“Stop-loss qoyduğum yadıma gəlmir” Qazandığını qoru H əcm bizi aldadır səh. 35 Osillyatorların 3 yalanı Azərbaycanda ilk və tək! İn Forex 05 (15) may, 2011 səh. 32 May ayı üçün proqnozlar џ Ekspert rəyləri .............................6 џ Bankların proqnozu......................8 џ Dalğa analizi................................12 џ İşimoku analizi.............................28 џ Kompleks texanaliz......................39 səh. 33 İtkinin psixologiyası u , x a o ğ a n c y l a a l r ı n x o i ı l l a a s n e r t u ! J Ən uğursuz 10 treyder Səh.23 səh. 19 Niyə trendi tuta bilmirik? səh. 51 səh. 43
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
İtkinin psixologiyasıu,x ao ğ an cy laal rın xo iı ll aa s n er tu !J
Ən uğursuz 10 treyderSəh.23
səh. 19
Niyə trendituta bilmirik?
səh. 51
səh. 43
İn Forex 05 (15) may, 2011
30MÜNDƏR İCAT2
www.inforex.az(012) 4375323, 4367844
5-də..................................................Trişe qaldırdı, Trişe endirdi. AMB-nin sədri Avronu hərəkət etdirənəsas faktora çevrilib6-7-də..............................................Avro: trend bitdimi? Və may ayıda ayrı nə baş verə bilər?8-də..................................................Aparıcı bankların proqozları9-da..................................................Avroya təsir göstərən bütün amillər 10-da................................................Dolları basdırmağa tələsməyin11-də.................................................Bernankedən görünməmiş addım12-16-da...........................................Elliot Dalğalarının analizi17-18-də...........................................Sistemlər rinqə çıxsa... Kimin qalib gələcəyini bu yazıdan öyrənin19-21-də...........................................Osillyatorun 3 yalanı. Bu əyri xəttlərin düz deyəcəyinə inanmaqolarmı?22-də................................................Milyardı necə itirməli. Bunun ən asan yolu ilə tanış olun23-25-də...........................................Ən uğrsuz 10 treyder. Görün, əsl itki necə olur26-27-də...........................................2x2. Bu qədər sadə sistem28-31-də...........................................Əsas cütlüklərin İşimoku sistemi əsasında analizi32-də................................................İtkinin psixologiyası33-34-də...........................................“Stop-loss” qoyduğum yadıma gəlmir”. Treyderlər müsahibə35-də................................................Qazandığını qoru. Çünki əsas məsələ hələ heç də qazanmaq deyil...36-da ...............................................Nə etməli? Real vəziyyətə aid çalışma37-38-də...........................................Xaosa qarşı kazino metodu. Kazinonun udmaq üçün etdyini biz necəbazara tətbiq edə bilərik39-42-də...........................................Kompleks texanaliz43-45-də...........................................Həcm bizi aldadır. “Yoxladım, işləmir” adlı rubrikamızın ilk “qurbanı”həcm indikatoru oldu46-da................................................TTT+ROC. 3 ideya bir sistemdə47-də................................................Göyərçin mövhumatı. Və ya treyder özünü hansı qəfəsə salır48-49-da...........................................Günə baxan ticarət. Gündaxili ticarətin incəlikləri50-də................................................İndikatorsuz indikator. Bir valyuta digərinin hərəkətindən necə xəbərverə bilər51-52-də...........................................Niyə trendi tuta bilmirik?53-də................................................RSS. Redaksiyamızdan Soruşulan Suallar54-55-də...........................................Ağlın oyunu56-57-də...........................................Bayraq+ABS. İki fiqurun birliyindən yaranan sistem58-də................................................İki xətt arasında. Dəstək/müqavimət xəttləri barədə bilinməsi vacibolanlar59-da................................................İntellektin bilinməyən tərəfi60-da................................................Oxu zalı
İtkini heç kim sevmir.Fəqət həyatda itkisiz heçnə mümkün deyil. İtir-
mədən yaşamaq olmaz. Hərsaniyə ömrümüzün bir hissəsiniitiririk. Bədənimiz gücünü vətəravətini itirir. Beynimiz ney-ronlarını itirir. Müxtəlif şanslarıitiririk. Yaxın adamları itiririk.Daha nələri itiririk… Və bun-
ların hamısını qəbul edirik.
Amma elə ki iş gəlib çatırForexdə bir neçə dollar itir-məyə, o-ho! Aləm qarışır bir-birinə. Heç kimi bunu qəbuletmək istəmir.
Nədir, məgər bu, yuxarıda
saydığım bütün itkilərdən
ağırdır?!
Əlbəttə, yox! Heç müqayisəedilə də bilməz!
Elə isə niyə məhz bu itkiniheç kim qəbul etmək istəmir?Olmaya, doğrudan da, dünyadapuldan şirin heç nə yoxdur?
Mən belə düşünmürəm.Yəqin, məsələnin kök-
lərindən biri onda gizlənib ki,biz itkiləri qaçılmaz və qaçılabilən kateqoriyalarına ayırırıq.Qaçılmaz itkilərlə asanbarışırıq, amma o itkilərdən ki,yayınmağı mümkün hesabedirdik, onları qəbul etməkistəmirik.
Bəs doğrudanmı, Forexdəitkilərdən tam qaçmaq olar?
Açığı, bu, inandırıcı deyil.Heç bir biznes itkisiz olmur.Dünyada elə bir iş yoxdur ki,
sən heç bir itki verməyəsən, o
isə sənə daim gəlir gətirsin.
Bu, təbiətin qanunlarının pozul-ması olardı.
Təsəvvür edin ki, sizin əlavəbir eviniz var və onu kirayəverirsiniz. Bu ev ancaq gəlirmigətirəcək? Əlbəttə, yox: onumüntəzəm təmir etdirmək, əlgəzdirmək lazımdır ki, gəlir ver-mək xassəsini özündə saxlasın.Bütün başqa obyektlər də(mağaza, restoran, otel…) beləxərc aparır. Bu xərcləri itki say-maq olarmı?
Əslində xeyr – çünki bu cürxərclər biznesin davamlığınıntəmin edilməsi üçün zərurixərclərdir. Elə isə Forexdə səhvəməliyyatın gətirdiyi ziyanınəyə görə mütləq “itki” say-malıyıq? Hesab edin ki, o dabiznesin davamlığının təminedilməsi üçün zərurixərclərdəndir. Bu xərcin adını“itki” qoymaq düz deyil. Onagörə də, gəlin, adı dəyişməkdənbaşlayaq. Hesab edək ki, bu, sis-temin bazarda işləməsi üçüntələb olunan xərclərdir.
Biz bu sayımızda treyderinfəaliyyətində itkinin yerinəmüxtəlif aspektlərdən yanaş-mağa çalışmışıq. Ümid etməkistəyirəm ki, bu materiallar sizinitkiyə… pardon, xərclərə müna-sibətnizi dəyişməyə və dahaelastik treyder olmanıza yardımgöstərəcək.
Trişenin ənənəvi mətbuat kon-fransına qədər treyderlər və in-vestorlar düşünürdülər ki, iyunayında AMB faiz dərəcələriniartıracaq. Məhz bu gözləntilər son2 ayda Avronun davamlı artımınıtəmin edirdi. Amma Trişenin mət-buat konfransında dedikləri həmingözləntilərin dəyişməsinə səbəboldu. O, eyham vurdu ki, faizdərəcələrinin “yaxın iki ayda”dəyişməsi gözlənilmir.
- Biz infliyasiya riskləri ilə bağlı
vəziyyəti çox diqqətlə izləməkdə
davam edəcəyik,- deyə Trişe mət-buat konfransında bildirib. O,əlavə edib ki, “AMB-nın dərəcələriartırmaqla bağlı xüsusi cədvəliyoxdur. Və bankın idarəçiləri nəzaman lazım bilsələr, faizdərəcələri də onda qaldırılacaq”.
Hazırda investorlar faiz
dərəcələrinin may ayında qaldırıla-cağını gözləyirlər. Onlarınfikrincə, bu il ərzində dərəcələr ikidəfə artaraq, hazırkı 1,35%-dən1,75%-ə çatdırılacaq.
Buna qədər AMB iki ilə yaxınmüddət ərzində (2009-cu ilinmayından bu yana) faizdərəcələrini rekord aşağı həddə -1% səviyyəsində saxlamışdı.Çünki Yunanıstan, Portuqaliya, İr-landiyadakı vəziyyət AMB-nin əl-qolunu bağlayırdı. Dərəcələriartırmaqla həmin ölkələrin böhran-dan çıxışını əngəlləmək mümkünidi. Yalnız neftin bahalaşması startgötürəndən sonra Trişenin idarəsiinfliyasiyanı cilovlamaq üçün təd-birlər görməyə başladı. Belə ki,apreldə Avrozonada istehlakçıqiymətlərinin artımı 2,8%-ə çat-mışdı. Halbuki, limit 2 faiz ol-malıdır.
- Biz bütövlükdə Avrozonadaqiymətlərin sabitliyinə görə mə-suliyyət daşıyırıq. Və bu sabitliyi
təmin etmək üçün səylərimizidavam etdirəcəyik,- deyə mətbuatkonfransında Trişe bildirib. Bu, odemək idi ki, bank bəzi ölkələrdəkivəziyyəti nəzərə alaraq, əsas mis-siyasını heç də həmişə arxa planakeçirməyəcək. Yəni infliyasiyanıntempi aşağı düşməsə, AMB faizdərəcələrini artıracaq. Neftinqiymətlərinin yüksək səviyyədəqalmaqda davam erməsi isə buehtimalı daha da gücləndirəcək.
Jurnalı forumda müzakirə et
Trişe qaldırdı,Trişe endirdi
Avropa Mərkəzi Bankı faizdərəcələrini iyulda qaldıra bilər
Mayın ilk günləri vahidvalyutanın 3 aylıqtrendində qəfil enişlə
yadda qaldı. Bəs sonrakı günlərdənə gözlənilir? Biz ekspertlərə vətreyderlərə iki sualla müraciət et-mişik:
1. Sizcə, Avronunartımı bitdimi?
2. May ayı ərzindəbaşqa hansı cütlüklərədiqqət yetirməyi məsləhətbilirsiniz?
Fərid Hüseynov, ekspert:
1. Avro/dollar 1,5000-yə çoxyaxındır və həmin səviyyənin testolunması ehtimalının hələ dəqaldığını düşünürəm. Avronun ortavə ya uzunmüddətli enişi barədəcütlük 1.4150-dən aşağıya enəndənsonra danışmaq olar. Artım poten-sialı hələ də qalmaqdadır.Cütlüyün 1.5000-1.5050 ətrafındarange-ə girəcəyini gözləyirəm. Busəviyyədən 200-300 punkt korrek-siya edəcəyi də istisna deyil.
2. May ayında usd/chf, usd/cad,usd/jpy kimi cütlüklərə fikir ver-mək daha məqsədəuyğun olardı.Həmçinin may ayı üçün belə birdeyim var ki, “Sat və qaç”. Çünkiyay fəslinin yaxınlaşması və isti-rahətə meyllik investorlarıpozisiyalarını bağlamağa və təh-lükəsiz valyutalara üz tutmağasövq edir. Əgər dollar və yena bu
baxımdan aktual olmasalar, avrovə ya qızıl, neft ön sıraya çıxa-caqlar.
Mavlet Baqiyev, ekspert
1. Avro/dollar üçün əsassəviyyələr 1.4680-1.4700, 1.4470-1.4500 , 1.4340-80 aralıqlarıdır.Yeni maksimumlar isə 1.5260-1.5310 zonasında yarana bilər.
2. Mən may ayında funt/frankkrossunu izləyəcəyəm.
Qafar İmanverdiyev, ekspert
1. Avro/dollar hazırda Monthlyqrafikdə Elliotun 3-cü dalğasını
yaradıb və 4-cü dalğa şəklində kor-reksiya etməlidir. İndidən Avronunartımının bitdiyini demək düzdeyil. Onu deyə bilərəm ki, cütlükindiki qiymətdən (1.4535) daha300-640 punkt aşağıya enə bilər.Amma eyni zamanda eur/usdcütlüyü 1.5144 və 1.5629qiymətlərini də yoxlaya bilər.
Weekly qrafikdə Head & Shold-ers fiqurunun sol tərəfinin artıqyarandığını görürük.
Jurnalı forumda müzakirə et
İki cümlə ilə
Fərid Hüseynov: 1,5000səviyyəsinin test olunması ehti-malının hələ də qaldığınıdüşünürəm.
Nərminə Lazımova: Artım tren-dinin dəstək xəttinin qırılmasıartıq avronun enməyə başla-masına siqnal sayıla bilər.
Mavlet Baqiyev: Yeni maksi-mum 1.5260-1.5310 zonasındayarana bilər
Qafar İmanverdiyev: Cütlükindiki qiymətdən daha 300 punktaşağıya enə bilər.
Səbinə Məmmədqızı: Fikrimcə,cütlük 1.3895, daha sonra isə1.3670-ə qədər enəcək.
İlqar Vəliyev: Trendindöndüyünü demək üçün hələ ki-fayət qədər texniki əsas yoxdur.
İn Forex 05 (15) may, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844
Əgər qiymət 1.4354 və 1.4157səviyyələrini yoxlayarsa, böyükehtimalla, Head & Sholdersyaradıb, 1.3895-ə istiqamətgötürəcək. Ondan sonrakı hədəflərisə Fbionacci və Ichimoku sistem-lərinə əsasən, 1.3505 və 1.3126 olabilər.
Butun oxuculara tövsiyəmbudur ki, ticarət apararkən ekspertproqnozlarını nəzərə almağı unut-masınlar.
2. Yeni başlayanlar, əlbəttə,spredi kiçik olan cütlüklərləişləsələr yaxşıdır. Təcrübəli trey-derlərə isə “əsas dördlük”dənəlavə, gbp/jpy, eyni zamanda qızılvə neftə diqqət yetirməyi məsləhətgörərdim.
Nərminə Lazımova, ekspert:
1. Avro/dolların daily zaman in-tervalında artım trendinin dəstək
xəttini qırması artıq avronun en-məyə başlamasına siqnal sayılabilər. 1.4400 səviyyəsini bu eniєinhədəfi saymaq olar. Avro yenidənmöhkəmlənməyə başlasa, 1.5140hədəfini vura bilər.
2. Aud/usd cütlüyü günlükqrafikdə 1305 punktluq up-trendindəstək xəttini qırıb. Qarşıda eniştrendi müşahidə edə bilərik. Onagörə, aud/usd cütlüyünü dəizləməyi məsləhət görürəm.
Səbinə Məmmədqızı, ekspert:
1. Hazırda çoxları avro/dollarcütlüyünün qısamüddətli korrek-siyadan sonra artıma davamedəcəyini gözləyir. Avro/dollar1.4940 maksimumunu yara bilərsə,1.50 və 1.51 səviyyələrinə çata-caq. Amma fikrimcə, cütlük ikincissenari üzrə, yəni eniş trendinəuyğun hərəkət edəcək və orta
perspektivdə 1.3895, daha sonraisə 1.3670 səviyyələrinə qədərenəcək.
2. May ayında avro/dollar vəfunt/dolları, həmçinin dollar/frankvə dollar/yenanı diqqət mərkəzindəsaxlamaq lazımdır. Dollar/yena in-tervensiyadan öncəki səviyyəyəqayıtmağa artıq bir dəfə cəhd edibvə belə davam edərsə, növbəti in-tervensiya gələ bilər. Bu, uyğunolaraq, dollar/franka da təsiredəcək. Hərçənd, hələ ki, hər ikicütlük 200 günlük MA-danaşağıda qalmaqdadır.
