacyjnośćmyśleniesystemo-wewydaje sięwręczniezbędne.Dlaprzykładuwmniejszym lubwięk-szym stopniubarierądla innowacyjnościwPolscemożebyćnie tylkoprozaicznybrakpieniędzynaryzykowneinwestycjewsektorzeprywat-nym,aletakżepozornieniezwiązanazinnowacyjnościąwzajemnanieuf-nośćobywateli,egzaminowaniemłodzieżyzwykorzystaniemtestówczynajeżoneuciążliwościąprawopodatkowe.Oczywiście innowacyjnośćjestjużwPolscewyraźniezdefiniowanajakopriorytetowyobszarpolitykigospodarczej,aledziałaniawtymzakresiepowinnybyćbardziejspójnechoćby z tegowzględu, żewzrostowiwydatkówpublicznychnadzia-łalnośćbadawczo-rozwojowąnietowarzysząwzadowalającymstopniukrokiuwalniającekreatywnośćiprzedsiębiorczośćobywateli.
54 J.Kossut,Połączyć naukę z biznesem, op. cit.55 J.Gmurczyk,Fińska recepta na sukces, InstytutObywatelski,11czerwca2012r.,http://www.instytutobywatelski.pl/7339/komentarze/finska-recepta-na-sukces (data dostępu:22listopada2013r.).
Mówiącowzorcachzagranicznychwarto jednakzastrzec, żeprzynaj-mniejzdwóchwzględówPolskamusiwypracowaćswójwłasnymodelinnowacyjności. Po pierwsze, każdy kraj odznacza sięwłasną specyfi-ką instytucjonalną i kulturową. Podrugie, obszary specjalizacji państwzachodnichmogąoferowaćjużbardzoniewieleprzestrzenidlagospo-darek,któredopierochcązbliżyćsiędogronaliderówinnowacyjności.Stądteżmożnapodejrzewać,żePolskamaszansęzbudowaćnajwiększeprzewagiwtychobszarach,októrychjeszczeniewielesięsłyszy.Askorotak,topaństwozdefinicjiniemożeichzidentyfikowaćjakopożądanychkierunkówrozwoju;musząonezostaćdopierowypracowaneiwdrożoneprzeznaukęibiznes.Sektorpublicznymożewtymkontekścieraczejza-pewniaćjedyniekorzystnewarunkidorozwojuinnowacyjnościbądźteżudzielaćwsparciaobiecującymprojektom.PrzykładowosporenadziejeczęściobserwatorówbudziwPolscerozwójjeszczenieznanychszerszejopiniipublicznejtechnologiizwiązanychzgrafenemczyazotkiemgalu,któremająpotencjałzrewolucjonizowaćelektronikęnaświecie.
Reasumując,kierunekrozwojugospodarkipowinienbyćzatemwypad-kową(1) strategicznejwizji rozwoju ze stronypaństwa,którawsposóbkonsekwentnyiprzemyślanytworzym.in.atrakcyjnewarunkidladziałal-nościgospodarczejiinnowacyjnościoraz(2)specjalizacjiiprzewagkon-kurencyjnych,któredzięki sprzyjającemuotoczeniupowstająoddolniezasprawąaktywnościsamychobywateli–przedsiębiorców,pracowni-kówinaukowców,przyewentualnymwsparciuinstytucjipublicznych.
56 M.Garbicz,Problemy rozwoju i zacofania ekonomicznego. Dlaczego jedne kraje są biedne, podczas gdy inne są bogate?, WoltersKluwer,Warszawa2012,s.33–64.
Polska musi wypracować swój własny model
innowacyjności.
