Indarrak. Indar motak Indarrak. Indar motak . Bilatu erantzuna testuan. al daitezkeobjektuak gabe? ' IKASKETAHELBURUAK . Indarrek zer-nolako ondorioak eragiten dituz- ten jakitea. . Ukipenezko indarrak eta urrutikoak bereiztea eta eguneroko bizitzako adibideak jartzea. . Marruskadura indarrak eragiten dueneko egu- neroko bizitzako egoera bat deskribatzea. . Presioa, grabitatea eta indar magnetikoa zer diren azaltzea. . Objektu pisutsuak garraiatzeko, jarrera osa- suntsuak hartzea. [,kuez egiten dugun indarrari .,ker, pla,tilinaren tormo aldalzen dugu. MOTIBAZIOA Azaldu ikasleei edozein jan egiteko garaian, es- fortzua murrizteko lehenengourratsa zein inda- rri egin behar diogun aurre jakitea deja.'Zenbait indarren arrazoiakezagutzenbaditugu -marrus- kadura, adibidez- indar gutxiago egiteko aukera izan dezakegu.Horrek bi ondorio ditu: esfortzua murriztea eta errendimendu hobea lortzea; ha- la, erabilitako denbora murriztu eta lortutako onura handitu da. Adibideak jar ditzakezu, esa- te baterako, airearen marruskaduraren aurka borrokandabilen txirrindularia bere markak ho- betuz, etab. Balaztaren heldulekua zenbat eta indar handiagoz sakatu, arduan eta indar handiagoz eragingo dio zapatak gurpilari [,ku batean iman bat eta be,tean txapa bat hartu eta hurbildu .giten badituzu, elkar erakartzen dutela iku,iko duzu. GARAPENDIDAKTIKOA Azalpena . 1. epigrafean, indarrek zer-nolako ondorioak eragin ditzaketen adierazten da: mugimen- dua eta deformazioa. Horretaz gainera, inda- rrek gorputzen gain eragiteko, gutxienez bi gorputz behar direla esaten da. Eskatu ikasle- ei beraien esperientziak kontatzeko eta horie- tan indarra identifikatzeko. . 2. epigrafean, ukipenezko indarrei buruz hitz egiten da. Horiek sailkatzen errazenak dira, eragina izateko bi gorputzek elkarren ondoan egon behar baitute. Nahiz eta adibide gehia- go egon, azpimarratu liburuan agertzen dire- nak eta, batel ere, marruskaduraindarrak. . 3. epigrafean, urrutiko bi indarren berri ema- ten da: grabitate indarra eta indar magneti- koa. Hain zuzen, bi horiei buruzkoa da Zien- tzien txokoa. Esan ikasleei pentsatzeko ea nolakoa izango Iitzatekeen grabitate indarrik gabeko mundua. Hitz egin denon artean horri buruz. 82 IZAKI BIZIDlINAK ETAINGlIlWNEA 1. Indarrek gorputzak mugitzea edo formal aldatzea eragiten dute. IndarrakellO cilla ikusi; alabama, Indarrek zer andana eragiten dituzten jakin dezakegu. Geldlrlk dagoen gorputza mugitzen has dadln, indaregmI behar zaio. Gauza befa agio behar da mugitzen ari dire;, gorputzak geldltzeko era. Indarrek, bestalde, motelago mugitzea eragiten dute celo, bestela, mugimencluaren norabldea alclatzea. Galnera,indarrekdeformazioak eraglten dltuzte. Malguklak tuzatu agiten clira indar agiten zaielako. Inclarrek gorputzen galo eragiteko, bi gorputz behard¡ra gutxienez: batak irldar egingo clu ata besteak jasa eglngo du Indarra. Inclar batzuok ukipenez eragtten dute, atabeste batzuek, barril, urrutitik eraglten clute. 2. Indarrek ukipenez eragiten dute, indar egitenduer eta duena elkarrekin badaude. Aclibidez,gurogorputzazobjektubatIgotzenocIo¡alsten I dugunean,ukipenezarl gala indar egiten, bai ataobjektuba bultzatzen ocIo bertatlk tira agiten clugunean ere. Gureeskue zuzenean ukilzen dute objektua ~ : Ukipenezko indarrenarteanmarruskadura indarrak azplmarrn behar ditugu. Horrelako indarrak sortzen dira bi galnazaleki elkar ukitzen dutenean eta batak bestearen mugimenduarl : kontra agiten dlonean. Esate baterako, bizikleta batenbalazta ' gurpllagetcliarazten du,zapatakatahagunakelkarukltzean' indar batekeragitenduelako. PresiDa gainazaltakinbatengajo eragitenduenIndar kantitatea cla Hogel Ilburuk Inclar handiagoa egingo dule rnahaiaren galo tarnama bereko hamar liburuk baino Horrelako Indarren bi adiblde grabltate indarra eta indarl magnetlkoa ditugu. I .Grabitatea gorputzakLurrerantzerakartzenclltuen indarra d Airean clagoen gorputz bat, ezerk ez bacIloalisten, luciera erorlko da. w Indarmagnetikoarenondorioz,acliblclez, IlTIanek burdln partlkulak erakartzen dituzte. Informazioosagarria Unibertsokolauelkarrekíntzakedoindarrak. Fisika moderno- ak dioenez, Unibertsoan oinarrizko lau elkarrekintza daude. Horiek guztiak indarrak dira. Intentsitate gehienetik hauexek e!karrekintzak: elkarre- indartsua, elkarrekintza elektromagnetikoa, el- karrekintza nuklear ahula eta grabitazio elkarrekintza. Laure- tatik, bi nuklearrek OSOdistantzia txikira ba'karrik eragiten Beste biek dístantzia handira eraglten dute. Indarrenefekttí estatikoa. Indarrek gorputzetan deformazioak edo gorputzen abiaduran aldaketak eragin ditzaketela ikusi dugu. Horiei efektu dinamikoak edo deformaziozkoakderitze, Baina indarrek bestelakoefektu bat ere eragin dezakete,esta- tikoa izenekoa. Efektu estatikoak gorputzei abiadura aldatzea eragozten die. Hala, geldirik badaude, geldirik jarraituko du- te. Hori oso garrantzitsua da arkitekturan eta ingeniaritzan, eraikuntzak eta zubiak erortzea eragoztenbaitu. 82 .~~.~