İlqar Vəliyev, ekspert:
1. Avro/dollar cütlüyündətrendin döndüyünü demək üçünhələ kifayət qədər texniki əsasyoxdur. Bunun üçün qiymətin1,39-dan aşağıya getməsi lazımdır.Buna qədər isə hələ müəyyənməsafə var. Ona görə də, cütlüyün1,41-ə qədər korreksiyasını vədaha sonra ən azı 1,50-yə qədərartımını gözləyirəm.
2. Avro/funtun və gümüşünqrafiklərində maraqlı vəziyyət var.İzləməyə dəyər.
Jurnalı forumda müzakirə et
Dolları tərpədən ölü
“Əl Qaidə” terror qrupunun lideri Üsamə binLadenin öldürülməsi haqda xəbər yayılandadollar və Amerika aksiyaları buna əvvəlcəmülayim artımla reaksiya verdilər.Ekspertlərin sözlərinə görə, bu hadisə insan-larda ABŞ-ın terror üzərində qələbəsitəəssüratı doğurduğuna görə hələ bir müddətdə dollara və ABŞ aksiyalarına müsbət təsiredə bilər. Amma bir qədər uzaq perspektivdə tam
əksini gözləmək mümkündür: əgər “ƏlQaidə” keçmiş liderinin qisasını almaq üçünABŞ-a hansısa zərbə vurarsa, onda dolların vəsəhmlərin kəskin zəifləməsi gözlənilə bilər.
Hazırda avro/dollar cütlüyübütün treyderlərin diqqətmərkəzindədir. Onun hərəkətininproqnozlaşdırılması müəyyənsəbəblərdən çətinlik törədir. Çünkicütlüyə müxtəlif istiqamətlərdənmüxtəlif təsirlər olur.
Belə bir məqamda treyderlərinAvronun hərkətinə təsir göstərənamilləri mütləq nəzərə almalarılazımdır. Ona görə də, biz həminamillərin demək olar ki, hamısınıqısaca təsvir edirik. Beləliklə,Avronun kursuna ən çox təsirgöstərən amillər bunlardır:
Avropa Mərkəzi Bankı (AMB)
Bu qurum Avrozonanın valyutasiyasətini formalaşdırır. Əsasməqsədi qiymətlərin sabitliyini qo-rumaqdır. “Qiymətlərin sabitliyi”deyəndə Uyğunlaşdırılmış İs-tehlakçı Qiymətləri İndeksinin(Harmonized Index of ConsumerPrices – HICP) 2%-dən çox art-masına imkan verilməməsi nəzərdətutulur.
Həmçinin AMB-nin siyasətinəəsasən, M3 pul aqreqatının illikartımı 4,5%-dən çox olmamalıdır.
Bankın Şurası hər ayın ikincicümə axşamı günü toplaşır ki, faizdərəcələrini müzakirə etsin. Hərgörüşdən sonra mətbuat konfransıkeçirilir. Həmin konfransda val-yuta siyasətinə və ümumilikdə iqti-sadi vəziyyətə aydınlıq gətirilir.
AMB-nin təkrar maliyyələşmədərəcələri
Likvidliyi idarə etmək üçün isti-fadə olunan əsas alət qısamüddətlifaiz dərəcələridir. AMB-nin təkrarmaliyyələşmə dərəcələri ilə ABŞ-ın fond dərəcələri arasındakı fərqeur/usd cütlüyünün hərəkətiniproqnozlaşdırmağa imkan verənyaxşı indikatordur.
3 aylıq Avrodepozitlər(Euribor)
Bunlar Avrozonadan kənardakıbanklarda yerləşdirilmiş depozit-lərdir. Faiz dərəcələrinin fərqinidəyərləndirmək üçün yaxşı etalonsayılır. Əgər faiz dərəclərində Eu-ribor-un xeyrinə ciddi fərq olarsa,bu, eur/usd cütlüyünün qalxa-cağına işarə edir.
10 illik hökumət öhdəlikləri(Bondlar)
Əgər Almaniyanın 10 illik bond-larının faiz dərəcələri Amerikanınanoloji qiymətli kağızındaolduğundan aşağıdırsa, bu amileur/usd cütlüyünün xeyrinə işləyir.Bu fərqə “10 illik Amerikan-Alman Spredi” deyirlər. Onuntrendi eur/usd-nin trendindəhəmişə əksini tapır.
İqtisadi makrogöstəricilər
Avronun kursuna Almaniyanıniqtisadi göstəriciləri daha çox təsiredir. Çünki o, zonanın ən güclüölkəsidir. Əsas faktorlar ÜmumiMilli Məhsulun həcmi, infliyasiya(CPI və HICP), sənaye istehsalı vəişsizliyin səviyyəsidir. Almani-yanın vacib göstəriciləri IFO ic-
malında əks olunur. IFO-nunözündən də indikator kimi genişistifadə edilir.
Bundan başqa, ayrı-ayrıölkələrin büdcə kəsiri də Avronunkursuna ciddi təsir göstərir. ÇünkiArtım və Sabitlik Anlaşmasınaəsasən, Avrozona öləkələrindəbüdcə kəsiri ÜDM-in 3%-dənyuxarı qalxmamalıdır.
Kross-kurslar
Avronun krosslarının hərəkətieur/usd cütlüyünə təsir göstərirlər.Xüsusilə də eur/jpy və eur/chfcütlüklərinin təsiri daha çox hissolunur. Misal üçün, Yaponiyadangələn güclü mənfi xəbərlər eur/usdcütlüyünün enişinə səbəb ola bilər.Bu təsir eur/jpy krossunun vasi-təsilə yaranır.
3 aylıq Avrofyüçerslər
Bu fyüçerslər bazarın 3 aylıqavro/avro (euribor) depozitləriləbağlı gözləntilərini əks etdirir.Onun qiyməti ilə 3 aylıq avrodol-ların proqnozları arasındakı fərqeur/usd cütlüyünə təsir göstərənamillərdən biridir.
Siyasi faktorlar
Avro sintetik valyuta olaraq, Al-maniya, Fransa və İtaliyadakısiyasi hadisələrə daha həssas reak-siya verir. Rusiyadakı siyasi və yamaliyyə sabitliyinin pozulması dahəmçinin Avroya mənfi təsirgöstərir. Bunun səbəbi Rusiyadaböyük həcmdə Alman inves-tisiyalarının olması ilə bağlıdır.
Məşhur investor CorcSoros son vaxtlar dol-ların dünyada oynadığı
ehtiyat valyuta rolunu itirmək üzrəolduğunu təkrarlamaqdan yorulmur.Onun fikrincə, ehtiyat valyuta kimidollara əvəz axtarmağın vaxtıdır.Çünki ABŞ dollarını dünya valyu-tasına çevirən Bretton-Vud sazişi(1944) artıq köhnəlib və müasirdünyanın reallıqlarına uyğungəlmir.
Ehtiyat valyuta nədir? Bu, ayrı-ayrı dövlətlərin öz qızıl-valyutaehtiyatlarını saxlamaq üçün isti-fadə etdikləri valyutadır. Ehtiyatvalyutadan beynəlxalq hesablaş-malar, investisiya və s.məqsədlərlə də istifadə olunur.Dünyada ehtiyat valyuta kimiadətən dollar, avro, funt, yena vəfrankdan istifadə edilir.
Dolları ehtiyat valyuta kimi nü-
fuzdan salan əsas amillərdən biriABŞ-ın nəhəng xarici borcu vəbüdcə kəsiridir. İqtisadçı alim,Nobel laureatçısı Nuriel Rubini buiki faktorun təsirilə dolların yaxınillərdə 15-20% zəifləyəcəyiniproqnozlaşdırır.
Bundan başqa, çap olunan dol-ların kütləsi artsa da, bu kütlə ABŞiqtisadiyyatının artımı ilə dəstək-lənmir. 2005-ci ildə dünyadadövriyyədə 760 milyard dollar varidi. 2008-ci ildə bu həcm 875 mil-yarda çatmışdı. Hazırda planetdədövr edən dolların dəqiq həcminidemək çətindir. Bəzi ekspertləronun trilyon yarıma çatdığını iddiaedirlər. Xarici borcları və büdcəkəsirini qarşılamaq üçün FES çapmaşınını daim işlətməyə məcbur-dur. Bu isə dolları getdikcə dahaçox zəiflədir. Bunu nəzərə alaraq,Amerikanın aparıcı investorları«Big Gold» iqtisadi bülleteninəgöndərdikləri məktubda yazırdılarki, 2011-2012-ci illərdə ABŞ yeniciddi iqtisadi sarsıntılarla üzləşə
bilər.
Amerika qiymətli kağızlarınınən böyük alıcısı Çindir. Bu ölkə1,175 trilyon dollar həcmində ABŞqiymətli kağzlarına malikdir.Lakin ötən ildən Pekin Amerikadövlət obliqasiyalarını satmağa vəəvəzinə qızıl, bir də inkişaf et-məkdə olan ölkələrin valyutalarınıalmağa başlayıb.
Bütün bunlar onu göstərir ki,dollar, doğrudan da, o qədər dəetibarlı ehtiyat valyuta deyil.Amma ona hazırda real alernativvarmı? Praktik olaraq yox. NurielRubini əmindir ki, dolların yerinəəsas namizəd kimi göstərilən val-yutaların heç biri - avro, funt,yena və frank yaxın 20 ildə onuəvəz etməyə qadir deyillər. Həminölkələrin sadəcə olaraq, bu yükünaltında davam gətirəcək iqtisadipotensialları yoxdur. Çinin valyu-tası olan yuanın da bu səviyyəyəyetişməsi üçün 10-15 il lazımdır.Təzədən “qızıl standat”a qayıtmaqisə mümkünsüzdür, çünkidünyanın qızıl ehtiyatları buna yet-mir.
Tarix göstəir ki, dünyada qlobalvalyutalar hər 50-100 ildən birəvəzlənirlər. Dolları özü bu roldafunt sterlinqi əvəzləmişdi. Ammaonun “hakimiyyətini” davam et-dirmək üçün hələ vaxtı var. Üstə-lik, inkişaf etmiş ölkələrin heç biridolların “yıxılmasında” maraqlıdeyillər. Çünki bu, avtomatikolaraq, onların ehtiyatlarınınqiymətdən düşməsi demək olacaq.
Ona görə də, düşünmək olar ki,yaxın 5 ildə dolları heç bir ciddisarsıntı gözləmir. Yəni onunehtiyat valyuta rolunu hələ heç nəəlindən ala bilməyəcək.
Aprel ayında FederalEhtiyatlar Sistemininrəhbəri Ben Bernanke
maraqlı bir yenilik etdi: FederalEhtiyatlar Sisteminin iclasındansonra mətbuat konfransı keçirdi.Bu, FES-in mövcud olduğu 97 ilərzində ilk belə haldır.
Bernankenin keçirdiyi mətbuatkonfransı Federal Ehtiyatlar Sis-teminin tarixində yeni bir səhifəninaçılması deməkdir. Çünki indiyəqədər bu qurumun iclasından sonramətbuat konfransıın keçirilməsiənənəsi olmamışdı. Bəs bunu et-məkdə Ben Bernankenin məqsədinədir?
FES-in rəhbəri hələ tələbəlik il-lərindən mərkəzi bankların maksi-mal açıq siyasət yürütməsinintərəfdarı kimi çıxış edir. Onunfikrincə, mərkəzi bank bazara nəqədər çox informasya təqdimedirsə, investorların davranışınıidarə etməsi də bir o qədər effektivolur. Çünki bu zaman nizamlayıcıorqan investorların daha çoxetibarını qazanır. Alan QrinspenFES-ə rəhbərlik edəndə qurumunfəaliyyətini mümkün qədər qapalısaxlamağın tərəfdarı idi. BenBernanke isə əksinə...
İndi bir suala cavab vermək
qalır: Bernankenin bu şəf-faflıq siyasəti dollarınməzənəsinin tənzimlənmə-sinə necə təsir göstərəcək?Axı çoxları bu fikirdədir ki,mərkəzi bankı idarə etməkelm yox, siyasətdir. Buradaəsas olan investorların göz-ləntiləri ilə manipulyasiyaetməyi bacarmaqdır. Bəsşəffaflıq şəraitində bu,mümkün olacaqmı?
Hazırda dolların məzən-nəsinə təsir göstərən vacibfaktorlardan biriBernankenin “kəmiyyətzəiflətməsi” proqramınınikinci raundunun nəticələrivə üçüncünün perspek-tivləri ilə bağlı şərhləridir.Qeyd edək ki, Q3 pro-qramının müddəti iyundabitir. Və buna qədər FES-inyeni toplantısı gözlənilmir.
Jurnalı forumda müzakirə et
Bernankedəngörünməmiş addım
FES-in sədri qurumuntarixində yeni səhifə açdı
Bernankenin ilk mətbuat
konfransında dediklərindən:
- Bizim yürütdüyümüz monetar siyasət
ilə əmtəələrin, xüsusən də neftin
qiyməti arasında əlaqə görmürəm.
Əksinə, monetar siyasət əmtəə
bazarının yaratdığı infliyasiya təzy-
iqinə reaksiya verməlidir.
- Dolların zəifliyi FES-in yürütdüyü
monetar siyasətlə əlaqəli deyil.
Dalğalanmaq bazarların xüsusiyyətidir
və indi biz sadəcə olaraq, bu dalğalan-
manın fazalarından birini müşahidə
edirik.
- Hazırda ABŞ üçün ən yaxşısı sabit in-
fliyasiya səviyyəsi və məşğulluğun
mümkün qədər çox təmin edilməsidir.
Bu amillər orta perspektivdə dolların
sabitliyini təmin edəcəklər.
FES rəhbərinin keçirdiyi ilk iclas sonrası mətbuat konfransı
Hazırda avro/dolların İntermediate səviyyədəki dalğa mənzərəsini iki variantda təsvir etmək mümkündür. Birinci halda düşünmək olar ki, (A) İntermediate dalğası başa çatıb və (B) İntermediate inkişaf edir. Bu
halda gözlənilən korreksiya nisbətən dərin olacaq. Şəkildən də göründüyü kimi, (A) İntermediate dalğasıminor səviyyədə 5 dalğalı Leading Diagonal (Wedge) modeli formalaşdırıb.
Jurnalı forumda müzakirə et
Elliot Dalğalarının AnaliziŞərti işarələr:
>A - «A» dalğası hələ davamedir
…A - “A” dalğasının başlaya-
cağı gözlənilir
- Müqavimət səviyyəsiyarılsa, qiymət yuxarıya hərəkətedəcək
- Dəstək səviyyəsi yarılsa,
qiymət aşağıya hərəkət edəcək
Conformative - Bu səviyyəkeçiləndə ssenari təsdiqlənəcək
Critical - Bu səviyyə keçiləndəssenari qüvvədən düşəcək
İn Forex 05 (15) may, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844
İkinci varianta görə isə, avro/dollar İntermediate səviyədə (A)-(B)-(C) yox, (W)-(X)-(Y) modeli for-malaşdırır. Bu halda hazırkı korreksiya intermediate yox, minor səviyyəli B dalğasıdır.
Praktikada bu, o deməkdir ki, korreksiya nisbətən dayaz olacaq.
Daily
Daily qrafikdəki dalğa xəritəsi isə bizə deyir ki, böyük ehtimalla, A or 5 Minor dalğası hələ başa çat-
mayıb! Və koreksiya minute səviyyəsinə aiddir. Bu hal üçün kritik səviyyə şəkildə göstərilib.