34
Bibliografia
I. Publikacje książkowe, opracowania, raporty, dokumenty
1. BartkowiakR.,Historia myśli ekonomicznej,PWE,Warszawa20082. BukowskiM.,SzporA.,ŚniegockiA.,Potencjał i bariery polskiej inno-
3. Diagnoza społeczna 2011 – warunki i jakość życia Polaków,podred.J.Czapińskiego,T.Panka,RadaMonitoringuSpołecznego,Warszawa2011,www.diagnoza.com/pliki/raporty/Diagnoza_raport_2011.pdf
4. Doing Business 2014: Understanding Regulations for Small and Me-dium-Size Enterprises,TheWorldBank,Washington,DC2013,http://www.doingbusiness.org/~/media/GIAWB/Doing%20Business/Docu-ments/Annual-Reports/English/DB14-Full-Report.pdf
5. GarbiczM.,Problemy rozwoju i zacofania ekonomicznego. Dlaczego jedne kraje są biedne, podczas gdy inne są bogate?,WoltersKluwer,Warszawa2012
6. GmurczykJ.,Euro w Polsce. Obawy i pytania, InstytutObywatelski,Analiza 2013/1, http://www.instytutobywatelski.pl/wp-content/uplo-ads/2013/02/Analiza_Euro_28-03.pdf
7. GmurczykJ.,Nordycki model konkurencyjności,SGH,Warszawa20118. HollandersH.,TarantolaS.,Innovation Union Scoreboard 2010 – Metho-
9. Innovation Union Scoreboard 2013, European Commission, http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-2013_en.pdf
10. Innowacje i transfer technologii – słownik pojęć,podred.K.B.Matu-siaka,PARP,Warszawa2011,http://www.parp.gov.pl/files/74/81/469/12812.pdf
11. Konkurencyjna Polska. Jak awansować w światowej lidze gospodar-czej?,podred.J.Hausnera,FundacjaGospodarkiiAdministracjiPu-blicznej,Kraków2013
12. Krajowy Program Reform – Aktualizacja 2013/2014, przyjętyprzezRadęMinistrów30kwietnia2013 r.,http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/nd/nrp2013_poland_pl.pdf
35
13. Oslo Manual. Guidelines for collecting and interpreting innovation data – third edition, OECD & Eurostat, 2005, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/OSLO/EN/OSLO-EN.PDF
14. PISA 2012 Results in Focus. What 15-year-olds know and what they can do with what they know, OECD 2013, http://www.oecd.org/pisa/keyfindings/pisa-2012-results-overview.pdf
15. Polska – Raport o konkurencyjności 2013. Wymiar krajowy i regional-ny,podred.M.A.Weresy,SGH,Warszawa2013
17. Raport z badania „Diagnoza kompetencji gimnazjalistów – matema-tyka” (2011), Instytut Badań Edukacyjnych,Warszawa 2012, http://eduentuzjasci.pl/images/stories/publikacje/ibe-raport-DKG-mate-matyka-2012.pdf
18.SzczuckaA.,TurekK.,WorekB.,Kształcenie przez całe życie,PARP,Warszawa2012,https://www.parp.gov.pl/files/74/81/545/15088.pdf
19. Szkoły wyższe i ich finanse w 2012 r.,GUS,Warszawa2013,http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/E_szkoly_wyzsze_2012.pdf
20.Świt innowacyjnego społeczeństwa. Trendy na najbliższe lata, podred.P.Zadury-Lichoty,PARP,Warszawa2013,http://www.parp.gov.pl/files/74/81/626/15959.pdf
22. The Global Competitiveness Report 2013–2014, ed. by K. Schwab,World Economic Forum, Geneva 2013, http://www3.weforum.org/docs/WEF_GlobalCompetitivenessReport_2013-14.pdf
II. Artykuły, komentarze, wywiady
1. AntonowiczD.,Cała Polska studiuje,„InstytutIdei”nr3,InstytutOby-watelski,Warszawa2013
2. GarbiczM.,Gospodarka w czasie turbulencji,„InstytutIdei”nr2,Insty-tutObywatelski,Warszawa2013
3. Gmurczyk J., Ekonomię warto znać, Instytut Obywatelski, 30 sierp-nia 2012 r., http://www.instytutobywatelski.pl/9374/lupa-instytutu/ekonomie-warto-znac
36
4. GmurczykJ.,Fińska recepta na sukces,InstytutObywatelski,11czerw-ca2012r.,http://www.instytutobywatelski.pl/7339/komentarze/finska--recepta-na-sukces
5. HannulaM.,Fińska lekcja edukacji,InstytutObywatelski,10paździer-nika 2013 r., http://www.instytutobywatelski.pl/17299/lupa-instytutu/finska-lekcja-edukacji
6. KicińskiM.,Wiedźmin, czyli historia polskiego sukcesu, „Instytut Idei”nr3,InstytutObywatelski,Warszawa2013
7. KossutJ.,Połączyć naukę z biznesem,InstytutObywatelski,24paździer-nika 2013 r., http://www.instytutobywatelski.pl/17534/lupa-instytutu/polaczyc-nauke-z-biznesem/2
8. Koźmiński A. K., Rozwój potrzebuje liderów, Instytut Obywatelski,9maja2013r.,http://www.instytutobywatelski.pl/15114/lupa-instytutu/rozwoj-potrzebuje-liderow
9. KudryckaB.,Wolne ręce naukowców!,MinisterstwoNaukiiSzkolnic-twaWyższego,9lipca2013r.,http://www.nauka.gov.pl/zdaniem-mi-nistra/wolne-rece-naukowcow.html
10. Ordynacja podatkowa w gruzach, trzeba nowej ustawy(zapis z de-baty z uczestnictwem B. Brzezińskiego, D. Szubielskiej, M. Dudy, P. Kar-wata oraz I. Ożóg, not. G. J. Leśniak), „Dziennik Gazeta Prawna”,7sierpnia2013r.
12.WeresaM.A.,Polska droga do innowacji,InstytutObywatelski,2lipca2013r.,http://www.instytutobywatelski.pl/15899/komentarze/polska--droga-do-innowacji/2
3. Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Narodowym Centrum Badańi Rozwoju, Dz. U. z 2010 r. Nr 96, poz. 616, http://isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU20100960616&type=3
4. Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Narodowym Centrum Nauki,Dz.U.z2010r.Nr96,poz.617,http://isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU20100960617&type=3.