İn Forex 05 (15) may, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844
Gbp/usdWeekly
(B) İntermediate dalğasının inkişafını müşahidə edirik. Onun sonuncu C minor dalğası formalaşmaqdadır.Güman ki, C minor ending diagonal modeli formalaşdırır. Bu halda onun yuxarıya doğru daha bir üçlük
formalaşdıracağı gözlənilə bilər.
Daily[iii] minute dalğası başa çatıb, [iv] minute başlayıb. Onun mümkün hərəkət trayektoriyası şəkildə təsvir
İn Forex 05 (15) may, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844
Usd/chfWeekly
(5) İntermediate dalğası aşağıya doğru “uzun, incə” yolunu davam etdirir. Və cari dalğa xəritəsinə əsasən,hələ ki aşağıya hərəkətin davam etməsi üçün potensial var. Təfərrüatlar qrafikdə göstərilib.
DailyDalğa xətritəsinin bu versiyası yuxarıya sıçrayışın korreksiya olduğunu və tezliklə enişin bərpa
ediləcəyini nəzərdə tutur. Hərçənd, 3 of 3 dalğası artıq formalaşdığına görə, növbədəki dalğaların çox daböyük olmayacağını və dollar/frankın intensiv dalğalanacağını gözləmək olar.
İn Forex 05 (15) may, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844
Usd/jpyWeekly
Dollar/yena da həmçinin (5) İntermediate dalğasında hərəkət edir. Bu, ending diagonal modelinin so-nuncu üçlüyüdür. Onun da birinci A minor dalğası formalaşıb. Qalır B minor ilə vəziyyəti aydınlaşdırıb, Cminor dalğasını gözləmək.
Daily
Minor səviyyədə B dalğasının formalaşdığını qəti deməyə hələ ki əsas yoxdur. Çünki A dalğasınınölçüsünün iri olduğunu nəzərə alsaq, B-nin daha mürəkkəb şəkildə formalaşacağını gözləməyə əsas var. Onagörə də, dollar/yena cütlüyündə dalğa mənzərəsi hələ ki qeyri-müəyyəndir.
Forex bazarına üz tutantreyderlər az deyil. Fəqətuğursuzluğa düçar olaraq, bubazarı tərk edənlər də kifayətqədərdir. Niyə Forexbazarında “sağ qalmaq”çoxlarına çətin olur? Niyəonlar pullarını itirirlər? Axıuduzanların çoxunun texnikianalizdən kifayət qədər biliyiolur... Amma təəssüf ki, kapi-talı düzgün idarə etməyəndə
heç bir texniki analiz qabiliyyəti treyderin köməyinəçata bilməz.
Ən uğurlu treyderlər heç də yaxşı analiz qa-biliyyəti olan treyderlər deyillər. Amma təcrübəgöstərir ki, uduzan treyderlərin çoxunun parlaq anali-tik qabiliyyəti olur. Fəqət bazarın analizi ilə realbazarda əməliyyatlar aparmağın arasında yerlə göyqədər fərq var.
“Kapitalı yaxşı idarə etmək” nə deməkdir? Bütünkitablarda treyderə belə bir məsləhət verilir: itkiliəməliyyatı tez bağlayın, gəlirli əməliyyatı isəmümkün qədər açıq saxlayın. Yaxşı səslənir. Di gəlki, treyderlərin çoxu praktikada bunu edə bilmirlər.
Biz valyuta treyderlərinin açdıqları əməliyyatlarınstatistikasına nəzər salmaqla, maraqlı nəticələr çıxarabilərik. Şəkil 1-də göstərilən histoqramın təhlili trey-derlərin qazancı və itkisi ilə bağlı bir neçə önəmliməqamı aşkarlamağa imkan verir. Nəzərə alın ki, buinformasiya məxfi olduğundan, biz də anonimliyigözləməliyik.
Histoqramda biz görürük ki, günlük gəlir/itki nis-bətində böyük itkilərin payı daha çoxdur. Yəni trey-derlərin böyük itki verdikləri günlərin sayı böyükgəlir götürdükləri günlərin sayından artıqdır. Maksi-mal günlük gəlir təxminən 130 punkt olduğu halda,maksimal günlük itki 180 punktdan yuxarıdır.
Belə bir vəziyyətdə statistikanın toplandığı 3 ilərzində (2005-2008) hətta əməliyyatların 54 faiziuğurlu olsa da, treyderlər qazana bilməyiblər! Çünkiitkili əməliyyatların həcmi daha böyük olub.
Gəlin, iki sadə strategiyadan istifadə etməklə trey-derlərin yol verdikləri əsas səhvləri aşkarlamağaçalışaq. Tutaq ki, bizim treyderlərdən biri RSI strate-giyası, o biri isə Moving Average strategiyasıəsasında işləyir (şəkil 2).
Birinci treyder onunla öyünə bilər ki, əməliyyat-larının təxminən 60%-i uğurludur. Fəqət ticarət stilionu ən gözlənilməz anlarda ciddi və qorxulu riskləüzləşdirir. Bir əməliyyatdan maksimal gəliri birəməliyyatdan olan maksimal itkisindən 4 dəfədənçox böyükdür. Bu da onun kapitalı son dərəcə naşışəkildə idarə etdiyini göstərir. Nəzərə alsaq ki, həruğurlu əməliyyat orta hesabla 90 punkt gəlir gətirir,onda 18 uğurlu əməliyyatın gətirdiyi gəliri (1620punkt) məhv etmək üçün cəmi 4-5 uğursuz əməliyyatkifayətdir!!!
Bir də fikirləşin: 4 uğursuz əməliyyat 18 uğurluəməliyyatın gəlirini məhv etmək üçün kifayətdir. Buhalda bazarda uzun müddət qalmaq mümkün deyil.Baxmayaraq ki, bizim birinci treyderin əməliyyat-larının 60 faizi uğurlu olur!
Jurnalı forumda müzakirə et
Sistemlər rinqə çıxsa......Kapitalın daha yaxşı idarə olunduğu strategiya qalib gələcək
Devid Rodriges
Şəkil 1. Treyderlərin balansının günlük dəyişmə göstəricisi
İn Forex 05 (15) may, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844
İkinci treyder isə uğurlu əməliyyatların ardıcılgəlməsinə elə də maraq göstərmir. Onu hər ayınaxırında ümumi itkinin və qazancın nisbəti daha çoxmaraqlandırır. Əməliyyatlarının çoxu uğursuz olsada, orta qazancı orta itkisindən böyükdür. Onun ənuğurlu əməliyyatının gəliri ən uğursuz əməliyyatının
itkisindən ən azı iki dəfə çoxdur. Belə ticarət stili çoxlarına xoş gəlməyə bilər: çünki
əvvəlcədən bəllidir ki, ziyanlı əməliyyatların sayıxeyirli əməliyyatlardan çox olacaq. Amma əvəzindəonların həcminin nisbəti hesabı sizin xeyrinizə də-yişir.
Bu misallardan və şəkil 3-dən aşkar görünür ki,istənilən strategiyanın gəlirli, ya itkili olması ilknövbədə kapitalın necə idarə olunmasından asılıdır.RSI-ın köməyilə diapazonda ticarət aparmaq kapi-talın daha ciddi idarə olunmasını tələb edir. Əvəzindəson nəticədə ümumi hesab bu strategiyanın xeyrinə
olub. Halbuki, MA-ların köməyilə trendi izləməközlüyündə heç də pis strategiya deyil. Amma kapi-talın düzgün idarə olunmaması onu bu yarışda(qazanc yarışında!) məğluba çevirib. Əlbəttə ki, kapi-talın idarə olunması sistemi düzgün qurulsa, o daqalib gələ bilərdi.
Jurnalı forumda müzakirə et
Şəkil 3. İki treyderin iş metodunun nəticələrinin müayisəsi
Şəkil 4. İstənilən strategiyanın ən güclü və ən zəif yerləri
biridir. Çünki osillyatorların iş prinsipi adətən çox
sadə şəkildə izah olunur. Bura əsasən 3 prinsip dax-
ildir: ifrat alış/satış zonaları, kəsişmə və divergen-
siya. Amma reallıqda sadəcə bu 3 prinsipi bilməklə
osillyatorların köməyilə bazarda qazanmaq
mümkün deyil. Çünki osillyatorların işinin digər in-
cəlikləri də var. Gəlin, onlardan bəzilərilə tanış
olaq.
1-ci məqam: qeyri-mütənasiblik
İlk növbədə nəzərə almaq lazımdır ki, osillyatorlarqiymətə nisbətdə qeyri-proporsional hərəkət edirlər.Misal üçün, qiymətin 300 punktluq hərəkətinə osil-lya tor 70 faizlik, ardınca gələn 60 punktluq hərəkət-inə isə 50 faizlik dəyişmə ilə reaksiya verə bilər.
Gəlin, şəkil 1-dəki misala nəzər salaq. Buradaqiymət “1” nöqtəsindən “2” nöqtəsinə enərkən 105punkt hərəkət edib. Bu zaman osillyator 94səviyyəsindən 38 səviyyəsinə enib, yəni 56 punktdəyişib. Ardınca qiymət 388 punkt yuxarı qalxıb.Osillyator isə 42-dən 91-ə qalxıb, yəni 49 punkt artıb.Demək, nə alınır:
105 punkta qarşı 56 punkt388 punkta qarşı 49 punkt.
Göründüyü kimi, osillyatorun hərəkəti heç birmütənasibliyə tabe deyil. Onun qiymətin hansıhərəkətinə nə qədər dəyişmə ilə reaksiya verəcəyiniproqnozlaşdırmaq mümkünsüzdür.
Nəticə: əgər sırf osillyatorun göstəricisi əsasındaişləsək, bəzi hallarda onun kiçik hərəkəti bizi böyükziyana sala, böyük hərəkəti isə kiçik qazanc gətirə
İn Forex 05 (15) may, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844
2-ci məqam: trendin “tələsi”
Mahiyyətinə görə osillyatorlarüfiqi hərəkət zamanı işləmək üçünnəzərdə tutulublar. Bu, onlarınadından da görünür (Osillyator –“rəqs edən sistem” deməkdir ).Trend zamanı osillyator qısavaxtda ifrat zonalardan birinə çatırvə orada “tələyə düşür”. Yəni uzunmüddət həmin zonada dalğala-naraq, yanlış siqnallar verir.
Şəkil 2-də belə vəziyyətə misalgöstərilib. Eur/usd cütlüyündə 3aydır ki, trend davam etsə də, Sto-chastics sürətlə ifrat alış zonasınaçatıb və orada reyncə girib.
3-cü məqam: saxta
divergensiya
Şəkil 3-ə baxın. Bu vəziyyətdədivergensiya varmı? Bəli. Orada
RSI osillyatoru ilə qiymətqrafikinin arasında açıq-aşkaq di-vergensiya var.
İndi isə qrafikdəki vəziyyətinnecə inkişaf etdiyinə baxın. Bu,şəkil 5-də göstərilib.Göründüyükimi, əgər biz həmin vəziyyətdədivergensiya siqnalına əsaslanaraqbazara girsək, itki ilə üzləşəcəkdik.
Yeri gəlmişkən, jurnalımızın busayının üzərində işləyərkən eur/usdcütlüyündə yaranan vəziyyətdəStochastics də saxta divergensiyasiqnalı verirdi. Şəkil 5-dəgöründüyü kimi, qrafiklə osillya-torun arasında divergensya olsa da,Avro əvvəlki maksimumunutəzələyib.
Bu qrafikdə həmçinin o dagörünür ki, qiymətin dayaz korrek-siyasına Stochastics necə dərinhərəkətlə reaksiya verib.
İn Forex 05 (15) may, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844
Tələyə necə düşməyək?
Bu suala bir çox texniki anali-tiklər cavab verməyə çalışıbılar.Stiven Akelis indikatorların fondbazarında tətbiqini araşdıraraq,belə bir məsləhət verir: Əgər ümu-milikdə iqtisadi indekslər artırsa,onda indikatorun konkret səhmləbağlı verdiyi alış siqnalını nəzərəalmaq, satış siqnalını isə sayma-maq lazımdır. Necə deyərlər,“qabarma zamanı bütün qayıqlarqalxır”.
Bəs Forex bazarında necə? Bu-rada vəziyyət daha mürəkkəbdir.Çünki bir ölkənin iqtisadi vəziyyə-tini nəzərə almaqla qərar qəbuletmək mümkün deyil: axı hərcütlükdə iki ölkənin valyutası işti-rak edir. Ona görə də, çıxış yolu buola bilər ki, osillyatorların ancaqəsas trendin istiqamətində verdik-ləri siqnallar qəbul edilsin.
Jurnalı forumda müzakirə et
Şəkil 5. Stochastics-də saxta divergensiya
Şəkil 4. Divergensiya “qırılıb”
Vacib xəbərlər nəticəsindəbazarın hansı istiqamətdəhərəkət edə biləcəyini öyrənməküçün Forex TV-ni sizə təqdimedirik.
Video analitikalar xəbərdən30 dəqiqə - 1 saat əvvəl yayım-lanır və mövcud vəziyyətəuyğun qiymət səviyyələri,hərəkət diapazonları, həmçininqiymətin böyük ehtimalla hansısəmtə yönələcəyi barədə fikirlərsəslənir.
Gəlin, belə bir oyun oy-nayaq: ortada müəyyənməbləğin toplandığı
oyun “bank”ı var. Əgər siz havayaatdığımız qəpiyin hansı üzünündüşəcəyini əvvəlcədən deyə bil-səniz, bütün “bank” sizə çatır. Yox,düz deyə bilməsəniz, 5 dollarödəyəcəksiniz. İndi isə sual: sizin 5dollar ödəyib, bu oyuna qoşul-mağınız üçün “bank”da ən azı nəqədər pul olmalıdır?
Başqa sözlə desək, bu sualınmahiyyəti belədir: siz hansıməbləğin uğrunda 5 dollar risk et-məyə hazırsınız? Keçirilən sorğu-lar göstərir ki, çoxları “bank”ın 10dollardan yuxarı olacağı təqdirdəoyuna qoşulmağa razıdırlar. Biz 5dollar qazanmağın xətrinə 5 dollaritirməyə hazır deyilik. Riskiəsaslandırmaq üçün daha böyükuduşa ümid etmək istəyirik. Bu,ona görə belədir ki, insanın eyniməbləğdə pulu itərəndə hiss etdiyikədər eyni məbləğdə puluqazananda his etdiyi sevincdəndaha güclüdür.
Məşhur iqtisadçı-alim, 2002-ciilin Nobel laureatı, miliyyətcəyəhudi olan professor DenielKaneman bu fenomeni izah etməküçün “İtkilərin qəbul edilməməsinəzəriyyəsi”ni irəli sürüb. Onungəldiyi nəticəyə görə, itkininsəbəbi əslində itkini qəbul et-məmək istəyidir. Buna ən yaxşımisallardan biri kimi treyder Nik
Lisonun tarixçəsini göstərmək olar.Onun itkiləri qəbul etməməkdəgöstərdiyi inadkarlıq son nəticədəgətirib “Barings” bankının müflisolmasına çıxarmışdı. SonradanLison bu barədə “Mən Barings-inecə iflas etdim” adlı kitab yazıb,həmin kitab əsasında isə “RogueTrader” adlanan film çəkilib.Orada Nik Lison obrazını aktyorEvan MakQreqor canlandırıb.
Buna qədər “Barings Bank” Bri-taniyanın ən nüfuzlu maliyyə qu-rumlarından biri idi. AmmaLisonun ziyanlı ticarət əməliyya-tında bir milyard funt sterlinq itir-məsi bankın axırına çıxıb. Xüsusiqeyd etmək lazımdır ki, itkininsəbəbi itkini qəbul etməkistəməmək olmuşdu.
Qəribə zidiyyətdir... Axı ilkbaxışdan itkini qəbul etməməkistəyi tamamilə rasional görünür.
Kim pul itirməyi xoşlayır ki?! Heçkim! Amma təsəvvür edin ki, sizyanlış əməliyyatda müəyyən qədərziyana düşmüsünüz. Həmin ziyanıqəbul etməmək istəyinin doğur-duğu inadkarlıq sonda çox ağırnəticələrə gətirib çıxara bilir. NikLison milyard funtu birdən-birəitirməmişdi. Əvvəlcə o, ticarətəməliyyatında kiçik bir ziyanadüşmüşdü. Bu ziyan qəbul edibəməliyyatdan çıxmaqla nəhəngitkidən yayınmaq olardı. Ammabunu etmək əvəzinə Lisonəməliyyatın həcmini xeylidərəcədə böyüdür. Ziyan artdıqca,yenə böyüdür. Sonra yenə...Nəticədə itkini qəbul etməməkistəyi onun karyerasını da, işlədiyibankı da məhv edir. Milyard funt –zarafat deyil.
Əlbəttə, onun məqsədi itirməkdeyildi, o, sadəcə, əməliyyatdanziyansız çıxmaq istəyirdi. Fəqətbelə yerdə bir atalar sözü yadadüşür: “Getmişdi bığ dalınca,saqqalı da qoydu gəldi”.
Amma əlbəttə ki, bu cür itkilərəyol verən təkcə Lison deyil. Onagörə də, biz ən uğursuz treyder-lərin top onluğunu hazırlamışıq.Həmin materialla növbəti
Jurnalı forumda müzakirə et
Milyardı necə itirməliSiz itkini həzm etməsəniz, itki sizi həzm edəcək
Ən uğursuz 10 treyderDünyada sensasion uğura imza atan trey-
derlər az deyil. Amma sensasion uğursuz-luğa düçar olanlar da kifayət qədərdir.
Sizcə, hansı daha böyük sensasiyadır: bir nəfərinmilyonlar və milyardlar qazanması, yoxsa itirməsi?Əslində ikisi də. Xüsusilə də əgər itirilən özgəsininpullarıdırsa... Ona görə də, gəlin, bəzi treyderlərinvə fond menecerlərinin birjalarda apardıqları 10 ənuğursuz əməliyyatla tanış olaq.
Piter Yanq
Piter Yanq “MorganGrenfell AssetM a n a g e m e n t ” d əfond meneceri kimiişə başlamışdı. 1996-cı ildə yol verdiyi pozuntulara görəişdən qovulur. Yanq gizli olaraq birneçə şirkət yaratmışdı ki, aksiyalarla maxinasiyahəyata keçirsin. 220 milyon funt ziyan vurduqdansonra yoxa çıxır. Amma bundan 2 il sonra Lon-donda qadın libasında ələ keçir. Onu firildaqçısistem qurmaqda günahkar bilirlər.
Məhkəmə iclasına qadın geyimində gələn Yanqözünə “Elizabet” adı ilə müraciət olunmasınıistəyir. Nəticədə məhkəmə onun ağlının başındaolmasından şübhələnir. Ekspertiza göstərir ki,Yanq, doğrudan da, ağlını itirib. Bundan sonra işibağlayırlar.
$400 milyon
10 Con Rasnek
1993-cü ildə ConRasnek “Allfirst Fi-nansial”da valyutatreyderi vəzifəsinəişə düzəlir. Bu, “Al-lied İrish Bank”ın Amerikadakıbölməsi idi.
1996-cı ildə o, yapon yenası ilə risqli əməliy-yatlar aparmağa başlayır. Düşdüyü itkiləri gizlət-mək üçün əvvəlcə Rasnek saxta sənədlər hazır-layırdı ki, yaranan maliyyə çatışmazlıqlarınıört-basdır etsin. 1997-ci ildə Rasnekin ziyanı 29,1milyona, 2001-ci ildə isə 300 milyona çatmışdı.O, təkcə ziyanı gizlətmirdi, eyni zamanda,hesabatları elə saxtalaşdırırdı ki, guya bankıngəlirləri artır. Hətta buna görə 433 min dollarmukafat da almışdı.
Sonuncu dəfə opsion əməliyyatında 300 mindollar itirdikdən sonra onun vur-duğu zərər 691 milyon dollara çatır.
Nəticədə Rasneki 7,5 illik həbs-xana və bankın itirdiyi 691 milyondolları geri qaytarmaqla cəza-landırırlar.
FBI Rusnakın fəaliyyətini“ABŞ-da son on ilin ən nəhəngbank saxtakarlığı” kimi qeydəalmışdı.
$691 milyon
9
38 yaşlı Con Rasnek 7illik həbs cəzası alandansonra Baltimor Federalnəhkəməsinin binasındançıxarkən. (2003-cü il)
İn Forex 05 (15) may, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844 Jurnalı forumda müzakirə et
Lyu Çi Bin
Lyu Çi Bin Çinindövlət ehtiyatlarıbürosunda metalticarəti üzrə aparıcıtreyder kimi çalışıb.London metal birjasında misinqiymətlərinin enməsinə böyükməbləğ sərf etməsi ilə məşhurlaşıb. Daha sonraisə 200 min ton mis almaqla əlvan metallarınqiymətində bahalaşma yaradıb. Onun yaratdığıqarmaqarışıqlıqda metal fyüçerslərini alanlarböyük gəlir götürüblər. Çin dövləti isə ciddiziyana düşüb. Bu əməliyyatlardan sonra Lyuqaçıb gizlənib və harada olduğu bu günədəkməlum deyil.
1 milyard $
8 Nik Lison
Nik Lison tarixdəkiuğursuz treyderlərinbəlkə də ən məşhu-rudur. 1992-ci ildə 28yaşlı Lison treydin-qin parlayan ulduzlarından birisayılırdı. İnanılmaz uğurları bugəncin “Baring” bankının Sinqapur beynəlxalqvalyuta birjasındakı (Singapore InternationalMonetary Exchange) əməliyyat şöbəsinin müdiriolmasına yol açmışdı.
Amma Lisonun oradakı əməliyyatlarınəticəsində bank nəhəng ziyana düşür. Bunasəbəb treyderin Nikkei fyüçersləri və opsionlarıilə apardığı məxfi, qeyri-qanuni əməliyyatlar idi.
Onun ulduzunun sönməsi Nikkei indeksindəaçdığı qısa əməliyyatla başlayır. İtkili əməliyyat-ları uzun müddət açıq saxlaması 1995-ci ildə“Barings”in müflisləşməsinə gətirib çıxarır.Nəticədə 230 illik tarixə malik bank simvolikolaraq 1 funta satılır. Lison isə ömrünün növbəti4 ilini Sinqapur həbsxanasında keçirməli olur.
1999-cu ildə xəstəliyi ilə əlaqədar olaraqazadlığa buraxılan Lison “The Rogue Trader” adlıkitab yazır. Hazırda Nik Lison “Galvay United”İrland futbol klubunun icraçı direktoru işləyir.
1,3 milyard $
7
Yasuo Hamanaka
Yasuo Hamanaka həmdə “cənab mis” və“cənab 5%” adları ilətanınırdı. O,Yaponiyanın iriticarət şirkətlərindən olan, misticarətilə tanınan “Sumitomo Corpo-ration”da işə başlamışdı.
Hamanakinin sözlərinə görə, karyerasınınmüəyyən mərhələsində apardığı əməliyyatınhəcmi dünyadakı əlvan metallarla aparılan bütünəməliyyatların 5%-ni təşkil edirdi.
Ekspertlərin rəyinə görə, 1986-1996-cı illərdəonun törətdiyi maliyyə fırıldaqlarının həcmigöstərir ki, Yasuo təkbaşına işləməyib, məzən-nələrin səviyyəsinin süni şəkildə dəyişməsibarədə gizli qanunsuz sövdələşmələrdə iştırakedib.
Hamanaki 1996-cı ildə 8 illik həbs olunub.Araşdırmalar zamanı bəlli olub ki, o, vurduğuziyanı gizləmək üçün digər treyderlərin imzasınısaxtalaşdırıbmış.
2,6 milyard $
6
Con Merivezer
1994-cü ildə ConMerivezer “Long-Term Capital Ma-nagement”in əsasınıqoyub. O, müştərilərigüclü bazar strategiyasının köməyiilə özünə cəlb edə bilmişdi. Vəd et-mişdi ki, investorların riskini sıfır dərəcəyəendirəcək.
1998-ci ildə fond Rusiya bazarının stabil-ləşdirilməsinə girişdi. Lakin RF hökuməti özüərinə götürdüyü maliyyə öhdəliklərini yerinə ye-tirməkdən imtina etdi və... şirkət müflis oldu.
İn Forex 05 (15) may, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844 Jurnalı forumda müzakirə et
Brayan Hanter
Kanadalı treyderBrayan Hanter“Amaranth Advi-sors” da işləyir vətəbii qazın qiymə-tinin qalxmasından qazanc götür-məyə çalışırdı. 2005-ci ildə ABŞ-da“Katrına” və “Rita” qasırğalarından sonra “mavıyanacağ”ın qiyməti 3 dəfə artır. Bununnəticəsində Hanter 2006-cı ildə ən uğurlu treyder-lərin siyahısında 29-cu yerə qalxır.
Amma qasırğanın vurduğu ziyan aradanqaldırılandan sonra qazın qiyməti düşür və “Ama-ranth advisors”un ziyanı 6 milyard dolları aşır.Çünki fyüçers əməliyyatları vaxtında bağlan-mamışdı.
6,5 milyard $
4 Jerom Kervil
Yanvarın 26-da Parisinmaliyyə polisiAvropanın nəhəngbanklarından biriolan “SociétéGénérale”nin treyderi JeromKervili həbs edir. Buna qədər bankınhesabından artıq 7,1 milyard dollar yoxaçıxmışdı. Özünəqapalı və ünsiyyətcil olmayanəməkdaşın apardığı əməliyyatların həcmi isə 50milyard avroya çatmışdı. Bu, həm bankın kapi-talının, həm də Fransanın büdcə kəsirinin həc-mindən çox idi.
Rəqəmlərin həddindən böyük olmasıekspertləri belə bir fikrə düşməyə meylləndirdiki, Kervil əslində bankın rəhbərliyinin razılığınaəsasən hərəkət edib.
Paris məhkəməsində bu iş “Əsrin fırıldağı” ad-landırılmışdı.
7,1 milyard $
3
Culian Robertson
Culian Robertson1980-ci ildə “TigerManagement” hedc-fondunda işəbaşlayıb. 1998-ci ildəRobertson iki şeyə görə tanınırdı:Yapon yenası əleyhinə uğursuz oyunuvə ABŞ-da yüksək texnoloji kompaniyalarınsəhmlərinin birja “köpüyünün” partlaması ilə.
Robertson investor kimi özünə perspektivligörünən aksiyaları almağa böyük məbləğ ayır-mışdı. Nəticədə “Tiger Management” itkiyəməruz qaldı, onun aktivləri 6 milyard dollaradəkazaldıldı və 2000-ci ildə onun bütün fondlarınınbağlanması və investorların kapitalının qaytarıl-ması barədə qərar çıxarıldı.
17 milyard $
2
Hant qardaşları
Reytinqimizin ilkpilləsində birja tari-xinin ən böyük uğur-suzları dayanır. Nel-son Banker Hant(Nelson Bunker Hunt) və VilyamHerbert Hant (William Herbert Hunt)1979-1980-ci illərdə 100 milyon unsiyadan artıqgümüş almışdılar. Onlar bir unsiya gümüşə 50dollar ödəmişdilər. Məqsəd Gümüşün qiymətinisüni yolla qaldırmaq və böyük pullar qazanmaqidi.
Amma 1980-ci ilin yanvarından bu qiymətlimetalın məzənnəsi düşməyə başlayır, martın 27-də isə gümüş bazarı tamamən çökür. Həmin güntarixdə “gümüşün qara cümə axşamı” kimi qalıb.Bundan sonra qardaşlar 1,75 milyard dollaraaldıqları 59 milyon unsiyanı 1,20 milyarda satırvə 550 milyon dollar itirirlər. Bu minvalla onlar1988-ci ildə tamamilə müflisləşirlər. Üstəlik, Nel-son metalların qiymətini inhisarda saxlamaqcəhdinə görə 10 milyon dollar cərimə də olunur.
Dəqiq bilinmir
1
33 yaşlı Jerom Kervil Paris məhkəməsinə gətirilərkən
“2x2” strategiyası ona görə belə adlanır ki, buradabir indikatorun ikisindən və iki fərqli indikatordan is-tifadə olunur. Bu, 2 EMA, Stochastics və RSIəsasında qurulmuş sadə, amma effektiv ticarət sis-temidir. Həmin indikatorların hər biri özlüyündə ki-fayət qədər məşhurdur və geniş yayılıblar. Ammaonların bir yerdə tətbiqi verilən siqnallarındəqiqliyini xeyli artırır.
Sizə təqdim etdiyimiz bu strategiya bütün cütlük-lərdə və bütün zaman periodlarında işləyir. Ammaonu m30-dan yuxarı miqyaslarda tətbiq etmək məs-ləhətdir.
Əvvəlcə sistemi işçi qrafikin üzərində quraq.Bunun üçün qrafikə 5 və 10 periodlu iki EMA, (14,3, 3) periodlu Stochastics və 14 periodlu RSI əlavəedirik. RSI-ın pəncərəsində 30, 50, 70 səviyyələriqeyd olunmalıdır. Stochastics –də isə 20 və 80.
Yəni işçi qrafikimiz şəkil 1-də göstərildiyi kimiolacaq.
Jurnalı forumda müzakirə et
“2x2”
Şəkil 1.Sistemin işçi qrafiki
Alış əməliyyatının qaydası:
Əgər EMA 5 (qırmızı) xətti ЕМА 10 (göy)xəttini aşağıdan yuxarıya doğru kəsirsə, alış siq-nalı yaranır. Amma bu zaman Stochastics indika-torunun xəttləri yuxarıya doğru yönəlmişolmalıdır. Stochastics ifrat alış zonasında (yəni80 səviyyəsindən yuxarıda) olmamalıdır. RSI in-dikatoru isə 50-dən yuxarıda olmalıdır.
Satış əməliyyatı qaydası:
Əgər EMA 5 (qırmızı) xətti ЕМА 10 (göy)xəttini yuxarıdan aşağıya doğru kəsirsə, satış siq-nalı yaranır. Amma bu zaman Stochastics indika-torunun xəttləri aşağıya doğru yönəlmişolmalıdır. Stochastics ifrat satış zonasında (yəni20 səviyyəsindən aşağıda) olmamalıdır. RSI in-dikatoru isə 50-dən aşağıda olmalıdır.
Əməliyyatın bağlanma qaydası:
Əməliyyat iki halda bağlanır: - EMA xəttləri əks istiqamətdə kəsişəndə;- RSİ indikatoru 50 səviyyəsini əks is-
tiqamətdə kəsəndə.
“Stop” orderi:
İlkin “stop” əmri ən yaxın minimumundanaşağıda (maksimumdan yuxarıda) qoyulur. Dahasonra qiymət hərəkət etdikcə yavaş-yavaş irəliyəçəkilə bilər. Treylinq-stop hər bir cütlük üçünonun likvidliyi nəzərə alınaraq, individualseçilməlidir.
Strategiyanın üstün cəhəti:
Üç indikatorun siqnalları bir-birini filtrasiyaedir.
Strategiyanın çatışmayan cəhəti:
EMA-ların əks istiqamətdə kəsişməsi əməliy-yatın vaxtından əvvəl bağlanmasına səbəb olabilir.
Həftəlik qrafikdə yapon şamları aşkar “ayı udması” fiquru yaradıblar. Ona görə də, bütün xəttlərinyuxarıya yönəlməsinə baxmayaraq, yaxın bir neçə həftədə konsolidasiya gözlənilə bilər.
Hazırda Tenkan-Sen xətti artıq yarılıb. Onun test olunmasını gözləyib, yenidən “qısa” əməliyyat açmaqolar. Hədəf Kijun-Sen xəttidir (1,3900).
DAILY
Eniş o qədər qəfil oldu ki, yalnız Tenkan xətti aşağıya dönməyə macal tapdı. Enişin hədəfi “bulud”unyuxarı sərhədi ola bilər: 1,41-1,42 aralığı. Xətt aşağıdan test olunanda satmaq üçün fürsət axtarmaq olar.
İn Forex 05 (15) may, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844
GBPUSD
WEEKLY
Yenə də “ayı udması” fiquru var, fəqət xəttlərin heç biri yarılmayıb. Trendin dönüşü uğrunda əsasdöyüşlər növbəti həftələrdə gedəcək. Ona görə də, hələ ki ancaq məsləhət vermək olar: xətt aşağıdan testolunanda satın. Kijun xətti test olunmamışdan (1,6050) almaq təhlükəlidir. Və qısa “stop”ları da unutmayın.
DAILY
Qiymət Kijun-Sen xəttindən sıçramağa uğursuz cəhd edəndən sonra onun üzərində bağlandı. Xətt yarılan-dan sonra satmaq olar. Hədəf “bulud”un yuxarı sərhədidir: 1,62. “Stop” əmrləri Tenkan xəttinin üzərindəqoyulmalıdır (1,6555).
İn Forex 05 (15) may, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844
USDCHF
WEEKLY
Bütün xəttlər aşağıya yönəlib. Maksimumunda bağlanan “buğa” şamı ən azı Tenkan-Senə qədər (0,8950)konsolidasiyanın mümkünlüyünə işarə edir. Bu xəttə çatmamışdan satmaq məsləhət deyil. Qısa “stop”larıunutmayın.
DAILY
Tenkan xətti artıq yarılıb. Qiymət onu yuxarıdan test edə və Kijun xəttinə doğru (0,8950) yönələ bilər.
İn Forex 05 (15) may, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844
USDJPY
WEEKLY
Xəttlər “qucaqlaşıblar”: 80-85,00 diapazonunda reync gözlənilir. Hansısa proqnozlardan və ya əməliyyat-lardan çəkinməyi məsləhət görərdik.
DAILY
“Ölü xaç”ın ardınca “bulud” test olunur. Qiymətin “bulud”dan çıxışını və “bulud”un test olunmasınıgözləmək daha məsləhətdir. Testdən sonra qərar qəbul etmək olar.
İtirməmək üçün nə etməklazımdır? İlk növbədə itkininpsixologiyasını anlamaq.
Edvin Lefevr çox düzgün yazır ki,“Siz əvvəlcə itirməmək üçün nəetmək lazım olduğunu öyrən-məlisiniz. Bundan sonra qazanmaqüçün nə lazım olduğunu başadüşəcəksiniz”. Beləliklə, treyderlərniyə itirirlər? Bunun hansı psixolojisəbəbləri var?
1. Böyük qazanc arzusu
Bu, yeni başlayanların ən pisxüsusiyyətidir. Bazarda uğurunyolu sabitlikdən keçir. Birdən-birəböyük risk etməyi heç nə iləəsaslandırmaq olmaz. Sizcə, ağıratlet elə birdən-birə 120 kiloqram-lıq ştanqı qaldırıb? Əsla yox. O,tədricən həmin səviyyə çatıb.
Bazarda birdən-birə böyükqazanca yox, uzun müddət ərzindəsabit və ardıcıl qazanca can atmaqlazımdır.
2. Qisas hissi
İtirdiyiniz pulu dərhal qaytar-maq, yəni bazardan qisas almaqçox pis fikirdir. Bununla treyderəslində öz emosional gərginliyiniazaltmağa çalışır. Amma unut-mayın ki, bazar şəxs deyil. Ondanqisas almaq və ona nəsə sübutetmək olmaz.
3. Səhvi düzəltmək istəyi
Bu, çox zaman belə baş verir ki,treyder birinci səhv əməliyyatdansonra bazarın onun tərəfə gələcəyiümidilə eyni istiqamətdə yeni,daha böyük həcmdə əməliyyat açır.Səhvini düzəltmək üçün. Belə ki,bu halda bazar lazım olan tərəfəbir qədər hərəkət etsə, sıfırla həriki əməliyatdan çıxmaq mümkünolsun. Amma səhvi bu yolladüzəltmək cəhdi çox zaman dahaağır səhvə gətirib çıxarır.
4. Nəsə etmək naminə ticarət
Əgər treyder sadəcə bazardankənarda qala bilmədiyinə görəəməliyyat açırsa, bu, ticarətdənpsixoloji asılılıq deməkdir. Və çoxpis haldır. Çalışın, bu vərdişinizitərgidin və yalnız ciddi əsasyarananda əməliyyat açın!
5. Oyun həvəsi
Uğurlu treyderlər yalnızvəziyyət onların xeyrinə olandabazara girirlər. Oyunçular isə bəxtəümid edərək əməliyyat açırlar.Onlar çox vaxt əməliyyatı nəyəəsasən açdıqlarını izah etməkdəçətinlik çəkirlər. Bu treyderlərbazarda işləmir, oynayırlar. On-ların heç bir intizamı və planı yox-dur. Belələri “Anonim oyunçularcəmiyyəti”nin qaydaları ilə tanışolsalar, yaxşıdır. Onlar başadüşməlidirlər ki, niyə treyderolmaq istəyirlər? Qazanmaq, yoxsabazarda həyəcan yaşamaq üçün?Bəlkə sadəcə, kəskin hissləriçatışmır? Elə isə, həmin boşluğudoldurmağın daha ucuz yollarınıtapmaq mümkündür.
- Forexlə tanışlığın nə vaxt vənecə olub? Bu sahəni niyəseçmisən?
- Əvvələr Forex barədə dostum-dan eşitmişdim. Sonra internetdəforex kursu elanını görüb, bu şansıdəyərləndirmək istədim. Çünki bu,21-ci əsrin biznesidir. Bir sözlə,özum-öz müdirim olmaqistəyirəm.
- Bu günə qədər nələri Forex-də əsas uğurun və uğursuzluğunhesab edirsən?
- Forexdə yeni olduğum üçünuğursuzluqlarımı təcrübəsizliyimlə
əlaqələndirirəm.Hər cür uğursuzluğa hazıram.Çünki bir şeyi öyrənməkistəyirsənsə, bunun əvəziniödəməlisən. Necə deyərlər, qazgələn yerdən toyuq əsirgənməz.
Əminəm ki,qazandığım bütünuğurlar və uğursuz-luqlar sonda mənimtəcrübəməçevriləcək.
- Öz treyderbacarığını artır-maq üçün nələredirsən?
- Siyasi və iqti-sadi xəbərləriizləyirəm.Bloomberg
kanalına baxıram.Kitablar və məqalələr oxuyuram.
- Səncə, peşəkar treyder hansıxüsusiyyətlərə malik olmalıdır?
- Riskləri idarə etməyi bacar-malıdır. Bazara girərkən psixoloji
cəhətdən hazır olmalı, ən əsası,tamahkar olmamaldır.
- Ticarət zamanı hansıemosiyaları keçirdiyinə fikirvermisənmi?
- Təzə başlayanda səbirsizidim. Bu işdə səbrli olmağıöyrəndim. Tamahkarlıq etdiyimvaxtlar da olurdu, amma bununəvəzini yaxşı ödədim.
- Emosiyalarını idarə edəbilirsənmi?
Jurnalı forumda müzakirə et
“Stop-loss” qoyduğumyadıma gəlmir”
Samir Eyvazov: “...Məndə həmişə “stop-out” olub”
“In Forex”in budəfəki müsahibi gənc treyderSamir Eyvazovdur. Samir 1985-ci ilin dekabrındaBakıda anadan olub. Turqut Özal adına SumqayıtÖzəl Turk Litseyini bitirib. Gəncə Dövlət Univer-sitetinin Kimya və Biologiya fakültəsində təhsilalıb.
İn Forex 05 (15) may, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844
- Hər şey insanın öz əlindədir.Reallıqla barışmağı bacarıram.Emosiyaları biznesə qatmaqdüzgün deyil. Bacardıqcaemosiyaları uzaq tutmaq lazımdır.
- Riskləri necə nəzarətdəsaxlayırsan?
- Buna həmişə can atıram. Dahaçox Martinqeyl sistemilə işləməyəüstünlük verirəm.
- İtkiləri qəbul edəbilirsənmi?
- Əməliyyat açanda “stop-loss”qoyduğum yadma gəlmir. Məndəhəmişə “stop out” olub. Qazancolanda “stop loss”u itkisiz zonayaçəkirəm. Ən azı bazardan gəlirlə,ya da heç olmasa itkisiz çıxmağıplanlaşdırıram.
- Treyder kimi ən zəif və əngüclü cəhətlərini hansılar hesabedirsən?
- Zəif cəhətim təcrübəsizliyim-dir. Güclü cəhətim isə bu biznesiisrarla və istəklə öyrənmək istəy-imdir.
- Daim qazandıran strate-giyaların olduğuna inanırsanmı?
- Həyatda nəyinsə daimiolduğuna inanmıram. Eləcə dədaim qazandıran strategiyalarınmövcudlğu ağlıma batmır.
- Bazarın təhlilində hansımetodlardan istifadə edirsən?
- Fundamental
analizinəzərdə saxlayaraq, Alliqator in-dikatorunun və osillyatorların siq-nallarını dəyərləndirirəm.
- Tez-tezmi əməliyyat açırsan? - Bəli. Təcrübəmi artırmaq üçün
çox əməliyyat açıram. Ammabəzən istirahət edərək, günlərləəməliyyat açmıram. Sadəcə,bazarın gedişatına baxıram.
- Ən uğurlu və ən uğursuzəməliyyatların yadındadırmı?
- Ən uğurlu əməliyyatım səhərsaat 6-da oldu. Uğursuz əməliy-yatım isə elə həmin uğurun arxa-sınca gəldi. Tamahkarlığımüzündən...
- Səncə, Forexdə ən çoxburaxılan səhv hansıdır?- Düşünürəm
ki, ən çoxburaxılan səhvlər tamahkarlıq vəsəbirsizlik ola bilər.
- Treydinqlə bağlı gələcəkplanların necədir?
- Bu sahəni bacardığım qədərətraflı öyrənmək istəyirəm.
- Və sonda, treyder həmkar-larına nə demək istərdin?..
İtkiləri gözə alıb risk etsinlər,uğur onları təqib etsin.
Adətən Forexdə ticarətiöyrədən mənbələrinhamısı necə qazanmaq-
dan danışır. Halbuki başqa bir vacibşey də var: qazandığını necəqoruyub saxlamaq. Hətta məndeyərdim ki, ikincisi daha vacibdir.Buna öz təcrübəmdə də dəfələrləəmin olmuşam.
İlk açdığım hesabda depozitim300 dollar həcmində idi. Bir neçəay sonra onu 750 dollaraqaldırdım. Müəllimimin məsləhə-tinə əməl edərək, sabit lotla ticarətaparırdım. Yəni hər dəfə hesab ar-tandan sonra lotu böyütmürdüm.750 dollara çatanda yenə də müəl-limimin məsləhəti ilə 300 dollarıhesabdan çıxardım. Amma təəsüfki, bundan sonra məndə çoxziyanlı bir hiss yarandı. Fikir-ləşdim ki, onsuz da qoyduğumpulu götürmüşəm, bundan sonralap itirsəm də, məndən heç nə get-məyəcək. Yavaş-yavaş sabit lot-larla işləməyə son qoydum və hərdəfə əməliyyatın həcmini artır-mağa başladım. Nəticədə qısavaxtda hesabım 730 dollara çatdı.Amma növbəti həftə bircə uğursuzəməliyyatla sıfıra endi…
Birinci merodla ticarətapararkən mən ciddi gərginlik vəstress keçirmirdim. Hər şey planlagedirdi. İtkilər də qorxulu ol-murdu. Amma ikinci metodakeçəndən sonra emosiyalar üstüngəlməyə başladı. Stress və gərgin-lik vəziyyəti aydınqiymətləndirməyə imkan vermirdi.Bunu indi başa düşürəm. O vaxtisə bunu düşünəcək halda deyil-dim. Belə vəziyyətdə bilirsinizmi,nə baş verir? Bir-iki səhv insanınbütün tarazlığını pozur və sən 300dollarlıq depozitlə 3 trilyonluqbazara müharibə elan edirsən! Birsözlə, treyder çevrilib olurkamikadze.
Ona görə də, mən tam əminliklədeyə bilərəm ki, bazarda əsasməsələ qazanmaq yox, qazandığınıqoruyub saxlamağı bacarmaqdır.Bəs bunu necə etmək olar? Öztəcrübəmə əsaslanaraq, bir neçəyol təklif edə bilərəm.
1) Açacağınız əməliyyatlar üçünəvvəlcədən sabit həcm müəyyən-ləşdirin. Misal üçün, özünüzə şərtqoyun ki, eyni vaxtda açıq olanəməliyyatların ümumi həcmi 0,1lotdan artıq olmayacaq (əlbəttə ki,bu həcm sizin balansa uyğun
müəyyən edilməlidir).
2) İki-üç ardıcıl uğurlu və yauğursuz əməliyyatdan sonra fasiləgötürün. Çünki ardıcıl uğurluəməliyyatlar sizdə eyforiya yarada-caq və siz sağlam məntiqlə hərəkətetməyəcəksiniz. Ardıcıl uğursuzəməliyyatlar isə əvəz çıxmaqistəyini gücləndirəcək ki, nəticədəsiz yenə də sağlam məntiqləhərəkət etməyəcəksiniz.
3) Qazandığınız pulları mün-təzəm olaraq hesabdan çıxarın.Hesab edin ki, bu, sizin bazardagördüyünüz işə görə zəhmət-haqqınızdır. Əgər müntəzəm zəh-məthaqqı almasanız, ruhdandüşəcək və işə başdansovduyanaşacaqsınız.
Treyderin işi texniki cəhətdənçox da çətin deyil. Çətinlikpsixoloji cəhətdəndir. Kazinodaqazanmağın bir şərti var: uddunsa,dərhal pulları götür və get. Qalsan,hamısını itirəcəksən. Bazarda dabuna bənzər prinsip mövcuddur:qazandınsa, heç olmasa birhissəsini hesabdan çıxar. Əkshalda, böyük balans sizi böyükriskə sövq edəcək.
Dəstək/müqavimət xəttlərinin yarılmasınınhəqiqi, yoxsa saxta olduğunu necə bilməkolar? Adətən Forex dərsliklərində yazılır ki,
bunun üçün həcm göstəricisini izləmək lazımır. Beləki, əgər vacib səviyyə yarılarkən həcm artırsa, demək,yarılma həqiqidr. Yox, əksinə, vacib səviyyə yarılarkənhəcm azalırsa, onda yarılma sünidir.
Mən təcrübədə xeyli müddət yoxlayandan sonradeyə bilərəm ki, bu məsləhətdə deyilənlər tamamiləboş şeydir. Fond və ya əmtəə bazarlarında sınaqdankeçirməmişəm, amma valyuta bazarında həcminartıb-azalması treyderə praktik olaraq heç bir faydalıinformasiya vermir. Hətta daha pis: onu çaşdıra bilər.
Gəlin, bir neçə misala baxaq. Şəkil 1-də nəgörürük? Qiymət 1.4530 zonasında yerləşən vacibdəstək xəttinə çatıb. Aprelin 20-25-i arasında xəttartıq bir neçə dəfə test olunub, deməli, güclüsəviyyədir. Nəzəriyyəyə görə, əgər qiymət onuyararsa, aşağıya doğru sürətli eniş baş verməlidir.Yaxşı səslənir...
Axırıncı şama diqqət yetirin. Aşkar görünür ki, buşam dəstək xəttini yarıb və onun aşağısında bağlanıb.Və onun bu hərəkəti həcmin artması ilə müşahidə ol-unub. Deməli, satmaq vaxtıdır. Qısa əməliyyat açırıqvə... ooops! Hadisələrin əslində necə inkişaf etməsişəkil 2-də göstərilib.
Jurnalı forumda müzakirə et
Həcm bizi aldadır
Şəkil 1. Həcmə inansaq, dəstək xəttinin yarılması həqiqidir
İn Forex 05 (15) may, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844
Göründüyü kimi, həcmin artması bu vəziyyətdə çaşdırıcı siqnal rolunu oynayıb. Həm də iki dəfə: dəstəkxətti yarılandan sonra qiymət yuxarıya qalxmağa başlayarkən həcm düşüb! Bütün qaydalara görə, bu, odeməkdir ki, qiymətin yuxarıya hərəkəti korreksiyadır. Çünki həcmlə dəstəklənmir. Və tezliklə aşağıyahərəkət bərpa olunmalıdır. Amma buyurun: qiymət impulsiv şəkildə yuxarıya qalxıb!
Yanlış bələdçi seçməyin axırı başqa cür qurtara bilməzdi.
İndi isə ikinci misala baxaq. Bu, lap “təzə” nümunədir. Yəqin, avro/dolların mayın əvvəllərindəki hərəkətitreyderlərin yaxşı yadında olar. Avro 10 gün ərzində 1.4880 müqavimətini yara bilmirdi. Qiymət səviyyəni 4dəfə test etsə də, hər dəfə müqavimət daha güclü çıxırdı. Belə bir vəziyyətdə, nəzəriyyəyə görə, müqavimətxətti yarılandan sonra bizi ciddi artım gözləməliydi...
Nəhayət, mayın 4-də bu, baş verir. Müqavimət xətti yarılır. Qiymət səviyyənin üzərində bağlanır. Üstəlik,ikinci ağ şam da tamamilə müqavimət xəttindən yuxarıda formalaşır. Ən əsası, bu proses həcmin də artmasıilə müşayiət olunurdu. Demək, almaq lazımdır!..
Amma...Əgər siz həmin vəziyyətdə almışdınızsa, mən sizə həsəd aparmıram. Ümid edirəm ki, yaxın “stop”u unut-
mamışdınız. Çünki hərəkətin sonrakı inkişafı şəkil 4-də göstərilib.
İn Forex 05 (15) may, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844
Avro tezlikləgeriyə dönür,yardığı dəstəkxəttini əks is-tiqamətə kəsir,artıq müqavi-mətə çevrilənxətti test edir vəüzüaşağı mil-lənir. Diqqət edinki, ilk mərhələdəAvronun enişihəcmin azalmasıilə müşayiətolunurdu. Yənihəcmə inansaq,bu, o demək idiki, eniş davamlıolmayacaq.Fəqət hər şeygöz qabağın-dadır.
Beləliklə,Forex-də həcmgöstəricisininyanlış siqnalverdiyini təs-diqləyən iki mi-salla tanış olduq.Mən qrafiklərdəbuna bənzər mi-salları nə qədərdesəniz, tapıbgöstərə bilərəm.Sadəcə, jurnalınhəcmi imkanvermir. Ona görədə, mövzunu “İnForex”in foru-munda davam et-dirə bilərik.
Jurnalı forumda müzakirə et
Şəkil 3. Həcm göstərir ki, müqavimət xəttinin yarılması həqiqidir
Alış üçün imkan o vaxt yaranırki, Bazar 1-2 gün ərzində ifrat satışhalında olur (Eniş trendi zamanıdaha bir əlavə gün tələb olunabilər). İdeal alış günü öz minimu-munda açılır və maksimumundabağlanır Ertəsi gün qiymət birqədər geriyə korreksiya edəndənsonra, dəstək zonası tapır vəartımını davam etdirir. Məhzhəmin dəstək nöqtəsi bizə risklərənəzarət etmək imkanı yaradacaq.Yəni “stop” əmrimizi onun altındayerləşdirəcəyik.
Əməliyyat açandan sonrabazarın öz açılış nöqtəsindənyuxarıda bağlanıb-bağlanmaya-cağını izləyirik. Əgər bağlanarsa,əməliyyatı növbəti günə keçiririk.Əgər hər şey düzgün gedirsə, bizalış əməliyyatı açandan sonraBazar minimumunu təzələməmə-lidir. Əgər bu baş verərsə, “stop”əmri bizi bazardan çıxaracaq.
Satış əməliyyatı açılan günbazar əvvəlcə səhər-səhər maksi-mum formalaşdırmalıdır. Əvvəlki
günün maksimumu əsas müqa-vimət səviyyəsi hesab olunur.Əgər bazar həmin səviyyəni sınaq-dan keçirir və yenidən aşağıyadönürsə, bu zaman satış əməliyatı
açaraq, “stop”u həmin maksimu-mun üzərində yerləşdiririk. Gəlirliəməliyyatı növbəti günə keçirməkolar.
Göründüyü kimi, “TeylorunTexnikası” səhər dönüşlərini tut-maq məqsədi daşıyır. Linda Raşkevə Larri Konnors məşhurkitablarında bi texnikaya 2 peri-odlu ROC indikatorunu əlavə et-məyi məsləhət görürlər (Biz
əvvəlki saylarımızda həmin in-
dikator barədə danışmışıq). Buhalda indikatorun dönüşləri TTTsiqnalları ilə üst-üstə düşən zamanbazara girmək lazımdır.
Jurnalı forumda müzakirə et
TTT+ROC“Teylorun Ticarət Texnikası” (TTT) adlanan metod bazarda
kifayət qədər sınanmış üsullardan biri sayılır. Bu yanaşmaya görə,bazar hər 2-3 gündən bir dalğalanmaların yeni maksimum və yaminimumuna çatır. Həmin nöqtələrdə bazara əks təzyiq artır ki,bundan istifadə edərək, qısamüddətli alış və ya satış əməliyyatlarıaçmaq olar. Beləliklə, ümumi trendin istiqamətindən və funda-mental vəziyyətdən asılı olmayaraq, bazara hər iki istiqamətdə gir-mək mümkündür. Yəni TTT xarakterinə görə svinq-ticarəttexnikasıdır.
Elmdə “göyərçin mövhumatı”adlı məşhur bir eksperiment var.Eksperimentin mahiyyəti belədir:Göyərçinləri bərabər zamanfasiləsi ilə yemləyirlər. Tutaq ki,hər 4 saatdan bir. Müəyyən müd-dətdən sonra quşlar bunun səbəbiniaxtarmağa çalışırlar. Əlbəttə,şüurlu şəkildə yox (quşların şüurubuna imkan vermir), instinktivolaraq. Amma hər halda, onlarındavranışında dəyişiklik yaranmağabaşlayır. Onlara dən verilən andagöyərçinlər hansı hərəkətiedirdilərsə, həmin hərəkəti tez-teztəkrarlamağa başlayırlar.
Göyərçinə elə gəlir ki, əgər yemverilməzdən əvvəl o, qanadlarınıçırpıbsa, demək, bu hərəkəti iləyem verilməsi faktının arasındahansısa əlaqə var. Və yaxud, başqagöyərçin əgər yem verilməzdənəvvəl dimdiyini qəfəsə sürtürdüsə,o da belə nəticə çıxarır ki, həminhərəkəti ilə yem verilməsi arasındahansısa əlaqə var. Bir sözlə, hər birgöyərçin yem verilməsi faktını et-diyi hansısa hərəkətlə bağlamağaçalışır.
Bu, klassik “stimul-reaksiya”modelidir. Göyərçinlər istədikləri
nəticəyə gətirib çıxara biləcəkhərəkətləri təkrarlamağa çalışır,həmin nəticəyə kömək etməyəcəkhərəkətlərdən isə çəkinirlər. Əl-bəttə, onlar bunu şüursuz şəkildəedirdilər. Amma hər halda, onlarbu qarışıq dünyada qanunauyğun-luq axtarmağa meyillidirlər!..
Əlbəttə, bu eksperimentinnəticələrini müxtəlif cür yozmaqolar. Məsələn, iddia etmək olar ki,o, quşlarda mövhumatçılığın ol-masını təsdiqləyir. Axı onlar özhərəkətləri ilə yemlənmələriarasında səbəb-nəticə əlaqəsi ax-tarırdılar... Halbuki, gerçəkdə beləbir əlaqə yox idi.
Bəs biz insanlar bu baxımdangöyərçinlərdən çoxmu fərqlənirik?Əslində yox. Çünki insan beynininbəzi hissələri heyvan beynininanoloji hissələrindən o qədər dəfərqlənmir. Ona görə də bizim dəbir çox qərarlar “göyərçin mövhu-matı”nı xatırladır.
Gəlin, belə bir eksperimentaparaq. Qəpik ataq və hər dəfəqəpiyin “bayraq” üzü düşəndə“O”, “gerb” üzü düşəndə isə “P”hərfini yazaq...
Bunlardan yalnız biri “həqiqi”ardıcıllıqdır. Yəni yalnız biri
həqiqətən də 20 dəfə atılan qəpiyinhansı üzlərinin düşməsi əsasındayazılıb. Başqa sözlə, doğrudan da,təsadüfi ardıcıllıqdır. O biri isəsüni yolla quraşdırılıb.
Sizcə, bu ardıcıllıqlardan hansıqəpiyin real olaraq necə düşməsinigöstərir? Bunu müəyyənləşdirməküçün sizə iki ipucu verə bilərəm.Süni, analitik yolla qurulan ardıcıl-lıqda iki dəfədən çox “bayraq” vəya “gerbin” dalbadal gəlməsinəimkan verilməyib. Eyni zamanda,“bayraq-gerb-bayraq” sıralanması3 dəfədən çox düzülməyib.
Bunu biləndən sonra cavabaydın olur: “gerb”lərin uzun sırasıolan “A” ardıcıllığı həqiqətən dətəsadüfidir. “B” ardıcıllığı isə süniyolla qurulub. Amma təcrübəgöstərir ki, insanların çoxu məhz“B” ardıcıllığını həqiqi təsadüfiardıcıllıq saymağa meyilli olurlar.
Niyə? Çünki bizim beynimizhəmişə qarışıq proseslərdə qa-nunauyğunluq axtarmağa çalışır(Dalbadal gələn “P” hərfləri kimi).Məntiq olmayan yerdə məntiq gör-mək istəyir.
Bu səbəbdən, biz qrafiklərləişləyərkən çox vaxt hətta qiymətinən dolaşıq, təsadüfi, proqnozaya-tımsız hərəkət zonasında belə, qa-nunauyğunluq axtarmağa çalışırıq.Bəzən isə onu olmadığı yerlərdə“tapırıq”. Çox vaxt əslindəmövcud olmayan prinsiplər uydu-ruruq. Əlaqəsiz şeyləri bir-biri iləəlaqələndirməyə çalışırıq. Nəticədəbir çox treyderlərin hərəkətigöyərçinlərin mövhumatından heçnə ilə fərqlənmir.
Jurnalı forumda müzakirə et
Göyərçin mövhumatıNiyə bir çox treyderlər olmayan yerdə qanunauyğunluq axtarırlar
Forex bazarında kiçik ba-lansla işləyən treyderləraşağı zaman periodlarında
işləməyə məcburdurlar. Bu period-larda işləməyin isə öz xüsusiyyətlərivar. Hər şeydən əvvəl, həmin peri-odlarda qiymət qrafiklərini necəoxumaq lazımdır? Sual adi görünəbilər, amma əslində hər şey bu qədərsadə deyil.
Adi halda qrafik 300 perioddanibarətdir. Bu o deməkdir ki, bizsaatlıq qrafiklərdə təxminən 12günün, 15 dəqiqəlik qrafiklərdə 3günün, 5 dəqiqəlik qrafiklərdətəxminən 1 günün məlumatınıgörürük.
Qrafiki açanda əvvəlcə bunlara
diqqət etmək lazımdır:
1. Əvvəlcə saatlıq qrafikdəbugünki açılışdan 2% yuxarı vəaşağı diapazonda yerləşənəhəmiyyətli müqavimət və dəstəksəviyyələrinə fikir verin
2. Sonra 15 dəqiqəlik qrafikəbaxaraq, aşağıdakıları qeyd edin:
* Üstünlük təşkil edən trendi* 60 SMA-ya nəzərən qiymətin
vəziyyətini* GMT 00:00-dan sonrakı mak-
simum və minimumu* Son 3 günlük zirvə və dibləri
Əldə etdyimiz informasiyadan
necə istifadə etmək lazımdır:
- Ümumi mənzərəni müəyyənedirik (günlük ticarət üçün).
Saatlıq qrafikdə istiqaməti tut-mağa çalışın. Əgər bu, dərhalgörünmürsə, onda ticarət diapazo-nunda olduğumuzu hesab edirik.
Fərz edək ki, trend aşağıyadır.Bu halda böyük zaman inter-valında əks olunan eniş trendinin15 dəqiqəlik qrafikdə təsdiq ol-unub-olunmadığını müəyyənedirik. Yəni 15 dəqiqəlik qrafikdəqiymət 60 SMA-dan aşağı olmalı-dır və bu SMA-nın özü də aşağıyadoğru yönəlməlidir. Əgər bubelədirsə, deməli, hazırkı trendaşağıyadır.
Qrafikdə həmişə iki trend var:üstünlük təşkil edən əsas trend vəbalaca trend. Balaca trend əsastrendin əksi istiqamətində gedir vəqısa zaman ərzində davam edir.Balaca trendlər 5 dəqiqəlik qrafik-lərdə dəqiq müəyyən olunur.
5 dəqiqəlik qrafikdə hazırkı
trendi (əsas və ya balaca)
müəyyən edin:
- 5 dəqiqəlik qrafikdə hazırkıqiymət 60 SMA-dan aşağıdır,SMA özü də aşağıya doğru baxır -əsas trend.
- 5 dəqiqəlik qrafikdə hazırkıqiymət 60 SMA-dan yuxarıdır,SMA da yuxarıya doğru baxır -balaca trend.
Əldə etdiyimiz bu infor-masiyalar əsasında necə ticarətaparmaq lazımdır?
Mümkün ticarət ssenariləri:
1) Təsəvvür edək ki, əsas trendenir, biz isə artan balaca trend-dəyik. Strategiya o ola bilər ki,hazırkı qiymət 5 dəqiqəlik qrafikdə60 SMA-dan aşağı düşərsə və
SMA aşağıya doğru yönələrsə, sat-maq lazımdır.
2) Deyək ki, əsas trend enir və 5dəqiqəlik qrafikdə eniş trendi təs-diqlənir. Strategiya ondan ibarətdirki, qiymətin dönüb balaca trendiyaratmağını gözləmək lazımdır.Ona görə ki, qiymət artıq impulsuyerinə yerinə yetirib və korreksiyaehtimalı yüksəkdir.
İstisna: Əgər bazar bugünkü vəya 3 günün minimumundan aşağıdüşürsə (bu səviyyələr 15 dəqiqə-lik qrafikdə aydın görünür), enişhərəkətinin sürətli olma ehtimalıböyükdür və qısa əməliyyat yerinədüşərdi.
Jurnalı forumda müzakirə et
Günə baxan ticarətAşağı zaman periodlarında uğurla işləməyin sirrləri
İn Forex 05 (15) may, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844
3) Əgər əsas trend aşağıdırsa, 5dəqiqəlik qrafik də aşağıdırsa,qiymət isə günlük minimumdanyuxarıdadırsa, daha yaxşı strate-giya günlük minimumdan aşağıda“stop” yerləşdirməklə almaq olabilərdi. Riskiniz aşağıdır vəmüəyyən olunub, bazarın vəziyyəti(həddindən artıq enib) isə sizinxeyrinizədir. Burda məntiq ondanibarətdir ki, alıcılar ucuz almaqüçün qiymətin bugünki və yadünənki minimumdan aşağıdüşməyini gözləmirlər.
4) Ümumi desək, alış üçün əntəhlükəsiz yer –güclü enişdənsonra dəstək səviyyəsinin yanındaalmaqdır. Amma əvvəlcə əvvəlkiminimumdan yuxarıda yeni mini-mumun yaranmasını gözləmək şər-tilə. Yaxşı olardı ki, bu diblərmüxtəlif saatlarda formalaşsın. 3-cü və 4-cü daha yüksək “dib” açıq-aşkar ona işarə edir ki, artımhərəkəti yaxınlaşmaqdadır.Əvvəlki variantdakı kimi, sizin
riskiniz azdır və müəyyən olunub –son minimumdan aşağıda.
Beləliklə, həmişə iki trendinəzərdən keçirmək lazımdır: əsasvə balaca. Balaca trend - əsastrendə qarşıdır və qısa zamankəsiyində davam edir. Köhnə“təpə”lərdən yuxarıda alış vəköhnə “dib”lərdən aşağıda satışbazara əla giriş səviyyələri olabilər (əgər hərəkət ifrat həcmdədeyilsə və tezliklə korreksiyagözlənilmirsə). Yuxarıya doğrugüclü hərəkətdə bazar həm dahayüksək “təpə”lər, həm də dahayüksək “dib”lər yaratmalıdır. Əks
vəziyyət eniş üçün də keçərlidir:daha aşağı diblər və daha aşağıtəpələr. Balaca dönüşlər güclühərəkət zamanı zəif olurlar. Onlargüclənməyə başlayanda hərəkətinimpulsu itirməsi haqqında ciddisiqnal alırıq. Axırıncı korreksiyaəvvəlkini üstələyəndə ən azıtrendin müvəqqəti dəyişdiyinidüşünə bilərsiniz.
Siz gəlirin böyük hissəsini əsas
trendi izləməklə qazanacaqsınız.Trendə əks ticarət aparanda təpə vəya dib ətrafında alış və ya satışaişarə edəcək siqnal əldə edənəqədər gözləyin. Bu minimum və yamaksimum ətraflarında kapitalınaz bir hissəsini risk etməklə yaxın“stop-loss” yerləşdirməlisiniz.
Günlük qiymət hədəflərinizimüəyyən edərkən orta günlük dia-pazonu, açılışdan maksimuma ortaqiymət dəyişikliyini və açılışdanminimuma orta qiymət dəyişik-liyini nəzər keçirin. Bir faktı yad-dan çıxarmayın ki, artımdan əvvəlbazara dibdən keçməsi üçün,enişdən əvvəl isə təpədən keçməsiüçün vaxt lazımdır. Vacib dəstəkvə ya müqavimət səviyyəsikəsilirsə, kəskin hərəkət baş verirvə bunun ardınca qiymət cəlb birsıçrayışla kəsilən dəstəkdən yuxarıqalxır (və ya müqavimətdən aşağıdüşür).
Yuxarıya doğru uzunmüddətlihərəkətdən sonra adətən ticarət di-apazonu meydana gəlir və bununardınca kəskin eniş baş verir. Bun-dan sonra əksər hallarda təxminənköhnə maksimumlara qədəryenidən sıçrayış baş verir.
Ticarət diapazonu sərhədlərindətəpələrdə almamaq və diblərdə sat-mamaq üçün ehtiyatlı olun.
Planlaşdırılmış gözlənilməz iqti-sadi göstəricilərin dərci bütünyaxın dəstək və müqavimətsəviyyələrini qırır. Bununla dabizim işimizi mənasızlaşdırır.Çünki malik olduğumuz infor-masiya aktuallığını itrir. Qiymətinyeni informasiyalar təqdim etməsiüçün vaxt lazımdır. Rəsmi şəxs-lərin planlaşdırılmamış və ya göz-lənilməz bəyanatları da qrafikdəkibütün səviyyələri məhv edə bilər.
İstənilən ticarət strate-giyasının özəyini təşkil et-məli olan 4 əsas prinsip
var. Uğurlu ticarət aparmaqüçün siz əmin olmalısınız ki, bubəndlərdən hər biri strate-giyanıza daxildir. Onları beləsadalaya bilərik:
1) Trend üzrə ticarət aparmaq2) İtkilərin artmasına imkan ver-
məmək3) Gəlirin artmasına şərait yarat-
maq4) Riski idarə etmək
Trend üzrə ticarət o deməkdir ki,siz həmişə qiymətin hazırkıhərəkəti istiqamətində ticarət
aparmalısınız. Qiymətlə bağlı in-formasiyaların riyazi analizigöstərir ki, qiymət dəyişikliyindətəsadüfilik amili çox olsa da,müəyyən trend komponenti dəmövcuddur. Bu fakt rasional, elmitərzdə ticarət aparmaq istəyənlərüçün son dərəcə vacibdir. Bu, o an-lama gəlir ki, trendə əsaslanmayanqısamüddətli modellərlə və metod-larla ticarət aparmayanda istəniləncəhd iflasa məhkumdur.
Bu dediyimizə ən bariz nü-munələrdən
biri yapon şamlarımodelləridir. Bu nəzəri fikir məndəəvvəlki tədqiqatlarımdan for-malaşıb. Bir neçə il əvvəl mənşamların əsasında gəlirli ticarət sis-temi yaratmağa çalışmışdım. Ovaxt müxtəlif patternlər və bir neçətip sistemləri yoxladım, amma
hamısı uğursuz oldu. Heç vaxt gör-məmişəm ki, kimsə obyektiv qay-dalara əsaslanaraq şamlarıneffektivliyini nümayiş etdirsin.Uğurlu treyderlər onlara statistiküstünlüklər verən metodlardan isti-fadə edirlər. Bu üstünlük qiymətintrendə meyl göstərməsindən mey-dana gəlməlidir. Uzunmüddətliperspektivdə yalnız bu cür ticarətaparsanız, pul qazana biləcəksiniz.Bu münvalla qiymət qalxanda sizancaq almalısınız. Qiymət aşağıdüşəndə
isə yalnız satmalısınız.
Bu vacib prinsipin hamıya çoxyaxşı məlum olmasına baxma-yaraq, təəccüblüdür ki, treyderləronu çox tez-tez pozurlar.
İn Forex 05 (15) may, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844
Onlar gəlir əldə etməyə tələsir vəbuna görə də trend formalaşmamış“dib”də almağa, zirvədə satmağaçalışırlar. Uğur qazanan treyderlərisə mövcud trendə uyğunəməliyyat açmamışdan əvvəltrendin formalaşmasını gözləməyiöyrəniblər.
Tanınmış bazar eksperti CeykBernştayn “4 ən mühüm ticarətprinsipi” kitabında belə bir fikiryazır: “Trend üzrə ticarəti bazarınbütün prinsiplərindən ən vacibihesab edirəm. Bu, öyrənməli vəhər il təkrarlamalı olduğum birdərs idi. Bütün treyderlərin trendimüəyyən etmək üçün alətləri var.Ona görə də, trendə qarşı gedəndə,yaxud, zirvəni və ya dibi tutmağaçalışanda çox məyus oluruq”.
Trendə qarşı çıxmaq bütün trey-derlərin düşdüyü bir tələdir. Onlarqiymətin hərəkətinə baxır və beləqənaətə gəlirlər ki, uğur əldə et-məyin ən yaxşı yolu bazarıngələcəkdə hara gedəcəyini qabaq-cadan proqnozlaşdırmağı öyrən-məkdir. Hamımız inanmaqistəyirik ki, proqnozumuz düz çı-xacaq.
Ceyk Bernştayn daha sonrayazır: “Gələcək nə qədər romantikvə ümidverici görünsə də, proqnozhəmişə gəlirin sinonimi olmaya-caq. Bunu dərk etmək üçün mənə 9ildən çox vaxt lazım oldu. Trendindönəcəyini proqnozlaşdırmaq çətinvə xeyli dərəcədə qeyri-dəqiq işdir.Bu, gəlirdən çox itkiyə səbəbolur”.
Trend üzrə ticarət aparmaqçətindir. Ona görə ki, bu zamanbazardan məntiqli çıxış nöqtəsiuzaqda olacaq. Demək, proqnozu-muz səhv çıxsa, potensial olaraqböyük itkilərə səbəb ola bilər. Ona
görə də, bir çox treyderlərdə trendəqarşı işləməklə bağlı psixolojiqorxu var. Fəqət onlar bunu başadüşmürlər. Buna görə də özlərinitrendlə işləməyə kökləyə bilmirlər.
Siz “trend” məhfumunu yalnızxüsusi zaman intervalına nəzərəntəyin edə bilərsiniz. Misal üçün,bu, həftəlik və ya 1 saatlıq trendola bilər. Beləliklə, ticarət planınınvacib hissəsi hansı zaman inter-valından istifadə olunmasındanibarətdir. Hərçənd, psixolojinöqteyi-nəzərdən aşağı zaman in-tervallarından istifadə etməkyaxşıdır, amma böyük nəticələruzunmüddətli ticarətlə əldə olunur.
Əməliyyatı nə qədər çoxsaxlayırsınızsa, gəliriniz bir oqədər çox ola bilər. Riçard Den-nisin “Tısbağalar” qrupunun ilküzvlərindən biri olan və bu metod-dan istifadə etməklə özünə parlaqkaryera quran Rassell Sands“Commodity Traders ConsumerReport”a müsahibəsində deyirdi:“Ən yaxşı yanaşma uzunmüddətlitrendlə işləməkdir. Trendi izləməkmetodunun xeyri statistika ilə təs-diqlənib, illərlə yoxlanılıb vəişləyir. Əsas məsələ trendin haradabaşlayıb, harada qurtaracağını an-lamaqdır. Əgər lazımi anda trendəqoşuluq və lazımi anda bazardan
çıxırsınızsa, qeyri-trend dövr-lərində itirdiklərinizi geri qaytar-maq üçün kifayət qədər pulqazanacaqsınız”.
Məsələnin əsas hissəsi ondanibarətdir ki, bazarın nə vaxt trendəbaşlayacağını bilmirik. Faktikiolaraq, biz ümumiyyətlə bilmirikki, bazar nə etməyə hazırlaşır. Bizheç nəyi qabaqcadan bilə bilmərik.Ona görə də ancaq gördüyümüzəreaksiya verməliyik.
Trendi izləməyin metodlarındanbiri bu ola bilər: Əgər bu gün bazar25 günün bağlanış səviyyəsindənyuxarıda bağlanırsa – al. Yox, əgər
bu gün bazar 25 günün bağlanışsəviyyəsindən aşağıda bağlanırsa –sat. Belə uzunmüddətli trend is-tiqamətində ticarət aparanda sizbazarı proqnozlaşdırmaq əvəzinə,trendlə izləyirsiniz. Ən uğursuztreyderlər bütün ömürlərini bazarıqabaqcadan proqnozlaşdırmaqcəhdlərinə sərf edirlər. Əgər sizuzunmüddətli zaman intervalların-dan istifadə etməklə həmişə trendistiqamətində ticarət aparmaq üçünözünüzdə nizam-intizam for-malaşdıra bilsəniz, gəlirli ticarətədoğru böyük bir addım atmış ola-caqsınız.
Treydersiniz? Lap əla.Onda siz ilk növbədə şüu-runuzu normal insanın
düşüncə tərzindən spekulyantındüşüncə tərzinə dəyişməlisiniz.Treydinq – beyin oyunudur, mü-vafiq şüur formasına malik olmadanbu, hələ başlamamışdan uğursuzoyuna çevrilir. Treyder şüurununhazırlanması istənilən uğurlu trey-der üçün ilk addımdır. Ammademək olar ki, bütün yeni treyderlərbuna laqeyd yanaşır, ona görə də95%-dən çoxu uğursuzluğa düçarolur.
Treyderin bazardakı uğurunu nəintellekt, nə də bilik səviyyəsitəmin edir. Treyderin uğur əldə et-məsinin səbəbi son dərəcə çətinolan qərarın verilməsi prosesiləbağlıdır. Bəziləri üçün qərar qəbuletmək və ona sadiq qalmaq asan,digərləri üçün çətindir. Bundanbaşqa, etibarlı bir ticarət sistemi iləyanaşı, bazar haqqında kifayətqədər biliyə malik olmaq lazımdır.Bu, treydinqdə uğur qazanmaqüçün tələb olunan vacib ele-mentlərdən ikincisidir. İstənilənsistemin üstünlüyü əldə olunan in-formasiyanın keyfiyyətindənasılıdır.
Nə qədər treyder açıq əməliyyatıola-ola rahat nəfəs almağı bacarır?Hətta gəlir bir neçə yüz dollarqalxıbsa və sistem sizə davam et-məyi deyirsə, heç bir zəmanət yox-
dur ki, nə isə gözlənilməz birhadisədən sonra sizin gəlirinizziyana çevriləcək. Korreksiyanınpullarınızı necə geri aldığını gör-mək ağrılı səhnədir. Treyderlərinçoxu, hətta təcrübəliləri belə, buacıya dözə bilmir və bazardan tez
çıxır. Amma pul qazanmağın ayrıyolu yoxdur və biz bu acıyadözməliyik. Gələcəkdə nə başverəcəyini bilməmək və itkilərdənqorxmaq bu işin acılı tərəfidir. Yal-nız nizam-intizam treyderə neqativhallardan qaçmağa kömək olur.Ona görə də treydinqi “beyinoyunu” adlandırırıq.
İstənilən bazar pul vəsaitlərininkütlədən daha çox uğur əldə edəbilən insanlara verilmə vasitəsidir.Hər bir treyder yalnız onun özünə
münasib ticarət metodunu, siste-mini tapmalıdır. Ona görə də əgərorta müddətli bir treyder özmetodu sayəsində artıq 30 ildir kiqazanırsa, onun sistemi gündəlikticarət aparanlara uyğun gəlməyəbilər.
Uğurlu treydinq haqlı olandamümkün qədər çox qazanmaq,yanılanda mümkün qədər az itir-məkdir. Bu biznesin mahiyyətibundan ibarətdir. Ona görə də, buqaydanı təsdiqləyən istənilənnəzəriyyə və ya sistem yaxşıdır.
Sistem – treyderin ən vacibsilahıdır. Siz tez bir zamanda onasahib olmalısınız. Əks halda sizinticarət yaxşı silahlanmış orduyaqarşı yalın əllə döyüşə bənzəyəcək.Yaxşı olardı ki, sistemi özünüzyaradasınız.
İn Forex 05 (15) may, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844
Çünki siz heç vaxt özünüzübaşqasının çəkmələrində rahat hissetməyəcəksiniz. Hərçənd,başqalarından uğurlu ideyalarınmənimsənilməsi yaxşı işdir!
Trendlə işləyəndə bir şeyi unut-mayın: kütləni izləməyə hansısaxüsusi istedad və ya cəsarət lazımdeyil, amma dönüş nöqtələrindəlazımi addımlar atmaq üçün nəinkiintellekt, həmçinin böyük qətiyyəttələb olunur. Uğur cəsurları sevir.
Forex bazarı əslində sadə işləyir.O, müəyyən bir vaxt ərzində han-sısa bir ətrafda yığılır və yığılma
başa çatdıqdan sonra müəyyənməsafədə paylaşır, sonra yenəyığılma fazası başlayır və qa-nunauyğunluq təkrarlanır. Gündə-lik ticarət ona görə çətindir ki,burada bir-birlərini neytrallaşdır-mağa çalışan yığılma və paylaşmaarasında mübarizə gedir. Bazaryığılma zonasından çıxandagündəlik ticarət gəliri götürməküçün yaxşı vasitədir. Geniş mənadaisə gün ərzində ticarət gəlir əldəetmək üçün yaxşı üsul deyil.Qazanmağın daha təhlükəsiz vəsəmərəli yolu “yığılmanı” göz-ləmək, sonra isə vəziyyətdən asılıolaraq 2-10 gün ərzində “paylaş-
manı” tutmaqdır.
İlk növbədə hazırkı zaman inter-valında trendi müəyyən etmək vəbelə bir trend üçün lazımi ticarətstrategiyasını seçmək lazımdır.Bəziləri əməliyatlarını bir neçə ayaçıq saxlayırlar, bəziləri isə birsaatdan az. Təbii ki, onların trendəbaxışlarında fərqlər olacaq.Pozisiyalarını aylarla saxlayantreyder üçün günlük cüzi qiyməthərəkətləri mənasız sayılır, ammagündəlik ticarət aparan treyderüçün həmin günlük hərəkətdəhşətli sunami ola bilər. Trendizaman intervalına müvafiq olaraq
müəyyən etmək və MƏHZ BUTRENDƏ UYĞUN düzgün strate-giya seçmək çətin treydinq mək-təbində ən vacib dərslərdəndir.
Ortamüddətli dönüşlər yalnızaylıq, həftəlik və günlük qrafik-lərdə təsdiqini tapa bilər. Qrafikioxumaqla hərəkətin təpə və ya dibyaradacağı proqnozlaşdırılabilməz, amma trendin dəyişəcəyinigüman etmək və bu trendin xarak-terinə uyğun strategiya seçməkolar. Axı hər yeni dövrəvvəlkindən fərqlənir və bazarıngözəlliyi də bundadır. Bir qaydaolaraq 20 periodlu SMA 4 saatlıq,
günlük, həftəlik və aylıq qrafik-lərdə trendin istiqamətini, dəstəkvə müqavimət xəttlərini müəyyənetməyə kömək edir. RSI-ınyaradıcısı Uaylder özü deyirdi ki,bu indikatoru qısamüddətli zamanintervallarında tətbiq etmək lazımdeyil.
İstənilən əməliyyatı açarkən riskportfelinizə uyğun stop-order yer-ləşdirin. Bu zaman cari zaman in-tervalında bazarın vəziyyəti,likvidlik və əməliyyatın həcminəzərə alınmalıdır. Hər treyderstoplardan özünəməxsus unikal is-tifadə stilinə malik olmalıdır.Amma təəssüflər olsun ki, bütünbunlar təhsilə görə bazara pul ver-mək müqabilində öyrənmək olur.Siz gəlir hədəfini təyin etmədən“sürüşən stop”dan istifadə etməkləəksər hallarda problemlərin çoxun-dan yan keçə bilərsiniz.
Xəbərlər və ya fundamentalgöstəricilər həmişə bazartərəfindən üstünlük təşkil edən is-tiqamətdə oxunmalıdır. “Buğa”trendi zamanı qiymət hətta pisgöstəriciyə reaksiya vermədən art-mağa davam edə bilər. Və əksinə.“Buğa” trendi zamanı pis xəbərin,“ayı” trendi zamanı yaxşı xəbərinyaratdığı korreksiya almaq/satmaqüçün yaxşı imkan arada bilər.
Tokio, London və Nyu-Yorkaçılışından 1 saat sonra bazarındaha likvid vaxtlarıdır. Bu vaxtmarket-meykerlər sessiya vaxtınavə ya bütün günə görə trendi təyinedirlər. London açılışına xüsusidiqqətlə yanaşın.
Və sonda unutmayın: biz həmişəticarət aparmağı öyrənirik və hərgün bir-birimizdən öyrənirik.Ticarətin və ümumiyyətlə, həyatıngözəlliyi budur.
“Bayraq” patterni demək olar ki, hamıya tanışdır.Onun yaxşı “işlədiyini” çoxları etiraf edir. Amma bupatternin əsasında qurulan strategiyalara çox az-azrast gəlinmir. Onlardan biri də “Bayraq+ABS” adlısistemdir.
“Bayraq+ABS” patterni bazarda tez-tez yaranır.Ona əsasən güclü hərəkətlərdən sonra rast gəlinir.Bu, trendin davam etməsindən əvvəlki konsolidasiyamodelidir.
Strategiya ilə işləməyin qaydaları:
- Güclü hərəkət olan zonanı seçirik- Konsolidasiyanı gözləyirik - İlk korreksiya dalğasından sonra bazara girmək
olmaz! Biz “bayraq” modelinin daxilində 3 dalğanıgörməliyik: A, B və C
- C dalğasının formalaşıb qurtardığına əmin olan-dan sonra əsas trendin istiqamətində bazara girmək
olar- C dalğasının bitdiyini ən azı 2 əlavə siqnal təs-
diqləməlidir: məsələn, fibo-səviyyə, divergensiya,MA-ların kəsişməsi və s. kimi
- A-C və B nöqtələrindən keçən kanal qururuq.Qiymətin kanaldan çıxması trendin bərpasına siqnalverəcək
- “Stop-loss” əmri C nöqtəsindən aşağıda yer-ləşdirilməlidir
- Bu patterni müxtəlif qrafik alətlərlə inteqrasiyaetmək olar
- Patternə müxtəlif zaman periodlarında rastgəlinir.
Şəkil 1-də yalnız “Bayraq+ABS” patterninigörürsünüz. Şəkil 2-də isə o, digər qrafik alətlərlə in-teqrasiya edilib. Göründüyü kimi, C dalğasının bit-məsi ən azı 2 əlavə siqnalla təsdiqlənəndə, doğrudanda, bazara etibarlı giriş setapı əldə olunur.
İn Forex 05 (15) may, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844
Əgər diqqətlə fikir versəniz,bizim misaldakı B dalğasının özüdə kiçik “Bayraq+ABS” pat-ternindən ibarətdir. Onu 1 saatlıqqrafikdə daha aydın görmək olar
(şəkil 3).Öz növbəsində, 3-cü şəkildə
göstərilən kiçik b dalğası dahəmçinin eyni patterndən ibarətdir.Bu isə təsdiqləyir ki,
“Bayraq+ABS” patterni bütünzaman peroidlarında özünü doğrul-dur.
Jurnalı forumda müzakirə et
Şəkil 2. “Bayraq+ABS” patterninin digər qrafik alətlərlə inteqrasiyası
Ticarətdə ən vacibməsələlərdə biri dəstəkvə müqavimət
səviyyələrini düzgün müəyyən-ləşdirməkdir. Əksər treyderlər buişə sırf mexaniki yanaşırlar. Hal-buki, dəstək/müqavimət zonalarıilə daha effektiv işləmək üçün on-ların mahiyyətini də başa düşməklazımdır.
Dəstək/müqavimətsəviyyələrinin necə işləməsiniaydın təsəvvür etmək üçün buməqamları bilmək vacibdir:
1. İstənilən qiymət alıcılarla(“buğa”lar) satıcıların (“ayı”lar)arasında əldə olunan razılaşmanın(balansın) nəticəsidir;
2. Əgər qiymət dəyişirsə, bu, odeməkdir ki, investorların həminvalyutanın perspektivi ilə bağlıgözləntiləri dəyişir;
3. Dəstək səviyyəsi o zamanyaranır ki, investorların əksəriyyətiqiymətin daha aşağı enməyəcəyifikrinə gəlirlər;
4. Müqavimət səviyyəsi ozaman yaranır ki, investorların ək-səriyyəti qiymətin daha yuxarıqalxmayacağını düşünürlər;
5. Dəstək/müqavimətsəviyyəsinin yarılması o deməkdirki, investorların valyutanın gələcəkperspektivi ilə bağlı fikirləri dəyi-şib;
6. Dəstək/müqavimətsəviyyəsinin yaxınlığında aparılanticarətin həcmi investorların fikir-lərindəki dəyişikliyin nə qədərciddi olmasından xəbər verir;
7. Dəstək/müqavimət səviyyəsiyarılandan sonra çox vaxt “peş-mançılıq” mərhələsi gəlir: buzaman investorlar bəlkə tələsdik-
lərini düşünürlər. Nəticədə qiymətəvvəlki səviyəyə doğru qayıdır;
8. Yarılan dəstyək səviyyəsisonradan müqavimət, müqavimətsəviyyəsi isə dəstək xəttinəçevrilir;
9. Dəstək/müqavimət xətti neçədəfə özünü təsdiqləyibsə, bir oqədər güclü sayılır. Və nə qədərgüclüdürsə, onu yarandan sonraqiymət o qədər intensiv hərəkətedə bilər.
Misal üçün, 1.3430 səviyyəsinineur/usd cütlüyünün hərəkətindəkiyerinə baxaq. Gördüyünüz kimi,uzun müddət ərzində bu qiymətöznü dəstək/müqavimət xətti kimidoğruldub. Niyə? Çünki investor-lar hansısa səbəbdən bu qiymətədaha çox önəm verirlər. Beləqiymətlər bir neçə olur. Və treydermütləq onların hamısını tapıb,qrafikdə qeyd etməlidir.
Jurnalı forumda müzakirə et
İki xətt arasındaDəstək və müqavimət xəttləri barədə bilməli olduğumuz 9 məqam
İntellekt nədir? Bu suala bir-mənalı cavab verməkçətindir. Bəzi fikirlərə görə,
insanın beyni sanki fikirlərin qəbuledilməsi və ötürülməsi üçünqurğudur. Yəni insanın beyni radiokimi başqa fikirləri tutmağa və özüdə fəzaya fikirlər yaymağa qadirdir.Söhbət fikirlərin özündən yox, on-ların tezliyindən (radiodalğa tezliyikimi) gedir. Bu halda istisna deyilki, yaradıcı təxəyyül – beynin digərfikirləri “qəbul etməsinin” nəticəsiola bilər. Daha sonra həmin “tutu-lan” fikirlər beynin analitikaparatına ötürülür.
İntellekt müxtəlif vasitələrləstimullaşdırılanda kənardan gələnsiqnallara qarşı daha həssas olur.Bu stimullaşma müsbət və yamənfi emosiyaların vasitəsilə başverə bilər. Daha yüksək səviyyəyəqalxandan sonra isə insan altşüu-run köməyilə özü ətrafa fikirdalğaları göndərə bilər. Yəni şüurradionun siqnalları qəbul edən, al-tşüur isə ötürən hissəsidir. Sizin ra-diostansiyanızı işə salan “operator”qismində özünütəlqin çıxış edəbilər. Məhz özünütəlqin vasitəsiləsiz “radiostansiyanızı” idarə edəbilərsiniz.
İnsan özünün fiziki hisslərindənçox asılıdır. O, öz dünyasını gör-mək və toxunmaq mümkün olan
şeylərin çevrəsilə məhdudlaşdırır.Fəqət biz indi elə dövrdə yaşayırıqki, ətraf aləmi daha dərindən dərkedir, onun təkcə maddi dünyadanibarət olmadığının fərqinə varırıq.Biz maddi dünyanı idarə edəngerçək qüvvələri anlamağaçalışırıq. Düzdür, hələ ki bu is-tiqamətdə elə də uzağa get-məmişik, amma irəliləyiş, hərhalda, var. Həmin qüvvələrdən ənböyüyü isə fikir qüvvəsidir. Bizbütün savadımız, təhsilimiz vəmədəniyyətimizə baxmayaraq, buqüvvə barədə hələ çox az şeybilirik.
Biz beyin barədə, onun fikirlərimaddiləşdirən iş mexanzimləribarədə çox az məlumata malikik.Elm hələ indi-indi bu mövzularıöyrənməyə girişir. Amma bəziirəliləyişlər var. Məsələn, bilirik ki,beyində 14 milyarda qədər sinirhüceyrəsi mövcuddur. Və onlarmüəyyən qruplar üzrə birləşirlər.Alimlər həmin qrupların arasındakıelektrik əlaqəsini qeydə almağıartıq öyrəniblər. Bəs doğrudanmı,bu cür mürəkkəb bir sistem yalnızbədənin fizioloji funksuyalarınıidarə etmək üçündür? Doğru-danmı, onun başqa funksiyası yox-dur? İnandırıcı deyil. Sadəcə, bizhələ beynimizin həminfunksiyalarından istifadə etməyiöyrənməmişik.
Enerjinin elmə məlum olannövlərindən heç biri (onlar elə dəçox deyil) fikirlərin məsafəyəötürülməsi üçün yaramır. Ammafikirlərin məsafəyə ötürülməsi(telepatiya) real olaraq mövcuddur.Demək, enerjinin hələ bizə məlumolmayan növləri də var. Telepatlarvə müxtəlif ekstrasenslər bizdənheç nə ilə fərqlənmirlər. Sadəcə,onlarda həmin naməlum enerji iləişləmək bacarığı daha çox inkişafedib. Bu enerji məkan və zamantanınır, onun üçün maneə, məsafəanlayışı yoxdur. “Ekstrasensor qa-biliyyət” kimi qəbul etdiyimiz nəvarsa, hamısı onun işinin nəticə-sidir. Məsələ ondadır ki, bəzi hal-larda “altıncı hiss” insanda dahagüclü inkişaf edir və həmin şəraitihər kəs yarada bilər. Xüsusimetodlarla insan öz şüurunu eləstimullaşdıra bilər ki, problemlərinhəlli, mürəkkəb məsələlərin cavabıçox tez və rahat tapılar. “Beyinmərkəzi”, yaxud “Brainstorming”həmin metodlardan biridir. Bu cürişləyərkən müxtəlif beyinlərin is-tehsal etdiyi fikirlər bir-birini stim-ullaşdırır. Nəticədə hər bir iştirakçıöz təcrübəsinin hüdudlarından kə-narda olan biliklərlə təmasa girəbilir. Ona görə də, “Brainstorm-ing” metodu müxtəlif suallaracavab vermək üçün ən effektivyollardan biri sayılır.